Helena WojcewaTatiana Buczacka

JĘZYK POLSKI(7. rok nauczania)

dla szkół ogólnokształcących z ukraińskim językiem wykładowym

podręcznik dla klasy 7dla szkół ogólnokształcących

Zalecany przez Ministerstwo Oświaty i Nauki Ukrainy

Czerniowce „Bukrek”

2015

© Войцева О. А., Бучацька Т. Г., 2014© Видавничий дім „Букрек”, 2014

ББК 81.415.3я72В 65

ISBN 978-966-399-551-9

В 65Войцева О. А., Бучацька Т. Г.

Польська мова (7-й рік навчання) для загальноосвітніх навчальних закла-дів з навчанням українською мовою: підручник для 6 класу загальноосвітніх навчальних закла дів / О. А. Войцева, Т. Г. Бу чацька. – Чернів ці : Букрек, 2015. – 256 с. : іл.

ISBN 978-966-399-551-9 ББК 81.415.3я72

Рекомендовано Міністерством освіти і науки України (наказ від 07.02.2014 р., № 123)

Видано за рахунок державних коштів.Продаж заборонено

Наукову експертизу проводив інститут мовознавства імені О. О. Потебні НАН України

Психолого-педагогічну експертизу проводив інститут педагогіки НАПН України

Експерти, які здійснювали експертизу:

Л. І. Ніколаєнко – старший науковий співробітник відділу західно- і південнослов’янських мов інституту мовознавства

імені О. О. Потебні НАН України, кандидат філологічних наук;

З. О. Шевченко – провідний науковий співробітник лабораторії літературної освіти інституту педагогіки НАПН України

Відповідальні за підготовку підручника:

Ж. О. Кошкіна – науковий співробітник інституту інноваційних технологій і змісту освіти МОН України;

О. Б. Хомяк – методист вищої категорії відділу науково-методичного забезпечення змісту освіти

загальноосвітніх навчальних закладів з навчанням російською та іншими мовами національних меншин та освітніх зв’язків з діаспорою

інституту інноваційних технологій і змісту освіти МОН України

3

– odpowiedz na pytania, wykonaj polecenia

– zadania wykonywane pisemnie (ćwiczenia; dyktando)

– zastanów się, porównaj

– powtórzenie, przypomnienie wia-domości z poprzednich klas

– wiem więcej: wiadomości wykra-czające poza program

– układanie wypowiedzi na okreś- lony temat (zdania; dialog; tekst; plan; rozprawka; streszczenie)

– praca w grupie

– zapamiętaj

– zadania wykonywane ustnie

– słuchanie i rozumienie tekstu

– mów poprawnie

– czytanie ciche, na głos, komento-wanie tekstu

– bank słówek do tekstu (praca ze słow nikami, tłumaczenie tekstu, rozumienie znaczenia wyrazów)

– praca w parach

– uśmiechnij się

Oznaczenia umowne

4

Szkoła

TEMAT 1. JĘZYK I MOWA. JĘZYK SKARBEM DUCHOWYM NARODU. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA. POWTÓRZENIE

1. Praca w grupie.

А. Przeczytaj i przetłumacz. Wyjaśnij, jak rozumiesz podane niżej przysło-wia? Czy istnieją podobne przysłowia w języku ukraińskim?

1. Dla chcącego nic trudnego. 2. Kto nie idzie naprzód, ten się cofa.

В. Przeczytaj i przetłumacz. Czy rozumiesz, co oznaczają podkreślone części zdania.

Już skończyło się lato, a z nim i wesołe wakacje letnie. Staliście się przez ten rok bardziej dorośli.

Dzięki temu będzie Wam łatwiej zrozumieć, że tylko uporczywa praca i duże pragnienie do zdobywania wiedzy zrobią Wasze życie ciekawym i rozmaitym.

Pamiętajcie, że dla chcącego nic trudnego, а кto nie idzie naprzód, ten się cofa.

Bank słówek do tekstu: Хто не йде вперед, той сунеться назад. Немає нічого складного

для того, хто бажає.

2. Przeczytaj wyraźnie wiersz. Spróbuj określić główną myśl zawar-tą w utworze.

Jowita CzyżWakacje

Moje wakacje były wesołeśpiewne, kobiece, rozanielone podróż przez morze,zachody słońca,pełnia księżycaradość gorącaniezwykłe miejscakochani ludzie– o takim właśniewspominam cudzie.

5

Bank słówek do tekstu: kobiecy – жіночий; rozanielony – блаженний; gorący – гарячий; niezwykły – незвичайний.

Związki wyrazowe:

zachód słońca – захід сонцяpełnia księżyca – повний місяць, повня

Odpowiedz na pytanie i wykonaj polecenia.

Jakie wspomnienia wywołuje u ciebie ten wiersz i dlaczego?

* Do jakiego gatunku literackiego należy ten utwór? *Ile jest w nim zdań? określ je ze względu na cel wypowiedzi.

Wyrazy z ramki zapisz do słowniczka i zapamiętaj.

3. Praca w grupie.

Ułóż zdania w taki sposób, żeby powstał opis wesołych wakacji letnich. Wykorzystaj wyrazy pomocnicze.

А. В.

Wyrazy pomocnicze: życzyć – бажати; natura – природа; wędrować – мандрувати; zaskoczyć – вразити; woń kwiatów – запах квітів; atrakcja – розвага; wianek – вінок; wspaniały – прекрасний.

6

4. Na podstawie podanych niżej obrazków ułóż dialogi (7-8 zdań) z elementami opisu oraz rozmyślań.

5. Posłuchaj tekstu. Spróbuj określić główną myśl zawartą w tek-

ście. Czytaj, zadawaj pytania i odpowiadaj (łańcuszek). Znaczenie języka ojczystego

Wyłączną właściwością ludzi jest porozumiewanie się za pomocą mowy. Każdy naród posiada swój język ojczysty, który jest skarbem duchowym. Językiem ojczystym na Ukrainie jest jest język ukraiń-ski, a w Polsce – język polski.

Poznawanie języków innych narodów jest ważne jak dla rozwoju umysłowego, tak i w celu poznawania innych kultur i porozumiewa-nia się z przedstawicielami różnych państw.

Zapamiętaj! Kultura języka to stopień umiejętności popraw-nego posługiwania się językiem, a także działanie rozwijające znajo-mość języka i sprawność jego zastosowania.

Bank słówek do tekstu: wyłączny – виключний; porozumiewać się – порозумітися; przedstawiciel – представник; sprawność – правильність; skarb duchowy – Духовна скарбниця, духовний скарб; posługiwanie się – користування.

Związki wyrazowe: język ojczysty – рідна мова; skarb duchowy – духовна скарбниця; rozwój umysłowy – розумовий розвиток.

6. Przeczytaj tekst, obejrzyj obrazki. Cztery rewolucje informatyczne

Naukowcy uważają, że w dziedzinie przekazywania informacji tylko cztery wynalazki były naprawdę ważne. Pierwszy z nich to po-

7

wstanie mowy, co nastąpiło sto tysięcy lat temu. Wtedy właśnie po-jawił się człowiek rozumny. Na stępnym istotnym etapem w rozwoju komunikowania się było wynalezienie przed kilku tysiącami lat pi-sma, o którym mówi się, że stanowi pamięć ludzi.

Kolejny ważny krok to wynalezienie druku. Powielać teksty za pomocą ruchomych czcionek w Chinach zaczęto 1390 r., a w Euro-pie w 1462 r. Spowodowało to olbrzymi wzrost liczby książek, rozpo-wszechnienie się znajomości pisma.

Najnowsza rewolucja dokonuje się obecnie i spowodował ją In-ternet. Dzięki niemu może ze sobą na bieżąco porozumiewać wielu ludzi z różnych stron świata

(wg A. Lewińskiej, E. Rogowskiej, P. Doroszewskiego).

Bank słówek do tekstu: wynalazek – винахід; komunikowanie się – cпілкування; druk – друк; bieżąco – поточно; bezpośrednio – безпосередньо.

Związki wyrazowe: przekazywać informację – передавати інформацію; po-wstanie mowy – виникнення мови; człowiek rozumny – розумна людина; po-wielać teksty – розмножувати тексти; olbrzymi wzrost – велетенський зріст; w konsekwencji – унаслідок.

Polecenia do tekstu.

Podziel tekst na części i znajdź w nim wyrazy kluczowe.

Przetłumacz na język polski . ukraiński W razie potrzeby skorzystaj ze słownika albo z pomocy nauczyciela.

Okresy pojawienia środków informacji, które wywołały kardynal-ne przemiany w społeczeństwie, wyznaczają jak rewolucje informa-tyczne. Pierwszy wynalazek to powstanie ...

Nazwij przedmioty, przedstawione na ilustracjach, wykorzystaj wyrazy pomocnicze.

Wyrazy pomocnicze: mowa, pismo, druk, telegraf, telefon, radio, komput-er, laptop – ноутбук, smartfon – смартфон, palmtop – кишеньковий комп’ютер.

8

Dokończ wypowiedź o powstaniu wynalazków wykorzystując ilustracje w potrzebnej kolejności i wyrazy pomocnicze podane wyżej.

7. Przeczytaj głośno wiersz dbając o staranną wymowę. zwróć uwa-gę na drugą i trzecią strofę, w których wyrazy zastąpiono znakami graficznymi. Jak nazywają się takie znaki graficzne? korzystaj z wyrazów pomocniczych.

Wyrazy pomocnicze: przecinek, kropka, pytajnik, wykrzyknik, dwukropek, cud-zysłów, nawias, myślnik, wielokropek.

Wanda ChotomskaO poecie i biedronce

Był sobie jeden poeta blady,który miał w biurku różne szuflady,a w tych szufladach chował zapasy:w pierwszej – przecinki, w drugiej – nawiasy,w trzeciej – średniki, w czwartej – myślniki,w piątej – dwukropki i wykrzykniki,znaki pytania, kropek pół kiloi cudzysłowów niemałą ilość. A że porządek miał w tych szufladach, bardzo porządne wiersze układał. Tutaj ! dał dla okrasy, tam jakieś słowo ujął w ( ) nagłym , przecinał zdania lub stawiał po nich ?Ponieważ myślał, pisząc wierszyki, często do wierszy wstawiał –, czasem „”, czasem : i nie żałował na końcu ....W sto dni napisał sto pięknych wierszy. Chciał właśnie zacząć pisać sto pierwszy, lecz mu w szufladach zbrakło zapasów – nie miał przecinków, nie miał nawiasów, nie miał średników, nie miał myślników, nie miał dwukropków i wykrzykników.

Z pustej szuflady pustką powiało – tylko w niej siedem kropek zostało. Poeta wiersza napisać nie mógł, chciał złamać pióro, ale się przemógł, więc prędko pióro włożył w kieszonkę,a z siedmiu kropek zrobił ... .

9

Bank słówek do tekstu:

biurko – письмовий стіл szuflada – шухлядаzabraknąć – не вистачити prędko – мерщійkieszonka – кишеня

Związki wyrazowe: układać wiersze – складати вірші; dla okrasy – для кра-си; złamać pióro – зламати ручку.

Wykonaj polecenia.

zapisz wyrazy do słowniczka. zapamiętaj ich znaczenie i pisownię.

Wskaż pary rymujących się wyrazów w strofach.

* Nazwij znaki interpunkcyjne, o których jest mowa w wierszu „o poecie i biedronce”. * Przypomnij zasady stosowania znaków interpunkcyjnych.

Spróbuj razem z bohaterem wiersza namalować jedną czy kilka ilu-stracji do albumu dziecięcego „Uczę się rysować” wykorzystując kropki i inne znaki interpunkcyjne: przecinek, kropka, pytajnik, wykrzyknik, dwukropek, cu-dzysłów, nawias itp.: а) przerysować swoje ilustracje; b) narysować ilustrację na jeden z tematów: „Świat przyrody”; „Świat zwierząt”, „Świat baśni”, „Świat moich zainteresowań”.

Przygotuj ustnie opis kolektywny do przygotowanego rysunku (6 –7 zdań). Uzasadnij swój wybór, określ nastrój swego rysunku. Podziel się spo-strzeżeniami z kolegą / koleżanką z klasy.

8. Dokończ zdania.Przy wyliczaniu oraz przy rozdzieleniu części zdania stosujemy

.Stawiamy , lub na końcu zdania.Przed wyliczeniem postaw . Jeśli przytаczamy czyjąś wypowiedź, piszemy je w .Wtrącenia zamykamy w .Stosujemy ... w zapisie rozmowy.Zdania urwane zakończ .

10

9. Przeczytaj przysłowia polskie dotyczące mowy, języka. zrób ustne tłu-

maczenie. Jakie znasz przysłowia ukraińskie o mowie? z podanych przy-

słów polskich znajdź podobne do ukraińskich. Przeczytaj przysłowie, w którym użyto wyrazów w znaczeniu przenośnym. Uzasadnij słuszność swego wyboru.

Mowa jest srebrem, a milczenie złotem.Gdzie moda w mowie, tam pustka w głowie.Jest to cnota nad cnotami, trzymać język za zębami.Co język naplecie, ręce nie rozwiążą.Najpiękniejszą mową jest czyn.Mów, co chcesz, a płać, coś winien.Skromny w mowie najwięcej powie.Mowa jest źródłem nieporozumień.Jaki człowiek, taka mowa.Jaka głowa taka mowa.Często język wyprzedza myśli.

Wykonaj polecenia.

1. zapisz do zeszytu dwа przysłowia z nieodmienny-mi częściami mowy. Podkreśl je. 2 .Wypisz dwa przykłady wyrazów, w których jest różna ilość liter i głosek. 3. znajdź w przysłowiu czasownik czasu przyszłego, aspektu doko-nanego, rodzaju męskiego. 4. Wypisz jeden przymiotnik (do wyboru) i nazwij w nim rdzeń, przedrostek, przyrostek, końcówkę fleksyjną. 5. zapisz jedno lub dwa ukraińskich przysłowia, które odpowiadają polskiemu przysłowiu Czę-sto język wyprzedza myśli.

10. Ułóż dialog na temat Jaka głowa taka mowa według podanego niżej wzoru. W razie potrzeby korzystaj ze słownika.

Wzór: Jaki człowiek, taka mowa.а) Jak rozumiesz przysłowie Jaki człowiek, taka mowa?в) Myślę, że idzie tu o wykształconym człowieku, który umie

poprawnie mówić.с) Czyż myślisz, że tu mowa o pięknym człowieku?d) Oczywiście, o pięknym, ponieważ on jest wychowany i in-

teligentny.

11

11. Przeczytaj wyrazy z ramki, dokończ zdania, zapisz je do słowniczka i zapamiętaj.

Jak rozumiesz ... ? Myślę, że idzie tu ... .Czyż myślisz, że tu mowa o... ? Oczywiście, ..., ponieważ ... .

12. Naucz się na pamięć jednego przysłowia, które się Tobie podoba. korzystaj z podręcznika i literatury uzupełniającej.

13. Przeczytaj tekst. Powtórz wiadomości. Uzupełnij rymowanki odpo-wiednimi wyrazami z „chmurek”.

Rymowanka to krótki wierszyk o prostych ry-mach. Wyliczanka to wierszyk dla dzieci, który recy-tują, wskazując przy każdym wyrazie lub przy każdej sylabie kolejną osobę biorącą udział w zabawie i wybi-erając tą, na której kończy się wierszyk.

а) Na zielonej łące hasają ........... wróży róży в) Siedzi żaba w kałuży wyjące

i kumkaniem deszcz zająceс) Najważniejsza w ulu głowa to ... córki kurki d) Kozy kują, gdzie, kto powie? krowie

W sławnym mieście Pacanowieе) Pierwszego września

dzwonkiem nas woła nasza ... pszczoła szkoła

Uśmiechnij się Wraca ze szkoły do domu Jasiu.– Tato, tato pani zadała pytanie i tylko ja się zgłosiłem.– Tak? Brawo, a jakie to było pytanie?– Kto nie odrobił zadania domowego?

12

ТEMAT 2. ŻYCIE SZKOLNE. MOI SZKOLNI PRZYJACIELE.

MOI NAUCZYCIELE. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA. POWTÓRZENIE.

14. Przeczytaj wyraźnie opowiadanie. Spróbuj określić główną myśl zawartą w tekście.

Irena LandauCoś okropnego!

