Bolesław Bielak

Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?

2

Spis treści.....................................................................................................................................2

Wprowadzenie.............................................................................................................................3

Wskazówki metodyczne..............................................................................................................5

Zajęcia wprowadzające.............................................................................................................11

Zajęcia Nr 1. „Na starcie”......................................................................................................11

Moduł I. Skuteczne porozumiewanie się.................................................................................20

Zajęcia Nr 2. „Tworzymy grupę ”..........................................................................................20

Zajęcia Nr 3. „Komunikacja interpersonalna”........................................................................25

Zajęcia Nr 4. „Konflikty i sposoby rozwiązywania ich”........................................................32

Zajęcia Nr 5. „ Mowa ciała”...................................................................................................37

Moduł II. Emocjonalna samoregulacja................................................................................ ..44

Zajęcia Nr 6. „Podstawowe kanały przepływu i przetwarzania informacji”..........................44

Zajęcia Nr 7. „Dystans interakcyjny”.....................................................................................50

Zajęcia Nr 8. „Inteligencja emocjonalna”..............................................................................53

Zajęcia Nr 9. „Świadomy akt woli jako proces decyzyjny”...................................................57

Moduł III. Mój obraz................................................................................................................66

Zajęcia Nr 10. „ Odkrywam siebie”........................................................................................66

Zajęcia Nr 11. „ Paleta zdolności”......................................................................................... 69

Zajęcia Nr 12. „ Charakter pisma jako cecha osobowości”................................................... 74

Zajęcia Nr 13. „ Temperament”............................................................................................. 79

Zajęcia Nr 14. „ Metody projekcyjne jako źródło samopoznania”........................................ 88

Moduł IV. Strategia wyboru zawodu...................................................................................... 91

Zajęcia Nr 15. „ Budowanie ścieżki kariery”..........................................................................91

Zajęcia Nr 16. „ Zawód a specjalność”.................................................................................. 96

Zajęcia Nr 17. „ Ocena własnych zainteresowań”.................................................................100

Zajęcia Nr 18. „ Człowiek a zawód”.....................................................................................108

Zajęcia Nr 19. „ W świecie zawodów”..................................................................................114

Zajęcia Nr 20. „ Dokonuję wyboru”......................................................................................121

4. Zakończenie...........................................................................................................................129

5. Bibliografia............................................................................................................................131

3

Wprowadzenie Wybór zawodu, poszukiwanie swojego powołania staje się ważnym etapem życia każdego

człowieka. Każdy człowiek chce przeżyć swe życie interesująco, atrakcyjnie i użytecznie. Proces

wejścia młodego człowieka w wybrany przez niego zawód – to nie tylko zdobycie określonej

wiedzy i odpowiednich nawyków do pracy, ale i aktywne kształtowanie własnej osobowości, swego

stosunku do pracy, zaangażowania się w nią.

Samookreślenie się w pracy i odnalezienie jej sensu jest do dnia dzisiejszego nierozwiązanym

zadaniem i dlatego powrót do tego problemu zajmuje istotne miejsce w teoretycznych

poszukiwaniach nie tylko pedagogów i psychologów, ale i przedstawicieli innych nauk. Ważna w

ostatnim czasie w rozwoju orientacji zawodowej stała się także kwestia wolnego wyboru zawodu.

Ogromna liczba młodych ludzi stających przed problemem wyboru zawodu niejednokrotnie

odczuwa bezsensowność swych działań. Często czują oni, że nie dano im jakiegokolwiek wyboru,

że nie mają możliwości znalezienia pozytywnego rozwiązania swej sytuacji zawodowej z powodu

niedopasowania do nowoczesnego systemu wartości, wymogów współczesnego rynku pracy.

Kwestią wolnego wyboru w związku z samookreśleniem zawodowym zajmuje się wielu

badaczy. We współczesnej psychologii istnieje szereg teoretycznych analiz oraz interesujących prac

badawczych z tej dziedziny autorów takich jak: J. Krumbolz, F. Ki-ner, Е. Gerr, N. Gisbers, I.Mur,

A.Maslou i wielu innych

Wielorakość różnych podejść do kwestii samookreślenia zawodowego powodowane jest nie

tylko jego złożonością, ale i uwarunkowaniami kulturowo-historycznymi. Każdy człowiek na swój,

niepowtarzalny sposób dokonuje samookreślenia zawodowego, wpływ na to ma specyfika

konkretnych krajów czy regionów.

Złożoność powyższego problemu wiąże się z płynnością pojęcia „samookreślenia

zawodowego”. Terminy bliskie samookreśleniu to: samoaktualizacja, samoanaliza, samorealizacja,

samopoznanie, które nierzadko otwierają się „ poprzez pasje do wartości pracy” (А. Maslou)1,

poprzez „tworzenie” świata przez człowieka (К. Jaspers)2. V. Frankl

3 określa wartość

człowieczego życia poprzez jego zdolności " człowiek wychodzi poza granice samego siebie”, a

najważniejsze – znajduje nowy pomysł do konkretnego działania w całym swoim życiu poprzez

ciągłe samopoznanie a co za tym idzie odnalezienie swojego miejsca w życiu.

Samookreślenie jest to uzasadnienie swojego istnienia, – dlaczego i po co istnieję, jaka jest

ostateczna racja mojego życia? Jest to również poznawanie i określanie swoich właściwości

jako osoby aktywnej i kierunku pożądanych zmian tych właściwości:, kim jestem i

kim chcę być? Samookreślenie obejmuje także sformułowanie własnego systemu celu i zasad

postępowania, systemu wartości.

W XXI wieku problem samookreślenia zawodowego dotyka młodych ludzi bardzo wcześnie.

Uczniowie podejmują pierwsze decyzje związane ze swoją przyszłością już na etapie szkoły

gimnazjalnej. To dopiero początek drogi, ponieważ współczesna gospodarka rynkowa zmusza do

ciągłego rozwoju zawodowego – do zmiany już wyuczonego zawodu, specjalności czy kwalifikacji.

Współczesny „kryzys wartości”, deprecjonowanie rzetelnych kwalifikacji zawodowych stawia

młodych ludzi w trudnym położeniu. Dlatego każde działanie – nauczycieli, dyrektorów, rodziców

– powinno zmierzać do wykształcenia i rozwoju postaw pełnowartościowego i wolnego osobowego

samookreślenia zawodowego młodych osób. Dzięki nim człowiek staje się samoregulatorem,

osobą, która stopniowo, ale i dynamicznie rozwija się, zmienia, nabywa nowe osobowe i

indywidualne psychologiczne cechy, zabezpieczające dostatecznie szerokie możliwości adaptacji

zawodowej.

1 Maslow A.: Motywacja i osobowość. Warszawa 2006, s. 72–102.

2 Jaspers K.: K. Jaspers “O mojej filozofii” [w:] “ Filozofia egzystencji”, PIW 1990, s.51.

3V. E. Frankl, Homo patiens. Logoterapia i jej kliniczne zastosowanie. Pluralizm nauk a jedność

człowieka. Człowiek wolny, Warszawa 1984,s. 21-23

4

W wyborze szkoły ponagimnazjalnej, a tym samym w określaniu preferencji zawodowych przez

młodzież dochodzi do coraz większej przypadkowości, spowodowanej nieznajomością własnych

predyspozycji osobowych, licznymi błędami spowodowanymi brakiem podstawowej wiedzy z

zakresu orientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego, wpływem społecznym, warunkami

materialnymi, brakiem ambicji, nieznajomością realiów współczesnego rynku pracy. To w

konsekwencji prowadzi do rezygnacji z wybranej szkoły, zakończenia kariery zawodowej już na

starcie, ogólnego niezadowolenia, wagarowania, ucieczki z domu, wzrostu agresji, przestępstw,

zwiększenia liczby bezrobotnych wśród młodzieży. Konieczne jest, więc indywidualne podejście do

każdego ucznia oraz stworzenie i wdrożenie takich metod pedagogicznych, które umożliwią rozwój

samookreślenia zawodowego uczniów, pobudzają aktywność zawodową na drodze wyboru

zawodowego.

Proponowany podręcznik jest skierowany do nauczycieli, doradców zawodowych oraz dyrektorów

szkół. Stanowi metodyczne wsparcie z zakresu doradztwa zawodowego. Głównym celem

podręcznika jest przekazanie w sposób prosty podstawowej wiedzy w powiązaniu z nabywaniem

przez uczniów różnych umiejętności, zapewniających rozwój ich osobowości, indywidualnych

uzdolnień, możliwości, zainteresowań.

Należy zaznaczyć, że proces wzajemnej współpracy nauczyciela-doradcy z uczniami oparty jest

tutaj na grupowej pracy. Poszczególne zajęcia są skonstruowane tak, że uczniowie mają

przeświadczenie, że pomoc nie wychodzi od dorosłego, a od nich samych - uczestników grupowego

procesu. Tak przyjęta forma pracy przynosi świetne efekty w rozwiązywaniu wielu problemów

młodzieży. W czasie zajęć wszelkie ewentualne kłopoty komunikacyjne rozwiązywane są wspólnie

w grupie rówieśniczej, ale jednocześnie każdy uczeń angażuje się w rozwiązanie ich jakby

niezależnie od kierującego tym procesem doradcy. Oprócz tego, proponowany cykl zajęć

wykorzystuje metody, które sprzyjają rozwojowi wyobraźni uczniów, kształtują umiejętności

wyraźnego formułowania i wypowiadania swojego poglądu, umiejętności komunikacyjne, a co

najważniejsze - budują u uczniów poczucie wiary we własne siły.

5

Wskazówki metodyczne

do programu edukacyjnego

„Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu? „

Proces przyswojenia przez człowieka wartości, norm, przekonań, właściwych dla danej

społeczności ( socjalizacja), bierze swój początki od narodzenia i trwa przez całe życie. Każdy z nas

jako indywiduum w tej społeczności charakteryzuje się szybką zmianą wartości i celów, uznanych

przez socjum, jako zasadniczo nowe wymogi w procesie socjalizacji młodego pokolenia. Dzisiaj na

pierwszy plan wysuwa się ideał Człowieka Sukcesu, posiadającego ogromny potencjał

ekonomiczny, zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej, określający zdolność do

pracy, do adaptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań zwany „

kapitałem ludzkim”. Czy zostanie uczeń Człowiekiem Sukcesu – zależy to od mnogości różnych

czynników, głównym z nich jest pomyślny proces socjalizacji. Właśnie to okres 15-17 lat staje się

najbardziej aktywnym w procesie socjalizacji. Dlatego na danym etapie mogą pojawić się

różnorodne przeszkody, przeżycia oraz socjalna dezadaptacja.

Program edukacyjny” Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?, stanowi informacyjną podporę dla

ucznia w procesie zabezpieczenia socjalno-psychologicznej adaptacji na drodze osiągnięcia

życiowego i zawodowego sukcesu. Materiał zawarty w programie ma na celu, przede wszystkim

kształtowanie nawyków i cech, sprzyjających pomyślnemu współdziałaniu z socjum:

1. Adekwatny system stosunków i komunikacji z otoczeniem;

2. Adekwatna ocena siebie w sytuacji współdziałania w grupie;

3. Ocena własnych sił

4. Równowaga emocjonalna;

5. Ukierunkowanie na sukces w współdziałaniu z innymi;

6. Zmienność zachowań w stosunku do oczekiwań innych;

7. Adekwatny stopień roszczeń;

8. Motywacja osiągania celów;

9. Umiejętność budowania życiowej perspektywy.

Cele programu:

Kształtowanie psychologiczno-pedagogicznych warunków wpływających na stopień

socjalno-psychologicznej adaptacji młodzieży;

Aktualizacja procesu osobistego i zawodowego samookreślenia, ze szczególnym

uwzględnieniem wiadomości o samym sobie ( zawierającym trzy komponenty „

Własnego obrazu”; kognitywny, emocjonalno-oceniajacy, zachowawczy) i świecie

zawodów;

Zadania programu:

podwyższenie psychologicznej kompetencji uczniów –rozwój stopnia

samopoznania, wypracowanie własnego światopoglądu, określenie pozycji w

życiu;

kształtowanie adekwatnej oceny siebie na tle współdziałania w grupie;

6

rozwój nawyków woli i emocjonalnej samoregulacji;

kształtowanie elastyczności jako cechy osobowości;

rozwój gotowości u uczniów podjęcia swobodnego wyboru zawodu oraz

przystosowanie do zmian;.

Program edukacyjny „Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?„ Składa się z 4 modułów

nakierowanych na kształtowanie nawyków i umiejętności, niezbędnych przy rozwoju kluczowych

sfer życiowych działań człowieka: zachowawczej, emocjonalno-uczuciowej, poznawczej, bytowej,

moralno-obyczajowej, osobistej. Proponowane moduły:

Moduł I.Skuteczne porozumiewanie się.

