Karol Darwin - mimuw.edu.plmisias/ti_pliki/cw4/Karol Darwin.pdf · Chodziło o to, iż tzw. jaja...

25
Karol Darwin 1 Karol Darwin Karol Darwin Charles Darwin Charles Darwin w 1854 roku, w wieku 45 lat Data i miejsce urodzenia 12 lutego 1809 Shrewsbury, Wielka Brytania Imię i nazwisko przy narodzeniu Charles Robert Darwin Data i miejsce śmierci 19 kwietnia 1882 Downe, Wielka Brytania Miejsce spoczynku Opactwo Westminsterskie Zawód przyrodnik Alma Mater University of Edinburgh Uczelnia University of Cambridge Rodzice Robert Darwin, Susannah Darwin (z domu Wedgwood) Małżeństwo Emma Darwin Dzieci William Erasmus Darwin, Anne Elizabeth Darwin, Mary Eleanor Darwin, Henrietta Emma Darwin, George Howard Darwin, Elizabeth Darwin, Francis Darwin, Leonard Darwin, Horace Darwin, Charles Waring Darwin Multimedia w Wikimedia Commons Karol Darwin w Wikicytatach Karol Robert Darwin (ang. Charles Robert Darwin; ur. 12 lutego 1809 w Shrewsbury, zm. 19 kwietnia 1882 w Downe) angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji, zgodnie z którą wszystkie gatunki pochodzą od wcześniejszych form, autor publikacji, w których przedstawił argumenty na poparcie swej tezy. Darwin uważał, że rozgałęziony schemat ewolucji wynika z procesu, który nazwał doborem naturalnym. Prawdziwość teorii ewolucji została zaakceptowana przez wielu naukowców przyrodników i dużą część społeczeństwa już za życia Darwina [1] ; jednak dopiero po pojawieniu się współczesnej syntezy ewolucji (którą opracowano w okresie od początku lat 30. do końca lat 50. XX wieku) naukowcy powszechnie zgodzili się, że dobór naturalny jest podstawowym mechanizmem ewolucji [2] , a sam proces ciągłych zmian, z których wyłaniają się nowe jakości, niezaprzeczalnym faktem. W swojej zmodyfikowanej formie odkrycia naukowe Darwina są teorią unifikującą nauki o życiu i wyjaśniającą różnorodność biologiczną.

Transcript of Karol Darwin - mimuw.edu.plmisias/ti_pliki/cw4/Karol Darwin.pdf · Chodziło o to, iż tzw. jaja...

Karol Darwin 1

Karol Darwin

Karol DarwinCharles Darwin

Charles Darwin w 1854 roku, w wieku 45 latData i miejsce urodzenia 12 lutego 1809

Shrewsbury, Wielka Brytania

Imię i nazwisko przynarodzeniu

Charles Robert Darwin

Data i miejsce śmierci 19 kwietnia 1882Downe, Wielka Brytania

Miejsce spoczynku Opactwo Westminsterskie

Zawód przyrodnik

Alma Mater University of Edinburgh

Uczelnia University of Cambridge

Rodzice Robert Darwin, Susannah Darwin (z domu Wedgwood)

Małżeństwo Emma Darwin

Dzieci William Erasmus Darwin, Anne Elizabeth Darwin, Mary Eleanor Darwin, Henrietta Emma Darwin, George HowardDarwin, Elizabeth Darwin, Francis Darwin, Leonard Darwin, Horace Darwin, Charles Waring Darwin

Multimedia w Wikimedia Commons

Karol Darwin w Wikicytatach

Karol Robert Darwin (ang. Charles Robert Darwin; ur. 12 lutego 1809 w Shrewsbury, zm. 19 kwietnia 1882 wDowne) – angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji, zgodnie z którą wszystkie gatunki pochodzą odwcześniejszych form, autor publikacji, w których przedstawił argumenty na poparcie swej tezy. Darwin uważał, żerozgałęziony schemat ewolucji wynika z procesu, który nazwał doborem naturalnym. Prawdziwość teorii ewolucjizostała zaakceptowana przez wielu naukowców przyrodników i dużą część społeczeństwa już za życia Darwina[1];jednak dopiero po pojawieniu się współczesnej syntezy ewolucji (którą opracowano w okresie od początku lat 30. dokońca lat 50. XX wieku) naukowcy powszechnie zgodzili się, że dobór naturalny jest podstawowym mechanizmemewolucji[2], a sam proces ciągłych zmian, z których wyłaniają się nowe jakości, niezaprzeczalnym faktem. W swojejzmodyfikowanej formie odkrycia naukowe Darwina są teorią unifikującą nauki o życiu i wyjaśniającą różnorodnośćbiologiczną.

Karol Darwin 2

Zainteresowania naukowe Darwina sprawiły, że porzucił on studia w dziedzinie medycyny, w której początkowokształcił się na Uniwersytecie w Edynburgu, i przyłączył się do badań nad bezkręgowcami morskimi. Późniejszestudia na Uniwersytecie w Cambridge wzbudziły w nim fascynację naukami przyrodniczymi[3]. W czasiepięcioletniej podróży na statku HMS Beagle rozwinął też swoją wiedzę geologiczną i zebrał materiały do badańgeologicznych. Jego obserwacje i teorie potwierdzały uniformitarystyczne poglądy Charlesa Lyella, a publikacjadziennika z podróży spotkała się z żywym zainteresowaniem czytelników. Zaintrygowany problemamigeograficznego rozmieszczenia okazów dzikiej przyrody i skamieniałości, które zebrał podczas podróży, Darwinbadał zmiany, jakim ulegały gatunki, i w 1838 stworzył teorię doboru naturalnego[4]. Chociaż z wielomaprzyrodnikami wymieniał poglądy na temat swoich teorii, dużo czasu poświęcał własnym badaniom, w którychkoncentrował się na geologii[5]. Swoją teorię spisał w 1858, gdy Alfred Russel Wallace przesłał mu swoją pracę, wktórej przedstawił poglądy bardzo podobne do jego własnych. Skłoniło go to do szybkiego opublikowania zWallacem wspólnej pracy dotyczącej ich teorii pt. On the Tendency of Species to form Varieties; and on thePerpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection ("O skłonności gatunków do tworzenia odmianoraz o utrwalaniu się gatunków drogą doboru naturalnego").W swej książce O powstawaniu gatunków (1859) Darwin tłumaczył zróżnicowanie występujące w naturzeewolucyjnym dziedziczeniem modyfikacji. Natomiast w dziele The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex("O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci"), której ciągiem dalszym była książka The Expressionof the Emotions in Man and Animals ("O wyrażaniu emocji u człowieka i zwierząt"), badał ewolucję człowieka idobór płciowy. Szereg książek poświęcił też badaniom nad roślinami, a w swej ostatniej pracy badał dżdżownice iich wpływ na glebę[6].W uznaniu jego wybitnych osiągnięć Darwinowi po śmierci urządzono państwowy pogrzeb, jako jednemu z pięciuBrytyjczyków w XIX wieku nienależących do rodziny królewskiej. Pochowano go w Opactwie Westminsterskim,obok Johna Herschela i Isaaca Newtona[7].

Życiorys

Dzieciństwo i edukacja

Siedmioletni Karol Darwin w 1816

Charles Robert Darwin urodził się w Shrewsbury 12 lutego 1809 w swoim domurodzinnym The Mount. Był piątym z sześciorga dzieci lekarza i finansistyRoberta Darwina i Susannah Darwin z domu Wedgwood. Był wnukiemprzyrodnika Erasmusa Darwina ze strony ojca i przemysłowca JosiahWedgwooda ze strony matki. Pod względem przekonań religijnych obie rodzinybyły w dużym stopniu unitarianistyczne, choć Wedgwoodowie należeli dokościoła anglikańskiego. Robert Darwin, pomimo swoich skrywanych poglądówwolnomyślicielskich, ochrzcił Karola w kościele anglikańskim. Wszystkie dzieciuczęszczały z matką do kaplicy unitariańskiej. W 1817 Darwin zacząłuczęszczać do szkoły prowadzonej przez kaznodzieję unitariańskiego.Ośmioletni wówczas chłopiec wykazywał zainteresowanie historią naturalną ikolekcjonowaniem. W lipcu tego samego roku zmarła jego matka. Od września1818 dołączył do swojego brata Erasmusa i razem uczęszczali do pobliskiejszkoły anglikańskiej z internatem – Shrewsbury School[8][9].

Lato 1825 Charles spędził jako lekarz-praktykant, pomagając ojcu w leczeniu biednych w Shropshire. Następnie w październiku 1825 wraz z bratem Erasmusem rozpoczął naukę na Uniwersytecie w Edynburgu; on jako student pierwszego roku, a Erasmus jako praktykant w szpitalu w ramach ostatniego roku studiów medycznych. Wykłady na uniwersytecie go nudziły (szczególnie niechętnie podchodził do zajęć z chirurgii), więc zaniedbywał studia. Uczył się preparowania eksponatów taksydermicznych u Johna Edmonstone'a, wyzwolonego czarnoskórego niewolnika,

Karol Darwin 3

który wcześniej towarzyszył Charlesowi Watertonowi podczas wyprawy w lasy deszczowe AmerykiPołudniowej[10].Na drugim roku studiów dołączył do Plinian Society, grupy studentów zajmującej się historią naturalną, którzy wswoich debatach skłaniali się w stronę radykalnego materializmu. Na spotkaniu Plinian Society przemawiał tylkoraz, 27 marca 1827, gdy przedstawił dwa odkrycia:

Chodziło o to, iż tzw. jaja Flustra [jeden z mszywiołów morskich – tłum] mają zdolność do samodzielnego poruszania sięza pomocą rzęsek. W rzeczywistości są to larwy. W innej znów rozprawce wykazałem, że drobne kuliste ciałka uważane zamłodociane postacie Fucus loreus są jajowymi torebkami robaka Pontobdella muricata.

Pomagał Robertowi Grantowi w jego badaniach nad anatomią i cyklem życia bezkręgowców morskich w zatoceFirth of Forth. Kiedy pewnego dnia Grant pozytywnie wypowiedział się o poglądach na temat ewolucjiJean-Baptiste'a de Lamarcka, Darwin był zaskoczony śmiałością poglądów Lamarcka, nie przerodziło się to jednakod razu w zainteresowanie ewolucją, może dlatego, że niedługo wcześniej zapoznał się z podobnymi poglądamiswojego dziadka Erasmusa[11].Uczęszczał na kurs historii naturalnej prowadzony przez Roberta Jamesona, nie miał jednak o nim dobrego zdania;na kursie omawiano zagadnienia geologiczne, jednym z nich był spór pomiędzy zwolennikami neptunizmu iplutonizmu. W tym samym czasie uczył się klasyfikacji roślin i pomagał w opiekowaniu się zbiorami KrólewskiegoMuzeum w Edynburgu, jednego z największych ówczesnych muzeów w Europie[12].Zaniedbywanie studiów medycznych irytowało jego ojca, który w końcu wysłał syna do Christ's College wCambridge, gdzie miał uzyskać tytuł licencjata, by rozpocząć karierę duchownego anglikańskiego[13]. Darwinrozpoczął studia w styczniu 1828, ale bardziej interesowało go jeździectwo i strzelectwo. Jego kuzyn, WilliamDarwin Fox, zapoznał go z modnym wówczas zbieraniem chrząszczy, których Darwin stał się zagorzałymkolekcjonerem. Opisy niektórych z jego znalezisk opublikowano w Illustrations of British Entomology JamesaFrancisa Stephensa. W okresie tym Darwin stał się bliskim przyjacielem i zwolennikiem profesora botaniki JohnaHenslowa. Poznał również innych czołowych przyrodników, którzy pracę naukową utożsamiali z teologią naturalną.Darwin stał się wówczas znany jako "człowiek, który chodzi z Henslowem". Gdy zaczęły zbliżać się terminyegzaminów, skoncentrował się na nauce. Zachwyciły go język i logika Evidences of Christianity WilliamaPaleya[14]. Ogólnie mówiąc, Darwin był jednym z lepszych studentów: na egzaminach końcowych w styczniu 1831zajął dziesiąte miejsce na 178 osób[15].Darwin pozostał w Cambridge do czerwca 1831. Studiował Natural Theology ("Teologię naturalną") Paleya, wktórej autor próbował udowodnić poprzez dzieła natury istnienie Boga (argument teleologiczny) a procesy adaptacjiw przyrodzie tłumaczył ingerencją Boga działającego poprzez prawa przyrody[16]. Zapoznał się również z nowąksiążką Johna Herschela, która za najważniejszy cel filozofii przyrody uznawała zrozumienie jej praw poprzezrozumowanie indukcyjne opierające się na obserwacji. Przeczytał również Personal Narrative Alexandra Humboldta– relację z podróży naukowych niemieckiego przyrodnika. Lektury te napełniły go entuzjazmem i rozpaliłypragnienie, aby swoimi odkryciami również przyczynić się do pogłębienia wiedzy przyrodniczej – Darwin pozakończeniu nauki planował odwiedzić Teneryfę, by wraz z kilkorgiem kolegów z uczelni badać przyrodę wtropikach. W ramach przygotowań do tego wyjazdu zapisał się na kurs geologii u Adama Sedgwicka, a latemwyjechał z nim mapować warstwy geologiczne w Walii[17][18].Po dwóch tygodniach spędzonych z kolegami w Barmouth wrócił do domu, gdzie czekał na niego list od Henslowa. Henslow zaproponował Darwina jako odpowiedniego przyrodnika do udziału w wyprawie kapitana Roberta FitzRoya, której celem było sporządzenie map wybrzeża Ameryki Południowej. Ekspedycja miała wyruszyć za cztery tygodnie na statku HMS Beagle. Darwin miał sam pokryć koszty swojego uczestnictwa, widziano go przy

Karol Darwin 4

tym bardziej w roli towarzysza podróży niż zbieracza. Ojciec był przeciwny zaplanowanej na dwa lata podróży,uważając ją za stratę czasu, ale za namową swojego szwagra, Josiaha Wedgwooda II, zgodził się na udział syna wwyprawie[19].