No i koniec wakacji, cześć i do widzenia! Skończyło się poranne leniuchowanie, trzeba wstawać najpóźniej o siódmej, kiedy człowie-kowi zaczyna się dopiero śnić coś przyjemnego.

I na dodatek musi jeszcze wysłuchiwać narzekań mamy i kpin tatusia. „No tak – powie mama – już się zaczyna. Ile razy mam cię budzić?” W ogóle te poranki w czasie roku szkolnego są okropne, a potem trzeba wyjść i iść kawał drogi, a potem wejść do szatni. W szatni wszyscy strasznie rozrabiają, ten dureń Kamil ciągle zamienia czapki na wieszakach, Emilka się pcha, Eryk opowiada jakieś głupie historyjki, jak to uratował z pożaru pięcioro dzieci i kota albo o srebr-nym samolocie, który kupił sobie jego wujek z Ciechanowa.

Dzwonek dzwoni tak, że mogą pęknąć bębenki w uszach i wszyscy lecą do klasy, a ten cały Kamil za-wsze usiłuje podstawić komuś nogę. No i zaczynają się lekcje, to już jest zupełne dno. Człowiek wycią-ga zeszyty, książki, coś tam pisze, czyta, liczy, pieski ustawia w jednym zbiorze, kotki w drugim, maki w trzecim, kapustę w czwartym, a potem wszystko miesza, bo okazuje się, że to miały być tylko dwa zbiory, i koty z psa-mi mają być razem, bo to zwierzęta, a maki z kapustą też razem, bo to rośliny, i oczywiście Eryk robi głupie kawały i mnie też zalicza do zbioru zwierząt, bo mówi, że jestem cielak. I pani nam obu każe wyjść za drzwi, bo na lekcji nie wolno się bić, a to nie jest sprawiedliwe, bo przecież nie mogłem Erykowi czegoś takiego darować.

To było w zeszłym roku, ale w tym też na pewno będzie się działo podobnie. Nie wiem, po co mama poszła po lekarza, zupełnie dobrze się czuję...

Babciu, co lekarz powiedział? Jaka grypa? Dlaczego aż dziesięć dni? Jak to, przecież zaczyna się rok szkolny, a ja mam leżeć w łóżku?! Wszyscy spotkają się od razu pierwszego dnia, będą sobie opowiadać

13

różne fajne historie, a mnie nie będzie? To wykluczone! Zobaczysz, że jutro wstanę i pójdę! Przecież będę miał zaległości. Co tam Marta, Marta może mi najwyżej pokazać zeszyt, ale nie opowie tego, co pani mówi! Pani mówi bardzo ciekawe rzeczy, czyta nam różne takie histo-ryjki! A Eryk? Wyobrażam sobie, jakie nowe kawały wymyślił przez dwa miesiące, na pewno rozbawi całą klasę, a ja mam gnić w łóżku?! Emilka zaprzyjaźni się z jakimś innym chłopcem, ja nie chcę! Co z tego, że rano sobie poleżę? Myślisz, że to tak przyjemnie spać i spać, kiedy wszyscy wybierają się do szkoły i do pracy? Wszystkie dzieci spotkają się w szatni, nawet już po drodze do szkoły, a mnie ma nie być? Mam tu się kłębić pod kołdrą i pić zimne mleko, które mi zosta-wi mama? I co, będę leżeć sam w domu? [...] Nie wytrzymam przez te dziesięć dni, no, po prostu nie wytrzymam!!!

Bank słówek do tekstu:

leniuchowanie – ледарювання; narzekanie – нарікання; kpiny – висміювання; zaległości – заборгованості; okropny – жахливий; zaprzyjaźnić się – заприяте-лювати.

Związki wyrazowe: robić głupie kawały, rozrabiać – дебоширити.

Pytania i polecenia do tekstu.

*zastanów się, kto jest narratorem i o kim on opowiada? *Jak uważasz, dlaczego karol tak różnie ocenia szkołę? * Ułóż 3–4 zdania w odpowiedzi na pytanie: „Jak dzisiaj było w szkole”?

*zapoznaj się z nowymi wyrazami z banku słówek do tekstu. zapisz wyrazy do słowniczka.

Przygotuj się do wypowiedzi ustnej: ułóż plan do tekstu i znajdź wyrazy kluczowe. Skomentuj jego treść na podstawie pytań.

15. Praca ze słownikiem. Praca w grupie. А. Wyjaśnij znaczenie zwrotów: wszyscy strasznie rozrabiają, robić głupie kawały, coś okropnego, rozbawi całą klasę, będę miał zaległości, gnić w łóżku, wysłuchiwać narze-kań, iść kawał drogi, nie mogłem darować. В. Powiedz, co oznaczają poda-ne związki wyrazowe i zdania, do jakich środków stylistycznych one należą. Dzwonek dzwoni tak, że mogą pęknąć bębenki w uszach, mówi, że jestem cie-lak, wszyscy lecą do klasy, kłębić się pod kołdrą.

16. Przygotuj ustnie dialog złożony z 7–8 replik na podstawie ilustra-cji. Podziel się spostrzeżeniami z kolegą / koleżanką z klasy.

14

17. Do podanych wyrazów i związków wyrazowych dobierz określenia dotyczące twojej szkoły, które informują o jej wyglądzie i stanie. określ rodzaj i liczbę użytych przymiotników.

Budynek szkolny – niski, wysoki, duży, mały, odnowiony, cegla-ny, ciasny, piętrowy.

Boisko szkolne – piaszczyste, zadbane, szerokie, z trawnikami, nieduże.

Posadzki (підлога) – wypolerowane, matowe, czyste.Korytarze – ciemne, jasne, szerokie, wąskie, przestronne, wyso-

kie.Klasy – duże, małe, jasne, słoneczne, ciepłe.Ławki – niskie, wysokie, wygodne, drewniane, kolorowe, usta-

wione w dwóch rzędach.Gazetki i plakaty na ścianach – barwne, ciekawe, wesołe, z

obrazkami, z ilustracjami, ze zdjęciami, śmieszne.

18. Przygotuj ustnie monolog na temat „Czy lubisz swoją szkołę? Czy lubisz chodzić do szkoły i dlaczego?” (7-8 zdań).

19. zastąp przymiotniki w związkach wyrazowych innymi o podobnym znaczeniu z cząstką nie. Wyjaśnij pisownię cząstki nie z przymiotnikami.

Wzór: Krótka wycieczka – niedługa wycieczka.Trudna sytuacja – , zły wygląd – , duży wysi-

łek – , smutny dzień – , zbędne słowa – .

20. *Dokończ zdanie.Przymiotniki z cząstką nie piszemy ...*określ osobę, liczbę, czas i tam, gdzie to możliwe rodzaj czasowników w

podanych zwrotach wyrazowych.

В. Szkoła Podstawowa nr 103 na Warszawskiej Sadybie

А. Szkoła podstawowa nr 40 im. Mieszka I w Poznaniu

15

Powie mama, wszyscy rozrabiają, lekarz powiedział, będę miał zaległości, Eryk wymyślił, dzieci spotkają się, jutro wstanę i pójdę, człowiek pisze, czyta, liczy.

*odmień przez przypadki i liczby wyraz nauczyciel.

21. Praca w grupie. Ułóż wypowiedź (monolog) na jeden z te-matów (według wyboru) „Mój stosunek do nauki”, „Dbam o swoje zdrowie”, „zawsze dzieje się coś ciekawego, więc nie chcę chorować”, „Moi szkolni przy-jaciele”, „Świat moich zainteresowań”.

Wyrazy pomocnicze: zainteresowanie – інтерес, зацікавлення; przywiąza-nie – прихильність; stosunek – ставлення.

22. Przeczytaj i przetłumacz. Jakie znasz przysłowia o przyjaźni w języku ukraińskim? Naucz się na pamięć jednego przysłowia o przyjaźni lub o znaczeniu wiedzy w życiu człowieka (według wyboru).

1. Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie. 2. Bez przyjaźni nie ma życia. 3. Przyjaźń nie tytułów, ale serca potrzebuje.4. Umiej być przyjacielem, znajdziesz przyjaciela. 5. Wiedza jest skarbnicą, lecz praktyka jest do niej kluczem.

23. Przeczytaj wiadomości. Dokończ zdania. Ułóż dialog do po-danego tekstu.

Fonetyka. Ortoepia. Grafia

Najmniejszy, niepodzielny artykulacyjnie i słuchowo dźwięk mowy to ... . W języku polskim głoski dzielą się na ... i ... . Znakiem głoski jest ... . Litera to znak graficz-ny należący do pisma.

Istnieją głoski zapisywane przez ... : ch, cz, sz, rz, dz, dź, dż, np. chleb, czas, sześć, rzeka, dzień, dziecko, dżudo.

Głoski dźwięczne to takie, przy których wymawia-niu wiązadła głosowe są zsunięte i drgają pod naporem powietrza, np. z, b, d, ż, r, l, m.

16

Głoski bezdźwięczne to takie, przy których wyma-wianiu powietrze swobodnie przechodzi przez rozsu-nięte wiązadła głosowe, np. s, p, t, sz, f, k.

Głoski nosowe to takie, przy których wymawianiu powietrze wydostaje się przez nos i usta. Do nich nale-żą samogłoski ą, ę i spółgłoski m, n.

Spółgłoski twarde to takie, przy których wymawia-niu język się nie unosi, np. d, m, p, t.

Spółgłoski miękkie to takie, przy których wymawia-niu unosi się środkowa część języka, np. ś, ć, ń, dź, ź.

Wyrazy pomocnicze: litera, samogłoski, dwuznaki, głoska, spółgłoski.

24. zaobserwuj w lustrze, jak zmienia się układ warg, położenie języka podczas wymawiania samogłosek e – i – y, o – a oraz spółgłosek n – ń, b – s, l – ł.

25. Przeczytaj tekst, obejrzyj obrazki i odpowiedz na pytania. Małgorzata Musierowicz

Lekcja z DmuchawcemNa trzeciej lekcji był polski – z Dmuchaw-

cem. Siwy starszy pan o dobrodusznym, kpiącym uśmieszku i łagodnym spojrzeniu jasnych oczu, ukrytych za grubymi szkłami, był wychowawcą. Słynął w szkole z nieszablonowych pomysłów i ory-ginalnie prowadzonych wykładów. Nikt nie nudził się na jego lekcjach.

– Witam – rzekł Dmuchawiec, grzebiąc w szu-fladzie stołu. – Czy tu jest dziennik? Nigdy nie pa-miętał, że dziennik należy odnieść po lekcji do ja-

skini profesorów, nigdy też nie pamiętał o tym, że to on ma przynieść ów doku ment na swoją lekcję.

Kiedy zamieszanie z dziennikiem zostało opanowane, Dmucha-wiec przystąpił do lekcji. Najpierw omówił wyniki klasówki. Były one jak zwykle dobre, ponieważ tak się jakoś składało, że wszyscy w tej klasie lubili przedmiot wykładany przez Dmuchawca. Nauczyciel mó-

17

wił zwięzłe, jasno i dowcipnie. Spytał uprzejmie, czy uczniowie już skończyli cieszyć się ze swoich piątek. Kiedy usłyszał od powiedź twier-dzącą, poprosił o schowanie zeszytów, wstał i przeszedł się po klasie.

– Współczucie – powiedział, nagle przystając. Klasa ucichła mo-mentalnie.

– Kto wyjaśni, co to oznacza?– Ja! – powiedział gruby Darek z

pierwszej ławki. – To jest litość. – Bezmyślny chłopcze – rzekł Dmu-

chawiec. – Litość to nie współczucie. Zwróćcie uwagę na zabarwienie emo-cjonalne obu tych słów. Które z nich ma odcień pejoratywny? – Współczucie – powiedziało kilka głosów naraz.

– Oba mają – powiedziało kilka innych głosów. Dmuchawiec nie spo dziewał się takiej odpowiedzi. Był szczerze zdumiony.

– Wyjaśnijcie mi to zaraz – zażądał.Nikt się nie kwapił.– Nno... – rzekł Darek. – Bo współczucie to tak jak... miłosier-

dzie... to takie jakieś babskie. Ckliwe.– Słucham dalszych wypo wiedzi.Za padło milczenie, ponieważ nikt nie zamierzał się wychylać.– Co się dzieje? W waszej świadomości zachodzą niepojęte dla

mnie zmiany. Dlaczego waszym zdaniem współczucie jest czymś niewłaściwym? Dlaczego waszym zdaniem pomaganie bliźnim jest śmieszne? Dwaj spośród was – nazwisk nie wymienię ze względów humanitarnych – stali wczoraj na skrzyżowaniu, a obok staruszka nie miała odwagi przejść przez jezdnię. Widziałem to z dala, tak jest. Stąd temat mojej dzisiejszej rozmowy z wami. Starsza pani zwróciła się w końcu do jednego z tych dwóch i on ją przeprowadził przez jezd-nię. Ale tak się wstydził, że to zrobił. Ja pytam – dlaczego? Dlaczego wstydzicie się współczucia? Współ-czucia.

W klasie wisiało niepewne milczenie. Wstała Czesia Żak.– Boimy się współczuć – powiedziała. – Ludzie wokół nas są agre-

sywni. Robimy krok w ich stronę, a oni odpowiadają nam złością. Po prostu boimy się, żeby nas nie od trącono.

– Śmieszne – rzekł Dmuchawiec. – Odtrącą was – no i co z tego? Ja bym się tego nie obawiał. Czy wiecie, że zwierzęta często atakują ze strachu? Jak pisał pewien znakomity pisarz: „Źli ludzie to ci, któ-rzy myślą, że świat jest zły i źli są wszyscy wokół. I czynią zło, myśląc, że bronią się przed złem innych”.

18

– Czy ktoś chciałby powiedzieć coś jeszcze? – Ja – zgłosił się Lu-cek. – Ja jeszcze o tym, co ten pisarz powiedział. Co do złych ludzi.

– No, no słucham?– Ten gość nie miał racji – stwierdził Lucek kategorycznie.– Moim zdaniem, źli ludzie to ci, którzy zapewniają sobie korzy-

ści, krzywdząc innych. Pan rozumie? Dmuchawiec nagle roześmiał się z całego serca i wziął Lucka

za rękę. – Ależ tak – powiedział. – Rozumiem. Rozumiem doskonale i

dzięku ję wam za dzisiejszą lekcję. Odwieczne wartości, jak się okazu-je, nie umie rają z byle powodu. Tak. Oto dlaczego lubię być nauczy-cielem. Utwierdzam się wciąż na nowo w przekonaniu, że dobro jest niezniszczalne. – Puścił wreszcie rękę Lucka. – No, a teraz zadanie domowe: „Współczucie w moich ulubionych książkach”. Liczę na ob-szerne i szczere wypowiedzi. Żegnam do jutra, już dzwonek (frag-ment książki „Kwiat kalafiora”)

Bank słówek do tekstu: łagodny – лагідний; opanować – опанувати; zwięzłe – стислo; dowcip-nіe – дотепнo; zdumiony – здивований; kwapić się – квапитися; odtrącić – відштовхнути; krzywdzić – кривдити; niezniszczalny – незнищенний.

współczucie – співчуття miłosierdzie – милосердяlitość – жалість ckliwy – нудотнийniewłaściwy – неправильний, непідходящий

Związki wyrazowe: kpiący uśmiech – насміхатися; zapewniać sobie korzy-ści – забезпечувати собі вигоду; odwieczna wartość – одвічна цінність.

Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.

*zastanów się, dlaczego ludzie wstydzą się okazywać współczucie? *Co o tym sądzą bohaterowie opowiadania „Lekcja z Dmuchawcem”?

*o co spytał nauczyciel Dmuchawiec na lekcji? *Jakim był nauczyciel Dmuchawiec i jaki stosunek do niego wykazywali uczniowie? *znajdź w tekście wyróżnione zwroty i zastąp je zwrotami bliskoznacznymi.

Przeczytaj wyrazy z ramki, zapisz je do słowniczka i zapamiętaj. Wy-pisz dodatkowo wyrazy, które pomagają scharakteryzować wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, osobistość człowieka.

19

Przygotuj ustnie dialog złożony z 6-7 replik na podstawie obrazku do tekstu.