Moduł II. Emocjonalna samoregulacja.

Moduł III. Mój obraz.

Moduł IV. Strategia wyboru zawodu.

Moduł I. „Efektywne porozumiewanie się” nakierowany jest dla rozwoju umiejętności

komunikowania się z w sposób otwarty i bez lęku z otoczeniem, rozwój komunikacyjnych

nawyków, a także do kształtowania adekwatnego systemu odniesień z otoczeniem i motywacji

osiągnięcia sukcesu.

Moduł II. „Emocjonalna samoregulacja” nakierowany jest na rozwój i doskonalenie

emocjonalne, uczuciową rolę i samoregulację woli.

Moduł III. „Mój obraz” nakierowany jest na rozwój nawyków samoświadomości i refleksji, a

także kształtowanie adekwatnej samooceny. W module tym szczególną rolę odgrywa poznanie

przez uczniów własnych zainteresowań, predyspozycji, cech charakteru, które będą pomocne przy

budowaniu własnego życiowego i zawodowego sukcesu.

Moduł IV. „Strategia wyboru zawodu” nakierowany jest na świadomy wybór zawodu przez

ucznia oraz gotowość na podejmowanie zmian w procesie kariery życiowej i zawodowej.

W procesie dydaktyczno-wychowawczym omawianej przestrzeni danego programu zostały

uwzględnione następujące zasady rozwoju osobowości w grupie:

1. Zasada aktywności i świadomości

Każdy członek grupy aktywnie uczestniczy we wspólnym procesie przyswajania nowej

wiedzy i świadomie odpowiada za realizację podjętych działań.

2. Zasada działania.

Dana zasada charakteryzuje się kompleksowym wieloplanowym działaniem, w organizacji

wspólnych działań uczniów oraz samego pedagoga. W procesie działania pedagog staje się

uczestnikiem grupy a nie osobą oceniającą czy translatorem wiadomości i nawyków.

3. Zasada kolektywności.

Zasada kolektywności oparta jest o tworzenie grupy wyższego stopnia rozwoju kolektywu,

w którym formułuje się dobry klimat do stworzenia warunków ogólnoludzkich ważnych

orientacji osobowościowych.

4. Zasada osobistego podejścia.

7

Zasada ta zwraca uwagę na pracę z grupą, w której mamy do czynienia ze zróżnicowanymi

indywidualno-psychologicznymi cechami ( uwaga, temperament, predyspozycje itp.)

uczniów. Pedagog zgodnie z tym buduje własną pracę wychowawczą.

5. Zasada wsparcia.

W zgodności z tą zasadą, na zajęciach kształtowana jest zasada sukcesu, kiedy uczniowie

wspierają się wzajemnie, uzyskując dowolne osiągnięcie. Ponadto prowadzący wspiera

każdego członka grupy podkreślając jego znaczenie i wagę.

Oczekiwane rezultaty:

Uczniowie posiadają:

Nawyki efektywnego porozumiewania się;

Podstawę samopoznania i samodoskonalenia

Uczniowie umieją:

Określić swoje zdolności;

Dobrać swoje indywidualne cechy do wymogów stawianych w danym zawodzie;

Budować własną perspektywę życiową i zawodową.

Powyższy podręcznik przewiduje również psychologiczne metodyki ( diagnostyczne, projekcyjne,

gry dydaktyczne itd.).

W procesie dydaktycznym należy wykorzystać różnorodne formy organizacji zajęć i metody

nauczania: lekcja mieszana, indywidualne i grupowe pogadanki, dialogi, dyskusje, metody

problemowe, gry dydaktyczne, zajęcia praktyczne, metody konkretnych sytuacji itp.

8

Program zajęć:

Zajęcia wprowadzające

Zajęcia 1. Na starcie. – 4 X 45 min.

Cele i zadania programu. Streszczenie, specyfika zajęć z podstawą psychologiczną efektywnego

porozumiewania się, samopoznania, emocjonalnej samoregulacji w wyborze zawodu. Motywacja

uczniów nakierowana na samopoznanie w procesie świadomego wyboru zawodu. Portfolio jako

zbiór informacji o sobie w procesie fiksacji programu. Przeprowadzenie diagnostyki wstępnej.

Zadania diagnostyki:

określenie wyjściowego stopnia socjalno-psychologicznej adaptacji u uczniów;

ocena możliwości wpływu programu na proces osobistego i zawodowego

samookreślenia uczniów;

wyjawienie grupy ryzyka ( słaby stopień socjalialno-psychologicznej adaptacji) w

celu przygotowania psychokorekcyjnych programów.

Przedmiot diagnostyki:

stopień samooceny(samoocena w znacznym stopniu określa adaptacje osobowości

jest regulatorem zachowania i działania);

stopień aspiracji (określić w całości zakres celów, które człowiek stawia przed sobą i

wpływa na ich adekwatność);

zmysł orientacji życiowej (umiejętność budowania strategii swojej przyszłości

sprzyja kształtowaniu motywacji w osiąganiu sukcesu, a także życiowej pozycji).

Diagnostyczny kompleks:

1. Test na określenie samooceny.

2. Test na określenie stopnia aspiracji.

3. Kwestionariusz Orientacji Życiowych.

Ewaluacja.

Moduł I. Skuteczne porozumiewanie się.

Zajęcia 2. Tworzymy grupę. – 3- godz.

Cele:

1. Umożliwienie uczniom samopoznania oraz poznania innych osób w klasie;

2. Stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i akceptacji;

3. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w zespole klasowym;

4. Wzmacnianie poczucia własnej wartości w grupie;

5. Uświadomienie wartości takich jak: koleżeństwo, przyjaźń, współpraca;

6. Umożliwienie uczniom wyrażania swoich myśli i poglądów;

Zajęcia 3. Komunikacja interpersonalna – 3 X 45 min.

9

Pojęcie komunikacji. Techniki wykorzystywane przy aktywnym słuchaniu. Bariery zakłócające

prawidłową komunikację. Cechy prawidłowej komunikacji z uwzględnieniem komunikatu „ Ja”.

Ćwiczenia praktyczne: „ Style komunikacji a typy zachowań”, „ Style komunikacji kluczem do

poznania innych”, „ Obraz wnętrza”, „ Techniki aktywnego słuchania”. Ewaluacja.

Zajęcia 4. Pojęcie konfliktu i sposoby rozwiązywania go– 2 X 45 min.

Propozycja definicji „ konfliktu” oraz sposoby rozwiązywania go. Ćwiczenia praktyczne z zakresu

rozwiązywania konfliktów przy pomocy analizy techniką SWOTT i DRZEWA DECYZYJNEGO.

Test sprawdzający osobowość konfliktową. Inne ćwiczenia mające na celu wykazanie grup

konfliktów oraz sposoby ich rozwiązywania. Ewaluacja.

Zajęcia 5. Mowa ciała. - 2 X 45 min.

Praca z „ psychologicznym atlasem ludzkiego ciała. O czym „mówią” pozy ludzkiego ciała.

Otwarte i zamknięte pozy. Ćwiczenia praktyczne mające na celu odczyt ludzkich gestów. Test na

zrozumienie siebie i innych. Ewaluacja.

Moduł II. Emocjonalna samoregulacja

Zajęcia 6. Podstawowe kanały przepływu i przetwarzania informacji. – 2 X 45 min.

Kanały przyswajania informacji. Podział kanałów otrzymania i przetwarzania informacji. Typologia

sensoryczna. Wiodące kanały odbioru informacji. Ćwiczenia praktyczne na wyjawienie

przyswajania informacji oraz określenie wielorakiej inteligencji. Ewaluacja.

Zajęcia 7. Dystans interaktywny - 2 X 45 min.

Różnice między terytorium a przestrzenią osobistą. Prywatność a zatłoczenie. Dystans interaktywny

jako uwarunkowanie kulturowe. Ćwiczenia praktyczne na wykazanie odczuć towarzyszącym

dystansowi interaktywnemu. Ewaluacja.

Zajęcia. 8. Inteligencja emocjonalna – 3 X 45 min.

Pojęcie inteligencji emocjonalnej. Grupy kompetencji emocjonalnych. Proponowane ćwiczenia na

określenie inteligencji emocjonalnej siebie i grupy. Gry dydaktyczne i ćwiczenia z zakresu

rozpoznawania własnych i cudzych emocji. Ewaluacja.

Zajęcia 9. Świadomy akt woli jako proces decyzyjny. – 4 X 45 min

Definicja woli i procesu decyzyjnego. Teoria podejmowania decyzji. Style podejmowania decyzji.

Proces decyzyjny i jego etapy. Ćwiczenia praktyczne z zakresu podejmowania decyzji. Test na

wyjawienia typu myśliciela lub uczuciowca w celu wykazania sposobu podejmowania decyzji.

Moduł III. Mój obraz

Zajęcia 10. Odkrywam siebie – 2 X 45 min.

Pojęcie „ Ja” jako struktury poznawcze. Ćwiczenia praktyczne z zakresu poznania własnego „ Ja”.

Ewaluacja.

Zajęcia 11. Paleta zdolności – 3 X 45 min.

Pojęcie zdolności oraz ich podział. Niektóre rodzaje zdolności Ćwiczenia praktyczne z zakresu

rozpoznania własnych zdolności: test skłonności komunikacyjnych i organizacyjnych. Ewaluacja.

Zajęcia 12. Charakter pisma jako cecha osobowości – 3 X 45 min.

Zapoznanie z pojęciem grafologii. Analiza pisma – charakter i jego znaczenie. Ćwiczenia

praktyczne z zakresu analizy pisma. Ewaluacja.

Zajęcia 13. Temperament.- 2 X 45 min.

Pojecie temperamentu. Teoria Hipokratesa. Korelacja wskaźnika WDA. Ćwiczenia praktyczne: test

H.J.Eysenka. Ewaluacja.

10

Zajęcia 14. Metody projekcyjne jako źródło samopoznania. – 2 X 45 min.

Pojęcie metody projekcyjnej oraz mechanizmów obronnych. Ćwiczenia praktyczne: samoanaliza

rysunku „ Nieistniejące zwierze”. Ewaluacja.

Moduł IV. Strategia wyboru zawodu.

Zajęcia 15. Budowanie ścieżki kariery. – 2 X 45 min.

Ćwiczenia praktyczne z zakresu planowania celów i budowania strategii kariery.

Test oceny siły woli. Ewaluacja.

Zajęcia 16. Zawodowy sukces – 3 X 45 min.

Oreślenie zawodu i pojęć zwiazanych z zawodem. Zapoznanie z pijęciem zawodowego

samookreślenia. Ćwiczenia praktyczne z zakresu opanowania pojęć: zawód, specjalność,

klasyfikacja zawodów, stanowisko, kariera i powołanie. Ewaluacja.

Zajęcia 17. Ocena własnych zainteresowań – 2 X 45 min.

Formuła wyboru zawodu - chcę, mogę, potrzeba. Czynniki wpływające na wybór zawodu. Błędy

występujące przy wyborze zawodu. Reguły prawidłowego wyboru zawodu. Ćwiczenia praktyczne:

Test „ Zainteresowań i zdolności”. Ewaluacja.

Zajęcia 18. Człowiek a zawód – 3 X 45 min.

Orientacja zawodowa a przydatność zawodowa. Ćwiczenia praktyczne – test na typ

osobowościowy. Ewaluacja.

Zajęcia 19. W świecie zawodów. – 4 X 45 min.

Klasyfikacja zawodów dokonana przez A.E.Klimowa. Ćwiczenia praktyczne na przeanalizowanie

schematu sklasyfikowania wybranego zawodu. Ewaluacja.

Zajęcia 20. Dokonuję wyboru. – 4 X 45 min.

Ćwiczenia praktyczne: analiza projektu – wybór zawodu informatyka. Budowa własnego projeku –

wybór zawodu. Ewaluacja.

11

Zajęcia wprowadzające

Zajęcia Nr 1

Na starcie

Cele:

1. Wprowadzenie uczniów z zakres treści programu, omówienie celów i zadań programu;

2. Określenie technik współpracy, form dzielnych i źródłowych kontroli;

3. Rozpoznanie wyjściowego stopnia socjalno-psychologicznej adaptacji.

Czas 4 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Część wstępna

Pierwsze zajęcia rozpoczynamy z uczniami od omówienia zakresu treści proponowanego

materiału w podręczniku, celów i zadań każdego modułu i jednostki modułowej. Ponieważ

głównym celem cyklu proponowanych zajęć jest pomoc uczniom w wyborze przyszłego zawodu,

należy zwrócić szczególną uwagę uczniów na rolę, jaką odgrywa wybór zawodu w życiu

człowieka. Prawidłowy wybór zawodu to droga do osiągnięcia życiowego i zawodowego sukcesu ,

Można uczniów podzielić na grupy i polecić im opracowanie swojego ideału „człowieka sukcesu”

np. w formie mapy myśli.. Podczas omówienia ćwiczenia, należy wykazać, że sukces to pojęcie

złożone, którego nie należy utożsamiać jednoznacznie.Zazwyczaj osiągnięcie sukcesu sprawia, że

życie człowieka staje się pełniejsze, bardziej interesujące, a on sam szczęśliwszy. Jednakże często

dzieje się tak, że człowiek nie posiada odpowiednich cech, które umożliwiłyby osiągnięcie sukcesu.

