Dagmara Kuźniar-KwiatekZakład Prawa Międzynarodowego i Prawa EuropejskiegoWydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego

Kilka uwag o militaryzacji kosmosu w świetle regulacji międzynarodowego

prawa kosmicznego

Wprowadzenie

Wystrzelenie na orbitę okołoziemską w 1957 r. pierwszego sztucznego satelity przez Związek Radziecki zapoczątkowało de facto rywalizację ze Sta-nami Zjednoczonymi o dominację w przestrzeni kosmicznej. Procesu tego nie zahamował przyjęty 27 stycznia 1967 r. Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi1. Prowadzone przez państwa prace nad bronią antybalistyczną, także o zasięgu pozaziemskim, miał powstrzymać zawarty między państwami 26 maja 1972 r. Układ o ograniczeniu systemu antybali-stycznego2. W rzeczywistości nadal rozwijano technologie wojskowe. W 1983 r. prezydent Ronald Reagan ogłosił rozpoczęcie prac nad strategicznym syste-mem antybalistycznym, składającym się m.in. z kosmicznych środków prze-ciwrakietowych. W 1997 r. przedstawiono koncepcję amerykańskiej aktyw-ności w kosmosie (Vision for 2020)3, która jest konsekwentnie realizowana przez Stany Zjednoczone. Jej cele to dominacja militarna w przestrzeni ko-smicznej dla ochrony amerykańskich interesów i inwestycji oraz integracja

1 Polska przyjęła i ratyfikowała Układ 22 grudnia 1967 r. (Dz.U. z 1968 r., nr 14, poz. 82). Tekst w: P. Durys, F. Jasiński, Wybór  aktów  prawnych  do  nauki  międzynarodowego  prawa lotniczego i kosmicznego, Warszawa 1999, s. 230–235.

2 Treaty between the United States of America and the Union of Soviet Socialist Republics on the Limitation of Anti-Balistic Missile Systems, 26.05.1972, [online] (dostęp: 10.03.2017). W 2001 r. Stany Zjednoczone odstąpiły od Traktatu.

3 M. Wolff, “Peaceful Uses” of Outer Space Has Permitted Its Militarization – Does It Also Mean Its Weaponization?, „Disarmament Forum” 2003, s. 10.

Studia Prawnoustrojowe 38 UWM 2017

Dagmara Kuźniar-Kwiatek246

sił kosmicznych na wypadek wojny4. Z tym też wiążą się prace nad bronią zdolną niszczyć obiekty znajdujące się w kosmosie.

Stany Zjednoczone nie pozostają odosobnione w tych działaniach. W 2007 r. Chiny przeprowadziły pomyślnie test broni antysatelitarnej na swoim sate-licie pogodowym, a w 2013 r. rozpoczęły testy pocisków nowej generacji5. Prace nad pociskami antysatelitarnymi prowadzi również Rosja. W grudniu 2016 r. amerykański serwis „The Washington Free Beacon” poinformował o kolejnej próbie rosyjskiej rakiety antysatelitarnej. Oficjalnie jednak Rosja twierdzi, że pociski mają służyć do niszczenia rakiet balistycznych w środko-wej fazie lotu, a nie do niszczenia satelitów6.

Fakty te świadczą o nieformalnie trwającym kosmicznym wyścigu zbro-jeń. Powstaje więc pytanie o prawne ramy tego rodzaju aktywności państw. Odpowiedzi należy szukać przede wszystkim w regulacjach międzynarodo-wego prawa kosmicznego.

Pojęcie militaryzacji kosmosu i jego traktatowe konotacje

Pojęcie militaryzacji kosmosu w literaturze anglojęzycznej jest rozumia-ne jako militarization – inaczej „militaryzacja bierna” i weaponization – ina-czej „militaryzacja czynna”7. Oba terminy określają zgoła inną aktywność kosmiczną państw. Pierwszy ogranicza wojskowe wykorzystanie kosmosu do obserwacji Ziemi i innych działań pomocniczych satelitów nawigacyjnych, komunikacyjnych i meteorologicznych. Ten rodzaj działalności jest określa-ny jako „pasywne, niedestrukcyjne” wykorzystanie kosmosu do celów woj-skowych8. W tym znaczeniu militaryzacja kosmosu daje w praktyce m.in.

4 J. Granoff, United States – Masters of Space? The US Space Command’s „Vision for 2020”, Global Security Institute, New York 2005, s. 1.

