Carl Gustav Jung

Psychologia kundalini-jogi.

Wedug notatek z seminariw (1932) Publikowana w Psychologii kundalini-jogi pena wersja seminariw Carla Gustava Junga z 12, 19 i 26 padziernika a take jego wykad wygoszony 2 listopada 1932 roku, bazuje na tekcie pierwszego wydania zredagowanym przez Mary Foote. Zamieszczamy te wykad Jakoba Wilhelma Hauera wygoszony na zakoczenie seminarium angielskiego w obecnoci Carla Gustava Junga, ktry tworzy pomost do jego wystpie. Poza tym w niniejszym tomie znajduj si komentarze Junga do wykadw Hauera oraz streszczenie wygoszonego przeze w 1930 roku wykadu powiconego paralelom indyjskim opublikowanego w zbiorze Bericht ber das deutsche Seminar von C.G. Jung, 6-11. Oktober in Ksnacht-Zrich. W apendyksie do ksiki znajduje si dokonany przez Johna Woodroffea przekad Satakranirupany tekstu tantryckiego, do ktrego odnosili si w swych komentarzach obaj prelegenci.

Opracowa Sonu Shamdasani Przeoy Robrert Reszke

Sonu Shamdasani

Wprowadzenie: Junga podr na Wschd cz. 1 26 stycznia 1930 roku. W caych Indiach zgromadzenia ludowe skadaj przysig zaczynajc si od sw: Wierzymy, e Nard Indyjski, jak kady nard, ma ywotne prawo by wolny, cieszy si owocami swej pracy i dysponowa rodkami niezbdnymi do ycia, rozwija si bez adnych ogranicze. Wierzymy rwnie, e Nard ten w sytuacji, gdy obcy rzd pozbawia go jego opraw i czyni przedmiotem ucisku, ma prawo zmieni lub odrzuci t form rzdu. Rzd brytyjski nie tylko pozbawi Nard Indyjski wolnoci, lecz take upokorzy rzesze ludu, czynic je przedmiotem wyzysku, doprowadzajc je do upadku ekonomicznego, politycznego, kulturowego i duchowego. Wierzymy zatem, e Indie powinny zerwa wszelkie zwizki z Wielk Brytani i zdoby Purna Svarai lub pen niepodlego[1]. Pojawio si wezwanie do nieposuszestwa obywatelskiego. Gandhi wyruszy w Marsz Solny, Nehru znalaz si w wizieniu. Monachium, 30 maja 1930 roku. Echo tych dramatycznych wydarze syszymy w przemwieniu Carla Gustava Junga wygoszonym w trakcie uroczystoci aobnych po mierci jego przyjaciela, sinologa Richarda Wilhelma: Spjrzmy na Wschd: to wanie tam spenia si przemony los... Na paszczynie politycznej pokonalimy Wschd. Ale wiecie, co si stao, gdy Rzym politycznie podporzdkowa sobie ziemie Bliskiego Wschodu? Duch Wschodu zamieszka w Rzymie. Mitra zosta bogiem legionw... Czy nie jest niemoliwe, e i dzi dane nam bdzie obserwowa podobny proces, czy nie jest prawdopodobne, e wykazalimy si podobn lepot jak wyksztaceni Rzymianie, ze zdumieniem potrzsajcy gowami nad chrzecijaskim zabobonem?... wiem, e w naszej niewiadomoci a roi si od wschodnich symboli. Duch Wschodu istotnie stoi ante portas... Wydaje mi si na przykad, e fakt, i Wilhelm i indolog Hauer zostali zaproszeni do wygoszenia referatw na tegorocznym Niemieckim Kongresie Psychoterapeutycznym, to nader doniosy znak czasu[2]. Pomylmy tylko, co to znaczy, jeli praktykujcy lekarz, ktry cakiem bezporednio ma do czynienia z cierpicym, przeto wraliwym czowiekiem, prbuje wczu si we wschodnie systemy terapeutyczne[3]. Owo wspaniale porwnanie obejmuje to, co Jung uwaa za epokowe pod wzgldem politycznym i kulturalnym znaczenie oddziaywania myli Wschodu na psychologi Zachodu porwnanie to tworzy ramy jego konfrontacji z kundalini-jog. W latach szedziesitych XX wieku Carl Gustav Jung sta si guru ruchu New Age, ci za, ktrzy odbywali wwczas wyprawy do Indii, widzieli w nim swego przodka. Przyczyn tego stanu rzeczy byo zaangaowanie si Junga w prace nad badaniem, popularyzacj i stworzeniem wspczesnej interpretacji psychologicznej idei Wschodu. Jego zainteresowanie t problematyk oraz fakt, i wiele jego myli zostao przyswojonych przez nurty kontrkultury, doprowadzio jednak do powstania sytuacji, w ktrej wielu przeciwnikw Junga znajdowao potwierdzenie pogldu, i caa jego psychologia jest wykwitem mistycznego obskurantyzmu.

Joga i nowa psychologia W tym samym czasie, gdy rodzia si psychologia gbi, zaczy si pojawia przekady tekstw jogi[4]. I w jednym, i w drugim wypadku Zachd mia do czynienia z egzotycznymi nowalijkami. Guru i jogini, ktrzy wanie zaczli si pojawia na Zachodzie, konkurowali z psychoterapeutami, adresujc sw propozycj do podobnej klienteli, poszukujcej rad innych od tych, jakie moga im da zachodnia filozofia, religia i medycyna, tote porwnywanie obu

tych zjawisk przez potencjalnych klientw wcale nie wydawao si zaskakujce. Co prawda istniaa ju wwczas bogata literatura komparatystyczna na temat wschodniego i zachodniego wiata idei[5], lecz pojawienie si psychologii gbi wprowadzio nowe, wielce obiecujce metody porwnawcze. Psychologie gbi prboway bowiem uwolni si od jaowych ogranicze mylenia Zachodu, wytyczay mapy dowiadczenia wewntrznego, bazujc na moliwociach przemiany za spraw stosowanych przez siebie metod terapeutycznych. Wydawao si, e i teksty jogiczne wykazuj podobn skonno do upodobnienia teorii i praktyki, tym bardziej za wydawao si to cenne, e owe teksty powstay niezalenie od rnorodnych uwarunkowa mylenia zachodniego. Take inicjacyjna struktura instytucji psychoterapeutycznych pozwalaa ulokowa ich organizacj spoeczn w pobliu praktykowania jogi w ten sposb otwieraa si moliwo powoania do ycia nowej formy psychologii porwnawczej. Ju w 1912 roku w pracy Wandlungen und Symbole der Libido Jung przedstawi prby psychologicznej interpretacji fragmentw upaniszad[6]. Powstay w ten sposb moliwoci porwnywania praktyki psychoanalitycznej i praktyki medytacji jogicznej. Prawdopodobnie pierwsz tego rodzaju prb podj jednak F.I. Winter w swej pracy pt. The Yoga and Psychoanalysis[7], zestawiajc systemy Freuda i Junga z Joga-sutr Patadalego. Jeszcze zanim Jung zaj si t problematyk, jego prace porwnywano z jog owe nowe tory psychologii[8], ktre prbowa pokaza wiatu w chwili, gdy zrezygnowa ze stanowiska prezesa Midzynarodowego Stowarzyszenia Psychoanalitycznego, wydaway si nader interesujce, jeli chodzi o moliwo odnalezienia tego, co czy perspektyw Wschodu i Zachodu. Informacja o kontaktach Junga z myl Wschodu byaby niepena, gdybymy nie wspomnieli tutaj o Hermannie hr. Keyserlingu oraz jego Szkole Mdroci w Darmstadt, dziki ktrej Jung mia moliwo dostpu do rodowiska akademickiego niezbdnego do prowadzenia wasnych bada. Keyserling zajmowa si jog w swej ksice pt. Reisetagebuch eines Philosophen dziele bardzo wwczas cenionym. Twierdzi on, e nowe metody psychologiczne to tak naprawd ponowne odkrywanie tego, o czym wiedzieli ju dawni Hindusi: ...a jednak mdro indyjska jako cao jest najgbsz znan nam form wgldu... Im dalej idziemy, tym blisze s nasze pogldy mdrociom indyjskim. Studia psychologiczne, formuujc swe pogldy w cigle jeszcze tak niedostatecznych teoriach, krok po kroku potwierdzaj trafno dawnej psychologii indyjskiej[9]. Cech charakterystyczn ujcia Keyserlinga jest to, e traktowa on jog jako system psychologiczny grujcy nad wszystkimi systemami tego rodzaju wypracowanymi przez Zachd: Metod treningu prowadzcego do poszerzenia i pogbienia wiadomoci wypracowali przede wszystkim Hindusi... Wrd rnych drg urzeczywistnienia samego siebie joga... wydaje si najdoniolejsza[10]. Niektre fragmenty jego charakterystyki rnic midzy Wschodem i Zachodem przypominaj to, co na ten temat napisa Jung wemy chociaby pod uwag nastpujcy fragment: Tym, co pierwotne, Hindusowi wydaje si to, co psychiczne jest to dla niego co znacznie bardziej realnego ni fizyczny aspekt rzeczy[11]. Na pocztku lat dwudziestych spotka Jung w Darmstadt take sinologa Richarda Wilhelma. Dziki podjtej przez nich w 1928 roku wsppracy nad wydaniem chiskiego traktatu alchemicznego pt. Tajemnica Zotego Kwiatu Jung otrzyma narzdzie umoliwiajce mu przeprowadzenie porwnania typw mylenia Wschodu i Zachodu[12]. Jung (ktry nie zna sanskrytu) podj pniej wspprac z innymi uczonymi tej miary co Heinrich Zimmer, Walter Evans-Wentz, Daisetz Teitaro Suzuki oraz fakt wany przede wszystkim ze

wzgldu na publikowany w niniejszym tomie tekst z Jakobem Wilhelmem Hauerem. Za ycia Junga byli to najwybitniejsi komentatorzy idei wschodnich[13]. Porwnanie jogi i psychoanalizy pogbi przyjaciel Hermanna Keyserlinga, Oskar Schmitz, w dedykowanej temu pierwszemu pracy pt. Psychoanalyse und Yoga[14]. Schmitz podkrela, e spord wszystkich szk psychoanalitycznych kierunek obrany przez Junga jest najbliszy znacznie bliszy ni psychoanaliza Freuda i Adlera - metodom i praktykom jogi: Dziki systemowi psychologii Jungowskiej powstaa po raz pierwszy w psychoanalizie moliwo wydwignicia rozwoju czowieka na wyszy poziom... psychoanaliza nie jest metod jogiczn i wcale nie ma takich ambicji, by moe jednak system Jungowski mona by uzna za takow[15]. Reakcja Junga na owo studium bya do dwuznaczna: ...poniewa uwaam, e metoda psa (psychoanalityczna) i psis (psychosyntetyczna) w rwnej mierze stanowi rodek do samodoskonalenia si czowieka, Paskie porwnanie z jog wydaje mi si cakiem zrozumiae. Sdz jednak, e naleaoby podkreli fakt, i po prostu mamy tu do czynienia ze zwyk analogi zbyt wielu Europejczykw przejawia dzi skonno do pochopnego przekadania wschodnich idei i metod na nasz mentalno zachodni. Moim zdaniem, nie przynosi to poytku ani nam, ani owym ideom. To bowiem, co zrodzio si z ducha Wschodu, ugruntowane jest na jedynej w swoim rodzaju historii owej mentalnoci, tak zasadniczo rnej od naszej[16].

Tantryzm i kundalini-joga Wszechobecno kursw jogi, pojawiajcych si w orodkach fitnessowych obok aerobiku, kuracji odchudzajcych, masay oraz wszelkiego rodzaju innych sekt nalecych do wspczesnego kultu ciaa i sportu sprawia, i atwo mona zapomnie, e joga jest pradawna dyscyplin duchow. Joga ma udzia w dwch ideach wsplnych filozofii i religii indyjskiej: w idei reinkarnacji i poszukiwania wyzwolenia od koa narodzin, mierci i odrodzenia. Mircea Eliade stwierdzi, e dla jogi i zwizanej z ni filozofii sankhji wiat w przeciwiestwie do tego, co wyznaj inne doktryny indyjskie jest realny (nie iluzoryczny, jak na przykad dla wedanty). Niemniej, jeli wiat istnieje i trwa, zawdzicza to niewiedzy ducha[17]. Dla jogi charakterystyczny jest jej aspekt praktyczny. Surendranath Dasgupta zauway w zwizku z tym: Filozofia jogi ma zasadniczo zabarwienie praktyczne, a cel, do ktrego zmierza, polega zasadniczo na tym, by ukaza metody umoliwiajce zdobycie stanu zbawienia, zjednoczenia, uwolnienia puruszy[18]. Znamy wiele definicji jogi i rozpraw jej powiconych. Mircea Eliade wyjania: Tymczasem zacznijmy od zdefiniowania terminu joga. Etymologicznie pochodzi on od rdzenia jud (yuj), wiza, (po)czy, zaprzc, ujarzmi(a), ktry odpowiada take aciskim iungere, iugum... Sowo joga suy w ogle do okrelania wszelkiej techniki ascezy i wszelkiej metody medytacji[19]. Dla Georga Feuersteina joga jest tradycj specyficznie indyjsk polegajc na rnorodnie skodyfikowanych i/lub usystematyzowanych wyobraeniach, postawach, metodach i technikach majcych wywoa w praktykujcym indywiduum (joginie) przede wszystkim przemian; tradycja ta przekazywana jest przez mistrza jednemu uczniowi lub wielu uczniom w ramach mniej lub bardziej formalnych poucze[20]. Najwczeniejsze lady jogi sigaj do trzeciego tysiclecia przed Chr.[21] Znamy wiele podstawowych kierunkw jogi: rada-joga, hata-joga, dana-joga, bhakti-joga, karma-joga,