W ten sposób, możemy wykazać, że wewnętrznym wskaźnikiem sukcesu jest odczuwanie

szczęścia.

Następnie zaznajamiamy uczniów z budową osobistego portfolia.

„Osobiste Portfolio”- jest techniką aktywizującą, która polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu w

teczce materiałów na własny temat Dzięki konieczności ciągłego segregowania i wartościowania

zebranych materiałów, uczniowie kształcą umiejętność porządkowania wiadomości o samym sobie.

Ponadto uczą się korzystania z różnych źródeł informacji, oraz efektywnej współpracy podczas

wymieniania się własnymi wiadomościami z najbliższymi. Należy zaznaczyć, że każdy uczestnik

proponowanych zajęć od pierwszych zajęć do końca zajęć powinien wypełnia jego na bieżąco

uzupełniajac je o nowo poznane tresci na swój temat. Zbiór ionformacji zawartych w portfolio

będzie pomocne uczniowi przy budowaniu strategi wyboru zawodu w zajęciach końcowych.

12

Proponowana budowa Osobistego portfolio

Po części wprowadzajacej niezbędnym jest przeprowadzenie diagnostyki stopnia socjalno -

psychologicznej adaptacji osobowości ucznia.

W związku z tym system metod diagnostycznych (pedagogicznych i psychologicznych) powinien

być tak dostosowany, aby w sposób najbardziej adekwatny określał stopień adaptacyjny

osobowości.

Przede wszystkim, niezbędne jest określenie, na ile adekwatnie uczniowie oceniają siebie.

Oczywiście, sama adekwatna ocena nie jest jeszcze miarą sukcesu w komunikacji, jednakże, jeśli

samoocena jest zdeformowana, to jest to już dostateczny sygnał do socjalnej dezadaptacji. Pomiaru

samooceny można dokonać przy pomocy testu, opisanego w zajęciu.

Także ważną przyczyną trudności adaptacyjnych w wieku 15-17 lat jest problem określenia

perspektyw życiowych, formułowania celów i planów życiowych oraz motywacji. W tym celu

można posłużyć się diagnostyką testów psychologicznych.

Osobiste Portfolio.................................................................................................

( dane personalne ucznia)

Klasa.........................................................................................................................

Data rozpoczęcia............................... Data zakończenia...............................

Zbiór wiadomości na własny temat

Mocne strony

Słabe strony

Szanse Zagrożenia

1. Samoocena

2. Moje aspiracje

3. Orientacje życiowe

4.Typ komunikacyjny

5. Itd.

13

Należy jednak pamiętać, że pierwsze próby wstępne rozpoczęte w początkowej fazie zajęć powinny

być powtórzone na ostatnich zajęciach. Dzięki temu ocenimy zmiany osobowościowe w danym

przedziale czasowym.

Diagnostyka

I.TEST NA OKREŚLENIE SAMOOCENY ( projekt własny)

Samoocena – to zdolność oceny siebie, swoich osiągnięć i niedostatków, swojego miejsca wśród

innych ludzi. Dzięki samoocenie określona jest ogólna wartość człowieka, poczucie własnej

godności. Samoocena bywa adekwatną (realistyczną) – to jest dokładne wyobrażenie o sobie,

obiektywna ocena swoich możliwości, cech osobowych – i nie adekwatna, która nie odzwierciedla

realnych zdolności człowieka.

O samoocenie zaniżonej mówimy wówczas, gdy istnieje znaczna niezgodność między

wyobrażeniami o swoich możliwościach ("ja realne") a pragnieniami ("ja idealne"). Powstaje przez

to silne napięcie, które jednak nie będzie pobudzało człowieka do działania, ponieważ nisko ocenia

on swoje możliwości i szansę powodzenia swoich działań. Następstwem niskiej samooceny jest

niska motywacja. Oceniając swoje szansę jako niskie, jednostka formuje zaniżone aspiracje,

wycofuje się często z zadań i z sytuacji trudnych ograniczając się do wykonywania zadań łatwych i

prostych, nie zawierających w sobie elementu ryzyka, niepowodzenia. Nastawienie takie wynika,

właśnie, z niskiej oceny szans sukcesu oraz podwyższonego poziomu lęku. Często używamy słowa:

„ nie mogę, „nie wiem”.

Zawyżona samoocena: człowiek wybiera bardziej złożone zadania, niż te, które może wykonać. W

rezultacie niepowodzenia pojawiają się burzliwe emocjonalne reakcje( afekty). Człowiek ten

posiada zbyt wygórowaną wiarę w siebie, samouwielbienie, jest agresywny, przejawia

nieadekwatną aktywność, która nie odpowiada sytuacji. W mowie takiego człowieka występuje ton

rozkazujący, spojrzenie z góry w dół, dumna postawa, poczucie wyższości nad innymi ludźmi.

Metodyka wypełnienia testu na samoocenę Przed Tobą 32 utwierdzenia. Do nich 5 wariantów odpowiedzi. Do każdego utwierdzenia należy

dopasować tylko jeden wariant Twojej odpowiedzi i wpisać do tabeli.

Nr

pyt. Utwierdzenia

Bardzo

często Często Czasami Rzadko Nigdy

1 Chciałbym, aby moi przyjaciele wciąż mnie

wspierali

2 Stale czuję odpowiedzialność po pracy

3 Niepokoję się o swoja przyszłość

4 Większość mnie nienawidzi

5 Posiadam mniej inicjatywy niż inni

6 Denerwuję się moim psychicznym stanem

7 Boję się wyjść na głupca

8 Zewnętrzny wygląd innych jest o wiele lepszy

niż mój

9 Boję się występować publicznie, kiedy mam coś

powiedzieć

10 Często popełniam błędy

11 Szkoda, że nie umie ładnie i poprawnie mówić

14

12 Szkoda, że nie mam wiary we własne siły

13 Nie chcę, aby moje działania były lepsze niż

innych

14 Jestem zbyt skromny(a)

15 Nie mam celu w życiu

16 Wielu ma złe zdanie o mnie

17 Nie mam, z kim podzielić się swoimi myślami

18 Ludzie za wiele oczekują ode mnie

19 Ludzie zazwyczaj nie interesują się moimi

osiągnięciami

20 Łatwo się peszę

21 Czuję, że wielu nie rozumie mnie

22 Nie czuję się zagrożony

23 Często denerwuję się niepotrzebnie

24 Czuję się źle, kiedy wchodzę do sali pełnej ludzi

25 Czuję się skrępowanym

26 Czuję, że ludzie mówią za moimi plecami

27 Jestem przekonany, że innym wiedzie się lepiej

28 Mam przeczucie, że ze mną związane są

niepowodzenia

29 Denerwują mnie myśli, jaki stosunek maja inni

do mnie

30 Szkoda, że nie jestem towarzyski

31 W sporach odzywam się wówczas, kiedy wiem,

że mam rację

32 Wciąż myślę o tym, co oczekują ode mnie inni

Podsumowanie punktów Każdy z pięciu wariantów odpowiedzi odpowiada następującej punktacji:

Bardzo często Często Czasami Rzadko Nigdy

4 pkt 3 pkt 2 pkt 1 pkt 0 pkt

Opracowanie rezultatów Podliczcie ogólną liczbę punktów zgodnie z danym przekonaniem:

Punkty Stopień samooceny

0-25

26-45

46-128

Wysoki

Średni

Niski

II. KWESTIONARIUSZ ASPIRACJI

Cel: aktywizacja samopoznania

Każdy uczeń przygotowuje 4 prostokąty o wymiarach 10 х 3 cm z komórkami 1 x 1 cm (4 kratki).

SR – stopień roszczeń, SO – stopień osiągnięć.

Instrukcja.

1. Pomyślcie ile plusików możecie narysować w pierwszym kwadracie w ciągu 10 sekund. Liczbę

plusów wpiszcie obok tablicy (SR1=…).

Po sygnale startu rysujemy plusiki (przez 10 sekund).

15

Podliczamy pluski i zapisujemy obok tablicy nr 1 (SO 1=…).

2. Mając już doświadczenie, pomyślcie, ile możecie ich teraz narysować w drugiej tabeli, zapiszcie

sumę (SR 2=…). Po sygnale startu rysujemy plusiki (przez 10 sekund).

Podliczcie plusiki i zapiszcie obok tablicy Nr 1 (SO 2=…).

Procedura podobna w tabeli 3 i 4.

Czas wypełnienia ćwiczenia 3 i 4 – 8 sekund.

Stopień roszczeń obliczamy ze wzoru:

SR= [(SR 2-SO 1) +(SR 3-SO 2) + (SR 4-SO 3)] / n

Blankiet1 SR1 ( … )

SO1 (…. )

Blankniet 2 SR2 ( …. )

SO2 (…. )

Blankniet 3 SR3 (…. )

SO3 (…. )

Blankniet 4 SR4 (…. )

SO1 (…. )

Rezultaty:

3,1 i wyżej – bardzo wysoki stopień roszczeń (człowiek działa ponad siły);

Od 1 do 3 – wysoki stopień roszczeń (stopniowo dąży do polepszenia rezultatów);

Od -1,4 do 0,99 – umiarkowany stopień roszczeń (rozwiązuje stawiane zadania, ale nie stara się o

ich polepszenie);

Od -1,5 i niżej – niski stopień roszczeń (stawia zbyt łatwe cele).

Refleksja. Do czego może przywieść wysoki/niski stopień roszczeń w planowaniu zawodowym?

16

Stopień roszczeń charakteryzuje stopień trudności tych celów, do których człowiek dąży,

które wyobraża sobie za możliwe do osiągnięcia. Na stopień roszczeń ma wpływ dynamika

powodzeń i niepowodzeń na drodze życiowej, dynamika sukcesów w konkretnym działaniu. Test

ma pokazać na ile stawiamy adekwatne cele do swoich zdolności i możliwości.

Istnieje przekonanie, że na podstawie stwarzania obrazu siebie można przewidywać

zachowanie jednostki. Obraz własnych cech jest jednak czymś subiektywnym i nie zawsze bywa

prawidłowy. Istnieją osoby o zawyżonej samoocenie, bezkrytycznie aprobujące samego siebie, i

takie, których poczucie własnej wartości jest zaniżone. Osoby nie akceptujące siebie mają

mniemanie, że niczego dobrego nie są w stanie dokonać, są skazane na bycie niedostrzeganym,

podświadomie kierują swoim postępowaniem, by uniemożliwić sobie sukces. Z kolei brak

krytycyzmu, samozadowolenie, błyszczenie za wszelką cenę powoduje, że człowiek nie jest zdolny

do współpracy, nie ma dystansu do tego, co robi, ma małą motywację do dalszych starań.

Zarówno przecenianie swoich możliwości jak i ich docenianie może negatywnie wpłynąć na

wybór kierunku kształcenia i kariery zawodowej.

III. KWESTIONARIUSZ ORIENTACJI ŻYCIOWYCH

( wersja zmodyfikowana oparta na teście wg skali PIL Crumbaugh J.C. (1977). The Seeking of

Noetic Goals Test (SONG): A complementary scale to the Purpose in Life Test (PIL). „Journal of

Clinical Psychology”, 33, s.900-907.)

Instrukcja: Poniżej znajduje się 29 twierdzeń, a pod każdym z nich cyfry od 1 do 7. Oznaczają one

twoje odczucia, cyfra 4 jest neutralna. Otocz kółkiem cyfrę, która jest dla ciebie najbardziej

charakterystyczna. Staraj się unikać cyfry 4 ( neutralny poziom traktowany jako wyjściowy).

1.Rozmawiajac z ludźmi masz poczucie, że Cię nie rozumieją?

1 2 3 4 5 6 7

Nigdy nie mam takiego poczucia Zawsze mam takie poczucie

2. Robiąc coś w przeszłości razem z grupą innych i miąłeś przeczucie, że to:

1 2 3 4 5 6 7

Na pewno nie będzie zrobione Na pewno zostanie zrobione

3. W życiu codziennym masz kontakty z wieloma ludźmi, jak oceniasz Swoje kontakty z nimi?

1 2 3 4 5 6 7

Czujesz, że to obcy ludzie Znasz ich bardzo dobrze

4. Czy masz poczucie, że sprawy, które toczą się wokół Ciebie zupełnie nie interesują Cię?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo rzadko lub nigdy Bardzo często

5. Czy w przeszłości zdarzyło się Tobie, że zachowanie tych, których dobrze znasz mogą Cię?

Zaskoczyć?

