Konflikt między rodzicami. Perspektywa dziecka

Aleksandra Lewandowska-Walter¹,² Judyta Borchet¹

Agnieszka Trawicka² ¹ Instytut Psychologii UG

² PPAT

„Życie dorosłych ma większy wpływ na dzieci,

niż jakiekolwiek świadome próby

i metody wychowawcze”

Jasper Juul

„miłość sprawdza się w sporach”

ks. Jan Twardowski

Przekonania dot. KONFLIKTU

POTOCZNA wiedza

• spór, niezgoda, waśń, ostra wymiana zdań, zgrzyt, sprzeczka, pyskówka, zwada, kłótnia, wojna, zatarg, starcie, awantura, scysja

• „my się przecież nie kłócimy”

• „dusić w zarodku”

PSYCHOLOGICZNA wiedza

• konflikt dezintegrujący vs konflikt integrujący

• każdy konflikt zawiera w sobie dwa powyższe elementy;

• ważne dla związku oraz dla rozwoju dziecka, który z elementów przeważa

(Białyszewski, 1983; Ryś, 1996;

Cummings, Davies, 2010)

Konflikt małżeński

Funkcjonowanie dziecka

Konflikt małżeński jest silniej związany z symptomami i problemami pojawiającymi się u dzieci niż z ogólnym nasileniem kryzysu

w małżeństwie (Jouriles i in., 1991)

zachowania nieakceptowane

społecznie

drażliwość

konflikty z rówieśnikami, nauczycielami

wycofanie społeczne

lęk

depresja

trud

no

ści szkoln

e

agresja

autoagresja • Funkcjonowanie dziecka zwrotnie wpływa na interakcje małżeńskie na zasadzie sprzężenia (Peris, Goeke-Morey, Cummings, Emery, 2008)

• Perspektywa selekcji (The Selection Perspective) - niewystarczające zasoby osobiste i relacyjne dorosłych (Amato, 2000)

Konflikt małżeński

Funkcjonowanie dziecka

Typy konfliktów: Trudności dzieci ujawniają się między innymi w zależności od strategii zaradczych, jakimi dysponują dorośli (Goeke-Morey, Cummings, E. M ., Papp, 2007). Brak efektywnych strategii zaradczych rodziców powoduje, że dziecko nie uczy się, jak regulować swoje emocje (Schore, 1994; Kerns i in., 2007; Cooper i in., 2007 - COS)

Reakcje dziecka na konflikt: • Typy • Predyspozycje indywidualne dziecka • Wsparcie innych bliskich osób

Mech

anizm

y po

średn

iczące

Typologia konfliktów w bliskich związkach

(opracowanie własne na podstawie: Rusbult, Zembrodt, 1983; Rusbult, Johnson, Morrow 1986; Wojciszke, 2015)

Gry małżeńskie

„Cichy konflikt” • Konflikt w relacji może przybierać nie tylko formę werbalnej

dysputy lub przejawiać się w agresji fizycznej, lecz także występować w formie niewerbalnej i niefizycznej (Kielpikowski, Pryor, 2008)

• Cichy konflikt różni się od werbalnego i fizycznego kilkoma aspektami:

1) jest nieuchwytny, 2) nie można wyróżnić w nim jasnej treści, 3) nie wiadomo, czy i czym się kończy (Pryor, Pattison, 2007)

• Dzieci są świadome ukrywanych przez rodziców nieporozumień (de Arth, Pendley, Cummings, 2002) – Dzieci w wieku 9-11 lat rozpoznawały trwanie rodziców w „cichym konflikcie” po

zachowaniach takich jak wzajemne unikanie lub niedopuszczanie się nawzajem do głosu przez dorosłych (Wild, Richards, 2001).

– Dzieci starsze – w wieku 17-21 lat – doskonale orientowały się w tym, że rodzice są skonfliktowani, mimo nieznacznej ekspresji zewnętrznej ich sporu.