Podróż statku HMS Beagle

Podróż HMS Beagle

Podróż statku HMS Beagle byłazaplanowana na 24 października 1831roku, jednak z powodu problemów zprzygotowaniami do wyprawywypłynięcie statku opóźniło się do 27grudnia. Podróż trwała prawie 5 lat -zgodnie z zamierzeniami FitzRoya.Gdy statek przybijał do brzegu,Darwin większość czasu spędzał nalądzie, prowadząc badania geologicznei zbierając materiały do badań nadhistorią naturalną, podczas gdy na HMS Beagle sporządzano mapy wybrzeża[20]. Ze swoich obserwacji i spekulacjiteoretycznych sporządzał staranne notatki; co pewien czas przesyłał do Cambridge zebrane próbki i listy, w tymkopię swojego dziennika dla rodziny[21]. Miał już pewne doświadczenie w prowadzeniu badań geologicznych,zbieraniu chrząszczy i w preparowaniu morskich bezkręgowców, ale we wszystkich innych dziedzinach byłnowicjuszem, zbierał więc próbki do późniejszej ich oceny przez specjalistów. Pomimo tego, że wielokrotniecierpiał z powodu choroby morskiej, prowadził badania bezkręgowców morskich a większość jego notatekzoologicznych dotyczyła właśnie tych zwierząt[22].

Podczas pierwszego postoju na lądzie w Santiago na Wyspach Zielonego Przylądka odkrył muszle w białym paśmieskał wysoko w wulkanicznych klifach. FitzRoy dał mu do przeczytania pierwszy tom Principles of Geology("Zasady geologii") Charlesa Lyella, w których autor przedstawił swoje uniformitarystyczne koncepcje,przedstawiając wizję lądu powoli wznoszącego się lub opadającego przez bardzo długie okresy czasy[23]. Darwinzgadzał się z Lyellem, tworząc własne teorie i myśląc nad napisaniem książki na temat geologii[24]. W Brazyliizachwyciły go lasy tropikalne na nabrzeżu Bahii[25]. Nie popierał niewolnictwa, które uważał za odrażające[26].W Punta Alta w Patagonii dokonał ważnego odkrycia wymarłych, ogromnych ssaków, których pozostałościznajdowały się w klifach obok współczesnych muszli. Wskazywało to na ich niedawne wymarcie, Darwin nieznalazł jednak żadnych oznak nagłej zmiany klimatu lub innej katastrofy, która mogła do tego doprowadzić.Zidentyfikował Megatherium americanum o kościstym pancerzu, który początkowo wydał mu się ogromną odmianąpancerza miejscowych pancerników. Odkrycia te spotkały się w Anglii z wielkim zainteresowaniem[27][28][29]. Wczasie wypraw z gauchami w głąb lądu w celu prowadzenia badań geologicznych i zebrania skamieniałości poznałspołeczne, polityczne i antropologiczne aspekty życia rodzimych Indian i kolonizatorów w dobie przemian (krótkowcześniej, w 1816, Argentyna wywalczyła sobie niepodległość od Hiszpanii). W tym czasie przekonał się również,że dwie odmiany nandu zamieszkiwały na oddzielnych, lecz zachodzących na siebie terytoriach[30]. Dalej napołudnie zobaczył terasy morskie – stopniowo wznoszące się równiny złożone z kamieni i muszli. Po przeczytaniudrugiego tomu książki Lyella zaakceptował jego teorię "ośrodków tworzenia" gatunków; własne odkrycia irozważania zmusiły go jednak do niezgodzenia się ze zdaniem Lyella o niczym niezakłócanej ciągłości istnieniagatunków i ich wymieraniu[31].

Karol Darwin 5

Podczas gdy na HMS Beagle sporządzano mapywybrzeża Ameryki Południowej, Darwin

formułował swoje teorie na temat geologii iwymierania olbrzymich ssaków

Na pokładzie statku było trzech Indian z plemienia Jagan, schwytanychw czasie pierwszej podróży HMS Beagle. Spędzili oni wcześniej rok wAnglii i zostali odesłani z powrotem na Ziemię Ognistą w rolimisjonarzy. Darwin uważał ich za przyjacielskich i cywilizowanych,jednakże ich krewni wydali mu się "nędznymi, zdegradowanymidzikusami"; różnili się od nich tak bardzo, jak zwierzęta dzikie odudomowionych. Według Darwina różnica ta ukazywała postępkulturowy, a nie niższość rasową. W odróżnieniu od swoich przyjaciółnaukowców uważał od tej pory, że nie istnieje żadna nieprzekraczalnabariera pomiędzy ludźmi a zwierzętami[32]. Rok później Indianieporzucili swoją misję na Ziemi Ognistej. Jaganin, któregoEuropejczycy nazywali Jemmy Button, żył odtąd jak inni tubylcy, miałżonę i nie chciał już wracać do Anglii[33].

W Chile Darwin był świadkiem trzęsienia ziemi, na skutek którego mógł się przekonać, że poziom morza był kiedyśwyższy niż obecnie (trzęsienie ziemi odsłoniło warstwy muszli omułkowatych, znajdujące się powyżej poziomupływów morskich). Również wysoko w Andach zobaczył muszle i liczne skamieniałe drzewa rosnące dawniej napiaszczystej plaży. Wysunął teorię mówiącą, że w miarę unoszenia się lądu zatapiane były wyspy oceaniczne, awokół nich rozrastały się rafy koralowe, tworząc atole[34][35][36].Na stosunkowo (w skali geologicznej) młodych wyspach Galapagos Darwin szukał dowodów na związki dzikiejprzyrody ze starszym "centrum stworzenia" i odkrył przedrzeźniacze, spokrewnione z gatunkiem występującym wChile, które jednak na każdej z wysp archipelagu nieznacznie różniły się wyglądem. Usłyszał, że drobne różnice wkształcie skorup żółwi lądowych mogą wskazywać na ich pochodzenie, jednak nie zbierał tych skorup, chociażcodziennie jadł żółwie brane na pokład jako pożywienie[37][38]. W Australii kanguroszczurowate i dziobak wydałymu się tak niezwykłe, że zauważył, że zwierzęta te wyglądają tak, jakby pracowało przy nich dwóch różnychStwórców. Aborygenów uważał za dobrodusznych i miłych; zanotował również ich wyniszczanie przez europejskieosadnictwo[39].HMS Beagle badał też sposób powstawania atoli Wysp Kokosowych. Wyniki tych badań wspierały teorię Darwina.FitzRoy rozpoczął pisanie oficjalnej relacji z podróży HMS Beagle i po przeczytaniu dzienników Darwinazaproponował włączenie ich do niej. Później Darwin przeredagował swój dziennik z podróży i wydał go na nowojako oddzielny trzeci tom swojego dzieła na temat historii naturalnej[40].W Kapsztadzie Darwin i FitzRoy spotkali Johna Herschela, który wcześniej napisał list do Lyella, wyrażając się wnim z uznaniem o jego uniformitaryzmie, jako dającym początek śmiałym spekulacjom na temat "tej zagadkizagadek, zastępowania wymarłych gatunków przez inne", umożliwiającym też "naturalne wyjaśnienie wprzeciwieństwie do postrzegania tych zjawisk w kategoriach cudowności"[41]. Organizując swoje notatki podczaspodroży powrotnej, Darwin napisał, że jeśli jego narastające podejrzenia dotyczące przedrzeźniaczy, żółwi lądowychi wilka falklandzkiego były prawdziwe, to "takie fakty podważają stabilność gatunków", później ostrożniezamieniając "podważają" na "podważałyby" (ang. would undermine)[42]. Następnie napisał, że takie fakty"wydawały mu się rzucać trochę światła na pochodzenie gatunków"[43].

Karol Darwin 6

Powstanie teorii ewolucji

Będąc młodym mężczyzną, CharlesDarwin dołączył do elity naukowej

Gdy HMS Beagle 2 października 1836 powrócił z wyprawy, Darwin był jużsławny w kręgach naukowych dzięki swojemu byłemu nauczycielowi JohnowiStevensowi Henslowowi, który w grudniu 1835 przekazał wybranymprzyrodnikom broszurę zawierającą listy Darwina dotyczące geologii[44]. Darwinudał się najpierw do swojego domu w Shrewsbury, aby odwiedzić krewnych, anastępnie pospieszył do Cambridge na spotkanie z Henslowem, który poradziłmu, aby poszukał przyrodników do pomocy przy katalogowaniu zbiorów, samoferując swoją pomoc przy skatalogowaniu próbek botanicznych. OjciecDarwina postarał się o środki finansowe pozwalające Darwinowi byćnaukowcem niezależnym finansowo. Podekscytowany Darwin odwiedzałlondyńskie instytucje w poszukiwaniu ekspertów skłonnych opisać jego zbiory.Tamtejsi zoolodzy byli jednak zbyt zajęci innymi badaniami i istniałoniebezpieczeństwo, że próbki pozostaną w magazynie[45].

Do pierwszego spotkania Charlesa Lyella i Darwina (długo wyczekiwanegoprzez obie strony) doszło 29 października. Niedługo potem Lyell przedstawił go dobrze zapowiadającemu sięanatomowi Richardowi Owenowi, który mógł korzystać z aparatury Royal College of Surgeons of England(Królewskiego Kolegium Chirurgicznego w Anglii), przydatnej w pracy nad skamieniałymi kośćmi zebranymi przezDarwina. Badania Owena dały zaskakujące rezultaty. Okazało się, że kości przywiezione przez Darwina należały dowielu wymarłych i nieznanych gatunków – wśród nich był gigantyczny wymarły leniwiec, prawie kompletnyszkielet nieznanego Scelidotherium i wielka (rozmiarem zbliżona do czaszki hipopotama), gryzoniopodobna czaszkazwierzęcia nazywanego Toxodon, przypominającego gigantyczną kapibarę. Fragmenty pancerza należały doglyptodonta, ogromnego pancernika, tak jak początkowo myślał Darwin. Większość tych wymarłych stworzeń byłablisko spokrewniona z gatunkami żyjącymi współcześnie w Ameryce Południowej[46][47].

W połowie grudnia Darwin zamieszkał w Cambridge, aby nadzorować prace nad swoimi zbiorami i napisać na nowoswój Dziennik[48]. W tym czasie napisał też swój pierwszy artykuł, w którym wykazywał, że lądpołudniowoamerykański powoli się unosi. Przy entuzjastycznym poparciu Lyella odczytał go na posiedzeniuLondyńskiego Towarzystwa Geologicznego 4 stycznia 1837. Tego samego dnia zaprezentował swoje próbki ssakówi ptaków w Londyńskim Towarzystwie Zoologicznym. Ornitolog John Gould wkrótce ogłosił, że ptaki z Galapagos,które Darwin uważał za mieszaninę kacykowatych, grubodziobów i łuszczaków, w rzeczywistości są dwunastomaróżnymi gatunkami zięb, później nazwanych ziębami Darwina. 17 lutego Darwin został wybrany do RadyTowarzystwa Geograficznego, a Lyell w swoim wystąpieniu jako przewodniczący Rady przedstawił wyniki badańOwena dotyczące skamieniałości Darwina, podkreślając geograficzną ciągłość gatunków jako potwierdzającą jegouniformitarystyczne teorie[49][50].Na początku marca Darwin przeprowadził się do Londynu, aby być blisko swojej pracy, dołączając dotowarzyskiego kręgu Lyella składającego się z naukowców i ekspertów, do których należał m.in. CharlesBabbage[51][52], który opisywał Boga jako programistę praw. List Johna Herschela dotyczący "zagadki zagadek"nowych gatunków był szeroko dyskutowany; wyjaśnienia zagadki szukano raczej w prawach naturalnych, a nie wdziałaniu sił nadprzyrodzonych. Darwin zamieszkał ze swoim bratem Erasmusem, wolnomyślicielem, członkiemkręgu Brytyjskiej Partii Wigów i bliskim przyjacielem pisarki Harriet Martineau, która popierała maltuzjanizm,stanowiący podstawę kontrowersyjnej ustawy o zmianie zasad pomocy dla biednych z 1834 (Poor Law AmendmentAct), na podstawie której pomoc społeczna miała być tak zorganizowana, aby nie dopuszczać do przeludnienia ipowiększania się sfery ubóstwa. Jako unitarianka była ona przychylna radykalnym wnioskom płynącym z zasadytransmutacji gatunków, popieranej przez Roberta Edmonda Granta i młodszych chirurgów ulegających wpływowiÉtienne Geoffroya, ale potępianej przez anglikanów broniących porządku społecznego[53].