5 A. Hładij, Chiny przygotowują się do testu rakiety antysatelitarnej, [online] (dostęp: 10.03.2017).

6 A. Hładij, Rosja  przetestowała  rakietę  do  zwalczania  celów  w  kosmosie, [online] (dostęp: 10.03.2017).

7 Zob. Background  Paper:  „Peaceful”  and Military  Uses  of  Outer  Space  Law  and  Policy, Institute of Air and Space Law, Faculty of Law, McGill University, Montreal, Canada, February 2005, s. 3; P. Durys, Zapobieganie wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej, [w:] Z. Galicki, T. Kamiński, K. Myszona-Kostrzewa (red.), Wykorzystanie przestrzeni kosmicznej: Świat – Europa – Polska, Warszawa 2010, s. 51; D. Wolter, Common Security on Outer Space and International Law, United Nations Institute for Disarmament Research, Geneva 2006, s. 25–29.

8 I. Marboe, Militarization of Outer Space: Present and Future Challenges from the Inter-national  Legal  Perspective, s. 1; [online] (dostęp: 10.03.2017). Zob. również Outer Space and Global Security, United Nations Institute for Disarmament Research, Geneva 2003, s. 3.

Kilka uwag o militaryzacji kosmosu... 247

możliwość sporządzania map na użytek wojskowy, określania pozycji obiek-tów wojskowych na Ziemi, wczesnego ostrzegania i śledzenia pocisków rakie-towych i powietrznych9. Takie działania na dzień dzisiejszy są powszechne i uznawane za dopuszczalne.

Termin weaponization oznacza z kolei uzbrojenie kosmosu10. Od strony technicznej chodzi o umieszczanie na orbicie okołoziemskiej urządzeń, które mają niszczącą zdolność11. Wydaje się jednak, że właściwe byłoby potrakto-wanie takiej definicji jako sensu stricto w stosunku do ujęcia sensu largo, które uwzględniałoby wynikającą z technologicznego postępu możliwość za-liczenia do broni kosmicznej różnych rodzajów pocisków z uwagi na ich za-sięg. Tym samym poza dopuszczalnymi ramami wykorzystania kosmosu znalazłoby się używanie broni umieszczonej nie tylko w kosmosie, ale także na Ziemi, która mogłaby zostać skierowana z kosmosu na Ziemię, z Ziemi do kosmosu, czy z Ziemi na Ziemię przez kosmos12. Powiązanie militaryzacji czynnej kosmosu z różnymi technologiami i rodzajami broni wychodziłoby naprzeciw postępowi nauki i takim jej osiągnięciom jak: broń kinetyczna, w tym niektóre pociski antysatelitarne (anti-satellite weapon – ASAT), pręty wolframowe, tzw. rózgi Boga (Rods from God) oraz broń z głowicami nukle-arnymi lub konwencjonalnymi, satelity zabójcy i broń energetyczna13. Podej-ście to byłoby nie tylko racjonalne, ale również zapewniało społeczności mię-dzynarodowej większe bezpieczeństwo i służyło utrzymaniu pokoju. Dlatego też utożsamianie militaryzacji kosmosu z wprowadzeniem broni, ale nieko-niecznie umieszczeniem jej tam, daje większe możliwości definicyjne i pozwa-la spojrzeć na problem przez pryzmat realnego zasięgu pocisków wojskowych

9 A.M. Saperstein, “Weaponization” vs. “Militarization” of Space, s. 1, [online] (dostęp: 15.03.2017).

10 C.M. Petras, The Debate Over the Weaponization of Space-A Legal Conspectus, „Annals of Air and Space Law” 2003, t. 28, s. 171–186. Z uwagi na prowadzone badania, obok pięciu nuklearnych mocarstw, takie państwa jak Izrael, Japonia, Niemcy, Iran i Korea Północna są albo będą zdolne w niedalekiej przyszłości wynieść w kosmos rakiety nośne. J. Sommer, The Milita-rization of Space, s. 3, [online] (dostęp: 15.03.2017). Na temat aktywności państw w kosmosie zob m.in. W. Stankiewicz, Rywalizacja państw w kosmosie, „Państwo i Prawo” 2010, nr 2, s. 109–125; P. Wojtanek, Program kosmiczny jako element mocarstwowej strategii globalnej CHRL, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2008, s. 127–132.