mantra-joga, laja-joga i kundalini-joga. Gwoli opisania tej ostatniej, naleaoby wyjani rne oglne cechy charakterystyczne ruchu tantryckiego. Tantryzm by ruchem religijnym i filozoficznym, ktry zdoby popularno w IV wieku, wpywajc na indyjsk filozofi, mistyk, etyk, sztuk i literatur. Agehananda Bharti powiada: Tym, co odrnia tantryzm od innych doktryn hinduistycznych i buddyjskich, jest systematyczne, wyrane podkrelanie tosamoci wiata absolutnego [paramaratha] i zjawiskowego [wjawahara] poznanie to moliwe jest po przefiltrowaniu przez dowiadczenie sadhany[22]. Tantryzm zaj postaw antyascetyczn i antyspekulatywn, stanowi nonkonformistyczny ruch przeciwstawny zasadniczemu nurtowi hinduizmu. Odrzuci dominujcy system kastowy, urzeczywistniajc w ten sposb tendencj do przewartociowania wszelkich wartoci. Tantryzm gloryfikowa ciao traktowane jako mikrokosmos uniwersum. W przeciwiestwie do msko zabarwionego hinduizmu tradycyjnego, w tantryzmie, jak stwierdza Mircea Eliade, sia kosmiczna uzyskaa rang boskiej matki, ktra utrzymuje zarwno wszechwiat z wszystkimi jego istotami, jak i rozliczne manifestacje bstw. W tym wyraa si religia macierzystwa, ktra krlowaa niegdy w wiecie egejsko-afro-azjatyckim i ktra zawsze bya gwn form pobonoci wielu ludw indyjskich. W tym znaczeniu nieodparty nacisk tantryzmu implikuje rwnie nowe zwycistwo warstw aryjskich. Rozpoznajemy w tym rwnie rodzaj ponownego odkrycia religijnego misterium kobiety, poniewa... kada kobieta staje si wcieleniem akti[23]. Inne ujcie tantryzmu odzwierciedla si w jego praktyce czsto odwoujcej si do elementw spoza przekazanych tradycj rytuaw religijnych. Heinrich Zimmer tak o tym mwi: Tantryzm, rzecz jasna, podkrela sakralno wszystkich rzeczy, tote pi zakazanych rzeczy jest w pewnych rytuaach tantrycznych tematem komedii sakramentalnych: wino, miso, ryba, zesche ziarno i obcowanie pciowe[24]. W tak zwanych szkoach prawej rki rzeczy te wykorzystywane s w trakcie obrzdw w formie symbolicznej, podczas gdy w szkoach lewej rki wykorzystywane s one w formie cakiem konkretnej. Jeli chodzi o wspczesne wyobraenia na temat tantryzmu, Jacob Needleman trafnie zauwaa, e W chwili, gdy pada sowo tantryzm, w umyle czowieka Zachodu pojawiaj si rne dzikie i niesamowite skojarzenia, tworzc wesp mieszanin psychospirytualnej science fiction i akrobatyki seksualnej w wyniku tego pojawiaj si obrazy, ktrych powstydziliby si najbardziej rozbuchani pornografowie naszej epoki, a w porwnaniu z nimi nawet najbardziej heroiczne wyczyny seksualne, na jakie dane si byo zdoby naszym wspczesnym bohaterom, musiayby si wstydliwie usun w cie[25]. W wyniku spotkania ruchu New Age i rewolucji seksualnej lat szedziesitych na Zachodzie pojawio si coraz wiksze zainteresowanie tantryzmem towarzyszyo temu opublikowanie wielu poradnikw nastawionych zgoa praktycznie oraz skoncentrowanie si na obrzdowych praktykach seksualnych, czsto jednak nie zauwaano, i w tantryzmie praktyki tego rodzaju wcale nie zmierzaj do uwolnienia seksualnoci, lecz do wybawienia z krgu narodzin. Jung w nastpujcy sposb okreli swoje psychologiczne ujcie jogi tantrycznej: Filozofia indyjska uwaa bowiem, e istniej pewne stany nie-ja wypywajce na nasz psychologi osobnicz, lecz zachodzce niezalenie od niej. Cel rozwoju indywiduum ludzkiego polega na tym, by doprowadzi do niejakiego zblienia i zwizania owej specyficznej natury nie-ja oraz ja wiadomego. Joga tantryczna daje nam wyobraenie stanw i etapw rozwoju owego nieosobniczego pierwiastka stanw i etapw powstajcych na drodze do wiata wyszej, ponadosobniczej wiadomoci[26].

W epoce, w ktrej psychologia za spraw dominowannia behawioryzmu tkwia pod wadz pozytywistycznej teorii poznania eksperymentalnego, gdy coraz silniejszy wpyw wywieraa na ni psychoanaliza, w ktrej niepodobna byo powiza w kontekcie z czymkolwiek innym poszczeglnych faz rozwoju istoty ludzkiej co pniej stao si alf i omeg badania osobowoci czowieka, czyli dziecka kundalini-joga daa Jungowi model faz procesu rozwoju wyszej wiadomoci, czyli co, czego prawie cakowicie brakowao psychologii Zachodu. Podug kundalini-jogi ciao skada si z szeregu akr; s to: muladhara, swadhithana, manipura, anahata, wiuddha, ada i sahasrara. Znajduj si one w rnych miejscach ciaa ludzkiego i powizane s kanalikami (nadi), spord ktrych najwaniejsze to ida, pingala i suszumna. Komentatorzy s w wikszoci zgodni, e akry i nadi nie s fizjologicznymi odwzorowaniami ciaa we wspczesnym, zachodnim tego rozumieniu, lecz e stanowi one ciao subtelne czy mistyczne. Georg Feuerstein opisuje je jako uduchowion wersj struktury ciaa subtelnego, ktre maj kierowa si wyobrani i kontemplacj jogina[27]. Wykady Junga zasadniczo zmierzaj do tego, by umoliwi nowoczesn psychologiczn interpretacj akr. Jak powiada Narendra Nath Bhattacharyya, akry najlepiej zrozumiemy wtedy, gdy wyobrazimy sobie, e ich rne komponenty powstay w rezultacie procesu nawarstwie pciowych: Z historycznego punktu widzenia nasuwaaby si hipoteza, e padmy czy akry pierwotnie ujmowano jako pojcia dotyczce anatomii czowieka utworzone w celu badania fizjologicznego... Na pniejszym etapie adekwatnie do wyobrae tantryckich, podug ktrych ciao ludzkie stanowi mikrokosmos uniwersum z akrami powizano obiekty kosmiczne: Soce, Ksiyc, gry, rzeki itd. Z kolei kad z akr wyobraano sobie w formie elementw materii grubej i subtelnej... adekwatnie do idei tantryckiej, podug ktrej ciao ludzkie jest siedzib bstw, a praktykujcy jogin powinien je odczuwa. W ten sposb akry z wolna postrzegano jako siedziby zasad mskich i eskich symbolizowanych przez narzdy charakterystyczne dla mczyzny i kobiety... Bstwami panujcymi nad akrami byy zrazu boginie tantryckie... Przeniesiono tu rwnie teori, i litery alfabetu symbolizuj rne tattwy i w ten sposb mamy tu do czynienia z oddziaywaniem starannie przemylanego i nader zoonego procesu przedstawianego przez akry i ich podlegajce przemianom waciwoci[28]. Kundalini przedstawia si jako owijajcego si wok krgosupa wa, picego w najniszej akrze - w muladharze. Georg Feuerstein definiuje kundalini jako mikrokosmiczne objawienie energii pierwotnej lub akti. Jest to uniwersalna sia zwizana z ograniczonym duchem ciaa[29]. Cel wicze jogi tantrycznej polega na tym, by obudzi kundalini za spraw praktyk rytualnych i umoliwi jej wstpienie wzwy wzdu szuszumna nadi przez system akr. W chwili, gdy kundalini dotrze do najwyszej akry, nastpuje bogosawione zjednoczenie iwy i akti, to za prowadzi do dalekosinej przemiany osobowoci[30].

Przypisy

[1] Jawaharlal Nehru: Indiens Weg zur Freiheit. Zrich 1948. S. 613. [2] Wilhelm Hauer mwi o jodze w wietle psychoterapii. Zob. Wilhelm Hauer: Der

Yoga im Lichte der Psychotherapie. Bericht ber den V. Allgemeinen rztlichen Kongress fr Psychotherapie in Baden-Baden, 26.-29. April 1930. Hg. von Ernst Kretschmer und Wilhelm Cimbal. Leipzig 1930.

[3] Carl Gustav Jung: Zum Gedchtnis Richard Wilhelms. Neue Zrcher Zeitung. 6 marca 1930. Gesammelte Werke. T. 15. W innym tekcie Jung wyraa pogld, i brutalny imperializm kolonialny obdarowa Zachd koniecznoci podjcia wysiku zrozumienia myli Wschodu: Europejska inwazja na Wschd bya aktem agresji na ogromn skal i pozostawia

nam obowizek - noblesse oblige - zrozumienia umysu Wschodu. Carl Gustav Jung: Europischer Kommentar zu: Das Geheimnis der goldenen Blte. [W: Carl Gustav Jung, Richard Wilhelm: Das Geheimnis der goldenen Blte. Aus dem Chinesischen bersetzt von Richard Wilhelm. Europischer Kommentar von Carl Gustav Jung. Mnchen: Dorn-Verlag 1929. Pt. Kommentar zu: Das Geheimnis der goldenen Blte. Gesammelte Werke. T. 13. Par. 84. Komentarz do Sekretu Zotego Kwiatu. Prze. Wojciech Chemiski. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. Wybr, oprac., wstp: Leszek Kolankiewicz. Warszawa: Pusty Obok 1989. S. 78 przyp. tum.]

[4] Przegld dziejw wprowadzania jogi do myli Zachodu znale mona w: Georg Feuerstein: East comes West: An Historical Perspective. W: Georg Feuerstein: Sacred Paths. New York: Burdett 1991. Jeli chodzi o oglne uwagi na temat zachodniej recepcji mylenia Wschodu, zob. Eastern Spirituality in America: Selected Writings. Ed. Robert Elwood. New York 1987. Studium przypadku modelowego znale mona w: Peter Bishop: Dreams of Power: Tibetan Buddhism, the Western Imagination and Depth Psychology. London 1992.

[5] Zob. zwaszcza: Raymond Schwab: La Renaissance Orientale. Paris 1950. [6] Gopi Krishna krytykowa pniej Jungowsk interpretacj pewnego hymnu

wedyjskiego dotyczcego rozpalania ognia przez pocieranie kawakw drewna dla Junga by to niedwuznaczny symbol aktu pciowego. [Zob. Carl Gustav Jung: Symbole der Wandlung. Analyse des Vorspiels zu einer Schizophrenie. Leipzig-Wien: Franz Deuticke 1912-1913. Gesammelte Werke. T. 5. Symbole przemiany. Analiza preludium do schizofrenii (Dziea. T. 3). Prze. Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo Wrota 1998. Par. 227 i nast. przyp. tum.] Autor ten stwierdzi, e pojawiajce si tu pojcia jasno wskazuj na ogie rozpalony przez kundalini. Zob. Gopi Krishna: Kundalini for the New Age: A Selected Writings of Gopi Krishna. Ed. by Gene Kieffer. New York 1988. S. 67.

[7] Zob. F.I. Winter: The Yoga System and Psychoanalysis. Quest. T. 10/1918. S. 182-195, 315-335. W bibliotece Junga znajduj si wszystkie numery tego czasopisma za lata 1910-1924, 1929-1930.

[8] Zob. Carl Gustav Jung: Neue Bahnen der Psychologie. Raschers Jahrbuch fr schweizer Art und Kunst. T. 3/1912. Gesammelte Werke. T. 7. [Przyp. tum.]

[9] Hermann Graf Keyserling: Das Reisetagebuch eines Philosophen. Darmstadt: Otto Reichl-Verlag 1919. S. 270. Jeli chodzi o Keyserlinga zetknicie z Indiami, zob. A.M. Bouisson-Maas: Hermann Keyserling et lInde. Paris 1928.

[10] Zob. Hermann Graf Keyserling: Das Reisetagebuch eines Philosophen. S. 118 i nast.

[11] Zob. Hermann Graf Keyserling: Das Reisetagebuch eines Philosophen. S. 118 i nast. Jung powiada: Wschd opiera si na rzeczywistoci psychicznej, to jest na psych jako gwnym i jedynym w swoim rodzaju warunku egzystencji. Carl Gustav Jung: Psychologischer Kommentar zu Das tibetische Buch der Groen Befreiung. [W: W.Y. Evans-Wentz: Das tibetische Buch der Groen Befreiung. Mnchen: Barth 1955. Gesammelte Werke. T. 11. Par. 770. Komentarz psychologiczny do Tybetaskiej Ksigi Wielkiego Wyzwolenia. Prze. Wacaw Sobaszek. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. S. 124 przyp. tum.] Jung napisa ten komentarz w 1939 roku. Tekst ukaza si po raz pierwszy drukiem w roku 1955. Charakterystyki tego rodzaju lokuj si w dugim szeregu spekulacji na temat mylenia Wschodu, porwnujcych je do marzenia sennego (Hegel) czy ujmujcych je jako aktywno zdominowan si wyobrani (Schlegel). Zob. Roland Inden: Imagining India. London 1990. S. 93-97.

[12] Zob. Carl Gustav Jung: Das Geheimnis der goldenen Blte. [Gesammelte Werke. T. 13. Komentarz do Sekretu Zotego Kwiatu. S. 40 i nast. przyp. tum.]