Karol Darwin 7

Podczas pierwszego spotkania Goulda z Darwinem, dotyczącego szczegółów odkryć Darwina, Gould stwierdził, żeprzedrzeźniacze z poszczególnych wysp archipelagu Galapagos należą do różnych gatunków, a do grupy łuszczakównależą też tanagry. Darwin podczas swojej wyprawy nie oznaczał łuszczaków według wysp, lecz na podstawienotatek innych uczestników, w tym FitzRoya, przyporządkowywał poszczególne okazy do poszczególnych wysp.Dwa nandu okazały się być również różnymi gatunkami. 14 marca Darwin ogłosił, w jaki sposób ich występowaniestopniowo zmieniało się, posuwając się na południe[54].

W połowie lipca 1837 Darwin zaczął prowadzićnotatnik "B" zatytułowany Transmutation ofSpecies. Na stronie 36 nad jego pierwszym

drzewem ewolucyjnym widnieją słowa I think("myślę")

W połowie marca Darwin zanotował w swoim "Czerwonym notatniku"możliwość wytłumaczenia różnic występujących zarówno pomiędzygatunkami żyjącymi w różnych środowiskach (jak nandu), jak igatunkami wymarłymi faktem "przechodzenia jednego gatunku winny". W tym drugim przypadku podał jednak błędny przykładmakrauchenii przypominającej duże gwanako (zwierzęta należą doróżnych rzędów). Swoje przemyślenia na temat żywotności,rozmnażania bezpłciowego i płciowego rozwinął około połowy lipca wnotatniku "B", twierdząc, że zmiany są wynikiem różnicowania siępotomstwa, które dąży do "przystosowywania się i zmieniania swojejrasy do zmieniającego się świata", co miało tłumaczyć różnice wmorfologii żółwi słoniowych, przedrzeźniaczy i nandu. Sporządziłschematy pochodzenia gatunków, następnie genealogicznerozgałęzienia jednego drzewa ewolucji, przy czym stwierdził, że"absurdalnym jest mówić o jednym zwierzęciu jako stojącym wyżej odinnego", odrzucając tym samym Lamarckowskie rozumienie ewolucjijako liniowego postępu, prowadzącego ku coraz wyższymformom[55][56].

Przepracowanie, choroba i małżeństwo

Prowadząc wciąż badania nad transmutacją gatunków, Darwinpogrążył się w pracy. Ciągle przepisując swój Dziennik, przyjął nasiebie też obowiązek redagowania i publikowania specjalistycznychraportów dotyczących jego zbiorów. Z pomocą Henslowa uzyskał dotację od skarbu państwa w wysokości 1000funtów na sfinansowanie swojego wielotomowego dzieła The Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle Under theCommand of Captain Fitzroy, R.N., during the Years 1832 to 1836 (kwota ta odpowiada dzisiaj około 73 tys.funtów[57]). Z pozyskanych środków postanowił sfinansować też wydanie planowanych przez siebie innych książekna temat geologii i zgodził się na nierealistyczne terminy ich ukończenia narzucone przez wydawcę. Darwinskończył pisać swój Dziennik około 20 czerwca 1837, gdy na tronie zasiadła królowa Wiktoria[58].

Przepracowanie negatywnie wpłynęło na zdrowie Darwina. 20 września doświadczył "nieprzyjemnej palpitacjiserca", po której jego lekarze przekonali go do przerwy w pracy i kilkutygodniowego odpoczynku na wsi. Poodwiedzeniu Shrewsbury udał się do swoich krewnych – Wedgwoodów – w Maer Hall w Staffordshire, ale zewzględu na zbyt natarczywe prośby o opowieści z podróży nie zaznawał tam zbyt wiele odpoczynku. Jegointeligentna i wykształcona kuzynka Emma Wedgwood, określana jako czarująca i starsza od niego o 9 miesięcy,opiekowała się w Maer Hall jego niepełnosprawną ciotką. Jego wujek Josiah Wedgwood II pokazał mu obszarziemi, gdzie popiół zniknął pod iłem i zasugerował , że może to być wynik pracy dżdżownic, inspirując "nową iważną teorię" na temat ich roli w procesie glebotwórczym (Darwin przedstawił ją 1 listopada na posiedzeniuGeological Society)[59].William Whewell namawiał Darwina do przyjęcia obowiązków sekretarza Geological Society. Po początkowej odmowie Darwin przyjął to stanowisko w marcu 1838[60]. Pomimo ciężkiej pracy związanej z pisaniem i

Karol Darwin 8

redagowaniem relacji z podróży na pokładzie HMS Beagle, Darwin bardzo poszerzył swoją wiedzę na tematprzekształcania się gatunków, korzystając z każdej okazji, aby prowadzić rozmowy z przyrodnikami, jak również (cobyło niekonwencjonalnym postępowaniem) z osobami bez formalnego wykształcenia, ale posiadającymidoświadczenie praktyczne, np. rolnikami i hodowcami gołębi[61]. Z czasem w swoich badaniach wykorzystywałinformacje zdobyte od swoich krewnych i dzieci, służących rodziny, sąsiadów, kolonizatorów i marynarzy, zktórymi podróżował[62]. Od samego początku w swoich spekulacjach uwzględniał gatunek ludzki i np. widzącorangutana w ogrodzie zoologicznym 28 marca 1838, odnotował podobieństwo jego zachowań do zachowańdziecka[63].Ciągły stres zbierał swoje żniwo, wskutek czego od czerwca uczony był niezdolny do pracy ze względu na problemyżołądkowe, bóle głowy i problemy z sercem. Przez resztę życia wielokrotnie nie mógł pracować z powodupowyższych dolegliwości, jak również czyraków, palpitacji, drżenia i innych objawów, szczególnie w sytuacjachstresowych, takich jak udział w spotkaniach lub odwiedziny. Przyczyna jego chorób pozostawała nieznana, a próbyleczenia przynosiły tylko częściową poprawę[64][65].23 czerwca Darwin wziął urlop i pojechał prowadzić badania geologiczne w Szkocji. Odwiedził Glen Roy, gdziezobaczył trzy przebiegające równolegle do siebie "drogi" na zboczach. Napisał wtedy, że były to terasy morskie,później jednak musiał zgodzić się z przypuszczeniem, że były to brzegi jeziora polodowcowego[66][67][68].W pełni wyleczony powrócił do Shrewsbury w lipcu. Przyzwyczajony do prowadzenia codziennych notatek na tematrozmnażania zwierząt, na dwóch skrawkach papieru zapisał krótkie myśli za i przeciw zawarciu małżeństwa (jakonagłówek jednej kolumny zapisując "ożenić się", a drugiej "nie żenić się"). Wśród punktów za był m.in. "stałytowarzysz i przyjaciel na starość... w każdym razie lepszy niż pies", a do punktów przeciw należały np. "mniejpieniędzy na książki" i "okropna strata czasu"[69]. Decydując się wreszcie na małżeństwo, porozmawiał o tym zojcem i 29 lipca wyruszył odwiedzić swoją kuzynkę Emmę. Wizyta ta nie zakończyła się jednak oświadczynami;zamiast tego, wbrew radom ojca, wspomniał jej o swoich przemyśleniach na temat przekształcania gatunków[70].Kontynuując badania w Londynie, do swoich obszernych lektur Darwin dołączył też szóste wydanie dzieła An Essayon the Principle of Population Thomasa Malthusa:

W październiku 1838, to znaczy 15 miesięcy, odkąd rozpocząłem moje systematyczne badania, zdarzyło mi się przeczytaćdla rozrywki esej Malthusa na temat ludności i dobrze rozumiejąc, dzięki długiej obserwacji zwyczajów zwierząt i roślin, naczym polega wszechobecna walka o byt, natychmiast przyszło mi do głowy, że w tych warunkach występowałaby tendencjado utrwalania zmian korzystnych, a zanikania zmian niekorzystnych. Wynikiem tego byłoby powstawanie nowychgatunków. Miałem więc wreszcie teorię, nad którą mogłem pracować...[71]

Malthus uważał, że jeśli populacja ludzka nie będzie ograniczana, będzie rosła w postępie geometrycznym, wkrótce więc przewyższy podaż żywności i dojdzie do katastrofy maltuzjańskiej. Dzięki swojej wiedzy Darwin od razu zauważył, że problem ten wiąże się również z wysuniętą przez Augustina Pyramusa de Candolle koncepcją "wojny gatunków" roślin i walki o byt, jaka ma miejsce w przyrodzie. Tłumaczyła ona, w jaki sposób liczba osobników poszczególnych gatunków utrzymuje się w przybliżeniu na stabilnym poziomie. Jako że zasoby środowiska są zawsze niedostateczne dla rozmnażających się gatunków, korzystne zmiany wpływałyby na lepszą zdolność przetrwania organizmów i przekazywanie tych zmian ich potomstwu, podczas gdy niekorzystne zmiany byłyby eliminowane. Konsekwencją tego byłoby powstawanie nowych gatunków[72][73][74]. 28 września 1838 Darwin zapisał to spostrzeżenie, opisując je jako rodzaj siły wtłaczającej przystosowane organizmy w ciasne przestrzenie gospodarki natury, podczas gdy słabsze organizmy są z niej wypychane, co przypomina wbijanie klinów o różnych rozmiarach w belkę. W połowie grudnia dostrzegł podobieństwo pomiędzy postępowaniem rolników wybierających najlepiej rozmnażające się zwierzęta a maltuzjańską naturą wybierającą spośród przypadkowych wariacji tak, aby

Karol Darwin 9

każda "część nowo nabytych struktur była w pełni praktyczna i doskonała", uważając to porównanie za piękną częśćjego teorii.

Darwin ożenił się ze swoją kuzynką,Emmą Wedgwood

11 listopada Darwin powrócił do Maer i wreszcie oświadczył się Emmie, po razkolejny opowiadając jej o swoich teoriach. Emma przyjęła jego oświadczyny.Później w swojej korespondencji z nim pisała, jak doceniała jego otwartość wrozmowach na temat różniących ich kwestii, wyrażając również swoje silneunitariańskie przekonania i obawy, że jego szczery sceptycyzm może ichrozdzielić w życiu pozagrobowym. Podczas poszukiwania domu w Londynie dlaprzyszłej rodziny wznowiły się nawroty choroby Darwina i Emma w swoichlistach namawiała go do odpoczynku. Wreszcie znalazł dom przy Gower Street,który później nazwali "Domkiem Ary" ze względu na jego krzykliwe (jakupierzenie papugi) wnętrza. W czasie świąt Bożego Narodzenia przeniósł doniego swoje "muzeum". 24 stycznia 1839 Darwin został wybrany członkiem(ang. Fellow) Royal Society[75].

29 stycznia Darwin i Emma Wedgwood wzięli ślub w Maer w rycie anglikańskim, z pewnymi zmianami wceremonii, aby zadowolić również unitarian. Zaraz po ślubie udali się pociągiem do Londynu do swojego nowegodomu[76].

Przygotowania do publikacji teorii doboru naturalnego

Darwin w 1842 ze swoim najstarszym synemWilliamem Erasmusem Darwinem

Darwin miał teraz szkielet swojej teorii doboru naturalnego, nadktórym mógł dalej pracować[77] jako swoim "głównym hobby". Wramach badań hodował zwierzęta i prowadził obszerne doświadczeniana roślinach, poszukując dowodów na poparcie tezy, że gatunki nie sąstałe, i badając szczegółowe kwestie swojej teorii. Przez piętnaście latpraca ta była jednak tylko ubocznym zajęciem Darwina, któregogłównie pochłaniała praca w dziedzinie geologii i publikowaniespecjalistycznych sprawozdań na temat zbiorów przywiezionych napokładzie HMS Beagle[78].