11 Outer Space: Militarization, Weaponization, and the Prevention of an Arms Race; [online] (dostęp: 15.03.2017).

12 I. Marboe, op. cit., s. 3; D. Webb, On the Definition of a Space Weapon (When is a Space Weapon Not a Space Weapon?), The Praxis Center, Leeds Metropolitan University 2005, s. 8, [online] (dostęp: 15.03.2017).

13 D. Webb, op. cit., s. 8. Szerzej na temat pojęcia broni kosmicznej m.in.: B.M. Deblois, The Advent of Space Weapons, „Astropolitics” 2003, nr 1(1), s. 30–32; D. C. De-Frieze, Defining and Regulating the Weaponization of Space, „Joint Force Quarterly” 2014, nr 74, s. 110–115; A. White, Space War: The Militarization and Weaponization of Space, „MSU International Law Review” 2017, nr 1(25), s. 128–142.

Dagmara Kuźniar-Kwiatek248

i osiągalnego celu rażenia. Dla efektywnego przeciwdziałania militarnym zapędom państw ważne jest też odrzucenie warunku przebycia przez taką broń przynajmniej jednego pełnego obrotu po orbicie okołoziemskiej. Pozwala-łoby to kwalifikować do broni kosmicznej wszystkie pociski balistyczne śred-niego zasięgu i międzykontynentalne, jak również wszystkie systemy obrony przeciwrakietowej o wysokości przechwytywania przekraczającej 100 km14.

Pojęcie militaryzacji kosmosu wymaga też wyjaśnienia terminu „ko-smos”. Omawiana militaryzacja dotyczy bowiem obszaru, który leży poza ze-wnętrzną granicą przestrzeni powietrznej i jest powszechnie określany jako tzw. przestrzeń kosmiczna. Przebieg tej granicy jest sporny przede wszyst-kim dlatego, że ściśle wiąże się z suwerennością państw i ich odpowiedzial-nością. Zagadnieniem delimitacji i definicji przestrzeni kosmicznej zajmuje się od 1958 r. Komitet ONZ ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Ko-smicznej15. Niestety, ciągnące się od ponad pół wieku debaty nie przyniosły jak dotąd żadnych konkretnych ustaleń. Wydaje się, że taki stan rzeczy wy-nika nie tylko z rozbieżności stanowisk, ale również z braku woli definityw-nego rozstrzygnięcia kwestii rozgraniczenia obu obszarów. W doktrynie tak-że brakuje spójnego stanowiska w tej materii16. Odwołując się do nauki prawa międzynarodowego, warto zauważyć, że podejmuje ona również próby zdefiniowania pojęcia „przestrzeń kosmiczna” w ramach szerszego terminu, jakim jest kosmos. Jak zauważa Zdzisław Galicki, międzynarodowe prawo kosmiczne dokonuje dyferencjacji ogólnego pojęcia kosmosu na przestrzeń kosmiczną (w tym orbita okołoziemska) i ciała niebieskie17. Podążając zatem za dokonanym przez tego autora podziałem, mówiąc o militaryzacji kosmosu

14 A. Arbatov, Space Weapons: Science Fiction, Real Threats and Arms Control Opportunities, May 2009, s. 10–15. Zob. również K.P. Mueller, Totem and Taboo: Depolarizing the Space Weaponization Debate, [w:] P. J. Bolt, D.V. Coletta, C. G. Shackelford, JR. (red.), American Defense Policy, Baltimore – London 2005, s. 377–379.

15 Na temat działalności Komitetu w przedmiocie delimitacji i definicji przestrzeni kosmicznej zob. [online] (dostęp: 15.03.2017).

16 Na temat różnym koncepcji rozgraniczenia przestrzeni powietrznej od przestrzeni kosmicznej m.in.: W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 1999, s. 126–127; I. H. P. Diederiks-Verschoor, An Introduction to Space Law, The Hague – London – Boston 1999, s. 17–20; Z. Galicki, Prawna delimitacja przestrzeni kosmicznej – problem nadal nierozwiązany, [w:] Z. Galicki, T. Kamiński, K. Myszona-Kostrzewa (red.), op. cit., s. 17–24.

