J.Wlodarczyk-Rola Podmitu Poznające w Popperowskiej Teorii Świata Nr 3

7/30/2019 J.Wlodarczyk-Rola Podmitu Poznajce w Popperowskiej Teorii wiata Nr 3

1/7

ARTYKUYZAGADNIENIA FILOZOFICZNE

W NAUCEXIII / 1991, s. 5964

Jacek WODARCZYK

ROLA PODMIOTU POZNAJCEGOW POPPEROWSKIEJ TEORII WIATA NR 3

S myliciele, ktrych znaczenie polega przede wszystkim na tym, edziki krytyce ustalonych pogldw inicjuj nowe drogi rozwoju myli na-ukowej. Tradycyjna zachodnia myl filozoficzna, zawsze dya do osigni-cia subiektywnej pewnoci posiadanej wiedzy. Popperowski krytycyzm uka-za zudny charakter takich celw. Nie ma autentycznej wiedzy bez jej otwar-toci, bez krytycznej postawy wobec wasnych pogldw i teorii. Krytycyzmgwarantuje obiektywno naukow, lecz obiektywno nie jest wasnoci

jednostki, ale spoeczestwa. Wiedz naukow mona ujmowa jako wiedz

bez poznajcego podmiotu. Te cechy obiektywnoci zawiera Popperowskiwiat nr 3 wiat obiektywnych treci myli, zwaszcza myli naukowych,poetyckich oraz dzie sztuki1.

Popperowski wiat nr 3 jest wytworem czowieka, pomimo tego nie da sizredukowa do dwch pozostaych wiatw (wiat nr 1 to wiat obiektwfizycznych lub stanw fizycznych, wiat nr 2 to wiat stanw wiadomocilub stanw umysu). Status wiata nr 3 porwnuje Popper do nieznanych

krain geograficznych. W gb tego wiata mona wysya ekspedycje ba-dawcze, podobnie jak w gb nieznanych ldw. Filozofia nauki jest niczyminnym, jak badaniem tych obszarw wiata nr 3, ktre s zamieszkae przezwytwory nauki, naukowe teorie i metody.

UWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; mo-liwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana ([email protected]). Tekstelektroniczny posiada odrbn numeracj stron.

1

K. R. Popper, Epistemologia bez podmiotu poznajcego, w: Literatura na wiecie,12 (161), 357.


2/7

2 Jacek WODARCZYK

Zalenoci pomidzy Popperowskimi wiatami przebiegaj w obu kie-runkach. Materialne obiekty wiata nr 1 oddziaywuj na stany naszej wia-

domoci, na przeywanie twrczoci, emocji nalecych do wiata nr 2. Do-wiadczenia te z kolei mog ubogaca dostpny nam wiat nr 3, powikszajcnasze dziedzictwo kulturowe, dorobek artystyczny, filozoficzny czy naukowy.wiat nr 3 moe natomiast oddziaywa na nasze stany psychiczne i poprzezwiat nr 2 przemienia materialne obiekty wiata nr 1. To co mona nazwawiatem nr 2, staje si ogniwem czcym wiat nr 1 ze wiatem nr 3: nawszystkie nasze dziaania w wiecie nr 1 ma wpyw nasze drugowiatowepanowanie nad wiatem nr 3. wiat nr 3 i wiat nr 1 nie mog na sie-

bie oddziaywa, chronione przez porednictwo wiata nr 2. Zagadnienieporedniczenia wiata nr 2 midzy dwoma pozostaymi wiatami, stanowi

jeden z bardziej zawiych i niejasnych elementw Popperowskiej teorii trzechwiatw.

* * *

Stosunek do wiata nr 3 moe suy za kryterium podziau filozofw na

dwie grupy. Pierwsza grupa skada si z tych, ktrzy podobnie jak Platon,akceptuj autonomi tego wiata, jednoczenie patrzc na niego jak na wiatnadludzki, boski i wieczny; do grupy drugiej mona zaliczy tych filozofw,ktrzy wskazuj na obiekty wiata nr 3 jako na cz pierwszego i drugiegowiata, odrzucajc jakiekolwiek sugestie istnienia wiata nr 3.

Stanowisko Poppera wyamuje si z powyszego podziau: jego zdaniommona akceptowa realno lub autonomiczno wiata nr 3, jednoczenieprzyjmujc, e wiat nr 3 zrodzi si jako produkt ludzkiej aktywnoci2.

Czytajc prace Poppera dotyczce teorii trzech wiatw, pozornie moe siwydawa, e hipotetyzm Popperowski zakada pewien rodzaj antyindywidu-alizmu metodologicznego, ktremu nie moemy przypisa kwalifikacji tegotypu jak jasno, racjonalno czy wyjanianie. Antyindywidualistyczny spo-sb mylenia i to w postaci skrajnej charakteryzuje Heglowsk kon-cepcj rozwoju historycznego rozgrywajcego si niezalenie od aktywnoci

2

K. R. Popper, On the Theory of the Objective Mind, w: Objective Knowledge, Oxford1986, 158.


3/7

ROLA PODMIOTU POZNAJCEGO W POPPEROWSKIEJ... 3

podmiotw indywidualnych. Autorzy nastawieni krytycznie do stanowiskaPoppera uwaaj, e pozbywajc si podmiotu poznajcego z epistemologii

autor Objective Knowledge eliminuje tym samym moliwo, aby na rozwjwiedzy naukowej miay wpyw jakiekolwiek pozaracjonalne, historyczne czyspoeczne uwarunkowania podmiotu3.