Gdy w maju 1839 opublikowano relację z podróży statku napisanąprzez FitzRoya, a w niej dziennik i komentarze (Journal and Remarks– bardziej znane pod tytułem The Voyage of the Beagle) pióraDarwina, stanowiące trzeci tom sprawozdania FitzRoya, zapiskiDarwina odniosły taki sukces, że jeszcze tego samego roku zostaływydane jako osobna pozycja[79].

W maju 1842, po ponad trzech latach pracy, Darwin wydał TheStructure and Distribution of Coral Reefs – książkę, w którejprzedstawił swoją teorię na temat powstawania atoli. W czerwcu 1842napisał pierwszy "szkic ołówkiem" na temat swojej teorii doborunaturalnego[80][81]. Aby uciec od zgiełku Londynu, we wrześniu wraz z rodziną przeniósł się na wieś do DownHouse[82]. 11 stycznia 1844 o swoich teoriach wspomniał w liście do botanika Josephowi Hookerowi, z oryginalnympoczuciem humoru porównując je do przyznania się do morderstwa (it is like confessing a murder)[83]. Do lipcaDarwin rozbudował swój "szkic" w 230-stronicowy esej, który w przypadku jego przedwczesnej śmierci miał byćposzerzony o wyniki jego badań[84].

W listopadzie w Anglii została wydana anonimowo praca Vestiges of the Natural History of Creation (jej autorem, jak później ustalono, był Robert Chambers), która stała się dużym sukcesem wydawniczym i wywołała

Karol Darwin 10

zainteresowanie szerokiej opinii problemami transmutacji gatunków. Darwin niechętnie odniósł się do amatorskiegosposobu przedstawienia w niej kwestii geologicznych i zoologicznych, tym niemniej pod jej wpływem ponowniepoddał krytycznej analizie niektóre z własnych argumentów. Książka Chambersa wzbudzała kontrowersje i zostałaodrzucona przez ogół naukowców, jej zaletą było przyczynienie się do wzrostu zainteresowania opinii publicznejkwestiami ewolucji[85].Swoją trzecią książkę Darwin ukończył w 1846. Preparując i klasyfikując wąsonogi (Cirripedia) zebrane w czasiepodróży, ponownie zainteresował się bezkręgowcami morskimi, którymi zajmował się w czasie studiów. Obserwacjai porównywanie budowy różnych organizmów sprawiały mu przyjemność estetyczną i nasuwały na myślporównania z innymi, pokrewnymi gatunkami[86]. W 1847 Hooker zapoznał się z jego Esejem i przekazał mu swojeuwagi – cenne dla Darwina jako rzeczowa opinia innego naukowca. Hooker aczkolwiek nie poparł jednoznacznieteorii Darwina i kwestionował jego pogląd, że procesy ewolucyjne muszą stać w opozycji do idei kreacjonistycznychi przekonania o ciągłości gatunków[87].Chcąc podreperować swoje zdrowie, z którym miał kłopoty od młodości, w 1849 Darwin udał się do uzdrowiska wGreat Malvern prowadzonego przez dr. Jamesa Gully'ego, gdzie był zaskoczony korzystnym wpływem hydroterapii.W 1851 zachorowała jego córka Annie, co u Darwina ponownie wywołało obawy, że jego choroba może byćdziedziczna. Po długiej chorobie i wielu kryzysach Annie zmarła[88].Pracując przez osiem lat nad wąsonogami, Darwin znalazł kolejne potwierdzenie swojej teorii, odkrywająchomologie, pokazujące, że nieznaczne różnice w budowie ciała organizmów wynikają z ich dostosowywania się dozmieniających się warunków. U niektórych rodzajów odkrył też karłowate samce pasożytujące na obojnakach,będące pośrednim stadium w procesie kształtowania się rozdzielnopłciowości[89]. Za zasługi te w 1853 otrzymałmedal Royal Society; bardzo wzrosło też uznanie, jakim się cieszył w środowisku naukowym jako biolog[90]. W1854 wznowił prace nad teorią gatunków, a w listopadzie tego roku doszedł do wniosku, że rozbieżności w cechachpotomstwa można wytłumaczyć przez ich przystosowywanie się do "zróżnicowanych obszarów w gospodarcenatury" (diversified places in the economy of nature)[91].

Publikacja teorii doboru naturalnego

Darwin został zmuszony do szybkiejpublikacji swojej teorii doboru naturalnego

Do 1856 Darwin badał, czy jaja lub nasiona mogłyby przetrwaćprzenoszenie w wodzie morskiej, a w konsekwencji rozprzestrzeniaćgatunki przez oceany. Joseph Hooker coraz bardziej wątpił w tradycyjnypogląd, że gatunki są niezmienne, ale ich młodszy kolega Thomas Huxleybył stanowczym przeciwnikiem teorii ewolucji. Charles Lyell byłzaintrygowany spekulacjami Darwina, nie zdawał sobie jednak sprawy,jak daleko one sięgają. Po przeczytaniu artykułu Alfreda Wallace'a natemat "introdukcji" gatunków zauważył podobieństwa z przemyśleniamiDarwina i ponaglał go do publikacji, aby zapewnić Darwinowipierwszeństwo. Choć Darwin nie czuł się tu zagrożony, rozpoczął pracęnad krótkim artykułem. Praca ta nie przebiegała płynnie, przyrodnikwielokrotnie zatrzymywał się, szukając odpowiedzi na trudne pytania, wkońcu rozszerzył swoje plany, postanawiając napisać "dużą książkę natemat gatunków" zatytułowaną Dobór naturalny (Natural Selection). Wswoich badaniach korzystał z informacji i próbek otrzymywanych odprzyrodników z całego świata, w tym Wallace'a, który wtedy pracował naBorneo. Zbliżone zainteresowania wykazywał amerykański botanik AsaGray, któremu Darwin 5 września 1857 wysłał szczegółowy zarys swoich

Karol Darwin 11

teorii, włącznie z abstraktem Doboru naturalnego. W grudniu Darwin otrzymał list od Wallace'a, w którym ten pytałgo, czy książka Darwina będzie omawiać kwestię pochodzenia człowieka. Odpowiedział, że chciałby uniknąć tegotematu "tak otoczonego uprzedzeniami", jednocześnie zachęcając Wallace'a do dalszych badań teoretycznych idodając, że sam wyciąga o wiele dalej idące wnioski niż on (I go much further than you)[92].Darwin był w połowie książki, gdy 18 czerwca 1858 otrzymał od Wallace'a jego artykuł na temat doborunaturalnego. Bardzo zaskoczony faktem, że Wallace go ubiegł, Darwin (zgodnie z prośbą Wallace'a) przekazał goLyellowi i, choć Wallace nie prosił o publikację, zasugerował, aby ten wysłał artykuł do dowolnego czasopismawybranego przez Wallace'a. Rodzina Darwina przeżywała wtedy ciężkie chwile – w tym czasie wśród dzieci w jegowiosce szerzyły się zachorowania na płonicę i przyrodnik obawiał się o zdrowie swojego potomstwa – dlatego teżpozostawił tę sprawę w rękach Lyella i Hookera. Ci zdecydowali, aby Darwin i Wallace wspólnie przedstawili swojeteorie na wykładzie 1 lipca w Towarzystwie Linneuszowskim w Londynie, zatytułowanym On the Tendency ofSpecies to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection ("Otendencji gatunków do tworzenia odmian oraz o utrwalaniu się odmian i gatunków drogą doboru naturalnego");tragedia w rodzinie Darwina, której tak bardzo się obawiał (jego nowo narodzony syn wcześniej zmarł na płonicę),spowodowała jednak, że nie wziął udziału w wykładzie[93].Ogłoszenie teorii spotkało się z niewielkim zainteresowaniem; prezes Towarzystwa Linneuszowskiego w maju 1859uznał, że miniony rok nie zaznaczył się żadnym rewolucyjnym odkryciem[94]. Z negatywnych głosów środowiskatowarzyszących ogłoszeniu jego teorii Darwin po latach pamiętał tylko jedną, szczególnie złośliwą: profesor SamuelHaughton z Dublina twierdził, że wszystko, co było w jego pracy nowe, było nieprawdziwe, a to co było prawdziwe,było stare[95]. Napisanie swojego opus magnum (big book) zajęło Darwinowi kolejne 13 miesięcy; cierpiał w tymczasie z powodu złego stanu zdrowia, jego koledzy naukowcy wciąż jednak podtrzymywali go na duchu. Lyellzałatwił wydanie książki w oficynie Johna Murraya[96].Kiedy dzieło życia Darwina – O powstawaniu gatunków (On the Origin of Species) – wreszcie trafiło do księgarń 22listopada 1859, nieoczekiwanie spotkało się z ogromnym zainteresowaniem czytelników: cały nakład (1250egzemplarzy) został natychmiast wykupiony[97]. W książce tej Darwin przedstawił "jeden długi tok rozumowania"(one long argument), złożony z szczegółowych obserwacji, wniosków i odpowiedzi na spodziewane zastrzeżenia[98].Jedyną aluzją do kwestii ewolucji człowieka było stwierdzenie, że w przyszłości sprawa pochodzenia człowieka ihistoria jego gatunku ukaże się w pełniejszym świetle (light will be thrown on the origin of man and his history)[99].Teoria Darwina jest w prosty sposób wyłożona już we wstępie dzieła:

Ponieważ w każdym gatunku rodzi się daleko więcej osobników niż może przeżyć i ponieważ na skutek tego powstajepomiędzy nimi walka o byt, osobnik, który pod wpływem skomplikowanych i nieraz zmiennych warunków zmieni sięnieznacznie, lecz w sposób korzystny dla siebie, będzie miał więcej widoków na utrzymanie się przy życiu i w ten sposóbulegnie działaniu doboru naturalnego. Na zasadzie zaś potężnego prawa dziedziczności każda taka wyselekcjonowanaodmiana będzie dążyć do przekazania potomstwu swej nowej, zmienionej postaci.

Duży nacisk w swoim dziele Darwin kładł na kwestię wspólnego pochodzenia gatunków, unikał jednakkontrowersyjnego pojęcia "ewolucja". Na końcu książki podsumował:

Wzniosły zaiste jest to pogląd, że Stwórca natchnął życiem kilka form, lub jedną tylko, i że gdy planeta nasza, podlegającścisłym prawom ciążenia, dokonywała swych obrotów, z tak prostego początku zdołał się rozwinąć i wciąż się jeszczerozwija, nieskończony szereg form najpiękniejszych i najbardziej godnych podziwu.

Karol Darwin 12

Reakcje na publikację

W czasie rodzinnych wakacji w 1868w domku letniskowym na wyspie

Wight. Zdjęcie wykonane przez JulięMargaret Cameron, jedną z

angielskich pionierek fotografii,ukazujące bujną brodę Darwina,

którą zapuszczał od 1866

Karykatura z 1871 po publikacji TheDescent of Man, and Selection inRelation to Sex była jedną z wieluukazujących Darwina jako małpę

człekokształtną, identyfikując go wkulturze masowej z teorią ewolucji

O powstawaniu gatunków wzbudziło międzynarodowe zainteresowanie, choć niewywołało takich kontrowersji jak Vestiges of the Natural History ofCreation[100]. Chociaż z powodu choroby Darwin nie mógł czynnie uczestniczyćw publicznych debatach, żywo się interesował reakcjami środowiska naukowegoi społeczeństwa, komentując wycinki z gazet, recenzje, artykuły, satyry ikarykatury oraz wymieniając się swoimi przemyśleniami na ten temat z kolegamiz całego świata[101]. Darwin wspomniał jedynie, że dzięki jego książce "sprawapochodzenia człowieka ukaże się w pełniejszym świetle"[102], ale już wpierwszej recenzji zarzucono mu powtarzanie za Vestiges of the Natural Historyof Creation tezy o pochodzeniu człowieka od małpy[103]. Jedną z pierwszychprzychylnych reakcji była recenzja Huxleya, atakująca Richarda Owena, lideranaukowego establishmentu, który Huxley starał się obalić[104]. W kwietniuOwen w swojej recenzji atakował przyjaciół Darwina i pogardliwie odrzucał jegoteorie, co złościło Darwina[105]; przeciwnicy Darwina nie ograniczali się jednakdo tego: Owen i inni naukowcy zaczęli propagować własne poglądy na tematewolucji, rozumianej jako proces kierowany przez siły nadprzyrodzone[106].