Praca w grupie. Przygotuj się do wypowiedzi ustnej: А. Ułóż pytania do tekstu; В. znajdź w utworze i przeczytaj zdania, które charakte-ryzują: a) wygląd zewnętrzny bohaterów utworu; в) cechy ich charakteru.

Wypisz wyrazy kluczowe. Podziel dwa z podanych wyrazów na części. Ułóż z nimi zwroty wyrazowe, znajdź wyraz nadrzędny i podrzędny.

26. Wyjaśnij, jak rozumiesz zwrot chodzić do szkoły? Pomogą ci w tym

podane niżej zdania. Uczymy się nowych wyrazów. zapisz wyrazy do słowniczków.

Beata jeszcze nie chodzi do szkoły (być w wieku szkolnym).Darek chodzi do szkoły, a Kuba dojeżdża autobusem (pokony-

wać na piechotę drogę do szkoły).Chodzę do szkoły podstawowej (być uczniem jakiejś szkoły,

mieć wspólne przeżycia, przyjaźnie).Chodziłem do szkoły, więc znam gramatykę (uczyć się , zdoby-

wać wiedzę) (wg E. Lewińskiej. A. Rogowskiej)

27. Popatrz na obrazek. opisz treść obrazku, wygląd zewnętrzny

chłopca i jego nastrój. Pod kierunkiem nauczyciela ułóż schemat opisu.

Przygotuj ustnie dialog w stylu potocznym z 6-7 replik na podstawie obrazku. Wykorzystaj nowe wyrazy i zwroty wyrazowe z poprzednich ćwiczeń.

28. Pisanie z pamięci. Popatrz na zdanie w ramce. zapamiętaj pisownię. zamknij podręcznik i zapisz zdanie. Оtwórz podręcznik i sprawdź, czy wszystkie wyrazy w zdaniu zostały napisane poprawnie.

Język potoczny to taki język, którym porozumiewamy się na co dzień w swobodnej rozmowie, np. z kolegami w szkole, w domu.

20

Wiem więcej Małgorzata Musierowicz (ur. 1945) to

autorka książek dla dzieci i młodzieży, ilu-stratorka, twórczyni cyklu powieściowego „Jeżycjada” (nazwa pochodzi od poznańskiej dzielnicy Jeżyce).

29. Przeczytaj uważnie tekst. Przepisz do zeszytu, podkreśl wyrazy z dwuznakami. Policz sylaby w podkreślonych wyrazach.

Trzeba wstawać najpóźniej o siódmej, kiedy człowiekowi zaczyna się dopiero śnić coś przyjemnego. Dzwonek dzwoni tak, że mogą pęk-nąć bębenki w uszach. Wszyscy lecą do klasy. To było w zeszłym roku, ale w tym też na pewno będzie się działo podobnie.

30. Przygotuj ustnie dialog złożony z 6-7 replik na podstawie ilustracji do tematu „Jak

trzeba zachowywać się na lekcji”. Przy po-

trzebie korzystaj ze słownika.

31. Praca w grupie. zapisz przy-słowia А.В.С.D. do zeszytu i podkreśl w nich głoski nosowe.

А. W styczniu grzmoty, częste słoty.В. Kwiecień plecień, bo przeplata tro-

chę zimy, trochę lata.C. Na świętego Grzegorza idzie zima do morza.

32. Dokończ wiadomości. Miękkość spółgłosek oznaczamy w piśmie za pomocą ... , np.

miasto, siedem oraz .... , np. toń, wieś. Spółgłoski miękkie ś, ć, ń, dź, ź piszemy ...., np. idź, noś i przed

... , np. śnieg, źle.

33. Mów poprawnie. Wymów prawidłowo pary spółgłosek: s – ś, dz – dź, c – ć,

z – ź.

21

34. Praca w grupie.

А. Wstaw brakujące litery i zapisz wyrazy do zeszytu. Podkreśl litery z kreską.

Pro , bro , kto , ni , ple , le , wo , we , gałą , jed , mied .

cisnąć, pi, ma, wierć, więk, je cie, dźbło, le, wikła, renica, ródło.

iano, iła, iągnąć, iebo, ięcioł, icho, iski, iwny.

В. Podziel wyrazy na samogłoski i spółgłoski. Podkreśl jedną linią wyra-zy, w których litera i oznacza miękkość poprzedzającej ją spółgłoski i dwiema liniami wyrazy, w których i jest znakiem samogłoski i jednocześnie znakiem miękkości.

Mówić, boisko, odpowiadać, siostra, prosić, wiosło, siedzieć, dziec-ko, biegać, ciekawy, liczyć.

С. Wypisz z trzeciego akapitu tekstu „Coś okropnego!” wyrazy z literą і. Wyjaśnij ich pisownię.

35. Powtórz i podaj 2-3 przykłady.Głoski nosowe oznaczamy za pomocą liter ą, ę w wyrazach pol-

skiego pochodzenia, np. ... .

36. Przepisz wyrazy, wstaw brakujące litery.W ż, m dry, d b, s d, z b, goł b, p k, g ś, l d, d tka,

p zek.

37. Połącz sylaby, utwórz wyrazy.Szko- , -dza, -le-, - ka, ko-, na-, -ła, wie-, -u-, -ga.

38. Uczymy się nowych wyrazów i związków wyrazowych.

Wielki Wóz Droga Mleczna Plejady Gwiazdozbiór Wagi

22

wieża – башта wszechświat – всесвітodwaga – відвага natchniony – натхненнийPlejady – Плеяди Gwiazdozbiór Wagi – ТерезиSłońce – Сонце Droga Mleczna – Чумацький ШляхWielki Wóz – Великий Віз (Велика Ведмедиця)

Wiem więcej Mikołaj Kopernik (1473–1543) to polski astronom, wybitny

naukowiec epoki Odrodzenia, który zajmował się matematyką, pra-wem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią, był lekarzem oraz tłumaczem.

Kopernik jest autorem dzieła „O obrotach sfer niebieskich” przedstawiającego heliocentryczną wizję Wszechświata, które dokonało przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji na-ukowych od czasów starożytnych, nazywaną prze-wrotem kopernikańskim.

Doświadczalne potwierdzenie ruchu orbitalne-go Ziemi uzyskano dopiero w latach 20. XVIII w.

Bertel Thorvaldsen, pomnik Mikołaja Kopernikaw Warszawie, 1882 r.

39. Wstaw brakujące litery i wyjaśnij napisanie wyrazów (h/ch, ó/u, rz/ż). g ra, ogr d, kr l, og rek, mak wka, ejnał, ata, p epra-

szam, ona, b eg.

40. Przeczytaj wiersz dbając o staranną wymowę. Nazwij temat wiersza Władysława Broniewskiego. Podziel go na części. znajdź mikrotematy w tekście.

Władysław Broniewski Kopernik

Noc roziskrzona gwiazdami, pogodna – To pora pracy. Astronom na wieżyPatrzy na gwiazdy. Ręka jego chłodnaUjmuje cyrkiel, który wszechświat mierzy.Wielki Wóz sporo już objechał nieba,Niedługo błyśnie sierp księżyca blady...

23

Sam przeciw gwiazdom! Odwagi potrzeba

Temu, kto wnika w krążące miriady Światów i myślą je mierzy z daleka... O, Drogo Mleczna, Plejady i Wagi! O, Słońce! Lęka się serce człowieka. Kopernik szepce: „Odwagi, odwagi!”Myśl nieulękła ku gwiazdom się zwraca,Szukając prawa, które wszystkim rządzi.Cyrkiel i karta, rachunek i praca Tyle wystarcza, by w niebie nie zbłądzić.

Bledną już gwiazdy. Astronom znużonyPrzymknął powieki, chwilę – zda się – drzemie.Nagle wprost w Słońce spojrzał i natchniony Zatrzymał Słońce i poruszył Ziemię.

Bank słówek do tekstu: cyrkiel – циркуль; nieuklęty – незламний; rządzić – керувати; znużony – втомлений; drzemać – дрімати; zatrzymać – затримати; poruszyć – порушити.

Związki wyrazowe: sierp księżyca – місячний серп; miriady światów w nie-bie – міріади світів в небі; nie zbłądzić – не заблукати; przymknąć powieki – прикрити повіки.

odpowiedz na pytania.

*zastanów się, o kim mówi podmiot liryczny w wierszu pt. „kopernik”.* Czy wiesz, czego dokonał Mikołaj kopernik? znajdź wersy wiersza, które o tym mówią.

41. Na podstawie wiersza „kopernik” Władysława Broniewskiego, ob-razu Janа Matejki „astronom kopernik, czyli rozmowa z Bogiem”, zdjęcia przedstawiającego рomnik kopernika w Warszawie spróbuj odpowiedzieć na pytanie: jak jest przedstawiony Mikołaj kopernik? Jak rozumiesz wyrażenie „przewrót kopernikański”?

42. Napisz krótką rozprawkę, uzasadnij w niej myśl o tym, że Mikołaj kopernik był wielkim naukowcem epoki odrodzenia (5–6 zdań). Wykorzystaj w tym celu informację podaną w rubryce „Wiem więcej”.

Jan Matejko, „Astronom Kopernik,

czyli rozmowa z Bogiem”, 1872 r.

24

43. Mów poprawnie.Polskie wydało go plemię,Wstrzymał słońce, ruszył ziemię! (Jan Nepomucen Kamiński, „Kopernik”).

44. Wypisz z wiersza „kopernik” W. Broniewskiego rzeczowniki własne, wyjaśnij ich pisownię.

45. Przyporządkuj czasowniki do dwóch grup rodzajowych. Szukała, patrzył, spojrzała, poruszyła, zatrzymał, patrzyła, poru-

szył, spojrzał, szukał, zatrzymała.

Rodzaj męski Rodzaj żeński

46. Utwórz od podanych przymiotników przysłówki, które określają ce-chy czynności i stanów i odpowiadają na pytanie jak? gdzie? kiedy?

Uczony odważny – odważnie.Noc pogodna – .Ręka chłodna – .Wszechświat daleki – .

47. Uzupełnij brakujące litery. Sprawdź w słowniku ortograficznym pi-sownię wyrazów.

rz / ż ó / u ch / h

wie...a w...z ...wila

pat...eć p...szcza ...erb

pot...eba kr...l ra...unek

krą...yć ...lica ...ejnał

...aden mr...z wsze...świat

48. Ułóż dialogi: na podstawie wrażeń z biografii oraz dokonań na-ukowych Mikołaja kopernika albo na temat: „Jakich znasz wybitnych Polaków, którzy wnieśli duży wkład w rozwój nauki i sztuki”? zainscenizuj je.

25

TEMAT 3. MÓJ WOLNY CZAS. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA

50. Popatrz na obrazki i powiedz, co jest na nich przedstawione?

Przygotuj ustny dialog złożony z 7–8 replik na podstawie ilustracji. za-stanów się, co lubisz robić w czasie wolnym? Сzy każdy powinien mieć jakieś zainteresowania?

51. Przeczytaj na głos. Poprawnie wymawiaj wyrazy i związki wyrazowe.

zainteresowanie – зацікавленість domagać się – прагнутиbawić się – гратися wędrować – мандруватиspędzić czas – провести час myśliciel – мислительatrakcje – розвагиurządzić wycieczkę – організувати екскурсіюhobby, pasja, pot. konik – хобі, захоплення,

улюблене заняття на дозвіллі

51. Przeczytaj tekst na głos.

Czas wolnyCzas wolny w ciągu wieków był przedmiotem zainteresowań wie-

lu wybitnych myślicieli. Już Arystoteles dowodził, że czas wolny – schola – nie jest wypoczynkiem ani końcem pracy.

Słynny pedagog Jan Amos Komeński w 1657 roku zwrócił uwagę na organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży po zajęciach szkol-nych. Domagał się szkoły, która posiada boisko, ogród, miejsca przy-stosowane do czynnego wypoczynku i rozrywki po pracy umysłowej, w czasie wolnym.

26

John Locke opowiadał się za koniecznością dbania o zdrowie fi-zyczne człowieka, zrywał ze średniowiecznym kultem umysłu, do-strzegając potrzeby doskonalenia ludzkiego ciała. Czas wolny, zda-niem tego myśliciela, był do tego najlepszą porą.

Czas wolny to czas swobodnego wyboru form czynnego wypo-czynku, rozrywki, zainteresowań odpowiadających jednostce.

Do form aktywności polskiej młodzieży w czasie wolnym należą: film, teatr, książki, telewizja, komputer, Internet, radio, sport, muzy-ka, prasa, turystyka, majsterkowanie, nauka.

Czas wolny powinien przynosić nie tylko wypoczynek, lecz także pewnego rodzaju atrakcje, zabawę, rozrywkę – czyli coś zupełnie no-wego i odmiennego, musi być wypełniony radością, emocjami i swo-bodą (wg Janusza Bielskiego).

Bank słówek do tekstu:arystoteles (384–322 до н. е.) – Аристотель, давньогрецький вчений-

енциклопедист; Jan amos komeński (1592–1670) – Ян А́мос Ко́ме́нський, чеський мислитель, педагог, письменник; John Locke (czytaj: Dżon Lok) (1632–1704) – Джон Локк, англійський філософ; wybitny – видатний; jednostka – особистість; majsterkowanie – майстрування.

Związki wyrazowe:

wypełnić radością – наповнити радістю kult umysłu – культ розуму

Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.

*Jak rozumieli czas wolny wybitni myślicieli – arystoteles, Jan amos ko-meński, John Locke?

*Jak uważasz, czym musi być wypełniony czas wolny?

Wymień formy aktywności polskiej młodzieży w czasie wolnym.

Wypisz z tekstu wyrazy kluczowe.

Uczymy się nowych wyrazów. zapisz wyrazy do słowniczka. zapamiętaj ich znaczenie i pisownię.

Ułóż plan do tekstu. Skomentuj jego treść na podstawie pytań.

27

52. W podanych wyrazach wskaż wspólną cząstkę.Czytać – przeczytać, odczytać, odczyt, czytanka, czytelnik, czy-

telnia.

53. Do podanych rzeczowników dopisz formy dopełniacza lp.

Wzór: Pies – psa.Komputer, pedagog, wiek, sport, wypoczynek, teatr, umysł, ko-

niec, czas, człowiek, ogród, film.

54. odmień przez przypadki w lp i lm wyrażenia: wolny czas, wybitny myśliciel.

55. Wśród podanych czasowników znajdź formy: 1 os. lp, czas przeszły, r. męskoosobowy; 3 os. lp czas teraźniejszy, r. niemęskoosobowy; 2 os. lm, czas przeszły, r. niemęskoosobowy; 1 os. lm, czas przeszły, r. męskoosobowy; 3 os. lp, czas przyszły, rodzaj żeński.

Organizowałyście, mogłam, weszlibyśmy, skoczył, będzie praco-wała, szli, dowodził, będę pracował, śpiewać, opowiada się.

56. Przeczytaj na głos. Powtórz znane ci wiadomości. Wymawiaj po-prawnie głoski w wyrazach.

Plan ramowy ujmuje tylko najważniejsze wy-darzenia.

Plan szczegółowy uwzględnia wydarzenia główne i szczegółowe.

Kiedy piszemy plan szczegółowy, punkty planu oznaczamy cyframi, a podpunkty – literami.

57. Przeczytaj starannie tekst.

Kwiat ametystuByło starym obyczajem na dworze króla Zygfryda, że rycerze urok

swych dam chwalili i każdy z nich opowiadał, jakich czynów na cześć swej pani dokonać jest gotów. Żaden nie chciał ustąpić drugiemu w fantazji. Jeden tylko Gotfryd, Zwycięskim zwany, milczał.

Zapytał go tedy król Zygfryd:

28

– No a ty, Gotfrydzie, jakiego czynu gotów byłbyś dokonać na cześć córki mojej, księżniczki Roksany?

– Myślę, najjaśniejszy panie – odrzekł Got-fryd – że poszedłbym dla niej po zaklęty kwiat ametystu.

– Nigdy o takim nie słyszałem – powiedział zdziwiony król.

– Czy to być może, panie i władco? – odparł rycerz. – Rośnie on na Górze Niedostępnej. Posadził go tam król gór i otoczył wieńcem olbrzymich ogni. Tylko ten rycerz zerwać go może, który bez lęku przez ogień przejdzie. Jeśli zadrży mu choć na chwilę serce, zamieni się w popiół.