17 Z. Galicki, Status prawny kosmosu, [w:] A. Wasilkowski (red.), Działalność  kosmiczna  w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 1991, s. 20. Warto również zauważyć, że w pod-ręcznikach do prawa międzynarodowego publicznego można spotkać się z pojęciem „przestrzeń międzyplanetarna” na określenie przestrzeni kosmicznej. C. Berezowski, W. Góralczyk, K. Libera, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1967, s. 231. Takie rozumienie tego terminu jest spójne z definicją encyklopedyczną, zgodnie z którą wszechświat, inaczej kosmos, to „przestrzeń i znajdujące się w niej ciała” – Encyklopedia Powszechna PWN, wyd. 3, Warszawa 1987, t. 4, s. 791.

Kilka uwag o militaryzacji kosmosu... 249

powinniśmy mieć na myśli militaryzację przestrzeni kosmicznej i militaryza-cję ciał niebieskich.

Przechodząc do regulacji międzynarodowego prawa kosmicznego należy zauważyć, że jedną z jego podstawowych zasad jest zasada pokojowego wyko-rzystania przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich. W przyjętym 27 stycznia 1967 r. Układzie o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytko-wania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebie-skimi wyraźnie zadeklarowano „użytkowanie przestrzeni kosmicznej w ce-lach pokojowych” (preambuła, akapit 3 i 5). W art. III postanowiono, że państwa-strony będą prowadzić działalność w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi „zgodnie z prawem międzynarodowym, łącznie z Kartą Narodów Zjednoczo-nych, w interesie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwoju współpracy i porozumienia między narodami”. O ile można by-łoby dyskutować nad pokojowymi aspektami zbrojenia kosmosu, o tyle mili-tarne poczynania państw bez wątpienia nie sprzyjają współpracy i porozu-mieniu między nimi, a więc realizacji jednego z celów Karty Narodów Zjednoczonych, z której postanowieniami użytkowanie kosmosu ma być zgodne. Układ też wskazuje jako cel „popieranie międzynarodowej współpra-cy w pokojowym badaniu i użytkowaniu przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi” (art. X, XI).

W art. IV państwa-strony zobowiązały się nie wprowadzać na orbitę wo-kół Ziemi „jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakich-kolwiek innych rodzajów broni masowego zniszczenia ani nie umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub w przestrzeni kosmicznej w ja-kikolwiek inny sposób” (ust. 1). W odniesieniu do Księżyca i innych ciał nie-bieskich postanowiono, że mogą być użytkowane „wyłącznie w celach pokojo-wych” (ust. 2). W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na to, że katalog zakazanych broni nie jest pełny, bowiem regulacja nie wspomina o broni, która nie jest bronią masowego rażenia18. Ograniczenie pokojowego wyko-rzystanie przestrzeni kosmicznej do zakazu umieszczania broni masowego rażenia oznacza więc tylko częściową demilitaryzację tego obszaru. W przy-padku Księżyca i innych ciał niebieskich zakaz jest szerszy, dotyczy też „za-kładania wojskowych baz, instalacji oraz fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywania na nich prób z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadza-nia manewrów wojskowych” (art. IV ust. 2 zd. 2). Jak zauważa Andrzej Jace-wicz, „zawężając przestrzenny zakres wykorzystania wyłącznie do celów po-kojowych (czyli niewojskowych) do Księżyca i innych ciał niebieskich, a zatem przyzwalając gdzie indziej w kosmosie na działalność wojskową, o ile

18 Zob. E. Taft, Outer Space: The Final Frontier  or  the Final Battlefield, „Duke Law and Technology Review” 2017, nr 1(15), s. 366.