Reakcja Kościoła anglikańskiego była mieszana. Adam Sedgwick i John StevensHenslow, nauczyciele Darwina z Cambridge, odrzucali jego teorię. Duchowniliberalni interpretowali jednak dobór naturalny jako narzędzie Boskiego planu;duchowny Charles Kingsley traktował go jako "szlachetną koncepcję Bóstwa".W 1860 uwagę duchowieństwa od Darwina odwróciła publikacja siedmiuliberalnych teologów anglikańskich zatytułowana Essays and Reviews. Wpublikacji tej duchowny i matematyk Baden Powell argumentował, że cudałamią prawa Boskie, wiara w nie jest więc w gruncie rzeczy przejawem ateizmu;dalej Baden Powell chwalił książkę Darwina jako "popierającą zasadęsamoewoluującej natury"[107]. Na tematy teleologiczne z Darwinem dyskutowałAsa Gray. Darwin sprowadził ze Stanów Zjednoczonych i rozprowadzał wśródznajomych jego broszurę na temat teistycznego ewolucjonizmu pt. NaturalSelection is not inconsistent with Natural Theology (Dobór naturalny nie jestsprzeczny z teologią naturalną). Najsławniejszą konfrontacją była publiczna tzw.debata oksfordzka na temat ewolucji na posiedzeniu BrytyjskiegoStowarzyszenia Popierania Nauk w 1860, w czasie której biskup OksforduSamuel Wilberforce, choć nie sprzeciwiał się transmutacji gatunków,argumentował przeciwko wywodom Darwina i pochodzeniu człowieka odmałpy. Joseph Hooker był zdecydowanie za Darwinem, a legendarna ripostaThomasa Huxleya, że wolałby pochodzić od małpy niż być człowiekiem, który źle spożytkował swoje zdolności,stała się symbolem triumfu nauki nad religią[108].

Nawet bliscy przyjaciele Darwina (Gray, Hooker, Huxley i Lyell) nadal wyrażali różne zastrzeżenia, okazywali mujednak mocne poparcie, podobnie jak wielu innych, szczególnie młodszych przyrodników. Gray i Lyell pragnęlipogodzić naukę z wiarą, podczas gdy Huxley wskazywał na niemożliwe do pogodzenia sprzeczności pomiędzy tym,co głosi Kościół, a tym, czego uczy nauka. Huxley nawoływał do wyeliminowania wpływu Kościoła na edukację,

pragnąc obalić dominację duchowieństwa i "naukowców-amatorów" z Owenem na czele i zastąpić ich nowym pokoleniem zawodowych naukowców. Sam Owen twierdził, iż anatomia mózgu dowodzi, że człowiek należy do

Karol Darwin 13

innego rzędu biologicznego niż małpy, i oskarżał Huxleya o bycie orędownikiem tezy, że "człowiek pochodzi odmałpy". Huxley odpierał te zarzuty, w końcu twierdzenia Owena zostały obalone w debacie naukowej[109].Darwinizm stał się ruchem obejmującym szeroką gamę teorii ewolucyjnych. W 1863 w książce GeologicalEvidences of the Antiquity of Man Lyell dużo zrobił dla popularyzacji prehistorii jako dziedziny nauki, choć jegoostrożne podejście do ewolucji rozczarowało Darwina. Późniejsza książka Huxleya Evidence as to Man's Place inNature wykazywała, że pod względem budowy anatomicznej ludzie są małpami człekokształtnymi; The Naturaliston the River Amazons autorstwa Henry'ego Batesa dostarczyła empirycznych dowodów na istnienie doborunaturalnego[110]. 3 listopada 1864 przyznano Darwinowi najwyższe brytyjskie odznaczenie naukowe — CopleyMedal Królewskiego Towarzystwa na Rzecz Rozwoju Wiedzy Przyrodniczej w Londynie. Tegoż dnia Huxleypoprowadził pierwsze spotkanie (później wpływowego) X Clubu, oddanego "nauce, czystej i wolnej, nieskrępowanejprzez religijne dogmaty". Pod koniec dekady większość naukowców zgadzała się już co do prawdziwości ewolucji,ale tylko niewielu popierało pogląd Darwina, że głównym jej mechanizmem był dobór naturalny[111].O powstawaniu gatunków zostało przetłumaczone na wiele języków, stając się jedną z najważniejszych książek whistorii nauki – książką, którą interesowali się ludzie ze wszystkich klas społecznych, nawet niewykształceniwyrobnicy, którzy tłumnie uczęszczali na wykłady Huxleya[112][113]. Teoria Darwina oddziaływała też na różne inneprądy tego czasu[114] i na stałe trafiła do kultury masowej[115]. Karykaturzyści parodiowali teorię pochodzeniaczłowieka od zwierząt, rysując ludzi ze zwierzęcymi cechami (przedstawienia takie były już zresztą w sztuce dawnątradycją); w Wielkiej Brytanii karykatury te paradoksalnie w łagodny sposób przyczyniały się do popularyzacji teoriiDarwina. Kiedy chory Darwin w 1862 zaczął zapuszczać brodę i w 1866 z takim zarostem powrócił do życiapublicznego, powszechnie zaczęto publikować karykatury, na których przedstawiano go jako małpę. Praktyki takiedoprowadziły w końcu do tego, że wszystkie formy ewolucjonizmu zaczęto utożsamiać z darwinizmem[].

O pochodzeniu człowieka, dobór płciowy i botanika

W 1879 cieszący się coraz większąsławą Darwin miał już za sobą wiele

lat choroby

Po publikacji O powstawaniu gatunków Darwin nie przerwał pracy mimonawracających ataków choroby. Przez kolejne 22 lata prowadził badania ipracował nad swoim w zamierzeniu głównym dziełem (O pochodzeniu gatunkówtraktował tylko jako abstrakt teorii ewolucji), opisującym pochodzenie człowiekaod zwierząt i uwzględniającym też takie tematy jak przeobrażenia społeczeństwai ewolucja zdolności umysłowych. Darwin pragnął też wyjaśnić, jaką rolę pełniąozdobne cechy organizmów (np. upierzenia pawia) w dzikiej przyrodzie,prowadził również innowacyjne badania nad roślinami.

Chęć wyjaśnienia kwestii związanych z zapylaniem przez owady doprowadziłago w 1861 do badań nad storczykami. W wyniku badań wykazał, że kwiaty tychroślin przystosowują się do warunków w ten sposób, że każdy gatunekprzywabia określony gatunek ciem, w ten sposób zapewniając sobie heterozję.Praca Fertilisation of Orchids, wydana w 1862, była pierwszym szczegółowymopisem oddziaływania doboru naturalnego, objaśniała skomplikowane zależnościekologiczne i stawiała możliwe do zweryfikowania prognozy. Gdy Darwinpodupadł na zdrowiu, spędzał czas w łóżku otoczony przez specjalnie umieszczone w pokoju rośliny pnące, którychruchy mógł śledzić[116].

Pierwsza część planowanego opus magnum Darwina, Variation of Animals and Plants Under Domestication("Zmienność udomowionych roślin i zwierząt") z 1868, rozrosła się do dwóch grubych tomów, zmuszając go dopominięcia ewolucji człowieka i doboru płciowego. Mimo dużej objętości sprzedawała się dobrze i zostałaprzetłumaczona na wiele języków. Darwin zdążył też napisać większość drugiej części, dotyczącej doborunaturalnego, ale nie została ona opublikowana za jego życia[117].

Karol Darwin 14

Almanach Puncha na 1882 rok,opublikowany krótko przed śmiercią

Darwina, przedstawia go pośródewolucji od chaosu do

wiktoriańskiego dżentelmena

Charles Lyell już wcześniej spopularyzował prehistorię człowieka, a ThomasHenry Huxley pokazał, że anatomicznie ludzie są wielkimi małpami. Wraz z TheDescent of Man, and Selection in Relation to Sex, opublikowanym w 1871,Darwin na podstawie licznych źródeł przedstawił dowody, że ludzie sązwierzętami, pokazując ciągłość ich fizycznych i umysłowych cech; wprowadziłpojęcie doboru płciowego, aby wyjaśnić pozornie nieprzydatne cechy zwierząt,takie jak upierzenie pawia, wyjaśnił też ewolucję kultury człowieka, różnicepomiędzy płciami oraz fizyczne i kulturowe cechy rasowe, podkreślającjednocześnie, że wszyscy ludzie należą do jednego gatunku[118][119]. Wynikiinnych badań, w których wykorzystywał fotografię, zostały opublikowane wpracy The Expression of the Emotions in Man and Animals z 1872, jednej zpierwszych książek z drukowanymi fotografiami, w której omawiał ewolucjępsychologii człowieka i jej ciągłość z zachowaniami zwierząt. Obie książkicieszyły się dużą popularnością, a Darwin był pod wrażeniem ogólnej akceptacji,z jaką przyjęto jego poglądy, zauważając, że "wszyscy o nich rozmawiają, niegorsząc się" (everybody is talking about it without being shocked)[120][121]. Jego konkluzją było:

że człowiek ze wszystkimi swoimi szlachetnymi przymiotami, ze współczuciem, jakie odczuwa wobec najbardziejponiżonych, z życzliwością, jaką ogarnia nie tylko innych ludzi, ale też najniższe żyjące istoty, z całym swoim intelektem,który czyni go podobnym bogom i którym zdołał przeniknąć zasady ruchu i budowę Układu Słonecznego – będącobdarzony całą tą wielką władzą – wciąż nosi w swoim cielesności niewymazywalne piętno swojego niskiegopochodzenia[122].

Jego eksperymenty i badania nad ewolucją zaowocowały kolejnymi książkami dotyczącymi ruchu roślin pnących imięsożernych (Insectivorous Plants), efektów krzyżowania i samozapłodnienia roślin, różnych kształtów kwiatówroślin tego samego gatunku oraz fototropizmu (m.in. The Power of Movement in Plants). W swojej ostatniej książceO tworzeniu się gleby w następstwie działania dżdżownic oraz obserwacje nad ich zachowaniem się powrócił dodżdżownic.Charles Darwin zmarł w Down House 19 kwietnia 1882. Pragnął być pochowany na cmentarzu przy kościele StMary’s w Downe. Prośby przyjaciół sprawiły jednak, że William Spottiswoode, prezes Royal Society, wystarał siędla niego o pogrzeb państwowy i pochówek w Opactwie Westminsterskim, niedaleko miejsca ostatniego spoczynkuJohna Herschela i Isaaca Newtona[123]. W XIX wieku w Wielkiej Brytanii tylko pięć osób spoza rodziny królewskiejzostało uhonorowanych pogrzebem państwowym.Darwina już za życia uważano za bohatera narodowego, który zmienił sposób myślenia o świecie. Naukowcy odtego czasu zaakceptowali rozumienie ewolucji jako dziedziczenie, w którym pewne cechy ulegają zmianom, choć zajego życia niewielu zgadzało się z Darwinem, że dobór naturalny jest głównym, choć nie jedynym sposobemmodyfikacji[124]. W ostatnich dwóch dekadach XIX i pierwszych dwóch dekadach XX wieku w biologii wprawdzieprzejściowo odrzucano darwinowskie rozumienie ewolucji (był to okres tzw. "zaćmienia darwinizmu" – the eclipseof Darwinism) na rzecz alternatywnych teorii ewolucyjnych, poglądy te nie wytrzymały jednak próby czasu, arozwój współczesnej syntezy ewolucyjnej z genetyką populacyjną i mendelowską genetyką od lat 30. do 50. XX w.przyniósł szeroki naukowy konsensus, że dobór naturalny, tak jak twierdził Darwin, rzeczywiście jest podstawowymmechanizmem ewolucji. Dalsze badania i debaty toczą się w ramach wytyczonych przez Darwina.

Karol Darwin 15

Potomstwo

Dzieci Darwina

William Erasmus Darwin (27 grudnia 1839 – 1914)

Anne Elizabeth Darwin (2 marca 1841 – 23 kwietnia 1851)

Mary Eleanor Darwin (23 września 1842 – 16 października 1842)

Henrietta Emma “Etty” Darwin (25 września 1843 – 1929)

George Howard Darwin (9 lipca 1845 – 7 grudnia 1912)

Elizabeth “Bessy” Darwin (8 lipca 1847 – 1926)

Francis Darwin (16 sierpnia 1848 – 19 września 1925)

Leonard Darwin (15 stycznia 1850 – 26 marca 1943)

Horace Darwin (13 maja 1851 – 29 września 1928)

Charles Waring Darwin (6 grudnia 1856 – 28 czerwca 1858)

W 1851 Darwin przeżył załamanie,gdy zmarła jego córka Annie. Jego

wiara w Boga osłabła już wcześniej,Darwin nie chodził też do

kościoła[125]

Darwinowie mieli dziesięcioro dzieci, z których dwójka zmarła w okresieniemowlęcym. Rodzina bardzo przeżyła śmierć córki Annie, która zmarła wwieku 10 lat. Charles był oddanym i niezwykle troskliwym ojcem. Zawsze kiedyjego dzieci chorowały, obawiał się, że ich niska odporność mogła być wynikiembliskiego pokrewieństwa rodziców (Emma Wedgwood była kuzynką Darwina).Pisał też o tym w swoich pracach, przeciwstawiając takim związkom zaletywynikające z krzyżowania się w grupie złożonej z wielu osobników[126].Pomimo obaw Darwina większość jego dzieci odniosła w swoim późniejszymżyciu sukces i była szanowanymi członkami rodziny Darwinów iWedgwoodów[127].

