zarowanie słowem

CJ ę z y k p o l s k i

p o d r ę c z n i k d l a s z k o ł y p o d s t a w o w e j

K l a s a6

133409_kl 6_ PODR.indd 1 2010-02-16 10:59:00

Spis treści

Ktoś i człowiek

O lasach – Jan Twardowski • 11Gniazda – Małgorzata Musierowicz • 12Ortografi a i Kropka. Pisownia wyrazów z u– ó • 15

Językowe odkrycia Myślnika. Odmiana nietypowych rzeczowników • 17Listy dzieci do Pana Boga • 19Oskar i pani Róża (fragment) – Eric-Emmanuel Schmitt • 19

Jak napisać list ofi cjalny? • 22Ortografi a i Kropka. Pisownia wielką i małą literą • 24

Świat literatury – epika • 26Modlitwa – Bruno Ferrero • 27Językowe odkrycia Myślnika. Biblijne związki frazeologiczne • 29Przypowieść o talentach • 32

Przypowieść • 33Jonasz w brzuchu ryby (fragment Książki nad książkami) – Anna Kamieńska • 34Językowe odkrycia Myślnika. Nieosobowe formy czasownika.

Czasowniki dokonane i niedokonane • 40O żywocie ludzkim – Jan Kochanowski • 44

Fraszka • 45Wybór fraszek – Jan Sztaudynger • 46Lalka (fragment) – Bolesław Prus • 47Językowe odkrycia Myślnika. Strona czynna i bierna czasownika • 50

Kropka nad i • 55

Człowiek i ja

Ja wśród innych ludzi • 61Czarnoksiężnik ze Szmaragdowego Grodu (fragment) – Lyman Frank Baum • 62

3

4

Ortografi a i Kropka. Pisownia wyrazów z rz– ż • 68Każdy ma swoje Kilimandżaro (fragment) – Małgorzata Wach • 69Językowe odkrycia Myślnika. Liczebniki zbiorowe, ułamkowe i nieokreślone • 73

Magia postaci – ciąg dalszy. Jak odkryć osobowość człowieka? • 75Ten obcy (fragment) – Irena Jurgielewiczowa • 77Sprawa honorowa (fragment) – Maria Nurowska • 81

Magia postaci – ciąg dalszy. Jak nie pogubić się w ocenie postępowania in-nych ludzi? • 87

Językowe odkrycia Myślnika. Zaimek • 89

Ortografi a i Kropka. Pisownia ą, ę, om, on, em, en w różnych wyrazach • 91Świat literatury – liryka • 92Magia recytacji • 94

Dwa wiatry – Julian Tuwim • 95Do matki – Juliusz Słowacki • 96Rozmowa liryczna – Konstanty Ildefons Gałczyński • 97Ulewa – Adam Asnyk • 100

Jak widzieć więcej? Opis krajobrazu • 102Czy bez tej miłości można żyć? Patriotyzm • 104

Piechota • 106Do sosny polskiej – Karol Wojtyła • 107Kropka nad i • 109

Ja i pragnienia

Moje i twoje marzenia • 117Pomysł – Wisława Szymborska • 118

Szkoła pod Żaglami • 119Navigare necesse est... Rozmowa z Krzysztofem Baranowskim • 121Moje marzenia – Natasza Caban • 123

Magia postaci – ciąg dalszy. Jak scharakteryzować siebie, czyli autocharakterystyka • 124

Językowe odkrycia Myślnika. Partykuła i wykrzyknik • 126

Językowe odkrycia Myślnika. Części mowy • 128W pustyni i w puszczy (fragment) – Henryk Sienkiewicz • 129Z Tomkiem i Moniką w pustyni i w puszczy. Notatki z fi lmowego planu

(fragment) – Władysław Ślesicki • 131

5

Piotrek zgubił dziadka oko, a Jasiek chce dożyć spokojnej starości(fragment) – Lucyna Legut • 134Magia radia • 138