[13] Ostatnio pojawiaj si coraz to nowsze oceny tej epoki uczonoci. Zob. Heinrich Zimmer: Der Weg zum Selbst. Zrich 1944; zob. A Zen Life: D.T. Zuzuku Remembered. Ed.

by Masao Abe. New York 1986. Bardzo czsto pojawiay si sformuowania dowodzce postawy wzajemnego podziwu charakterystycznej dla krgu zoonego z Junga i jego wsppracownikw. Kiedy Evans-Wentz otrzyma Jungowski Komentarz psychologiczny do ,,Tybetaskiej Ksigi Wielkiego Wyzwolenia, napisa do niego list, w ktrym stwierdzi, i poczytuje sobie za wielki zaszczyt, mogc opublikowa w swej ksice przyczynek najwybitniejszego autorytetu w dziedzinie nauk humanistycznych. Zob. W.Y. Evans-Wentz, list do Carla Gustava Junga z 12 lipca 1939 roku. W: Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[14] Zob. Oskar A.H. Schmitz: Psychoanalyse und Yoga. Darmstadt 1923. [15] Oskar A.H. Schmitz: Psychoanalyse und Yoga. S. 65. [16] List Carla Gustava Junga do Oskara A.H. Schmitza z 26 maja 1923 roku. W: O

istocie psychicznoci. Listy 1906-1961. Wydane przez Aniel Jaff we wsppracy z Gerhardem Adlerem. Wybr, prze., oprac.: Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo Wrota 1996. S. 29. [Przyp. tum.]

[17] Mircea Eliade: Joga. Niemiertelno i wolno. Prze. Bolesaw Baranowski. Oprac. Tomasz Ruciski. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe 1984. S. 25. [Przyp. tum.]

[18] Surendranath Dasgupta: Yoga as Philosophy and Religion. London 1924. S. 124. Jeli chodzi o przekad pojcia Purusza, czsto tumaczonego jako Ja, zob. s. niniejszego tomu. Jung spotka si z Surendranathem Dasgupt w Kalkucie w 1938 roku. Zob. list Carla Gustava Junga do Surendranatha Dasgupty z 2 lutego 1939 roku. W: Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich. W tym samym roku zaprosi Jung Dasgupt z wykadem do Zurychu: Bylibymy Panu bardzo wdziczni, gdyby w sobot wieczorem zechcia Pan w Klubie Psychologicznym opowiedzie co nieco na temat stosunku ducha do ciaa. Jeli chodzi o temat wykadu w Politechnice, proponowabym psychologi lub filozofi jogi (zwaszcza w aspekcie Joga-sutry Patadalego). Zob. list Carla Gustava Junga do Surendranatha Dasgupty z 17 kwietnia 1939 roku. W: Jung-Manuskripte, Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich. Dasgupta mia wykad w zuryskim Klubie Psychologicznym w maju 1939 roku.

[19] Mircea Eliade: Joga. Niemiertelno i wolno. S. 20. [Przyp. tum.] [20] Georg Feuerstein: The Yoga-Sutra of Patajali: An Exercise in the Methodology of

Textual Analysis. London 1979. S. 1. [21] Zob. Vivian Worthington: A History of Yoga. London 1989. S. 11. [22] Agehananda Bharti: Die Tantra-Tradition. Freiburg im Breisgau: Aurum 1977. S.

20. Narendra Nath Bhattacharya zauway: Mimo e tantra na wczeniejszym etapie rozwoju przeciwstawiaa si wedyjskiej filozofii zudzenia i przyznawaa wiatu walor realnoci... wczone do niej pniej elementy sprawiy, e przeja sposb mylenia wedanty. Narendra Nath Bhattacharya: History of Tantric Religion. A Historical, Ritualistic and Philosophical Study. New Delhi 1982. S. 14.

[23] Mircea Eliade: Joga. Niemiertelno i wolno. [S. 217 - przyp. tum.] Jeli chodzi o nowe waloryzacje roli kobiety w tantryzmie, zob. Miranda Shaw: Erleuchtung durch Ekstase. Frauen im tantrischen Buddhismus. Krger 1997.

[24] Henrich Zimmer: Philosophie und Religion Indiens. Zrich 1961. S. 508. [25] Jacob Needleman: Tibet in America. W: Jacob Needleman: The New Religions.

London 1972. S. 177. [26] Streszczenie wykadu Carla Gustava Junga pt. Indische Parallelen z 7 padziernika

1931 roku w: Bericht ber das Deutsche Seminar von Dr. C.G. Jung 5.-10. Oktober 1931 in Ksnacht-Zrich. Zusammengestellt von Olga von Koenig-Fachsenfeld. Stuttgart 1932. S. 66

i nast. Jeli chodzi o stosunek tego wykadu do identycznie zatytuowanego wykadu publikowanego w apendyksie, s. i nast. niniejszego tomu, zob. s. i nast. niniejszego tomu.

[27] Georg Feuerstein: Yoga: The Technology of Ecstasy. Wellinborough 1990. S. 258. [28] Narendra Nath Bhattacharyya: History of Tantric Religion. A Historical,

Ritualistic and Philosophical Study. S. 324-325. [29] Georg Feuerstein: Yoga: The Technology of Ecstasy. S. 264. [30] Pochodzcy z pierwszej rki fascynujcy opis przebudzenia kundalini opis,

ktremu towarzyszy wyjaniajcy komentarz psychologiczny znale mona w: Gopi Krishna: Kundalini. The Evolutionary Energy in Man. Psychological Commentary by James Hillman. London 1970. Oglne wytyczne do praktyk kundalini-jogi podaje Swami Satyananda Saraswati: Kundalini-Tantra. Bihar 1993.

Wprowadzenie: Junga podr na Wschd cz. 2

Junga spotkanie z jog W swej autobiografii pt. Wspomnienia, sny, myli Jung opowiada, ze podczas konfrontacji z niewiadomoci, ktra miaa miejsce na pocztku i wojny wiatowej, czsto by tak wzburzony, i musia ucieka si do wicze jogi, by opanowa emocje. Poniewa jednak moim celem byo dowiadczenie tego, co si we mnie dzieje, wiczyem dopty, dopki nie odzyskaem spokoju, ktry by mi pozwoli podj na nowo prac z niewiadomoci[1]. W ostatnim wykadzie Jakoba Wilhelma Hauera wygoszonym po angielsku[2] Jung opowiada, w jaki sposb jego zainteresowanie kundalini-jog zostao obudzone w trakcie spotkania z pewn Europejk kobiet, ktra wyrosa na Wschodzie; osoba ta opowiedziaa mu swe marzenia senne i fantazje, ktrych nie mg zrozumie, dopki nie natkn si na dzieo sir Johna Woodroffea[3], w ktrego skad wchodziy przekady Satakranirupany oraz Padukapanaki opatrzone wyczerpujcym komentarzem[4]. Fakt, e Zachd pozna te teksty tantryckie, przede wszystkim zwizany jest z ow publikacj zawierajc przekady i komentarze Johna Woodroffea[5], ktry stwierdzi: Cay wiat (mwi rzecz jasna tylko o tych, ktrzy interesuj si takow problematyk) mwi o kundalini-akti[6]. Wynikao to z jednej strony z jego znamionujcego si gbok empati potraktowania problematyki zbywanej dotychczas szyderczym miechem. O tym, jakie zamiary przywiecay mu w trakcie tej pracy, powiada: My, ktrzy yjemy na obczynie, musimy si wczu w sytuacj Hindusw, musimy spojrze na ich doktryny i obrzdy tak, jakbymy je widzieli ich oczami, a nie wasnymi[7]. Zdaniem Junga, symbolika kundalini-jogi pozwala zrozumie, e osobliwa symptomatyka, jak niekiedy mona zaobserwowa u niektrych pacjentw, tak naprawd uwarunkowana jest faktem przebudzenia kundalini. Jung dowid, e dziki znajomoci tej symboliki mona uj w formie sensownego procesu symbolicznego wiele symptomw traktowanych dotychczas jako nic nie znaczcy produkt uboczny stanu patologicznego proces ten niekiedy tumaczy rwnie osobliwe somatyczne lokalizacje symptomw[8]. Dzisiaj, w sytuacji, gdy tak zwani psychicznie chorzy postrzegani s gwnie w perspektywie biochemicznej, gdy jeden po drugim pojawiaj si cudowne lekarstwa w rodzaju prozacu, fakt, i Jung tak upiera si przy hipotezie psychicznie uwarunkowanego znaczenia symbolicznego takich stanw wydaje si bardziej aktualny ni kiedykolwiek. Jak stwierdzi w zwizku z tym Ronald David Laing, Jung przetar co prawda szlaki, ale niewielu poszo w jego lady[9]. Do publikacji, ktre Jung powici w specjalny sposb religii indyjskiej, nale przede wszystkim jego dwa eseje: Yoga und der Westen[10] oraz Zur Psychologie stlicher Meditation[11], a take przedmowa do wydanej w 1944 roku staraniem Junga ksiki Heinricha Zimmera pt. Der Weg zum Selbst[12]. Najobszerniejsze wypowiedzi Junga na ten temat znale mona jednak przede wszystkim w jego pracach seminaryjnych poczwszy od seminarium pt. Western Paralells (1930-1931)[13] oraz seminariw powiconych kundalini-jodze (1932), koczc za na jego komentarzach do Joga-sutr Patadalego, Amitajurdhjana-sutry oraz riakrasambhary, ktre wygasza w latach 1938-1939 w Federalnej Wyszej Szkole Politechnicznej w Zurychu[14]. Zgodnie z tym, co powiedzia sam Jung na wstpie, jego wczesne wywody naley uzna za uwagi prowizoryczne, traktowa jako relacj z jego biecych prac w tej dziedzinie. W 1937 roku rzd brytyjski zaprosi Carla Gustava Junga do uczestniczenia w przypadajcych na rok nastpny uroczystociach z okazji dwudziestopiciolecia Uniwersytetu w Kalkucie[15]. Jung skorzysta z okazji i odby trzymiesiczn podr po Indiach otrzyma wwczas take tytu doktora honoris causa uniwersytetw w Allahabadzie, Benaresu i

Kalkucie[16]. Po powrocie Jung opisa swe wraenia w dwch artykuach: Die trumende Welt Indiens[17] i Was Indien uns lehren kann[18]. Fowler McCormick, ktry towarzyszy Jungowi w trakcie podry, wspomina o przeyciu zabarwionym tantrycko: Kiedy przechodzilimy przez wityni Kali przybytkw tej bogini jest bardzo wiele w prawie kadym miecie hinduistycznym ujrzelimy co, co wiadczyo o tym, e skadano tam ofiary ze zwierzt: podoga bya lepka i brudna, powalana zakrzep krwi; wszdzie walay si resztki czerwonych orzechw betelu, tak e kolor czerwony zacz si nam kojarzy ze zniszczeniem. W tym samym czasie Junga nawiedzia w Kalkucie seria snw, w ktrych szczeglnie podkrelana bya czerwie. Niedugo potem zapad na dyzenteri musiaem go ulokowa w szpitalu angielskim... Wraenie niszczycielskiej siy Kali na duszy czas byo dla Junga emocjonalnym uzasadnieniem przekonania, e zo nie jest niczym negatywnym, e tkwi w nim take co pozytywnego... To indyjskie dowiadczenie wywaro na niego wielki wpyw, ktrego lady widoczne s take w pniejszych latach[19]. W artykule pt. Yoga und der Westen Jung zgasza pod tym wzgldem kilka zastrzee: Nie chc tu wspomina o znaczeniu jogi dla Indii, nie mog bowiem wydawa sdu o tym, czego nie znam z wasnego dowiadczenia. O tym za, czym jest joga dla Zachodu, mam troch wicej do powiedzenia. Zachd to kraina duchowych bezdroy, niemal duchowej anarchii, dlatego te wszelka wiedza religijna czy filozoficzna praktyka wprowadza tu jak dyscyplin psychiczn, jest wic metod higieny duszy[20]. W przeciwiestwie do Surendranatha Dasgupty Jung interesowa si zatem jog nie tylko jako filozofi i religi, lecz take jako psychologi to wanie z tego wzgldu podana przeze definicja jogi bya definicj psychologiczn: Pierwotnie joga bya naturalnym procesem introwersji... Takie procesy introwersji doprowadzaj do osobliwych przey wewntrznych, ktre wywouj przemiany osobowoci. W cigu tysicleci stopniowo i rozmaitymi sposobami z introwersji stworzono metod. Sama joga indyjska ma rne i nader liczne odmiany[21] Dla Junga wane byy przede wszystkim nie tyle kanoniczne i zorganizowane metody praktykowania jogi, ile raczej naturalne procesy introwersji, ktre jak przypuszcza legy u podstaw tych praktyk. Perspektywa ta usprawiedliwia swobod, z jak pozwala sobie traktowa te metody w trakcie publikowanych tu seminariw. Procesy wewntrzne wywoywane za spraw praktykowania jogi Jung uwaa za uniwersalne, a stosowane tu specyficzne metody lece u ich podstaw za uwarunkowane konkretnym typem kultury[22]. Dla Junga joga bya bogat kopalni symbolicznych wyobrae dowiadcze wewntrznych, przede wszystkim za procesu indywiduacji stwierdzi on, e mona tu odkry wane paralele z jog, W szczeglnoci za z jog kundalini, z symbolik jogi tantrycznej, z lamaizmem oraz z taoistyczn jog Chin. Te wanie formy jogi wraz z ich bogat symbolik dostarczaj mi najbardziej wartociowego materiau porwnawczego do interpretacji niewiadomoci zbiorowej[23]. Jungowi przywieca cel, jakim byo rozwijanie midzykulturowej psychologii porwnawczej dowiadczenia wewntrznego, tote zaleao mu na zrnicowaniu perspektywy widzenia za spraw wgldu pochodzcego ze Wschodu, co rwnie miao miejsce w misjonarskich usiowaniach ruchu Ramakrishny oraz jego zwolennikw w rodzaju Romain Rollanda[24]. Jung dystansowa si od tego, w jaki sposb Zachd przyswaja sobie wschodnie doktryny, na przykad od teozofw, a take od historyczno-egzystencjalnej perspektywy Jakoba Wilhelma Hauera i od spirytualnej waloryzacji mylenia wschodniego w tej formie, w jakiej uprawiano to w Szkole Mdroci w Darmstadt; w przeciwiestwie do tych osb i kierunkw Jung pragn zademonstrowa specyfik perspektywy psychologicznej. We wszystkich swych pracach powiconych myleniu Wschodu Jung zachca do studiowania jogi, przestrzega jednak ludzi Zachodu przed jej praktykowaniem:

Istnieje wiele rodzajw jogi, Europejczyk czsto za daje si jej zahipnotyzowa, w zasadzie jednak joga jest praktyk Wschodu czowiek Zachodu nie ma cierpliwoci niezbdnej do tych wicze, nie s one zreszt dla konieczne... Im bardziej studiujemy jog, tym lepiej uwiadamiamy sobie, jak bardzo odlegy to rodzaj praktyki duchowej; Europejczyk moe si tu jedynie zdoby na imitacj, to za, co w ten sposb osignie, nie bdzie miao dla prawdziwego znaczenia[25]. Zwizane z jog niebezpieczestwo polegao w ujciu Junga na tym, e tak atwo dajemy si zwariowa: Praktykujcy jog Europejczyk nie wie, co czyni. Joga oddziaywa na w niedobry sposb, prdzej czy pniej zacznie si lka, nierzadko te dochodzi do tego, e ociera si o granice szalestwa[26]. Jung wysnuwa z tego wniosek, i Z biegiem stuleci Zachd tworzy bdzie swoj wasn jog na podwalinach chrzecijastwa[27]. Wraz z rozkwitem jogi i innych praktyk medytacyjnych na Zachodzie pogldy tego rodzaju spotykay si z krytyk, ale podobne ostrzeenia spotka moemy w wielu pismach autorw wspczesnych Jungowi, u ludzi Wschodu i Zachodu. Na przykad Surendranath Dasgupta powiada: Jeli kto metodycznie pragnie zmierza w kierunku majcym zaprowadzi go w kocu do celu, o ktry chodzi w jodze, musi temu powici cae ycie, wiodc je w formie rygorystycznej pod kierunkiem zaawansowanego mistrza. Niniejszej pracy nie naley w adnym wypadku traktowa jako praktycznego podrcznika opisujcego metody osignicia takiego celu... Doktryny filozoficzne, psychologiczne, kosmologiczne, etyczne i religijne.. s jednak niewtpliwie nader interesujce i z pewnoci mog liczy na nalene sobie miejsce w dziejach rozwoju mylenia ludzkiego[28]. Podobnie pisze take Mircea Eliade: Oczywicie nie chodzi o to, aby europejskich uczonych zachca do praktykowania jogi (co zreszt wcale nie jest takie atwe, jak sdz niektrzy amatorzy), ani o zalecanie rnym szkoom Zachodu stosowania metod jogicznych czy przejmowania doktryn jogi. Znacznie bardziej owocne wydaje si nam co innego, mianowicie uwane studiowanie wynikw, jakie osiga si takimi metodami zgbiania psychiki[29]. Hermann Keyserling zajmowa rwnie krytyczn postaw wobec zakusw polegajcych na tym, by ludzie Zachodu bezkrytycznie przejmowali praktyki jogiczne: Wydaje mi si nader znamienne, e hinduskie wiczenia oddechowe spopularyzowane w Ameryce dziki wykadom Swamiego Vivekanandy nie pomogy adnemu Amerykaninowi osign jakiego wyszego stanu, za to wielu zaprowadziy do szpitali i domw wariatw... Nawet w wypadku najbardziej niewinnych praktyk tego typu nie dowiedziono, e s one waciwe dla organizmw europejskich[30]. Wniosek Junga, e zjawisko podobne do jogi mogoby si zrodzi take na gruncie chrzecijastwa, bliski by przedstawionemu przez Hermanna Keyserlinga ujciu chrzecijaskiego podoa psychologii Zachodu: Nam, ludziom Zachodu, idee hinduskie s obce; w wikszoci i akurat teozofowie s najlepszym tego przykadem nie jestemy w stanie nawiza z nimi wewntrznego zwizku. W perspektywie psychologicznej wszyscy jestemy chrzecijanami, niezalenie od tego, czy nasza wiadomo zgadza si z tym pogldem, czy nie. A zatem kada doktryna budujca w duchu chrzecijaskim ma lepsze widoki na to, e w jaki sposb wyrazi nasz natur wewntrzn, ni choby nie wiem jak gbokie ujcie pochodzce z obcego nam krgu myli[31].

Jakob Wilhelm Hauer[32] Jakob Wilhelm Hauer urodzi si w 1881 roku a zatem sze lat po Jungu - w Badenii-Wirtembergii w pobliu Stuttgartu. Po terminowaniu w warsztacie odleww gipsowych u ojca wstpi do bazylejskiego seminarium Ewangelickiego Stowarzyszenia Misyjnego[33], gdzie studiowa teologi. Po ukoczeniu studiw w 1907 roku zosta posany przez Towarzystwo na misje do Indii. Podobnie jak Richard Wilhelm, Hauer by pod wielkim wraeniem tamtejszej duchowoci wikszym, ni zrobia na nim duchowo, ktr mia krzewi w Indiach. Pniej wspomina ten okres w nastpujcych sowach: Picioletnie dowiadczenie indyjskie w cakiem nieoczekiwany sposb pogbio moje rozumienie religii. Udaem si tam jako misjonarz w zwyczajnym sensie tego sowa, wrciem jednak jako misjonarz w cakiem innym znaczeniu tego pojcia. Nauczyem si tam, e mamy jedynie prawo wiadczy o tym, co jest w nas, bynajmniej jednak nie mamy prawa oczekiwa od innych, e nawrcimy innych na nasze pogldy, a jeszcze mniej, e oni sami zechc si nawrci[34]. Sprawujc urzd pastora, Hauer podejmowa te studia z zakresu religioznawstwa porwnawczego mia temu suy jego krtki pobyt na Uniwersytecie Oksfordzkim. W 1921 roku powrci z Anglii i obj stanowisko docenta na Uniwersytecie Tybingeskim. W 1927 roku powoano go na katedr indologii i porwnawczej historii religii. By ju wwczas znany jako autor rozlegych studiw w tych dziedzinach. To wanie jego wykad pt. Yoga im Lichte der Psychotherapie wzbudzi zainteresowanie Junga. Wykad ten zaczyna si sowami: Zapewne wiem wystarczajco duo, by mc stwierdzi, e joga postrzegana jako cao stanowi spektakularn paralel zachodniej psychoterapii (cho owszem, mamy tu rwnie do czynienia z powanymi rnicami), nie mgbym jednak porwnywa praktyk jogicznych z rnymi kierunkami zachodnich systemw psychoterapeutycznych, poniewa jak zauwayem ju wkrtce po rozpoczciu tych studiw nie dysponuj wystarczajco wnikliwymi informacjami, przede wszystkim za sugestywnymi prbami[35]. W ramach wykadu Hauer w rzeczowej formie przedstawi jog, a zadaniem porwnania jogi i psychoterapii obarczy publiczno. Hauer przedstawia si jako indolog poszukujcy kontaktu ze rodowiskiem psychoterapeutycznym w celu wymiany myli na temat podobiestw i rnic pomidzy jog i psychoterapi tym, ktry przyj to zaproszenie, by Jung. Wrd uczonych opinie na temat Hauera s do podzielone. Heinrich Zimmer wspomina: Moje osobiste kontakty z Jungiem zaczy si w 1932 roku. W tym samym czasie uwag rodowiska lekarsko-psychiatryczno-psychologicznego prbowa zwrci inny indolog, czowiek, ktry jako uczony i osobowo mia natur bynajmniej nie wzbudzajca mego zaufania, by za to obdarzony demoniczn, chorobliw witalnoci pobudzan przez prymitywne opory i ambicje. Jung wyrazi gotowo przyjcia tej oferty podzielenia si hindusk uczonoci. Hauer prowadzi w Zurychu seminarium na temat kundalini-jogi, a i ja sam przedstawiem si na tym forum, kiedy na wiosn 1932 roku wygosiem odczyt na temat rodzajw jogi w tradycji hinduskiej[36]. Georg Feuerstein natomiast powiada: Jakobowi Wilhelmowi Hauerowi... wiele zawdziczamy, jeli chodzi o pogbione studium jogi i sankhji... mia on nie tylko bogat wiedz na temat myli indyjskiej, lecz take by doskonale obeznany z kultur Zachodu... Centralnym tematem wszystkich jego prac jest czowiek jako istota religijna sam Hauer z ca powag szuka Boga, by mistykiem[37]. C.A. Meier opisuje Hauera jako typowego, kostycznego niemieckiego akademika, mwi o nim, e by wybornym sanskrytologiem i cakiem miym gociem[38].

Pocztki seminarium o kundalini-jodze Barbara Hannah wspomina: We wrzeniu 1932 roku przyjecha do Zurychu indolog Jakob Wilhelm Hauer, wwczas profesor Uniwersytetu Tybingeskiego, eby poprowadzi seminarium na temat kundalini-jogi. Bya to nader interesujca paralela do procesu indywiduacji; ale, jak zawsze wtedy, gdy przedstawia si publicznoci europejskiej kompletny system filozofii indyjskiej, wszyscy poczulimy si zbici z pantayku i znalelimy si w stanie cakowitego chaosu. Bylimy przyzwyczajeni, e niewiadomo odkrywa przed nami ten proces etap za etapem, przedstawiajc go w formie marze sennych, Wschd natomiast w cigu wiekw rozwin takie techniki medytacyjne, zgromadzi tyle symboli, e nie bylimy w stanie tego strawi w jednej chwili. Poza tym okazao si, e jak na nasze pojcia Wschd za bardzo abstrahuje od rzeczywistoci codziennej - dy do nirwany, podczas gdy my zwyklimy si zajmowa codziennym yciem w trjwymiarowym wiecie. Jung mia zatem do czynienia z grup cakowicie zdezorientowanych suchaczy, ktrzy co prawda z fascynacj przyklaskiwali olniewajcemu wykadowi Hauera na temat kundalini-jogi, nie potrafili jednak sobie tego przyswoi. Dlatego Jung powici trzy pierwsze wykady swego anglojzycznego seminarium psychologicznemu komentarzowi do wykadu Hauera i w ten sposb my wszyscy bogatsi o to dowiadczenie znowu stanlimy na pewnym gruncie[39]. Hannah robi wraenie, e seminarium to doszo do skutku spontanicznie Jung urzdzi je po to, by udzieli wskazwek terapeutycznych zbitym z pantayku suchaczom wykadu Hauera. Pogld ten bezkrytycznie podzielali pniejsi komentatorzy[40], C.A. Meier jednak, ktry rwnie by uczestnikiem seminarium, w przeciwiestwie do Hannah uwaa, i Hauer wykada cakiem jasno i dodaje, e nie dostrzeg u publicznoci ani ladu zamieszania[41]. Meier twierdzi rwnie, i psychologiczny komentarz Junga zaplanowany by ju od samego pocztku i mia by jego przyczynkiem do wsppracy z sanskrytologiem. Hauer mia zatem wystpowa jako specjalista w kwestiach filologicznych i historycznych, a jego wykad mia by podstaw Jungowskiej interpretacji psychologicznej[42]. Kolejnym dowodem na to, e seminarium to bynajmniej nie byo spontaniczn improwizacj, moe by fakt, i Jung ju w latach 1930-1931 prowadzi wykady na temat kundalini-jogi i symboliki akr[43]. Wydaje si, e pierwszy wykad by zarazem pierwszym publicznym wystpieniem Junga powiconym tej problematyce[44]. Poniewa drugi wykad by w znacznej mierze powtrzeniem pierwszego, postanowilimy nie publikowa go w niniejszym tomie. Poza tym znamy wiele nie datowanych rkopisw Junga, ktre dowodz, i prelegent starannie przygotowywa si do seminarium[45]. A zatem Jung czyta na temat kundalini-jogi i podawa symboliczne interpretacje akr, jeszcze zanim podj wspprac z Hauerem; dziki uczonemu z Tybingi otrzyma moliwo pogbienia studiw na ten temat, ale z pewnoci zacz je ju wczeniej. 13 czerwca 1931 roku Jakob Wilhelm Hauer wygosi w zuryskim Klubie Psychologicznym wykad pt. Przegld zagadnie jogi. Nie opublikowana korespondencja Junga z Hauerem pokazuje, e aktywnie wspdziaa przy organizowaniu seminarium. Pierwsza wskazwka odnoszca si do wykadw tybingeskiego uczonego znajduje si w licie Emmy Jung do Oskara Schmitza z 12 padziernika 1931 roku, gdzie czytamy: Wanie koresponduj z profesorem Hauerem w zwizku z seminarium, jakie przeprowadzi za tydzie w Zurychu. Profesor zaproponowa drug poow marca; jak rozumiem, chce mwi na temat praktyk jogicznych. Czy zechce Pan wzi w tym udzia?[46] W pierwszym znanym nam licie Hauera do Junga ten pierwszy podzikowa mu za przesanie nowej ksiki:

...jestem przekonany, e zdobd dziki tej pracy wszelkiego rodzaju informacje przydatne mi take w trakcie najbliszego seminarium. Zawsze miaem przemone wraenie, i jeli jest dla psychologii jaka droga, to powinna ona i w kierunku wskazanym przez Pana[47]. Hauer wspomina rwnie o majcej ju wkrtce ukaza si swej ksice na temat jogi[48], po czym pisze: Teraz za chciabym zada Panu pytanie (czyni to w przekonaniu, e Paska psychologia analityczna i joga zwizane s ze sob w tych aspektach, ktre dla Zachodu mog mie nader doniose znaczenie), czy pozwoli mi Pan zadedykowa sobie moj now ksik[49]. Na yczenie przel Panu szpalty. Mam nadziej, e praca ta ukae si najpniej w chwili, gdy bd rozpoczyna seminarium zuryskie... Jeli za ju mowa o seminarium, pragn raz jeszcze prosi, by o ile to moliwe odbyo si ono w dniach 15-30 kwietnia, poniewa mog wwczas otrzyma urlop w dziekanacie Wydziau Filozoficznego[50]. Jung odpowiedzia, e informacja o pragnieniu dedykowania mu ksiki mile go zaskoczya i e jest wiadom gbokiego powinowactwa swej psychologii z jog[51]. Jeli za chodzi o termin odbycia seminarium, zauway: Najchtniej zaproponowabym Panu okres wiosenny, gdybymy mogli wwczas liczy na niezbdn publiczno niestety, nie jest to moliwe. Musimy zatem nastawi si na jesie[52]. Jaki czas potem napisa do Hauera: Jak przyj Pan propozycj wyznaczenia terminu seminarium na jesie? Cieszybym si, gdyby sprawa ta dosza do skutku, mamy tu bardzo zainteresowanych suchaczy. Bd Panu zobowizany za rych informacj, jaki termin najbardziej by Panu odpowiada. Dla nas najlepszy byby pocztek padziernika[53]. Hauer odpowiedzia, e chtnie odbdzie seminarium na jesieni, a pocztek padziernika byby cakiem odpowiedni[54]. Dwa miesice pniej Jung pisa: Poniewa ju omwilimy ostatnio w Klubie kwesti Paskiego jesiennego seminarium, zwracam si do Pana z uprzejm prob o wyraenie opinii o naszej propozycji: w zwizku z obecn sytuacj ekonomiczn organizacja takiego przedsiwzicia nie przedstawia si bynajmniej prosto. Klub Psychologiczny wyrazi gotowo zajcia si wszystkimi sprawami zwizanymi z przygotowaniem seminarium, zadeklarowa rwnie bezpatne udostpnienie sali wykadowej na szedziesit osb. W trakcie posiedzenia wyraono opini, e byoby dobrze, gdyby opata za udzia w seminarium nie przekraczaa 20 frankw od osoby. Podkrelano rwnie, e kurs nie powinien trwa duej ni jeden tydzie (sze posiedze). W tym wypadku, zakadajc, e mielibymy komplet publicznoci, Paskie honorarium wynosioby 12 000 frankw[55]. Jeli chodzi o metod, uwaam, e powinien Pan zarezerwowa godzin na wykad oraz godzin-ptorej godziny na pytania i dyskusj. Poproszono mnie, bym uzyska od Pana odpowied, czy nasze propozycje odpowiadaj Panu, tak aby Klub mia ostateczn pewno w kwestiach organizacyjnych. Jeli chodzi o Paskie ewentualne wykady po angielsku, prowadzone rwnolegle do seminarium niemieckiego, w tej chwili nie mog powiedzie Panu nic konkretnego. Kryzys gospodarczy w Ameryce daje nam o sobie zna w ten sposb, e znacznie stopniaa liczba przyjezdnych. Tak czy owak nie wykluczam, e udaoby si zebra odpowiedni liczb suchaczy anglojzycznych, ale ju teraz ze wzgldu na konieczno oszczdzania czasu i moliwo zmczenia sugerowabym, by wykady te nie trway duej ni godzin. Podczas seminarium niemieckiego bd Panu sekundowa, wygaszajc komentarz psychologiczny[56]. Wynika z tego, e Hauer mia otrzyma honorarium w wysokoci wpisowego. List Junga dowodzi rwnie, e ze wzgldu na recesj w Ameryce liczba uczestnikw anglojzycznych seminariw Junga stopniaa i e zacz on prowadzi zajcia w dwch jzykach, by powikszy dochody. Latem pisze Jung do Hauera:

Docieraj ju do nas pierwsze fale wzbudzone informacj o Paskim seminarium. Zimmer z Heidelbergu pyta mnie, czy i on moe si zjawi. Poniewa znam go osobicie, obiecaem mu, e bdzie mg uczestniczy w zajciach. O to samo pyta mnie rwnie Spiegelberg z Hellerau, powoujc si na znajomo z Panem. Informacje, jakie mam o tym czowieku, nie nastrajaj mnie entuzjastycznie, chciabym wic zapyta Pana, czy w Spiegelberg, zdaje si, ydowski intelektualista, wydaje si Panu osob odpowiedni. Musz przyzna, e mam niejakie wtpliwoci w tej mierze i obawiam si o atmosfer. Decyzje w tej kwestii pozostawiam jednak wycznie Panu, poniewa, jak si zdaje, zna Pan tego czowieka[57]. Wykady Hauera pt. Yoga, Especially the Meaning of the Cakras[58] odbyy si w dniach 3-8 padziernika. W 1930 roku Jung poprowadzi w dniach 6-11 padziernika seminarium niemieckie prace seminaryjne kontynuowa take w roku 1931 w dniach 5-10 padziernika. Wykady Hauera wpisane wic byy w kalendarz seminariw Jungowskich. Na zaproszenie Emmy Jung Hauer zamieszka w domu Jungw[59]. Meier wspomina, e niemieckie seminarium Hauera zaczynao si o godzinie dziesitej rano i trwao do poudnia z przerw na herbat. Wedug Tadeusza Reichsteina Hauer mia trzydziestu-czterdziestu suchaczy, w seminarium Junga uczestniczyo za okoo czterdzieci-osiemdziesit osb zdobycie miejsca siedzcego byo do trudne. Reichstein powiada rwnie, e w ogle dostp do seminariw Junga by do utrudniony, a to ze wzgldu na tych uczestnikw, ktrzy dbajc o zachowanie atmosfery niejakiej ekskluzywnoci zniechcali innych. To wanie z tego wzgldu Tadeusz Reichstein (laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii) uda si wprost do Junga z prob o zgod na uczestniczenie w zajciach[60]. Po kadym wykadzie Jung, Hauer i Toni Wolff udawali si na wsplny obiad[61]. Pani Hauer miaa powikszone odbitki z ksiki Woodroffea przedstawiajce akry korzystano z nich w trakcie wykadw[62]. Niemieckie i angielskie wykady Hauera traktoway o tej samej problematyce. Wykady angielskie byy skrcon wersj wykadw niemieckich Hauer odczytywa wwczas niemiecki przekad Satakranirupany prezentowany w trakcie wykadw niemieckich. Wykady Hauera przerway seminarium Junga powicone interpretacji wizji[63]. Wieczorem 7 padziernika Jung wygosi podsumowujcy, ilustrowany reprodukcjami rysunkw wykad pt. Westliche Paralellen zu den tantrische Symbolen[64].

Wykady Hauera Swe wykady Hauer zacz od nakrelenia perspektywy historycznej zjawiska jogi oraz wyjanienia oglnego punktu widzenia. Zdefiniowa on jog w nastpujcy sposb: Joga oznacza pojmowanie prawdziwej natury, wewntrznej struktury materii w jej ywej rzeczywistoci jako substancji dynamicznej oraz prawidowoci rzdzcych t materi[65]. Hauer twierdzi, e gbia kundalini-jogi polega na tym, i postrzega ona rzeczywisto jako zrwnowaon biegunowo siy mskiej i eskiej[66]. Praktyka kundalini-jogi rozwina si w nastpujcy sposb: Najpierw ujmuje si rzeczywisto wewntrzn, nastpnie obiera si symbol, by skondensowa j w wyobraeniu symbolicznym, nastpnie dochodzi do rzeczywistego praktykowania medytacji szeciu akr[67]. Proces ten porwnywa on z upodobaniem do klasycznej jogi Patadalego, u ktrego dostrzeg tendencj polegajc na tym, e pozwala si narodzi Bogu w Jani ludzkiej, a take do hata-jogi, w ktrej widzia psychotechniczn tendencj do odwracania uwagi od si rodkowych i prowadzenia jej raczej do si psychologicznych, ba fizjologicznych[68]. Tendencj t wyjani Hauer w nastpujcy sposb: Czowiek medytuje nad symbolem i na poy psychologicznie, na poy intelektualnie - przyswaja sobie jego treci. W ten sposb dochodzi do pewnej przemiany psychicznej; zdarza

si, e indywiduum dociera w ten sposb do owych pokadw, gdzie zachodz radykalne procesy przemiany psychicznej, nie dzieje si to jednak zbyt czsto. Ci, ktrzy zajmuj si akrami w aspekcie zewntrznym, mog si tu narazi na niebezpieczestwo polegajce na tym, i utkn na gruncie owych procesw psychicznych... i nie bd mogli doprowadzi do prawdziwej przemiany najwewntrzniejszej struktury swej istoty[69]. Zdaniem Hauera, na tym polega zasadnicza trudno zrozumienia istoty kundalini-jogi. Hauer uwaa, e trudno t najlepiej daoby si pokona w ten sposb, e sprbuje si zrozumie kundalini-jog na podstawie wasnego dowiadczenia wewntrznego: Pojmuj rzeczywisto wewntrzn o tyle tylko, o ile mam j w sobie, o ile jestem w stanie przyjrze si owej rzeczywistoci wnikajcej do mej psych wiadomej z gbi mej niewiadomoci; jeli jednak przychodzi ona do mnie od zewntrz, musi si ona cakowicie oywi w mej wiadomoci[70]. I konkludowa: Na pocztku w duej mierze uwolniem si od perspektywy hinduskiej. Uznaem, e nie poznam znaczenia wewntrznego, jeli nie bd widzia spraw na wasny sposb, z wasnej perspektywy[71]. Poza tym wykady zawieray wyjanienie metafizyki lecej u podstaw kundalini-jogi oraz symboliki akr. Meier przypomina sobie, e wykady Hauera byy do osche i e, jeli nie liczy przerw na herbat, nie byo zbyt wiele czasu na rozmow w przeciwiestwie do nich seminaria prowadzone przez Junga byy bardzo oywione[72]. Reichstein uwaa, e Hauer by fanatykiem do dyskusji nie doszo, poniewa by on zbyt pewny wasnej racji i uznawa jedynie to, co sam powiedzia. Seminaria prowadzone przez Junga Reichstein opisuje natomiast jako nader sugestywne i zauwaa, i daway one moliwo nieskrpowanej dyskusji[73]. Spiegelberg przypomina sobie, e Jung Zadawa indologowi wiele pyta na temat hinduskiej praktyki jogi... oraz zwizkw czcych system hinduski z psychologi zachodni. Wydaje mi si, e seminarium to po dzi dzie jest ostatnim sowem na temat gbszego, psychologicznego znaczenia praktyki jogi[74]. Informacje na temat tych wykadw wkrtce rozeszy si po wiecie. Niedugo potem Hans Trb pisa do Martina Bubera: Opowiem Ci o seminarium Hauera byo to dla mnie nieoczekiwanie ekscytujce. Purusza-atman to cakiem nowe objawienie przede wszystkim dlatego, e prowadzi do tego droga cakiem nam obca (kundalini-joga)[75]. Wydaje si, e metoda stosowana przez Hauera wywara wpyw na Junga, ktry w trakcie swych seminariw prbowa doprowadzi uczestnikw do zrozumienia kundalini-jogi na podstawie wasnego dowiadczenia wewntrznego, czyli procesu indywiduacji. W ten sposb to, czego suchacze dowiadywali si na temat kundalini-jogi, przepuszczone byo niejako przez trzy filtry: najpierw przez przekady i komentarze Woodroffea, nastpnie przez wykady Hauera, w kocu przez komentarze Junga. Nic dziwnego, e trzej uczeni czsto popadali w sprzecznoci, i to zarwno pod wzgldem terminologicznym, jak rwnie w kwestii zrozumienia caego procesu wikszo pyta ze strony publicznoci dotyczya wynikajcych std rnic. Wane byoby tu zauway, e seminaria Junga nie byy dla ich uczestnikw po prostu wprowadzeniem w hermeneutyk wywoyway one w nich specyficzne dowiadczenia. A zatem na przykad Tadeusz Reichstein pamita, e podczas seminariw i po nich nawiedzay go marzenia senne przedstawiajce ruch wa kundalini take przynajmniej kilku innych uczestnikw miao podobne przeycia[76].

Przypisy

[1] [Carl Gustav Jung: Wspomnienia, sny, myli. Spisane i podane do druku przez Aniel Jaff. Prze. Robert Reszke, Leszek Kolankiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Wrota 1999. S. - przyp. tum.] Nie wiadomo, jakie konkretnie wiczenia Jung stosowa, ale Fowler McCormick, przypominajc sobie jeden z seansw analitycznych z Jungiem w roku 1937 o polecanej mu przeze metodzie bardzo przypominajcej shavasana-asana hatha-jogi, powiada: Doktor Jung powiedzia, e w chwilach wielkiego napicia mona stosowa bardzo przydatne wiczenie: trzeba pooy si pasko na dywanie czy w ku, lee cakiem spokojnie i oddycha, wyobraajc sobie, e wieje nad nami wiatr zaburzenia. Fowler McCormick: Wywiad. Jung Oral History Archive, Countway Library of Medicine, Harvard Medical School. S. 17.