George, Francis i Horace zostali członkami Royal Society i wybitnyminaukowcami (George był astronomem, Francis botanikiem a Horace inżynierembudownictwa). Leonard był żołnierzem, politykiem, ekonomistą, eugenikiemoraz mentorem statystyka i biologa ewolucyjnego Ronalda Fishera[128].

Poglądy religijneW młodości Darwin miał okazję zetknąć się z różnymi podejściami do religii. Jego rodzina opowiadała sięprzeważnie za nonkonformistycznym unitarianizmem, ojciec i dziadek Darwina byli jednak wolnomyślicielami, asam Darwin został ochrzczony w Kościele anglikańskim (duchem anglikańskim była przeniknięta też szkoła zinternatem, do której uczęszczał). Udając się do Cambridge, gdzie miał zostać duchownym anglikańskim, nie wątpiłw dosłowne rozumienie Biblii. Poznał naukę Johna Herschela, która, podobnie jak teologia naturalna WilliamaPaleya, poszukiwała wyjaśnień w prawach natury, a nie w cudach. Herschel uważał adaptację gatunków za argumentteleologiczny. Na pokładzie HMS Beagle Darwin był dość ortodoksyjny, m.in. cytował Biblię jako autorytetmoralny[129] i poszukiwał "centrów stworzenia".Po powrocie odnosił się już krytycznie do Biblii jako nośnika prawdy historycznej i zastanawiał się, dlaczego wszystkie religie nie miałyby być równoważne. W kolejnych latach, podczas intensywnych rozmyślań nad geologią i transmutacją gatunków, dużo rozważań poświęcił również religii i otwarcie rozmawiał na ten temat ze swoją żoną Emmą, której wiara również opierała się na intensywnych studiach i dochodzeniu do prawdy przez zadawanie pytań.

Karol Darwin 16

Teodycea Paleya i Malthusa dowodziła, że zło (np. głód) jest w gruncie rzeczy dobre, jako przejaw Boskiego planu,który w ogólnym rozrachunku miał przynieść dobre skutki. Dla Darwina dobór naturalny przynosił wprawdzie zsobą dobro, jakim była adaptacja organizmu, czynił jednak zbędnym koncepcję Boskiego planu[130]. Darwin niewidział również żadnego działania Opatrzności we wszechobecnym bólu i cierpieniu, np. w postępowaniu owadówgąsieniczników, które powszechnie rozwijają się jako larwy w żywych gąsienicach. Pisał w liście do botanika AsaGraya, że „wątpi w dobre intencje Stwórcy, skoro ten wybrał jako dzieło stworzenia owe gąsieniczniki, którerozwijają się w ten sposób, że wyżerają żywe ciała od środka…” [131]. Mimo to wciąż uważał organizmy zadoskonale przystosowane i w swoim dziele O powstawaniu gatunków uwzględniał poglądy teologiczne. Choćuważał religię za plemienną strategię przetrwania, nadal wierzył w to, że Bóg jest najwyższym prawodawcą[132][133].Od około 1849, kiedy jego rodzina szła na niedzielne nabożeństwo, sam wolał pójść na spacer, choć nadal czynnieuczestniczył w pracach swojej parafii. Nie widział żadnej sprzeczności pomiędzy byciem jednocześnie żarliwymteistą i ewolucjonistą[134]. Choć nie wypowiadał się szeroko na temat swoich poglądów religijnych, w 1879 napisał,że nigdy nie był ateistą w sensie zaprzeczania istnieniu Boga i że najwłaściwszym określeniem jego postawy jestagnostycyzm.Elizabeth Hope, angielska działaczka religijna, twierdziła w swoim artykule The Lady Hope story, opublikowanymw 1915, że Darwin na łożu śmierci nawrócił się na chrześcijaństwo. Twierdzenia te zostały odrzucone przez jegodzieci, jak również uznane za fałszywe przez historyków.

Interpretacje polityczne

Karykatura w Vanity Fair z 1871

Sława i popularność Darwina doprowadziły do tego, że jego nazwiskopróbowały wykorzystać ruchy i ideologie, które niekiedy miały jedynie pośrednizwiązek z jego poglądami, lub nawet były z nimi sprzeczne.

Eugenika

Darwin interesował się ogłoszonymi w 1865 twierdzeniami swojego kuzynaFrancisa Galtona, który dowodził, że analiza statystyczna wykazuje możliwośćdziedziczenia moralnych i umysłowych cech przez ludzi, a co za tym idzie, żezasady rozmnażania można stosować również w stosunku do rodzaju ludzkiego.W pracy The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex Darwin przyznał,że pomaganie słabszym w przetrwaniu i założeniu rodziny może prowadzić doutraty korzyści wynikających z doboru naturalnego, jednocześnie ostrzegłjednak, że wstrzymanie takiej pomocy może zagrozić instynktowi współczucia,"najszlachetniejszej cesze naszej natury", oraz że czynniki takie jak edukacjamogą być ważniejsze od doboru naturalnego. Kiedy Galton zasugerował, żeopublikowanie badań może stanowić zachętę do zawierania małżeństw wewnątrz"kasty obdarzonych przez naturę", Darwin przewidywał problemy praktyczne iuznał plany ulepszenia gatunku człowieka za utopijne; uważał, że wystarczy tylko uświadomić ludziom znaczeniedziedziczenia a decyzję wchodzenia w związki z określonymi osobami pozostawić im samym[135][136].

W 1883, już po śmierci Darwina, Galton nazwał dziedzinę swoich badań eugeniką; opracował również podstawybiometrii. Oparte na nich ruchy eugeniczne rozpowszechniły się w wielu krajach (Stanach Zjednoczonych,Skandynawii, Niemczech), gdy wczesny darwinizm stracił już popularność na rzecz genetyki mendlowskiej. Za celstawiały sobie wspieranie łączenia się w pary jednostek uznawanych za najbardziej wartościowe, a tym samymstopniowe doskonalenie społeczeństwa.Ruch ewoluował stopniowo w kierunku eugeniki "negatywnej", starającej się wyeliminować z rozrodu niepożądane jednostki (niepełnosprawnych, przestępców), czego przejawem były ustawy o przymusowej sterylizacji w USA,

Karol Darwin 17

skopiowane przez III Rzeszę i będące podstawą nazistowskiej eugeniki, opartej na rasizmie i higienie rasowej.Po eksperymentach eugenicznych prowadzonych przez nazistów w III Rzeszy eugenika na całym świecie zostałauznana za pseudonaukę i stopniowo zarzucona.

Darwinizm społecznyWykorzystywanie teorii opisowych jako usprawiedliwienie osądów moralnych i działania społecznego prowadzi doetycznego problemu gilotyny Hume'a. Thomas Malthus dowodził, że fakt, iż populacja wciąż rozrasta się ponaddostępne zasoby, został umyślnie ustanowiony przez Boga, aby zmusić ludzi do wydajnej pracy zgodnej z etykąprotestancką i umiaru w zakładaniu rodzin; poglądy te zostały wykorzystane w latach 30. XIX w., aby uzasadnićleseferyzm i zakładanie tzw. workhouses (przytułków, których mieszkańcy pracowali na swoje utrzymanie). Częstouważano, że ewolucja ma implikacje społeczne. Herbert Spencer w książce Social Statics z 1851 oparł idee wolnościczłowieka i indywidualnych swobód na swojej lamarkistowskiej teorii ewolucyjnej.Darwinowska teoria ewolucji była teorią czysto opisową. Darwin uważał za absurdalne myślenie o jednymzwierzęciu jako lepszym od innego i nie widział żadnego celu ewolucji. Mimo to krótko po wydaniu O powstawaniugatunków w 1859 krytycy kpili z jego opisu walki o byt, uważając je za maltuzjańskie uzasadnienie ówczesnegoangielskiego kapitalizmu przemysłowego. Pojęcie darwinizmu było też używane na określenie innych, czasami wogóle niezwiązanych z biologią teorii, np. poglądów Herberta Spencera, twierdzącego że w warunkach gospodarkiwolnorynkowej przeżywają najlepiej dostosowani (survival of the fittest), czy rasistowskich teorii Ernsta Haeckeladotyczących rozwoju człowieka. Darwin nie podzielał poglądów rasistowskich (powszechnych w jego czasach), cozostało wykazane przez filozofa Antony'ego Flewa. Był również przeciwnikiem niewolnictwa, uznawania różnychras człowieka za osobne gatunki i złego traktowania tubylczej ludności przez białych kolonizatorów. Darwin niepodzielał powszechnego wówczas poglądu, że inne rasy są gorsze i na przykład o swoim nauczycielu taksydermii,Johnie Edmonstone, który był wyzwolonym czarnym niewolnikiem, mówił, że często z nim przesiadywał, ponieważbył on bardzo miłym i inteligentnym człowiekiem.Poglądy Darwina na sprawy społeczne i polityczne były odzwierciedleniem jego pozycji społecznej i czasów, wktórych żył. Cenił cywilizację europejską i uważał, że kolonializm przyczynia się do rozpowszechnienia jej wartości;eksterminacja dzikich plemion, które nie poddały się ucywilizowaniu, była przy tym smutną, ale nieuniknionąkoniecznością. Teorie Darwina przedstawiały te procesy jako zgodne z naturą i często podpierano się nimi,prowadząc politykę, która stała w sprzeczności z humanitarnymi zasadami samego przyrodnika. Dobór naturalny byłwykorzystywany dla uzasadnienia różnych, często sprzecznych ideologii i praktyk, np. leseferyzmu, rasizmu, wojny,kolonializmu i imperializmu. Holistyczne postrzeganie natury przez Darwina oznaczało jednak również, żedostrzegał on wzajemne uzależnienie różnych organizmów od siebie, co zyskało mu sympatyków wśród pacyfistów,socjalistów, liberałów reformatorów społecznych i anarchistów, takich jak Piotr Kropotkin, którzy podkreślaliprzewagę współpracy nad walką w obrębie gatunku. Sam Darwin utrzymywał, że polityka społeczna nie możeopierać się na koncepcjach walki i doboru w naturze.Pojęcie darwinizmu społecznego było używane od lat 90. XIX w., szerzej rozpowszechniło się jednak dopiero wlatach 40. XX w.; w pejoratywnym znaczeniu używał go np. Richard Hofstadter, atakując leseferystycznykonserwatyzm przeciwników reform i socjalizmu, m.in. Williama Grahama Sumnera. Obecnie pojęcie to jest częstoużywane przez etyków i publicystów wyrażających obawy w związku z różnymi negatywnymi zjawiskami, które ichzdaniem są moralnym skutkami ewolucji.

Karol Darwin 18

Upamiętnienie

W 1881 Darwin był już uznanym uczonym,ciągle jednak pracował nad swoją teorią ewolucji,która wywarła ogromny wpływ na wiele dziedzin

nauki

Wiele miejsc na kuli ziemskiej już za życia przyrodnika nazwanoimieniem Darwina. Obszar wodny przyległy do kanału Beagle RobertFitzRoy nazwał cieśniną Darwina (ang. Darwin Sound) po tym, jakszybkie działanie Darwina i dwóch lub trzech innych członków załogiuratowało ich od wyrzucenia na brzeg, gdy spadający lodowiecspowodował falę, która mogła porwać ich łodzie. Pobliska MonteDarwin została tak nazwana z okazji 25. urodzin przyrodnika[137]. Innacieśnina Darwina, na Wyspach Królowej Charlotty w KolumbiiBrytyjskiej, pomiędzy wyspą Moresby i Wyspą Lyella, została taknazwana w 1878 przez ówczesnego głównego geografa KanadyGeorge'a Dawsona. Gdy HMS Beagle badał Australię w 1839,przyjaciel Darwina John Lort Stokes zauważył naturalny port, którykapitan statku John Clements Wickham nazwał Port Darwin. W 1869w miejscu tym powstała osada Palmerston, której nazwę w 1911oficjalnie zmieniono na Darwin (obecnie stolica TerytoriumPółnocnego). W Darwin znajduje się też siedziba Charles DarwinUniversity oraz Charles Darwin National Park.

Darwin College w Cambridge, założony w 1964, został nazwany nacześć rodziny Darwinów, m.in. dlatego, że część terenu była w jej posiadaniu.