– Wyruszam natychmiast i albo zginę, albo księżniczce kwiat ametystu przyniosę! – powiedział Gotfryd.

Jak postanowił, tak zrobił, i w niedługim czasie u stóp Góry Niedostępnej stanął. Śmiało i wesoło wieniec płomieni straszli-wych, co kwiat czarodziejski otaczały, wzrokiem objął i bez drżenia wszedł w ogień. Rozstąpiły się przed nim płomienie i Gotfryd uj-rzał cudowny kwiat ametystu. W milczeniu i podziwie przyglądał się przez chwilę jego piękności, po czym pochylił się, by go zerwać. W tej samej chwili poczuł, że ktoś dotyka jego ramienia. Odwrócił się. Przed nim stała cudna pani, o oczach barwy ametystu, z tęczowymi skrzydłami u ramion.

– Proszę cię, nie tykaj tego kwiatka – rzekła błagalnie. – To kwiat mojego życia. Jeśli go zerwiesz, będę musiała umrzeć!

– Piękna pani – odparł wzruszony Gotfryd – nie dotknę tego kwiatu. Wrócę do domu z pustymi rękami, ale nikt nie będzie miał mi tego za złe.

– Niestety, szlachetny rycerzu. Jeśli o naszym spotkaniu opo-wiesz, również będę musiała umrzeć. Nam, wróżkom, nie wolno po-kazywać się ludziom. Jeśli moja królowa dowie się, że z tobą rozma-wiałam, skaże mnie na śmierć.

– Cóż więc mam uczynić? – zapytał niepewnie Gotfryd.– Powiedz wszystkim, żeś się przeraził wielkich ogni i dlatego

wracasz z niczym.– Jak to?! Ja, Gotfryd Zwycięzca, mam wszem i wobec ogłosić,

żem stchórzył? Nie mogę tego uczynić!– To prawda – odparła cicho wróżka. – Cóż by się stało z twoja

sławą rycerską? Zerwij więc kwiat, który zdobyłeś. Widzę, że muszę umrzeć.

29

– Gdybym to uczynił – rzekł Gotfryd po chwili namysłu – po-pełniłbym czyn prawego rycerza niegodny. Żegnaj, piękna pani. Odwrócił się i szybko zaczął schodzić z góry.

Z ciężkim sercem stanął Gotfryd przed królem Zygfrydem i uko-chaną księżniczką Roksaną. Spuścił nisko głowę, wahał się chwilę, w końcu rzekł cichym głosem:

– Królu najjaśniejszy! Księżniczko Roksano! Nie zdobyłem zacza-rowanego kwiatu ametystu. Gdym ujrzał wieniec ogni ogromnych wokół kwiatu płonący, zadrżało we mnie serce i z niczym odjechałem. Nagle wśród grobowej ciszy odezwał się dźwięczny i silny głos księż-niczki Roksany:

– Zaprawdę, nie wierzę ci, Gotfrydzie! Nie wiem, dlaczego bez kwiatu ametystu powróciłeś, wiem jednak, że nie tchórzostwo było tego przyczyną. Kocham cię i ufam ci, i życie moje należy do ciebie.

Otoczyli rycerze Gotfryda kołem i ręce mu ściskając o przyjaź-ni swojej zapewniali. A Gotfryd do stóp księżniczki Roksany upadł i, głowę na kolanach jej złożywszy, jak dziecko zapłakał (wg utworu H. Górskiej „O księciu Gotfrydzie rycerzu gwiazdy wigilijnej”).

Bank słówek do tekstu: czyn – вчинок; zaklęty – зачарований; zdziwiony – здивований; niedostępny – недоступний; lęk – cтрах; płomień – полум’я; drżenie – трепет; dotykać – тор-катися; szlachetny – благородний; przerazić się – набратися страху; stchórzyć – злякатися; wahać się – вагатися.

Związki wyrazowe: wieniec ogni – вінок вогню; zadrży serce – заб’ється серце; mieć ciężkie serce – важко на серці; grobowa cisza – могильна тиша; сzarodziejski kwiat – чарівна квітка; tęczowe skrzydła – райдужні крила; zamie-nić się w popiół – перетворитися на попіл.

księżniczka – принцеса rycerz – лицарtchórzostwo – боягузтво wróżka – ворожкаufać – довіряти

Pytania i polecenia do tekstu.

Przeczytaj wyrazy z ramki, zapisz je do słowniczka i zapamiętaj.

* Jaki obyczaj panował na dworze króla zygmunta? *Jakiego czynu go-tów był dokonać na cześć księżniczki Roksany Gotfryd? *Gdzie rośnie kwiat ametystu? *kto może zerwać ten kwiat? *o co poprosiła Gotfryda wróżka? *Co powiedział po powrocie Gotfryd królowi zygfrydowi i księżniczce Roksanie?

30

Czy uwierzyła Roksana Gotfrydowi? odpowiedź uzasadnij. *Dlaczego Gotfryd odmówił zerwania kwiatu ametystu? *Czego na podstawie tej baśni dowiedzia-łeś się / dowiedziałaś o rycerzach? *Czy obecnie postępują tak, jak niegdyś rycerze?

* Wyjaśnij, dlaczego baśń nazywa się „kwiat ametystu”? * Czy znasz baśnie innych narodów z podobną fabułą? *Wymień imiona głównych bohate-rów baśni „kwiat ametystu”, jej autora i nazwę.

Podziel tekst na części zgodnie z porządkiem ukazanych wydarzeń. każ-demu fragmentowi nadaj tytuł tak, aby powstał plan do tekstu. Wspólnie z ko-legą / koleżanką sprawdź ułożony plan

Napisz ścisłe wypracowanie według planu ramowego (6-7 zdań). zasta-nów się, jak ciekawie zatytułować tekst. Wyznacz jego gatunek literacki.

58. Uczymy się nowych wyrazów. Przeczytaj i przetłumacz.

Ametyst to minerał jest stosowany w jubilerstwie jako kamień szlachetny.

59. Ułóż dialog na temat baśni „kwiat ametystu”.

60. Mów poprawnie. Przeczytaj głośno podane wyrazy i wskaż w nich sylaby akcentowane.

Okolica, czekaliście, siedemset, prosiłbym, w ogóle, stylistyka, przyjechaliście, powiedziałyśmy, czterysta, umówiliśmy się, plastyka, praktyka, sześciuset, zrobilibyśmy, osiemset, muzyka.

61. Sprawdzamy wiadomości. Praca w grupie.

А. Dokończ zdanie.Wyraz oznaczający przeciwieństwo innego terminu nazywamy...,

np. góra – dół, miłość – nienawiść, mądry – głupi, wysoki – niski, go-rący – zimny, gorzki – słodki, ładny – brzydki, głośny – cichy, ciekawy – nudny, mały – duży.

В. Uzupełnij i przepisz zdania.Samogłoskę ą na końcu wyrazów wymawiamy zawsze z ..., np.

tłumaczą, piszą.

31

Samogłoskę ę na końcu wyrazów wymawiamy z ..., np. tłumaczę, piszę.

Spółgłoski miękkie oznaczamy za pomocą ... nad literą, np. koń, cień.

W skład sylaby zawsze wchodzą ... .С. Przepisz, podkreśl w tekście wyrazy, w których akcent pada na trzecią

lub na czwartą sylabę od końca.Poszedłbym dla swej pani po zaklęty kwiat

ametystu. Gdybym to uczynił – popełniłbym czyn prawego rycerza niegodny. Opowiadałyśmy o rycer-zach, którzy urok swych dam chwalili. Wróżka po-wiedziała Gotfrydowi, że byłaby wdzięczna mu za to, gdyby on nie zerwał kwiatu ametystu.

D. znajdź i zapisz nazwy własne z utworu pt. „kwiat ametystu” w jednej kolumnie – jednowyrazowe nazwy, w drugiej – dwuwyrazowe nazwy.

62. Wskaż wyraz podstawowy i pochodny, rdzeń, przedrostek, przyro-stek, końcówkę.

Kwiat – kwiatek, rycerz – rycerski, pytać – zapytać, cudo – prze-cudowny, jechać – odjechać, król – królowa, kochana – ukochana, tchórz – tchórzostwo, rwać – zerwać.

63. zastanów się, jakiego rodzaju są następujące rzeczowniki? Po czym rozpoznajesz rodzaj rzeczowników?

1) władca, znawca, artysta, poeta;2) dama, córka, góra, głowa, wróżka;3) serce, dziecko, oko, życie, spotkanie;4) król, dwór, rycerz, ogień, popiół, obyczaj.

64. Przeczytaj fragment na głos. Wskaż w nim zdania wykrzyknikowe.– Wyruszam natychmiast i albo zginę, albo księżniczce kwiat

ametystu przyniosę!– Proszę cię, nie tykaj tego kwiatka – rzekła błagalnie. – To kwiat

mojego życia. Jeśli go zerwiesz, będę musiała umrzeć!– Jak to?! Ja, Gotfryd Zwycięzca, mam wszem ogłosić, że stchó-

rzył? Nie mogę tego uczynić!– Królu najjaśniejszy! Księżniczko Roksano! Nie zdobyłem zacza-

rowanego kwiatu ametystu.

32

– Zaprawdę, nie wierzę ci, Gotfrydzie! Nie wiem, dlaczego bez kwiatu ametystu powróciłeś, wiem jednak, że nie tchórzostwo było tego przyczyną.

65. Uzupełnij zdanie.Każde z wypowiedzeń (oznajmujące, pytające, rozkazujące) może

być wypowiedziane z silnym zabarwieniem uczuciowym, wtedy takie wypowiedzenie nazywamy ... .

66. * Popatrz na obrazki, ustal znaczenie związków wyrazowych, zapisz je do słowniczka.

niebo w kałuży obłok w górze mój śmiech

* Powtórz za nauczycielem wyrazy i związki wyrazowe.

niespodziewany – несподіваний wcześnie – раноni stąd ni zowąd – ні з того, ні з сьогоwybiegać naprzeciw – вибігати навпроти

67. zapamiętaj nowe wyrazy i ich znaczenie.

Rym jest to powtórzenie brzmień w zakończeniach wyrazów na końcach wersów.

Rytm jest to regularne powtarzanie się w wierszu tych samych elementów – strof, wersów, rymów.

68. Posłuchaj wiersza. zastanów się, сo sprawia radość autorowi? Joanna Kulmowa

Co to jest radość?Niebo kiedy nagle w kałuży zaświeci. Ciepły wiatr niespodziewanyco nam wybiega naprzeciw. I jeszcze: wcześnie rano chlebkiedy słońce w ostrzu noża tuż obok.

33

I ni stąd ni zowądtwój śmiech mój śmiech.I tam w górzedziko rozpędzony obłok. Radość małai radość wielka: wielka jak chorągwi mokrych furkotaniemała jak czerwona kropelkabiedronki na białym tulipanie.

Bank słówek do tekstu: kałuża – калюжа; chorągiew – прапор; kropelka – крапелька.

Związki wyrazowe: rozpędzony obłok – хмара, що розійшлася; ostrze noża – вістря ножа.

Pracuj nad analizą wiersza.

Przeczytaj starannie wiersz Joanny kulmowej. Postaraj się przekazać za pomocą intonacji głosu, akcentu, rytmu mówienia emocje, które autorka pra-gnęła donieść do słuchaczy.

Ustal temat utworu, korzystaj z pomocy nauczyciela albo słownika.

Wyznacz, jakie części mowy przeważają w wierszu. znajdź środki styli-styczne.

Wypisz z tekstu wyrazy przeciwstawne (аntonimy) i ułóż z nimi zdania na zaproponowane przez nauczyciela tematy.

69. *zmień formy wyrazów umieszczonych w nawiasach, podkreśl w każdej parze wyrazów człon nadrzędny i podrzędny. *Wskaż zespoły składnio-we w związku zgody, w związku rządu, w związku przynależności.

Niebo (zaświecić), (ciepły) słońce, wybiega (naprzeciw), ostrze (nóż), (radosny) uśmiech, chorągwi (mokry), (czerwony) kropelka, (biały) tulipany.

70. Przepisz podane zdania. znajdź rzeczowniki, określ ich przypadek, rodzaj, liczbę i funkcję w zdaniu.

Ciepły wiatr wybiega nam naprzeciw.Słońce tuż obok.Moja radość jest wielka.

34

Wiem więcej Joanna Kulmowa (ur. 25 marca 1928 roku w Ło-

dzi) to polska poetka, prozaik, autorka utworów scenicz-nych oraz książek dla dzieci i młodzieży, reżyser.

71. Uzupełnij rzeczowniki końcówkami, wskaż ich rodzaj i liczbę.

Obaj chłopc... mają po dwanaście lat. Jacek przypomina nieco wiewiórk... . Jest rudy, ma piegowatą buzi... i niebieskie ocz... .

Maciek ma ciemne, krótko postrzyżone włos... i duże okular... . Sporo wie i umie, bo ciekawość swiat... zaspokaja w sposób dogłębny. Jacek też lubi wszystko, z wyjątkiem pomidorowej zup... i gotowanej marchewk... (wg Z. Wójcickiego).

72. Przeczytaj poprawnie tekst legendy warszawskiej.Artur Oppman

Złota kaczkaBył sobie szewczyk warszawski. Nazywał się Lutek. Dobre było

chłopczysko, wesołe, pracowite, ale biedne, jak ta mysz kościelna. Pracował ci on u majstra jednego, u majstra na Starym Mieście. Ale cóż? Majster, jak majster, grosz zbierał do grosza, a u chłopaka bieda, aż piszczy.

Niby to mu tam pożywienie dawał. Rok za rokiem mija, lata lecą, a tu wciąż nędza i nędza. Znudziło mu się. Uciec chce. Do wojska – powiada – pójdę, żołnierzem będę.

Aż ci tu kiedyś na wieczorynkę poszedł do czeladnika jednego. Wieczorynka aż miło! Jedzą, piją, gawędzą. Ni z tego, ni z owego, o bajkach się zaczyna, o takich podaniach warszawskich.

I mówi jeden stary szewc, kuternoga: – Ho! ho! u nas w Warszawie i o pieniądz łatwo i o sławę, tylko trza mieć odwagę i rozum we łbie.

Zaciekawił się Lutek, pyta: – Mówcie, co takiego?– Ano nic – rzeknie kuternoga – na Ordynackiej, w podziemiach

starego zamku, jest królewna taka, zaklęta w złotą kaczkę. Kto do niej trafi, ona mu powie, jak skarby ogromne zdobyć, jak się stać możnym bogaczem, magnatem!

– I gdzie to, mówicie?– Na Ordynackiej, w lochach starego zamczyska.– A kiedy?– W noc świętojańską.

35

Zapamiętał to sobie nasz Lutek, a do nocy świętojańskiej trzy dni trzeba cze-kać, nie więcej.

Wieczór spadł na Warszawę, gwiaź-dzisty, ciepły, czerwcowy. Idzie sobie nasz szewczyk Lutek Krakowskim Przedmie-ściem, Nowym Światem, wszedł w Ordy-nacką, przeżegnał się: już blisko!

Spuszcza się Tamką, do lochów ordy-nackiego zamczyska, idzie, lezie, ale mu coś niesporo. Ano trudno! Raz się zdecy-dował: wejść trzeba!

Wlazł do wnętrza. Ciemno! zapalił świeczkę – idzie. Aż po kwadran-sie może wylazł szewczyk do piwnicy wielkiej, z jeziorkiem pośrodku.

Przy mdłym światełku świeczki, którą trzymał w ręku, obaczył Lutek owo jeziorko, – a na nim – Boże drogi! złota kaczka pływa, piórkami szeleści.

I nagle – z kaczki czyni się przecudna dziewica: królewna. Włosy złote do ziemi, usta jak maliny, oczy jak gwiazdy, a buzia taka cudna!

– Czego chcesz ode mnie, chłopczyku?– Jaśniewielmożna królewno – Lutek powiada, – nic ja nie chcę,

ino zrobię to, co ty chcesz, abyś rozkazała.– Dobrze – odpowie księżniczka – tedy ci powiem! Uzyskasz skar-

by, jakich nikt na świecie nie ma i mieć nie będzie, panem będziesz, bogaczem, jeśli spełnisz co do joty to, co ci powiem.