Rozmowa z Robertem Konatowiczem • 140Radiowa misja – Matylda Kuchnik • 142Ortografi a i Kropka. Pisownia wyrazów z h– ch • 145Kopciuszek (fragment książki Dziewięć bied i jedno szczęście) – Maria Kann • 146*** [Uczę się ciebie, człowieku…] – Jerzy Liebert • 151

Świat literatury – dramat • 152Podwórkowy happening – Katarzyna Piękosz • 154Robinson Kruzoe (fragment) – według Daniela Defoe napisałStanisław Stampf’l • 160Hobbit, czyli tam i z powrotem (fragment) – John Ronald Reuel Tolkien • 163

„Cudze chwalicie, swego nie znacie…” • 169Językowe odkrycia Myślnika. Rodzaje okolicznika • 173

Językowe odkrycia Myślnika. Części zdania • 175

Ortografi a i Kropka. Pisownia zakończeń -ji, -i, -ii • 176Jak widzieć więcej? Architektura • 177

Pan Samochodzik i zagadki Fromborka (fragment) – Zbigniew Nienacki • 180Pudełko zwane wyobraźnią – Zbigniew Herbert • 187Kropka nad i • 189

Pragnienia i świat

Ważne sprawy dziewcząt i chłopców • 197Jak widzieć więcej? Opis obrazu • 198

Ogród przedziwny – Leopold Staff • 201Ortografi a i Kropka. Pisownia nie z różnymi częściami mowy • 203Podaj dalej (fragment) – Catherine Ryan Hyde • 205Pollyanna (fragment) – Eleonor H. Porter • 210Językowe odkrycia Myślnika. Zdania złożone współrzędnie • 217

Językowe odkrycia Myślnika. Rodzaje wypowiedzeń • 220Chata wuja Toma (fragment) – na podstawie powieści Harriet Beecher-Stowe napisał Stanisław Stampf’l • 221Noelka (fragment) – Małgorzata Musierowicz • 227

6

List do ludożerców – Tadeusz Różewicz • 232Jak czarować słowem… pisanym? • 234Magia czytania. Książka • 236Budowa książki • 237Historia książki • 238Polscy twórcy ponadczasowych dzieł • 240Magia czytania. Biblioteka • 242

Językowe odkrycia Myślnika. Skróty • 244Wędrówka – Danuta Wawiłow • 247Kropka nad i • 250

Świat i wszechświat

Świat Zofi i. Cudowna podróż w głąb historii fi lozofi i (fragment) – Jostein Gaarder • 257

Magia wszechświata • 259Mikrokosmos – świat człowieka • 261

Nieuwaga – Wisława Szymborska • 262Wakacyjny wypad za granicę (atmosfery) – Anna Badurska • 264

Magia prasy • 267Informacja, czyli sedno dziennikarstwa (fragment książki Warsztaty dziennikarskie) – Stanisław Bortnowski • 269Językowe odkrycia Myślnika. Słowotwórstwo • 271

Ortografi a i Kropka. Pisownia przedrostków • 274Bociany zawsze wracają do gniazd (fragment) – Ewa Ostrowska • 276Miłość do milczącego stworzenia (fragment) – Kir Bułyczow • 282W szufl adzie – Sławomir Mrożek • 288Wilki w ścianach (fragment) – Neil Gaiman • 290

Literatura fantastyczna. Science fi ction • 296Wyprawa siódma, czyli o tym, jak własna doskonałość Trurla do złego przywiodła (fragment) – Stanisław Lem • 297Kropka nad i • 302

Wykaz terminów literackich i kulturowych • 305Wykaz terminów gramatycznych • 307Źródła ilustracji • 308

7

W podręczniku znajdziecie:

Językowe odkrycia Myślnika

Ortografia i Kropka

– odesłanie do zeszytu ćwiczeń

– zadania dodatkowe

– zadania grupowe

– zagadnienia językowe na zielonych stronach

– zagadnienia ortografi czne na żółtych stronach

102

Jak widzieć więcej? Opis krajobrazu

Obraz Leona Wyczółkowskiego Mnich nad Morskim Okiem (Muzeum Narodowe w Krakowie)

1. Które z elementów krajobrazu przedstawionego w wierszu Adama Asnyka „Ulewa” odnajdujesz na obrazie Leona Wyczółkowskiego?