Dagmara Kuźniar-Kwiatek250

nie dotyczy ona umieszczania broni masowego zniszczenia, nie dano tym sa-mym bynajmniej placetu na działania wymykające się spod kontroli prawa międzynarodowego”19. Warto dodać, że autor ten identyfikuje wyraz „pokojo-wy” z terminem „niewojskowy”, odrzucając pogląd promowany przez Stany Zjednoczone Ameryki, zgodnie z którym chodzi o nieagresywne wykorzysta-nie przestrzeni kosmicznej. Jego zdaniem takie podejście oznaczać by mogło, iż dozwolone jest użytkowanie przestrzeni kosmicznej do celów agresywnych. Tymczasem art. IV ust. 2 z pojęcia wykorzystywania wyłącznie do celów po-kojowych wyraźnie wyklucza przedsięwzięcia służące celom wojskowym, a nie działania o charakterze agresywnym20. Uwagi wart jest też pogląd Mar-co G. Markoffa, który za kryterium podstawowe legalnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej uznaje postanowienie art. I. Zgodnie z jego treścią „badanie i użytkowanie przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i inny-mi ciałami niebieskimi, prowadzone lub wykonywane są dla dobra i w inte-resie wszystkich państw, niezależnie od stopnia ich rozwoju gospodarczego czy naukowego, i stanowi dorobek całej ludzkości” (akapit 1). Autor zauważa, że zakres działania reguły wyrażonej w tym postanowieniu jest znacznie szerszy niż zakres zasady użytkowania przestrzeni kosmicznej do celów po-kojowych. Jako przykład podaje korzystanie przez państwo z orbity geosta-cjonarnej wyłącznie do własnych celów, które nie wiążą się z żadnym strate-gicznym skutkiem, a może to być niezgodne z zasadą „wspólnego interesu”. Orbita geostacjonarna stanowi bowiem ograniczony zasób naturalny, a jej legalne wykorzystanie powinno być skoordynowane z prawnie chronionymi interesami innych państw21. Na straży tych interesów stoją zasady prawa międzynarodowego, Karta Narodów Zjednoczonych oraz sam Układ, który odwołuje się do źródeł prawa międzynarodowego i jednocześnie nakazuje traktować przestrzeń kosmiczną jako dobro wspólne. Interes innych państw jest kryterium wiodącym, jeśli chodzi o ustanowioną w Układzie zasadę wol-ności badań i użytkowania kosmosu. Zgodnie z art. IX, państwa-strony „pro-wadzą wszelką swą działalność w przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księży-cem i innymi ciałami niebieskimi, z uwzględnieniem uzasadnionych interesów wszystkich innych państw-stron Układu”. Wojskowa rywalizacja mocarstw militarnych nie tylko nie leży w interesie innych państw, ale też może naruszać ten interes, stwarzając zagrożenie czy niszcząc środowisko kosmosu. To z kolei może ograniczać gwarantowaną wszystkim państwom wolność badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich.

19 A. Jacewicz, Użytkowanie kosmosu do celów wojskowych, [w:] A. Wasilkowski (red.), op. cit., s. 69.

20 Ibidem.21 M.G. Markoff, Disarmament and „Peaceful Purposes” Provisions in the 1967 Outer Space 

Treaty, „Journal of Space Law” 1976, nr 1, s. 16.

Kilka uwag o militaryzacji kosmosu... 251

Warto też zwrócić uwagę, że niektórzy przedstawiciele doktryny z treści art. I wywodzą wniosek, zgodnie z którym nakaz wykorzystywania wyłącz-nie do celów pokojowych dotyczy całego kosmosu22. Nadużyciem kompetencji traktatowej wydaje się zróżnicowane potraktowanie przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich w przedmiocie ich pokojowego wykorzystania. Jest ono zresztą niespójne nie tylko z treścią art. I, ale również art. III i IX. Wraz z zawartym w art. II zakazem zawłaszczania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi w jakikolwiek sposób, postanowie-nia Układu określają dość jasno status kosmosu jako rzeczy wspólnej (res communis)23. Koncepcja ta jest przytaczana przez doktrynę jako argument mogący przemawiać za demilitaryzacją kosmosu wobec konieczności zapew-nienia wszystkim państwom prawa wykorzystywania tego obszaru w celach pokojowych24. Siła tego twierdzenia leży w dużej mierze w postawie państw co do samej zasady, pamiętając, że art. IV Układu różnicuje status przestrze-ni kosmicznej i ciał niebieskich. Trzeba zaznaczyć, że czyni to z uwagi na dość stanowczą postawę w procesie negocjacyjnym Stanów Zjednoczonych Ameryki i Związku Radzieckiego, których zgoda z oczywistych względów była kluczowa dla pomyślności samego przedsięwzięcia25. Przyzwolenie na taki kształt regulacji nie zawsze musi oznaczać jego akceptację, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z tzw. wyborem mniejszego zła, co w polityce trakta-towej państw jest częstym zjawiskiem.