[2] Zob. s. i nast. niniejszego tomu. [Przyp. tum.] [3] Zob. Arthur Avalon [sir John Woodroffe]: The Serpent Power. The Secrets of

Tantric and Shaktic Yoga. Madras 1918. [Yoga kundalini. cieka poznania siebie. Prze. Marek Friman. Pozna: Brama Ksinica Wczgw i Uczonych 2001 przyp. tum.] Egzemplarz znajdujcy si w bibliotece Junga pochodzi z pierwszego wydania tej pracy i opatrzony jest wieloma notatkami na marginesie. Sir John Woodroffe urodzi si w 1865 roku w Anglii. Po odbyciu studiw w Oksfordzie zosta adwokatem. Piastowa najwysze funkcje w aparacie prawniczym Korony Brytyjskiej w Kalkucie, by czonkiem i profesorem prawa na kalkuckim Uniwersytecie Tagore. W latach 1904-1922 by czonkiem rzdu indyjskiego i sdzi Sdu Najwyszego w Kalkucie. W 1915 roku otrzyma tytu szlachecki i jako docent prawa indyjskiego powrci do Oksfordu, gdzie wykada w latach 1923-1930. Nie znamy informacji wskazujcych na to, e utrzymywa jakikolwiek bezporedni kontakt z Jungiem.

[4] Satakranirupana (Opisanie szeciu orodkw) to VI rozdzia Shritattvachintamani Purnanandy-Svamiego (1577).

[5] Heinrich Zimmer powiada: Skarby tradycji hinduistycznej udostpnio mi wspaniae dzieo ycia Arthura Avalona klasycznego autora w dziedzinie indologii, jednego z tych, ktrych niepodobna przecign. W swych wielu publikacjach udostpnia on po raz pierwszy przeogromne, jake zoone skarby pnego hinduizmu: tantry powstae w epoce rwnie wspaniaej i bogatej jak czas powstania wed, eposw, puran itd. ostatnie skrystalizowane formy mdroci indyjskiej, nieodzowne ogniwo dugiego acucha dostarczajcego klucza do rozwizania niezliczonych problemw historii hinduizmu i buddyzmu, mitologii i symboliki. Some Biographical Remarks about Henry R. Zimmer. W: Artistic Form and Yoga in the Sacred Images of India. Princeton 1984. S. 254.

[6] Some Biographical Remarks about Henry R. Zimmer. S. 639. [7] John Woodroffe: Shakti und Shakta. Lehre und Ritual der Tantra-Shatras. Weilheim

Obb.: O.W. Barth 1962. S. X. Jung mia w swej bibliotece anglojzyczny orygina tej ksiki: Shakti and Shakta: Essays and Adresses on the Shakta Tantashastra.

[8] Jeli chodzi o kundalini-jog i kwesti lokalizacji wiadomoci, zob. C.A. Meier: Bewutsein. Lehrbuch der Komplexen Psychologie C.G. Jungs. Olten und Freiburg im Breisgau: Walter-Verlag 1971. Ks. III. Rozdz. IV: Lokalisation des Bewutseins.

[9] Ronald David Laing: Polityka dowiadczenia. Rajski ptak. [Prze. Agnieszka Grzybek. Warszawa: Wydawnictwo KR 1996. S. 169 przyp. tum.] Pogld Junga, podug ktrego tak zwane stany patologiczne s tak naprawd nie rozpoznanymi dowiadczeniami przebudzenia kundalini, potwierdza i rozwija Lee Sanenella. Zob. Lee Sannella: The Kundalini Experience: Psychosis or Transcendence?. Lower Lake, Califf. 1992.

[10] Zob. Carl Gustav Jung: Yoga und der Westen, 1936. Gesammelte Werke. T. 11. Joga i Zachd. Prze. Erdmute Sobaszek. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. S. 91-98. [Przyp. tum.]

[11] Zob. Carl Gustav Jung: Zur Psychologie stlicher Meditation. Mitteilungen der Schweizerischen Gesellschaft der Freunde ostasiatischer Kultur. Z. 5/1943. Gesammelte Werke. T. 11. O psychologii wschodniej medytacji. Prze. Jerzy Prokopiuk. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. S. 146-161. [Przy. tum.]

[12] [Zob. Carl Gustav Jung: ber den indischen Heiligen. Einfhrung zu H. Zimmer ,,Der Weg zum Selbst. 1944. Gesammelte Werke. T. 11. O indyjskim witym. Prze. Erdmute Sobaszek. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. S. 162-171 - przyp. tum.] Poza tym opublikowano jeszcze wywiad, jaki z Jungiem przeprowadzi Shinichi Hismatsu w roku 1958. Zob. Gesprch mit einem Zen-Meister. W: C.G. Jung im Gesprch. Interviews, Reden, Begegnungen. Hg. von Robert Hinshaw, Lela Fischli. Zrich: Daimon-Verlag 1986.

[13] Zob. s. i nast. niniejszego tomu. [Przyp. tum.] [14] Modern Psychology 3. W 1933 roku prowadzi Jung w Berlinie kilka seminariw

powiconych objanianiu marze sennych pewn rol odgrywao tu przeciwiestwo pomidzy formami mylenia Wschodu i Zachodu; to wanie podczas jednego z tych seminariw Heinrich Zimmer wygosi odczyt na temat psychologii jogi (maszynopis powielony pt. Bericht ber das Seminar von Dr. C.G. Jung vom 26. Juni bis 1. Juli 1933. Berlin 1933). Poza tym sympozja Eranosa w latach 1933-1937, podczas ktrych coraz wiksz rol odgryway Jungowskie badania nad archetypami, procesem indywiduacji i alchemi, zajmoway si opozycyjnoci mylenia Wschodu i Zachodu. Zob. Yoga und Meditation im Osten und im Westen. Eranos-Jahrbuch 1933. Zrich: Rhein Verlag 1934; Ostwestliche Symbolik und Seelenfhrung. Eranos-Jahrbuch 1934. Zrich: Rhein-Verlag 1935. Westliche Seelenfhrung. Eranos-Jahrbuch 1935. Zrich: Rhein-Verlag 1936; Gestaltung der Erlsungsidee in Ost und West. Eranos-Jahrbuch 1936-1937. Zrich: Rhein-Verlag 1938. Roczniki Eranosa publikowaa Olga Frbe-Kapteyn. [Olga Frbe-Kapteyn (1881-1962) fundatorka Sympozjw Eranosa w Askonie, Szwajcaria. Pierwsze odbyo si latem 1933 roku. O pocztkach swej dziaalnoci tak pisaa: W 1932 roku udaam si z wizytami do pierwszych uczonych, ktrzy mieli wygosi prelekcje na pierwszym sympozjum Eranosa w 1933 roku. Miaam przy sobie wytyczne caego programu. Nikt nic o tym nie wiedzia, nikt mi nie doradza, w owym czasie nie utrzymywaam adnych stosunkw z ani jednym uczonym. By to krok w nieznane. Dzi uwiadamiam sobie, e gdy w listopadowy wieczr nacisnam dzwonek do marburskiego domu Rudolfa Otto, to by to sygna tak jak w teatrze sygna do podniesienia kurytyny na scenie, ktr przygotowaam na lata cae. A Note on Eranos. W: The Mysteries. Papers from the Eranos Yearbooks. Edited by Joseph Campbell, Bollingen Series. T. 30. Princeton: Princeton University Press 1978. S. XV. Odczyty wygaszane w ramach sympozjw publikowano nastpnego roku w Eranos-Jahrbuch (wydawanym przez zuryskie wydawnictwo Rhein-Verlag). Po mierci organizatorki jej miejsce zajli profesorowie Adolf Portmann i Rudolf Ritsema - przyp. tum.] Opozycja Wschd-Zachd odgrywaa te wan rol w trakcie sympozjw Eranosa w pniejszych latach. Trwaj wanie prace redakcyjne nad odkrytymi niedawno notatkami z niemieckojzycznych seminariw Junga prowadzonych w Federalnej Wyszej Szkole Politechnicznej w Zurychu.

[15] Zob. Carl Gustav Jung: Wspomnienia, sny, myli. S. i nast. [Przyp. tum.] [16] Zastpca archiwariusza Uniwersytetu Hinduskiego w Benares napisa w licie z 28

marca 1967 roku do Henri Ellenbergera, e prof. Car Gustav Jung otrzyma 20 grudnia 1937 roku tytu D. Litt. (Doctor of Letters) Honoris Causa tego Uniwersytetu. Archiwista Uniwersytetu w Kalkucie napisa w licie z 10 maja 1967 roku do Henri Ellenbergera, e dr Carl Gustav Jung w trakcie specjalnej uroczystoci 7 stycznia 1938 roku otrzyma in absentia tytu doktora honoris causa nauk prawnych. Ze wzgldu na t niestosowno dr Jung nie wzi udziau w ceremonii (archiwum rodziny Ellenbergerw, Hpital Sainte-Anne, Paris).

[17] Zob. Carl Gustav Jung: Die trumende Welt Indiens, 1939. Gesammelte Werke. T. 10. nicy wiat Indii. Prze. Erdmute Sobaszek. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. S. 99-108. [Przyp. tum.]

[18] Zob. Carl Gustav Jung: Was Indien uns lehren kann. 1939. Gesammelte Werke. T. 10. Czego mog nas nauczy Indie. Prze. Erdmute Sobaszek. W: Carl Gustav Jung: Podr na Wschd. S. 109-113. [Przyp. tum.]

[19] Wywiad z Fowlerem McCormickiem. Jung Oral History Archive. Countway Library of Medicine. Harvard Medical School. Boston. S. 25-26.

[20] Carl Gustav Jung: Yoga und der Westen. Gesammelte Werke. T. 11. Par. 866. [Joga i Zachd. S. 99 - przyp. tum.] Po powrocie z Indii Jung wypowiada si jednak troch mniej ostronie: Tantra-joga cieszy si w Indiach z saw; jest krytykowana, poniewa wie si z ciaem, a zwaszcza z seksualnoci. Carl Gustav Jung: Modern Psychology. S. 42. I dalej: W dzisiejszych Indiach jog uprawia si gwnie dla interesu biada, gdy przyjdzie ona do Europy. Carl Gustav Jung: Modern Psychology. S. 69.

[21] Carl Gustav Jung: Yoga und der Westen. Gesammelte Werke. T. 11. Par. 873. [Joga i Zachd. S. 102 - przyp. tum.]

[22] W trakcie lektury uwag Gopi Krishny dotyczcych jego dowiadcze analityk ze szkoy jungowskiej, John Layard, zauway, e jego opis przebudzenia kundalini podobny jest do tego, co na wasny uytek okreliem mianem przey iluzorycznych, towarzysz mu bowiem podobne odgosy i doznania, ktre w rzeczywistoci wydaj si przeraliwe, lecz wi si take z dowiadczeniami wysoce mistycznymi, oczywicie take z przeyciami natury psychoseksualnej, tote zastanawiam si, czy i w moim wypadku mogoby si wydarzy co w tym rodzaju czy i ja mgbym mie do czynienia z diabelskim wytworem dowiadczenia bez maa boskiego. My, ludzie Zachodu, mamy tak niewiele prawdziwej religijnoci, e ju zagubilimy ni przewodni i mieszamy rzeczy dobre ze, zapominajc o czystoci boskiego brudu!. John Layard, list do Anthony Stadlena z 17 padziernika 1968 roku. Z archwiwum prywatnego Anthony Stadlena.

[23] Carl Gustav Jung: Yoga und der Westen. Gesammelte Werke. T. 11. Par. 875. [Joga i Zachd. S. 103 - przyp. tum.]

[24] Zob. Romain Rolland: Prophets of the New India. London 1930. [25] Carl Gustav Jung: Modern Psychology 3. S. 17. [26] Carl Gustav Jung: Modern Psychology 3. S. 71. [27] Carl Gustav Jung: Yoga und der Westen. Gesammelte Werke. T. 11. Par. 876.

[Joga i Zachd. S. 103 - przyp. tum.] [28] Surendranath Dasgupta: Yoga as Philosophy and Religion. S. VII. [29] Mircea Eliade: Joga. Niemiertelno i wolno. S. 13. [Przyp. tum.] [30] Hermann Graf von Keyserling: Reisetagebuch eines Philosophen. S. 281.

Przemwienie Swamiego Vivekanandy na wiatowym Kongresie Religii (Worlds Congress of Religions, Chicago 1893) zrobio wielkie wraenie, a wraz z towarzyszcymi Kongresowi wykadami w niemaym stopniu przyczynio si do intensyfikacji zainteresowania myleniem Wschodu. Wykady te wydano pt. Yoga Philosophy: Lectures Delivered in New York, Winter of 1895-1896 by the Swami Vivekananda on Raja Yoga, or Conquering the Internal Nature. New York 1899. Zob. te: Eugene Taylor: Swami Vivekananda and William James. Prabuddha Bharata. T. 91/1896. S. 374-385. W bibliotece Junga znajduje si wiele wyda prac Swamiego Vivekanandy.

[31] Hermann Graf von Keyserling: Reisetagebuch eines Philosophen. S. 163. [32] Informacje na temat Jakoba Wilhelma Hauera zaczerpnlimy z jego uwag

rozproszonych w wielu jego pracach, a take z treciwej biografii Margarette Dierk: Jakob Wilhelm Hauer 1881-1962. Heidelberg 1986. W pracy tej znajduje si rwnie pena bibliografia jego pism.

