Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo...

23
Jak Żyją Katolicy Część 4: Cnoty i Wady WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA ®

Transcript of Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo...

Page 1: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Jak Żyją Katolicy

Część 4:

Cnoty i Wady

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA®

Page 2: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Rycerze Kolumba przedstawiająDedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię

książeczek na temat podstawowych elementów wiary katolickiej

Cnoty i WadyC Z Ę Ś Ć T R Z E C I A , S E K C J A

C Z W A R T A N A T E M A TW I A R Y K A T O L I C K I E J

W co wierzą katolicy?Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?

Jak żyją katolicy?

w oparciu oKatechizm Kościoła Katolickiego

autor:Peter Kreeft

główny redaktorOjciec Juan – Diego Brunetta, O.P.

Dyrektor Katolicki Serwis InformacyjnyRada Najwyższa Rycerzy Kolumba

Tłumaczenie:O. Janusz Pyda, O.P.

Polska Prowincja Dominikanów

Page 3: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

©2010 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.

Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia©2000.

Okładka: Giotto di Bondone (1266-1336), The Last Judgment. Scrovegni Chapel,Pauda, Italy © Cameraphoto / Art Resource, New York.

Catholic Information ServiceKnights of Columbus Supreme Council

PO Box 1971New Haven CT 06521-1971

www.kofc.org/[email protected]

203-752-4018 (fax)

Page 4: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

O S E R I I :

Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczekprzedstawiających w sposób prosty najważniejszeelementy nauki zawartej w Katechizmie KościołaKatolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanienowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dlawszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jegoopublikowanie w 1992 roku.

Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpićKatechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jestzawsze zgodna z nauką Kościoła.

Katolicki Serwis Informacyjny zachęca doprzeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.

-iii-

Page 5: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

S E K C J A I I I : J A K Ż Y J ĄK A T O L I C Y ( M O R A L N O Ś Ć )

CZĘŚĆ 4: CNOTY I WADY

(Niniejsza książeczka, która stanowi czwartą częśćtrzeciej sekcji naszego wprowadzenia do katolicyzmu, wraz zpoprzednią pozycją, zatytułowaną Niektóre podstawowezasady moralności katolickiej (część 3 sekcja III), objaśniakilka podstawowych zasad moralności „prawa naturalnego”,tak jak jest ona zdefiniowana w części zatytułowanej Naturaludzka jako podstawa moralności (część 2 sekcja III). Częściod 5 do 10 sekcji III koncentrują się na „prawie Bożym” czylina Dekalogu).

1. Pojęcie cnoty„Cnota” jest pojęciem bardzo prostym do zdefiniowania.

Jak wada stanowi zły nawyk, tak cnota jest nawykiemdobrym. „Cnota jest habitualną i trwałą dyspozycją doczynienia dobra” (KKK 1803)*. Cnoty i wady kształtującharakter osoby.

2. Doniosłość cnotya) Bez osobistej cnoty będziemy czynić dobro jedyniesporadycznie. Głównym źródłem dobrego i szczęśliwegożycia – dla całego rodzaju ludzkiego, dla każdego narodui społeczności oraz dla każdej rodziny – jest osobista

-5-

*KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego

Page 6: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

cnota każdego człowieka. Żaden system ani kodeksprawny, jakkolwiek byłyby doskonałe, nie mogą służyćdobru bez jednostek, które posiadają wypracowanecnoty. Chińskie przysłowie mówi: „Gdy zły człowiekużywa dobrych środków, przynoszą one złe skutki”. Zapomocą złych cegieł, jakkolwiek byłyby świetnieułożone, nie zbuduje się dobrego budynku. Nic nie możeuczynić świata lepszym tak bardzo, jak święci.b) Cnoty – o ile sami ich nie utracimy! – trwają na wieki.Są one rozwijane przez każdy dobry czyn i leżą upodstaw przekształcania się dobrych czynów w nawyk.c) Cnoty udoskonalają nie tylko to, co robisz, ale i to,kim jesteś. Każdy zakochany człowiek wie, że obiektemmiłości nie są jedynie uczynki kochanego, ale sama jegoosoba. Twój szef może troszczyć się bardziej o to, corobisz (twoją pracę), niż o to, kim jesteś (twój charakter).Ale odwrotnie jest z tymi, którzy cię kochają. Bóg zaś niejest naszym szefem, ale kochającym Ojcem.

3. Cel cnoty„Dlaczego powinienem być dobry?” Pytanie to jest

proste i głębokie. Wymaga więc prostej i głębokiejodpowiedzi.

Osobista cnota jest kluczem do czynienia światalepszym, do odnalezienia szczęścia i pomagania innymludziom w byciu dobrymi i szczęśliwymi. Jednakże,ostateczny cel cnoty jest jeszcze większy, niż te wielkie cele,które wymieniliśmy. „’Celem życia cnotliwego niech będzieupodobnienie się do Boga’1” (KKK 1803).

-6-

1 Św. Grzegorz z Nyssy, Orationes de beatitudinibus, 1: PG 44, 1200 D(numer przypisu w KKK: 62).

Page 7: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Żadna świecka odpowiedź na pytanie o cel ludzkiej cnotynie może się równać z tą odpowiedzią.

4. Cztery cnoty kardynalneOd czasów starożytnych (od Platona i Arystotelesa) i w

różnych kulturach, cztery cnoty tradycyjnie traktowane sąjako niezbędny fundament dla wszystkich pozostałych; jako„zawiasy” („zawiasy” po łacinie to cardines, stąd nazwa„cnoty kardynalne”), na których obracają się inne cnoty.„Cztery cnoty odgrywają podstawową rolę i dlatego nazywasię je cnotami ‘kardynalnymi’; wszystkie inne grupują sięwokół nich. Są nimi: roztropność [albo mądrość],sprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] iumiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostałyone wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8, 7) i „sąwychwalane w wielu miejscach Pisma świętego” (KKK1805).

5. RoztropnośćRoztropności „nie należy jej mylić ani z (…)

nieśmiałością czy strachem” (KKK 1806). Być może,współcześnie najbardziej zrozumiałym określeniem tej cnotybyłaby „praktyczna mądrość moralna”. Roztropność jest„cnotą, która uzdalnia rozum praktyczny [umysłzastanawiający się nad tym, co należy zrobić] dorozeznawania w każdej okoliczności naszego prawdziwegodobra i do wyboru właściwych środków do jego pełnienia.(…) Dzięki tej cnocie bezbłędnie stosujemy zasady moralnedo poszczególnych przypadków (…)” (KKK 1806).

-7-

Page 8: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

6. Sprawiedliwość„Sprawiedliwość jest cnotą moralną, która polega na

stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co imsię należy. Sprawiedliwość w stosunku do Boga nazywana jest‘cnotą religijności’ [albo pobożności]. W stosunku do ludziuzdalnia ona do poszanowania prawa każdego i dowprowadzenia w stosunkach ludzkich harmonii (…)” (KKK1807).

Sprawiedliwość oddaje każdemu to, „co się mu należy”,„do czego ma prawo”, albo „na co zasługuje”. Ten logiczny,czy wręcz matematyczny wymiar sprawiedliwości, któryskupia się na równości i uprawnieniach jednostek,równoważony jest i uzupełniany poprzez wymiar bardziejintuicyjny i całościowy, który ma na celu wprowadzenieharmonii i dobrych relacji. Mężczyźni bywają zazwyczajszczególnie wyczuleni na pierwszy wymiar sprawiedliwości,kobiety zaś na drugi. Pełna sprawiedliwość zawiera obawymiary.

Sprawiedliwość kształtuje siłę, a sama jest kształtowanaprzez miłość.

Siła ma służyć sprawiedliwości – moc powinna służyćtemu, co słuszne – sprawiedliwość zaś jest ma służyć miłości.

Rodząc się, poznajemy najpierw siłę i słabość, podobniejak i zwierzęta. Jako dzieci zaś uczymy się poczuciasprawiedliwości dzięki naszemu sumieniu, a także od naszychrodziców i nauczycieli. Jako dorośli, poznajemy, żesprawiedliwość, choć konieczna, nie jest wystarczająca.Dlatego też naszą jedyną nadzieją jest miłość, miłosierdzie iprzebaczenie – zarówno od Boga, jak i wobec siebienawzajem.

-8-

Page 9: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Bez sprawiedliwości wojny nie wygasną, a pokój nienastanie, zarówno pomiędzy narodami, jak i w rodzinach, czyw sercach poszczególnych ludzi. Ale trwały pokój nienadejdzie również dzięki samej tylko sprawiedliwości.

7. Męstwo„Męstwo jest cnotą moralną, która daje wytrwałość w

trudnościach i stałość w kontynuacji dobra. Umacniapostanowienie opierania się pokusom i przezwyciężaniaprzeszkód w życiu moralnym. Cnota męstwa uzdalnia doprzezwyciężania strachu, nawet strachu przed śmiercią, dostawiania czoła próbom i prześladowaniom. Uzdalnia nawetdo wyrzeczenia i ofiary z życia dla słusznej sprawy” (KKK1808).

Spośród wszystkich cnót, chyba właśnie cnoty męstwanajbardziej brakuje w życiu większości współczesnych ludzi,tworzących społeczeństwa rozwinięte technologicznie istosunkowo wolne od bólu. Aleksander Sołżenicyn poświęciłw 1978 roku swój wykład na rozpoczęcie roku akademickiegow Uniwersytecie Harvarda zmianom zachodzącym w związkuz tą właśnie kwestią.

Męstwo jest koniecznym składnikiem wszystkich cnót,ponieważ żadna cnota nie istnieje ot tak, po prostu – trzeba onią walczyć.

8. Umiarkowanie„Umiarkowanie jest cnotą moralną, która pozwala

opanować dążenie do przyjemności (…)” (KKK 1809),podobnie jak męstwo pozwala opanować lęk przed bólem.(Dlatego cnota umiarkowania nazywa się też„opanowaniem”). Bez umiarkowania nie jesteśmy w staniewznieść się ponad poziom zwierząt, które kierują się jedynie

-9-

Page 10: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

swoimi instynktami, popędami, strachem, zwłaszcza zaśinstynktem szukania przyjemności i unikania bólu.Umiarkowanie „umacnia panowanie woli nad popędami[dlatego bywa też nazywane ‘samokontrolą’] i utrzymujepragnienia w granicach godziwości (…) oraz zapewniarównowagę [czyli umiar: nie za mało i nie za dużo] wużywaniu dóbr stworzonych” (KKK 1809).

Nasze instynktowne pragnienie przyjemności i równieinstynktowny strach przed bólem stanowią materię, czy teżsurowy materiał, który powinien być kształtowany ikontrolowany przez wszystkie cztery cnoty kardynalne.Roztropność dostarcza mapę, męstwo powściąga łzy,umiarkowanie ogranicza zachcianki, a sprawiedliwośćreguluje wynikłe z tego czyny.

Wszystkie cztery cnoty kardynalne mają głębsze iszersze znaczenie, niż sugerowałyby to ich nazwy znajdującesię w powszechnym użyciu. Roztropność nie jest tylko„bezpiecznym graniem”, sprawiedliwość nie wiąże się jedyniez karą, męstwo nie jest oślim uporem, a umiarkowanie nierealizuje się wyłącznie w trzeźwości od alkoholu.

9. Trzy cnoty teologalneCztery cnoty kardynalne są cnotami naturalnymi.

Oznacza to, że 1) poznane zostały przez naturalny ludzkirozum, 2) ich źródłem jest natura ludzka, i 3) ich celem jestudoskonalanie ludzkiego charakteru i życia. Cnoty kardynalnesą również 1) lepiej poznane dzięki Bożemu Objawieniu, 2)wspomagane i rozwijane przez Bożą łaskę, 3) włączone wrealizację wyższego celu, którym jest zjednoczenie z Bogiem(patrz: paragraf trzeci niniejszego opracowania, dotyczącycelu cnoty).

-10-

Page 11: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Tymczasem, trzy „cnoty teologalne” są nadprzyrodzone,ponieważ 1) objawione zostały przez Boga i znane są przezwiarę, 2) „są wszczepione przez Boga w dusze wiernych”(KKK 1813), oraz 3) ich celem jest nasz udział w naturzeBoga.

Cnoty te są nazwane „teologalnymi”, ponieważ ichprzedmiotem jest Bóg. „Wiara, nadzieja i miłość” oznaczająwiarę w Boga, nadzieję pokładaną w Bogu oraz miłość Boga ibliźnich ze względu na Boga.

10. Relacja pomiędzy cnotami naturalnymi inadprzyrodzonymi

Trzy cnoty teologalne nie są czymś „extra”, dodatkiemdo cnót naturalnych. „Cnoty teologalne wzmacniają,pobudzają i wyróżniają swoiste działanie moralne chrześcijan.Kształtują one i ożywiają wszystkie cnoty moralne” (KKK1813). Roztropność, sprawiedliwość, męstwo i umiarkowaniechrześcijanina wynikają z wiary w Boga, z nadziei pokładanejw Bogu i z miłości do Boga.

11. Wiara„Wiara jest cnotą teologalną, dzięki której wierzymy w

Boga i w to wszystko, co On nam powiedział i objawił, a coKościół podaje nam do wierzenia, ponieważ Bóg jest samąprawdą” (KKK 1814).

Najbliższym i bezpośrednim przedmiotem wiary sąwszystkie prawdy objawione przez Boga. Najwyższymprzedmiotem wiary jest Osoba Boga samego (patrz: część 2sekcji I niniejszej serii).

Wiara jest żywa a nie martwa jedynie wówczas, gdy„’działa przez miłość’ (Ga 5, 6)” (KKK 1814). „Wiara bez

-11-

Page 12: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

uczynków jest martwa” (Jk 2, 26). Wiara, nadzieja i miłość sątrzema częściami tego samego żywego organizmu. Są onekorzeniami, łodygą i kwiatem tej samej rośliny.

12. Nadzieja„Nadzieja jest cnotą teologalną, dzięki której pragniemy

jako naszego szczęścia Królestwa niebieskiego i życiawiecznego, pokładając ufność w obietnicach Chrystusa iopierając się nie na naszych siłach, ale na pomocy łaski DuchaŚwiętego” (KKK 1817). „Cnota nadziei odpowiadapragnieniu szczęścia, złożonemu przez Boga w sercu każdegoczłowieka (…)” (KKK 1818).

Nadzieja nie jest jedynie naszym naturalnympragnieniem szczęścia. Każdy człowiek ma takie pragnienie.Podobnie jak i wiara, nadzieja stanowi nasz wolny wybórodpowiedzi „tak” na Boże objawienie. W przypadku nadzieijest to odpowiedź na objawioną przez Boga obietnicę.Nadzieja jest wiarą skierowaną ku przyszłości.

Nadzieja jest też najmocniejszym źródłem męstwa. Jeśliufasz Bożej obietnicy, dotyczącej nieporównywalnej z niczymszczęśliwości nieba, możesz poświęcić wszelkie ziemskiedobra i znieść wszelkie ziemskie niedostatki, aby owąszczęśliwość nieba osiągnąć. „Człowiek może znieść nieomalwszystko, o ile wie dlaczego” napisał Viktor Frankl z obozukoncentracyjnego Auschwitz (Człowiek w poszukiwaniusensu). Owo „dlaczego” to właśnie nadzieja, cel, sens iprzeznaczenie naszego życia.

13. MiłośćZa pomocą jakiego słowa powinniśmy przetłumaczyć

greckie słówko agape, którym posługuje się NowyTestament? Jest to kluczowa kwestia, ponieważ agape jest

-12-

Page 13: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

najbardziej nieodzowną (1 Kor 1, 1-3) i najważniejszą (1 Kor13, 13) ze wszystkich cnót, stanowi największe przykazanie(Mt 22, 36-37) i opisuje najgłębszą naturę Boga (1 J 4, 16),najwyższej rzeczywistości.

„Miłość” jest określeniem zbyt szerokim. Jego użyciepociąga bowiem za sobą skojarzenia z naturalnymi rodzajamimiłości – seksem, miłością do jedzenia, umiłowaniem piękna,wygody, przyjaciół itd.. Zaś słowo „dobroczynność”, zapomocą którego dawniej tłumaczono greckie agape,zazwyczaj bywa kojarzone jedynie z dawaniem pieniędzy nadobre cele. Powinniśmy używać obu słów, aby zaradzićbrakom w znaczeniu każdego z nich.

„Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemyBoga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jaksiebie samych ze względu na miłość Boga” (KKK 1822).

Miłość nie jest uczuciem czy emocją, ale decyzją woli iposłuszeństwem. W taki sposób określał ją Chrystus,doskonałe wcielenie miłości i najwyższy autorytet w tejdziedzinie: „Kto ma przykazania moje i je zachowuje, tenMnie miłuje” (J 14, 21).

Chrystus nakazuje miłować wszystkich, nawet naszychnieprzyjaciół: „Słyszeliście, że powiedziano: Będzieszmiłował swego bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesznienawidził. A Ja wam powiadam: Miłujcie waszychnieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują,abyście się stali synami Ojca waszego, który jest w niebie;ponieważ On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi inad dobrymi i On zsyła deszcz na sprawiedliwych iniesprawiedliwych” (Mt 5, 43-45). „Chrystus umarł z miłoścido nas, gdy byliśmy jeszcze ‘nieprzyjaciółmi’ (Rz 5, 10). Panwymaga od nas, byśmy jak On miłowali (…)” (KKK 1825).

-13-

Page 14: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Miłość czyni wolnym. „Praktykowanie życia moralnegoożywianego przez miłość daje chrześcijaninowi duchowąwolność dzieci Bożych. Nie stoi on już przed Bogiem jakniewolnik, ani jak najemnik oczekujący zapłaty, lecz jako syn,który odpowiada na miłość Tego, który ‘sam pierwszy nasumiłował’ (1J 4, 19)” (KKK 1828). „(…) Doskonała miłośćusuwa lęk” (1 J 4, 18). Jakkolwiek „Początkiem mądrości jestbojaźń Pańska” (Prz 9, 10), to jednak nie jest ona jej końcemi celem. Tym celem zaś jest miłość.

14. Siedem darów Ducha ŚwiętegoTradycyjnie wymienia się siedem przymiotów, które

nazywamy „darami Ducha Świętego”. „Siedmioma daramiDucha Świętego są: mądrość, rozum, rada, męstwo,umiejętność, pobożność i bojaźń Boża” (Iz 11, 1-2; KKK1831).

15. Dwanaście owoców Ducha Świętego„Owocami Ducha są doskonałości, które kształtuje w nas

Duch Święty jako pierwociny wiecznej chwały. TradycjaKościoła wymienia ich dwanaście: ‘miłość, radość, pokój,cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wspaniałomyślność,łaskawość, wierność, skromność, wstrzemięźliwość,czystość’(Ga 5, 22-23 Wulg.)” (KKK 1832).

16. Błogosławieństwa„Błogosławieństwa znajdują się w centrum

przepowiadania Jezusa” (KKK 1716). „Błogosławieństwaodzwierciedlają oblicze Jezusa Chrystusa i opisują Jegomiłość; wyrażają powołanie wiernych (…)” (KKK 1717) byupodobnić się do Chrystusa. Wszystkie błogosławieństwaodnoszą się do teologalnej cnoty nadziei poprzez obietnicę

-14-

Page 15: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

doskonałej nagrody w przyszłym życiu, którą to obietnicękażde z błogosławieństw w sobie zawiera.

Błogosławieństwa są następujące:1. „’Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nichnależy Królestwo niebieskie.2. Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będąpocieszeni.3. Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądąziemię.4. Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości,albowiem oni będą nasyceni.5. Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdziadostąpią.6. Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Bogaoglądać będą.7. Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiemoni będą nazwani synami Bożymi.8. Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dlasprawiedliwości, albowiem do nich należy Królestwoniebieskie. Błogosławieni jesteście, gdy [ludzie] wamurągają i prześladują was, i gdy z mego powodu mówiąkłamliwie wszystko złe na was. Cieszcie się i radujcie,albowiem wasza nagroda wielka jest w niebie’ (Mt 5, 3-12)” (KKK 1716).

17. WadyCztery cnoty kardynalne (roztropność, sprawiedliwość,

męstwo i umiarkowanie) mają przeciwne sobie wady: głupotę,niesprawiedliwość, tchórzostwo i nieumiarkowanie.

-15-

Page 16: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Trzy cnoty teologalne mają jeszcze więcej poważnych iprzeciwstawnych im wad – są one poważniejsze, ponieważbezpośrednio zagrażają naszemu wiecznemu zbawieniu.

Świadome i rozmyślne odrzucenie wiary to apostazja.Rozmyślne odrzucenie nadziei to rozpacz. Z co najmniej

dwóch powodów nie należy mylić rozpaczy z uczuciamizwiązanymi z pesymizmem czy depresją. Po pierwsze, żadneuczucie samo w sobie nie jest cnotą ani wadą. Jedynienieskrępowane przyzwolenie woli na takie czy inne uczuciemoże uczynić je moralnie dobrym albo złym. Po drugie,rozpacz, o której tu mowa, nie jest rozpaczą psychologiczną,ale „teologalną”. Zatem, podobnie jak cnoty teologalne mająza swój przedmiot Boga – są trzema sposobami napowiedzenie Bogu: „tak” – ich przeciwieństwa są trzemasposobami powiedzenia Bogu: „nie”.

Zuchwała ufność jest przeciwieństwem rozpaczy irównie poważnym grzechem przeciw nadziei. „Istnieją dwarodzaje zuchwałej ufności. Albo człowiek przecenia swojemożliwości (mając nadzieję zbawić się bez pomocy zwysoka), albo też zuchwale ufa wszechmocy i miłosierdziuBożemu (mając nadzieję na otrzymanie przebaczenia beznawrócenia oraz chwały bez zasługi)” (KKK 2092).

Świadome odrzucenie miłości obejmuje obojętność,niewdzięczność, letniość, lenistwo duchowe i nienawiść.Nienawiść pragnie zła i krzywdy innych ludzi oraz odrzucaprzebaczenie. Chrystus wyraźnie mówi nam, że jeśli nieprzebaczymy, nie dostąpimy również przebaczenia (Mt 6, 14-15).

18. GrzechGrzechem jest każda dobrowolna myśl, słowo albo

uczynek sprzeciwiające się prawu Bożemu. Grzech jest

-16-

Page 17: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

nieposłuszeństwem wobec Bożego prawa, a więc i Bożej woli,a więc, w konsekwencji, i samego Boga. Stanowi „bunt wobecBoga” (KKK 1850). Grzech dlatego jest najgorszym, co możesię zdarzyć, ponieważ sprzeciwia się najlepszemu, co istnieje– Bogu samemu.

Słowo „grzech” oznacza coś więcej, niż „zło” czy„wadę”. Jest to termin specyficznie religijny. Opisuje się nimzło w relacji do Boga. „Grzech” oznacza zatem zepsucie czyzniszczenie relacji z Bogiem, która jest przymierzemduchowego małżeństwa.

19. Rodzaje grzechu„Można rozróżniać grzechy:[1] w zależności od ich przedmiotu, tak jak w przypadkukażdego czynu ludzkiego,[2] w zależności od cnót, jakim przeciwstawiają się przeznadmiar bądź brak, lub[3] w zależności od przykazań, którym są przeciwne.[4] Można je uporządkować również w zależności odtego, czy dotyczą Boga, bliźniego, czy siebie samego. [5] Można je podzielić na grzechy duchowe i cielesne,[6] bądź też grzechy popełnione ‘myślą, mową,uczynkiem i zaniedbaniem’” (KKK 1853).[7] Najważniejszym rozróżnieniem jest rozróżnieniepomiędzy grzechem powszednim i śmiertelnym.

20. Grzech śmiertelny i powszedni„Rozróżnienie między grzechem śmiertelnym, a

grzechem powszednim, dostrzegalne już w Piśmie Świętym2,

-17-

2 Por. 1 J 5, 16-17 (nr przyp. w KKK: 95).

Page 18: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

zostało przyjęte w tradycji Kościoła. Potwierdza jedoświadczenie ludzi” (KKK 1854).

Grzech powszedni narusza relację z Bogiem. Grzechśmiertelny ją niszczy. Grzech powszedni jest jak kłótniamałżeńska. Grzech śmiertelny to rozwód. Śmierć w staniegrzechu śmiertelnego oznacza wieczną utratę nieba. Pośmierci nie ma już bowiem czasu na pokutę i nawrócenie.Śmierć w stanie obecności w duszy grzechu powszedniegooznacza konieczność czyśćca – aby dusza mogła zostaćoczyszczona przez wejściem do nieba. Śmierć w staniewolnym zarówno od grzechu śmiertelnego jak ipowszedniego, oraz bez ich skutków w duszy, oznaczaosiągnięcie nagrody nieba bez potrzeby przechodzenia przezczyściec.

21. Trzy warunki grzechu śmiertelnegoIstnieją trzy konieczne warunki grzechu śmiertelnego.

Wszystkie trzy muszą zostać spełnione, ażeby grzech byłgrzechem śmiertelnym. Jeśli którykolwiek z warunków niezostanie spełniony – grzech jest grzechem powszednim.

Warunkami tymi są: „ciężka materia”, „pełnaświadomość” i „dobrowolność”.

Po pierwsze, grzech musi dotyczyć „ciężkiej materii”.Czyn zatem sam w sobie musi być poważnie grzeszny – takjak ma to miejsce w przypadku: cudzołóstwa, poważnejkradzieży, bluźnierstwa czy morderstwa (włączając w tomorderstwo dzieci nienarodzonych i ludzi starych).Obiektywny czyn sam w sobie musi być poważnie (ciężko)grzeszny.

Po drugie, grzesznik musi w pełni zdawać sobie sprawę,że jego czyn jest poważnym grzechem.

-18-

Page 19: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

Po trzecie, musi mieć miejsce pełne przyzwolenie woli.Grzechy wynikające ze słabości, popełniane wbrew woli,niezależnie od szczerego wysiłku ich unikania, nie sągrzechami śmiertelnymi. Strach, uzależnienie oraz przymuszmniejszają osobistą wolność człowieka i dlatego teżzmniejszają odpowiedzialność za złe uczynki. Nie usuwają jejjednak w całości. „Impulsy wrażliwości, uczucia mogąrównież zmniejszyć dobrowolny i wolny charakter winy,podobnie jak naciski zewnętrzne, czy zaburzeniapatologiczne” (KKK 1860) – jak ma to prawdopodobniemiejsce w przypadku wielu samobójstw.

Pierwszy spośród trzech warunków grzechuśmiertelnego jest publiczny, obiektywny i taki sam dlawszystkich. Łatwo jest powiedzieć, czy dany grzech jestpoważny, bądź czy dotyczy ciężkiej materii, ponieważ„Materię ciężką określa dziesięć przykazań (…)” (KKK1858). Pozostałe dwa warunki grzechu śmiertelnego – a zatemświadomość i dobrowolność – są warunkami subiektywnymi,psychologicznymi i osobistymi. Są one znacznie trudniejszedo rozpoznania, nawet w sobie samym, tym bardziej u innychludzi. Dlatego też, choć możemy łatwo określić i osądzić,czym grzech śmiertelny jest sam w sobie, nie możemypowiedzieć, kto jest w stanie grzechu ciężkiego, co więcej, niepowinniśmy próbować tego robić (patrz: Mt 7, 7). „Chociażmożemy sądzić, że jakiś czyn jest sam w sobie ciężką winą,powinniśmy jednak sąd nad osobami powierzyćsprawiedliwości i miłosierdziu Bożemu” (KKK 1861),ponieważ nie znamy najgłębszych myśli, motywów i tego, coznajduje się w głębi serca innych ludzi.

-19-

Page 20: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

22. Dlaczego grzech powszedni wymaga naszej uwagiOkreślenie „grzech powszedni” nie oznacza, że jest to

grzech nieważny. Wszystkie grzechy są grzechami. W swojejistocie zaś, każdy grzech jest najgorszą rzeczą na świecie,ponieważ oddziela nas od Boga, niezależnie czy dokonuje sięto jedynie w wymiarze częściowym (grzech powszedni) czyzupełnym (grzech śmiertelny). Bóg zawsze jest najwyższymźródłem wszelkiego dobra i wszelkiego naszego szczęścia.Jednakże grzech powszedni, ze względu na to, iż dotyczymniej poważnej materii, nie pozbawia grzesznika zupełniełaski uświęcającej, przyjaźni z Bogiem oraz wiecznegoszczęścia.

Katechizm Kościoła Katolickiego podaje trzy konkretnepowody, dla których grzech powszedni wymaga naszej uwagi:

1) „Grzech powszedni osłabia miłość”, a zatem osłabiaw nas życie Boże i łaskę Bożą .2) „(…) Zasługuje na kary doczesne (…)”.3) I co najgorsze: „Grzech powszedni świadomy ipozostawiony bez skruchy usposabia nas stopniowo dopopełniania grzechu śmiertelnego” (KKK 1863). „’Jak długo bowiem chodzi człowiek w ciele, nie może

uniknąć wszystkich grzechów nawet lekkich. Lecz tychgrzechów, które nazywamy lekkimi, sobie nie lekceważ (…).Wiele drobnych rzeczy tworzy jedną, wielką rzecz; wielekropli wypełnia rzekę; wiele ziaren tworzy stos. Jaką więcmamy nadzieję? Przede wszystkim – wyznanie (…)’3”(Święty Augustyn; KKK 1863). Spowiedź sakramentalna[stanowiąca owo wyznanie – przyp. tłum.] nie jest bowiem

-20-

3 Św. Augustyn, In epistulam Johannis ad Parthos tractatus, 1, 6 (nrprzyp. w KKK: 100).

Page 21: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

podobna do prześwietlenia promieniami Rentgena. Podobnajest raczej do operacji, ponieważ naprawdę usuwa nowotwórgrzechu (patrz: część 8, sekcji I niniejszej serii).

23. Siedem grzechów głównychW tradycji chrześcijańskiej zwraca się uwagę zwłaszcza

na siedem grzechów, które są szczególnie niebezpieczne. Sąone uśmiercającymi duszę przeciwieństwami ożywiającychduszę cnót, przykazanych nam w Ośmiu Błogosławieństwach.

Pycha jest domaganiem się uznania dla samego siebie istanowi formę egoizmu. Ubogi duchem jest pokorny ibezinteresowny.

Chciwość jest zachłannością, samolubnym bogactwemosiąganym i posiadanym dla samego siebie. Miłosierny jestbogaczem, który rozdaje, dzieli się z innymi, nawet tymi,którzy na to nie zasługują.

Zazdrość ma innym za złe ich szczęście. Płaczący dzieliz innymi ich niedolę.

Gniew rani i niszczy. Cichy nie rani nikogo. Zaś ten, ktowprowadza pokój zapobiega zniszczeniu.

Lenistwo odrzuca ćwiczenie woli, aby dążyła do dobra,nawet gdy owo dobro jest w zasięgu ręki. Ten, kto łaknie ipragnie sprawiedliwości żywi gorące pragnienie dobra, nawetjeśli dobro to nie jest w danej chwili dostępne.

Nieczystość rozprasza i wprowadza podział do ludzkiejduszy poprzez pożądanie każdego atrakcyjnego ciała.Człowiek czystego serca koncentruje swą duszę i wprowadzado niej jedność – pragnie bowiem jedynie Boga samego.

Obżarstwo dąży do wchłonięcia wielkiej ilościświatowych dóbr. Ten, kto cierpi prześladowanie doświadcza

-21-

Page 22: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

braku nawet tych dóbr, które zazwyczaj są człowiekowikonieczne.

24. Grzech i łaskaŚwięci najlepiej rozumieli zarówno grzech jak i łaskę.

Świętość bowiem rozjaśnia nasze widzenie, grzech zaś jezaciemnia.

Święci zawsze lepiej, niż ktokolwiek inny zdają sobiesprawę z czterech faktów, odnoszących się do ludzkiegogrzechu i do Bożej łaski.

1) Są świadomi tego, że sami są grzesznikami.2) Znają ogrom krzywdy, jaką każdy grzech, nawet„niewielki”, wyrządza nieśmiertelnej duszy, Bożejmiłości i szczęściu płynącemu z błogosławieństw(dlatego właśnie, święci często bardziej żałują mordercy,niż zamordowanego).3) Zdają sobie sprawę z tego, że Boże miłosierdzie iprzebaczenie są niewyczerpane („Gdzie jednak wzmógłsię grzech, tam jeszcze obficiej rozlała się łaska” Rz 5,20).4) Rozumieją potrzebę żalu za grzechy i wyznaniagrzechów do tego, by otrzymać przebaczenie.Albowiem „’Bóg stworzył cię bez ciebie, ale nie zbawia

cię bez ciebie’4” (Święty Augustyn, KKK 1847). Dlategowłaśnie, „przyjęcie Jego miłosierdzia wymaga od naswyznania naszych win [żalu i spowiedzi]” (KKK 1847). Ztego względu, zaprzeczanie istnieniu grzechu („Ja jestem wporządku i Ty jesteś w porządku”) zagraża naszemuzbawieniu, podobnie jak zaprzeczanie istnieniu poważnej

-22-

4 Św. Augustyn, Sermones, 169, 11, 13: PL 38, 923 (nr przyp. w KKK: 88).

Page 23: Jak Żyją Katolicysprawiedliwość [albo uczciwość], męstwo [albo odwaga] i umiarkowanie [albo samoopanowanie]” (KKK 1805). Zostały one wymienione w Piśmie Świętym (Mdr 8,

choroby naraża nasze życie. Bóg ofiaruje nam darmową łaskęi miłosierdzie, podobnie jak lekarz proponuje nam darmowąoperację. „Aby jednak łaska mogła dokonać swego dzieła,musi ujawnić nasz grzech (…)” (KKK 1848).

Przesłanie to jest bardzo niepopularne i niezrozumiałedla naszej „terapeutycznej” kultury samozadowolenia. Ajednak, jest czymś znacznie lepszym doświadczyćniezasłużonego odrzucenia przez miliony nieświadomychniczego ludzi, niż zasłużonego odrzucenia ze stronywszechwiedzącego Boga.

-23-