Zakaz militaryzacji kosmosu w odniesieniu do jednego z elementów skła-dowych, jakim są ciała niebieskie, przewiduje również Układ normujący działalność państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich z 18 grudnia 1979 r.26 Znaczenie tej umowy jest dość ograniczone ze względu na brak ak-ceptacji ze strony krajów aktywnie zaangażowanych w eksplorację i eksplo-atację kosmosu. Nie zmienia to faktu, że postanowienia art. 3 potwierdzają treść art. IV Układu 1967 r. i w znaczącym zakresie je uzupełniają. Postana-wia się bowiem, że: „zakazane jest uciekanie się do jakiejkolwiek groźby lub użycia siły bądź jakiejkolwiek groźby lub dokonania aktu wrogiego na Księ-życu. Zakazane jest również wykorzystywanie Księżyca dla dokonania takie-go aktu albo zastosowania takiej groźby w odniesieniu do Ziemi, Księżyca, statku kosmicznego, personelu statku kosmicznego czy obiektów kosmicz-

22 A. Górbiel, Istota i ograniczenia prawne wolności kosmosu, „Acta Universitatis Lodziensis. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1979, s. 15.

23 Ł. Kułaga, Przestrzeń kosmiczna – jako wspólne dziedzictwo ludzkości. Kontrowersje wokół Porozumienia  regulującego  działalność  państw  na  Księżycu  i  innych  ciałach  niebieskich, [w:] Z. Galicki, T. Kamiński, K. Myszona-Kostrzewa (red.), op. cit., s. 31.

24 Ch. C. Joyner, Legal Implications of the Concept of the Common Heritage of Mankind, „The International and Comparative Law Quarterly” 1986, nr 1(35), s. 190.

25 Zob. UN Doc. A/AC.105/C.2/SR. 65, 24.10.1966, s. 9–10; UN Doc. A/AC.105/C.2/SR. 66, 21.10.1966, s. 6–7.

26 Polska nie jest stroną Układu. Tekst dokumentu w: P. Durys, F. Jasiński, op. cit., s. 305–312.

Dagmara Kuźniar-Kwiatek252

nych będących dziełem człowieka” (art. 3 ust. 2). Układ z 1979 r. wprowadza zatem dodatkowo neutralizację Księżyca. Dotyczy to również innych ciał nie-bieskich, gdyż jak stanowi art. 1, postanowienia odnoszące się do Księżyca mają zastosowanie do innych ciał niebieskich wewnątrz systemu słoneczne-go, co do których nie obowiązują odrębne normy prawne.

Podsumowanie

Wykładnia językowa postanowień art. IV Układu z 1967 r. nie pozwala wyprowadzić wniosku o pełnym zakazie militaryzacji przestrzeni kosmicz-nej, jak ma to miejsce w przypadku Księżyca i innych ciał niebieskich. Bada-jąc cel i przedmiot umowy, można jednak twierdzić, że zasadne jest szersze jego ujęcie. Przemawiają za tym takie sformułowania w Układzie, jak „dobro wszystkich narodów”, „badanie i użytkowanie w celach pokojowych”, „reali-zacja celów i zasad Karty Narodów Zjednoczonych” czy prowadzenie działal-ności „w interesie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwoju współpracy i porozumienia między narodami”. Można też twier-dzić, że brak konkretnego zakazu nie oznacza, że zbrojenie przestrzeni ko-smicznej jest dozwolone na mocy prawa międzynarodowego27.

Jak stwierdza Andrzej Górbiel, analizując treść art. IV Układu: „jako pokojowe w pełni znaczenia tego określenia uznać można jedynie takie wyko-rzystanie ciał niebieskich, które konstruktywnie przyczynia się do utrzyma-nia i utrwalania pokojowych stosunków między państwami”28. Myśl ta jest również zasadna co do pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Przemawia za tym treść przeanalizowanych artykułów Układu i postanowie-nia preambuły, w której państwa m.in. stwierdzają, że przestrzeń kosmiczna ma być obszarem współpracy, która „przyczyni się do rozwoju wzajemnego porozumienia i do umocnienia przyjaznych stosunków między państwami i narodami” (preambuła akapit 6). Tymczasem jesteśmy świadkami trwają-cego wyścigu zbrojeń w kosmosie, wobec którego społeczność międzynarodo-wa jest bezradna. Pogłębia on polityczny dysonans pomiędzy militarnymi potęgami i buduje nieufność we wzajemnych stosunkach. Nie daje też na-dziei na szybkie rozwiązanie problemu. Świadczyć o tym może brak zgody Stanów Zjednoczonych Ameryki na proponowany przez Rosję i Chiny projekt Traktatu o zapobieganiu umieszczania broni w przestrzeni kosmicznej oraz groźbie lub użyciu siły przeciwko obiektom kosmicznym29.