– Słucham, jaśniewielmożna!– Oto masz kieskę, w niej sto dukatów; przez dzień jutrzejszy

musisz je wydać, ale tylko na potrzeby własne, dla siebie samego; nic ci z tego złota dać nikomu nie wolno, ni grosza, ni grosza! Pamiętaj.

– Ha! ha! ha! – zaśmieje się Lutek – i cóż to trudnego? Będę jadł, będę pił, będę hulał! Wydam sto dukatów – a co potem?

– A potem, skarby niezmierne otworem stać ci będą, kopalnie złota prawdziwe, bogactwa niezmierzone; ale pamiętaj: ni grosza nikomu!

– Zgoda, królewno! daj kieskę!Księżniczka kieskę Lutkowi wręczyła, zaśmiała się jakoś dziwnie –

i znikła.Nazajutrz dzień od rana samego puszcza się Lutek na miasto. Co

tu robić najsampierw – myśli sobie – chyba się odziać, jak panicz.No, dobrze! racja! Poszedł na Świętojerską, do sklepów z odzieżą,

kupił sobie kapelusz, ubranie. Szyk! Prawdziwy hrabia!

Pomnik Złotej Kaczki, fot. Tomasz Nowak

36

Idzie, pogwizduje, laseczką macha, bo i laseczkę se sprawił, nie wie co robić dalej. Nie taka to łatwa sprawa wydać sto dukatów! Sto dukatów! Dla siebie samego! Ha! Trza pomyśleć!

A że to była już jakaś dziesiąta godzina, jeść mu się zachciało. Jeść i jeść.

Wstąpił do gospody. Każe sobie dać kiełbasy, kiszki, piwa, bułek.Najadł się tak, że mu chyba na trzy dni wystarczy. – Co się należy?– Dwa złote. – Dwa złote? Nie więcej? – Dwa złote, paniczu, i przy-

dałoby się z dziesięć groszy napiwku.Wydajże tu sto dukatów, bądź mądry! Ano trudno! Pojechał koń-

mi do Wilanowa. Bryczkę wynajął na poczcie, koni czwórka. Przyje-chał. Chodzi po ogrodzie. Napatrzył się, południe już minęło. Pora po-wracać! I znów jest w Warszawie. Co zrobić? Gdzie wydać pieniądze, boć wydał niespełna pięć dukatów?

Spojrzał. Afisz na rogu: Teatr Narodowy. Nie ma co! Chodźmy do teatru.

W teatrze zabawił się. Nie był w nim nigdy. Wyśmiał się, ucieszył, wychodzi.

Późna już pora. Czasu do wydania pieniędzy niewiele, a nie wie Lutek, co z nimi zrobić? Idzie, rozmyśla. A gdy tak idzie, na rogu za-ułka starzec stoi zgarbiony.

– Panie – powiada – drugi dzień mija, gdy nic w ustach nie mia-łem. Stary żołnierz, paniczu, poratuj mnie! Sięgnął Lutek do kiesze-ni, wyciągnął garść złota, dał starcowi.

– Bóg – że ci zapłać, paniczu! Bóg ci zapłać! Będziesz szczęśliwy i bogaty!

Błysnęło! zagrzmiało!Mignęła przed oczami Lutka księżniczka zaklęta.– Nie dotrzymałeś obietnicy, nie dla siebie wydałeś pieniądze! I

znikła.Powrócił Lutek do domu rad i wesół. Ocknął się rankiem bez gro-

sza w kieszeni. Wydał na siebie z dziesięć dukatów, a resztę oddał starcowi, ale też od tego czasu wiodło mu się, jak nigdy. Niebawem majstrem został, ożenił się z panienką piękną i zacną, dzieci wycho-wał – i żył długie lata w zdrowiu, w dostatku i w szczęściu.

A o złotej kaczce słuch zaginął.

Bank słówek do tekstu: kuternoga – кульгавий; majster – майстер; pożywienie – їжа; nędza – злидні; wieczorzynka – гулянка; czeladnik – помічник; podziemia – підземелля; trafić –

37

попасти; magnat – магнат; loch – льох; niesporo – неквапливо; piwnica – підвал; gospoda – постоялий двір; laska – тростина; hrabia – граф; panicz – панич; dukat – дукат; kieska – капшук (гаман у формі торбинки, що затягується шнурочком); zaklęta – зачарована; jaśniewielmożny – заст. ваше сіятельство; buzia – личко; szeleścić – шелестіти; kiszka – кашанка (ковбаса з крупою); starzec – старий; obietnica – обіцянка; ocknąć się – отямитися; niebawiem – незабаром; zacny – чесний.

Związki wyrazowe: złota kaczka – золота качка; noc świętojańska – ніч на Івана Купала; bieda aż piszczy – дуже бідний; jak mysz kościelna – бідний як церковна миша; Bóg zapłać – Бог заплатить; wydać pieniądze – видати гроші; słuch zaginął – нічого не чути; wiodło się jak nigdy – справи йшли добре, як ніколи.

Pytania i polecenia do tekstu.

* Jak nazywał się bohater legendy i kim on był?* Ile pieniędzy dała chłopakowi złota kaczka?* Jakie życzenie miał spełnić szewczyk?* Na co kuba wydawał darowane pieniądze?* kto poprosił chłopca o pomoc?

* Czy postąpiłbyś także w tej sytuacji, jak szewczyk Lutek? odpowiedź uzasadnij.

*Jak oceniasz zakończenie: czy bajka kończy się dobrze, czy źle? * Czy szczęście kryje się tylko w złocie? Jak rozumiesz przysłowie Nie

wszystko złoto, co się świeci?* Jakie inne legendy polskie znasz?

znajdź dialog i przeczytaj go z podziałem na role.

Podaj numery rysunków zgodnie z treścią legendy i opowiedz ją.

38

73. Praca w grupie.

А. Przepisz podane rzeczowniki, dodaj do nich wyrazy zdrobniałe.

Wzór: Wróbel – wróbelek.Córka, róża, przepiórka, góra, półka, jaskółka, wiewiórka.

В. Przepisz wyrazy, wstaw brakujące litery: a) rz / ż; b) ch / h.a) ołnie , t eba, sta ec, o enić się, dot ymać, po eczka,

p ecudny, wnęt e, księ niczka, u ąd, p edmieście, dob e.b) Lo , umor, łopak, rabia, wy ować, ma ać, wa adło,

słu ać, oryzont, ory, asło, ru , arcerz, za owanie.

С. Utwórz formy bezokoliczników od podanych czasowników.

Wzór: Oddał – oddać.Pracował, spełnisz, pływa, mija, pójdę, stoi, jedzą, mówi, wręczy-

ła, lecą, powie, zapamiętał, chodzi, spełnisz, hulał.

D. odmień w liczbie pojedynczej i mnogiej rzeczowniki szewc, kaczka, za-mek, złoto. oddziel końcówki od tematu.

E. Przepisz podane zespoły wyrazowe. zmień w odpowiedni sposób formę wyrazu umieszczonego w nawiasie. Podkreśl wyraz nadrzędny (określany).

Będę (żołnierz), o podaniach (warszawski), trzeba mieć (odwaga), w (złota) kaczkę, do piwnicy (wielka), sklepy z (odzież), nie dotrzy-małeś (obietnica), ożenił się z (panienka).

G. Wypisz ze zdań przydawki, dopełnienia, okoliczniki wraz z określanymi wyrazami.

I mówi jeden stary szewc. Na Ordynackiej, w podziemiach stare-go zamku, jest królewna, zaklęta w złotą kaczkę. Nagle z kaczki czy-ni się przecudna dziewica. Skarby niezmierne otworem stać ci będą. Księżniczka kieskę Lutkowi wręczyła. Na rogu zaułka starzec stoi zgarbiony. Powrócił Lutek do domu rad i wesół. Ożenił się z panienką piękną i zacną.

74. Wskaż podmiot i orzeczenie w podanych zdaniach.Pracował on u majstra jednego. Majster, jak majster, grosz zbie-

rał do grosza. Rok za rokiem mija. Wieczór spadł na Warszawę. Idzie sobie szewczyk Krakowskim Przedmieściem. Złota kaczka pływa. Lutek dał starcowi garść złota. Mignęła przed oczami Lutka księż-niczka zaklęta.

39

Wiem więcej Zamek Ostrogskich w Warszawie

to pałac mieszczący się w Warszawie przy ul. Tamka 41 na Powiślu. Z budynkiem tym związana jest jedna z najpiękniej-szych legend warszawskich opowiadająca o zaklętej w złotą kaczkę księżniczce po-kutującej w olbrzymich piwnicach znaj-dujących się pod tarasem. Obecnie zamek jest siedzibą Muzeum Fryderyka Chopina.

75. Powtórz znane ci wiadomości. Przygotuj ustnie dialog zło-żony z 7–8 replik.

W sytuacji oficjalnej, kiedy zwracamy się do oso-by dorosłej, która nie jest członkiem rodziny, mówimy proszę pani lub proszę pana.

Do osób, które mają tytuł naukowy, pełnią stanowi-sko, mówimy: panie prezydencie, panie profesorze, panie doktorze, pani profesor, pani doktór.

W sytuacji nieoficjalnej, kiedy zwracamy się do rówieśników lub do członków rodziny, nie używamy specjalnych zwrotów grzecznościowych, nazywamy po imieniu lub stopniu pokrewieństwa w wołaczu lub rza-dziej w mianowniku i stosujemy 2. osobę lp czasowni-ków, np. Ciociu, czy pomożesz mi spakować tornister?

Zygmunt Vogel, Widok pałacu Ordynackiego

i klasztoru św. Kazimierza, 1785 r.

40

76. Przeczytaj fragmenty z utworów pisarzy polskich i wskaż na podsta-wie sposobu zwracania się w jakiej sytuacji (oficjalnej czy nieoficjalnej) znaj-dują się bohaterowie.

– Jacek! Jacek! Ogłuchłeś? – Cześć, Marku! A co co chodzi?– Kto to był, dziadku – wyrwało się Frankowi – malarz?– A więc chłopcy, trzeba nam się poznać. Ja nazywam się Steczko.

Będę, jak już pewnie domyślacie, wychowawcą waszej klasy!– Co to za prośba, dlaczego pan nie chce powiedzieć?– Jak ty, Kasiu odpowiadasz?

77. Przeczytaj bajkę „Dzieci i żaby” dbając o poprawną wymowę.

Wyjaśnij temat i idee utworu. Jak rozumiesz morał bajki: „Dla was to jest igraszką, nam idzie o życie”?

Ignacy KrasickiDzieci i żaby

Koło jeziora Z wieczora Chłopcy wkoło biegałyI na żaby czuwały:Skoro która wypływała, Kamieniem w łeb dostawała.Jedna z nich, śmielszej natury,Wystawiwszy łeb do góry,Rzekła: „Chłopcy, przestańcie, bo się źle bawicie! Dla was to jest igraszką, nam idzie o życie”.

Bank słówek do tekstu: wokoło – навколо; czuwać – наглядати; przestać – припинити; igraszka – іграшка.

Związki wyrazowe: dostawać w łeb – отримувати по голові; idzie o życie – йдеться про життя.

78. Przeczytaj wiersz. Przetłumacz go na język ukraiński. Stanisław Jachowicz

Tadeuszek Raz swawolny TadeuszekNawsadzał w flaszeczkę muszek;

41

A nie chcąc ich morzyć głodem, Ponawrzucał chleba z miodem.Widząc to, ojciec przyniósł mu piernika,I nic nie mówiąc drzwi na klucz zamyka.Zaczął się prosić, płakał Tadeuszek, A Ojciec na to: „Nie więź biednych muszek”.Siedział dzień cały. To go nauczyło: Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło.

Bank słówek do tekstu: muszki – мушки; flaszka – пляшка; swawolny – свавільний; czynić – робити.

Związki wyrazowe: morzyć głodem – морити голодом; nie więź – не тримай в ув’язненні.

Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.

Praca w grupie.

А. Wyjaśnij temat i idee wiersza. В. Jaka nauka płynie z niego? Jaką wspólną myśl wyrażają bajka „Dzieci i żaby” i wiersz „Tadeuszek”?

А. Wypisz z wierszy przysłowie lub porzekadło. В. zrób go nazwą roz-prawki, ułóż wypowiedź z elementami rozmyślania w stylu artystycznym bądź publicystycznym.

Naucz się na pamięć jednego z podanych wyżej wierszy.

79. Wyjaśnij znaczenie podanych frazeologizmów. W razie potrzeby korzystaj ze słownika frazeologicznego.

Zadzierać nosa, choć oko wykol, patrzeć z góry, jabłko niezgody, mydlić oczy, kręcić nosem, klamka zapadła, mieć muchy w nosie, twardy orzech do zgryzienia, mieć stalowe nerwy, suszyć głowę, mieć niewyparzony język.

80. Przeczytaj i przepisz zapis rozmowy, uzasadnij użycie znaków inter-punkcyjnych.

– Dzień dobry. Mówi Henia.– Dzień dobry, słucham.

42

– Mam do ciebie prośbę! Czy możesz mi pożyczyć książkę z języka polskiego? Swoją przypadkowo zostawi-łam w szkole.

– Oczywiście! Kiedy zechcesz. Ja już przygotowałam zadania domowe.

– Ach! Jak to dobrze, dziękuję ci. Zaraz do ciebie przyjdę!

– Bardzo proszę.

81. odgadnij zagadki.

Odgadnij zagadkiCo to za miesiąc, który niesie: grzyby i wrzosy liliowe w lesie,w sadach soczyste jabłka czerwone, a także pierwszy szkolny dzwonek?

(wrzesień)

Bez skrzydeł – a jednak lecę,nie mam rąk, a jabłka zrywam.Nie mam ust – a zgaszę świecę,powiedz, jak ja się nazywam?

(wiatr)

Chociaż nie jest babcią, mówią na nią,, siwa”. Na ,,m” się zaczyna, zwykle rano bywa.

(mgła)

43

ТEMAT 4. UCZEŃ W SZKOLE I JEGO ODKRYWANIE ŚWIATA. FONETYKA. WYMOWA

SAMOGŁOSEK I SPÓŁGŁOSEK. AKCENT WYRAZOWY. WYRAZY NIEAKCENTOWANE

82. Przeczytaj głośno tekst opowiadania.Hanna Ożogowska

Tuż przed wakacjamiZostały dwa dni do końca roku szkolne-

go. Jest rok 1957, Łódź. O pierwszej w południe, kiedy dzień

przewracał się na drugi bok, w klasie robiło się gorąco.

Młoda nauczycielka, a jednocześnie wy-chowawczyni tej klasy, Zofia Ostrowska, nazywana przez uczniów „Gramatyką” – kończyła rozdawać zeszyty z wypracowa-niem. Już tylko trzy zeszyty. Już tylko dwa. I ostatni. – Żórawiec! W twoim wypracowa-niu jest sporo zdrowego sensu, mogłoby ono otrzymać nawet niezły stopień. Cóż, kiedy

ortografia – poniżej klasy pierwszej. Za taką ilość błędów nie można postawić więcej niż dwójkę.

Przy pierwszych słowach nauczycielki Stefan Żórawiec powstał. Lekko pochylony szedł między ławkami. Jasną, falującą czuprynę od-garnął ręką do tyłu, a zielonkawe oczy błysnęły hardo. Odebrał z rąk nauczycielki zeszyt, ukłonił się niedbale i wracał na swoje miejsce.

Siadając w ławce, rzucił półgłosem: – Nie szkodzi. Wszyscy wielcy ludzie pisali okropnie.

Nauczycielka ze spokojem, który nie przyszedł jej łatwo, rzuciła w stronę ucznia: – Na przykład? Skoro tak twierdzisz, to chyba umiesz wymienić tych sławnych. Stefan wstał niechętnie. – No, chociażby… Napoleon. Widziałem jego podpis. Pisał jak kuna pazurem.

– Widziałeś chyba fotografię jego podpisu – poprawiła nauczyciel-ka. – Pisał rzeczywiście niewyraźnie. Ale błędów nie robił. Ja nie za kaligrafię postawiłam ci dwójkę, tylko za błędy, za m n ó s t w o b ł ę d ó w – powtórzyła z naciskiem pani Ostrowska.

– A Karol Wielki? – upierał się Stefan. – Ten w ogóle nie umiał pisać. Zaledwie swoje imię. A do tej pory trzeba się o nim uczyć.

44

– Ha! Skoro tą drogą chcesz dojść do wielkości, to ci współczuję. Ten sposób wydaje mi się bardzo przestarzały i… już nieskuteczny.

W klasie ktoś parsknął śmiechem. Stefan zaczerwienił się. Rozległ się dzwonek. Cała klasa, tak jak wstała na pożegnanie

wychowawczyni, skamieniała na chwilę. Stefan stał blady, aż drobne piegi na nosie wystąpiły wyraźniej.

Uchyliły się drzwi i błysnęła w nich łysa jak kolano głowa starego woźnego, zwanego „Kochasiu”. – Żórawec, kochasiu! Do pana kie-rownika, już zaraz!

– Stefan! Masz pecha! – powiedział Wiktor. – Poskarżyła! – krzyk-nął Franek Gawroński z satysfakcją w głosie. – A co? Nie mówiłem? Wszyscy tak za nią „dobra”, „dobra”, a ja zawsze powtarzam: „Jaka ona tam dobra?” Chodź, Stefan, odprowadzę cię.

Kancelaria kierownika była, na pierwszym piętrze, więc po scho-dach towarzyszyli jeszcze koledze. Zapukał do drzwi kancelarii i za-pytał siedzącą pod oknem sekretarkę, czy można wejść do pana kie-rownika. – A po co?

– Pan kierownik mnie wzywał – bąknął Stefan.– Aha! – powiedziała sekretarka tonem, który znaczył: „taki z

ciebie ananas”, i machnęła ręką w stronę drzwi gabinetu – wejdź!Stefan znowu zapukał, na głośne „proszę” wszedł i zatrzymał się

przy drzwiach. Pan kierownik patrzy na Stefana i mówi: – Powiedz no mi, Ste-

fan, czy ci nie wstyd? Stefanowi jest wstyd. Czerwieni się i jąka: – Tak… już tu pani od

polskiego obsmarowała mnie. – Nie zgadłeś – mówi pan kierownik. – Nie rozmawiałem z panią

Ostrowską. Po prostu podpisywałem dziś wasze cenzury i widziałem twoje stopnie. Trójka z polskiego. Więc spytam cię: Czy ci nie wstyd? Jesteś zdolny chłopiec. Masz dobre warunki do nauki, a na świadec-twie kilka trójek. I jedna z nich – z języka ojczystego.

– Tak – mówi już trochę śmielej Stefan – zdolny jestem, ale przez tę ortografię to ja życie będę miał zmarnowane.

– O – zdziwił się dyrektor Marczyński. – Takiś nieszczęśliwy? A dla-czego to inni twoi koledzy, nawet mniej zdolni od ciebie, dają sobie radę?

– Po co tyle cierpień? Panie kierowniku, ja to bym zupełnie inaczej urządził!

– Ciekawe jak? – zainteresował się kierownik.– Najgorsze w tej ortografii jest to, że mnóstwa trzeba na pamięć

wykuć. Dlatego tak mi trudno, bo ja to lubię na rozum wziąć. Jak

45

coś zrozumiem, to od razu zapamiętam. Więc w ortografii też wy-myśliłbym wszystkie takie prawidła, żeby każdy rozumiał, dlaczego się pisze tak, a nie inaczej.

– Nie wszystko w ortografii da się wziąć na rozum. Są wyrazy, których pisania trzeba się nauczyć na pamięć. Mam do ciebie prośbę Powiedz, że się na nią zgodzisz.

– Tak jest, panie kierowniku, zgodzę się. – A więc proszę cię: zacznij pisać pamiętnik.

– Ja? Pamiętnik? – spłoszył się Stefan. – Jak dziewczyna?– Dlaczego jak dziewczyna? Wielu sławnych ludzi pisało pamięt-

niki. – A jeżeli ja nie zostanę sławnym? – To

nie jest konieczne, zapewniam cię. Naj-ważniejsze, żebyś pisał o swoich pomy-słach, o swoim życiu, o kolegach. Chyba tematu ci nie zabraknie?... Na pamiątkę tej rozmowy dostaniesz ode mnie książkę.

– Dobrze – zapewnił uradowany Ste-fan. Ale mina jego zrzedła, kiedy zobaczył, że pan Marczyński wyciągnął z szuflady zieloną, nie grubą książkę z wyraźnym, czarnym tytułem „Zasady pisowni polskiej” (wg „Tajemnica Zielonej Pieczęci”).

Bank słówek do tekstu: hardo – гордо; półgłosem – півголосом; nieskuteczny – недієвий; przestarza-ły – застарілий; zaczerwienić się – розчервонітися; cenzura – тут у значенні: шкільне свідоцтво; spłoszyć się – сполохатися; pomysł – задум; kochasiu – розмовна форма звернення до чоловіка, досл. «той, якого люблять»; uradowa-ny – обрадуваний; zasady – принципи.

zdolny – здібний okropnie – жахливо niedbale – недбайливо bąknąć – бурмотіти

Związki wyrazowe: falująca czupryna – хвиляста шевелюра; z naciskiem – з натиском; drobne plagi – дрібні веснянки; czy nie wstyd – чи не сором; dać sobie radę – дати собі раду; nie zabraknie tematu – вистачить тем.

Pytania i polecenia do tekstu.

*Spróbuj przetłumaczyć samodzielnie lub przy pomocy słownika wyróż-nione w tekście związki wyrazowe.

46

*określ miejsce i czas opisanych w powieści zdarzeń. *Powiedz, jak za-chowuje się bohater i czy podoba się tobie jego zachowanie? *Czemu Stefan nie może opanować zasad ortografii polskiej? *W jakim celu dyrektor szkoły Marczyński wzywa Stefana Żórawca? *Dlaczego kierownik poprosił głównego bohatera o napisanie pamiętnika, jaką książkę mu podarował?

Ułóż dialog do opisanej sytuacji z wykorzystaniem wyróżnionych w te-ście wyrazów i związków wyrazowych.

Przeczytaj wyrazy z ramki, zapisz je do słowniczka i zapamiętaj.

Praca w grupie.

А. В. С.D.: Podziel tekst na akapity i zatytułuj je. Jaki akapit zawiera głów-ną myśl? Przekaż je własnymi słowami.

А. znajdź w tekście różne typy zdań ze względu na cel wypowiedzi. В. znajdź imiona własne i wyjaśnij ich pisownię. С. Wypisz z tekstu przykłady dwóch związków wyrazowych i podkreśl w nich wyraz nadrzędny i podrzędny.

83. Wstaw brakujące litery. Sprawdź pisownię za słownikiem. Pod-kreśl wyrazy przenośne.

Dzień p ewracał się na drugi bok, jak kuna pazurem, parsknął śmie em, taki z ciebie ananas, masz pe a, obsmarowała mnie, ycie będę miał zmarnowane, na pamięć wykuć, na rozum wziąć, mina jego zrzedła.

Dobierz do podkreślonych wyrazów synonimy i antonimy.

84. Wypisz z tekstu „Tuż przed wakacjami” po 2-3 przykłady: a) wyrazów, w których liczba głosek jest równa liczbie liter; b) jednosylabowych wyrazów; c) dwusylabowych wyrazów.

85. Podziel podane wyrazy na sylaby. zapisz wszystkie możliwe sposoby.Wychowawczyni, kaligrafia, kierownik, pożegnanie, kancelaria,

uradowany.

86. Przeczytaj i naucz się nowych wiadomości pod kierunkiem nauczy-

ciela. Ułóż i zapisz plan do tekstu. opowiedz tekst, korzystając z ułożo-nego planu.

47

Wymowa samogłosek i spółgłosekŹródłem dźwięków mowy – głosek (samogłosek i spół-

głosek) jest strumień powietrza, który wydychamy z płuc. Powietrze dostaje się do krtani, gdzie są wiązadła głosowe. Wszystkie samogłoski wymawiają się przy zsuniętych wiąza-dłach głosowych. Dźwięczne spółgłoski wymawiają przy zsu-niętych wiązadłach głosowych, np. dz, b, z, spółgłoski bezdź-więczne – przy rozsuniętych, np. p, t, c.

W jamie ustnej ważną rolę odgrywa podniebienie mięk-kie zakończone języczkiem. Kiedy języczek przylega do ścian-ki jamy gardłowej, powietrze przepływa przez jamę ustną, to powstają głoski ustne, np. a, e, z, s. Jeżeli języczek nie przy-lega do ścianki jamy gardłowej, jest opuszczony, to powstają głoski nosowe, np. ą, ę, m, n.

Jeśli środkowa część języka zbliża się do podniebienia twardego, to wymawiamy spółgłoski miękkie, np. s’, n’, b’, a jeżeli oddala się, wtedy wymawiamy spółgłoski twarde, np. s, n, b.

87. Przypomnij różnicę między głoską a literą. Wskaż w podanych wyra-zach litery, które oznaczają: samogłoski ustne i nosowe, spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne, ustne, nosowe, twarde i miękkie.

Gorąco, piętro, śmiech, kolega, prawidło, nauczycielka, błąd, świadectwo, pisownia, szuflada, pamiętnik.

88. Przeczytaj tekst. Powtórz znane ci wiadomości. opowiedz go swojemu koledze / swojej koleżance i podaj przykłady.

Jeżeli spółgłoska miękka występuje przed samogłoską i, jej miękkość zawsze oznaczamy literą i.

Gdy i stoi między dwiema spółgłoskami, wtedy oznacza samogło-skę i tworzy sylabę.

48

89. Podkreśl w podanych wyrazach i, które jest znakiem zmiękczenia i jednoczenie tworzy sylabę.

Mina, niedbale, list, pieśń, zielony, kino, siodło, piana, okienko.

Wiem więcej Hanna Ożogowska (1904 – 1995) to polska

prozaiczka, poetka i tłumaczka literatury rosyjskiej, niemieckiej i włoskiej. Jedna z najpopularniejszych autorek utworów dla młodzieży, była współpracow-niczką i redaktorem „Płomyka”. W swych powie-ściach łączyła przygodową fabułę z treściami wycho-wawczymi. Najsłynniejsze utwory Ożogowskiej to „Złota kula” (1957), „Ucho od śledzia” (1964), „Gło-wa na tranzystorach” (1968).

90. Przeczytaj wiersz dbając o staranną wymowę. Spróbuj go przetłuma-czyć, wykorzystaj podane niżej wyrazy.

Maria TerlikowskaZiółko

Wszyscy mówią o mnie: Ziółko. Ziółko,

Ziółko – słyszę w kółko. Cała klasa mnie przezywa: Ziółko, Oset i Pokrzywa. Pytam: – Za co i dlaczego? Czy zrobiłam coś kolegom? Czy ja kiedy z kimś zadzie ram? Nie! Ja tylko jestem szczera! Mówię zawsze to, co myślę, szczerą prawdę, jak najściślej.

No, na przykład do Iwony, że fatal nie jej w zielonym. Kto zielony sweter bierze przy okropnej, żółtej cerze?! Albo mówię raz do Bronka, że ma piegi i się jąka. A do Hanki i do Jurka, że są rudzi jak wiewiórka. A do Reni, że sepleni... I co? Wszyscy obrażeni! Za co? Że ja bez obłudy do rudego mówię: rudy? I że powiem do kolegi, że ma piegi, gdy ma piegi?! Mogę przysiąc nawet mamie, że to prawda, że nie kłamię. Widać prawda w oczy kole, więc za prawdę cierpię w szkole!

49

Bank słówek do tekstu: ziółko – перен. пустунка; oset – будяк; pokrzywa – кропива; zadzierać się – задиратися; szczery – щирий; jąka się – заїкається; seplenić – шепелявити; ob-rażony – ображений; kłamać – брехати; cierpieć – страждати.

Związki wyrazowe: żółta cera – жовта шкіра обличчя; rudy jak wiewiórka – рудого кольору, як у білки; bez obłudy – без лицемірства.

prawda kole oczy – правда очі коле

Odpowiedz na pytania, wykonaj polecenia.

Przeczytaj zwrot wyrazowy z ramki, zapisz do słowniczka i zapamiętaj. Porównaj go ze zwrotem w języku ukraińskim. Jak nazywamy takie zwroty: a) przysłowia; b) aforyzmy; c) skrzydlate słowa?

*Dlaczego głównej bohaterce nadano przezwisko ziółko? *Czy zgadzasz się ze zdaniem bohaterki wiersza „ziółko”, że ona „za prawdę cierpi w szkole”? *Czy zawsze należy mówić to, co się myśli? odpowiedź uzasadnij.

Praca w grupie. А.В. : Wypisz z wiersza wyrazy, które opisują: А.) wygląd zewnętrzny bohaterów; В.) nastrój narratora. Ułóż z nimi związ-ki wyrazowe i zapisz. Dobierz do nich związki wyrazowe: а) przeciwstawne; b) synonimy. W razie potrzeby korzystaj ze słownika.

91. Przeczytaj i naucz się nowych wiadomości pod kierunkiem nauczy-ciela. Podaj swoje przykłady wyrazów, na końcu których wymawiamy głoski bezdźwięczne zamiast dźwięcznych.

Wymowa spółgłosek dźwięcznych

Spółgłoski dźwięczne nie zawsze wymawiają się zgodnie z zapisem.

Na końcu wyrazu (chleb [chlep], lekarz [lekasz], ...) i w sąsiedztwie głosek bezdźwięcznych (warszawski [warszafski]) wymawiamy bezdźwięczny odpowiednik litery oznaczającej spółgłoskę dźwięczną.

50

92. Dopisz wyrazy uzasadniające pisownię podanych rzeczowników.Wzór: Bluzka – bluza.Trąbka, kózka, trawka, drzewko, bródka, rybka.

93. Dokończ rozpoczęte zdanie.

Sylaba to cząstka wyrazu zawierająca jedną ... .

94. Dokończ wiadomości gramatyczne. Podziel wyróżnione wyrazy na sylaby.

Akcent wyrazowySilniejsze wymówienie sylaby w wyrazie nazywamy ... . W języku

polskim akcent pada zwykle na drugą sylabę do końca wyrazu. W niektórych wyrazach akcentujemy ... albo ... sylabę od końca, np. w wyrazach obcego pochodzenia na -ik-a, -yk-a, np. ...; w formach 1. i 2. os. lm czasu przeszłego, np. siedzieliśmy, oraz w formach 1., 2., 3. os. i 3. os. lm trybu przypuszczającego, np. dyskutowałbym.

95. Przepisz podane wyrazy i podkreśl w nich sylabę akcentowaną.Widzieliśmy, liceum, sportowiec, zrozumiałybyście, parasolka,

biegaliście, zapamiętałeś, powiedziałyśmy, akrobatyka, tabliczka, wi-delec.

96. Posłuchaj tekstu. Оbejrzyj obrazki. Ułóż plan i wypisz z utworu wyrazy kluczowe.

Maria NagajowaNieporozumienie – Kto się gniewa, niech się gniewa, Niech

przyczepi nos do drzewa. – Tak powiedziała Basia na temat swojej do niedawna przyjaciół ki, Dorot-ki, do starszego brata, który właśnie przyjechał do domu na święta.

Przyczyna zerwania przyjaźni Basi i Dorotki była taka. Ostatniego dnia przed feriami pani zro-biła klasówkę z matematyki. Podczas rozwiązy-wania zadań Basia nagle coś sobie przypomniała, pochyliła się w stronę Dorotki i zaczęła jej coś mó-

51

wić, gdy pani popatrzyła na dziewczynki surowym wzrokiem. Umil-kły więc i wzięły się do pracy. Dorotka wcześniej skończyła, została więc zwolniona do domu. Podczas drogi myślała o tym, co powiedzia-ła jej przyjaciółka.

Lis. Pewnie rudy. I z dużą puszystą kitą. Przyszedł do nich. A kiedy? Coś podobnego, lis w mieście, co prawda niedużym. I nazwali lisa Radoś. Słusznie! Przecież to wielka uciecha mieć w domu oswojonego lisa. I to je szcze nie z tej planety. A z której? Ee, o tej planecie to chyba Basia sobie wymyśliła.

W domu powtórzyła wiadomość mamie. Mama okropnie się zdzi-wiła:

– Lis? I to jeszcze z innej planety? To niemożliwe. Może pies są-siadów? Też jest rudy.