2. Czy chciałbyś (chciałabyś) znaleźć się w miejscu ukazanym na obrazie? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Opisując krajobraz, trzeba:– określić jego typ (np. miejski, wiejski, górski, nadmorski, pustynny)– wskazać tworzące go elementy i ich położenie względem siebie

w przestrzeni– zwrócić uwagę na kolorystykę i dominujące kształty.

Warto zadbać o użycie epitetów, ciekawych porównań, a nawet metafor.

ZAPAMIĘTAJ!

103

Podniosłam wzrok i oniemiałam z zachwytu. Moim oczom

ukazał się wspaniały widok na jezioro i otaczające je góry.

Ostrych szczytów prawie nie było widać, bo spowijała je gęsta

mgła. Tylko w jednym miejscu z siwych kłębów wystawały

nagie górskie grzbiety. Poniżej warstwy mgły widać było rude

i srebrzyste skały, lekko przyprószone świeżym śniegiem.

Po wyznaczonych przez spływającą wodę ścieżkach toczyły się

drobne kamienie, rysując kształt przypominający piramidę.

Najbardziej niezwykłe było to, że w nieruchomym lustrze

wody odbijała się potęga gór i trudno było dostrzec, gdzie

kończy się woda i zaczynają skały.

Miałam wrażenie, że podziwiam przepiękny obraz namalo-

wany pędzlem natury.

1. Wymień elementy krajobrazu przedstawionego na zdjęciu.

2. Zaproponuj epitety i porównania, których można by użyć w opisie tego miejsca.

3. Sporządź opis krajobrazu z fotografii.

4. Wykonaj ćwiczenia 127–132 w Zeszycie ćwiczeń cz. 1.

117

Moje i twoje marzenia

1. Przyjrzyj się ilustracji i oceń, które z przedstawionych na niej pragnień młodych ludzi oceniasz jako:

a. prawdopodobne / mało realne do spełnienia,b. bliskie twoim marzeniom / zupełnie różne od twoich

zamierzeń.

2. „Każdy ma prawo marzyć inaczej”. Jak rozumiesz słowa Paula Coelho1?

3. Co trzeba zrobić, aby spełnić swoje pragnienia? Porozmawiajcie w klasie o tym,

a. jak różne okoliczności mogą nam pomóc w realizacji zamierzeń.

b. jakimi cechami trzeba się wykazać w dążeniu do celu.c. jaka postawa wobec życia sprzyja spełnieniu marzeń.

4. Przeprowadź wśród członków rodziny i znajomych sondę na temat „Czy warto marzyć?”. Opracuj uzyskane wyniki, sformułuj wnioski.

1 wymawiaj: koeljo.

151

Jerzy Liebert1

[Uczę się ciebie, człowieku...]Uczę się ciebie, człowieku. Powoli się uczę, powoli. Od tego uczenia trudnego Raduje się serce i boli. O świcie nadzieją zakwita,Pod wieczór niczemu nie wierzy, Czy wątpi, czy ufa – jednako – Do ciebie, człowieku, należy. Uczę się ciebie i uczęI wciąż cię jeszcze nie umiem – Ale twe ranne wesele2,Twą troskę wieczorną rozumiem.

1. Kto jest adresatem wiersza?

2. Podaj synonimy czasownika uczyć się. Które z nich można odnieść do działania opisanego w wierszu?

3. Jaką postawę wobec drugiego człowieka przyjmuje podmiot liryczny? Odpowiadając na pytanie, wykorzystaj podany schemat.

raduje się

do ciebie należyboli

wątpi

nadzieją zakwita

ufa

niczemu nie wierzy

4. Wyjaśnij, jak rozumiesz metaforę „uczę się ciebie, człowieku”.

5. Porozmawiajcie w klasie o rezultatach „uczenia się człowieka” opisanych w ostatniej strofie wiersza. Jakie postawy pomagają zrozumieć innych ludzi?