1 2 3 4 5 6 7

Nigdy tak się nie zdarzyło Zawsze tak było

6. Czy zawiedli Cię ludzie, na których zawsze liczyłeś?

1 2 3 4 5 6 7

Nigdy się tak nie zdarzyło Zawsze tak było

7. Jakie jest według Ciebie życie?

17

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo ciekawe Jednostajne

8. Do tej pory w Twoim życiu:

1 2 3 4 5 6 7

Nie było żadnych wyraźnych celów

czy dążeń

Były bardzo wyraźne cele czy

dążenia

9. Czy masz poczucie, że jesteś oceniany w życiu niesprawiedliwie?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

10. W ciągu ostatnich kilku lat Twoje życie było:

1 2 3 4 5 6 7

Pełne zmian i nie wiedziałeś, co się

za chwilę przydarzy

Całkowicie uporządkowane i jasne

11. Większość tego, co będziesz robił w przyszłości będzie prawdopodobnie:

1 2 3 4 5 6 7

Niezwykle fascynująca Bardzo nudna

12. Czy miewasz wrażenie, że jesteś w nieznanej Ci sytuacji i nie wiesz, co robić?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

13. Co najlepiej opisuje Twój sposób zapatrywanie na życie?

1 2 3 4 5 6 7

Zawsze jest wyjście z kłopotliwej

sytuacji

Nie ma wyjścia z kłopotliwej sytuacji

14. Kiedy myślisz o swoim życiu, bardzo często?

1 2 3 4 5 6 7

Odczuwam dużą radości sens

własnego życia.

Zadajesz pytanie:, Po co żyjesz?

15. Kiedy stajesz przed trudnym problemem wyboru, Twoje rozwiązanie jest?

1 2 3 4 5 6 7

Zawsze trudne i skomplikowane Zupełnie jasne i proste

16. Wykonywanie codziennych zajęć jest dla Ciebie źródłem:

1 2 3 4 5 6 7

Wielkiej przyjemności i zadowolenia Poczuciem nudy i trudu

17. Twoje życie w przyszłości będzie prawdopodobnie:

1 2 3 4 5 6 7

Pełne zmian i nie będziesz wiedziała,

co się za chwilę wydarzy

Całkowicie uporządkowane i Jaś

18. Kiedy coś nieprzyjemnego zdarzało się w przeszłości, byłeś skłonny?

1 2 3 4 5 6 7

18

Gryźć się tym i zamartwiać Mówić sobie:

”w porządku, muszę jakoś z tym żyć”

i dalej robić swoje

19. Czy miewasz mieszane uczucia i myśli?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

20. Kiedy robisz coś, co wprawia Cię w dobry nastrój?

1 2 3 4 5 6 7

Z pewnością pozostaniesz w dobrym

nastroju

Z pewnością zdarzy się coś, co

zepsuje Ci dobry nastrój

21. Czy zdarza się, że masz w sobie uczucia, których wolałbyś nie mieć?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

22. Przewidujesz, że Twoje życie osobiste będzie w przyszłości:

1 2 3 4 5 6 7

Zupełnie bez sensu czy celu W pełni sensowne i celowe

23. Czy myślisz, że w przyszłości zawsze będą ludzie, na których będziesz mógł liczyć?

1 2 3 4 5 6 7

Jesteś pewny, że będą Wątpisz, czy będą

24. Czy miewasz wrażenie, że nie wiesz, co dokładnie się wydarzy?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

25. Ludzie, nawet o silnym charakterze - czasami czują się przegrani w pewnych sytuacjach.

Jak często czułeś się tak w przeszłości?

1 2 3 4 5 6 7

Nigdy Bardzo często

26. Kiedy coś nieoczekiwanie wydarzy się w Twoim życiu to oceniasz to, że?

1 2 3 4 5 6 7

Przeceniłeś znaczenie tego

wydarzenia lub go nie doceniłeś

Widziałeś sprawy we właściwych

proporcjach

27. Kiedy myślisz o przeszkodach, które możesz spotkać w swoim życiu to sądzisz, że?

1 2 3 4 5 6 7

Zawsze uda Ci się pokonać te

trudności

Nie uda Ci się pokonać tych

trudności

28. Czy często masz odczucie, że to, co robisz nie ma sensu?

1 2 3 4 5 6 7

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

29. Jak często popadasz w stan emocjonalny, nad którym wiesz, że nie możesz zapanować?

1 2 3 4 5 6 7

19

Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy

Interpretacja danych:

Twój wynik od 146 -203 pkt oznacza, że zarówno świat zewnętrzny, jak i siebie samego, swoje

emocje, potrzeby i postępowanie, postrzegasz jako zrozumiałe, uporządkowane, spójne i jasne. Ze

spokojem myślisz o przyszłości. Masz bardzo wysoką motywację do działania. Czujesz, że życie

ma sens, a problemy, jakie niesie życie, warte są wysiłku, poświęcenia i zaangażowania. Dlatego

postrzegasz je jako wyzwania, które warto podejmować, a nie jako piętrzące się przeszkody trudne

do przebycia.

Podsumowując, świat jest dla Ciebie przewidywalny i zrozumiały.

Twoja bardzo pozytywna postawa wobec życia ma istotny, pozytywny wpływ na Twoją odporność

na choroby.

Twój wynik od 81 203 do 145 pkt oznacza, że zarówno świat zewnętrzny jak i siebie samego,

swoje emocje, potrzeby i postępowanie, postrzegasz jako niezbyt zrozumiałe, raczej

nieuporządkowane, niespójne i niejasne. Trudno Ci przewidywać Twoją przyszłość, wydaje Ci się

ona raczej mało przewidywalna i niepewna. Masz także niską motywację do działania

Podsumowując, świat jest dla Ciebie raczej nieprzewidywalny i niezrozumiały

Twój wynik do 80 pkt oznacza, że zarówno świat zewnętrzny jak i siebie samego, swoje emocje,

potrzeby i postępowanie postrzegasz jako niezrozumiałe, nieuporządkowane, niespójne i niejasne.

Przyszłość zazwyczaj wydaje Ci się nieprzewidywalna.

Jeśli nawet próbujesz przewidywać przyszłość, jawi Ci się ona w czarnych barwach. Lękasz się, że

najprawdopodobniej nie będziesz umieć poradzić sobie z problemami, jakie może przynieść życie.

Nie wierzysz w to, że wszystko ułoży się dobrze, przeciwnie - obawiasz się, że życie może stać się

nie do zniesienia. Nie masz także motywacji do działania.

Podsumowując, świat jest dla Ciebie nieprzewidywalny i niezrozumiały

Ewaluacja:

1. Czy Twoja samoocena jest zgodna z Twoimi roszczeniami?

2. Jakie są Twoje plany na przyszłość?

3. Jakie są Twoje oczekiwania wobec programu zajęć po zapoznaniu się z jego treścią?

20

Moduł I. Skuteczne porozumiewanie się.

Zajęcia Nr 2

Tworzymy grupę

Cele:

1. Umożliwienie uczniom samopoznania oraz poznania innych osób w klasie;

2. Stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i akceptacji;

3. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w zespole klasowym;

4. Wzmacnianie poczucia własnej wartości w grupie;

5. Uświadomienie wartości takich jak: koleżeństwo, przyjaźń, współpraca;

6. Umożliwienie uczniom wyrażania swoich myśli i poglądów;

Czas zajęć: 3 X 45 min

Przebieg zajęć

Proponowane ćwiczenia.

Ćwiczenie 1: „ Wizytówki”

Metody ta pozwala na:

- poznanie się uczniów nawzajem,

- stworzenie sprzyjającej sytuacji w grupie

Materiały do ćwiczeń. Kartki papieru formatu A-4, agrafki lub pinezki, markery (ołówki lub

flamastry).

Instrukcja. Prowadzący, rozcina arkusze papieru (format A-4) wzdłuż boku dłuższego na 2 części, rozdaje

każdemu z uczniów kartkę i prosi o złożenie kartki na 4 części w postaci harmonijki, następnie proponuje

uczniom wypełnić wizytówki wg poniższego wzoru.

Strona odwrotna Strona główna

IMIĘ

IMIĘ

Narysujcie to, co lubicie

robić w czasie wolnym

21

IMIĘ

Narysujcie miejsce, gdzie

najczęściej lubicie

odpoczywać

IMIĘ

Narysujcie, to, co

chcielibyście nazwać swoim

imieniem

Następnie przy pomocy szpilki lub agrafki, każdy z uczestników grupy przypina swoją wizytówkę na piersi i

rozpoczyna wymianę informacji z każdym uczestnikiem grupy zgodnie z następującymi zasadami:

1. Podchodzi jeden do drugiego, przedstawia się i próbuje odgadnąć to, co jest narysowane na

ostatniej części wizytówki. Jeśli uczestnik nie odgadnie, to autor objaśnia mu sens rysunku, (

o którym dyskutowali). Po skończonej rozmowie uczestnicy dialogu wymieniają się nimi.

2. Uczestnik może z tym samym partnerem, wymienić tylko jedną część wizytówki.

3. Uczestnik z pozostałymi uczestnikami zabawy może wymienić tylko 3 części wizytówki.

Wskazówki dla prowadzącego. Należy dokładnie wyjaśnić reguły gry, a także wziąć udział

samemu w grze.

Ćwiczenie 2. „Zasady naszej grupy”.

Po odgadnięciu imion w naszej grupie, przystępujemy do studiowania podstawowych zasad grupy.

Każda grupa może mieć swoje zasady, ale te, które podane są niżej, można wykorzystać za

podstawowe, najbardziej typowe.

Wskazówki dla prowadzącego. Podać reguły tworzenia zasad z niezbędnym omówieniem w

grupie i tylko z pełną jej akceptacją. Należy też zwrócić uwagę na surowe przestrzeganie przyjętych

norm jak również przyjąć kary za ich łamanie. Po omówieniu zasad, członkowie grupy mogą

przedstawić również swoje zasady, które także przyjmujemy w przypadku pełnej akceptacji przez

członków grupy.

Przykładowe zasady współpracy w grupie

1. Mów we własnym imieniu. Mów „ ja mogę” albo „ja uważam, że..” Itd.- mów we własnym imieniu. Nie mów „przecież każdy

widzi, że”, „ wielu jest zdania, że” - nie chowaj się za innymi. Możesz wypowiadać się tylko o

własnych poglądach, a nie o innych. Najlepiej znasz się na tym, co ty widzisz, myślisz, czujesz,

przeżywasz itd.

2. Proś o to, co chcesz dostać. Ty przede wszystkim jesteś odpowiedzialny za klimat Twoich stosunków z innymi ludźmi. Traktuj

innych jak dorosłych ludzi, którzy sami potrafią dokonać wyboru - powiedzieć tak lub nie. Nie baw

się w zgadywanki, nie owijaj w bawełnę, nie stosuj podchodów, aby coś od innych uzyskać. Proś o

to, co chcesz dostać, wyrażaj swoje życzenia i potrzeby jasno i precyzyjnie. Ty znasz je najlepiej,

wyrażając je, opowiadasz o sobie.

3. Nie udawaj. Jeżeli myślisz „ nie”, nie mów „tak”. Jeżeli myślisz „tak”, nie mów „nie”. Nie udawaj, że

wybaczasz, kochasz, rozumiesz, jeżeli nie możesz lub nie chcesz wybaczyć, kochać, zrozumieć.

Nie mów, że coś popierasz, jeżeli nie możesz, czy nie chcesz tego poprzeć. Unikaj fałszu.

Spokojnie wypowiedziane „nie” także coś o tobie mówi.

4. Nadawaj pełny komunikat. Nie mów „denerwujesz mnie”. Najczęściej jest, bowiem tak, że denerwuje

cię coś, co ta druga osoba robi. Mów o swoich uczuciach. Możesz powiedzieć „Jestem na ciebie

wściekły”, ale to nie posunie spraw do przodu. Jeżeli powiesz „w tej chwili jestem na ciebie

22

wściekły, ponieważ uważam, że jest to niesprawiedliwe, że ty…”, wówczas przekazujesz pełen

komunikat na temat tego, co naprawdę czujesz – o niesprawiedliwości lub ewentualnych

nieporozumieniach można rozmawiać. Nikt nie może kwestionować twoich uczuć.

5. Nie przepraszaj. Przysłowie mówi: „Droga do piekła jest wybrukowana przeprosinami”. Przepraszanie to sposób na

unikanie konfrontacji i poznania prawdy.

To sposób manipulacji - przenosi się uczucia i winę.

Nie chcę mieć poczucia winy za moje złe postępowanie, wiec szybko przepraszam i ty nie możesz

już być na mnie zły. A jak będziesz, to będziesz miał poczucie winy. Przepraszając zamiast

ustosunkować się do tego, co zrobiłem, unikam zmian. Aby móc coś zmienić w swoim

postępowaniu trzeba najpierw zrozumieć, że postępuje się źle.

6. Żyj tu i teraz. Nie trać energii na wyrzuty sumienia. Nie denerwuj się tym, co się stało.

Nie usprawiedliwiaj się przeszłością. „Jestem taki, jaki jestem, bo było tak, jak było”. W domyśle

mówisz, że nic się z tym nie da zrobić i blokujesz rozwój własnej osobowości.

Na pewno już wiesz, że nie wszystkie obawy się sprawdzają, więc nie bój się przyszłości.

Oczywiście, trzeba się uczyć na błędach i trzeba planować przyszłość, ale nie warto uciekać od

tego, co jest, z obawy o to, co będzie. Jeśli nie żyjesz w teraźniejszości, to nie żyjesz w pełni.

7. Bądź konkretny. Bądź zawsze konkretny. Nie mów „wszystko jedno”, bo to nie prawda. Powiedz, co jest obojętne.

Wymień parę rzeczy, które mają dla ciebie znaczenie. Widzisz, nie wszystko jest obojętne.

Ogólne zdanie:

„Wszyscy się na mnie uwzięli”.

„Nikt się ze mną nie liczy”.

„Przecież nie chcemy”.

Konkretne zdanie:

Wymień, kto się na ciebie uwziął i czy jesteś pewien, że to na Ciebie - personalnie?

Kto się z tobą nie liczy i czy tak jest na pewno?

Ty nie chcesz? Kto nie chce?

8. Wypowiadaj się. Nie pytaj o sprawy, które znasz. Wypowiadaj się. Często zadajemy pytania nie po to, by otrzymać

odpowiedź, ale by powiedzieć: Nie zgadzam się z tobą.

Pytanie ma wpędzić rozmówcę w pułapkę, zapędzić go w kozi róg, speszyć, albo ma pokazać, że

wiem lepiej.

Zamiast zadawać pytanie, należy raczej samemu powiedzieć, co się wie, czuje, myśli.

9. Słuchaj swojego ciała. Serce mocno bije, sucho w gardle, skurcze. Ale niech inni nic nie widzą. Jesteśmy nauczeni grać

role- sprawiać wrażenie spokojnych i wszystko wiedzących, nawet, gdy wątpimy i nie mamy

pojęcia, co zrobić.

Możemy przestać być sobą, możemy przez to zachorować. Stres. Nerwy. Napięcie.

A w wyrażaniu siebie ważna jest harmonia. Komunikaty, uczucia i czyny muszą być zgodne.

Wtedy dla innych będziemy sprawiać autentyczne i wiarygodne wrażenie.

10. Pytaj „jak?”, Pytaj, „co?”. Są to pytania, które umożliwiają otrzymanie wyjaśnienia.

„Dlaczego” może wydawać się wymuszające, wymaga wyjaśnień i uzasadnień, a powoduje

usprawiedliwienia, przypuszczenia, trudne wyjaśnienia?

Pytanie, „Dlaczego tak postępujesz?”

Można zastąpić pytaniem, „Co czujesz w tej chwili?”.

23

Psychologiczna wskazówka: Należy omówić i przyjąć zasady grupy, potraktować je jako ważny

element, od którego będzie uzależniony przebieg kolejnych zajęć.

Ćwiczenie 3. „Podobni a jednak różni”.

Uczniowie otrzymują kartkę z poniższymi zdaniami, z których mają wybrać 10 dowolnych zdań i

oznaczyć je krzyżykiem.

Ma taki sam znak zodiaku jak ja.

Lubi czytać książki.

Lubi pracować na komputerze.

Gra na jakimś instrumencie.

Ma podobne zainteresowania do moich

Lubi rywalizację.

Wolny czas spędza przed telewizorem.

Uprawia jakiś rodzaj sportu.

Lubi podróże.

Lubi długo rozmawiać przez telefon.

Chce założyć własna firmę.

Hoduje jakieś zwierzę.

Robi wszystko dla korzyści materialnych.

Lubi się uczyć.

Zajmuje się poezją.

Ma wspólnych nauczycieli.

Lubi te same przedmioty nauczania.

Ma wielu przyjaciół.

Lubi aktywnie uprawiać sport.

Lubi pomagać w pracach domowych.

Wskazówki dla prowadzącego. Uczniowie przeprowadzają wywiad, wyszukują osoby w klasie,

które odpowiadają wybranym kategoriom. Osoby o podobnych zainteresowaniach po krótkim

dialogu, składają podpis przy właściwych zdaniach, podpisując się swoim imieniem.

Chętni uczniowie prezentują swoje spostrzeżenia na forum.

Psychologiczne wskazówki: Forma ćwiczenia pozwala na zawiązanie kontaktu z rozmówcami i

ich zacieśnienie osobom o podobnych zainteresowaniach. Sprzyja również emocjonalnemu

wsparciu. Ponadto uczniowie w namacalny sposób mogą wyłowić różnice, jakie istnieją w

zainteresowaniach innych osób.

Ćwiczenie 4. Dekalog przyjaźni

Uczniowie w 4 - 5osobowych grupach na podstawie dowolnie wybranego tekstu literackiego

dobierają przymioty cechujące prawdziwego przyjaciela, które zapisują na kartce papieru. Po

wypisaniu przymiotów prawdziwego przyjaciela wspólnie z grupą tworzymy DEKALOG

PRZYJAŹNI, z zapisem na planszy, którą wieszamy w widocznym miejscu w klasie.

Przykładowy dekalog Przyjaźni:

AKCEPTUJEMY PRZYJACIELA Z JEGO ZALETAMI I WADAMI.

II. UMIEMY ZROZUMIEĆ JEGO TRUDNE CHWILE.

III. PAMIĘTAMY O JEGO ŚWIĘTACH.

IV. SZANUJEMY JEGO DECYZJE.

V. CHĘTNIE DZIELIMY SIĘ Z NIM DUCHOWO I MATERIALNIE.

VI. PANUJEMY NAD WŁASNYMI EMOCJAMI.

VII. NIE WYKORZYSTUJEMY JEGO SŁABOŚCI.

VIII. JESTEŚMY SZCZERZY I PRAWDOMÓWNI

24

IX. JESTEŚMY SERDECZNI I ODPOWIEDZIALNI.

X. JESTEŚMY TOLERANCYJNI.

Ćwiczenie 5. Gra mimiczna z wykorzystaniem lusterek

Uczniowie siedzą w kręgu na stołkach pośrodku klasy. Każdy z uczniów trzyma w rękach lusterko.

Zadaniem uczniów jest wczucie się w rolę osoby, o której mowa w zdaniach wypowiadanych przez

prowadzącego. Uczniowie obserwują własny stan przeżyć, „ mimikę twarzy”.

Przykładowe zdania:

„Jan dostał nagrodę za udział w konkursie”

„Adam zgubił swój ulubiony zegarek”

„Za oknem pada niebieski śnieg”

„Zobaczyłem dużego, groźnego psa” itp.

Ćwiczenie 6. „Podsumowanie zajęć”.

Każdy z uczestników grupy ma możliwość na zakończenie zajęć wyrazić swoje odczucia, których

doświadczył na zajęciach oraz wyrazić swoje życzenia wobec prowadzącego. Uczniowie siedzą na

krzesłach w kręgu i w kolejności zaproponowanych fraz kontynuują własne wypowiedzi: „ Czuję

się....? „ „Zrozumiałem, że...”, „Myślę, że..”, „Zdziwiło mnie...”, „Spodobało się mi...” Itp.

Ewaluacja:

1. Jakie pozytywne korzyści wyciągnąłeś dla siebie z pracy grupowej?

2. Kim powinien lub nie powinien być wg Ciebie prawdziwy przyjaciel?

3. Czym dla Ciebie jest tolerancja i czy pomaga ona w życiu?

25

Zajęcia Nr 3

Komunikacja interpersonalna

Cele:

1. Zapoznanie uczniów z definicją „Komunikacja interpersonalna”.

2. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o podstawowych rodzajach komunikacji.

3. Zastosowanie przez uczniów zdobytej wiedzy w każdej życiowej sytuacji.

Czas zajęć: 3 X 45 min.

Przebieg zajęć

Komunikacja interpersonalna (z łaciny communicatio – rozmowa, wymiana, łączność), proces,

podczas którego ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem symbolicznych

(dźwięki, litery, słowa) informacji (komunikatów). Najprostszy model komunikowania się polega

na przekazywaniu przez nadawcę komunikatu (werbalnego lub niewerbalnego) i odebraniu go przez

odbiorcę. Komunikowanie się może być realizowane przez wypowiedzi ustne, pisemne i różne

formy wizualne oraz tzw. mowę ciała (z angielskiego body language), np. różnego rodzaju gesty,

barwę i ton głosu, mimikę twarzy. Komunikowanie się może być jednokierunkowe – nadawca

przekazuje informacje bez oczekiwania ich potwierdzenia przez odbiorcę, lub dwukierunkowe –

nadawca uzyskuje potwierdzenie przekazanej informacji, np. w formie pytań zadawanych przez

odbiorcę4

Proces komunikacji

formułuje przekaz werbalny i pozawerbalny, który

dociera różnymi kanałami

KOD ( język przekazu)

Podział komunikacji:

a) słowna (komunikacja werbalna)

4 Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska”

Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller.

ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

NADAWCA ODBIORCA

Zgodnie ze swoją

intencją wypowiedzi

koduje informacje

Posiada swoiste

oczekiwania i

nastawienia

Odbiorca dekoduje informacje (w własny

sposób) i reaguje, staje

się teraz nadawcą

Informacji zwrotna

26

- pytania otwarte - zaczynają się najczęściej słowami:, jak, dlaczego, w jaki sposób, co itp.

Pozwalają zdobyć wiedzę na temat drugiej osoby, dostarczają informacji na jej temat, a nasz

rozmówca ma poczucie, że jest dla nas ważny i że interesujemy się nim;

- parafraza- rozwinięcie, przeróbka, opisanie danego tekstu z zachowaniem sensu przekazu;

- odzwierciedlanie - dyskretne dostosowanie się do partnera, np. głosem, mimiką, gestykulacją,

postawą ciała;

- prowadzenie - świadome sterowanie rozmową, porządkowanie wypowiedzi poprzez

konkretyzowanie polegające na sprowadzeniu rozmowy z ogólników do konkretów, parafrazę,

pilnowanie tematu, który nas interesuje(zwłaszcza w przypadku rozmówcy mówiącego dużo i o

wielu sprawach jednocześnie), ośmielanie rozmówcy, wyrażamy tym swoją akceptację dla

rozmówcy i aprobatę dla tego, co mówi, doceniamy podejmowany przez niego wysiłek i

zaangażowanie, proponowanie tematu rozmowy;

- informacja zwrotna - przekazuje rozmówcy stan naszych uczuć, mówi, jakie zachowanie

partnera wywołało je, wyjaśnia, dlaczego zależy nam na tym, aby zmienić istniejącą sytuację

lub ją podtrzymać;

b) pozasłowna ( komunikacja niewerbalna)

- gesty - dużo mówi o nas sposób, w jaki je trzymamy nasze ręce. Ręce skrzyżowane na piersi

mówią, że nie chcemy wejść w kontakt z drugą osobą, zaś rozchylone ramiona oznaczają

otwartość na drugiego człowieka;

- postawa ciała - sposób, w jaki stoją lub siedzą komunikujące się osoby mówi o ich wzajemnej

relacji. Trzymając prostą sylwetkę podkreślamy pewność siebie, przechylając ciało w stronę

rozmówcy sugerujemy chęć zbliżenia się do niego, naszą gotowość do wejścia w kontakt,

natomiast pochylona głowa, opuszczone ramiona świadczą o przygnębieniu i zniechęceniu;

- Mimika - uśmiech świadczy o otwartości i chęci nawiązania kontaktu, zaś jego brak o

nieśmiałości, przygnębieniu i zniechęceniu;

- Odległość od partnera - każdy ma „przestrzeń” wokół swojego ciała, przekroczenie granicy

tego rewiru budzi napięcie i niepokój. Im lepiej kogoś znamy tym bliżej stajemy obok niego. W

kontaktach z obcymi osobami, podczas oficjalnych spotkań zachowujemy większą odległość,

taką, która nie zaburza poczucia bezpieczeństwa naszego i drugiej osoby;

Efektywna komunikacja zachodzi, gdy:

a) nadawca jest:

- czytelny ( mówi językiem zrozumiałym przez odbiorcę)

- autentyczny (człowiek z uczuciami, a nie maska),

- uznaje i szanuje odbiorcę (nieocenia i akceptacje),

- rozumie odbiorcę i jest empatyczny, widzi humanistyczny obraz drugiego człowieka.

b) słuchacz jest:

- empatyczny w odbiorze (czuje swojego partnera, wie, dlaczego to, co mówi, jest dla niego

ważne, jak się czuje, gdy to wypowiada, co chce przez to powiedzieć i osiągnąć?, czym jest

wewnętrznie zajęty?,

- koncentruje się na rozmówcy: kontakt wzrokowy, pytania, parafrazowanie,

- akceptacje nadawcę: dostrzegam cię, interesujesz mnie i interesuje mnie to, co mówisz.

Techniki wykorzystywane przy aktywnym słuchaniu:

1. parafraza

27

- jeśli Cię dobrze zrozumiałem, to...

- z tego, co mówisz wynika, że...

- czy chodzi Ci o to, że?..

2. odzwierciedlanie uczuć:

- wydajesz się być zdenerwowany, gdy o tym mówisz

- zdaje się, że Cię rozzłościłem

- wygląda na to, że jesteś zadowolony z tych planów

3. dowartościowanie:

- dziękuję Ci za to, co powiedziałeś.....

- doceniam to, co dla mnie zrobiłeś......

- cieszę się, że tak poważnie do tego podszedłeś.

4. klaryfikacja (pojaśnianie):

- gdzie i kiedy to się stało?

- co to dla Ciebie oznacza?

- jak on wtedy wyglądał?

Bariery zakłócające prawidłową komunikację: 1) co innego mówią słowa, a co innego komunikuje reszta ciała (np. twierdzę, że mam dużo czasu

na rozmowę, a ciągle spoglądam na zegarek)

2) brak uwagi przy słuchaniu

3) brak zainteresowania przedmiotem rozmowy lub brak koncentracji na tym, co się chce

powiedzieć

4) brak zaufania do partnera

5) silne emocje, np. negatywny stosunek do rozmówcy

6) osądzanie i narzucanie własnych wartości innym

7) decydowanie za innych

8) unikanie cudzych problemów, np. zmiana tematu rozmowy

9) żargon stosowany dla podkreślenia odrębności grupy

Cechy prawidłowej komunikacji: 1) rozpoczynanie rozmowy od pytań otwartych, np.: kiedy?, dlaczego?, co?

2) niezależnie od tematu rozmowy można przekazać nieco informacji o sobie, gdyż ustawiczne

wypytywanie może rodzić nieufność

3) należy reagować również na komunikaty niewerbalne (pozytywne lub negatywne)

Ważną rolę w prawidłowej komunikacji odgrywa model komunikatu „ja”. Informuje on naszego

rozmówcę, jaki wpływ ma Jego zachowanie na nas; jest jasną, nie zagrażającą formą mówienia o

swoich potrzebach, oczekiwaniach, uczuciach.

Komunikat „ja” składa się z trzech części: 1. ja czuję... (wskazujemy na konkretne nasze uczucia w danej chwili, np. jestem

zadowolony (zdenerwowany), jest mi przykro...);

28

2. kiedy Ty... (przedstawiamy konkretne zachowanie drugiej osoby, które

wywołało w nas wskazaną wcześniej emocję). Nie należy w tym wypadku

stosować zwrotów: „Ty zawsze...”, „Ty nigdy...” ponieważ jest to forma ataku.

W takim wypadku powinniśmy skoncentrować się na tym, co się dzieje

aktualnie, np. „Jestem zły, kiedy ty przeszkadzasz mi w prowadzeniu lekcji”;

„Jest mi przykro, kiedy Ty nie stosujesz się do moich zaleceń”;

3. ponieważ... (opisujemy, jaki wpływ ma na nas przedstawione wcześniej

zachowanie, dlaczego wywołuje ono w nas określone emocje), np. „Jestem zły,

kiedy ty przeszkadzasz mi w prowadzeniu lekcji, ponieważ utrudniasz mi

pracę”; „Jest mi przykro, kiedy Ty nie stosujesz się do moich zaleceń, ponieważ

czuję się zlekceważony”.

Proponowane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1: Style komunikacji a typy zachowań

Poniżej zamieszczone są cztery stwierdzenia, a do każdego z nich cztery możliwe zakończenia:

Uszereguj zakończenia do każdego ze stwierdzeń wg tego, jak dobrze opisują one

twoje własne zachowania, odczucia czy myśli, nadając im kolejność od 1 do 4.

Liczbę 1 napisz przy tym stwierdzeniu, które najlepiej pasuje do Ciebie, zaś liczbę 4 przy

tym, które jest dla Twojego zachowania nieprawdziwe.

1. Czerpię najwięcej zadowolenia w sytuacji.........

a..... gdy poszukuję innowacyjnych idei, koncepcji, zasad,

teorii.

b.....gdy mogę mieć takie kontakty z innymi, które dają mi możliwość

badania i zrozumienia źródeł ludzkiej emocji, wzajemnych relacji i

zachowań ludzi.

c..... gdy mogę oprzeć się na logicznym myśleniu, wnioskowaniu i

systematycznych dociekaniach w procesie definiowania

problemu, jego analizy i poszukiwania rozwiązań.

d..... gdy mogę zaangażować moją energię w realizację takiego typu

zadania, kiedy rezultat działania jest szybko widoczny.

2. Zauważam, że pracując z innymi staję się zaniepokojony, gdy oni...

A..... poświęcają zbyt dużo czasu na dyskusję nie podejmując

odpowiednich działań.

b..... nie widzą sytuacji w aspekcie czynnika ludzkiego.

c..... ograniczają się do starych sposobów działania nie chcą wziąć

pod uwagę czegoś nowego.

d..... poświęcają zbyt mało czasu na przeprowadzenie dokładnej

analizy wszystkich istotnych aspektów danej sprawy.

3. Gdy pracuję nad zadaniem najważniejsze jest dla mnie....

a..... logiczne, systematyczne, racjonalne podejście do zagadnienia.

b..... jak najszybsze osiągnięcie celu przy użyciu środków i metod

najbardziej sensownych w danym czasie.

c..... rozważenie możliwych skutków danego działania i przemyślenie

różnorodnych podejść, które mógłbym zastosować.

d..... to, jakie reakcje, uczucia wywołuje u innych moje podejście do

zadania, jak jest ono oceniane.

29

4. Czuję się niezadowolony z siebie, kiedy.....

a..... przysporzyłem innym nieprzyjemności i w rezultacie tego popsułem

nasze stosunki.

b..... spóźniłem się z podjęciem stosownych działań i w wyniku tego

straciłem szansę osiągnięcia celu.

c..... posługiwałem się, starą znaną metodą realizując dane zadanie

po czym dowiedziałem się, że są odkryte nowsze metody

działania.

d..... pominąłem jakieś istotne czynniki czy też dokonałem niedokładnej

analizy zebranych danych.

TABELA WYNIKÓW

Wpisz do poniższej tabelki liczby, które zapisałeś przy poszczególnych zakończeniach dla każdego z

czterech stwierdzeń i dodaj je w kolumnach pionowych.

ANALITYCZNY

EKSTRAWERTYK

EMOCJONALNY

EKSTRAWERTYK

EMOCJONALNY

INTROWERTYK

ANALITYCZNY

INTROWERTYK

1c ..... 1b ..... 1a ..... 1d .....

2d ..... 2b ..... 2c ..... 2a .....

3a ..... 3d ..... 3c ..... 3b .....

4d ..... 4a ..... 4c ..... 4b .....

Suma:.................. Suma:................ Suma:...................... Suma:......................

Interpretacja wyników. Styl, przy którym zdobyłeś najmniejszą sumę, jest stylem, który dominuje

w twoim zachowaniu. Natomiast styl, gdzie uzyskana suma jest najwyższa, jest stylem, który

najrzadziej prezentujesz w kontaktach z innymi.

Ćwiczenie 2: Style komunikacji kluczem do poznania innych

Prowadzący po omówieniu i analizie stylów komunikacji dzieli klasę na 4 grupy. Każda z grup ma

za zadanie przygotować prezentacje komunikacji z jednym z wybranych stylów. Prezentację pracy

grupy przeprowadza lider grupy na forum klasy. Końcowa faza ćwiczenia to podsumowanie i

wyciagnięcie wniosków przez uczestników klasy.

Podstawowe style komunikacji:

ANALITYCZNY EKSTRAWERTYK

Można go określić jako typ nadawczy nastawiony na zadania. Charakteryzuje go pewność siebie i

koncentracja na działaniu. Ważne są dla niego indywidualne sukcesy i podejmowanie coraz to

nowych wyzwań. Jest osobą zdeterminowaną i konsekwentną, o silnej woli, zdecydowaną w

słowach, podejmowanych decyzjach i działaniu. Z powodu swojego przekazu informacji, dużej

pewności siebie i silnego autorytetu wewnętrznego nie jest dobrym słuchaczem i często może być

odbierany przez innych jako niecierpliwy, agresywny, porywczy i nietolerancyjny. Najważniejsza

dla niego jest efektywność działania.

EMOCJONALNY EKSTRAWERTYK

Charakteryzuje go otwartość, ruchliwość, entuzjazm i zaangażowanie. Jest osobą bardzo

towarzyską, łatwo nawiązującą relacje, szybko się przystosowującą, dla której ważny jest kontakt z

otoczeniem. Z powodu trudności z planowaniem i braku koncentracji przez dłuższy czas nad

jednym tematem może być postrzegany przez innych jako niecierpliwy, niezorganizowany,

30

nierozważny i niedyskretny. Ponieważ bardzo ważne jest dla niego uznanie całego otoczenia i

poczucie bycia w centrum zainteresowania bardzo osobiście przyjmuje jakąkolwiek uwagę czy

krytykę skierowaną w swoją stronę.

EMOCJONALNY INTROWERTYK

Można go określić jako odbiorcę nastawionego na relacje. Jest, więc naturalnym słuchaczem, który

nawiązuje głębokie i długotrwałe relacje. Charakteryzuje go troskliwość, opiekuńczość, cierpliwość

i empatia. Za względu na wolne przystosowanie się do zmian i otoczenia oraz na unikanie

konfliktów często jest odbierany przez innych jako łagodny, ugodowy, zamknięty i uparty.

Ponieważ ważne jest dla niego bezpieczeństwo i komfort całego otoczenie (stąd tendencja do

unikania konfliktów) bardzo negatywnie odbiera niesprawiedliwe oceny, przedmiotowe traktowanie

innych, pogwałcenie wartości czy wywieranie presji.

ANALITYCZNY INTROWERTYK

Charakteryzuje się dużą ostrożnością, rozwagą i dociekliwością. Jest osobą, która realizuje zadania

niezwykle wnikliwie i precyzyjnie kreując w ten sposób wizerunek kompetentnego i dokładnego

profesjonalisty. Ponieważ wywiera wrażenie osoby trudnej w kontaktach interpersonalnych, nie

zważającej na uczucia innych i koncentrującej się na mało istotnych detalach często przez innych

odbierany jest jako analityczny, zdystansowany, podejrzliwy czy też podchodzących do wszystkich

i do wszystkiego z rezerwą. Taki styl funkcjonowania ma odbicie również w sposobie

komunikowania się z innymi, gdzie przykłada dużą wagę do dobrego przygotowania, wnikliwości

oraz możliwości rozważenia i przeanalizowania wszystkich plusów i minusów.

Sposoby komunikowania się z innymi

ANALITYCZNYM EKSTRAWERTYKIEM

- szybkie tempo wypowiedzi,

- koncentracja na celach, działaniach, efektach i możliwościach

- bądź pewny w wypowiedziach

- koncentracja na uczuciach.

EMOCJONALNYM EKSTRAWERTYKIEM

- duża spontaniczność i interaktywność,

- forma komunikatu powinna być wesoła, przyjacielska.

EMOCJONALNYM INTROWERTKIEM

- spokojne podejmowanie decyzji,

- nie zaskakiwanie zmianami w ostatniej chwili,

- okazywanie troski, otwartości i szczerości z podkreśleniem znaczenia wartości.

ANALITYCZNYM INTROWERTYKIEM

- porządek i metodyczność podparte faktami, które można przeanalizować lub, które wspierają

przekazywane treści.

- nie lekceważenie istotnych kwestii ( brak logiki, struktury, informacji czy też ponaglanie).

Ćwiczenie 3. Cechy dobrego nadawcy i dobrego odbiorcy.

31

Zespół klasowy dzielimy na grupy 2 lub 3 osobowe

Każda grupa otrzymuje schemat tabeli do wypełnienia zgodnie z poniższym wzorem, określającym

cechy dobrego nadawcy i odbiorcy. Grupy analizują i po uzgodnieniu w grupie przedstawią je na

forum klasy.

Cechy dobrego nadawcy i odbiorcy

Dobrego nadawcę cechuje: Dobrego odbiorcę( słuchacza) cechuje:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

5. 5.

6. 6.