[33] Centrum szwabskiego pietyzmu powoane do ycia w 1816 roku przez Christiana Gottlieba Blumhardta. Na zlecenie Towarzystwa misje w Indiach Przednich prowadzi Hermann Gundert, ojciec matki Hermanna Hessego, Marii z domu Gundert. W latach 1865-1869 ojciec Hermanna Hessego Johannes ksztaci si tu, przygotowujc si do funkcji misyjnej. Tu take Hermann Hesse spdzi okres od czwartego do dziewitego roku ycia. Zob. Hesse. Jego ycie w obrazach i tekstach. Przedmowa: Hans Mayer. Wyda: Volker Michels. Projekt graficzny: Willy Fleckhaus. Prze. Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo KR 2000. S. 32 i nast. [Przyp. tum.]

[34] The Worlds Religions against War: The Proceedings of the Preliminary Conference Held at Geneva, September 1928, to Make Arrangements for a Universal Religious Peace Conference. New York 1928. Po niemiecku: Die Weltreligionen gegen den Krieg. Verhandlungen der einleitenden Konferenz zu Genf im September 1928, zum Zwecke der Vorbereitung einer religisen Weltfriedenskonferenz. Marburg-Lahn: Druckerei Hauer 1929.

[35] Wilhelm Hauer: Der Yoga im Lichte der Psychotherapie. S. 1. [36] Some Biographical Remarks about Henry R. Zimmer. S. 259-260. 1 czerwca 1932

roku Heinrich Zimmer wygosi wykad pt. Einige Aspekte des Yoga wykad ten poprzedza seminarium na temat kundalini-jogi.

[37] Georg Feuerstein: The Essence of Yoga. W: Reappraisal of Yoga: Essays in Indian Philosophy. Ed. by G. Feuerstein and J. Muller. London 1971. B.

[38] Wywiad z wydawc, 30 czerwca 1994. [39] Barbara Hannah: C.G. Jung: Sein Leben und Werk. Fellbach-Oeffingen: Bonz

1982. S. 255 i nast. Jeli chodzi o oglny kontekst seminariw jungowskich, zob. William McGuire: Wprowadzenie. W: Carl Gustav Jung: Analiza marze sennych [(Seminaria. T. 1). S. 7 i nast. przyp. tum.]

[40] Zob. Harold Coward: Jung and Eastern Thought. Delhi 1991 (praca zawiera przyczynki J. Borelliego, J. Jordensa i J. Hendersona). S. 110-111; John Clarke: Jung and Eastern Thought: A Dialogue with the Orient. London 1994. S. 110.

[41] Wywiad z wydawc, 30 czerwca 1994. Jeli chodzi o wraenia Barbary Hannah, zob. s. niniejszego tomu.

[42] Wywiad z wydawc, 30 czerwca 1994. [43] Zob. Carl Gustav Jung: Indische Parallelen, wykad z 7 padziernika 1931 (s. i

nast. niniejszego tomu). 11 padziernika 1931 roku Jung wygosi identycznie zatytuowany wykad po niemiecku rzecz dotyczya tej samej dziedziny. Zob. Bericht ber das Deutsche Seminar von Dr. C.G. Jung 5.-10. Oktober 1931 in Ksnacht-Zrich. S. 66-73. Na temat tego wykadu pisaa Emma Jung w licie z 12 padziernika 1931 roku do Oskara Schmitza: Na seminarium znowu byo wielu suchaczy bylimy zdumieni, e mimo trudnych czasw tak wielu uczestnikw przybyo z Niemiec. I tym razem mwiono o obrazach i fantazjach najrniejszych pacjentek, ale wszystkie te materiay dotyczyy symboliki kundalini. Carl Gustav Jung: Briefe an Oskar Schmitz 1921-1931. S. 94-95.

[44] Zob. s. i nast. niniejszego tomu. [Przyp. tum.] [45] Wydaje si, e zapiski Junga zawierajce materiay do seminarium obejmuj

nastpujce rkopisy: 1. Trzystronicowy manuskrypt pt. Tantrismus; 2. Czterostronicowy manuskrypt pt. Avalon Schlange zawierajcy odniesienia i cytaty ze stron 1-76, 210-272 pierwszego wydania The Serpent Power; trzystronicowy manuskrypt pt. Chakras; 4. Dwustronicowy maszynopis pt. Die Beschreibung der beiden Centren Shat-Chakra-Nirupana; wydaje si, i maszynopis ten jest niekompletny, poniewa urywa si w trakcie opisu anahaty. Due partie rkopisw 1 i 3 odpowiadaj tekstowi wykadu pt. Indische Parallelen (zob. s. i nast. niniejszego tomu), to za z kolei pozwala wysnu wniosek, e Jung bezporednio odwoywa si do nich w trakcie wykadu. Poza tym znamy jeszcze dwustronicowy

manuskrypt pt. Tantr. Texte VII Shrichakrasambhara chodzi tu, zdaje si, o notatki do wykadw Junga wygaszanych w zuryskiej Federalnej Wyszej Szkole Politechnicznej na temat tego tekstu (zob. Carl Gustav Jung: Modern Psychology 3); wiemy take o istnieniu dwustronicowego manuskryptu pt. Prapanchasara Tantra zawierajcego gwnie cytaty ze s. 25-87 pracy Heinricha Zimmera pt. Kunstform und Yoga oraz odniesienia do nich. Prapanchasaratantram to tekst pomieszczony w 18 tomie wydawanych przez Johna Woodroffea Tantrik Texts. Kalkutta 1935. Wszystkie wspomniane tu rkopisy Junga przechowywane s jako Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[46] Carl Gustav Jung: Briefe an Oskar Schmitz 1921-1931. S. 95. Oskar Schmitz zmar pod koniec 1931 roku i nie mg wzi udziau w seminarium. Carl Gustav Jung napisa przedmow do Mrchen vom Fischotter Schmitza. W zwizku z jego mierci tekst ten sta si zrazem sowem poegnalnym. [Zob. Carl Gustav Jung: Vorwort zu O.A. Schmitz: Mrchen aus dem Unbewuten. Mnchen: Hauser-Verlag 1932. Gesammelte Werke. T. 18/2. Par. 1716-1722 przyp. tum.]

[47] List Wilhelma Hauera do Carla Gustava Junga z 20 listopada 1931 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich. Jeli chodzi o wspomnian przez Hauera ksik, jest to prawdopodobnie zbr artykuw Junga opublikowanych pt. Seelenprobleme der Gegenwart. Psychologische Abhandlungen. T. 5. Zrich: Rascher-Verlag 1931.

[48] Zob. Jakob Wilhelm Hauer: Der Yoga als Heilsweg. Stuttgart 1932. [49] Ksika Wilhelma Hauera pt. Der Yoga als Heilsweg zadedykowana jest Carlowi

Gustavowi Jungowi badaczowi nowych drg do czowieka. Egzemplarze tej publikacji wraz z ksik Hauera pt. Die Bhagavadgita in neuer Sicht mit bersetzungen (Stuttgart 1934) znajduj si w bibliotece Junga i s zaopatrzone w osobiste dedykacje. W adnej z nich nie znajduj si jakiekolwiek notatki Junga na marginesach.

[50] List Wilhelma Hauera do Carla Gustava Junga z 20 listopada 1931 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[51] List Carla Gustava Junga do Wilhelma Hauera z 30 listopada 1931 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[52] List Carla Gustava Junga do Wilhelma Hauera z 30 listopada 1931 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[53] List Carla Gustava Junga do Wilhelma Hauera z 1 marca 1932 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[54] List Wilhelma Hauera do Carla Gustava Junga z 22 marca 1932 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[55] Chodzi oczywicie o 1 200 frankw. Lista czonkw zuryskiego Klubu Psychologicznego obejmowaa w 1933 roku szedziesit nazwisk do osb tych naley doliczy dwudziestu omiu goci, z ktrych cz ya poza granicami Szwajcarii. Profesor Tadeusz Reichstein, jeden z uczestnikw seminarium, przypomina sobie, e uczestnictwo w seminariach Hauera, jak i w wykadach Junga, wizao si z koniecznoci uiszczenia wpisowego. (Wywiad z wydawc z 23 listopada 1994 roku).

[56] List Carla Gustava Junga do Wilhelma Hauera z 10 maja 1932 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[57] List Carla Gustava Junga do Wilhelma Hauera z 23 czerwca 1932 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich. Friedrich (pniej Frederick) Spiegelberg, ktry napisa recenzj z ksiki Wilhelma Hauera pt. Yoga als Heilweg (Deutsche Allgemeine Zeitung. Nr 71/1932), uczestniczy w seminarium razem ze sw on.

[58] Zob. Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. W: Mary Foote (ed.): The Kundalini Yoga. Notes on the Lecture Given by Prof. Dr. W. Hauer with Psychological Commentary by Dr. C.G. Jung. Zrich 1932.

[59] Zob. list Emmy Jung do Wilhelma Hauera w: Margarette Dierk: Jakob Wilhelm Hauer 1881-1962. S. 283.

[60] Wywiad z wydawc z 23 listopada 1994 roku. [61] C.A. Meier, wywiad z wydawc. [62] Kiedy zakadano zuryski Instytut Carla Gustava Junga, Meier przekaza te

ilustracje Instytutowi, gdzie przechowywane s do dzisiaj (C.A. Meier, wywiad z wydawc). Jung okreli je mianem bardzo piknych. Zob. List Carla Gustava Junga do pani Hauer z 11 stycznia 1933 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[63] Zob. Carl Gustav Jung: Visions. Notes of the Seminar Given in 1930-1934. Edited by Claire Douglas. Princeton NJ: Princeton University Press 1992. 2 t. [Przyp. tum.]

[64] W: Tantra Yoga. S. 153-158. [65] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 1. [66] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 8. [67] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 14. [68] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 13. Owo

rozrnienie na dwa rodzaje jogi zakwestionowa Heinrich Zimmer, ktry twierdzi, i Hauer przecenia t rnic.

[69] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 14. [70] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 1-2. [71] Wilhelm Hauer: Yoga, Especially the Meaning of the Cakras. S. 19. [72] C.A. Meier, wywiad z wydawc. [73] Tadeusz Reichstein, wywiad z wydawc. [74] Frederic Spiegelberg, wywiad. Jung Oral History Archive. Countway Library of

Medicine. Harvard Medical School. Boston. S. 1-2. [75] List Hansa Trba do Martina Bubera z 27 listopada 1932 roku. Archiwum Bubera.

Uniwersytet Hebrajski. Jerozolima. [76] Tadeusz Reichstein, wywiad z wydawc.

Wprowadzenie: Junga podr na Wschd cz. 3

Psychologia a joga: trudnoci porwnania i problemy wsppracy Niedugo po wygoszeniu wykadw Hauer napisa do Junga: Tydzie spdzony w Zurychu da mi wiele impulsw zapewne wolno mi ywi nadziej, e rwnie nici naszej wsppracy zostay mocniej zadzierzgnite[1]. Wydaje si, e Jung odwzajemnia te uczucia, w odpowiedzi bowiem napisa do Hauera: Pragnbym rozbudowa nasz wspprac, po czym zaprosi go do udziau w wydawaniu interdyscyplinarnego pisma, ktre Daniel Brody mia zamiar publikowa w Rhein-Verlag[2]. W nastpnym roku Hauer zaoy Deutsche Glaubensbewegung. W swej pracy pt. Deutsche Gottschau wieci on narodziny specyficznie germaskiej (czy indogermaskiej) religii, ktra doprowadzi do uwolnienia chrzecijastwa od obcego ducha semickiego. Hauer stwierdza: Now faz ruchu Ducha Niemieckiego, ktrej pocztek dao w 1933 roku czerwcowe spotkanie w Eisenach, naley ujmowa w jak najcilejszym zwizku z Ruchem Narodowym, ktry powoa do ycia Trzeci Rzesz. Jak on, Deutsche Glaubensbewegung zrodzony zosta z biologicznych i duchowych gbi Narodu Niemieckiego[3]. Daremnie podejmowa Hauer prby, w wyniku ktrych zaoony przeze ruch mia si sta oficjaln religi narodowego socjalizmu. W 1935 roku w ksidze pamitkowej wydanej z okazji szedziesitych urodzin Junga opublikowa Hauer esej pt. Die indo-arische Lehre vom Selbste im Vergleich mit Kants Lehre vom intelligibilen Subject[4]. W artykule pt. Wotan[5] z 1936 roku Jung poda posta Hauera i zaoonego przeze Deutsche Glaubensbewegung jako przykady na poparcie swej tezy, e wydarzenia polityczne w Niemczech mona rozumie jako przejaw uaktywnienia si starogermaskiego boga Wotana[6]. W dniach 7-12 marca 1938 roku Hauer ponownie wygosi cykl wykadw w zuryskim Klubie Psychologicznym, tym razem pt. Quellengrund des Glaubens und die religise Gestaltwerdung. Meier przypomina sobie, e Hauer rozprawia o symbolicznym znaczeniu Flagi (swastyki), ale jego wywody spotkay si z ostr krytyk i silnym oporem[7]. Skrajnie rne ujcia sytuacji religijno-politycznej w Niemczech doprowadziy do zerwania Hauera z Jungiem i jego rodowiskiem[8]. Jeli chodzi o zachowanie Hauera w tym okresie, warto zwrci uwag na wiadectwo Mircei Eliadego: Syszaem od Scholema, e mimo wszystko Hauer zachowa si bardzo przyzwoicie, poniewa podczas przeladowa nazistowskich przyj i przechowa u siebie dwoje czy troje dzieci ydowskich. Scholem uwaa, i Hauer to jeden z niewielu sympatyzujcych z reimem uczonych, ktrym nie ma nic do zarzucenia[9]. Hauer kontynuowa dialog z Jungiem w swych pniejszych publikacjach powiconych podobiestwom jogi i psychoterapii. W pracy pt. Der Yoga: ein indischer Weg zum Selbst[10] zaczyna od kwestii stale pojawiajcych si w zwizku z narodzinami ruchu New Age oraz rosnc popularnoci religii alternatywnych: Problem, czy i na ile wschodnia droga zbawienia jest cokolwiek warta take dla ludzi Zachodu, pozosta nadal aktualny, tote stale powanie si nim zajmowaem. Czy nie byo bdem czy zgoa zagroeniem, e stale walczcemu o wasn drog zbawienia czowiekowi Zachodu wskazywano jog? Czy jedyn drog do zbawienia nie byy dla tych ludzi rygorystyczne studia naukowe, namys filozoficzny prowadzony na mod zachodni, ycie i aktywno w formie typowej dla Zachodu? Czy sam Zachd nie wyda wasnej mistyki i nie odnalaz wasnej drogi wewntrznej, bardziej odpowiedniej dla siebie ni joga? Czy nie do byo rozwija psychologi gbi i psychoterapi? Czy w ogle potrzebne s nam nowe impulsy pynce ze Wschodu? Problemy te wytyczay krg mojej