1 wymawiaj: libert.

2 ranne wesele – tu: poranna radość.

152

Świat literatury – dramat DRAMAT to jeden z trzech rodzajów literackich. Utwór dramatyczny przedstawia wydarzenia i wypowiedzi bohaterów bezpośrednio – w działaniu i dialogach. Zazwyczaj jest przeznaczony do wystawienia na scenie.

Aleksander Fredro

Śluby panieńskie

Akt IV(fragment)

SCENA PIĄTA A n i e l a , G u s t a w

GUSTAWkałamarz, pióro, papier etc. w ręku Otóż jest wszystko, bierzmy się do dzieła. (…)

ANIELA biorąc pióro Piszmy więc.

GUSTAWz uczuciem„Anielo kochana!”po krótkim milczeniu, gdy Anielaokazuje zdziwienie Pisz z łaski swojej.

ANIELA Myli mnie to imię.napisawszy, do siebie Mnie? Kocha? (…)

GUSTAW Piszmy. – „Dobroci anioła W naszym nieszczęściu zsyłają nam nieba; Wziął pióro w rękę nieść ulgę tęsknocie…”

Śluby panieńskie w Teatrze Narodowym w reż. Jana Englerta (2007). Marcin Hycnar (Gustaw) i Patrycja Soliman (Aniela)

153

ANIELA Ale mnie tego pisać nie wypada.

GUSTAW Wszak to ja piszę – a potem, w istocie Jakież ci imię moje serce nada Za twoją dobroć, za dobrodziejstw krocie?

akt – część tekstu dramatycznego, za-wierająca kilka scen połączonych cza-sem lub miejscem akcji, tworzy pewną całość. Rozpoczęcie następnego aktu często oznacza zmianę scenografii.

dialog – rozmowa bohaterów.komedia – utwór dramatyczny o lekkiej

tematyce i dobrym zakończeniu.monolog – dłuższa wypowiedź jednego

bohatera.

scena – część aktu przedstawiająca kon-kretną sytuację.

tekst główny – wypowiedzi bohate-rów.

tekst poboczny (didaskalia) – wskazów-ki dotyczące wyglądu miejsca akcji, kostiumów, zachowania i sposobu mó-wienia bohaterów, dźwięków itp.

tragedia – utwór dramatyczny o poważ-nej, często smutnej te matyce.

1. Wskaż we fragmencie dramatu tekst główny i tekst poboczny.

2. Czego dotyczą informacje zawarte w didaskaliach?

3. Przygotujcie głosową interpretację podanego fragmentu „Ślubów panieńskich”.

4. Opracuj afisz teatralny do sztuki pt. „Na straganie w dzień targowy”.

5. Napisz dialog między Panem Selerem a Panią Marchewką oraz monolog Pana Kalafiora.

169

„Cudze chwalicie, swego nie znacie”Wincenty Pol

Półwysep Helski – najmłodszy fragment polskiego wybrzeża, półwysep w kształcie kosy, kie-dyś był ciągiem wysp. Ma dłu-gość ok. 34 km i szerokość od 150 m do 3 km. Ciągnie się od Władysławowa do Helu.

Karkonosze – masyw górski poło-żony w Sudetach, na granicy z Cze-chami. Najwyższy szczyt to Śnieżka (1602 m n.p.m.). Popularne miejsco-wości wypoczynkowe w okolicy to Karpacz i Szklarska Poręba.

Zamość – zabytkowe miasto we wschodniej części Pol-ski. Słynie przede wszystkim z pięknego Rynku, otoczone-go urokliwymi kamieniczkami, oraz imponującego Ratusza z XVI wieku.

170

Zamek w Malborku – jeden z największych na świecie zam-ków, powstał w okresie średnio-wiecza dla rycerzy zakonu krzyża-ckiego. Został zbudowany z czer-wonej cegły. Jego mury odbijają się pięknie w niebieskich wodach Nogatu – odnogi Wisły.

Frombork – urokliwe miastecz-ko nad Zalewem Wiślanym, roz-sławione przez Mikołaja Koper-nika. Zachowały się tu zabytko-we budowle z XIV wieku.

Wrocław – stolica Dolnego Ślą-ska, położona nad Odrą. Zabytko-we miasto o długiej historii. Warto zobaczyć tutaj Stare Miasto z Ryn-kiem, pospacerować po Ostrowie Tumskim i w rotundzie obejrzeć „Panoramę Racławicką”.

171

Jaskinia „Raj” – położona w pobliżu Kielc, uznawana za najpiękniejszą jaskinię w Pol-sce ze względu na formy skal-ne o niezwykłych kształtach.

1. Odszukaj na mapie położenie opisanych na s. 169–171 miejsc w Polsce.

172

2. Wymienione atrakcje turystyczne przyporządkuj do odpowiednich kategorii:

miastaobiekty

architektoniczneelementy

przyrodnicze

? ? ?

3. Ułóż krzyżówkę z hasłem Polska. Wykorzystaj swoje nowe wiadomości o pięknie naszego kraju i z poprzednich klas.

4. Porozmawiajcie w klasie o ciekawych miejscach w waszej okolicy, które także można by umieścić pod hasłem „Cudze chwalicie, swego nie znacie”.

5. Przygotuj ulotkę dla turystów przedstawiającą najciekawsze miejsca we Wro-cławiu. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.

6. Zostań odkrywcą historycznych zagadek. Dowiedz się:

a. Co to jest „Panorama Racławicka”?b. Jakiego wydarzenia historycznego dotyczy?c. Jak i gdzie powstała?d. W jaki sposób znalazła się we Wrocławiu?

Panorama Racławicka – widok z zewnątrz.

Zredaguj o swoich odkryciach notatkę, którą można by umieścić na przykład w gazetce szkolnej.

177

Jak widzieć więcej? Architektura

Architektura to sztuka związana z projektowaniem i wznoszeniem różnego rodzaju budowli, a także przekształcaniem przestrzeni.

ZAPAMIĘTAJ!

przekrój kościoła gotyckiego

nawa główna

nawy boczne

prezbiterium, czyli część kościoła mieszcząca ołtarz główny

boczne kaplice

witraż

178

dziedziniec wawelski

arkada

dziedziniec

łuk

kolumna

portal

krużganek

1. Na podstawie schematów zredaguj definicje trzech wybranych pojęć architektonicznych.

2. Podkreśl w tekście te fragmenty, które podają bezpośrednie informacje o architekturze (kształt, wielkość, elementy dekoracyjne i ich położenie) opisywanego obiektu. Dwa przykłady zostały już zaznaczone.

Niepowtarzalnej urody zamek w Baranowie Sandomierskim jest budowlą trzykondygnacyjną. Obiekt zbudowany został na planie prostokąta, z czterema okrągłymi basztami w narożnikach oraz prostokątną wieżą pośrodku ściany od frontu. Trzy części mieszkalne: od północy, wschodu i zachodu, zamknięte ścianą parawanową od południa, otaczają wewnętrzny dziedziniec z pięknymi dwukondygnacyjnymi krużgankami.

179

3. Wybierz ten z portali, który podoba ci się najbardziej. Uzasadnij swoją decyzję.

portal gotycki

portal secesyjny

portal barokowy

4. Odszukaj w swojej okolicy ciekawe budowle i detale architektoniczne.Opisz je, narysuj lub sfotografuj.

5. Wykonaj ćwiczenia 70–72 w Zeszycie ćwiczeń cz. 2.