Ćwiczenie 4. Techniki aktywnego słuchania

Uczniowie w grupach 4-5 osobowych przygotowują techniki aktywnego słuchania zgodnie z

proponowanymi komunikatami uzupełniają tabelę:

Komunikat Technika aktywnego słuchania

1. Ania:

Zawsze mam problem, co kupić mamie

na imieniny

parafraza:

2. Rafał:

Nie wiem, jak przygotować prezentacje z

fizyki. Może wpadłbyś do mnie?

odzwierciedlanie uczuć:

3. Krzyś:

Tak długo przygotowywałem się do tego

egzaminu, ale sam nie wiem czy zdam.

dowartościowanie:

4. Piotr:

Mam dzisiaj dużo spraw do załatwienia,

nie wiem, od czego zacząć

klaryfikacja (pojaśnianie):

Ewaluacja:

1. Jaką rolę odgrywa komunikacja w życiu każdego człowieka?

2. Co przeszkadza w efektywnym porozumiewaniu się?

3. Czy wszyscy mamy ten sam styl komunikacji i jednakowo odbieramy nadawcę?.

32

Zajęcie Nr 4

Pojęcie konfliktu i sposoby rozwiązywania go.

Cele:

1. Przyswojenie przez uczniów pojęcia konfliktu oraz sytuacji konfliktowej.

2. Zrozumienie zalet i wad pięciu stylów rozwiązywania konfliktów: dominacja,

podporządkowanie, unikanie, kompromis, współpraca.

3. Poznanie zasad rozwiązywania konfliktu i doskonalenie umiejętności elastycznego

rozwiązywania konfliktów.

3. Wzbudzanie motywacji do rozwiązywania problemów w życiu codziennym,

Czas zajęć: 3 X 45 min.

Przebieg zajęć

Zajęcia z tego tematu rozpoczynamy od rozmowy wstępnej z uczniami zadając im pytania

dotyczące tematyki konfliktu, typu:

1. Jakie emocje najczęściej towarzyszą jakiemuś konfliktowi, sytuacji konfliktowej?,

2. Jeżeli mielibyście wybrać trzy najczęstsze konflikty, które dotyczą młodzieży w waszym

wieku to byłyby to.....,

3. Czy sami rozwiązujecie swoje konflikty, czy też korzystacie z pomocy innych?.

Następny wspólnie z klasą dokonujemy próby określenia pojęcia konfliktu, którą

porównujemy z definicją encyklopedyczną.

Propozycja definicji:

1. Konflikt – wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodność

interesów, poglądów, antagonizm, kolizja,

2. Konflikt - spór między dwoma osobami (lub większą ich liczbą) albo grupami, dotyczący:

np. różnicy interesów, niemożności zdobycia ważnych dóbr, braku możliwości realizacji

istotnych potrzeb czy wartości.

Prowadzący podczas tych zajęć powinien zwrócić uwagę na to, że konflikt bądź sytuacja

konfliktowa jest zjawiskiem normalnym i zdrowym, które występują na przestrzeni życia każdego z

nas. Natomiast niezdrowym jest stan zwaśnienia szczególnie ten długi ciągnący się latami lub jego

zupełny brak ( konflikt ukryty).

Kolejnym naszym krokiem jest omówienie sposobów rozwiązywania konfliktów:

a. rywalizacji –zaspokajania własnych potrzeb kosztem innych;

b. współpracy – zaspokojenia potrzeb własnych i partnera;

c. dostosowania się – współdziałania;

d. unikania – odmowy współdziałania;

e. kompromisu – porozumienia;

Proponowane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1: Pozytywne i negatywne skutki konfliktów (rozwiązanych i nierozwiązanych).

Zespół klasowy dzielimy na 6 grup:

a) trzy pierwsze grupy pracują ze schematami drzewa decyzyjnego. Każda z trzech grup wybiera

jedną sytuację z grupy konfliktów ( ćw.4) , która stanowić będzie problem decyzyjny. Następnie

wybiera trzy możliwe (spośród w/w pięciu) sposobów rozwiązania konfliktu i dokonuje analizy pod

kątem skutków pozytywnych i negatywnych.

33

Cele i wartości

…………………….

…………………….

Pozytywne………. Pozytywne……….

…………………... …………………..

…………………... …………………..

…………………... …………………..

Skutki

Negatywne………. Negatywne………

…………………… …………………..

…………………… …………………..

…………………… …………………..

Możliwe rozwiązania

…………………….

…………………….

.……………………

Sytuacja wymagająca

podjęcia decyzji

.....................................................

Schemat drzewa decyzyjnego ( po 3 egzemplarze na grupę)

b) trzy pozostałe ze schematem analizy Swott.

Propozycja tematów (problemów) dla dwóch grup pracujących ze schematem analizy

SWOTT:

34

Problem 1.: Czy w życiu trzeba godzić się na kompromisy?

Mocne strony: Słabe strony:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Szanse: Zagrożenia:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Problem 2. Czy współpraca to jedyny słuszny sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowej?

Mocne strony: Słabe strony:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Szanse: Zagrożenia:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Podsumowanie ćwiczeń: Zreferowane wyników pracy każdej z grup przez lidera grupy, na forum

klasy

Ćwiczenie 3.: Test „ Czy masz konfliktową osobowość”?

1. Wyobraź sobie, że jedziesz w dowolnym środku transportu. Nagle zaczyna się sprzeczka

pomiędzy dwoma pasażerami. Co robisz w takiej sytuacji?:

a) nie wtrącasz się do dyskusji;

b) wtrącasz się do dyskusji i bierzesz w obronę mającego rację;

c) po prostu wtrącasz się do sporu.

2. Czy poddajesz krytyce współrozmówcę, kiedy popełnia błędy?

а) nie;

b) tak, w zależności od osobistego szacunku dla współrozmówcy;

c) zawsze krytykuje za błędy.

3. Twój nauczyciel przedstawia plan wyjazdu na wycieczkę szkolna, według ciebie jest on mało

efektowny. Czy proponujesz własna wizję?

а) jeśli inni mnie poprą, to tak;

b) proponuję własny;

c) nie, gdyż zdaje sobie sprawę, że może być to źle przyjęte.

4. Czy lubisz sprzeczać się i kłócić ze swoimi kolegami?

а) tylko z tymi, którzy się nie obrażają i nie zmienią naszych zażyłych stosunków;

b) tak, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach;

c) sprzeczam się z byle błahej przyczyny.

5. Ktoś próbuje ominąć kolejkę w sklepie. Co robisz?

а) bierzesz z niego przykład;

b) prosisz grzecznie o przestrzeganie porządku;

c) otwarcie wypowiadasz swoją krytykę.

35

6. Rozpatrywany jest projekt Twojego kolegi, który posiada wiele śmiałych rozwiązań ale i

błędów. Wiesz, że Twoja opinia może być jednak decydująca. Co robisz?

а) wypowiadasz się na temat pozytywów i negatywów projektu;

b) przedstawiasz tylko same pozytywy projektu;

c) rozpoczynasz od krytyki argumentując, że w projekcie błędy są niedopuszczalne.

7. Kolega mówi o kryzysie ekonomicznym i braku pieniędzy. Kupuje jednak drogie towary. Co

robisz w takiej sytuacji?

а) uważam, że jeśli to daje mu zadowolenie, uznaje to za zasadne;

b) mówię mu, że te rzeczy są zbędne i za drogie;

c) otwarcie krytykuję jego zachowanie.

8. Spotykasz uczniów, którzy palą papierosy w niedozwolonym miejscu. Jak reagujesz?

а) myślę sobie, „po co mi psuć sobie nastrój z powodu cudzych dzieci”;

b) zwracam im uwagę;

c) gdyby to było u mnie w domu na pewno bym się z nimi pokłócił.

9. W sklepie zauważyłeś, że sprzedawca Cię oszukał. Co robisz?

а) proszę o sprawdzenie towaru z paragonem;

b) zwracam uwagę, że moja należność jest zaniżona;

c) doprowadzam do skandalu.

10. Przychodzisz do fryzjera. Fryzjer prowadzi długa dyskusje na zapleczu. Ty masz mało

czasu. Co robisz w takiej sytuacji?

а) niecierpliwię się, ale nie proszę o pośpiech, gdyż może to negatywnie wpłynąć na moją

fryzurę;

b) szukam sposobu, aby poskarżyć się na niego u kierownika;

c) wyładowuję swoje emocje na praktykantce, która właśnie robi porządki w zakładzie.

11. Posprzeczałeś się ze swoim młodszym bratem lub młodszą siostrą. Uznałeś po chwili, że to

oni mieli rację. Czy przyznajesz się do popełnionego błędu?

а) trudno powiedzieć;

c) tak, myślę, że to rozsądny sposób;

c) oczywiście, że nie. Jaki będę miał w przyszłości autorytet, kiedy ukorzę się przed

młodszym.?

Instrukcja. Każda odpowiedź punktowana jest według następującej skali.

Odpowiedzi :а) 4- pkt; b) – 2 pkt; c) – 0 pkt

Interpretacja wyników:

Od 44 do 34 punktów – konfliktowość poniżej normy, stanowczość zaniżona. Starasz się

być przyjaznym do otoczenia, ale tylko wtedy, gdy jest im potrzebna pomoc. Nie zawsze

umiesz ja okazywać. Dlatego też możesz stracić szacunek u innych.

Od 32 do 16 punktów – normalna konfliktowość. Wchodzisz w konflikt wychodząc z

sytuacji:, jeśli konflikt nie zakłóca Twoich interesów, starasz się go ominąć.

Poniżej 14 punktów – podwyższona konfliktowość. Wchodzisz w konflikt bez powodu i z

powodem, przeszkadzasz sobie i otoczeniu. Być może występuje u Ciebie kompleks

niedoceniania.

Ćwiczenie 4: „Grupa konfliktów”.

Cel. Lepsze zrozumienie istoty konfliktów w danym środowisku oraz pokazanie przykładowych

metod radzenia sobie z nimi.

Instrukcja dla grup: Podajcie przykłady najczęstszych konfliktów

w relacji:

uczeń – uczeń (grupa 1 ),

uczeń – nauczyciel (grupa 2),

uczeń – rodzic (grupa 3),

pracodawca – pracownik (grupa 4),

36

klient – sprzedawca ( grupa 5),

obywatel – państwo (grupa 6).

Każda z grup podaje maksymalnie po 3 przykłady.

Proponowane konflikty przez grupy zapisywane są na tablicy.

Klasa wybiera konflikt w hierarchii ważności głosując przez podniesienie ręki.

Ćwiczenie 5.: Rozwiązywanie konfliktów techniką „bez porażek” (zastosowane dla pracy całej

klasy pod kierunkiem nauczyciela). Wybrany konflikt z

ćwiczenia 4 zostaje naszym konfliktem jako konflikt „palący”. Zapoznajemy uczniów z etapami

rozwiązywania konfliktów techniką „bez porażek”:

- faza wyjściowa - stworzenie odpowiednich warunków do współpracy, wybranie czasu, kiedy

obie strony konfliktu są gotowe do jego rozwiązania,

- zdefiniowanie problemu – rozpoznanie konfliktu, nazwanie go; osoby będące w konflikcie

wypowiadają swoje potrzeby, oczekiwania znalezienie różnych sposobów rozwiązania konfliktu

(można zastosować metodę burzy mózgów),

- faza krytyczna, kiedy oceniamy zaproponowane sposoby, pomysły rozwiązania konfliktu pod

kątem ich skuteczności,

- wybór najlepszego rozwiązania-realizacja wybranego rozwiązania. Ustalenie, w jaki sposób?

Kto? Gdzie? Jakie osoby będą odpowiedzialne itp.?

- ocena efektu, czyli porównanie uzyskanego rezultatu, efektów rozwiązanego problemu z

założonymi na wstępie celami, oczekiwaniami.

Ćwiczenie 6.: Rozwiązujemy konflikty( praca w grupach).

Polecenie dla grup: Wybierzcie z „Grupy konfliktów” jedną sytuację konfliktową i znajdźcie

dla niej rozwiązanie uzupełniając poniższą tabelę metodą 6 koków metoda „bez porażek”:

Krok 1. Zdefiniowanie problemu( nazwanie

konfliktu gdzie obowiązuje zasada „bez porażek

i pokonanych, a nie zwycięzca – pokonany w

nowym przebraniu”)

Krok 2. Szukanie możliwych rozwiązań

(przyczyn, które powodują, że konflikt trwa)

Krok 3. Ocena rozwiązań ( krytyczna ocena

propozycja rozwiązań)

Krok 4. Podjecie decyzji, co do rozwiązania(

Krok 5. Wykonanie powziętej decyzji, „kto co

wykona”, „kiedy zaczynamy”, „co jest

konkretnie wymagane”

Krok 6. Późniejsza ocena krytyczna.

Po wykonaniu ćwiczenia , każda z grup prezentuje wyniki pracy na forum klasy.