– Nastolatki, w związku z poczuciem bezradności wobec tego, co działo się w domu, aby zyskać jakąkolwiek kontrolę nad sytuacją i nadać jej treść, włączali zachowania mające na celu przyciągnięcie uwagi rodziców i tym samym odciągnięcie ich od konfliktu: późne powroty do domu, zachowania autodestrukcyjne (Pryor i Pattisona (2007)

Powiązania pomiędzy destruktywnym konfliktem małżeńskim i psychologicznym funkcjonowaniem dziecka w Teorii

Emocjonalnego Bezpieczeństwa (Cummings, E. M., Davies, 2010)

Konflikt małżeński a cykl życia rodziny

• Naturalnym momentem w funkcjonowaniu rodziny, w którym pojawiają się zwykle konflikty są przejścia pomiędzy kolejnymi etapami w cyklu życia dorosłych i dzieci (Carter, McGoldrick, 1989)

• Znaczny spadek częstotliwości i nasilenia konfliktów wraz ze stażem trwania związku (Hatch, Bulcroft, 2004)

• Cykl życia rodziny: im młodsze dzieci, tym więcej konfliktów małżeńskich – Różnice dotyczące procesu wychowania – Godzenie obowiązków dom - praca

Jak radzą sobie dzieci (w zależności od wieku) z konfliktem rodziców?

Najmłodsi Przedszkolaki

Dzieci 6-10 Nastolatki

Ogólne rozregulowanie Kłopoty ze snem

Gorszy apetyt Płaczliwość Drażliwość

Nasilone objawy somatyczne

Problemy zdrowotne

Ogólny niepokój Obgryzanie paznokci

Obwinianie siebie Starania by być

„grzeczniejszym” Pomoc w rozwiązaniu

konfliktu Problemy z nauką

Pozory radzenia sobie z trudną sytuacją „Efekt uśpienia”

Dystansowanie się od relacji rodzinnych

Angażowanie się w konflikt

12

Wiek i płeć dziecka a konflikt małżeński rodziców

WIEK

• Konflikt małżeński jako wydarzenie krytyczne dla rozwoju w sferze o największej dynamice zmian na danym etapie życia (model Franke (1983) uzupełniony przez Wallerstein i Blakeslee (2005); Czerederecka, 2010)

• Zmiany rozwojowe w zakresie sposobów rozładowywania napięcia związane z wiekiem (Ilg, Ames, Baker, 1992; Achenbach, 2001)

• Od około 4 rż dzieci zaczynają negocjować z rodzicami, w czym obu stronom pomaga rozwój zdolności językowych u dziecka (Marvin, 1977, Bowlby, 1969/1982, Marvin, Britner, 1999) – „rodzące się” PARTNERSTWO

PŁEĆ:

• brakuje jednoznacznych wyników wskazujących na znaczenie płci w moderowaniu wpływu konfliktu małżeńskiego na dziecko (David, Murphy, 2004; Davies, Lindsay, 2004; Cummings, Davies, 2010)

• dziewczynki doświadczają dysregulacji emocjonalnej w większym nasileniu niż chłopcy (Lewandowska-Walter, Waruszewska, 2016); oczekiwania społeczne dotyczące roli kobiet; ocena rodzica

13

Temperament a konflikt małżeński rodziców

• Temperament może być czynnikiem chroniącym lub czynnikiem ryzyka w zakresie podatności dziecka na działanie stresora jakim jest konflikt rodziców (Cummings, Davies, 2010)

• TRUDNY TEMPERAMENT obniża zdolność dziecka do utrzymywania poczucia bezpieczeństwa w skonfliktowanym środowisku domowym; sposoby radzenia sobie z konfliktem dzieci mniej efektywne Davies, Windle, 2001)

• Czynniki ryzyka: wrażliwość emocjonalna, brak elastyczności, tendencja do gromadzenia negatywnych przeżyć (Grych, Fincham, 1990)

Jak radzi sobie rodzeństwo z konfliktem rodziców?

mniejsze nasilenie konfliktu

większe nasilenie konfliktu

Posiadanie rodzeństwa może być czynnikiem ochronnym w obliczu konfliktu małżeńskiego (secondary attachment figure) (Bowlby, 2007)

Mediatorem między konfliktem małżeńskim a relacjami rodzeństwa jest wrogość rodziców wobec dzieci (Stocker, Youngblade, 1999) oraz próby wciągania dzieci w koalicje, co potęguje rywalizację dzieci między sobą

(Howes, Markman, 1989)

A co z jedynakiem?