refleksji w trakcie wykadw i seminariw prowadzonych w zuryskim Klubie Psychologicznym pod egid Carla Gustava Junga...[11]. Hauer uwaa, e Jungowska psychologia analityczna staa si metod, tote podlegaa wszystkim zagroeniom wicym si z zewntrznym aspektem psychotechnicznym, ktre rwnie dla jogi stanowiy niebezpieczestwo[12]. W pracy pt. Der Yoga: ein indischer Weg zum Selbst jeden rozdzia powici zatem krytyce ujcia Jungowskiego: Jeli o mnie chodzi, zajmuj krytyczne stanowisko wobec hipotezy o wrodzonych i dziedzicznych archetypach. Przede wszystkim naley stwierdzi, i hipoteza archetypw zasadza si na nader sabej podstawie wywiedzionej z historii religii i dowiadczenia[13]. Negatywne stanowisko zajmowa take wobec Jungowskiej interpretacji kundalini-jogi, poniewa Moim zdaniem, w krgu Jungowskim zbyt pochopnie powizano mityczne obrazy jogi tantrycznej z archetypami, a w ten sposb zamcono jasny ogld i jednych, i drugich[14]. Kada prba interpretacji tekstw tantryckich zwizana jest z niesychanymi problemami wynikajcymi z ich nader zoonej struktury. Mircea Eliade zauwaa w zwizku z tym, i Teksty tantryczne s czsto formuowane w jzyku intencjonalnym (sandhabhasa), jzyku tajemnym, ciemnym, dwuznacznym, w ktrym stan wiadomoci jest wyraany w okreleniach erotycznych i sownictwie mitologicznym albo kosmologicznym, i zaopatrzany w znaczenia hathajogiczne i seksualne[15]. Prowadzi to do sytuacji, w ktrej Tekst tantryczny moe by odczytany za pomoc rnych kluczy: liturgicznego, jogicznego czy tantrycznego... czytanie tekstw wedug klucza jogicznego to jest odcyfrowywanie stadiw medytacji, o ktrych mwi tekst. Sens tantryczny jest najczciej erotyczny, ale trudno zdecydowa, czy chodzi o konkretny akt, czy o erotyczny symbolizm. Dokadniej, trudno odrni tekst od symboliki, gdy sadhana tantryczna ma na celu wanie transsubstancjalizacj kadego dowiadczenia konkretnego, przemian fizjologii w liturgi[16]. Pniejsze prby waloryzacji psychologicznych komentarzy Junga zwracay si ku pytaniu, czy mona je traktowa jako obowizujcy, dodatkowy klucz. Krytykowali je zarwno uczeni, jak i adepci kundalini-jogi. Harold Coward podsumowa t dyskusj w nastpujcy sposb: Biorc pod uwag aktualny stan naszej nieporwnanie wikszej wiedzy na temat form mylenia Wschodu, naley wtpi, czy mona zaakceptowa Jungowsk sztuczk na linie polegajca na tym, e najpierw stawia si ca kundalini-jog na gowie, a nastpnie odcina si dwie ostatnie akry jako zbdne spekulacje bez adnej wartoci praktycznej. Ale to, co osign Jung w swym komentarzu i co dzi jeszcze ma warto, polega na tym, e jego interpretacje pozwalaj nam uzyska gbszy wgld w jego rozumienie procesu indywiduacji jeli za chodzi o dokadny opis kundalini, sprawa stracia na aktualnoci[17]. O ile seminaria Junga ocenia si z perspektywy zrozumienia kundalini-jogi w ramach jej kontekstu socjologiczno-historycznego, krytyka ta jest niewtpliwie uprawniona, nie zapominajmy jednak, i w ramach wsppracy Junga z Hauerem byo to zadanie tego ostatniego; cel Junga polega na wyjanieniu psychologicznego znaczenia spontanicznie zrodzonej symboliki przypominajcej symbolik znan z krgu kundalini-jogi. Jeli chodzi o t ostatni kwesti, Jung pisa: Inwazja Wschodu [na Zachodzie] to raczej fakt psychologiczny, w perspektywie historycznej przygotowany dawno temu pierwsze oznaki tego procesu obserwujemy ju u Mistrza Eckharta, Leibnitza, Kanta, Hegla, Schopenhauera i Eduarda von Hartmanna. Ale wcale nie chodzi tu o Wschd jako zjawisko realne, lecz o oddziaywanie wszechobecnej niewiadomoci zbiorowej[18].

Dlatego dla Junga odkrywanie Wschodu byo wanym rozdziaem w dziejach odkrywania niewiadomoci zbiorowej. Psychologiczna interpretacja Junga zasadza si na zaoeniu, i kundalini-joga stanowi systematyzacj dowiadczenia wewntrznego i e na Zachodzie typowa dla niej symbolika przejawia si w formie spontanicznej, co prawda podobnej do wschodniej, lecz wcale niekoniecznie identycznej. Stwierdzenie to znalazo potwierdzenie w trakcie wymiany myli, ktra miaa miejsce niedugo po seminarium na temat kundalini-jogi, podczas zaj powiconych interpretacji wizji: Pani Sawyer: Ale w wypadku akr omawialimy kundalini zawsze osobno. Jung: To prawda, w tym wypadku nie s one najwyraniej odseparowane, ale nie robi to rnicy. Nie wolno nam zapomina, i system kundalini stanowi wytwr specyficznie indyjski, my za mamy tu do czynienia z materiaem pochodzcym z Zachodu; dlatego prawdopodobnie postpimy najrozsdniej, jeli przyjmiemy, i jest to waciwa metoda w wypadku materiau dostarczonego przez czowieka Zachodu, nie jest ona jednak waciwa w wypadku materiau wschodniego, ktry od tysicy lat przyjmuje inne formy, przejawiajc si w sposb bardzo abstrakcyjny[19]. Ale bdem byoby rwnie traktowanie komentarza Junga jedynie jako przekadu poj kundalini-jogi na terminy psychologiczne, jako komentarza psychologicznego, ktrego znaczenie byoby ju z gry ograniczone; albowiem w trakcie przekadania terminologii kundalini-jogi na pojcia psychologii analitycznej te ostatnie zostay przeksztacone i poszerzone. Za spraw symboliki akr Jung otrzyma zasadniczo moliwo rozwinicia archetypowej topografii psychiki i opisania procesu indywiduacji w formie imaginatywnych przej pomidzy rnymi obszarami psych[20]. Poza tym symbolika ta doprowadzia go do wniosku, e przemiana indywiduum wymaga rwnie towarzyszcej jej przemiany ontologicznej, podug ktrej orientowao si jego dzieo. W swych podstawowych pracach na temat zachodnich tradycji religijnych pracach napisanych ju po spotkaniu z kundalini-jog - Jung przedstawi psychologiczn interpretacj alchemii i chrzecijastwa. Jego studia nad jog suyy mu w tym jako zasadniczy drogowskaz, zarwno jeli chodzi o zrozumienie praktyki alchemicznej wynika to ju chociaby z jego stwierdzenia, i kady sumienny adept alchemii wiedzia, i produkcja zota nie bya prawdziwym celem opus alchemicznego, a cay proces alchemiczny by zachodni form jogi[21] jak rwnie jeli chodzi o jego ujcia alchemii z jej dowartociowaniem ciaa i pierwiastka kobiecego. I z jednym, i z drugim wyranie mamy do czynienia w tantryzmie, a take w nurtach przeciwnych ortodoksyjnemu chrzecijastwu. Z perspektywy empirycznej wywody Junga krytykowa Gopi Krishna: W swym komentarzu do tej ksigi (Tajemnicy Zotego Kwiatu) mimo bynajmniej niedwuznacznej formy przedstawienia znalaz Jung w tym dziele jedynie materia potwierdzajcy jego idee i nic poza tym, poniewa by z gruntu uprzedzony za spraw wasnych teorii na temat niewiadomoci. Z identyczn sytuacj mamy do czynienia w wypadku seminarium powiconego kundalini-jodze wydrukowane streszczenie wywodw Junga mona otrzyma do wgldu w zuryskim Instytucie Jungowskim. aden z obecnych na seminarium uczonych nie wykaza si najmniejsz nawet wiedz o prawdziwym znaczeniu staroytnego dokumentu omawianego podczas posiedze wynika to z tego, co mwi uczestnicy seminarium[22]. Rnica pomidzy wschodnim ujciem kudalini-jogi a jej interpretacj przedstawion przez Junga polega zasadniczo na tym, e dla tej pierwszej teksty w rodzaju Satakranirupany opisuj przede wszystkim gbokie przemiany dowiadczenia cielesnego i duchowego, wywoane za spraw specyficznych praktyk rytualnych, w mniejszej za mierze s symbolicznym przedstawieniem uniwersalnego procesu indywiduacji. Ale problemy, przed ktrymi stawiaj nas interpretacje Junga, pojawiaj si tak w ogle take w wypadku innych

prb zmierzajcych do przeoenia terminologii kundalini-jogi na pojcia wspczesne[23]. Prby tego rodzaju prowadziy do pomieszania poj, a powstaa w rezultacie krzywka nie bya ani jednoznacznie wschodnia, ani jednoznacznie zachodnia[24]. W gruncie rzeczy seminaria Jungowskie naley ocenia, majc na wzgldzie cele, ktre on sam wytyczy w nastpujcy sposb: Zachodnia wiadomo nie jest bynajmniej jak ogln wiadomoci jest to uwarunkowany historycznie i ograniczony geograficznie czynnik reprezentujcy tylko cz ludzkoci[25]. Albowiem znajomo psychologii Wschodu jest nieodzown przesank krytyki i obiektywnego zrozumienia psychologii Zachodu[26]. A zatem w perspektywie Junga to, co wyroso ze spotkania psychologii Zachodu z myleniem Wschodu, bynajmniej nie byo drobnostk na tym bowiem zasadzaa si w jego ujciu moliwo stworzenia psychologii naprawd zasugujcej na to miano[27]. Aktualne do dzisiaj mimo tak zasadniczej zmiany klimatu historycznego znaczenie tego seminarium polega gwnie na tym, w jaki sposb w jego trakcie stawano owo istotne pytanie i prbowano je ulokowa w repertuarze wspczesnych problemw psychologicznych, i to niezalenie od tego, czy akceptujemy uwarunkowane czasem odpowiedzi Junga, czy te nie.

Przypisy

[1] List Wilhelma Hauera do Carla Gustava Junga z 11 listopada 1932 roku. Jung-Manuskripte. Wissenschaftliche Sammlungen. Eidgenssische Technische Hochschule. Zrich.

[2] List Carla Gustava Junga do Wilhelma Hauera z 14 listopada 1932 roku. Carl Gustav Jung: Briefe. Hg. von Aniela Jaff in Zusammenarbeit mit Gerhard Adler. Olten und Freiburg im Breisgau: Walter-Verlag 1990. T. 1. S. 138 i nast. Projekt ten nigdy nie zosta zrealizowany. Daniel Brody by wydawc Eranos-Jahrbuch.

[3] Wilhelm Hauer: Ursprung der deutschen Glaubensbewegung. Cyt. za: Origin of the German Faith Movement. W: J.W. Hauer, K. Heim, K. Adams: Germanys New Religion: The German Faith Movement. London 1937. S. 29 i nast.

[4] W: Die kulturelle Bedeutung der komplexen Psychologie. Hg. von Psychologischen Club Zrich. Berlin 1935.

[5] Zob. Carl Gustav Jung: Wotan. Neue Schweizer Rundschau. T. 3/1936. Z. 11. Gesammelte Werke. T. 10. [Przyp. tum.]

[6] Zob. Carl Gustav Jung: Wotan. Gesammelte Werke. T. 10. Par. 397-398. [7] C.A. Meier, list do wydawcy z 25 padziernika 1993 roku. W swej agendzie

Wilhelm Hauer zanotowa pod dat 11 marca, e wygosi tego dnia wykad o duchowym i religijnym kontekcie aktualnych wydarze politycznych w Niemczech (zob. Margarette Dierk: Jakob Wilhelm Hauer 1881-1962. S. 297). Meier najwyraniej odnosi si do tego wykadu.

[8] W notatce w dzienniku z dnia 8 marca 1938 roku Wilhelm Hauer pisze: Jestem dla tych ludzi zbyt niemiecki. Margarette Dierk: Jakob Wilhelm Hauer 1881-1962. S. 297.

[9] Wywiad z Mirce Eliadem. Jung Oral History Archive. S. 11. [10] Stuttgart 1958. [11] Wilhelm Hauer: Der Yoga: ein indischer Weg zum Selbst. S. 5. W pracy tej

znajdziemy bogat literatur przedmiotu powicon zwizkom jogi i psychoterapii. Dwa wczesne studia na ten temat to: Geraldine Coster: Yoga and Western Psychology: A Comparison. London 1934; Alan Watts: