Jezyk Polski

CENTRALNA KOMISJA EGZAMINACYJNA OKRGOWE KOMISJE EGZAMINACYJNE

INFORMATOR

O EGZAMINIE MATURALNYMZ JZYKA POLSKIEGO

OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

Materiay do Informatora opracowano w ramach projektu Pilota nowych egzaminw maturalnych, Dziaanie 3.2. Rozwj systemu egzaminw zewntrznych,

Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty, Program Operacyjny Kapita Ludzki.

INFORMATOR O EGZAMINIE MATURALNYM

Z JZYKA POLSKIEGOOD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

opracowany przez Centraln Komisj Egzaminacyjn we wsppracy z okrgowymi komisjami egzaminacyjnymi

w Gdasku, Jaworznie, Krakowie, odzi, omy, Poznaniu, Warszawie i we Wrocawiu

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Warszawa 2013

Centralna Komisja Egzaminacyjna ul. Jzefa Lewartowskiego 6, 00-190 Warszawa tel. 22 536 65 00 [email protected] Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdasku ul. Na Stoku 49, 80-874 Gdask tel. 58 320 55 90 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie ul. Adama Mickiewicza 4, 43-600 Jaworzno tel. 32 616 33 99 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie os. Szkolne 37, 31-978 Krakw tel. 12 683 21 01 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w omy ul. Nowa 2, 18-400 oma tel. 86 216 44 95 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w odzi ul. Ksawerego Praussa 4, 94-203 d tel. 42 634 91 33 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu ul. Gronowa 22, 61-655 Pozna tel. 61 854 01 60 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa tel. 22 457 03 35 [email protected]

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocawiu ul. Tadeusza Zieliskiego 57, 53-533 Wrocaw tel. 71 785 18 94 [email protected]

Spis treci

Wstp .. 7 1. Jzyk polski na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015.............. 11

1.1 . Zakres wymaga sprawdzanych na egzaminie maturalnym ............ 111.2. Oglna charakterystyka egzaminu maturalnego z jzyka polskiego . 111.3. Cz ustna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego ... 131.4. Cz pisemna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie podstawowym 151.5. Pisemny egzamin maturalny z jzyka polskiego na poziomie rozszerzonym .. 19

2.1. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz ustna ............................. 23

2.2. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie podstawowym .... 43

2.2.1. Testy .. 432.2.2. Rozprawki ... 64

2.3. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie rozszerzonym ..... 83

2.4. Informacja o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego dla absolwentw niesyszcych . 109

Zacznik 1. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi ustnej . 133Zacznik 2. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie podstawowym 139Zacznik 3. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie rozszerzonym 147

Opinia Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich o informatorach maturalnych od 2015 roku ....... 155

Wstp 7

Wstp Wprowadzenie nowej formuy egzaminu maturalnego, ktra zacznie obowizywa od roku 20151, jest konsekwencj sukcesywnego wdraania od roku szkolnego 2009/2010, na kolejnych etapach edukacji, nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego. W dokumencie tym wymagania szczegowe podzielono na trzy obszary: 1) odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji, 2) analiza i interpretacja tekstw kultury, 3) tworzenie wypowiedzi. We wszystkich obszarach paszczyzn wspln nauki o jzyku i o literaturze jest tekst skupienie na nim rnorodnych dziaa edukacyjnych potwierdza jego zasadnicz rol w nauczaniu jzyka polskiego i pozwala na funkcjonalne potraktowanie zarwno wiedzy o literaturze, jak i wiedzy o jzyku, ktre cznie stanowi fundament pogbionej analizy i w efekcie rozumienia wypowiedzi. Podstawa programowa jest dokumentem regulujcym egzaminowanie pod wzgldem merytorycznym, zatem wydzielenie w niej trzech obszarw musiao znale odbicie na wszystkich sprawdzianach zewntrznych: po szkole podstawowej, po gimnazjum, a take po szkole ponadgimnazjalnej. Podstaw nowej formuy egzaminu maturalnego stao si zaoenie, e mody czowiek w trakcie szkolnej edukacji polonistycznej zdobywa okrelon wiedz na temat wiata kultury i jego wybranych przejaww, ale przede wszystkim zostaje wyposaony w narzdzia analizy i interpretacji rnorodnych tekstw kultury. Jest to kompetencja niezbdna do wiadomego i satysfakcjonujcego funkcjonowania w wiecie kultury. Celem ustnej czci egzaminu maturalnego jest sprawdzenie umiejtnoci tworzenia samodzielnej wypowiedzi ustnej na podstawie danego tekstu kultury, zgodnie z zasadami poprawnoci jzykowej, logiki i retoryki. Egzamin ten, poza umiejtnoci analizy i interpretacji, sprawdza rwnie sfunkcjonalizowan wiedz o jzyku i o kulturze (w tym zwaszcza o literaturze). Forma ustnej czci egzaminu wyznacza priorytety dydaktyce polonistycznej, m.in: konieczno czstego stawiania uczniw w sytuacji wymagajcej budowania wielozdaniowych wypowiedzi i uwraliwienia ich na kultur rozmowy. Egzamin pisemny na poziomie podstawowym jest dwuczciowy: w pierwszej czci sprawdza si przede wszystkim wiadomo jzykow zdajcych oraz ich umiejtnoci z zakresu dziaa tekstotwrczych, w drugiej tworzenie wypowiedzi argumentacyjnej (w formie rozprawki lub interpretacji tekstu lirycznego). Na poziomie rozszerzonym egzamin pisemny jest jednoczciowy i sprawdza umiejtno dokonywania interpretacji porwnawczej utworw literackich lub tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (w formie wybranej przez zdajcego, np. rozprawki lub szkicu), wymagajcej odniesienia si do tekstu historycznoliterackiego albo teoretycznoliterackiego, albo krytycznoliterackiego. Ujednolicone, stae formy wypowiedzi sprawdzane na obu poziomach egzaminu w kolejnych latach oraz stae, uniwersalne kryteria oceniania dla poszczeglnych form wypowiedzi uatwi uczniom przygotowanie si do egzaminu, ukierunkuj edukacj polonistyczn na rozwijanie rzeczywistych umiejtnoci zwizanych z tworzeniem tekstu, bd wsparciem dla samodzielnego stawiania tez i dochodzenia do interpretacyjnych wnioskw.

1 Uczniowie technikw egzamin maturalny w nowej formule bd zdawa po raz pierwszy w 2016 r.

8 Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015

Zadania zamieszczone w informatorze poddano badaniom pilotaowym, a pozyskane podczas pilotau wypowiedzi uczniw, zarwno ustne, jak i pisemne, zostay ocenione przez dowiadczonych egzaminatorw. Nowa formua egzaminu maturalnego zostanie wprowadzona w roku 2015, zatem nauczyciele po zapoznaniu si z niniejszym informatorem bd mieli jeszcze dwa lata, by w razie potrzeby wprowadzi odpowiednie modyfikacje sposobu realizowania podstawy programowej. Niezbdne na egzaminie umiejtnoci powinny by rozwijane stopniowo: na przykad ksztacenie biegoci w interpretowaniu tekstw to przechodzenie od interpretacji sterowanej przez nauczyciela (w gimnazjum), poprzez interpretacj na podstawie danej wskazwki (w pierwszej/drugiej klasie szkoy ponadgimnazjalnej), a do interpretacji nieukierunkowanej (w drugiej/trzeciej klasie szkoy ponadgimnazjalnej). Trzeba pamita, e gwarancj sukcesu maturalnego jest opanowanie przez ucznia umiejtnoci opisanych w podstawie programowej dla wszystkich etapw ksztacenia.

* * * Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego od roku szkolnego 2014/2015 jest podzielony na dwie czci. CZ PIERWSZA zawiera oglne informacje dotyczce nowej formuy egzaminu maturalnego z jzyka polskiego, zakres sprawdzanych umiejtnoci, charakterystyk zada egzaminacyjnych oraz skale oceniania wypowiedzi ustnych i pisemnych. CZ DRUGA zawiera przykadowe zadania egzaminacyjne (wraz z rozwizaniami oraz w wypadku wypracowa ocen wypowiedzi), w tym: przykadowe zadania na egzamin ustny, przykadowe zadania do czci pisemnej poziom podstawowy, przykadowe zadania do czci pisemnej poziom rozszerzony.

Do kadego zadania w czci pisemnej dodano list najwaniejszych wymaga oglnych i szczegowych z podstawy programowej ksztacenia oglnego, do ktrych to zadanie si odnosi. Wymieniono tylko wymagania najistotniejsze dla wykonania danego zadania. Przykady zada zamieszczone w Informatorze nie ilustruj wszystkich typw zada, ktre mog wystpi w arkuszach egzaminacyjnych. Nie ilustruj rwnie wszystkich wymaga z zakresu jzyka polskiego w podstawie programowej. Naley zauway, e podczas egzaminu nie da si zweryfikowa niektrych wymaga (np. wymienionych w punktach I.2.1. I.2.4. w podstawie programowej dla IV etapu edukacyjnego w zakresie podstawowym) lub da si to zrobi jedynie w ograniczonym stopniu (np. punkt III.1.8. w podstawie programowej dla III etapu edukacyjnego). Dlatego Informator nie moe by jedyn wskazwk do planowania procesu ksztacenia w zakresie jzyka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej. Tylko konsekwentna realizacja podstawy programowej na kolejnych etapach nauczania moe zapewni gruntowne polonistyczne wyksztacenie uczniw szk ponadgimnazjalnych. Przed przystpieniem do dalszej lektury Informatora warto zapozna si z oglnymi zasadami obowizujcymi na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015. S one okrelone

Wstp 9

w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz sposobu przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz.U. nr 83, poz. 562, z pn. zm.), w tym w szczeglnoci w rozporzdzeniu z 25 kwietnia 2013 r. zmieniajcym powysze rozporzdzenie (Dz.U. z 2013 r., poz. 520), oraz w skrconej formie w czci oglnej Informatora o egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015, dostpnej na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (www.cke.edu.pl). Na tej stronie zamieszczane s take w sierpniu kadego roku procedury organizowania i przeprowadzania egzaminu maturalnego w kolejnym roku szkolnym.

Opis egzaminu maturalnego z jzyka polskiego 11

1. Jzyk polski na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015 1.1. ZAKRES WYMAGA SPRAWDZANYCH NA EGZAMINIE MATURALNYM Jzyk polski wystpuje jako przedmiot egzaminacyjny na sprawdzianie w szkole podstawowej, egzaminie gimnazjalnym i egzaminie maturalnym. Podczas ostatniego z tych egzaminw sprawdza si, w jakim stopniu zdajcy spenia wymagania z zakresu jzyka polskiego okrelone w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla IV etapu edukacyjnego, bdce w myl zasady kumulatywnoci przyjtej w podstawie sum wymaga z wszystkich kolejnych etapw. Dlatego te poszczeglne zadania zestawu egzaminacyjnego mog odnosi si do wymaga przypisanych do etapw wczeniejszych (I, II, III). W podstawie programowej dzieli si wymagania na oglne i szczegowe. Wymagania oglne (odbir wypowiedzi i zawartych w nich informacji, analiza i interpretacja tekstw kultury, tworzenie wypowiedzi), jako syntetyczne ujcie nadrzdnych celw ksztacenia, informuj, jak rozumie podporzdkowane im wymagania szczegowe, ktre odwouj si do konkretnych umiejtnoci oraz cile okrelonych wiadomoci. Spenianie wymaga szczegowych powinno suy osiganiu celw oglnych.

1.2. OGLNA CHARAKTERYSTYKA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO Poszczeglne czci egzaminu maturalnego z jzyka polskiego zostay scharakteryzowane w TABELI 1. TABELA 1. CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGLNYCH CZCI EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO

Cz

ust

na

bez

okr

elan

ia p

ozio

mu

egza

min

u

Odniesienie do podstawy programowej

IV etap edukacyjny Wymagania oglne: I

Wymagania szczegowe: 1.1.1.9., 3.1.3.8. Wymagania oglne: II

Wymagania szczegowe: 1.1.1.3., 2.1.2.4., 3.1.3.4., 4.1.4.3.

Wymagania oglne: III Wymagania szczegowe: 1.1.1.5., 2.1.

III etap edukacyjny A. Wymagania oglne: I

Wymagania szczegowe: 1.1.1.11., 3.1.3.9. B. Wymagania oglne: II


C. Wymagania oglne: III Wymagania szczegowe: 1.1.1.7., 2.1.2.10.

Czas trwania 30 minut Charakter egzaminu Przedmiot obowizkowy Elementy egzaminu 1. Wypowied monologowa zdajcego

2. Rozmowa z zespoem egzaminacyjnym Oceniajcy Przedmiotowy zesp egzaminacyjny


C

z p

isem

na

poz

iom

pod

staw

owy


IV etap edukacyjny A. Wymagania oglne: I

Wymagania szczegowe: 1.1.1.9., 3.1.3.8. B. Wymagania oglne: II


C. Wymagania oglne: III Wymagania szczegowe: 1.1.1.7., 2.1.

III etap edukacyjny A. Wymagania oglne: I

Wymagania szczegowe: 1.1.1.11., 3.1. 3.9. B. Wymagania oglne: II


C. Wymagania oglne: III Wymagania szczegowe: 1.1.1.7., 2.1.2.10.

Czas trwania 170 minut Charakter egzaminu Przedmiot obowizkowy Elementy egzaminu 1. Test

2. Wypracowanie Oceniajcy Egzaminatorzy okrgowych komisji egzaminacyjnych

Cz

pis

emna

p

ozio

m r

ozsz

erzo

ny


IV etap edukacyjny A. Wymagania oglne: II

Wymagania szczegowe: 1.1.1.3., 2.1.2.5., 3.1.3.4., 4.1.4.3. (poziom podstawowy) 2.1.2.3., 3.1.3.4., 4.1. (poziom rozszerzony)

B. Wymagania oglne: III Wymagania szczegowe: 1.1.1.7., 2.1. (poziom podstawowy) 1.1.1,2. (poziom rozszerzony)

III etap edukacyjny A. Wymagania oglne: II


B. Wymagania oglne: III Wymagania szczegowe: 1.1.1.7., 2.1.2.10.

Czas trwania 180 minut Charakter egzaminu Przedmiot dodatkowy Elementy egzaminu Wypracowanie Oceniajcy Egzaminatorzy okrgowych komisji egzaminacyjnych

Opis egzaminu maturalnego z jzyka polskiego 13

1.3. CZ USTNA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci ustnej sprawdza umiejtno tworzenia wypowiedzi na okrelony temat, zgodnej z zasadami poprawnoci jzykowej, logiki i retoryki. Inspiracj do wypowiedzi jest tekst kultury. Charakterystyka egzaminu ustnego Egzamin trwa okoo 30 minut i skada si z trzech czci: przygotowania, wypowiedzi monologowej zdajcego dotyczcej wylosowanego polecenia i zwizanej z t wypowiedzi rozmowy zdajcego z zespoem przedmiotowym. Wypowied monologowa zdajcego Zdajcy losuje zadanie egzaminacyjne zawierajce tekst kultury (literacki lub ikoniczny, lub popularnonaukowy z zakresu wiedzy o jzyku) oraz odnoszce si do niego polecenie i ma nie wicej ni 15 minut na przygotowanie wypowiedzi. Nastpnie przez okoo 10 minut wygasza wypowied monologow na zadany w poleceniu temat. Tekst kultury powinien zainspirowa zdajcego, ktrego zadaniem jest rozwinicie i poszerzenie zasygnalizowanych w poleceniu wtkw take poprzez odwoanie si do innych, dowolnie wybranych tekstw. Rozmowa zdajcego z zespoem egzaminacyjnym Rozmowa moe dotyczy wycznie wygoszonej przez zdajcego wypowiedzi monologowej. Czonkowie zespou egzaminacyjnego nie mog odwoywa si do faktw lub lektur nieprzywoanych w tej wypowiedzi. W trakcie rozmowy, ktra trwa okoo 5 minut, czonkowie zespou mog prosi o dodatkowe wyjanienia, zachca do pogbienia wybranych aspektw wypowiedzi itp. Cechy zadania egzaminacyjnego Zadanie skada si z polecenia i tekstu (w zadaniach stosowane s trzy typy tekstw:

teksty o jzyku, teksty literackie, teksty ikoniczne). Zadanie daje moliwo weryfikacji sfunkcjonalizowanej (nie odtwrczej) wiedzy

zdajcego oraz jego umiejtnoci analityczno-interpretacyjnych (w odniesieniu do tekstu rdowego wskazanego w zadaniu i zwizanych z nim problemowo przywoa rnych kontekstw). Wiedza jzykowa i teoretycznoliteracka peni tu rol czynnika wspomagajcego lektur tekstw kultury.

Zadanie umoliwia zdajcemu zaprezentowanie poziomu dojrzaoci intelektualnej, orientacji w problemach kultury, literatury i jzyka, a take wykazanie si sprawnoci jzykowo-komunikacyjn oraz rozumieniem tekstu stanowicego inspiracj do wypowiedzi.

Zadanie odwouje si do umiejtnoci (i wiadomoci) wskazanych w podstawie programowej dla IV etapu edukacji polonistycznej (oraz etapw niszych).

W zadaniu zostaa wyranie okrelona sytuacja komunikacyjna za pomoc czasownikw operacyjnych, ktre daj uczniowi wskazwk, jak form ma wybra dla wypowiedzi.

Wykonanie zadania egzaminacyjnego wymaga: rozpoznania zadanej w poleceniu intencji i przygotowania wypowiedzi zgodnie

z t intencj;


odczytania (interpretacji) doczonego tekstu kultury pod ktem wskazanego w poleceniu problemu;

odwoania si do innych tekstw kultury (dowolnych) i problemw, ktre cz si z tematem wypowiedzi;

opracowania wypowiedzi pod wzgldem kompozycyjnym i jzykowo-stylistycznym; wygoszenia wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury ywego sowa; udziau w rozmowie dotyczcej wygoszonej wypowiedzi monologowej.

Przebieg egzaminu Przebieg egzaminu przedstawiono w TABELI 2. TABELA 2. PRZEBIEG EGZAMINU USTNEGO

PRZEBIEG EGZAMINU CZAS TRWANIA CZYNNOCI ORGANIZACYJNE

Zdajcy losuje zadanie egzaminacyjne.

PRZYGOTOWANIE WYPOWIEDZI MONOLOGOWEJ

Zdajcy przygotowuje si do wygoszenia wypowiedzi na wylosowany temat (moe w tym czasie przygotowa ramowy plan wypowiedzi, konspekt, notatki pomocnicze).

Nie wicej ni 15 minut

WYPOWIED MONOLOGOWA

Zdajcy wygasza wypowied monologow. Okoo 10 minut

ROZMOWA Zdajcy uczestniczy w rozmowie z zespoem przedmiotowym (dotyczcej wygoszonej wypowiedzi monologowej).

Okoo 5 minut

Przykadowe zadania na egzamin ustny przedstawiono w Informatorze na stronach 2241.

Ocenianie egzamin ustny

Monologowa wypowied egzaminacyjna oraz udzia zdajcego w rozmowie oceniane s pod wzgldem merytorycznym (tre), formalnym (organizacja), jzykowym i stylowym. Oceny dokonuj czonkowie zespou przedmiotowego, przyznajc punkty zgodnie ze skal oceniania egzaminu ustnego. Waga poszczeglnych aspektw ocenianych w trakcie tej czci egzaminu jest nastpujca: meritum wypowiedzi monologowej: 40% (16 pkt), organizacja wypowiedzi monologowej: 20% (8 pkt), jzyk i styl wypowiedzi monologowej i dialogowej: 20% (8 pkt), meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzeganie zasad uczestniczenia w rozmowie:

20% (8 pkt). Za wypowied w czci ustnej egzaminu maturalnego zdajcy moe otrzyma maksymalnie 40 punktw. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi w czci ustnej egzaminu maturalnego z jzyka polskiego znajduj si w Zaczniku 1.

Opis egzaminu 15

1.4. CZ PISEMNA EGZAMINU MATURALNEGO Z JZYKA POLSKIEGO NA POZIOMIE PODSTAWOWYM Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci pisemnej na poziomie podstawowym sprawdza umiejtno wykonywania na tekcie nieliterackim operacji dowodzcych jego rozumienia na rnych poziomach (cz testowa) oraz tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (wypracowanie) w zwizku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu. Charakterystyka egzaminu pisemnego na poziomie podstawowym Podczas egzaminu zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny, ktry skada si z dwch czci: a) testu sprawdzajcego umiejtno wykonywania na tekcie nieliterackim operacji dowodzcych jego rozumienia na rnych poziomach, b) czci sprawdzajcej umiejtno tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (wypracowania). Na rozwizanie zada z arkusza zdajcy ma 170 minut i sam decyduje o rozoeniu w czasie pracy nad testem oraz wypracowaniem. Test Cz testowa arkusza egzaminacyjnego skada si z dwch zestaww, z ktrych kady obejmuje: a) tekst lub dwa teksty liczce cznie nie wicej ni 500 sw, b) wizk 57 zamknitych i/lub otwartych zada do tekstu z miejscem na wpisanie

odpowiedzi. Zdajcy rozwizuje zadania w obu zestawach. cznie w obu zestawach skadajcych si na test znajdzie si 1013 zada zrnicowanych pod wzgldem formy oraz sprawdzajcych rne kompetencje.

Tekst Teksty, do ktrych odnosz si zadania, zgodnie z podstaw programow mog mie charakter popularnonaukowy, publicystyczny lub polityczny.

Zadania egzaminacyjne Zadania w tecie mog mie form zamknit lub otwart. Nie ograniczaj si do sprawdzania umiejtnoci wyszukiwania informacji w tekcie, ale obligatoryjnie su rozpoznaniu poziomu umiejtnoci analizy tekstu i jego przeksztace, a take wiadomoci jzykowej. Zadania sprawdzaj take znajomo utworw literackich, ktrych, zgodnie z podstaw programow, nie wolno pomin w procesie ksztacenia (oznaczonych w podstawie gwiazdk). Zadania testowe sprawdzajce rozumienie czytanego tekstu (na poziomie zoonym) mog dotyczy 1. na poziomie znacze:

a) wyszukiwania informacji zoonych, b) dostrzegania powiza midzy informacjami, c) dostrzegania zwizkw przyczynowo-skutkowych midzy zdarzeniami, d) odrniania informacji wanych od drugorzdnych, e) wnioskowania na podstawie przesanek zawartych w tekcie, f) okrelania tematu/gwnej myli/przesania tekstu, g) dostrzegania relacji midzy czciami skadowymi tekstu, h) okrelania stosunku autora do opisanych zagadnie, i) zadawania pyta do tekstu, j) rozpoznawania znacze przenonych wyrazw i konstrukcji wyrazowych;


2. na poziomie struktury:

a) rozumienia funkcji rodkw jzykowych w tekcie, w tym epitetu, porwnania, przenoni,

b) badania struktury tekstu, c) okrelania tezy tekstu i wskazywania argumentw, d) objaniania funkcji wydzielonych fragmentw tekstu na tle caoci, e) wyodrbniania czci skadowych utworu, okrelania powiza midzy nimi;

3. na poziomie komunikacji: a) rozpoznawania informacji i opinii, b) wyraania stosunku do opinii autora (czytanie krytyczne).

Zadania testowe sprawdzajce umiejtno wykonywania dziaa na tekcie mog dotyczy: a) wyszukiwania sw (poj) kluczowych; b) transformacji tekstu, czyli rnych przeksztace jego struktury, opartych na zasadzie

rwnowanoci, sucych m.in. dostosowaniu formy tekstu do zadanego celu (np. zmiana konwencji stylistycznej i pytanie o efekt takiego zabiegu czy przeksztacenia skadniowe podporzdkowane rnym intencjom komunikacyjnym);

c) formuowania pyta, na ktre odpowiedzi s kolejne zdania lub fragmenty tekstu; d) streszczenia; e) tworzenia planu tekstu. Zadania testowe sprawdzajce wiadomo jzykow mog dotyczy: a) sownictwa, czyli m.in. znaczenia wyrazw, wyrazw i konstrukcji synonimicznych,

wyrazw wieloznacznych, definiowania poj; b) sowotwrstwa, czyli analizowania budowy wyrazw pochodnych i sposobu ich

tworzenia; c) fleksji, czyli odmiany wyrazw; d) skadni w tekcie, czyli m.in. budowy wypowiedze, funkcji wyrazw w zdaniu

(podmiotu, orzeczenia, dopenienia, przydawki, okolicznika), zwizkw skadniowych midzy czciami zdania, budowy zda zoonych, szyku wyrazw i wypowiedze skadowych w wypowiedzeniu zoonym, transformacji opartych na rwnowanoci jednostek jzyka i konstrukcji jzykowych;

e) funkcji tekstu; f) cech gatunkowych tekstu; g) zagadnie stylistycznych, czyli m.in. wartoci stylistycznej rodkw jzykowych

w tekstach tworzonych w rnych celach i w rnych sytuacjach komunikacyjnych, cech tekstw nalecych do poszczeglnych stylw funkcjonalnych polszczyzny (naukowego, popularnonaukowego, publicystycznego, potocznego, urzdowego, artystycznego), zabiegw stylizacyjnych (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), rnicy pomidzy tekstem ustnym a pisanym;

h) innych umiejtnoci wskazanych w podstawie programowej dla II, III i IV etapu edukacyjnego w czciach wiadomo jzykowa.

Wypracowanie Cz arkusza egzaminacyjnego, w ktrej sprawdza si umiejtno tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej, zawiera dwa tematy wypracowania do wyboru: jeden wymagajcy napisania rozprawki, drugi interpretacji tekstu poetyckiego. Zdajcy realizuje jeden, wybrany przez siebie temat.

Opis egzaminu 17

Rozprawka Zadanie skada si z polecenia i tekstu epickiego lub dramatycznego. Rozprawka na poziomie podstawowym jest form wypowiedzi pisemnej na podany temat, ktra wymaga od zdajcego: zrozumienia zaczonego do polecenia tekstu literackiego (epickiego lub dramatycznego); sformuowania wasnego stanowiska (tezy lub hipotezy) wobec problemu postawionego

w poleceniu i odnoszcego si do zamieszczonego w arkuszu tekstu literackiego; rzeczowego uzasadnienia swojego stanowiska; odwoania si do zaczonego tekstu oraz do wybranego tekstu/wybranych tekstw kultury.

W przypadku, jeli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w podstawie jako obowizkowa, ucze powinien take odwoa si do caoci utworu. Szczegowe wskazwki dotyczce liczby tekstw i sposobu odwoania si do nich znajduj si w poleceniu;

napisania wypowiedzi, ktr powinien cechowa widoczny zamys kompozycyjny, wyraajcy si w funkcjonalnej segmentacji i uporzdkowaniu tekstu stosownie do wskazanego gatunku wypowiedzi.

Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 250 sw. Rozprawka na poziomie podstawowym sprawdza zarwno umiejtno odbioru, analizy i interpretacji tekstu literackiego, jak i tworzenia wasnej wypowiedzi. Aby przygotowa tego rodzaju wypowied, ucze musi najpierw rozpozna sens zaczonego do polecenia tekstu, okreli jego problematyk, odnale elementy znaczce dla odczytania utworu, a nastpnie wyszuka odpowiednie konteksty (teksty kultury) przydatne do opracowania zagadnienia wskazanego w poleceniu, a wic porwna funkcjonowanie tych samych motyww w rnych tekstach kultury.

Interpretacja tekstu poetyckiego Zadanie skada si z polecenia i utworu poetyckiego lub jego fragmentu. Praca interpretacyjna powinna polega na przedstawieniu propozycji odczytania utworu poetyckiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdajcego sensw tekstu. Zadaniem zdajcego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej za pomoc argumentw pozwalajcych na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdowa potwierdzenie nie tylko w tekcie, ale take w kontekstach (np. biograficznym, historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym). Cz argumentacyjna powinna zawiera ustalenia analityczne dotyczce na przykad: elementw dostrzeonej w utworze sytuacji komunikacyjnej; kompozycji tekstu oraz jej funkcji; cech stylu wypowiedzi i uytych w niej rodkw jzykowych (zwaszcza artystycznych)

oraz ich funkcji; dosownych i niedosownych znacze poszczeglnych elementw utworu (w tym jego

tytuu), zwaszcza metaforycznych, alegorycznych i symbolicznych; przynalenoci gatunkowej tekstu; kreacji wiata przedstawionego (w tym funkcji motyww literackich wystpujcych

w przeczytanym tekcie). Praca interpretacyjna winna zawiera wyprowadzone z tych ustale wnioski suce osigniciu gwnego celu pracy, czyli zaprezentowaniu odczytania dziea. Zdajcy moe zbudowa wypowied w rozmaity sposb: w porzdku linearnym prowadzcym od poszczeglnych ustale analitycznych do wnioskw natury oglnej; w porzdku linearnym prowadzcym od postawienia tezy/hipotezy poprzez prezentacj argumentw w postaci ustale szczegowych, po sformuowanie wniosku; w porzdku


nielinearnym zgodnie z pojawiajcymi si skojarzeniami, rozszerzajcymi krg ustale lub je zawajcymi i pogbiajcymi. Interpretacja tekstu poetyckiego winna przybra form duszej wypowiedzi argumentacyjnej. Ma ona suy sprawdzeniu umiejtnoci zdajcego z zakresu tworzenia wypowiedzi pisanej zgodnie z podstawowymi reguami jej organizacji, zachowujcej zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej, posiadajcej czyteln kompozycj, a take spjnej, stosownej i funkcjonalnej pod wzgldem stylistycznym. Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 250 sw. Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi w podstawie programowej na poziomie wymaga szczegowych z zakresu analizy i interpretacji tekstw kultury. Przykadowe zadania na egzamin pisemny na poziomie podstawowym przedstawiono w Informatorze na stronach 4282. Ocenianie egzamin pisemny na poziomie podstawowym Oceny czci testowej i wypracowa dokonuj egzaminatorzy okrgowej komisji egzaminacyjnej, przyznajc punkty zgodnie z modelem odpowiedzi w wypadku testu i z kryteriami oceny w wypadku wypracowania. cznie za test i wypracowanie mona uzyska 70 punktw, w tym: za cz testow 20 punktw, za wypracowanie 50 punktw. Ocena testu W czci testowej kada odpowied jest punktowana. Liczba punktw do uzyskania jest podana w arkuszu egzaminacyjnym obok zadania, a w kryteriach oceniania uszczegowione s zasady przyznawania punktw. Ocena wypracowania W ocenie wypracowania za kryteria najwaniejsze uznaje si: w przypadku rozprawki: sformuowanie swojego stanowiska wobec problemu podanego

w poleceniu i uzasadnienie stanowiska, w przypadku interpretacji: sformuowanie koncepcji interpretacyjnej i uzasadnienie tezy

interpretacyjnej.

Za kryteria wspomagajce w obu formach gatunkowych uznaje si poprawno rzeczow, zamys kompozycyjny, spjno lokaln tekstu, styl tekstu, poprawno jzykow i poprawno zapisu. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi w czci pisemnej egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie podstawowym znajduj si w Zaczniku 2.

Opis egzaminu 19

1.5. PISEMNY EGZAMIN MATURALNY Z JZYKA POLSKIEGO NA POZIOMIE ROZSZERZONYM Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci pisemnej na poziomie rozszerzonym sprawdza umiejtno dokonywania interpretacji porwnawczej utworw literackich lub tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (w formie wybranej przez zdajcego, np. rozprawki lub szkicu), wymagajcej odniesienia si do tekstu historycznoliterackiego albo teoretycznoliterackiego, albo krytycznoliterackiego. Charakterystyka egzaminu pisemnego na poziomie rozszerzonym Podczas egzaminu zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny zawierajcy 2 tematy wypracowania do wyboru, w tym jeden wymagajcy napisania wypowiedzi argumentacyjnej, drugi interpretacji porwnawczej dwch tekstw literackich. Zdajcy realizuje jeden, wybrany przez siebie temat. Na napisanie wypracowania zdajcy ma 180 minut.

Wypowied argumentacyjna Zadanie skada si z polecenia i tekstu teoretycznego (krytycznoliterackiego lub historycznoliterackiego, lub teoretycznoliterackiego).

Wypowied argumentacyjna na poziomie rozszerzonym jest form wypowiedzi pisemnej, w ktrej od ucznia wymaga si: zrozumienia zaczonego do polecenia tekstu krytycznoliterackiego,

historycznoliterackiego lub teoretycznoliterackiego; okrelenia gwnego problemu przedstawionego w tekcie; rozwaenia i oceny rozwizania problemu, ktre przedstawi autor tekstu; odwoania si do zaczonego tekstu oraz do innych, wybranych przez ucznia tekstw

kultury; przygotowania wypowiedzi pisemnej (np. w formie rozprawki lub szkicu), ktr powinien

cechowa widoczny zamys kompozycyjny wyraajcy si w funkcjonalnej segmentacji i uporzdkowaniu tekstu ze wzgldu na wybrany przez zdajcego gatunek wypowiedzi.

Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 300 sw. Zadanie na poziomie rozszerzonym suy sprawdzeniu, czy zdajcy potrafi twrczo wykorzysta wypowiedzi takie, jak np. recenzja, szkic, artyku, esej. Zdajcy korzysta przy tym nie tylko z doczonego tekstu, ale odwouje si do rnorodnych kontekstw kulturowych. Na tej podstawie sprawdza si, czy ucze spenia wymienione wczeniej wymagania z poziomu podstawowego, jak rwnie wymagania przypisane w podstawie programowej dla poziomu rozszerzonego.


Interpretacja porwnawcza utworw literackich Zadanie skada si z polecenia i dwch tekstw literackich (epickich albo lirycznych, albo dramatycznych) lub ich fragmentw. Kady z zestawionych fragmentw musi mie charakter autonomiczny, to znaczy mona przeprowadzi jego analiz i interpretacj bez koniecznoci odwoania si do innych fragmentw lub do caoci tego utworu. Interpretacja porwnawcza utworw literackich polega na przedstawieniu propozycji odczytania dwch utworw nalecych do jednego rodzaju literackiego (odpowiednio: lirycznych, epickich lub dramatycznych), czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdajcego sensw zawartych w tych tekstach, a nastpnie ustaleniu podobiestw i/lub rnic midzy nimi i przedstawieniu wnioskw wynikajcych z zestawienia tych podobiestw/rnic. Zadaniem zdajcego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej dotyczcej obu porwnywanych utworw przez wskazanie rzeczowych argumentw pozwalajcych na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdowa potwierdzenie nie tylko w tekstach, ale take w kontekstach (np. biograficznym, historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym). Cz argumentacyjna powinna zawiera ustalenia analityczne dotyczce na przykad: elementw sytuacji komunikacyjnych dostrzeonych w utworach; kompozycji tekstw oraz ich funkcji; cech stylu wypowiedzi i uytych w nich rodkw jzykowych (zwaszcza o charakterze

artystycznym) oraz ich funkcji; dosownych i niedosownych znacze poszczeglnych elementw utworw (w tym ich

tytuw w wypadku porwnywania utworw lirycznych), zwaszcza metaforycznych, alegorycznych i symbolicznych;

przynalenoci gatunkowej tekstw; kreacji wiata przedstawionego (w tym funkcji motyww literackich w przeczytanych

tekstach). Praca interpretacyjna winna zawiera wyprowadzone z tych ustale wnioski suce osigniciu gwnego celu pracy, czyli zaprezentowaniu podobiestw/rnic w caociowych sensach utworw. Zdajcy moe zbudowa wypowied w rozmaity sposb: w porzdku linearnym prowadzcym od poszczeglnych ustale analitycznych do wnioskw natury oglnej; w porzdku linearnym prowadzcym od postawienia tezy/hipotezy, poprzez prezentacj argumentw w postaci ustale szczegowych, po sformuowanie wniosku; w porzdku nielinearnym zgodnie z pojawiajcymi si skojarzeniami, rozszerzajcymi krg ustale lub je zawajcymi i pogbiajcymi. Interpretacja porwnawcza dwch tekstw literackich winna przybra form wypowiedzi argumentacyjnej. Ma ona suy sprawdzeniu umiejtnoci zdajcego z zakresu tworzenia wypowiedzi pisemnej zgodnie z podstawowymi reguami jej organizacji, zachowujcej zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej, posiadajcej czyteln kompozycj, a take spjnej, stosownej i funkcjonalnej pod wzgldem stylistycznym. Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 300 sw. Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi w podstawie programowej na poziomie wymaga szczegowych w zakresie analizy i interpretacji tekstw kultury.

Opis egzaminu 21

Przykadowe zadania na egzamin pisemny na poziomie rozszerzonym przedstawiono w Informatorze na stronach 83107.

Ocenianie egzamin pisemny na poziomie rozszerzonym Oceny wypracowa dokonuj egzaminatorzy okrgowej komisji egzaminacyjnej, przyznajc punkty zgodnie z kryteriami oceny wypracowania. Za wykonanie zadania egzaminacyjnego na poziomie rozszerzonym zdajcy moe otrzyma maksymalnie 40 punktw. W ocenie wypracowa z poziomu rozszerzonego za kryteria najwaniejsze uznaje si: w przypadku wypowiedzi argumentacyjnej: okrelenie problemu podjtego w tekcie

i sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu; w przypadku interpretacji porwnawczej: sformuowanie koncepcji porwnywania

utworw i uzasadnienie tezy interpretacyjnej. Za kryteria wspomagajce w obu formach gatunkowych uznaje si: poprawno rzeczow, zamys kompozycyjny, spjno lokaln tekstu, styl tekstu, poprawno jzykow i poprawno zapisu. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi w czci pisemnej egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie rozszerzonym znajduj si w Zaczniku 3.

Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz ustna 23

2.1. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz ustna

Zadania w Informatorze nie ilustruj wszystkich typw zada, ktre mog wystpi w arkuszu egzaminacyjnym. Nie ilustruj rwnie wszystkich wymaga z zakresu jzyka polskiego w podstawie programowej. Dlatego informator nie moe by jedyn ani nawet gwn wskazwk do planowania procesu ksztacenia w szkole. Tylko realizacja wszystkich wymaga z podstawy programowej moe zapewni wszechstronne wyksztacenie uczniw szk ponadgimnazjalnych. Zadanie 1.

W jaki sposb w utworach literackich bywaj przedstawiani intelektualici? Omw zagadnienie, odwoujc si do zaczonej bajki Ignacego Krasickiego oraz do innych utworw literackich. Ignacy KrasickiFILOZOF Po stryju filozofie2 wzi jeden spucizn,

Nie gotowizn, Tam, gdzie duch buja nad ciao, Takich sprztw bywa mao,

Ale byy na szafach, w szafach sojkw szyki, Alembiki3,

Papierw stsy4, Globusy

I na stoliku Szkieek bez liku, A w kocu awy Worek dziurawy.

Wzi jedno szkieko, patrzy, a wr okazay. Wzi drugie, a woreczek nikczemny5 i may. Westchn zatem nieborak i rzek: Wiem, dlaczego Byy pustki w dziurawym worku stryja mego: Gdyby by okiem, nie szkem, na rzeczy poglda, I on by uy, i ja znalazbym, com da.

Ignacy Krasicki, Bajki, oprac. Z. Goliski, Krakw 1975.

2 Filozof chodzi tu o uczonego w ogle; opisana w bajce pracownia naleaa, jak mona sdzi

z wyposaenia, do alchemika, astronoma lub przyrodnika. 3 Alembik naczynie do destylacji pynw. 4 Stsy stosy. 5 Nikczemny tu: ndzny, mizerny.


Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu []; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu; 2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera [...]; 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...]; 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej; 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu). Przykadowa realizacja zadania (1)6 1. WSTP Intelektualista to czowiek o duej wiedzy i wybitnych zdolnociach umysowych, twrczo mylcy, kierujcy si w postpowaniu rozumem, przedkadajcy racjonalizm nad inne sposoby poznawania rzeczywistoci; to take autorytet intelektualny w spoeczestwie. 2. TEZA Intelektualista w utworach literackich wieku XVIII i XIX bywa przedstawiany w rnoraki sposb, z jednej strony ironiczny, jako osoba wyalienowana, lepo zapatrzona w nauk jako jedyne narzdzie poznania rzeczywistoci, z drugiej z podziwem dla jego wiedzy i braku przywizania do dbr materialnych oraz dystansu do spraw dotyczcych codziennego ycia. Owieceniowy i pozytywistyczny kult nauki i wiedzy nie pozwala na ironiczne traktowanie uczonych, w romantyzmie za odnale mona wizerunki krytyczne. 3. WYWD Przedstawiony w pomiertnej charakterystyce filozof Krasickiego to typ cakowicie

pochonity prac naukow, niezaprztajcy sobie gowy sprawami materialnymi (w tym take spadkiem dla rodziny). Pokazuje to jego stan posiadania: soiki, naczynia do dowiadcze, szkieka, globusy, papiery, awa, dziurawy worek, bezuyteczne dla jego materialistycznie nastawionego spadkobiercy.

W bajce Filozof szkieko jest symbolem idealistycznego oddanie si nauce, a oko trzewego patrzenie na ycie z jego doranymi potrzebami. Spadkobierca nie jest w stanie doceni atrybutw naukowoci uywa oka i widzi, e wszystko to, co zostao po stryju, nie przekada si wprost na pienidze, wikszo z tych przedmiotw mona wyrzuci na mietnik.

6 Wypowied zostaa oceniona pozytywnie. W Informatorze przedstawiono tylko jej konspektowy zapis.

Podobnie w przypadku pozostaych zada na egzamin ustny.


Krasicki w przewrotny sposb drwi w utworze nie z uczonego, ale z jego pazernego bratanka, ktry nauk ma za nic. Tak poeta propaguje owieceniowy kult nauki i empirii jako wartoci nadrzdnej.

Podobne wizerunki naukowcw mona odnale w dzieach epoki pozytywizmu. Na przykad Geist z Lalki Bolesawa Prusa to typ uczonego, ktry jest oddany swojej naukowej idei a do wyniszczenia materialnego. Prus pokazuje swego bohatera z powag, ale i jako ostrzeenie, e cakowite podporzdkowanie wszystkich spraw nauce moe skutkowa powanym niebezpieczestwem nawet dla ycia.

Adam Mickiewicz w balladzie Romantyczno take odnosi si do atrybutu nauk empirycznych, czyli szkieka. Dla niego jednak naukowiec, nazwany w tym utworze Starcem, nie jest w stanie zobaczy elementw metafizycznych rzeczywistoci dziewczyny rozmawiajcej z duchem jej nieyjcego chopca. Narrator w balladzie Mickiewicza opowiada si po stronie prostego ludu, ktry nie zna nauki, ale rozumie rzeczywisto gbiej ni Starzec. To spojrzenie typowe dla epoki romantyzmu.

4. PODSUMOWANIE Krasicki i Prus bardzo podobnie prezentuj w swoich utworach postacie uczonych jako osoby yjce w zagraconych, penych tajemniczych akcesoriw pracowniach. Ich bohaterowie intelektualici s zupenie oddani swoim pasjom. Mickiewicz za kreli inny, krytyczny obraz naukowca, kontestujc warto poznania empirycznego jako najskuteczniejszej metody dochodzenia do prawdy. Przykadowa realizacja zadania (2) 1. WSTP Wyjanienie pojcia intelektualista czowiek o wybitnych zdolnociach umysowych, twrczo mylcy, odkrywca, wynalazca, nielkajcy si stawia pyta. 2. TEZA Intelektualista w utworach literackich czsto przedstawiany jest w sposb pozytywny, jako nadzieja ludzkoci. 3. WYWD Ignacy Krasicki w bajce Filozof kreli obraz intelektualisty jako kogo, kto przez ludzi

mylcych w kategoriach materialistycznych postrzegany jest negatywnie. Taki kto jedynie ich mieszy albo denerwuje.

Dla filozofa z bajki Krasickiego najwiksz wartoci bya nauka, ktrej warto s w stanie poj jedynie ludzie o szerokich horyzontach (takim czowiekiem nie jest przedstawiony w bajce spadkobierca uczonego).

Filozof powica cae swoje ycie poszukiwaniu prawdy, a nie gromadzeniu dbr materialnych. Jest kim odmiennym od swojego spadkobiercy, ktry nie docenia spucizny w postaci pozostawionej przez uczonego wiedzy i wyposaenia laboratorium. W jego oczach jest ona nic niewarta.

Przykadem przedstawienia intelektualisty w literaturze o sto lat pniejszej jest Julian Ochocki, bohater Lalki Bolesawa Prusa. Ten mody idealista wierzy, e wynalazki mog zmieni wiat na lepsze, e dziki rozwojowi wiedzy matematyczno-przyrodniczej uda mu si przypi ludzkoci skrzyda.

Ochocki to czowiek ekscentryczny w swych zachowaniach, nieprzywizujcy do swojego sposobu bycia wikszej wagi. Przez powieciowych reprezentantw arystokracji traktowany pobaliwie, jako nieszkodliwy orygina, z odcieniem lekcewaenia.


4. PODSUMOWANIE Intelektualici w utworach Krasickiego i Prusa (Filozof i Ochocki) to ludzie oddani nauce, niedbajcy o osobiste sprawy materialne. To czy obie postacie. Dzieli je sposb traktowania przez otoczenie. Ochocki mimo wszystko wzbudza sympati. Jego pragnienie podniesienia poziomu ycia ludzkoci otoczenie pobaliwie docenia. Inaczej jest w wypadku Filozofa bohatera bajki Ignacego Krasickiego. Jego spadkobierca nie jest w stanie doceni niczego z odziedziczonej po stryju spucizny. Ten ironicznie przedstawiony antybohater jest uosobieniem ignorancji, z ktr prbowali si zmaga owieceni. Zadanie 2.

Labirynt przestrze zapraszajca do odkry czy puapka bez wyjcia? Rozwa problem, odwoujc si do podanego fragmentu opowiadania Brunona Schulza i innego tekstu kultury. Bruno Schulz SKLEPY CYNAMONOWE

Jest lekkomylnoci nie do darowania wysya w tak noc modego chopca z misj

wan i piln, albowiem w jej pwietle zwielokrotniaj si, plcz i wymieniaj jedne z drugimi ulice. Otwieraj si w gbi miasta, eby tak rzec, ulice podwjne, ulice sobowtry, ulice kamliwe i zwodne. [...]

W tak noc niepodobna i Podwalem ani adn inn z ciemnych ulic, ktre s odwrotn stron, niejako podszewk czterech linij rynku, i nie przypomnie sobie, e o tej pnej porze bywaj czasem jeszcze otwarte niektre z owych osobliwych a tyle nccych sklepw, o ktrych zapomina si w dnie zwyczajne. Nazywam je sklepami cynamonowymi dla ciemnych boazeryj tej barwy, ktrymi s wyoone. [...]

Trzeba si byo zapuci wedug mego obliczenia w boczn uliczk, min dwie albo trzy przecznice, aeby osign ulic nocnych sklepw. To oddalao mnie od celu, ale mona byo nadrobi spnienie, wracajc drog na upy Solne.

Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklepw cynamonowych, skrciem w wiadom mi ulic i leciaem wicej anieli szedem, baczc, by nie zmyli drogi. Tak minem ju trzeci czy czwart przecznic, a upragnionej ulicy wci nie byo. W dodatku nawet konfiguracja ulic nie odpowiadaa oczekiwanemu obrazowi. Sklepw ani ladu. Szedem ulic, ktrej domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie zamknite, lepe odblaskiem ksiyca. Po drugiej stronie tych domw musi prowadzi waciwa ulica, od ktrej te domy s dostpne mylaem sobie. Z niepokojem przyspieszaem kroku, rezygnujc w duchu z myli zwiedzenia sklepw. Byle tylko wydosta si std prdko w znane okolice miasta. Zbliaem si do wylotu, peen niepokoju, gdzie te ona mnie wyprowadzi.

Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe, [w:] tene, Opowiadania. Wybr esejw i listw, oprac. J. Jarzbski, Wrocaw 1989.

Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu []; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte.


II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1.2) okrela problematyk utworu; 2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera [...]; 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa klucze); 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich; 3.4) odczytuje treci [...] symboliczne utworu. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej; 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu). Przykadowa realizacja zadania (1) WPROWADZENIE Labirynt w literaturze ma znaczenie symboliczne. Oznacza: sytuacj, z ktrej czowiek nie potrafi znale wyjcia, jest wic znakiem zagubienia; przestrze zapraszajc do odkry (ch odkrywania, poznawania czego nowego wpisana

jest w ludzk natur).

TEZA Labirynt jest dla czowieka puapk bez wyjcia. ARGUMENTY Odwoania do prozy Schulza: a) Motyw labiryntu u Schulza zwykle zwizany jest z noc. Noc symbolizuje mroczne strony

ludzkiej natury. b) Labirynt tworz zwielokrotnione, plczce si i wymieniajce jedne z drugimi ulice.

Struktura miasta w opowiadaniu jest labiryntem, metaforycznym odwzorowaniem przey bohatera. Bdzenie po miecie symbolizuje wysiek dotarcia do takich prawd, ktre budz w bohaterze lk i niepokj.

c) Labirynt skada si z realnych elementw wiata przedstawionego: topografii miasta w nocy, domw oraz przyrody, ktre dziecica psychika odrealnia, deformuje (ulice podwjne, ulice sobowtry, ulice kamliwe i zwodne), tworzy przestrze gron i nieprzyjazn (domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie zamknite, lepe odblaskiem ksiyca).

d) Bohater chce speni swoje marzenie obejrzenia sklepw cynamonowych noc, szuka waciwej ulicy, ale w kocu nocne miasto zaczyna budzi w nim niepokj i lk, wic porzuca swoje zamiary i ucieka (przyspieszyem kroku).

e) W opowiadaniu labirynt wydaje si jednoczenie zamknity i otwarty; bohater jest ciekawy, co zobaczy dalej, jakby wioda go jaka tajemnicza, ale te wroga sia.


Odwoania do innego utworu: a) W Procesie F. Kafki Jzef K. bdzi, szukajc tajemniczego sdu. Odwiedza pokoje,

biura, strychy, rupieciarnie, korytarze (miejsca ciemne i duszne, nieprzyjazne). Jego wdrwka jest prb poszukiwania instytucji, ktra go oskara, ale jednoczenie odkrywania prawdy o samym sobie.

b) Bdzenie Jzefa K. po przestrzeni labiryntu ma na celu odnalezienie odpowiedzi na pytanie o istot winy. Pocztkowo Jzef K. czuje si niewinny, wydaje mu si, e aresztowanie jest pomyk, ale potem ulega systemowi, ktry go osacza, doprowadzajc do mierci.

c) Wdrwka po ciemnych i nieprzyjemnych wntrzach jest jednoczenie symbolem zagubienia bohatera.

d) Opisujc wiat przedstawiony, Kafka posuguje si absurdem, co dodatkowo wpywa na pesymistyczn wymow utworu.

PODSUMOWANIE Labirynt u Schulza i Kafki zosta przedstawiony jako przestrze wroga i nieprzyjazna, puapka bez wyjcia. Przykadowa realizacja zadania (2) WSTP Labirynt w kulturze pokazywany jest w rnorodny sposb. Motyw ten wywodzi si z mitologii greckiej. Mitologicznym budowniczym labiryntu by Dedal, pracujcy dla krla Minosa. Zbudowa gmach z pltanin korytarzy przeznaczony dla potwora Minotaura. ZAOENIE Labirynt niebezpieczestwo, ale i szansa na odkrycie czego nowego, nieznanego i ciekawego. ARGUMENTY Opowiadanie Schulza a) przestrze labiryntu:

oniryczna kreacja wiata; przestrze odkrywana dziki ciekawoci i odwadze dziecka;

b) cel wdrwki po labiryncie: poszukiwanie mitycznych i tajemniczych sklepw cynamonowych; misja zlecona przez ojca jako bodziec do wdrwki;

c) oddziaywanie labiryntu na wyobrani dziecka: skrajne emocje (lk, niepokj, ciekawo) towarzyszce procesowi samodzielnego,

wytrwaego poznawania rzeczywistoci. Imi ry Umberta Eco: a) przestrze labiryntu biblioteki:

skomplikowana budowa stanowica barier ochronn przed zdobyciem dostpu do wiedzy zawartej w zgromadzonych w opactwie ksigach;

przestrze nieprzyjazna dla obcych, strzeona przez mnicha Jorge i bibliotekarza Malachiasza.

b) cel wdrwki i motywacja bohatera: poznanie zbiorw biblioteki; ciekawo, ch poznania ukrywanej wiedzy;


odnalezienie 2. tomu Poetyki Arystotelesa o komedii, bdcego, wedug Wilhelma z Baskerville, przyczyn morderstw w opactwie;

c) oddziaywanie labiryntu na wyobrani bohaterw: strach przezwyciony przez ciekawo; zachwyt ujrzanymi zbiorami ksig; nagrodzenie trudu pokonania labiryntu zobaczenie zbiorw, dotknicie cennych

ksig i wyniesienie z palcej si biblioteki niektrych woluminw. WNIOSEK Postawy bohaterw przywoanych tekstw czy wytyczenie sobie celu i denie do niego bez wzgldu na niesprzyjajce okolicznoci. Labirynt jest dla czowieka szans na odkrycie czego nowego, nieznanego. Stanowi dla niego wyzwanie, pozwala wykaza si kreatywnoci. Zadanie 3.

Jakie odczytanie Dziadw cz. III Adama Mickiewicza odnajdujesz na zapowiadajcym sztuk plakacie teatralnym? Omw zagadnienie, wykorzystujc znajomo dramatu.

Bolesaw Polnar, Adam Mickiewicz, Dziady [plakat teatralny], 1997.


Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu []; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 2.1) uwzgldnia w analizie specyfik tekstw kultury przynalenych do nastpujcych rodzajw sztuki: [] sztuki plastyczne (gimnazjum); 1.2) okrela problematyk utworu; 2.1) prezentuje wasne przeycia wynikajce z kontaktu z dzieem sztuki; 3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty; 3.4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu; 4.3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych (gimnazjum). III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy spjne wypowiedzi ustne [] opis dziel sztuki [] (gimnazjum). 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej; 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu). Przykadowa realizacja zadania (1) 1. Plakat, jako forma artystyczna, stanowi zazwyczaj spjn cao ze spektaklem teatralnym

i zapowiada gwn jego ide. Te najlepsze plakaty funkcjonuj pniej odrbnie, jako niezalene dziea sztuki. Dziady cz. III Adama Mickiewicza to dramat, ktry ze wzgldu na wan, narodow tematyk niezmiennie cieszy si zainteresowaniem twrcw teatralnych jest bardzo wiele jego realizacji scenicznych, a w zwizku z tym zapowiadajcych je plakatw.

2. Autorem powyszego jest Bolesaw Polnar, ktry poprzez operowanie symbolem wyakcentowa najwaniejsze, jego zdaniem, treci w odczytaniu scenicznym dramatu Mickiewicza.

3. Plakat teatralny do Dziadw utrzymany jest w kolorystyce czarno-biaej. Na czarnym tle w centralnej czci zosta przedstawiony metalowy trjkt rozcignity na acuchach tworzcych ksztat krzya. W trjkcie tym widnieje oko wysyajce jeden ukony, wski, jasny promie w d.

4. Czarne to plakatu moe symbolizowa mroki niewoli i brak perspektyw dla uciemionego polskiego narodu po klsce powstania listopadowego. Takie odczytanie symboliki plakatu sugeruj rwnie grube, metalowe acuchy. W perspektywie dramatu mog si one odnosi bezporednio do uwizienia i torturowania polskiej modziey i jej wywzek na Sybir.

5. Niejednoznaczna w swojej wymowie jest symbolika oka wyzierajcego zza metalowego trjkta. Czy jest to oko Opatrznoci Boej, do ktrej zwraca si Konrad w Wielkiej Improwizacji w sowach: Kamca, kto ciebie nazwa mioci, / Ty jeste tylko mdroci? Oko, wpisane w krzy z acuchw i jakby zawieszone w ciemnoci, patrzy w sposb niewzruszony, obojtny. Ale jednoczenie wysya ku mrocznej ziemi jasny,


wski promie, co moe oznacza, e mimo wszystko Opatrzno Boa czuwa nad narodem pogronym w mrokach cierpienia.

6. Zastosowana na plakacie symbolika skania jeszcze do innego odczytania by moe krzy z acuchw z umieszczonym w jego centrum okiem Opatrznoci to znak Polski Chrystusa narodw, ktry przez cierpienie odkupi grzechy ludzkoci.

7. Bolesaw Polnar skupia si na problemie niewoli i cierpienia narodu polskiego. Uyte na plakacie symbole oddziauj na odbiorc przede wszystkim dlatego, e s mocno zakorzenione w kulturze polskiej.

Przykadowa realizacja zadania (2) 1. Funkcje plakatu i jego powizanie ze spektaklem oraz tekstem literackim:

plakat (posugujcy si obrazem) przekada na jzyk obrazw idee zawarte w spektaklu i dziele literackim (w Dziadach cz. III to m.in. nard w niewoli, rola narodu polskiego wobec wiata, opieka Boska nad narodem polskim, Polska Chrystusem narodw);

plakat wskazuje na niektre aspekty dramatu wydobyte przez reysera spektaklu (tutaj: opieka Boa, mczestwo Polakw, nadzieja, przeamanie mroku niewoli);

plakat ukazuje kontekst ideowy przyjty w interpretacji (w Dziadach to kontekst metafizyczny, mesjaski).

2. Opis wyeksponowanych na plakacie elementw i ich znaczenie symboliczne: to charakteryzuje nastrj dramatu: mroczny, powany, kojarzcy si z aob; acuch w ksztacie krzya moe by rozumiany jako znak mczestwa narodu

polskiego, lecz take jego przyszego odkupienia, zbawienia i zwycistwa (kontekst chrzecijaski krzya Chrystusa); jest to te znak prby sptania Konrada przez siy ciemnoci;

oko wpisane w trjkt oznaczajce wszechobecn opiek Boga (zarwno oko jak i trjkt to symbole zakorzenione w ikonografii chrzecijaskiej); oko jako motyw wykorzystywany przez romantykw do pokazania stanw ducha (znane powiedzenie: oczy s zwierciadem duszy);

promie przeamujcy ciemno, wskazujcy moliwo wyrwania si z niewoli (narodowej, duchowej); znak zapowiadanego przez Ksidza Piotra ma o imieniu czterdzieci i cztery (ronie to obroca).

4. Tonacja kolorystyczna i jej znaczenie: Czer aoba, niewola; mona odnie j do duchowej kondycji narodu polskiego

(Ciemnoci kryj ziemi i lud we nie ley). Monochromatyczno zostaje przeamana jasnym okiem i promieniem, czyli znakami

obecnoci Boga. Wszystko to pokazuje take dualistyczny obraz rzeczywistoci w Dziadach kontrasty jakie istniej midzy Konradem a Ksidzem Piotrem, towarzystwem przy stoliku i towarzystwem przy drzwiach, Senatorem i Rollisonow. Istotny jest take kolor acuchw, ktre s byszczce, co moe sugerowa, i absurdalne dla pokolenia Mickiewicza mczestwo i niewola ostatecznie maj sens.

5. Zwizki z tekstem dramatu. Plakat podkrela takie elementy tekstu Dziadw, jak:

mesjanizm zobrazowany przez wietlisty (byszczcy) krzy; Mesjasz-Polska cierpi, ale nie jest to pozbawione sensu (chrzecijaska nadzieja);

martyrologia i zniewolenie narodu. 6. Plakat, wykorzystujc symbolik kulturow, zwraca uwag na to, co najwaniejsze w tekcie dramatycznym i jego scenicznej realizacji; pomaga w caociowym zrozumieniu utworu.


Zadanie 4.

Jakie refleksje o wspczesnej cywilizacji wyraaj twrcy w swoich dzieach? Odpowiedz na podstawie interpretacji podanego tekstu kultury oraz wybranych tekstw literackich.

Magdalena Abakanowicz, Tum, 1988.

Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu []; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 2.1) uwzgldnia w analizie specyfik tekstw kultury przynalenych do nastpujcych rodzajw sztuki: [] sztuki plastyczne (gimnazjum). 1.2) okrela problematyk utworu; 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...]. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy spjne wypowiedzi ustne [] opis dzie sztuki [] (gimnazjum). 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej; 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu).


Przykadowa realizacja zadania (1)

Plan wypowiedzi Zagajenie: Magdalena Abakanowicz jest autork dziea Tum. Jest to przykad

nowoczesnej rzeby. Opis dziea: Fotografia przedstawia rzeb skadajc si z kilkunastu postaci stojcych

na jezdni. S podobnego wzrostu, stoj w podobnych pozach, trudno jednoznacznie wskaza ich pe. Postaci pozbawione s gw.

Gwny problem: Dlaczego rzeby nie maj gw? Rozwinicie: Brak gowy oznacza pozbawienie indywidualizmu, cech dystynktywnych

czowieka, ujednolicenie. Kilkanacie postaci bez gw symbolizuje tytuowy tum, w ktrym nikt nie jest indywiduum, kady jest czci masy ludzkiej.

Przykady z literatury: Tego rodzaju ujednolicenie jest niebezpieczne dla cywilizacji. Np. Witkacy w Szewcach przewidzia zagroenie dla niej w kolektywnym podejmowaniu decyzji. Jego zdaniem kres indywidualizmu zakaday systemy totalitarne XX wieku: nazizm i komunizm. Nazizm wytworzy obozy zagady, ktre stay si symbolem klski czowieczestwa. Twrcy literatury podejmujcy ten problem to, m.in.: Nakowska, Borowski, Kertes, Levi. Komunizm za wytworzy agry, ktre byy gigantycznymi obozami niewolniczej pracy. Tam dokonywao si odczowieczenie. Twrcy, ktrzy podejmowali t kwesti w literaturze, to m.in.: Herling-Grudziski, Obertyska, Soenicyn.

Wniosek: Artyci XX wieku pokazuj w swoich dzieach zagroenia cywilizacji ludzkiej. Zakwestionowanie praw jednostki, pozbawianie jej prawa do indywidualizmu prowadz do wynaturze i zbrodni przeciwko ludzkoci.

Przykadowa realizacja zadania (2)

Plan wypowiedzi Wstp: Magdalena Abakanowicz jest wspczesn polsk artystk. Opis dziea: Na fotografii widzimy rzeb pt. Tum przedstawiajc postaci stojce

na jezdni w podobnych pozach. Wydaj si jednakowe. adna nie ma gowy. W tle widzimy ziele, krzewy oraz bkitne niebo z obokami.

Sproblematyzowanie: Dla czowieka wspczesnego problemem jest utrata osobowoci, przedstawione postaci bez gw to symbolizuj. Ludzie bez gw s niezdolni do refleksji, wic podatni na indoktrynacj, nie potrafi podejmowa racjonalnych decyzji, staj si robotami (sowo wymylone przez czeskiego pisarza Karela apka, ktry przewidzia zagroenia XX wieku). Innym problemem obecnym w dziele Abakanowicz jest statyczno postaci. Oznacza bierno ludzi w spoecznoci.

Przykady z literatury: Taki obraz biernego i w kadej dziedzinie sterowanego spoeczestwa przedstawi Orwell w powieci Rok 1984. Bohater Kartoteki Rewicza mwi: klaskaem, bo inni klaskali, pusty jestem, jak bazylika w nocy. Tu podobiestwo do postaci Abakanowicz jest wyrane bohaterowie bez gowy to jakby antybohaterowie. Wewntrzn pustk, brak idei znajdziemy te w Wydronych ludziach T. S. Eliota.

Postacie u Abakanowicz s statyczne, wydaje si, e trwaj bez celu. Takie postawy ludzkie s czstym tematem literatury wspczesnej (Czekajc na Godota Becketta).

Podsumowanie: Wspczeni artyci w rnych dzieach kultury i rnymi rodkami artystycznego wyrazu przekazuj nam te same przesania dotyczce problemw czowieka XX i XXI wieku.


Zadanie 5.

W jaki sposb twrcy pniejszych epok nawizuj do staroytnych mitw? Odpowiedz na podstawie interpretacji obrazu Pietera Bruegla Pejza z upadkiem Ikara i wybranego tekstu literackiego.

Pieter Bruegel (starszy), Pejza z upadkiem Ikara, ok. 1558, Krlewskie Muzeum Sztuk Piknych w Brukseli. Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu []; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 2.11) identyfikuje: [] mit [] (szkoa podstawowa); 2.1) uwzgldnia w analizie specyfik tekstw kultury przynalenych do nastpujcych rodzajw sztuki: [] sztuki plastyczne (gimnazjum); 1.2) okrela problematyk utworu; 3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu [...]; 3.3) porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy spjne wypowiedzi ustne [] opis dzie sztuki [] (gimnazjum). 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej; 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu).


Przykadowa realizacja zadania (1) Pytania wprowadzajce w kontekst omawianego problemu: Czym jest mit staroytny? Mit to pochodzca z antyku opowie o bogach, ludziach

i otaczajcej czowieka rzeczywistoci. Czy mit jest utworem literackim? Mit nie jest utworem literackim. Od literatury odrnia

go forma (pocztkowo wycznie mwiona) i funkcja (staroytnym wyjania istot ludzkiego istnienia, tumaczy wiat, np. umoliwia racjonalizowanie tajemniczych zjawisk przyrody).

Pytanie umoliwiajce okrelenie problemu: Jak i dlaczego twrcy nawizuj do staroytnych mitw? Istnieje wiele form

nawizywania do mitw; charakter nawiza zaley m.in. od dziedziny sztuki i stopnia przetworzenia mitu; mity s rdem inspiracji, punktem odniesienia, przedmiotem polemiki.

Prba rozwizania problemu: Co przedstawia obraz Bruegla? Obraz ten przedstawia pochylonego i odwrconego tyem

do widza czowieka, ktry orze pole, co sugeruje, e jego ycie to codzienna praca, zmczenie, zamknicie we wasnym wiecie. Scena ta jest metafor ludzkiego losu. Niewielkie, niewyrane postaci na drugim planie (pasterz i rybak) wyraaj anonimowo czowieka, podobiestwo losu wszystkich ludzi.

Dlaczego tytuowy Ikar nie jest postaci centraln na obrazie? Ikar prawie niewidoczny (z wody wystaj tylko nogi bohatera mitu) jest postaci drugoplanow. Jego czyn (lot w przestworzach) i mier nie maj wielkiego znaczenia pozostae postaci nie zwracaj na niego uwagi.

Jak wyglda to? To to zatoka morska, po ktrej pyn aglowce, bdce, podobnie jak gry, metafor dalekiego, nieznanego, niedostpnego wiata. Gbia perspektywy i kompozycja otwarta mog wpywa na odczuwalne przez odbiorc poczucie kontrastu midzy losem Ikara a zachowaniem ludzi na brzegu.

Jakie barwy dominuj na obrazie? Na obrazie dominuj barwy jasne, nasycone. Co o obrazie Bruegla mwi jego tytu nadany przez artyst? Okrelenie pejza

podkrela charakter obrazu, ktrego sedna nie stanowi czyn bohaterski; wyraenie upadek Ikara wskazuje na zwizek obrazu ze staroytnym mitem obraz ten jest ilustracj do niego.

W jaki sposb autor obrazu nawizuje do mitu? Autor przetwarza mit: z opowieci sownej na obraz; Bruegel pomija posta Dedala, w ten sposb zmieniajc wymow mitu.

Pytanie dotyczce interpretacji wybranego utworu literackiego: W jaki sposb Ernest Bryll w wierszu Wci o Ikarach gosz nawizuje do mitu

o Dedalu i Ikarze? Wiersz nawizuje bezporednio do tego mitu, parafrazujc go. Aluzyjnie przywoany jest te obraz Bruegla (to pokazuje wewntrzn spjno tradycji kulturowej). Poeta pokazuje sposb odbioru mitu o Dedalu i Ikarze we wspczesnej kulturze; utwr jest reinterpretacj mitu i jego kulturowych przetworze: zawiera przesanie zwizane z postawami, ktre wobec ycia moe przyj czowiek.

Zamknicie problemu: Nawizania do staroytnych mitw przez twrcw wielu epok maj zrnicowany charakter. Wielo istniejcych nawiza do mitw umoliwia tworzenie swoistego dialogu kulturowego: pomidzy artystami (np. Bruegel Bryll), epokami, pokoleniami.


Przykadowa realizacja zadania (2) Wstp: Mity jako staroytne opowieci objaniajce funkcjonowanie wiata i czowieka. Rola mitw w kulturze europejskiej mity jako inspiracje dla artystw. Teza: Staroytne mity s wykorzystywane w celu przedstawienia odwiecznych problemw czowieka. 1. Interpretacja mitu o Ikarze i Dedalu: charakterystyka postawy Dedala (rozsdek,

pragmatyzm, trzewe mylenie) i Ikara (idealizm, maksymalizm, lekkomylno, nieumiejtno przewidywania konsekwencji wasnych czynw).

2. Obraz Bruegla jako przykad wykorzystania mitu do ukazania relacji midzy wybitn jednostk a spoeczestwem.

Opis obrazu: Plan I chop orzcy pole, pasterz wypasajcy owce, rybak zarzucajcy sieci; ludzie

zajmuj si swoimi codziennymi sprawami, nie zwracaj uwagi na toncego czowieka. Plan II portowe miasto, pynce statki, wystajce z wody nogi czowieka toncego

w morzu, w oddali gry.

Interpretacja: Malarz ukazuje problem samotnoci jednostek wybitnych w spoeczestwie; trzeba bardzo uwanie przyjrze si dzieu, eby zobaczy mitycznego bohatera, na pierwszym planie znajduj si inni ludzie. Inna interpretacja: obraz zwraca uwag na to, e waniejsze jest zwyczajne, ludzkie ycie ni wielkie wzloty. Poprzez umieszczenie na pierwszym planie ludzi wykonujcych codzienne obowizki, na drugim za ledwo widocznego Ikara, malarz dramatyzuje przedstawion sytuacj i wydobywa jej wieloznaczno. Przykady z literatury: III cz Dziadw jako przykad nawizania do mitu o Prometeuszu. Interpretacja Wielkiej Improwizacji Konrad, tak jak Prometeusz, w imi mioci do narodu buntuje si przeciwko siom wyszym (Bogu), przyjmuje na siebie cierpienie Polakw. Jest osamotniony w swoim dziaaniu i skazany na niepowodzenie. Konrad, podobnie jak Ikar, jest niedoceniony przez wspczesnych. Wnioski: Odwoujc si do mitu prometejskiego, Mickiewicz podkrela rol wybitnej jednostki powicajcej si dla dobra spoeczestwa. Zwraca uwag na konsekwencje takiej postawy i jej bezskuteczno. Podsumowanie: Twrcy pniejszych epok czsto nawizuj do mitw i rnie je wykorzystuj staj si one inspiracj do wieloznacznych odczyta. Zarwno Bruegel, odwoujc si do mitu o Ikarze, jak i Mickiewicz poprzez odwoanie do mitu o Prometeuszu, podejmuj problem jednostek wybitnych i ich relacji ze spoeczestwem.


Zadanie 6.

W jaki sposb Internet wpywa na formy i sposoby komunikowania si ludzi midzy sob? Uzasadnij swoje stanowisko, odwoujc si do przytoczonego tekstu Jana Grzeni, do modelu aktu komunikacji jzykowej i do wybranego tekstu kultury.

Gatunkiem, ktry w ostatnich czasach skupia uwag i uytkownikw, i zajmujcych si Internetem specjalistw z rnych dziedzin, jest blog. Ten typowo internetowy gatunek ma wzorzec w pamitniku i dzienniku, a jego nazwa pochodzi od angielskiego weblog, co mona tumaczy jako rejestr sieciowy lub dziennik sieciowy.

Podobiestwa blogu do dziennika s znaczne, blogi maj np. budow fragmentaryczn i hybrydyczn, jednak rwnie istotne s rnice. Przede wszystkim dzienniki sieciowe s publikacjami, tekstami przeznaczonymi w zwizku z tym do rozpowszechniania i do lektury. Co wicej: autorzy blogw godz si na komentowanie swoich tekstw formularz umoliwiajcy dodanie komentarza pojawia si po klikniciu na odpowiednie hipercze. Interakcja jest wic wpisana w struktur gatunku.

Charakterystyczn waciwoci blogw (ktra ujawnia si te np. w pogawdkach internetowych, a w mniejszym stopniu w grupach i forach dyskusyjnych) jest anonimowo uytkownikw. Nie stanowi ona wprawdzie formalnego wymogu, lecz ogromna wikszo autorw blogw wystpuje pod pseudonimami (nickami); zreszt jeli nawet pseudonim ma form imienia i nazwiska, wcale nie musi by autentyczny.

Gatunek ten znakomicie pokazuje, jak dalece i jak szybko mog przeksztaca si gatunki tradycyjne pod wpywem nowego medium.

Jan Grzenia, Komunikacja jzykowa w Internecie, Warszawa 2006. Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu [...]; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne; 3.3) zna pojcie aktu komunikacji jzykowej [...], dostrzega i omawia wspczesne zmiany modelu komunikacji jzykowej (np. rnice midzy tradycyjn komunikacj ustn lub pisan a komunikacj przez Internet). III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej; 1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowana przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu).


Przykadowa realizacja zadania (1) WPROWADZENIE I OKRELENIE PROBLEMU Powstanie sieci komputerowych (lata 70. XX w.) i ekspansja technologii informacyjnych zmieniy ycie czowieka w wielu obszarach. Szczeglne, wrcz rewolucyjne zmiany dokonay si w sposobach komunikowania si ludzi midzy sob. Nie byoby to moliwe bez nowego medium Internetu. Uwaam, e Internet zmieni w istotnym stopniu tradycyjny model komunikacji jzykowej, powoa do ycia nowe formy i sposoby komunikowania si. ROZWINICIE WYPOWIEDZI 1. Prezentacja modelu aktu komunikacji jzykowej (nadawca, odbiorca, kod, komunikat,

kontekst, kana) w odniesieniu do tradycyjnej komunikacji. Postawienie pytania: co w tym modelu zmienia Internet? a) Cechy interakcji: anonimowo, o ktrej pisze Grzenia; spontaniczno wypowiedzi

pisane sprawiaj wraenie jakby byy mwione; otwarto kady moe w dowolnym momencie wczy si do internetowej rozmowy, na dowolny temat; dialogowo formy monologowe, np. blog, dopuszczaj komentarze (odwoanie do tekstu Grzeni).

b) Cechy tekstu: multimedialno (wiele kodw w jednym przekazie) i hipertekstowo (nielinearno, hipercza, struktura dynamiczna).

c) Nowe gatunki: Grzenia wymienia blog, pogawdk internetow i forum dyskusyjne; poza tym jeszcze np. e-mail, strona WWW. Gatunki te wywodz si z form tradycyjnych, ale w komunikacji elektronicznej zmieniaj si w sposb zasadniczy, co pokazuje Grzenia na przykadzie blogu [krtkie omwienie blogw rnego typu: bloga literackiego np. Krytycznym okiem, bloga kulinarnego np. Kwestia Smaku, bloga Krystyny Jandy, blogw maturzystw].

d) Zmiany w jzyku: dominacja potocznoci (kolokwialno), wulgaryzacja, brak dbaoci o poprawno.

2. Jakie s moje dowiadczenia w komunikowaniu si poprzez Internet? a) Nawizywanie kontaktw z ciekawymi ludmi na forach dyskusyjnych. b) Cigy kontakt z grup najbliszych przyjaci bez wychodzenia z domu.

WNIOSKI KOCOWE Obecnie proces komunikowania si ludzi ze sob wyglda odmiennie ni sprzed ery elektronicznej, sprzed epoki Internetu. Czowiek dzisiaj moe by, jeli tylko chce, w cigym kontakcie z ludmi oddalonymi od niego nawet tysice kilometrw, spenia si w grupach dyskusyjnych, tworzy strony WWW o dowolnej tematyce, zaistnie, by obywatelem wiata. Moe realizowa swoje marzenia: publikowa wiersze, fotoreportae, emitowa wasne filmy. Przykadowa realizacja zadania (2) WPROWADZENIE Pytanie postawione w zadaniu zawiera stwierdzenie, e Internet zmienia formy i sposoby komunikowania si ludzi midzy sob. Moim zadaniem jest ustalenie, w jaki sposb. To zoony problem, skupi si wic na tych zagadnieniach, do ktrych odnosi si Grzenia, przede wszystkim na gatunkach internetowych i ich relacjach do gatunkw tradycyjnych. Zgadzam si ze zdaniem autora doczonego tekstu, e w nowych gatunkach internetowych najwyraniej ujawniaj si zmiany, jakie zachodz w procesie komunikacji werbalnej pod wpywem Internetu.


TEZA Moim zdaniem Internet wprawdzie zmienia wspczesne formy i sposoby komunikowania si ludzi, nie tworzy jednak form cakowicie nowych, a raczej przeksztaca tradycyjne. ARGUMENTACJA Odwoam si do modelu tradycyjnego aktu komunikacji jzykowej, na ktry skadaj si takie kategorie, jak: nadawca, odbiorca, komunikat (tekst), kod, kana i kontekst. Wszystkie powizane s z gatunkiem, a wic charakterystyka tych kategorii z perspektywy gatunkw internetowych ujawni kierunki zmian w komunikacji internetowej w stosunku do tradycyjnych form komunikacji. 1. Blog o tym gatunku pisze Grzenia. Wywodzi si z dziennika i pamitnika, ma z tymi

gatunkami nadal wiele wsplnego. Ma te cechy nowe: jest na bieco publikowany, co nie jest moliwe przy tradycyjnym dzienniku; czytelnik moe na bieco komentowa zapisy autora blogu (interakcyjno i dialogowo form, ktre w komunikacji tradycyjnej s monologowe, jednokierunkowe); autor moe zachowa anonimowo (nie tylko we wpisach na blogach, ale take w innych formach internetowych).

2. E-mail podstawowa forma korespondencji internetowej. Wywodzi si z tradycyjnego listu i zachowuje jego funkcje i podstawow struktur. Moliwo doczania rnych zacznikw (take ikonicznych i multimedialnych). Szybko i czstotliwo kontaktu odpowied mona uzyska niemal natychmiast, w zalenoci od dyspozycyjnoci adresata, wymiana listw moe trwa dowolnie.

3. Forum dyskusyjne wymiana stanowisk, przemyle w jakiej kwestii. Internetowa forma tradycyjnej dyskusji, rozmowy, konwersacji towarzyskiej. Zastpuje bezporednie kontakty (dyskusje w gronie przyjaci, np. w kawiarni). Rozmawiaj ze sob obcy sobie ludzie, najczciej anonimowo (podpisuj si nickami). Kady zainteresowany moe si wczy do rozmowy w dowolnym momencie, a take z niej wyczy. Dyskusje trwaj tak dugo, jak dugo temat budzi zainteresowanie.

4. Powie hipertekstowa to powie do czytania na ekranie, w ktrej poszczeglne fragmenty tekstu poczone s z innymi za pomoc hiperczy (odsyaczy), umoliwiajcych czytanie nielinearne: pogbianie wybranych wtkw, wyszukiwanie pocze midzy wtkami, przenoszenie si z danego fragmentu tekstu do innych elementw tekstowych, graficznych lub dwikowych. Czytelnik porusza si midzy poszczeglnymi fragmentami wedug uznania, a przez to jest w pewien sposb take wsptwrc powieci. Istotna rnica midzy powieci tradycyjn i hipertekstow polega na tym, e granice midzy nadawc i odbiorc zacieraj si (omwienie przykadw powieci hipertekstowych: S. Shuty Blok, R. Nowakowski Koniec wiata wedug Emeryka).

ZAKOCZENIE Internet wykorzystuje i oywia tradycyjne formy komunikacji werbalnej, przeksztaca je, wykorzystujc moliwoci technologiczne. Przede wszystkim uatwia kontaktowanie si ludzi midzy sob, rozwija kreatywno, ale jest te rdem zagroe: umoliwia rozpowszechnianie kamstw, omieszanie i obraanie innych ludzi, nieetyczne manipulowanie nimi, sprzyja wulgaryzacji i brutalizacji jzyka. Chocia od tego typu niepodanych zjawisk nie jest i nigdy nie bya wolna tradycyjna komunikacja, jednak w komunikacji internetowej mog mie one o wiele wikszy zasig.


Zadanie 7.

Wyjanij, odwoujc si do podanego fragmentu powieci Andrzeja Sapkowskiego i do innego utworu literackiego, jak funkcj moe peni stylizacja w utworze literackim. [...] Wemiesz tedy tego konia, com ci go uyczy, i pojedziesz do Maej Olenicy, do komandorii joannickiej. Rzekniesz komandorowi Dytmarowi de Alzey, em ci przysa na pokut. Tam cicho posiedzisz, a ci nie wezw. Jasne? Musi by jasne. A na drog naci tu sakiewk. Wiem, e maa. Dabym wicej, ale mj komornik odradzi. Ta karczma nadto nadszarpna mj fundusz reprezentacyjny. Wielce dzikuj mrukn Reynevan, cho waga sakieweczki bynajmniej na dziki nie zasugiwaa. Wielkie dziki waszej askawoci. To jeno tylko, e Sterczw si nie lkaj przerwa ksi. W joannickim domie ci nie najd, a w drodze tamj nie bdziesz sam. Tak si skada, e w tamtym kierunku, bo ku Morawie, zmierza mj go. Widziae go pewnie za stoem. Zgodzi si, by mu towarzyszy. Szczerze mwic, nie od razu. Ale przekonaem go. Chcesz wiedzie, jak? Reynevan pokiwa gow na znak, e chce. Powiedziaem mu, e twj ojciec zgin w chorgwi mego brata pod Tannenbergiem. A on te tam by. Tyle, e on mawia: pod Grunwaldem. Bo by po przeciwnej stronie. Tak tedy, bywaj w zdrowiu. I rozchmurz si chopczyno, rozchmurz. Wyrzeka na moj ask nie moesz. Konia masz, grosz masz. A i bezpieczestwo w podry zapewnione. Jak zapewnione? odway si bkn Reynevan. Moci ksi Wolfher Stercza jedzi samoszst A ja Z jednym rycerzem? Nawet jeli z giermkiem Wasza askawo To przecie tylko jeden rycerz! Rudiger Haugwitz parskn. Konrad Kantner protekcjonalnie wyd wargi. Oj, gupi ty, Bielau. Niby uczony bakaarz, a sawnego czeka nie rozpozna. Dla tego rycerza, kapcanie, szeciu to fraszka. A widzc, e Reynevan nadal nie rozumie, wyjani. To jest Zawisza Czarny z Garbowa.

Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2005.

Wymagania oglne i szczegowe I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1.1) odczytuje sens caego tekstu []; 1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne; 1.4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie; 3.6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mwionych stylizacj, rozrnia jej rodzaje (archaizacj, []) i okrela funkcje. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 2.2) analizujc teksty dawne, dostrzega rnice jzykowe (fonetyczne, leksykalne) wynikajce ze zmian historycznych; 2.5) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne). III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1.1) tworzy duszy tekst [] mwiony [] zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej;


1.3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie); 1.4) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu). Przykadowa realizacja (1) WPROWADZENIE Krtkie przedstawienie lektur do realizacji tematu: fragment utworu Andrzeja Sapkowskiego (czas akcji: pne redniowiecze, miejsce akcji:

okolice Dolnego lska, postaci: historyczne i fikcyjne, gatunek: fantasy); Trylogia Henryka Sienkiewicza (jako przykad powieci historycznej). Rodzaj stylizacji: archaizacja (wprowadzenie do tekstu form jzykowych przestarzaych, charakterystycznych dla polszczyzny dawnych epok, czsto w tej funkcji wystpuj gwary, ktre zachoway wiele archaicznych form jzykowych). ROZWINICIE rodki jzykowe wykorzystane przez Sapkowskiego do nadania Narrenturm cech powieci historycznej: przywoanie w tekcie miejsc i postaci historycznych (np. Grunwald, Tannenberg,

Zawisza Czarny z Garbowa); wprowadzenie, przede wszystkim do dialogw, sownictwa archaicznego i przestarzaego

(np. giermek, bakaarz, sakiewka, czek, rzekniesz, najd, naci, jeno, tedy, tamj, samoszst), niektre z tych wyrazw zachoway si jeszcze w gwarach;

wykorzystanie przestarzaych form fleksyjnych (em, com); stosowanie dawnych zwrotw i tytuw grzecznociowych (moci ksi, wasza

askawo). Jednoczenie pojawia si kontrastowo sownictwo wspczesne (nadszarpna mj fundusz reprezentacyjny).

Mona podsumowa, e stylizacja na powie historyczn w utworze Sapkowskiego uprawdopodabnia fabu, nadaje jej wymiar realistyczny, mimo e nie jest konsekwentna. Podobny zabieg zastosowa w Trylogii Sienkiewicz, z t rnic, e: stylizacja w jego utworach jest konsekwentna, jzykowi swoich powieci historycznych nada cechy polszczyzny XVII-wiecznej

(naladowa styl dokumentw i literatury barokowej, gwnie Paska); jego bohaterowie czsto uywali aciny (bo wtedy bya znana).

ZAKOCZENIE Zarwno we fragmencie Narrenturm Sapkowskiego, jak i w Trylogii Sienkiewicza archaizacja przyblia czytelnikowi wiat przedstawiony. Pomimo rnic w sposobach stylizowania tekstu na jzyk dawnych epok u obu autorw stylizacja peni podobne funkcje: pobudza wyobrani czytelnika; zwiksza jego zaangaowanie emocjonalne; zachca do przeczytania (powieci obu autorw osigny rekordy poczytnoci).


Przykadowa realizacja zadania (2) ZAGADNIENIA WPROWADZAJCE Wyjanienie, na czym polega stylizacja; wymienienie rodzajw stylizacji i ich omwienie (archaizacja, dialektyzacja,

kolokwializacja). ROZWINICIE TEMATU Stylizacja wprowadza czytelnika w fabu dziea, pomaga odtworzy ducha epoki, w ktrej umieszczona zostaa akcja powieci. Uwiarygodnienie czasu i przestrzeni w powieci Andrzeja Sapkowskiego: konkretne miejsca (Grunwald, Morawa); postaci historyczne (Zawisza Czarny z Garbowa); nazwy redniowiecznych instytucji (komandoria joannicka). Archaizacja: sowa znane, dzi nieuywane (giermek, bakaarz); przywoanie dawnych wyrazw i form kolokwialnych (gupi, kapcan); skadnia zda nawizujca do jzyka staropolskiego (wzorowana na acinie); krtkie zdania z archaicznymi formami zaimkw i przyimkw, jak tedy (wtedy)

czy ku (do) zwikszaj ekspresj, nie utrudniaj zrozumienia tekstu. W Weselu Stanisawa Wyspiaskiego wanym rodkiem artystycznym jest dialektyzacja: charakteryzuje chopw, odrnia ich od inteligencji; zwiksza ekspresj, oryginalno poszczeglnych bohaterw (Czepiec). WNIOSKI PODSUMOWUJCE Stylizacja: uwiarygodnia miejsce i czas akcji; konkretyzuje to akcji i realia; indywidualizuje jzyk bohaterw i wskazuje na ich pochodzenie spoeczne,

charakteryzuje posta, jej wyksztacenie, temperament, status; urozmaica jzyk utworu.

Przykadowe zadania z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie podstawowym 43

2.2. Przykadowe zadania z jzyka polskiego z rozwizaniami. Cz pisemna na poziomie podstawowym 2.2.1. TESTY Zestaw 1.

Janusz Gowacki KONIEC PSEUDOTRADYCJI

Adam Hanuszkiewicz pokaza w Teatrze Maym dzieo pt. Dziadw cz III. To samo, co je nasz wsprodak Adam Mickiewicz napisa, a jakby i duo wicej.

Moe tylko z pocztku, po pierwszym wystpie chru z bukietem przypiewek, aktorzy w celi cokolwiek stracili orientacj, gdzie s i jak maj przedstawia goe sowo. Ale zaraz Krzysztof Kolberger ma pikn solwk z towarzyszeniem chru winiw i dalej ju bardzo dobrze recytuje wiersze pod akompaniament zapudowanych. Ci ostatni, niby pilnowani, maj przez cay czas przedstawienia du aktywno, a pod koniec z nieprzypadkowym nachalstwem wkrcaj si na przyjcie u senatora.

Bardzo dobrym chwytem jest powieszenie Kolbergera. Nastpnie podcignicie go na szelkach pod sam sufit w scenie egzorcyzmw przez przebran na czarno obsug. Dopiero ten ciekawy element na dugo oywia sal, ktra roztrzsaa, czy rozhutany wysoko artysta przyoy gow w kandelabr i czy kandelabr to wytrzyma. Te nadzwyczaj ciekawe dociekania nad zagadk bytu, znaczy si, czy kandelabr to nasza prawdziwa rzeczywisto, czy artystyczna atrapa, wniosy oywcze tchnienie i napicie. Wcale przez to nie chc powiedzie, e tchnienie to nie jednoczyo nas integracyjnie w poprzednich i nastpnych kawakach.

Bardzo si take podobao posunicie, jakim bya jednoczesna emisja Widzenia ksidza Piotra oraz Snu senatora, czyli tak zwane zaguszanie. Sam chwyt jest nienowy, ale dobrze dobrany, gdy czy niedalek tradycj z duchem postpu tu si dobrze pamita, co wieszcz mwi w znanym porzekadle o Arce Przymierza. Jak si wemie z tego przykad, bdzie mona da widzowi zupeny przegld myli romantycznej i za jednym zamachem odegra na tej samej scenie Kordiana, Niebosk i Noc listopadow.

W caym przedstawieniu, o czym zreszt ju wspominaem, bardzo piknie ustawiona jest caa strona muzyczna. Melodie s przyjemne, niejednemu wpadn w ucho i znajd odzew na miecie. Ju nastpnego wieczoru natknem si na takich, co szli do SPATiF-u z ari Regestratora Ale tu znajdziemy par dam na ustach.

Mona by jeszcze duo pisa, ale najlepiej samemu si wybra. Na zakoczenie jeden ciekawy chwyt, ktry jest bliej pocztku. Kolberger namalowa pdzlem na cianie jaki napis, ktry o ile na wieo niewidoczny, to pod koniec dawa si przeczyta. Przez cae przedstawienie zagadka dawaa widzom napicie. Litery wyskakiway, jak chciay, lewa strona mylaa, e to jakie hasa, a prawa, e moe sowa podzikowania. Nie powiem, co si w kocu pokazao, bo po co zdradza zakoczenie.

Na koniec musz dorzuci, e na naszych oczach mamy koniec pseudotradycji. Nie taka to znowu ponura tragedia, jak si niektrym wydawao.

Na podstawie: Janusz Gowacki, Jak by kochanym, Warszawa 2005.


Zadanie 1. (01)

Wstaw X w wierszu, w ktrym zamieszczono definicj czonu pseudo-. Pierwszy czon wyrazw zoo

Jezyk Polski

Documents

Transcript of Jezyk Polski