Trzy wzorce odpowiedzi na sytuację konfliktu rodzicielskiego wg Teorii Emocjonalnego

Bezpieczeństwa - EST

(Cummings, Davies, 2010)

• reaktywność emocjonalna (emotional reactivity) – negatywne reakcje emocjonalne, takie jak intensywny i

przedłużający się lęk, czujność – reakcje stresowe w odpowiedzi na konflikt rodziców

• regulacja w sytuacji ekspozycji na konflikt (regulation of exposure to conflict) – behawioralny udział dziecka w konflikcie jego rodziców –

dziecko przyjmuje różne „role”

• wewnętrzne reprezentacje (internal representations) – oczekiwane konsekwencje konfliktu rodzicielskiego:

• konflikt konstruktywny - oczekiwane pozytywne konsekwencje, co uspokaja dziecko,

• konflikt destruktywny - aktywowane systemy regulacyjne mające na celu zmianę sytuacji w rodzinie (Cummings, Davies, 1994)

EMOCJE

PRZEKONANIA

ZACHOWANIE

Przypomnij sobie sytuację konfliktową w Twojej rodzinie, pomiędzy Tobą i Twoim partnerem / małżonkiem (typową, najbardziej charakterystyczną lub ostatnią

sytuację). Korzystając z poniższych pytań, zastanów się, jak reaguje na nią Wasze dziecko. Czy teraz inaczej rozumiesz dziecko i jego reakcje? Jak inaczej, niż dotychczas,

możesz w związku z tym zachować się wobec Niego?

• Co w tej sytuacji mogło myśleć dziecko?

• Jakie uczucia mu towarzyszyły?

• Jakie objawy fizjologiczne wystąpiły?

• Jak się zachowało?

Zachowanie

Objawy

fizjologiczne

Myśli

Sytuacja

Uczucia

Jak się kłócimy? Jak na nasze kłótnie reaguje dziecko?

Konflikt agresywny Konflikt „cichy” Konflikt funkcjonalny

Boję się; coś się może stać! Powinienem stanąć po

stronie taty. Muszę ochronić młodszą

siostrę. Schowam się w swoim

pokoju. Jak dorosnę, to mu [ojcu]

pokażę!

Co się dzieje? Czemu rodzice nie

rozmawiają? Czy pokłócili się przeze mnie?

Jak coś zbroję, to może zaczną rozmawiać …

Już lepiej byłoby, gdyby się pokłócili …

To sprawa dorosłych. Rodzice sobie poradzą.

Jak będę mieć problem, to zapytam rodziców.

Można sobie poradzić z problemem.

Nawet jak się nie zgadzamy ze sobą, możemy dojść do

porozumienia.

Reakcje dzieci na konflikt małżeński:

Zaangażowanie Przerywa kłótnię, zwracając uwagę na inne sprawy. Bierze stronę jednego z nas. Zadaje wiele pytań po zakończeniu kłótni. Unikanie Wychodzi do swojego pokoju. Staje się bardzo ciche i wycofane. Trzyma się na uboczu. Napięcie emocjonalne ukryte Przygląda się i słucha bardzo uważnie. Wydaje się przygnębione długo po naszej kłótni. Ukrywa, co czuje. Napięcie przejawiane w zachowaniu Krzyczy na członków rodziny. Mówi niemiłe rzeczy członkom rodziny. Sprawia problemy wychowawcze.

W co grają dzieci?

Niektóre problemy małżeńskie są pochodną konfliktu między dwojgiem ludzi. Inne natomiast są objawami kłopotów

indywidualnych. Wiele z tych kłopotów pozostaje w oczywistym związku z sytuacją małżeńską.

Konflikty […] potrafią ciągnąć się latami, choć małżonkowie pragną

ich uniknąć. W tej sytuacji jako części walki będą używać, niczym amunicji, szerokiego wachlarza określonych zachowań, włączając w

to symptomy.

Trójkąt może wytworzyć się nawet wówczas, gdy rodzice są rozwiedzeni, ponieważ rozwód nie zawsze rozwiązuje konflikty tego

rodzaju.

Jay Haley