Jak uczyć się szybko i skutecznie

Opracowała: E. Lichtenberg -Kokoszka

Określenie własnego stylu uczenia się1. W jaki sposób najłatwiej przyswajamy informacje

- Preferencje sensoryczne (np.. Test preferencji sensorycznych WAK, test systemów reprezentacji)

2. W jaki sposób porządkujemy i przetwarzamy informacje

- dominacja strony ciała i półkuli mózgowej

- styl uczenia się (np.. Test Inteligencji Wielorakiej Gardnera)

- styl myślenia (np.. Test: Typy stylów Myślenia)

3. Warunki jakie wpływają na zdolność uczenia się

- otoczenie; potrzeby emocjonalne; potrzeby społeczne

4. W jaki sposób wykorzystujemy zdobyte informacje

- styl działania (np.. Test Kolba)

- styl zarządzania

1. W jaki sposób najłatwiej przyswajamy informacje

- Preferencje sensoryczne

MOWA CIAŁA

wzrokowiec:

- siedzi spokojnie

- siedzi wyprostowany

- patrzy przed siebie lub w górę

- wodzi wzrokiem za prowadzącym zajęcia

słuchowiec:

- energicznie kiwa głową

- powtarza słowa prowadzącego

- patrzy w dół

- wodzi oczami z boku na bok

- próbując odpowiedzieć na pytanie „odsłuchuje w głowie nagranie” – patrzy niewidzącym wzrokiem

Kinestetyk

ruchowy:

- słuchając rozkłada się na krześle

- słuchając i odpowiadając wciąż się porusza

- spogląda w prawo i w dół

Kinestetyk

czuciowiec:

- podczas słuchania bawi się różnymi przedmiotami

Test określający preferencje sensoryczne WAK

TEST PREFERENCJI ZMYSŁÓW

czyli

PREFERENCJI SENSORYCZNYCH

Osoba o dominacji wzrokowej• Zawsze dba o swój wygląd, starannie dobiera elementy ubrania i ozdoby.

• Lubi sprzątać, mieć porządek w pokoju czy domu –wszystko musi stać na swoim miejscu (a uszka szklanek na półce w prawo!).

• Mówi dość szybko, wysokim głosem.

• Opowiada nieco chaotycznie, dygresyjnie (opowiadając, ma przed oczami obraz sytuacji).

• Płytko oddycha.

• Żywo gestykuluje na wysokości głowy („po włosku”).

• W rozmowie jest w pełnym kontakcie wzrokowymz rozmówcą, chyba że zaczyna coś sobie wyobrażać – wtedy wzrok ma skierowany gdzieś w dal (i do góry).

- W czasie wykładów cały czas patrzy na wykładowcę – lepiej słyszy, kiedy widzi. (u dyslektyków – w tle leci płyta, dziecko śledzi tekst; na wykładach musi widzieć usta rozmówcy, tekst poparty rysunkiem)

• Prowadzi bardzo staranne notatki, czytelne i kolorowe

• Ładnie pisze.

• Woli pisać niż mówić.

• Lubi czytać.

• Jest spostrzegawcza i wrażliwa na kolory.

• Zwraca uwagę na szczegóły wizualne rzeczywistości.

• Z filmu pamięta najlepiej szczegóły kostiumów, pejzaże, wygląd postaci.

• Lepiej pamięta kolor książki niż jej tytuł.

• Kiedy się nudzi – rysuje, pisze, przegląda książkę albo zagapia się w okno.

• W czasie uczenia się lubi: spokój i porządek wokół siebie, ciszę.

• Ulubiona metoda uczenia się: czytanie, podkreślanie, robienie kolorowych notatek.

• Pamięta, gdzie coś było napisane w książce.

• W stresie może mieć kłopoty z mówieniem, raczej milknie i trwa w bezruchu (wzrokowy styl reagowania na stres).

• Używa wizualnych słów i zwrotów: „to jest niejasne”, „Zobacz, jak to pachnie”, albo: „Spójrz, jaka to dobra muzyka”

Osoba o dominacji słuchowej

• Mówi dużo, melodyjnie, bez trudu.

• Ma na ogół przyjemny, głęboko osadzony głos (głos radiowca).

• Lubi być otoczony muzyką, często zna się na muzyce i ma bogate zbiory płyt, kaset.

• Wrażliwy na dźwięki: fałszywe tony, zgrzyty.

• Chętnie bierze udział w dyskusji, ale ją dominuje.

• Ma dobry słuch, łatwo odtwarza sekwencje muzyczne, wypowiedzi innych (np. z filmu).

• Oddycha głęboko, przeponowo.

• W rozmowie często przerywa kontakt wzrokowy i nadstawia ucho.

• Woli słuchać, rozmawiać niż czytać lub pisać.

• Opowiada raczej linearnie.

• Może robić sporo błędów ortograficznych (bo pisze tak, jak słyszy).

• Zdecydowanie lepiej mówi niż pisze.

• Często nuci, podśpiewuje, gwiżdże, mówi do siebie.

• Z filmu pamięta najlepiej dżingle, muzykę, fragmenty dialogów.

• Czytając, powtarza sobie na głos (mamrocze lub porusza ustami).

• Czyta raczej powoli, ponieważ jednocześnie mówi do siebie.

• Kiedy się nudzi – nuci pod nosem, zaczyna rozmawiać z innymi.

• Hałas go rozprasza, chyba że jest to samodzielnie wybrana muzyka

• Woli się uczyć, słuchając wykładów czy nagrań, rozmawiając, dyskutując.

• W stresie zaczyna dużo mówić, chaotycznie lub „w kółko” to samo (słuchowy system reagowania na stres).

• W czasie rozmowy często używa zwrotu: „Posłuchaj, to dobrze brzmi, to mi gra”, Słuchaj, jakie to dobre”

Osoba o dominacji kinestetycznej – ruchowej

• Mówi raczej wolno, czasami z trudem dobierając słowa.

• Ma raczej niski głos.

• Dość żywiołowo gestykuluje, pokazując, co mówi.

• Lubi bliski kontakt - w czasie rozmowy poklepuje siebie i innych.

• Musi się ruszać w czasie mówienia.

• Podnosi rękę do odpowiedzi, nawet jak nie zna odpowiedzi (byle się poruszać).

• Z filmu pamięta wartką akcję.

• Pierwszy zgłasza się do wykonania eksperymentów, pomocy, przenoszenia czegoś.

• Uczy się w działaniu, poprzez wykonanie czegoś, odgrywanie, rysowanie

• Może mieć pismo mało czytelne lub specyficzne (np. pisze drukowanymi literami).

• Ma raczej bałagan w mieszkaniu, samochodzie, dokumentach (nazywa to czasem: mój design).

• Wybiera ubrania wygodne, luźne, miękkie.

• Kiedy się nudzi – zaczyna się wiercić, huśtać na krześle, robi origami z papieru.

• W stresie rusza się, biega w kółko, wykonuje wiele dramatycznych gestów

(kinestetyczny system reagowania na stres).

• Powie: „To mnie rusza, to mnie kręci, to mnie odpycha”

Osoba o dominacji kinestetycznej –czuciowej

• Mówi cicho, wolno, spokojnie.

• Gestykuluje delikatnie.

• Sprawia wrażenie osoby wyciszonej i nieśmiałej.

• Jest wrażliwa, empatyczna, uczuciowa, silnie wszystko przeżywa.

• Preferuje miejsca ciche, spokoje, dające poczucie bezpieczeństwa.

• Zbyt dużo bodźców wywołuje u niej/niego uczucie przytłoczenia.

• Słucha często z zamkniętymi oczami.

• Z filmu pamięta lepiej emocje.

• Ceni sobie najbardziej spokój, przyjazne klimaty.

• Lubi się zastanawiać nad czymś, analizować, przemyśliwać.

• W stresie nie reaguje, jest jakby bez kontaktu, skóra blednie lub czerwienieje od wypieków

(czuciowy system reagowania na stres).

• Używa słów: „Czuję, mam wrażenie, mam poczucie, jestem przytłoczona, chaos”.

- Każdy ma nieco inny, odmienny, sposób funkcjonowania, inne potrzeby w zakresie optymalnego środowiska uczenia się

- Gdyby doprowadzić do ich spotkania, mogliby odnieść wrażenie, że każde jest z kosmosu.

- Osoby, z którymi się przyjaźnimy, z którymi lubimy przebywać lub pracować, najczęściej mają podobny do nas styl funkcjonowania i ”mówią tym samym językiem”.

- Osoby spoza naszego preferowanego systemu odbierane są jako: nudne, dziwne, inne, „nadające na innych falach”.

Każdy z nas najlepiej się uczy, kiedy „świat nadaje”

do niego w preferowanym

systemie sensorycznym.

Metoda nauczania powinna być dopasowana do preferencji sensorycznych

uczącego się.

2. W jaki sposób porządkujemy

i przetwarzamy informacje

- dominacja strony ciała i półkuli mózgowej

- styl uczenia się (np.. Test Inteligencji Wielorakiej Gardnera)

- styl myślenia (np.. Test: Typy stylów Myślenia)

Dominacja strony ciała i półkuli mózgowej

Test na dominację:

- oka

- ucha

- ręki

- nogi

Rysujemy „leniwą ósemkę” zaczynając od środka kartki w prawo do góry

Ręka:- za pomocą której ręki piszesz, można też podać przedmiot do ręki

Oko:- wyciągnij kciuk przed siebie na długość ręki. Skup oboje oczu na tym co widzisz (prawdopodobnie zobaczysz podwójny obraz). Nie poruszając kciukiem ani głową zamknij jedno oko. Potem otwórz i zamknij drugie oko. To oko, które utrzyma wyznaczony obraz jest okiem dominującym

Ucho:- do którego ucha przykładasz słuchawkę telefonu, muszlę do „słuchania morza”

Noga:- którą nogą kopiesz piłkę, którą wchodzisz na krzesło, podpierasz się, gdy tracisz równowagę

Metoda samookreśleniadominacja strony ciała i półkuli mózgowej

Półkula mózgowa:Reakcja w sytuacji stresu:

Logiczna (lewa):- analiza sytuacji- piszesz lub rozmawiasz o tym- szukasz powodów zaistniałej sytuacji- skupiasz się na szczegółach, z silną potrzebą zrozumienia każdego szczegółu zaistniałej sytuacji

Gestalt (prawa):- widzisz całą sytuację - odczuwasz silne emocje- możesz mieć trudności z odczytywaniem szczegółów-masz kłopoty z rozkładaniem całej sytuacji na fragmenty- czujesz potrzebę ruchu i fizycznego wyrażenia emocji

dominująca strona ciała i półkuli mózgowej

Dominacja lewej półkuli mózgu

Bardzo się stara i kontroluje, nastawiony jest na wyniki, interesują go pierwsze miejsca na podium

Jest punktualny, obowiązkowy, odpowiedzialny, nie zrobi nic ad hoc, jeżeli nie jest to zaplanowane

Dba o szczegóły, nie przepuści żadnej niedoróbki, jest krytyczny i oceniający

Lubi tworzyć plany i myśleć o przyszłości w kontekście pracy, ubezpieczeń, zabezpieczeń emerytalnych

Dobry w analizie. Ma zdolności językowe i matematyczne

Myśli logicznie i linearnie. Mówi „to ma sens” lub „to nie ma sensu”

Jest nieco chłodny i trudno mu mówić o uczuciach

Nie przekonują go argumenty emocjonalne

Nie posługuje się intuicją

Odpowiada mu tradycyjny, teoretyczny sposób uczenia się, skupianie się na detalach, analizowanie, werbalizacja i pisanie

Działa planowo. Żeby iść musi mieć cel

Charakterystyka

Preferują analizę, szczegóły, konkretne treści i zadania

Cechuje ich podejście intelektualne, ocenia bez angażowania emocji

Cechuje go logiczne- naukowe myślenie

Są punktualni, staranni

Myślą o przyszłości

Przywiązani do norm, zasad, wzorów

Robią co powinni, co muszą

Są ambitni, nastawieni na wyniki

Raczej odtwarzają – czasem mistrzowsko

Ulubione pytanie – dlaczego?

Ulubione powiedzenia: to ma sens (to nie ma sensu), Tak nie można (nikt tak nie robi), nie wypada

Mógłby powiedzieć – życie to praca, w której trzeba się wykazać

Grożą mu: pułapki myślenia logicznego, nadmiernie poważny stosunek do życia, brak dystansu i miejsca na humor i zabawę

Jest nastawiony na działanie, ale angażuje się w to, co lubi, co sprawia mu przyjemność

Odbiera sytuację całościowo, nie dostrzega i nie interesuje się szczegółami

Bardzo elastyczny: w kwestii obowiązku, bez problemu się usprawiedliwia

Elastyczny w kwestii czasu, punktualności, bo robiąc coś, jest silnie zorientowany na bycie TU i TERAZ

Żyje raczej z dnia na dzień, jest „w czasie”, nie wykracza i nie przejmuje się przyszłością

Cechuje go logika mozaikowa, intuicyjna

Myśli przestrzennie, trójwymiarowo

Mistrz spontaniczności, swobody w kwestii zmiany planów

Najlepsze środowisko uczenia się to nauka przez ruch, działanie, w połączeniu z muzyką, obrazami, zabawą, w pozytywnym klimacie emocjonalnym z wizją angażującego osobiście celu i w interakcji z innymi bratnimi duszami – czyli praktyczno-pragmatyczny typ uczenia się

Pytania o szczegóły denerwują go

Cechuje go duża wyobraźnia i kreatywność.

Odbierany jako „luzak”, dusza towarzystwa

Działa mało systematycznie, raczej na ostatnią chwilę

W szkole: manifestuje opór bierny i czynny wobec rzeczywistości szkolnej, gubi się przy poleceniach złożonych, dręczy go cisza w klasie i brak kontaktu z innymi

Dominacja prawej półkuli mózgu

CharakterystykaPreferują ruch, muzykę, obrazy, emocje, zabawę

Cechuje ich logika mozaikowa

Mają poczucie humoru

Mają bogatą wyobraźnie, są kreatywni

Myślą „promieniście, „wybuchowo”

Łamią normy i wzory, zmieniają je

Kierują się intuicją

Nie przejmują się czasem i obowiązkami

Robią to co lubią

Tworzą – czasem mistrzowsko

Ulubione pytanie - dlaczego nie?

Ulubione powiedzenia: będzie niezła zabawa, wszystko można, wszystko jest dla ludzi

Mógłby powiedzieć – życie to zabawa, śpiew i taniec

Grożą mu: pułapki nadmiernego fantazjowania i mieszania wyobrażeń z rzeczywistością, myślenia życzeniowego oraz nadmiernie niepoważny stosunek do życia, „hurraoptymizm”

Uczeń w szkole

System edukacji preferuje osoby o dominacji lewopułkulowej.

Funkcje lewej półkuli w szkole są wręcz ekstremalnie eksploatowane.

• Uczniowie o dominacji prawej półkuli mają niewielkie szanse na pokazanie tego co naprawdę potrafią. Lądują na pozycji najgorszych uczniów

Profil A – idealny uczeń (20% uczniów)

Dominująca półkula lewa (logiczna)

Dominujące oko, ucho, ręka i noga - prawe

• Dominujące oko czyta od lewej strony do prawej• Dominujące ucho dobrze rozróżnia części wyrazów• Ręka i noga są bardziej precyzyjne

• Z łatwością analizuje, werbalizuje, pisze• Skupia się na detalach• Preferuje systematyczną kolejność informacji• Łatwo podąża za słuchowymi i wzrokowymi instrukcjami• Planuje swoje działanie• W uczeniu się języka obcego skupia się na poprawności i gramatyce• Sytuacje stresowe nie osłabiają rozumienia i wykonywania zadań• Może być krytyczny wobec własnych lub cudzych rozwiązań, idei• W stresie może mieć kłopoty z widzeniem całości (widzi drzewa

zamiast lasu) oraz opracowaniem informacji w sposób emocjonalny i kinestetyczny

Zaleca się:

(dla poprawy wyobraźni i

kreatywności)

Dużo kontaktu ze sztuką (taniec, muzyka, chór)

Dostarczenie dawki ruchu

Okazji do spontanicznego przeżywania radości

Profil M -Dominująca półkula prawa (artystyczna)

Dominujące oko, ucho, ręka i noga - lewe

• Dominujące oko chce czytać od strony prawej ku lewej(odwraca, przestawia litery, cyfry)

• Dominująca lewa ręka (może mieć kłopoty z pisaniem pod względem techniki i procesu pisania)

• Uczy się najlepiej, gdy może się ruszać• Zanim przejdzie do szczegółów musi mieć wyraźny obraz całości

(żeby układać puzzle musi mieć przed oczami cały obrazek)• W uczeniu się chętnie korzysta z metafor i skojarzeń• Podczas uczenia się języka obcego może nie dbać o poprawność

gramatyczną, ale dobrze odtworzy intonację i emocjonalne brzmienie tekstu• Cechuje go logika mozaikowata, nie odtwarza informacji w podanej

kolejności• Nie lubi postępować zgodnie z instrukcją• Podczas uczenia się nowych rzeczy lub w sytuacji stresu - ma kłopoty z

logicznym opracowaniem informacji oraz werbalizacją

Zaleca się(dla wzbogacenia sposobu uczenia się

oraz profilaktyki trudności w uczeniu się)

Umożliwienie ruchu podczas uczenia się

Ćwiczenia gimnastyki mózgu (zwłaszcza

ruchy naprzemienne, leniwe ósemki)

Tworzenie list, map mentalnych

Umowy społeczne (w celu narzucenia

sobie dyscypliny)

Możliwość współpracy w grupie

Profil L – Albert Einstein

Uczy się najlepiej gdy może się ruszać

Zanim przejdzie do szczegółów musi mieć wyraźny obraz całości

W uczeniu się chętnie korzysta z metafor i skojarzeń

Podczas uczenia się potrzebuje minimum bodźców –spokoju i ciszy (w takiej sytuacji ma dostęp do obu półkul)

Jego kreatywność wzmocniona jest myśleniem abstrakcyjnym i logicznym

W sytuacji stresu – całkowicie zablokowany - nie widzi, nie słyszy, niemożliwa staje się werbalizacja i komunikacja, występują trudności z płynnym poruszaniem się

• Dominująca półkula prawa (artystyczna)• Dominujące oko, ucho, ręka i noga - prawe

Zaleca się

(dla wzbogacenia sposobu uczenia się oraz profilaktyki trudności w uczeniu się)

Umożliwienie uczenia w ciszy i spokoju z możliwością wykorzystania ruchu

Dużo ruchów, zwłaszcza naprzemiennych i oburęcznych (malowanie niedominującą ręką)

Ćwiczenia relaksujące i wyciszające

Kontakt z muzyką i sztuką

Tworzenie list, map mentalnych

Umowy społeczne (w celu narzucenia sobie dyscypliny)

Możliwość współpracy w grupie o nierywalizującym charakterze

Dominacja poszczególnych części ciała - sugestie do nauki

- siadaj na wykładach tak, by lepiej widzieć i słyszeć dominującym okiem i uchem

W sytuacji, kiedy dominujące oko, ucho, ręka, noga są po tej samej

stronie co dominująca półkula mózgowa:

- W przypadku oka – mamy zablokowane widzenie, np. trudności z czytaniem

- W przypadku ucha – zablokowane słyszenie (np.. Kłopoty ze zrozumieniem mówionego

tekstu czy polecenia

- W przypadku ręki – zablokowana komunikację (np.. Kłopoty z werbalną ekspresją,

gestykulacją, technika pisania)

- W przypadku nogi – zablokowane poruszanie się (np.. Niezgrabność ruchowa,

niezręczność, w sytuacji stresu pojawia się reakcja „walka lub ucieczka”)

Styl uczenia się

Test Inteligencji Wielorakiej Gardnera(kolejne zajęcia)

Styl myśleniaTest: Typy stylów Myślenia

Style myślenia

Konkretno – sekwencyjny- mocno osadzony w rzeczywistości

- liczy się tylko to co można poznać zmysłami i udowodnić

- konkretny

- praktyczny

- zapamiętuje fakty i reguły, wzory

- pracę dzieli na jasno określone etapy

- lepiej przetwarzają informacje, kiedy są one podane w liniowym, uporządkowanym ciągu

- podczas pracy lubią mieć spokojne otoczenie

Konkretno – losowy

- myśliciel

- lubi głęboką refleksję

- eksperymentator

- lubi metodę prób i błędów

- ważny jest dla nich świat emocji

- wysoki poziom inteligencji emocjonalnej

- najpierw widzą całość obrazu, potem przechodzą do szczegółów

- często stosuje (intuicyjne) przeskoki w myśleniu i pracy

- odczuwa silną potrzebę szukania alternatyw

- lubi działać na własny sposób

- zaakceptuj swoją potrzebę zmian

Style myślenia

Abstrakcyjno – sekwencyjny

- filozofowie, naukowcy

- lubią teorię i myśli abstrakcyjne

- lubią tworzyć nowe koncepcje, analizować informacje

- ich proces myślenia jest logiczny, racjonalny i intelektualny

- lubią pracę z książką

- wolą pracować sami niż w grupach

Abstrakcyjno – losowy

- eksperymentatorzy

- lubią próbować nowe (również własne) pomysły

- dla nich realnym światem jest świat uczuć i emocji

- potrafią oglądać sprawy z wielu stron

- samodzielnie, na drodze refleksji uporządkowują zdobyte informacje

- lepiej zapamiętują informacje „spersonalizowane”

- nie lubią formalnych struktur

- pamiętaj o zaplanowaniu wystarczającej ilości czasu na dokończenie pracy

3. Warunki jakie wpływają na zdolność uczenia się

Otoczenie:

- oświetlenie

- dźwięki

- temperatura otoczenia

(i ciała)

- miejsce (i osprzęt) do siedzenia + postawa ciała

- ubranie (w tym metki, koronki, szwy)

Potrzeby społeczne

- uczenie się samodzielne / z partnerem / w zespole

- preferencja nauki z dorosłymi / z innymi uczniami

- preferencja osób o wyższym poziomie wiedzy / o takim samym poziomie wiedzy

Potrzeby emocjonalne:

-„emocje to klucz do systemu pamięci”

-Wysoki / niski poziom stresu

-Wysoki / niski poziom ładunku emocjonalnego

Potrzeby ciała

- poziom głodu / sytości

- ruch jamy ustnej (niektórzy muszą żuć gumę lub coś „przegryzać” w czasie nauki)

- rytm biologiczny: sowa / skowronek

4. W jaki sposób wykorzystujemy zdobyte informacje

- styl działania (np.. Test Kolba)

- styl zarządzania

Styl działaniaTeoretykZALETY:

• myślą w sposób logiczny;

• obiektywnie;

• dobrze analizują i syntetyzują;

• zdyscyplinowani wewnętrznie i konsekwentni

OGRANICZENIA:

• potrzebuje wpierw wiedzieć aby działać;

• źle znoszą bałagan, wieloznaczność, niepewność;

• uważają, że to, co subiektywne i intuicyjne, nie jest wystarczająco pewne;

• normatywni w podejściu, używają słów: „powinien”, „należy”, „musi”, „trzeba”.

Typ refleksyjnyZALETY:

• rozważni;

• niezależni w sądach;

• dobrze słucha, zadaje pytania;

• wnioski są starannie przemyślane.

OGRANICZENIA:

• często trzyma się z boku;

• długo myślą i podejmują decyzję;

• unikają ryzyka;

• powolni w działaniu.

Styl działania

DziałaczZALETY:

• szybki w działaniu;

• otwarty i elastyczny;

• optymistyczny i zaangażowany;

• angażuje się „cały” w to, co robi.

OGRANICZENIA:

• może działać bez koniecznego przygotowania;

• niepotrzebnie podejmuje ryzyko;

• zbyt wiele robi samemu;

• mało czasu przeznacza na dobre przygotowanie się.

Podejście pragmatyczne – praktykZALETY:

• jeśli może sprawdza, testuje w praktyce,

• trzeźwy, realistyczny,

• odrzuca niepotrzebne gadżety i ozdobniki,

• sprawnie zmierza do celu.

OGRANICZENIA:

• jeśli nie zna zastosowania, traci zainteresowanie;

• bierze pierwsze nadające się rozwiązanie;

• mało zainteresowany podstawami, założeniami itp.;

• może pomijać teorię i ludzi na rzecz efektów.

Styl zarządzania posiadaną wiedzą

- legislacyjny – (kreatywny) - tworzenie, wyobrażanie sobie, planowanie

- wykonawczy – (działaniowy) - wprowadzenie w życie, kierowanie w działaniu

- sądowniczy – (krytyczny) – osądzanie, ocenianie, porównywanie

Polecam:Czesław Plewka, Małgorzata Taraszkiewicz: Uczymy się uczyć, Pedagogium, Szczecin 2010

G. Dryden, J. Vos: Rewolucja w uczeniu, Zysk i S-ka, Poznań 2011

M. Żylińska, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie przyjazne mózgowi, Wyd. Nuk. UMK w Toruniu, Toruń 2013

www.emilia.opole.pl