Royal Society od 1890 roku, co dwa lata, przynaje Medal Darwina za szczególny wkład w biologię.Linnean Society of London od 1908 roku upamiętnia dokonania Darwina, przyznając Darwin-Wallace Medal.Ponad 120 gatunków i 9 rodzajów zostało nazwanych na cześć przyrodnika. W 2009 bardzo dobrze zachowanaskamieniałość ssaka naczelnego sprzed 47 milionów lat została określona jako znaczące brakujące ogniwo ewolucji inazwana Darwinius dla uczczenia dwóchsetlecia urodzin Darwina. Grupa gatunków spokrewniona z tymi, któreDarwin odkrył na wyspach Galapagos, stała się powszechnie znana jako zięby Darwina po publikacji książki DavidaLacka o takimże tytule w 1947 (w rzeczywistości są one bliżej spokrewnione z amerykańskimi trznadlami lubtanagrami niż z łuszczakami)[138].W 1992 Darwin znalazł się na 16. miejscu listy 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości.Znalazł się również na 4. miejscu listy 100 Najwybitniejszych Brytyjczyków. W 2000 jego wizerunek zostałumieszczony na dziesięciofuntowym banknocie Bank of England, zastępując na nim Charlesa Dickensa.Fundacja im. Charlesa Darwina, która ma swoją placówkę w Stacji Badawczej im Charlesa Darwina na wyspachGalapagos, pomaga w reintrodukcji przedrzeżniaczy na wyspie Floreanie (dawnej Charles Island). Ptaki te jakopierwsze zwróciły uwagę Darwina na fakt, że na każdej wyspie archipelagu występują różniące się od siebie gatunkiroślin i zwierząt; później zostały wyparte z głównej wyspy przez gatunki europejskie, głównie szczury i kozy, aleprzetrwały na dwóch mniejszych, pobliskich wyspach.Co roku przyznawane są też żartobliwe Nagrody Darwina dla "upamiętnienia osób, które przyczyniły się doprzetrwania naszego gatunku w długiej skali czasowej, eliminując swoje geny z puli genów ludzkości w nadzwyczajidiotyczny sposób".Napisano wiele biografii Darwina. Zbeletryzowaną, opartą na dogłębnych badaniach nad życiem przyrodnika,opowieścią o losach Darwina jest powieść The Origin Irvinga Stone'a.

Karol Darwin 19

Upamiętnienie w 2009

Posąg Charlesa Darwina w Muzeum HistoriiNaturalnej w Londynie

W 2009, z okazji dwusetlecia narodzin Darwina i 150. rocznicywydania O powstawaniu gatunków, corocznie obchodzony 12 lutegoDzień Darwina przekształcił się w całoroczne święto, któremutowarzyszyły publikacje i imprezy organizowane na całym świecie. WAmerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku już w2006 otwarto wystawę poświęconą Darwinowi, następnie pokazywanoją w Muzeum Nauki w Bostonie, Muzeum Historii Naturalnej wChicago i w Royal Ontario Museum w Toronto, a od 14 listopada 2008do 19 kwietnia 2009 w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie wramach ogólnokrajowego projektu Darwin200. Od 12 lutego do 3 majawystawa była pokazywana w Palazzo delle Esposizioni w Rzymie. NaUniversity of Cambridge w lipcu 2009 odbył się festiwal poświęconyDarwinowi. Również w miejscu jego narodzin odbył się Darwin'sShrewsbury 2009 Festival.

W Wielkiej Brytanii wprowadzono do obiegu dwufuntową monetę zportretem Darwina naprzeciw szympansa z inskrypcją 1809 DARWIN

2009 na otoku oraz napisemON THE ORIGIN OF SPECIES 1859 na bocznejkrawędzi monety. Dla upamiętnienia jego życia i osiągnięć BBC wyprodukowała wiele programów radiowych itelewizyjnych pod wspólną nazwą BBC Darwin Season.

We wrześniu 2008 Kościół Anglii opublikował artykuł, w którym dwusetna rocznica narodzin Darwina zostałauznana za odpowiedni moment, aby przeprosić go za niezrozumienie, z jakim spotkały się jego teorie.W 2009 na ekrany kin trafił też film fabularny Creation poświęcony Darwinowi.

Inne praceDarwin był płodnym pisarzem. Nawet gdyby nie opublikował swoich prac dotyczących ewolucji, nadal miałby dużeznaczenie jako autor The Voyage of the Beagle, geolog, który pisał na temat kontynentu południowoamerykańskiegoi rozwiązał zagadkę powstawania atoli, czy biolog publikujący rozstrzygające prace na temat wąsonogów. Choćszeroka publiczność patrzy na jego dorobek głównie przez pryzmat dzieła O powstawaniu gatunków, równie dużeznaczenie dla nauki miały też inne jego prace, jak The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, TheExpression of Emotions in Man and Animals, która została zainspirowana obserwacjami w czasie podróży dookołaświata, kiedy zauważył uniwersalne rozumienie okazywanych emocji, mimo nieznajomości wspólnego języka, przezspotykających się ludzi z różnych kultur. Duże znaczenia miały także książki z dziedziny botaniki, w którychopisywał swoje innowacyjne badania (m.in. The Power of Movement in Plants), czy wreszcie ostatnia z prac badacza– The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms.Nazwy systematyczne taksonów, które Darwin jako pierwszy opisał naukowo są oznaczane skrótem "Darwin".

Karol Darwin 20

Przypisy[1] John van Wyhe: Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch[2] Peter J. Bowler: Evolution: The History of an Idea, ss. 338, 347[3] David Leff: AboutDarwin.com,[4] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 210, 263–274, 284–285[5] John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?, ss. 184, 187[6] R. B. Freeman: The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist[7] David Leff: AboutDarwin.com, Darwin's Burial (http:/ / www. aboutdarwin. com/ darwin/ burial. html)[8] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 12–15[9] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 21–25 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=21)

[10] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix andnotes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 47–51 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=48)

[11] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 72–88[12] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 42–43[13] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 47–48[14] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 57–67 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=59)

[15] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, s. 97[16] Momme von Sydow: Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900, ss. 5–7[17] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 67–68 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=69)

[18] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 128–129, 133–141[19] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 94–97[20] Richard Keynes: Charles Darwin’s zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle, ss. ix–xi (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?viewtype=text& itemID=F1840& pageseq=12)[21] John van Wyhe: Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution, ss. 18–21[22] Richard Keynes: Charles Darwin's Beagle Diary, 21-22 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1925& viewtype=text&

pageseq=53)[23] Robert FitzRoy po powrocie z rejsu był znany ze swojej pobożności i dosłownej interpretacji Biblii, jednak w owym czasie bardzo

interesował się poglądami Lyella. Obaj spotkali się przed podróżą, Lyell poprosił go wtedy o przeprowadzenie pewnych obserwacji wAmeryce Południowej. Kiedy uczestnicy wyprawy płynęli w górę rzeki Santa Cruz w Patagonii, FitzRoy zapisał w swoim dzienniku, żewedług niego równiny były terasami morskimi, powstałymi po obniżeniu się poziomu oceanu. FitzRoy zmienił swoje przekonania dopiero popowrocie, kiedy ożenił się z pewną bardzo religijną damą (źródło: E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 186, 414)

[24] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 183–190[25] Richard Keynes: Charles Darwin's Beagle Diary, ss. 41–42 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text&

itemID=F1925& pageseq=73)[26] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, 73–74 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=75)

[27] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 223–235[28] Charles Darwin: Extracts from letters to Professor Henslow, s. 7 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1&

viewtype=text& pageseq=7)[29] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, s. 210[30] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 189–192, 198[31] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 131, 159[32] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 244–250[33] Richard Keynes: Charles Darwin's Beagle Diary, ss. 226–227 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text&

itemID=F1925& pageseq=258)[34] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 160–168, 182[35] Charles Darwin: The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter, 260 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?itemID=F1452. 1& viewtype=text& pageseq=278)[36] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, p 98–99 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1497& viewtype=text&

Karol Darwin 21

pageseq=100)[37] Richard Keynes: Charles Darwin's Beagle Diary, ss. 356–357 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text&

itemID=F1925& pageseq=388)[38] Frank J. Sulloway: Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend, s. 19[39] Richard Keynes: Charles Darwin's Beagle Diary, 398–399 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text&

itemID=F1925& pageseq=430)[40] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, s. 336[41] John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?, 197 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?viewtype=text& itemID=A544& pageseq=21), cytat: that mystery of mysteries, the replacement of extinct species by others (...) anatural in contradistinction to a miraculous process.

[42] Richard Keynes: Charles Darwin’s zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle, ss. xix–xx (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/frameset?viewtype=text& itemID=F1840& pageseq=22)

[43] Charles Darwin: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, s. 1(http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F373& viewtype=text& pageseq=16), cytat: seemed to me to throw some light onthe origin of species

[44] Charles Darwin: Extracts from letters to Professor Henslow, editorial introduction (http:/ / darwin-online. org. uk/ EditorialIntroductions/Freeman_LettersOnGeology. html)

[45] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 195–198[46] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 201–205.[47] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 349–350[48] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 345–347[49] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 207–210[50] Frank J. Sulloway: Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend, ss. 20–23[51][51] proponuje przeprowadzkę w piątek 3 marca 1837[52] Darwin's Journal (Darwin (2006), s. 12 verso (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=side& itemID=CUL-DAR158.

1-76& pageseq=22) antydatowane w sierpniu 1838 daje 6 marca 1837[53] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 201, 212–221[54] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, s. 360[55] John van Wyhe: Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution, s. 44[56] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 229–232[57] Wartość uwzględniająca inflację obliczona automatycznie na podstawie Consumer Price Index Wielkiej Brytanii z[58] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 367–369[59] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 233–234[60] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 233–236.[61] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 241–244, 426[62] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, s. xii[63] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 241–244[64] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 252, 476, 531[65] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, s. 115 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=119)

[66] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, s. 254[67] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 377–378[68] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, s. 84 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=86)

[69] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix andnotes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 232–233 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1497& viewtype=text&pageseq=238)

[70] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 256–259[71] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, s. 120 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=124), cytat: In October 1838, that is, fifteen months after I had begun my systematic enquiry, I happened to read for amusementMalthus on Population, and being well prepared to appreciate the struggle for existence which everywhere goes on from long-continuedobservation of the habits of animals and plants, it at once struck me that under these circumstances favourable variations would tend to bepreserved, and unfavourable ones to be destroyed. The result of this would be the formation of new species. Here, then, I had at last got atheory by which to work...

[72] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 264–265[73] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 385–388

Karol Darwin 22

[74] Charles Darwin: The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844, s. 7 (http:/ / darwin-online. org. uk/content/ frameset?itemID=F1556& viewtype=text& pageseq=39)

[75] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 272–279[76] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, s. 279[77] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, s. 120 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=124)

[78] John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?, 186–192 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/frameset?viewtype=text& itemID=A544& pageseq=10)

[79] Charles Darwin: The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter, s. 32. (http:/ / www. gutenberg. org/ catalog/world/ readfile?fk_files=39003& pageno=32)

[80] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 292–293[81] Charles Darwin: The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844, ss. xvi–xvii (http:/ / darwin-online. org. uk/

content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1556& pageseq=18)[82] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, s. 114 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=118)

[83] John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?, 183–184 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/frameset?viewtype=text& itemID=A544& pageseq=7)

[84] John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?, s. 188[85] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 461-465[86] John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?, ss. 190–191[87] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 320–323, 339–348[88] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, ss. 498–501[89] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 117–118 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1497&pageseq=121)

[90] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 383–387[91] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 419–420[92] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 412–441, 457–458, 462–463[93] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 466–470[94] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 40–42, 48–49[95] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, s. 122 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1497& viewtype=text&pageseq=126)

[96] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 374–474[97] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, s. 477[98] Charles Darwin: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, s.

459 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F373& viewtype=text& pageseq=477)[99] Charles Darwin: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, s.

490 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F373& viewtype=text& pageseq=506)[100] John van Wyhe: Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution, s. 48[101] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 103–104, 379[102] Charles Darwin: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, s.

488 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=F373& pageseq=506)[103] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, s. 87[104] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 477–491[105] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 110–112[106] Peter J. Bowler: Evolution: The History of an Idea, s. 186[107] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 487–488, 500[108] Peter J. Bowler: Evolution: The History of an Idea, s. 185[109] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 503–505[110] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 217–226[111] Peter J. Bowler: Evolution: The History of an Idea, s. 196[112] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 507–508[113] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 128–129, 138[114][114] Porównaj np. z:[115] Np. piosenka A lady fair of lineage high z opery komicznej Princess Ida Gilberta i Sullivana, która opisuje pochodzenie mężczyzn (ale nie

kobiet!) od małp.

Karol Darwin 23

[116] John van Wyhe: Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution, ss. 50–55[117] R. B. Freeman: The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist, s. 122 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?viewtype=text& itemID=A1& pageseq=123)[118] Charles Darwin: The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, ss. 385–405 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?viewtype=text& itemID=F937. 2& pageseq=402)[119] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 339–343[120] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 359–369[121] Charles Darwin: The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter, s. 133 (http:/ / darwin-online. org. uk/

content/ frameset?viewtype=text& itemID=F1452. 3& pageseq=145)[122] Charles Darwin: The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 405 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?itemID=F937. 2& viewtype=text& pageseq=422), cytat: "that man with all his noble qualities, with sympathy which feels for themost debased, with benevolence which extends not only to other men but to the humblest living creature, with his god-like intellect which haspenetrated into the movements and constitution of the solar system–with all these exalted powers–Man still bears in his bodily frame theindelible stamp of his lowly origin”

[123] E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, ss. 495–497[124] Peter J. Bowler: Evolution: The History of an Idea, ss. 222–225[125] John van Wyhe: Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution, s. 41[126] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, s. 447.[127] David Leff: AboutDarwin.com (http:/ / www. aboutdarwin. com/ darwin/ Children. html)[128] Edwards, A. W. F. 2004. Darwin, Leonard (1850–1943) w: Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press.[129] Charles Darwin: The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and

notes by his granddaughter Nora Barlow, ss. 85–96 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1497& viewtype=side&pageseq=87)

[130] Momme von Sydow: Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900, ss. 8–14[131] http:/ / www. darwinproject. ac. uk/ entry-2814[132] Momme von Sydow: Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900, ss. 4–5[133] James Moore: Evolution and Wonder – Understanding Charles Darwin[134] Letter 12041 (http:/ / www. darwinproject. ac. uk/ darwinletters/ calendar/ entry-12041. html) — Darwin, C. R. to Fordyce, John, 7 May

1879[135] Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin, ss. 556–557, 572, 598[136] Charles Darwin: The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, ss. 167–173 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?viewtype=text& itemID=F937. 1& pageseq=180), 402–403 (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/ frameset?viewtype=text&itemID=F937. 2& pageseq=419)

[137] David Leff: AboutDarwin.com, Darwin’s Timeline (http:/ / www. aboutdarwin. com/ timeline/ time_04. html)[138] Frank J. Sulloway: Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend, ss. 45–47

Bibliografia• Peter J. Bowler: Evolution: The History of an Idea. Wyd. 3. University of California Press, 2003. ISBN

0-520-23693-9. (ang.)• E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 1 Voyaging. Jonathan Cape, 1995. ISBN 1-84413-314-1. (ang.)• E. Janet Browne: Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place. Jonathan Cape, 2002. ISBN 0-7126-6837-3. (ang.)• Charles Darwin: Extracts from letters to Professor Henslow (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/

frameset?itemID=F1& viewtype=text& pageseq=1). [privately printed], 1835. (ang.)• Charles Darwin: The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844. (http:/ /

darwin-online. org. uk/ content/ frameset?itemID=F1556& viewtype=text& pageseq=1). Cambridge UniversityPress, 1842. (ang.)

• Charles Darwin: [[O powstawaniu gatunków|On the Origin of Species (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/frameset?itemID=F373& viewtype=text& pageseq=1)] by Means of Natural Selection, or the Preservation ofFavoured Races in the Struggle for Life]. Wyd. 1.. John Murray, 1859. (ang.)

• Charles Darwin: [[The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (http:/ / darwin-online. org. uk/EditorialIntroductions/ Freeman_TheDescentofMan. html)]]. Wyd. 1st. John Murray, 1871. (ang.)

• Charles Darwin: The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter (http:/ /darwin-online. org. uk/ EditorialIntroductions/ Freeman_LifeandLettersandAutobiography. html). John Murray,1887. (ang.)

Karol Darwin 24

• Charles Darwin: [[The Autobiography of Charles Darwin (http:/ / darwin-online. org. uk/ EditorialIntroductions/Freeman_LifeandLettersandAutobiography. html)] 1809–1882. With the original omissions restored. Edited andwith appendix and notes by his granddaughter Nora Barlow]. Collins, 1958. (ang.)

• Adrian J. Desmond, James William Moore: Darwin. London: Michael Joseph, 1991. ISBN 0-7181-3430-3. (ang.)• Theodosius Dobzhansky: Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution (http:/ / www. 2think.

org/ dobzhansky. shtml). T. 35. March 1973, s. 125–129. (ang.)• R. B. Freeman: The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist (http:/ / darwin-online.

org. uk/ content/ frameset?itemID=A1& viewtype=text& pageseq=1). Wm Dawson & Sons Ltd, 1977. (ang.)• Richard Keynes: Charles Darwin’s zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle. (http:/ / darwin-online.

org. uk/ content/ frameset?itemID=F1840& viewtype=text& pageseq=1). Cambridge University Press, 2000.(ang.)

• Richard Keynes: Charles Darwin's Beagle Diary (http:/ / darwin-online. org. uk/ content/frameset?itemID=F1925& viewtype=text& pageseq=1). Cambridge University Press, 2001. (ang.)

• David Leff: AboutDarwin.com (http:/ / www. aboutdarwin. com/ index. html). Wyd. 2000–2008. 2000. (ang.)• James Moore: Evolution and Wonder – Understanding Charles Darwin (http:/ / speakingoffaith. publicradio. org/

programs/ darwin/ transcript. shtml). American Public Media, 2006, seria: Speaking of Faith (Radio Program).(ang.)

• Frank J. Sulloway: Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend (http:/ / www. sulloway. org/ Finches.pdf). T. 15. 1982, s. 1–53. DOI: 10.1007/BF00132004 (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1007/ BF00132004). (ang.)

• John van Wyhe: Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years? (http:/ / darwin-online.org. uk/ content/ frameset?viewtype=text& itemID=A544& pageseq=1). T. 61. 27 marca 2007, s. 177–205. DOI:10.1098/rsnr.2006.0171 (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1098/ rsnr. 2006. 0171). (ang.)

• John van Wyhe: Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch (http:/ / darwin-online. org. uk/darwin. html). Darwin Online, 2008. (ang.)

• John van Wyhe: Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution. Andre Deutsch Ltd, 2008b. ISBN0-233-00251-0. (ang.)

• Momme von Sydow: Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900. Ashgate,2005, s. 141–156. ISBN 0-7546-3996-7. (ang.)

Linki zewnętrzne• The Complete Work of Charles Darwin Online (http:/ / darwin-online. org. uk) (ang.) – Strona bezpłatnie

udostępnia treść dzieł Darwina w kilku językach, m.in. w jęz. polskim. [dostęp 2011-06-01]• Klasycy nauki – Biblioteka – Wirtualny Wszechświat (http:/ / www. wiw. pl/ biblioteka/ klasycy_nauki/

darwin_spisrzeczy. asp). [dostęp 2009-12-21].• National Portrait Gallery – Person – Charles Robert Darwin (http:/ / www. npg. org. uk/ live/ search/ person.

asp?search=ss& sText=Charles+ Darwin& LinkID=mp01196) (ang.). [dostęp 2009-12-21].Kontrola autorytatywna (osoba):• VIAF: 27063124 (http:/ / viaf. org/ viaf/ 27063124)• LCCN: n78095637 (http:/ / lccn. loc. gov/ n78095637)• GND: 118523813 (http:/ / d-nb. info/ gnd/ 118523813)• SELIBR: 231727 (http:/ / libris. kb. se/ auth/ 231727)• WorldCat (http:/ / www. worldcat. org/ identities/ lccn-n78-95637)

Źródła i autorzy artykułu 25

Źródła i autorzy artykułuKarol Darwin  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=37694007  Autorzy: -ktośik-, 10marek.n, Aaleksandriaa, Absolwent, Adalbertus Silesius, Adamt, Adellon, Adi strzelec, Allgau,AmandaBicz, Andrzej Matras, Ariosto, Ark, Astromp, Bacus15, Bambosz Karate, Basty, Beau, Beno, Berasategui, Bladyniec, Buahaha, Bukaj, Bulwersator, Cathy Richards, Chemick, Cojan,CommonsDelinker, D kuba, Dagny, Darked, Datrio, Demon Duck of Doom, Derbeth, Dixi, Drzamich, Dżungla, EMeczKa, Einsbor, Elfhelm, Enzo, Filip em, Fizykaa, Gardomir, Gladwik,Grzegorz Wysocki, Guildenstern, Gładka, Hburdon, Incuś, Jaro7788, Jedyooo, Jerry, Jersz, Julo, Kakaz, Kalium, KamStak23, Karol007, Kaszkawal, Kazik, Kazik Rex, Khan Tengri, Kleib,Kobrabones, Kocio, Kojote, Kpjas, Krzysztofkilian, Lajsikonik, Litwin Gorliwy, Lord Ag.Ent, Lukasz Lukomski, Lvisko, Marek Mazurkiewicz, Margoz, Masur, Matt, Matusz, MichałSobkowski, Miggawka, Mix321, Mo Cuishle, Montek, Mozgulek, Mpfiz, Mpn, Mzopw, Nawka, Ntligent, Nurni, OTB, PG, PMG, PS., Pablo000, Panek, Patryk du Perel, Paweł ze Szczecina,PawełMM, PawełS, Pbm, Pietaster, Pimke, Piotr967, Plushy, Polimerek, Przykuta, Pundit, Putoro, Qwark, RJB1, RaSta86, Radoc, Radomil, Romuald Wróblewski, Roo72, RoodyAlien,Seba4991, Selso, Sobi3ch, Stanmar, Stefaniak, Stiepan Pietrov, Strongfort, Superborsuk, Szwedzki, Tdudkowski, Tescobar, The Last V8, Tilia, Tomasz Raburski, Tomasz Wachowski, Trans33,TrueBeliever, Tsca, Unknown, Urzyfka, WTM, Wikipek, Wiktoryn, Yenidai, Zolv, Zorro2212, conversion script, 167 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafikPlik:Charles Darwin seated.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin_seated.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Henry Maull (1829–1914) and John Fox(1832–1907) (Maull & Fox) UNIQ-ref-0-023b6ff1c571580e-QINUPlik:Charles Darwin Signature.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin_Signature.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Connormah, Charles DarwinGrafika:Commons-logo.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Commons-logo.svg  Licencja: logo  Autorzy: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by3247, based on the earlier PNG version, created by Reidab.Plik:Wikiquote-logo.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikiquote-logo.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian, Guillom, Jeffq,Krinkle, Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-artur, Rocket000, 11 anonimowych edycjiPlik:Charles Darwin 1816.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin_1816.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: ALE!, Anne97432, ArséniureDeGallium,Boo-Boo Baroo, Craigboy, Dave souza, Ecummenic, Finavon, Hystrix, LongLiveRock, Matt314, Mogelzahn, Richard001, Rotational, Wst, Zaphod, 5 anonimowych edycjiPlik:Quote-alpha.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Quote-alpha.png  Licencja: GNU Free Documentation License  Autorzy: Aotake, Kenmayer, PetjaTouru,Sanguinez, WaldirPlik:Voyage of the Beagle-en.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Voyage_of_the_Beagle-en.svg  Licencja: Creative Commons Attribution-Share Alike  Autorzy: SémhurPlik:HMS Beagle by Conrad Martens.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Conrad Martens(1801 - 21 August 1878)Plik:Charles Darwin by G. Richmond.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy:ArséniureDeGallium, Blurpeace, Infrogmation, Judithcomm, Kilom691, Lecen, Marco Cristo, Shakko, Tohma, 3 anonimowych edycjiPlik:Darwin tree.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Darwin_tree.png  Licencja: Public Domain  Autorzy: Cayambe, JMCC1, Jappalang, Jrockley, TimVickers,Trockennasenaffe, Werieth, 2 anonimowych edycjiPlik:Emma Darwin.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Emma_Darwin.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Original uploader was Dave souza at en.wikipediaPlik:Charles and William Darwin.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_and_William_Darwin.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Arria Belli, Closeapple,D-Kuru, Deadstar, Ecummenic, Fastfission, G.dallorto, Infrogmation, Onderwijsgek, Romary, Shakko, Wst, 4 anonimowych edycjiPlik:Charles Darwin.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Dave souza, Duesentrieb, Grook Da Oger, Przepla,Raul654, Rdsmith4, Scewing, TarmoK, Wolfmann, 1 anonimowych edycjiPlik:Charles Darwin by Julia Margaret Cameron 2.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin_by_Julia_Margaret_Cameron_2.jpg  Licencja: Public Domain Autorzy: User:DavepapePlik:Editorial cartoon depicting Charles Darwin as an ape (1871).jpg  Źródło:http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_(1871).jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Unknown, The Hornet is no longer inpublication and it is very likely for a 20-year-old artist in 1871 to have died before 1939Plik:Darwin restored2.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Darwin_restored2.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Bain News Service, publisher.Plik:Man is But a Worm.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Man_is_But_a_Worm.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Punch magazine artist.Plik:Annie Darwin.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Annie_Darwin.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Unknown photographer, uploaded by en:User:DuncharrisPlik:VanityFair-Darwin2.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:VanityFair-Darwin2.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: (Source for author: Mark Bryant, "Going ApeOver Darwin", History Today, 1 April 2008)Plik:Charles Robert Darwin by John Collier.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Robert_Darwin_by_John_Collier.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy:User:DcoetzeePlik:Charles Darwin statue 5661r.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Charles_Darwin_statue_5661r.jpg  Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Autorzy: Patche99z

LicencjaCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/