27 J. Su, Use of Outer Space for Peaceful Purposes: Non-Militarization Non-Aggression and Prevention of Weaponization, „Journal of Space Law” 2010, nr 1(36), s. 272.

28 A. Górbiel, Międzynarodowe prawo kosmiczne, Warszawa 1985, s. 133.29 Elementy projektu Traktatu o zapobieganiu umieszczania broni w przestrzeni kosmicznej

oraz groźbie lub użyciu siły przeciwko obiektom kosmicznym zostały przedstawione pierwszy raz

Kilka uwag o militaryzacji kosmosu... 253

Patrząc z perspektywy minionych 50 lat, można stwierdzić, że siła poli-tycznych argumentów i politycznego oddziaływania na kształtowanie norm prawnych zahamowała rozwój międzynarodowego prawa kosmicznego, które w konfrontacji z postępującą techniką kosmiczną i wojskową, wciąż nie ope-ruje skutecznymi instrumentami traktatowymi.

Literatura

Arbatov A., Space Weapons: Science Fiction, Real Threats and Arms Control Opportu-nities, May 2009.

Background Paper: „Peaceful” and Military Uses of Outer Space Law and Policy, Insti-tute of Air and Space Law, Faculty of Law, McGill University, Montreal, Canada, February 2005.

Berezowski C., Góralczyk W., Libera K., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1967.

Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia syste-mowe, Warszawa 1999.

Deblois B.M., The Advent of Space Weapons, „Astropolitics” 2003, nr 1(1).De-Frieze D.C., Defining  and  Regulating  the Weaponization  of  Space, „Joint Force

Quarterly” 2014, nr 74.Diederiks-Verschoor I.H.P., An Introduction to Space Law, The Hague – London – Bo-

ston 1999. Durys P., Zapobieganie wyścigowi  zbrojeń w przestrzeni  kosmicznej, [w:] Z. Galicki,

T. Kamiński, K. Myszona-Kostrzewa (red.), Wykorzystanie przestrzeni kosmicznej: Świat – Europa – Polska, Warszawa 2010.

Durys P., Jasiński F., Wybór aktów prawnych do nauki międzynarodowego prawa lot-niczego i kosmicznego, Warszawa 1999.

Foust J., U.S. Dismisses Space Weapons Treaty Proposal As „Fundamentally Flawed”, [online] .

Galicki Z., Status prawny kosmosu, [w:] A. Wasilkowski (red.), Działalność kosmiczna w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 1991.

w 2002 r. na Konferencji Rozbrojeniowej ONZ przez delegacje: Chin, Rosji, Wietnamu, Indonezji, Białorusi, Zimbabwe i Syrii. Rozbieżne stanowiska państw uniemożliwiły jednak prowadzenie negocjacji oraz osiągnięcie porozumienia. Zob. Possible Elements for a Future International Legal Agreement on the Prevention of the Deployment of Weapons in Outer Space, the Threat or Use of Force Against Outer Space Objects, Conference on Disarmament, CD/ 1679, 28.06.2002. Kolejne wersje traktatu zaproponowane w 2008 r. i 2014 r. przez Rosję i Chiny spotkały się z krytyką Stanów Zjednoczonych Ameryki. Zob. Draft Treaty on Prevention of the Placement of Weapons in Outer Space and of the Threat or Use of Force against Outer Space Objects, Conference on Disar-mament, CD/1839, 29.02.2008; M. Listner, R. P. Rajagopalan, The 2014 PPWT: A New Draft but with  the  Same  and  Different  Problems; [online] (dostęp: 15.03.2017). Propozycjom zarzucono m. in. pominięcie zakazu wykorzystywania broni antysatelitarnej. Szerzej na ten temat: J. Foust, U.S. Dismisses Space Weapons Treaty Proposal As „Fundamentally Flawed”, [online] (dostęp: 15.03.2017).

Dagmara Kuźniar-Kwiatek254

Galicki Z., Prawna  delimitacja  przestrzeni  kosmicznej  –  problem  nadal  nierozwią-zany, [w:] Z. Galicki, T. Kamiński, K. Myszona-Kostrzewa (red.),  Wykorzystanie przestrzeni kosmicznej: Świat – Europa – Polska, Warszawa 2010.