– Na pewno lis. Nazwali go Radoś. A pies ma na imię Arnik – upierała się Dorotka.

– Coś przesadzasz, moja panno – powątpiewała mama.Po południu mama Dorotki spotkała w sklepie mamę Basi i spy-

tała więc o lisa. Mama Basi zaprzeczyła: – Ależ nie mamy żadnego lisa.W domu mama surowo upominała Dorotkę za zmyślanie i po-

wtarzanie nieprawdy. Dziewczynka się upierała, że mówi prawdę i... przestała się do Basi odzywać. Trwało już tydzień, gdy przyjechał brat Basi. Jak się tylko dowiedział o sporze, postanowił wyjaśnić jego przyczy nę. I tak wyszła na jaw przyczyna nieporozumienia. Na lekcji Basia powiedziała: „List do nas przyszedł. Radość nie z tej ziemi!” A mówiła o liście od brata, zapowiadającego w nim swój przyjazd na święta. Tymczasem Dorotka usłyszała: „Lis do nas przyszedł. Radoś. Nie z tej ziemi”.

Brat Basi wyjaśnił przyjaciółkom przyczynę nieporozumienia i w ten sposób Basia i Dorotka się pogodziły, a przy tym obiecały sobie, że nigdy do podobnego nieporozumienia nie dopuszczą.

Bank słówek do tekstu:

nieporozumienie – непорозуміння; umilknąć – замовкнути; upierać się – спиратися; przesadzać – перебільшити; powątpiewać – засумніватися; zaprze-czyć – заперечити; zmyślanie – вигадування; obiecać – обіцяти.

Związki wyrazowe: surowy wzrok – суворий погляд; puszysta kita – пух-настий хвіст; oswojony lis – приручена лисиця.

52

zerwać przyjaźń – перестати приятелюватиwziąć się do pracy – почати працюватиprzestać odzywać się – перестати розмовляти, спілкуватися

Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.

*Co się stało podczas klasówki z matematyki?*Czy mama uwierzyła Dorotce?*Dlaczego Dorotka przestała odzywać się do Basi?*Jaka była przyczyna zerwania przyjaźni Basi i Dorotki i jak ona wyszła na

jaw?*Co obiecały sobie przyjaciółki?

zapisz nowe wyrazy do słowniczka. zapamiętaj ich znaczenie.

Czytaj, zadawaj pytania i odpowiadaj (łańcuszek).

Ułóż odpowiedź na pytanie i zapisz wypracowanie ze wstępem, rozwinię-ciem i zakończeniem (6-7 zdań).

Czy zrozumiałeś, na czym polegała przyczyna nieporozumienia między Basią a Dorotką?

Рrzygotuj niewielką wypowiedź pisemną „Nieporozumienie między Basią a Dorotką”, wykorzystując wyrazy, wyrażenia i zwroty podane niżej. Podkreśl czasowniki i wskaż ich osobę, liczbę, czas.

Zerwali przyjaźń, rudy lis przyszedł do nich, nazwała lisa Radoś, wielka uciecha, mają w domu oswojonego lisa, mama się zdziwiła, brat wyjaśnia przyczynę.

97. Pracuj z tablicą pod kierunkiem nauczyciela. zapamiętaj podane wiadomości.

Wyrazy nieakcentowane

Do nieakcentowanych wyrazów, które łączą się w całość z wyrazem następnym, należą: 1) przyimki, np. do domu, w pomieszczeniu; 2) przeczenie nie, np. nie słyszę.

53

Do nieakcentowanych wyrazów, które łączą się w całość z wyrazem poprzednim, należą: 1) jednosylabowe zaimki osobowe, np. znam go; 2) zaimek się, np. poz-najcie się; 3) partykuła no, np. powiedz no.

Jeśli jednak po przyimku będącym sylabą występu-je wyraz jednosylabowy, akcent pada na przyimek, np. dla nas, na wieś, nie wiem.

98. Wypisz ze zdań wyrazy jednosylabowe akcentowane i wyrazy jedno-sylabowe nieakcentowane wraz z wyrazem poprzednim.

Kto się gniewa, niech się gniewa. Basia powiedziała na temat swojej przyjaciółki bratu, który właśnie przyjechał do domu. Basia nagle coś sobie przypomniała, zaczęła jej coś mówić. Lis w mieście, co prawda niedużym. Przyszedł do nich. A pies ma na imię Arnik. Dorotka przestała się do Basi odzywać. Lis nie z tej ziemi.

99. Podkreśl w podanych zdaniach wyrazy, które nie mają samodzielne-go akcentu.

Przed domem rosło piękne drzewo.Po śniadaniu idziemy do szkoły.Przeszliśmy na drugą stronę ulicy.

100. a. Gramy. klaśnij w ręce, gdy usłyszysz sz.Szafa, sala, szop, sok, szorty, solniczka, sad, szabla.Szyja, syn, szeroki,

serek, sen, szew, supeł, szuflada.

Synek, szynka, sól, szofer, szampon, sanki.

B. Rozwiąż krzyżówkę.

(rózga, wróżka, łód-ka, półka, żółty, król, matka, wróbel)

54

TEMAT 5. ZASADY ZACHOWANIA W SZKOLE. POSTAWY WZAJEMNEJ POMOCY MIĘDZY

UCZNIAMI. HIGIENA OSOBISTA A ZDROWIE. SPORT W SZKOLE. GRUPY WYRAZÓW

WEDŁUG ZNACZENIA I POCHODZENIA

101. Przeczytaj wyraźnie tekst. Edmund Niziurski

KońTo mi się zdarzyło od razu w nowej budzie.

Szedłem właśnie do gabinetu lekarskiego po zwolnienie, kiedy ujrzałem naszego fizyka, pana Rogera, zwanego Rogerem Fizycznym. Otóż Roger Fizyczny zbliżał się z przeciwnej strony. Chciałem zejść mu z drogi, ale on od razu mnie zatrzymał.

– No i cóż, spotykamy się znowu, Ogromski!– Tak jest, proszę pana.– Nie masz zbyt zachwyconej miny – zauważył.– Chory jestem – jęknąłem, skurczyłem się i zgarbiłem, jak mo-

głem najżałośniej.– Ech, gdybyś był mądry, Ogromski – westchnął Roger – tobyś

wyko rzystał okazję.– Jaką okazję? – nadstawiłem chciwie ucha.– Masz szansę zacząć na nowo, to jest zupełnie nowa szkoła. Je-

steś przesadzony na nowy grunt. W nowej szkole każdy jest jakby narodzony na nowo.

– To jest myśl, proszę pana! – przytaknąłem żywo. – Niczego wię-cej nie pragnę, jak narodzić się na nowo.

– Zresztą będziesz miał nowego wychowawcę.- Kogo?– Pana magistra Szykonia. Będzie zarazem was uczył polskiego.

Jest pełen zapału i energii. Pamiętaj, Ogromski, to twoja wielka szan-sa. Zapamiętaj!

– Zapamiętam, proszę pana!Roger Fizyczny odszedł, a ja stałem przez chwilę oszołomiony.

Szykoń z Urzędowa! Coś takiego! Pobiegłem więc do Doda zasięgnąć bliższych informacji. Dodo pokiwał głową.

– Jasne, że znam faceta. Będzie was uczyć Koń.

55

– Koń?!– Dokładnie magister Szykoń, ale wszyscy nazywają go Koniem.– Znasz go dobrze?– Jasne. Uczył nas w Urzędowie.– Co to za typ?– Niesamowity.– Okropny? Drętwy? Nerwowy? Złośliwy? – dopytywałem.– On? Coś ty?! – żachnął się Dodo.– No więc, jaki jest? – zdenerwowałem się.– Koń? O, bracie, uważaj na Konia! On jest niebezpieczny. To

znaczy, zdradziecko prosty i zabójczo rzeczowy, rozumiesz.Skinąłem głową, ale szczerze mówiąc, miałem mętlik w głowie.– Nie widzę go tutaj... Musiałbym go poszukać...– Jak go znajdziesz, to mnie zawołaj, będę w poczekalni u lekarza

szkolnego.– Jesteś chory? – Dodo spojrzał na mnie zaskoczony, ale ja oddali-

łem się szybko i zniknąłem w drzwiach gabinetu.W poczekalni siedziało dwu pacjentów: blady, ciemnowłosy, szczu-

pły i nieco niższy ode mnie chłopczyna, zupełnie mi niezna ny, oraz znany mi z widzenia niejaki Hipek z czwartej. Z gabinetu wyszła Bia-ła Niemiłosierna.

– Co ci jest? – zapytała.– Mam mdłości i dreszcze – odpowiedziałem – prócz tego mam

gnie cenie, pieczenie i wiercenie... i jeszcze mi się troi w oczach.– Zmierzysz sobie gorączkę – powiedziała Biała Niemiłosierna.

Wsa dziła mi pod pachę termometr i wróciła do gabinetu. Natychmiast rozpocząłem intensywne mierzenie, mając na uwa-

dze prawo fizyczne, które głosi, że przy tarciu wytwarza się ciepło. Siedzący obok mnie koleś przyglądał się tym zabiegom z ciekawością i uśmiechnął się do mnie przyjaźnie, jak mi się zdawało.

– Ty – odezwałem się – nie znam cię. Jesteś chyba nowy.– Pierwszy dzień w waszej szkole – powiedział.– I od razu gorączka? – mrugnąłem okiem.– Gorzej – powiedział – uczulenie. – Znam to – mruknąłem – mój ojciec też jest uczulony. To się na-

zywa alergia. Jak się nazywasz?– Jacek – odparł – A ty?– Ja mam imię i nazwisko maksymalne – powiedziałem – Nazywam

się Maksymilian Ogromski, ale tu wszyscy mówią na mnie Cymek.Jacek uśmiechnął się, a potem jakby zastygł w tym uśmiechu i

rozba wiony przyglądał mi się, aż mnie zaczęło to denerwować.

56

– Co tak bez przerwy szczerzysz zęby? Wesoło ci? Wy jaśniłem mu dokładnie, jakie niebezpieczeństwa czyhają na niego ze strony Ro-gera Fizycznego, sióstr Burman od chemii i biologii, tudzież Iwana Groźnego od historii.

– Lecz najbardziej uważaj na Konia – zakończyłem.– Na Konia? Jakiego Konia?! – zaniepokoił się. – To nowy magister od polskiego. Niebezpieczny. On magluje, a

prócz tego nicuje. Jest przy tym zdradziecko logiczny.W tym momencie do poczekalni zajrzał zadyszany i jak mysz spo-

cony Dodo.– Cymek? Jesteś tu?! – rozglądał się po mrocznym pomieszczeniu.

Potem zdjął okulary i zaczął je przecierać nerwowo.– O co chodzi? – zapytałem flegmatycznie.– Uważaj – zasapał Dodo. – Koń się źle poczuł i miał tutaj przyjść.

Włożył na nos okulary, spojrzał. – O rany! – wrzasnął nagle, złapał się za usta i wybiegł przerażony.

Ja też poczułem się dziwnie słabo.– Wyjdę na chwilę – bąknąłem.– Niech siostra się nie przejmuje – usłyszałem jeszcze głos Jacka.

– Zdaje się, że kolega Ogromski jest już wyleczony.To była oczywiście lekka przesada. Dopiero teraz poczułem praw-

dziwą go rączkę i dreszcze, zakrztuszenie, zadławienie oraz ogólne zatkanie. Półprzytomny dopadłem w kącie korytarza Zezowatego Doda.

– Powiedz, że się pomyliłeś. To nie był Koń!– To był Koń – jęknął Dodo.– Taki mały?– On ma metr sześćdziesiąt dwa.– Co ty mi tu... takie rzeczy... – sapałem z wściekłością. – Przez

ciebie jestem skończony... skompromitowany, ośmieszony... Boże, co

57

za wygłup, co za nieszczęście, co za pech! A tak dobrze się wszystko układało (fragment książki „Osobliwe przypadki Cymeona Maksy-malnego”)

Bank słówek do tekstu: buda – розм. школа; koleś – розм. товариш; zgarbić się – згорбитися; zapał – запал; oszłomiony – ошелешений; facet – тип; niesamowity – дивовижний; złośliwy – злобний; niebiezpieczny – небезпечний; zdradziecko – зрадливо; zabójczo – вбивчо; rozbawiony – розвеселений; zaniepokoić się – занепокоїтися; przerażony – наляканий; bąknąć – пробурмотіти; przesada – перебільшення; półprzytomny – напівсвідомий.

Związki wyrazowe: zejść z drogi – зійти з дороги; zachwycona mina – захоплена міна; wykorzystać okazję – використати нагоду; przesadzony na nowy grunt – пересаджений на новий грунт; skinąć głową – кивнути головою; mieć mętlik w głowie – мати плутанину в голові.

mdłości – нудота dreszcze – судомиgorączka – температура uczulenie – алергіяspocony jak mysz – спітнілий як миша co za pech – яка невдачazłapać się za usta – схопитися за рот

Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenie.

*kim jest główny bohater utworu E. Niziurskiego? *kto opowiada o jego przygodach? *Co możesz powiedzieć o zachowaniu Cymka na podstawie fragmentu

powie ści? *zajdź imiona i pseudonimy nadane bohaterom przez autora i prze-tłumacz je.

Przeczytaj wyrazy z ramki, zapisz je do słowniczka i zapamiętaj.

Popatrz na obrazek „Punkt pomocy medycznej w szkole”. opisz po-mieszczenie gabinetu medycznego. Pytaj i odpowiadaj (łańcuszek).

Praca w parach. 1. opowiedz koledze z klasy, jak możesz po-wiązać przeczytane ze swoim życiem (czy był u ciebie albo u twoich kolegów podobny wypadek, oceń postępowanie głównego bohatera). W razie potrzeby

korzystaj z banku słówek do tekstu, obrazków. 2. Ułóż dyktando z wyra-zów przeznaczonych do zapamiętania na poprzednich lekcjach. Podyktuj tekst sąsiadowi / sąsiadce z ławki. Sprawdź napisane.

58

102. Przeczytaj tekst za nauczycielem. Pracuj z informacją pod kierun-kiem nauczyciela. zapamiętaj podane wiadomości.

Treść i zakres wyrazu. Wyrazy o znaczeniu konkretnym i abstrakcyjnym

Każde słowo, które coś nazywa, kryje w sobie zbiór cech osoby, przedmiotu lub czynności, stanu. Ten zbiór cech jest znaczeniem słowa.

W każdym wyrazie wyróżniamy treść i zakres. Treść wyrazu stanowią takie cechy, które pozwala-

ją rozpoznać klasę obiektów, np. treść wyrazu biurko składają się następujące cechy: „mebel”, „z szuflada-mi, szafkami”, „przy nim pisze się, pracuje”.

Zakres wyrazu to jego zasięg, zbiór obiektów, do których odnosi się ten wyraz, np.

sekretarzyk, biurko szkolne,

biurko pod komputer (komputerowe),

biurko gabinetowe,

biurko pod laptop i inne.

Wyrazy o znaczeniu konkretnym oznaczają przedmioty, które rozpoznajemy przy pomocy zmysłów, np. nazwy przedmiotów szkolnych: zeszyt, ołówek, dłu-gopis, gumka, podręcznik.

59

Wyrazy o znaczeniu abstrakcyjnym oznaczają nazwy będące rezultatem naszego myślenia, np. rze- czowniki, które nazywają uczucia, emocje, czynności: myśl, radość, mówienie

103. Do podanych wyrazów pies, kwiat, owoc, ptak, meble, pojazd do-pisz wyrazy o znaczeniu konkretnym.

104. Przeczytaj wyrazy i określ, które zaliczamy do wyrazów o znacze-niu konkretnym, a które – do wyrazów o znaczeniu abstrakcyjnym.

Energia, koń, szansa, mądrość, ucho, dobrze, pragnienie, pacjent, żal, chłopiec, niebezpiecznie, wychowawca, termometr, korytarz, przesada, zęby, mysz, przerażenie.

Wiem więcej Termin bureau pochodzi od słowa bure, oznaczający typ zgrzeb-

nego płótna, którym w średniowieczu przykrywano stoły i pulpity kancelistów. Biurko wykształciło się z połączenia pulpitu, stołu i ko-mody w drugiej połowie XVII wieku we Francji. Upowszechniło się w różnych postaciach konstrukcyjnych.