Prace Poppera przepenione s twierdzeniami o racjonalnoci naukii wiedzy naukowej. Ta wiara w nauk nie oznacza bynajmniej postawy scjen-tystycznej; nie jest to bowiem wiara lepa. Popper wyranie akcentuje, inauka jest dzieem czowieka i jako taka jest omylna. W nauce dy sido prawdy, nigdy za nie osiga si pewnoci. Uczonego powinno cecho-

wa przekonanie o omylnoci nauki i konsekwentnie krytyczna postawa wo-bec stworzonych przez siebie teorii. Jak twierdzi Popper, nie istnieje adnarnica w postpowaniu ameby i Einsteina. Jednake z punktu widzeniapostawy wobec bdu, rnica midzy nimi jest ogromna: w wyniku pope-nionego bdu ameba ginie, postawa za naukowca jest najwysz form po-stawy racjonalnej, dziki ktrej ginie teoria4. Refutacje zachodzce w obr-bie dwch konkurencyjnych teorii traktowane s w wiecie nauki czsto jako

ustanawiajce niepowodzenie naukowca albo przynajmniej jego teorii. Pop-per twierdzi, i jest to bd induktywistyczny. Wedug niego kada refutacjapowinna by traktowana jako wielki sukces badacza, ktry stworzy obalonteori i ktry zatem w pierwszej instancji zasugerowa, choby nawet tylkoporednio, obalajcy eksperyment. Teorie wysoce testowalne s interesujcei wane nawet wtedy, gdy nie uda im si z powodzeniem przej testw;z ich poraki moemy si wiele nauczy. Ich poraka moe by owocna, po-niewa moe nam podsun konstrukcj teorii lepszej5. Racjonalny wzrost

3Np. wedug S. Amsterdamskiego ta racjonalno nauki w Popperowskiej teorii trzechwiatw zagwarantowana jest ex definitione, albowiem eliminacja podmiotu poznajcegoz epistemologii i przeniesienie si do wiata nr 3 ju si rzeczy gwarantuje, e adneczynniki pozaracjonalne nie mog mie wpywu na przebieg procesu rekonstruowanegow ten sposb. S. Amsterdamski, Midzy histori a metod, Warszawa 1983, 146.

4K. R. Popper, Conjectural Knowledge, w: Objective Knowledge, Oxford 1986, 25n.5Jeli nawet now teori pisze Popper spotka miaaby wczesna mier, nie

powinna by ona zapomniana, historia powinna utrwali nasza wdziczno dla niej za pozostawienie nam w spadku nowych i by moe wci niewyjanionych faktw eks-

perymentalnych oraz, wraz z nimi, nowych problemw; a przez te usugi przyczynia siona podczas jej penego sukcesw, lecz krtkiego ycia do rozwoju nauki. K. R. Pop-


4/7

4 Jacek WODARCZYK

wiedzy naukowej wyraa si u Poppera schematem P1 TT EE P2,zgodnie z ktrym racjonalna droga rozwoju wiedzy prowadzi od problemu,

poprzez miae hipotezy poddawane surowym testom, do problemu gb-szego od poprzedniego6. Zaczynajc od problemu P1 przechodzimy do roz-wizania prbnego lub teorii prbnej TT (tentative theory), ktra moe byczciowo lub cakowicie bdna. Ona to jest wedug Poppera, materiaemdo eliminacji bdw EE (error elimination), ktra moe polega na dys-kusji krytycznej albo tecie eksperymentalnym. P2 to problem sytuacji jakawyania si z pierwszej, krytycznej prby rozwizania naszych problemw.To prowadzi do naszej drugiej prby (i tak dalej). Dostateczne zrozumie-

nie problemu zostanie osignite, jeeli interpretacja przypuszczalnej teoriiznajdzie poparcie w fakcie, i wyjania ona problemy, z ktrych niektre byynierozstrzygalne na pocztku. Racjonalny wzrost wiedzy wyraony schema-tem P1 TT EE P2 jest postpowy, jeli cig teorii prowadzi nas doodkrycia nowych faktw. Nowy fakt musi by nieprawdopodobny lub nawetniemoliwy w wietle poprzedniej wiedzy. Tak zwane empiryczne uoglnie-nia nie ustanawiaj postpu7. Nowe problemy pojawiaj si wskutek naszej

aktywnoci twrczej, wyaniajc si samorzutnie z pola nowych relacji, ja-kie powstaj w wiecie nr 3. wiat nr 3 jest tem (background knowledge),na ktrym odbywa si analiza tego, co my robimy w naszym drugim wie-cie kiedy prbujemy logicznie rozumowa. Naukowiec Poppera zaopatrzonyw logik, jzyk oraz materia dowiadczenia zawsze rozporzdza tak zwanwiedz zastan, stanowic to jego miaych przypuszcze hipotez, doktrych stawiania przymuszaj go problemy wyaniajce si w toku postpo-wania narzuconego przez metod naukow8. Popperowski podmiot nie jest

podmiotem racjonalnym ze swej natury, ale moe si nim sta w wyniku

per, Prawda, racjonalno i rozwj wiedzy naukowej, w: Fakt i teoria. Teksty rdowe,Wrocaw 1986, 61.

6Zob. K. R. Popper, On the Theory..., 164n; a take Epistemologia..., 369; rwnieUnended Quest. An Intelectual Autobiagrophy, Fontana 1982, 132nn.

7Jeeli ju wiem P1: abdA jest biay, P2: Wszystkie abdzie s biaenie reprezen-tuje adnego postpu, poniewa prowadzi tylko do odkrycia takich dalszych faktw jakPW: abd B jest biay. I. Lakatos, Falsyfikacja a metodologia naukowych programw

badawczych, w: Fakt i teoria..., 31.8Zob. A. Motycka, Idea racjonalnoci, Wrocaw 1986, 147.


5/7


stosowania okrelonych regu badawczych, zapoyczonych ze wiata obiek-tywnej wiedzy. Kiedy Popper odrzuca psychologi wiedzy, to chodzi mu

bezporednio o zaprzeczenie tego, e indywidualne rda inspiracji czy oso-biste poczucie pewnoci mog mie jakiekolwiek znaczenie. O obiektywnociwiedzy decyduje to, e jest to wiedza, ktra nie jest wasnoci jednostkilecz zbiorowoci. Wszelka nauka jest dzieem czowieka, a wic jest ona niedo pomylenia bez elementu subiektywnego. Pytanie stawia zawsze czo-wiek i nikt nie moe nam zagwarantowa, e zadalimy waciwe pytanie.Popper podkrela jednak znaczenie elementu obiektywnego. Co prawda opisrzeczywistoci, jaki oferuje nam nauka jest czciowo dzieem czowieka, ale

faktem jest, e wiat jako taki nie poddaje si kademu dowolnemu opisowi.Stale popeniamy bdy, istniej jednak obiektywne standardy prawdziwocitreci i poprawnoci, ktrym powinnimy podporzdkowa nasze dziaanie.Naukowcy, po to by y dalej, pozwalaj umrze swoim teoriom. Wierzcyw te teorie czy to zwierz czy czowiek ginie wraz ze swoimi faszywymiprzekonaniami.

Dziedzin zjawisk psychicznych (drugim wiatem), rwnie mog rzdzi

prawidowoci realizujce zasady racjonalnego krytycyzmu. Przyswajajcsobie indywidualne, okrelone sdy, nie poprzez kojarzenie odpowiednich do-zna jednostkowych, lecz przez prbne przyjmowanie sdw oglnych, a na-stpnie praktyczne eliminowanie (falsyfikowanie) tych uoglnie, ktreokazuj si nieefektywne, moemy w pewnym stopniumwi o racjonalnocipoznania subiektywnego.

Obiektw wiata nr 2 nie moemy traktowa wycznie jako zbioru ir-

racjonalnych hipotez nie kwalifikujcych si do zamieszkania w wieciewiedzy obiektywnej. Rola, jak odgrywa wiat nr 2 w procesie tworzeniaobiektw wiata nr 3, wydaje si by lekcewaona w opracowaniach prze-ciwnikw Popperowskiej epistemologii. Tymczasem naley wskaza na wza-

jemne zalenoci i oddziaywania pomidzy rozwojem wiata nr 2 i wiatanr 3, niedopuszczalne jest zawanie zasigu oddziaywania obiektw tylkodo wewntrznej struktury poszczeglnych wiatw. Pomimo mylcego ty-tuu, kluczowego eseju Poppera z Objective Knowledge, szczegowa analizatej pracy pozwala wycign wnioski, e twrca falsyfikacjonizmu nie pomija


6/7

6 Jacek WODARCZYK

problemw zwizanych z rol podmiotu poznajcego w epistemologii. Za-interesowani mog take sign do pniejszych prac Poppera, w ktrych

podejmuje on tematy zwizane z problemem psychizmu ludzkiego. PrbPopperowskiego filozofowania o duszy jest, zawarty w czwartym zeszycieZagadnie Filozoficznych w Nauce, fragment pochodzcy z trzeciego roz-dziau The Self and Its Brain.

Uzupenieniem tego wykadu niech bd trzy tablice ukazujce rela-cje pomidzy Popperowskimi wiatami, przedstawione przez J. C. Ecclesaw The Human Mystery9.

9

. C. Eccles, The Human Mystery, Springer International, 1979, tab. 1 s. 100, tab.2 s. 212, tab. 3 s. 143.


7/7


Jacek Wodarczyk

J.Wlodarczyk-Rola Podmitu Poznające w Popperowskiej Teorii Świata Nr 3

Documents

Transcript of J.Wlodarczyk-Rola Podmitu Poznające w Popperowskiej Teorii Świata Nr 3