Górbiel A., Międzynarodowe prawo kosmiczne, Warszawa 1985.Górbiel A., Istota  i  ograniczenia  prawne wolności  kosmosu, „Acta Universitatis Lo-

dziensis. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1979.Granoff J., United States – Masters of Space? The US Space Command’s „Vision for 

2020”, Global Security Institute, New York 2005.Hładij A., Chiny przygotowują się do testu rakiety antysatelitarnej, [online] .Hładij A., Rosja przetestowała rakietę do zwalczania celów w kosmosie, [online] .Jacewicz A., Użytkowanie kosmosu do celów wojskowych, [w:] A. Wasilkowski (red.),

Działalność kosmiczna w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 1991.Joyner Ch.C., Legal Implications of the Concept of the Common Heritage of Mankind,

„The International and Comparative Law Quarterly” 1986, nr 1(35).Kułaga Ł., Przestrzeń kosmiczna –  jako wspólne dziedzictwo ludzkości. Kontrowersje 

wokół Porozumienia regulującego działalność państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich, [w:] Z. Galicki, T. Kamiński, K. Myszona-Kostrzewa (red.), Wykorzysta-nie przestrzeni kosmicznej: Świat – Europa – Polska, Warszawa 2010.

Listner M., Rajagopalan R.P., The 2014 PPWT: A New Draft but with the Same and Different Problems; [online] .

Marboe I., Militarization of Outer Space: Present and Future Challenges from the Inter-national Legal Perspective, [online] .

Markoff M.G., Disarmament  and  „Peaceful  Purposes”  Provisions  in  the  1967 Outer Space Treaty, „Journal of Space Law” 1976, nr 1.

Mueller K.P., Totem and Taboo: Depolarizing  the Space Weaponization Debate, [w:] P. J. Bolt, D.V. Coletta, C. G. Shackelford, JR. (red.), American Defense Policy, Bal-timore – London 2005.

Outer Space and Global Security, United Nations Institute for Disarmament Research, Geneva 2003.

Outer Space: Militarization, Weaponization, and the Prevention of an Arms Race; [on-line] .

Petras C.M., The Debate Over the Weaponization of Space-A Legal Conspectus, „Annals of Air and Space Law” 2003, t. 28.

Saperstein A.M., “Weaponization” vs.  “Militarization” of Space, s. 1, [online] .

Sommer J., The Militarization of Space, s. 3, [online] .

Stankiewicz W., Rywalizacja państw w kosmosie, „Państwo i Prawo” 2010, nr 2. Su J., Use of Outer Space  for Peaceful Purposes: Non-Militarization Non-Aggression 

and Prevention of Weaponization, „Journal of Space Law” 2010, nr 1(36).Taft E., Outer Space: The Final Frontier or the Final Battlefield, „Duke Law and Tech-

nology Review” 2017, nr 1(15).Webb D., On the Definition of a Space Weapon (When is a Space Weapon Not a Space 

Weapon?), The Praxis Center, Leeds Metropolitan University 2005, [online] .

Kilka uwag o militaryzacji kosmosu... 255

White A., Space War: The Militarization and Weaponization of Space, „MSU Interna-tional Law Review” 2017, nr 1(25).

Wojtanek P., Program kosmiczny jako element mocarstwowej strategii globalnej CHRL, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2008.

Wolff M., “Peaceful Uses” of Outer Space Has Permitted Its Militarization – Does It Also Mean Its Weaponization?, „Disarmament Forum” 2003.

Wolter D., Common Security on Outer Space and International Law, United Nations Institute for Disarmament Research, Geneva 2006.

Summary

Some remarks regarding weaponization of outer space in light of international space law

Key words: weaponization of outer space, space weapon, outer space, international space law.

A military space race is taking place. For many years, the state has been improving space technologies, and the opportunities that science achieve-ments has made them the problem of placing weapons in space takes on weight. The pursuit of states to consolidate their position in space makes agreement on the peaceful use of outer space and celestial bodies declared in the Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Explora-tion and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies of 1967 appear to be fiction. In the absence of goodwill on the part of states that are space powers, it is difficult to count on suppressing the process of reinforcement in space. International space law regulates the problem of militarization of space in a fairly general and limited way. But can we, in the existing legal solutions, justify the broader approach to banning the intro-duction of weapons into space? This question is addressed to this article.