Biurka wykonane są z drewna lub płyty laminowanej. Biurko, a zwłaszcza jego blat może też być wykonane z grubego, wytrzymałego szkła. Szuflady i szafki służą jako schowki na papier i przybory biuro-we. Obecnie biurko używane jako pulpit do pisania i podstawka pod komputer (wg K. Kubalskiej-Sulkiewicz, M.Bielskiej-Łach, A. Man-teuffel-Szaroty).

SekretarzykSekretera barokowa w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu

60

105. Przeczytaj wyraźnie wiersz zwracając uwagę na odpowiednią into-nację.

Jonasz KoftaTrzeba marzyć

Żeby coś się zdarzyłoŻeby mogło się zdarzyć I zjawiła się miłość Trzeba marzyć Zamiast dmuchać na zimne Na gorącym się sparzyć Z deszczu pobiec pod rynnę Trzeba marzyćGdy spadają jak liście Kartki dat z kalendarzy Kiedy szaro i mgliście Trzeba marzyć

W chłodnej pustej godzinie Na swój los się odważyć Nim twe szczęście cię minie Trzeba marzyćW rytmie wietrznej tęsknoty Wraca fala do plaży Ty pamiętaj wciąż o tym Trzeba marzyć Żeby coś się zdarzyło Żeby mogło się zdarzyć I zjawiła się miłość Trzeba marzyć

Bank słówek do tekstu: marzyć – мріяти; mgliście – похмуро; odważyć się – відважитиcя.

Związki wyrazowe: z deszczu pobiec pod rynnę – побігти з дощу під ринву (з вогню в полум’я); wietrzna tęsknota – вітряна туга.

dmuchać na zimne – дути на холодне (виявлятинадмірну обачність, обережність)

sparzyć się na gorącym – помилитися у своїх розрахунках

61

Odpowiedz na pytanie i wykonaj polecenia.

Przeczytaj wyrazy z ramki, zapisz je do słowniczka i zapamiętaj.

*Dobierz rym do wyrazu marzyć. *Jaki jest nastrój wiersza: smutny, rado-sny? *Wskaż w wierszu pt. „Trzeba marzyć” wyrazy o znaczeniu konkretnym i abstrakcyjnym.

Wypełnij tablicę.

Wyrazy o znaczeniu konkretnym

Wyrazy o znaczeniu abstrakcyjnym

Naucz się dwie strofy wierszu, które Ci się spodobały, na pamięć.

106. Przeczytaj tekst. Powtórz znane ci wiadomości. Ułóż dialog, stosując zwrotów grzecznościowych używanych w szkole w komunikacji ofi-cjalnej.

Język literacki to część języka narodowego, oznacza słownictwo i reguły gramatyczne używane przez wykształcone gru-py społeczeństwa, a także szkoły i uczelnie, instytucje publiczne i państwowe. Dzieli się na język mówiony i pisany.

Język potoczny to część języka narodowego, służy na co-dzienny użytek do ustnego porozumiewania się, używa nierzadko wyrazów i sformułowań gwarowych, żargonowych, związanych z różnymi grupami zawodowymi lub wiekowymi.

107. Pracuj z tablicą pod kierunkiem nauczyciela. zapamiętaj podane wiadomości.

Wyrazy bliskoznaczne (synonimy) i ich typy. Wyrazy neutralne i wyrazy nacechowane uczuciowo

Wyrazy o takim samym lub podobnym znaczeniu to wyrazy bliskoznaczne (synonimy), np. auto – samochód, kartofel – ziemniak. Wyrazy bliskoznaczne trzeba dobierać odpowiednio do kogo się mówi i co chce się przekazać, np.

62

Wyrazy neutralne nie są nacechowane pod pod względem uczuciowym, stanowią podstawowy zbiór słownictwa, np. szkoła, uczyć się, kamienny.

Wyrazy nacechowane uczuciowo obrazują pozytywne (mama – mamusia, serce – serduszko) lub negatywne emocje mówiącego (ocena niedostateczna – pała, pałka, gała, uczyć się – wkuwać, patrzeć na kogoś – gapić się).

Wśród wyrazów należących do języka potocznego znajdują się wyrazy z nacechowaniem emocjonalnym:

pieszczotliwe (córeczka, słoneczko),żartobliwe (ciuchcia „вузькоколійна залізниця”, bystrzak

розм. „швидка, спритна людина”), ironiczne (elegancik розм. „ввічливий, чемний чоловік”,

pracuś „людина, дуже пильна в роботі”).Używając wyrazów nacechowanych emocjonalnie, trzeba

uważać, w jakiej sytuacji i do kogo zwracamy się, aby uniknąć gafy (промах – перен. „помилка в діях, учинках”), czyli nietaktownego zachowania.

108. zastanów się, czego nowego dowiedziałeś / dowiedziałaś się o wy-razach bliskoznacznych? Podaj swoje przykłady synonimów.

109. zastąp wyróżnione wyrazy wyrazami o ogólniejszym znaczeniu.W sadzie babci rosły: jabłonie, wiśnie, czereśnie, grusze, śliwy,

morele, pigwy. W szkolnej klasie stoją: stoły, krzesła, regały, ławki.

110. Dobierz do podkreślonych wyrazów synonimy. Sprawdź w słowniku języka polskiego, ile znaczeń mają wyrazy los, marzyć.

W chłodnej, pustej godzinie Nim twe szczęście cię minieNa swój los się odważyć Trzeba marzyć

potok „струмок із стрімкою течією, потік”

strumień „вузький потік води, струмінь”

63

111. Wyszukaj w słowniku 1-2 przykłady wyrazów bliskoznacznych do podanych wyrazów.

Tapczan, iść, garnek, biegać, budynek, król, kolega.

112. opowiedz o swojej ulubionej książce. korzystaj z podanych wyra-zów bliskoznacznych.

Książka – utwór, lektura, dzieło, publikacja, praca.Ulubiona – ciekawa, interesująca, pasjonująca, zajmująca.

113. Dopisz wyrazy nacechowane emocjonalnie do wyrazów neutral-nych.

Głowa, oczy, włosy, nos.

114. Przeczytaj i przetłumacz rozmowę z pisarzem Edmundem Niziur-skim.

Dżungla zwana szkołą– Kiedyś wydawało mi się, że szkoła to taki nudny temat. Po prze-

czytaniu Pana książek wiem, że szkoła może być jak dżungla...– ... w której wszystko może się zdarzyć. To prawda! Nawet w

szkole można przeżyć wspaniałą przygodę. W dodatku szkołę – jak prawdziwą dżunglę, można oswoić! Znaleźć odtrutkę na ukąszenia wszelkiego rodzaju „szkolnych węży”. Od początku istnienia szkoły uczniowie szukali na to sposobów. Przecież to bardzo wdzięczny te-mat dla pisarza!

– Maksymilian Ogromski zwany Cymeonem Maksymalnym? Są równie oryginalny, jak nazwisko...

– Nazwiska też powinny być pomysłowe, aby książka dobrze się czytała. Najciekawsze postacie wymyślam sam. Pomagam sobie wy-obraźnią i... własnymi marzeniami: takich kolegów chciałbym mieć.

64

Z pewnością nie są idealni, ale za to – nieprzeciętni! Mają dziwne pomysły i wikłają się w dziwne sytuacje. Dzięki temu przygoda goni przygodę i ciągle coś się dzieje.

– To prawda. Książka o wzorowym uczniu nie byłaby chyba zbyt ciekawa... Czy w Pana szkole działy się takie nieprawdopodobne hi-storie?

– W mojej właściwie było dość monotonnie: lekcja, przerwa, lek-cja...

– Czy zdarzało się, że zanim oddał Pan książkę do druku, któreś z Pana dzieci czytało ją i mówiło na przykład: „Tata, to nie tak, tu musisz jeszcze coś poprawić...”?

– W czasie nikomu nie pozwalam do niej zaglądać, również moim dzieciom. Czasem jednak zakradały się do mojego gabinetu i czytały, co napi sałem. Były to działania całkowicie nielegalne i zawsze spoty-kały się z moim nieza dowoleniem.

– A jakie książki Pan lubił czytać?– O szkole! Niestety, nie byto ich kiedyś zbyt wiele... Dlatego

między innymi zacząłem sam je pisać. Dla pisarza życie to przecież właśnie pisanie książek... A ja lubię pisać dla młodych łudzi, lubię ich świat (rozmawiała Bożena Głodkowska).

Bank słówek do tekstu:dżungla – джунглі; wikłać się – вдаватися в клопітливу ситуацію або справу; przygoda – пригода; oswoić – приручити; wdzięczny – вдячний; pomysłowy – меткий; nieprzeciętny – непересічний; wzorowy – зразковий; zakradać się – за-крадатися; niezadowolenie – невдоволення.

Związki wyrazowe: przygoda goni przygodę – пригода за пригодою; coś się dzieje – щось відбувається; wzorowy uczeń – зразковий учень; nielegalne działania – нелегальні дії.

Wykonaj polecenia i odpowiedz na pytanie.

Praca w grupie. А. Spróbuj określić główną myśl zawartą w tekś-cie. znajdź i przeczytaj wyrazy, które o tym mówią. В. Przeczytaj fragmenty, w których pisarz zwraca uwagę na ważne cechy swojej twórczości. С. znajdź w tekście fragmenty opisujące ilustracje. Wykorzystaj je i opowiedz tekst. D. Ułóż i przeprowadź wywiad na temat szkoły.

Dlaczego pisarz E. Niziurski nazywa szkołę dżunglą? Co według Nizuir-skiego jest życiem dla pisarza i dla kogo on lubi pisać?

65

zapisz wyrazy i związki wyrazowe z banku słówek do zeszytu. Wskaż, jakie to są części mowy. Podkreśl wyrazy o znaczeniu konkretnym.

Dobierz synonimy do podanych wyrazów. W razie potrzeby kor- zystaj ze słownika.

Wdzięczny – , pomysłowy – , ciekawy – , wzorowy – , niezadowolony – , nudny .

115. Uzupełnij dialog na temat „Synonimy to wyrazy o podobnym znaczeniu”.

– Co możesz powiedzieć na temat dzisiejszej lekcji?– O synonimach? Mogę wyjaśnić powstanie wyrazów bliskoznacz-

nych.– A ja opowiem o wyrazach nacechowanych emocjonalnie.– Czy to zagadnienie stanowi temat naszej rozmowy?

Wiem więcej Edmund Niziurski (1925–2013) to polski

prozaik, publicysta, scenarzysta i dramaturg, a także socjolog i prawnik. Klasyk literatury młodzieżowej. Najbardziej znane i czytane książki Niziurskiego to: „Księga urwisów” (1954), „Sposób na Alcybiadesa” (1964), „Nie-wiarygodne przygody Marka Piegusa” (1959), „Klub włóczykijów” (1970), „Naprzód, Wspa-niali!” (1971) i inne.

116. Pracuj z tablicami pod kierunkiem nauczyciela. zapamiętaj podane informacje.

Wyrazy przeciwstawne (antonimy). Homonimy. Wyrazy wieloznaczne

Wyrazy o treści przeciwstawnej nazywamy prze-ciwstawnymi (antonimami), np. dzień – noc, biały – czarny, wejść – wyjść.

66

Wyrazy podobne do siebie pod względem pisowni albo brzmienia nazywamy homonimami, np. pilot (kierowca samolotu) – pilot (od telewizora), kod (pocz-towy) – kot (zwierzę).

W języku polskim wyróżniają wyrazy wieloznaczne – słowa o kilku znaczeniach, np. góra: 1) wyniosłość skorupy ziemskiej (łańcuch gór); 2) wiel-ka ilość czegoś (góra kamieni); 3) część położona wyżej niż inne (Na górze były małe pokoiki).

117.* Wśród podanych par słów znajdź antonimy i homonimy. Góra – dół, ciepło – zimno, morze – może, mądry – głupi, buk –

Bug, wysoki – niski, odra – Odra, gorzki – słodki, ładny – brzydki, głośny – cichy, mieć – miedź, ciekawy – nudny, mały – duży.

*Jakie znaczenie mają wyrazy dziecko, dzidziuś, maluch, maleństwo, bo-bas, smarkacz ? korzystaj ze słownika.

*Co oznaczają wyrazy skowronek, kanar, osioł, użyte w odniesieniu do człowieka? Jak nazywają takie wyrazy?

118. Przypomnij, jakich reguł higieny musisz dotrzymywać się, aby nie zachorować? Popatrz na obrazek i ułóż dialog. Inscenizuj dialog z kolega-mi, użyj zwrotów wyrazowych: czystość to zdrowie, jeśli chcesz być zdrowy / zdrowa.

235

SPIS TREŚCI

TEMAT 1. JĘZYK I MOWA. JĘZYK SKARBEM DUCHOWYM NARODU. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA. POWTÓRZENIE .....................4

ТEMAT 2. ŻYCIE SZKOLNE. MOI SZKOLNI PRZYJACIELE. MOI NAUCZYCIELE. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA.

POWTÓRZENIE. ............................................................................12

TEMAT 3. MÓJ WOLNY CZAS. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA .................25

ТEMAT 4. UCZEŃ W SZKOLE I JEGO ODKRYWANIE ŚWIATA. FONETYKA. WYMOWA SAMOGŁOSEK I SPÓŁGŁOSEK. AKCENT WYRAZOWY. WYRAZY NIEAKCENTOWANE ..................43

TEMAT 5. ZASADY ZACHOWANIA W SZKOLE. POSTAWY WZAJEMNEJ POMOCY MIĘDZY UCZNIAMI. HIGIENA OSOBISTA A ZDROWIE. SPORT W SZKOLE. GRUPY WYRAZÓW WEDŁUG ZNACZENIA I POCHODZENIA ........................................54

TEMAT 6. PRACA W RÓŻNYCH ZAWODACH. MÓJ PRZYSZŁY ZAWÓD. RODZAJE ZWIĄZKÓW FRAZEOLOGICZNYCH I ICH ŹRÓDŁA .............................................75

ТEMAT 7. MOJA RODZINA. KULTURA STOSUKÓW MIĘZYLUDZKICH.WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA .....................................................87

TEMAT 8. PRYZRODA I JEJ OCHRONA. SPOSOBY POWSTAWANIA NOWYCH WYRAZÓW ..........................99

TEMAT 9. ŚRODOWISKO NATURALNE: KOLORY, POGODA, PORY ROKU. KULTURA MÓWIENIA ................................................111

236

TEMAT 10. KRAJOBRAZ. KRAJ RODZINNY. CZĘŚCI MOWY. RZECZOWNIK I JEGO ODMIANA. FUNKCJA SKŁADNIOWA RZECZOWNIKÓW W ZDANIU .................................120

TEMAT 11. W ŚWIECIE ZWIERZĄT. PRZYMIOTNIK I JEGO ODMIANA. FUNKCJA SKŁADNIOWA PRZYMIOTNIKÓW W ZDANIU. STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW ..........................134

TEMAT 12. PRZYJAŹŃ JAKO CENNY DAR. ETYKIETA GRZECZNOŚCIOWA. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA ....................................................147

TEMAT 13. W ŚWIECIE ROŚLIN. ZAIMEK. PODZIAŁ ZAIMKÓW. ODMIANA ZAIMKÓW OSOBOWYCH I ZWROTNEGO ...................156

TEMAT 14. POZNAJEMY NAJWAŻNIEJSZE DATY W HISTORII POLSKI. CZASOWNIK. FORMY NIEOSOBOWE CZASOWNIKA ZAKOŃCZONE NA -NO, -TO. ODMIANA CZASOWNIKÓW. STRONA CZYNNA I STRONA BIERNA CZASOWNIKA.FORMA ZWROTNA CZASOWNIKA ...................................................171

TEMAT 15.WARTOŚCI I NORMY MORALNE. KSZTAŁCENIE MOWY. WYPOWIEDŹ USTNA I PISEMNA .....................................................190

TEMAT 16. TRADYCJE LUDOWE POLAKÓW I UKRAIŃCÓW. LICZEBNIK. ODMIANA LICZEBNIKÓW PROSTYCH .....................204

TEMAT 17. POLSKA KUCHNIA. PRZEPISY KULINARNE. ZAKUPY. NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY. PRZYSŁÓWEK I JEGO STOPNIOWANIE ....................................................................220