Ewaluacja:

1. Do czego prowadza w życiu konflikty lub sytuacje konfliktowe?.

2. Jakie emocje odczuwają strony podczas konfliktu?

3. Czy konflikt jest zjawiskiem pozytywnym czy negatywnym.?

4. Jak ludzie radzą sobie w sytuacjach wychodzenia z konfliktu.?

5. Na czym polega metoda „ bez porażek” w rozwiązywaniu konfliktów

37

Zajęcie Nr 5

Mowa ciała

Cele:

1. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o języku gestów.

2. Rozpoznawanie przez uczniów wewnętrznego stanu rozmówcy za pomocą języka gestów.

Czas zajęć: 2 X 45 min.

Przebieg zajęć

W naszym zewnętrznym zachowaniu przejawia się zazwyczaj to, co odbywa się i jest wewnątrz

nas. Tylko te oznaki należy umieć rozpoznać. Podczas rozmowy koncentrujemy się najczęściej na

słowach. Tymczasem one nie zawsze mówią prawdę, szczególnie, gdy chodzi o treści dotyczące nas

samych.

Mówimy o tym, co uważamy za stosowne, a resztę starannie ukrywamy. Zdradzają nas wtedy gesty,

które wykonujemy nieświadomie. Przekazują 50% informacji i to prawdziwych. Chyba, że ktoś już

zdążył nauczyć się mowy ciała, wtedy sytuacja może być zupełnie inna. U takiej osoby każdy ruch

będzie wypracowany. Z łatwością oszuka innych, ponieważ jego kłamstwa są trudne do

wychwycenia. Aby nie dać się „oszukać”, warto poznać znaczenie najbardziej znanych gestów

naszego ciała. Wiedza ta uchroni nas od niewłaściwych kontaktów towarzyskich, a na gruncie

zawodowym przyda się przy odbywaniu ważnych rozmów i prowadzeniu interesów.

Pozycja ciała

Sposób, w jaki osoba siedzi, stoi lub idzie. Wyrażać może napięcie lub rozluźnienie, rozdrażnienie

lub zadowolenie.

Ruchy do przodu i do tyłu oznaczają pozytywne nastawienie, ruchy na boki - niepewność,

wątpliwości. Zmiany pozycji mogą oznaczać zniecierpliwienie, chęć zakończenia rozmowy lub

natychmiastowego zabrania głosu.

Kontakt wzrokowy

Najważniejszym obszarem twarzy są oczy, bo te są „zwierciadłem duszy”. Częściej patrzy słuchacz

na mówcę, niż mówca na słuchacza. Dłużej podczas rozmowy utrzymujemy kontakt wzrokowy ze

sobą, gdy dystans fizyczny między nami wzrasta. Okazuje się, że im dłuższe spojrzenia, tym więcej

sympatii w danej relacji. W ekspresji emocji uczestniczą źrenice, brwi i powieki. Powiększenie

źrenic wskazuje na podniecenie lub zainteresowanie. Unikanie kontaktu wzrokowego - pragnienie

ukrycia własnych emocji. Spojrzenia wyrażają również różne postawy (uznania, szacunku,

sympatii lub lekceważenia, niechęci, wrogości) wobec istniejącej relacji interpersonalnej: znacznie

częściej spoglądamy na osoby ważne, o wyższym statusie społecznym niż na osoby mniej ważne.

Mimika i wyraz twarzy

Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała. Niektóre emocje można poprawnie odgadnąć

patrząc jedynie na oczy i usta. Warto, zatem zwracać uwagę na brwi (uniesione lub opuszczone),

czoło (pomarszczone czy gładkie), podbródek(ustawiony zdecydowanie czy niepewnie),

zabarwienie skóry (zmieniony czy nie).

38

Ramiona/ręce

Ważną informację stanowi częstotliwość i intensywność ruchów. Szerokie ruchy ramion wskazują

na empatię, zaangażowanie w rozmowę, na pozytywne nastawienie do rozmówcy. Ramiona

skrzyżowane, zamknięte wyrażają brak ufności, niechęć do bliskiego, otwartego kontaktu.

Dłonie

Zrelaksowane, otwarte dłonie są przejawem pozytywnego nastawienia, zwłaszcza, gdy wnętrze

dłoni zwrócone jest do góry. Dotykanie własnego ciała rękami wskazuje na napięcie. Mimowolne

ruchy dłońmi, np. zaciskanie pięści, są rzetelnym wskaźnikiem prawdziwych uczuć.

Nogi

Nie skrzyżowane, w pozycji ogólnie swobodnej świadczą o kooperacji, zaufaniu i przyjacielskim

nastawieniu. Skrzyżowane i odsunięte od rozmówcy pokazują rezerwę, brak zaufania, sugerują, że

porozumienie przebiega najlepiej.

Wygląd

Choćbyśmy zżymali się na to, że ludzie zbyt wielką wagę przywiązują do powierzchowności

innych (w końcu pozory często mylą), nasze reakcje są rzeczywiście uzależnione od wyglądu

osoby, z którą mamy do czynienia. Naukowcy wielokrotnie stwierdzali, że nie tylko wolimy

nawiązywać kontakt z ludźmi atrakcyjnymi zamiast z nieatrakcyjnymi, ale i ich image, który sobie

przy takich okazjach tworzymy, jest korzystniejszy.

Ludzie urodziwi w porównaniu z innymi postrzegani są jako bardziej towarzyscy, inteligentni,

życzliwi, zrównoważeni i lepiej przystosowani społecznie.

Elementy wyglądu, o których należy pamiętać:

- ubiór odpowiedni do okazji

- schludny wygląd od stóp do głów

- zapach ciała (nie przesadzamy perfumowaniem)

- dostosowanie stylu ubioru do tych osób, które będą się nam przyglądać

- właściwa waga ciała

Interpretując sygnały niewerbalne trzeba pamiętać, że tak jak jedna jaskółka nie czyni wiosny, tak

jeden gest nie świadczy o nastawieniu danej osoby. Ponieważ komunikaty niewerbalne są

wieloznaczne i dlatego zawsze trzeba je odnieść do kontekstu sytuacji, w której są prezentowane.

Przykładowo ktoś, kto krzyżuje ręce na piersiach, oplatając się nimi, wcale nie musi okazywać

niechęci do kontaktu z nami. Zachowanie takie może oznaczać jedynie fakt, że jest mu zimno.

Typy zachowań uczestników procesu komunikacji

W komunikowaniu interpersonalnym możemy wyróżnić trzy zasadnicze typy zachowań

uczestników:

a) uległe - oznaczające tendencję do ucieczki jest, oparte na reakcjach instynktownych, jakie

przejawia się w obliczu zagrożenia. Tego rodzaju zachowania są w komunikowaniu się

mało efektywne,

b) agresywne – zachowanie z tendencją do walki,

c) asertywne – zachowanie w dochodzeniu do porozumienia, argumentowanie czy

dyskutowanie.

Wymienione powyżej typy zachowań – uległe, agresywne i asertywne – znajdują odzwierciedlenie

w komunikacji zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Analizując werbalne i niewerbalne

39

komunikaty partnera możemy rozpoznać określony typ zachowania. Ich zestawienie zawiera

poniższa tabela:

Typy zachowań werbalnych i niewerbalnych w aspekcie asertywności partnerów w

komunikowaniu się. 5

TYP

ZACHOWAŃ

POSTAWA ULEGŁA

(BIERNA)

POSTAWA

ASERTYWNA

POSTAWA

AGRESYWNA

Werbalne Przepraszanie,

usprawiedliwianie, ukryte

znaczenia, kluczenie, chaos

myślowy

Okreslenie, wyrażenie:

- potrzeb,

- szczerych uczuć,

- bezpośrednie i

obiektywne słowa,

- wypowiedź typu „ja”

Dwuznaczne słowa,

podchwytliwe pytania,

obwinianie, subiektywne

opisowe pojęcia, słowa

władcze, stanowcze,

wyrażające wyższość,

wypowiedzi typu „ty”,

Niewerbalne

Wrażenie

ogólne

Działanie zamiast słów w

nadziei, że ktoś zrozumie, o co

chodzi

Uważne słuchanie,

pewność siebie,

wyrażanie troski,

zainteresowania i

okazywanie wewnętrznej

siły

Przesadna prezentacja

siły, styl niepoważny,

pełen sarkazmu, poczucia

wyższości

Głos Słaby, łagodny,

niezdecydowany, czasem drżący

Zdecydowany, czasem

ciepły, dobrze

modulowany,

rozluźniony

Napięty, ostry, drżący,

zimny, dramatyczny,

żądający, autorytatywny

Wzrok Odwrócony, spuszczony,

proszący, łzawe oczy

Szczery, bezpośredni

kontakt wzrokowy, ale

nie wpatrywanie się

Bez wyrazu, oczy

zmrużone, zimne,

nieobecne

Sylwetka Szukająca podparcia, pochylona,

nadmierne potakiwanie

Zrównoważona,

wyprostowana,

rozluźniona

Ręce na biodrach,

rozstawione stopy,

sztywna, nieruchoma

Dłonie Niespokojne, nerwowe ruchy,

lepkie

Ruchy spokojne,

rozluźnione

Zaciśnięte, gwałtowne

gesty, wskazywanie

palcem, pokazywanie

pięści

Twarz Brak wyrazu, niezmienna (nie

okazuje ani radości ani smutku)

Naturalny sposób

wyrażania uczuć

Napięte mięśnie twarzy,

zmarszczone brwi

Proponowane ćwiczenia:

Po zaznajomieniu uczniów z językiem gestów niezbędnym jest przedyskutowanie, gdzie i przy

jakich sytuacjach w życiu spotykamy się z tymi gestami. Należy też spróbować objaśnić gesty

każdej z grupy w procesie komunikacji. Dlatego należy podzielić grupę na pary i w ciągu 10-15

minut podyskutować na ten temat

Ćwiczenie 1. „ Autoportret”

Cel:

- wykształcenie umiejętności rozpoznawania nieznanej osobowości;

- rozwiniecie nawyków opisu innych osób po jego gestach.

Wyobraźcie sobie, że czeka Was spotkanie z nieznaną osobą i zachodzi potrzeba, aby on Was

rozpoznał. Opiszcie siebie. Znajdźcie takie oznaki, które was odróżniają od innych. Opiszcie swój

zewnętrzny wygląd, maniery mowy, ubiór; a może szczególne oznaki, na które zwrócą uwagę inni.

Praca wykonywana jest w parach. W procesie wystąpienia jednego z partnerów drugi może

zadawać mu pytania, po to, aby „ autoportret” był bardziej pełnym.

Czas na ćwiczenie 15-20 min..

5 Opracowanie własne na podstawie: A. Kostecka, Umiejętności lidera klubu pracy, KUP, Warszawa 1997, s. 205.

40

W końcowej fazie ćwiczenia uczniowie siadają w okręgu i dzielą się swoimi wrażeniami.

Ćwiczenie 2: Co skrywa uśmiech?

Porównajcie i odgadnijcie różnice twarzy Paula Ekmana, psychologa i autora książki „Kłamstwo i

jego wykrywanie w biznesie polityce i małżeństwie”. Na jednej z tych fotografii jest przedstawiony

serdeczny uśmiech, a na drugiej- fałsz. Gdzie i jak ją odróżnić?

A B

Na fotografii А — fałszywy uśmiech.

Na fotografii В — serdeczny. Zwróćcie uwagę na to, że na

fotografii В usta są podniesione wyżej:, kiedy człowiek

uśmiecha się serdecznie, to wykorzystuje górną część mięśni,

otaczających oczy.

Meridith Levinson. How To Be A Mind Reader. CIO Magazine, December 1, 2004

Ćwiczenie 3. Test „Jak dobrze rozumiesz ludzi?”

Celem testu jest określenie u badanego podstawowych nawyków komunikacyjnych, niezbędnych w

kontaktach międzyludzkich. Ponadto test umożliwia nam stopień rozumienia, rozpoznawania

innych ludzi i siebie samego.

Wybierz dla każdego pytania odpowiedź „ Prawda” lub „ Fałsz”. Odpowiedz na pytania szczerze.

Prawdziwą odpowiedź uznajemy zazwyczaj taką, która pierwsza nasuwa się na myśl

1. Za każdym razem, kiedy wychodzę z domu, otaczają mnie zawsze ci sami ludzie..

Prawda_____Fałsz_____

2. Idąc ulicą zawsze wiem, kto idzie za mną, obok mnie lub przede mną.

Prawda_____Fałsz_____

3. Pierwsze, na co zwracam u człowieka, to twarz.

Prawda_____Fałsz_____

4. Zawsze zauważam, w co ubrany jest człowiek

Prawda_____Fałsz_____

5. Zawsze zadaję sobie pytanie dlaczego ten czy tamten człowiek się mi nie podoba lub sytuacja.

Prawda_____Fałsz_____

6. Od razu staję się ostrożny , kiedy w rozmowie z innym coś jest nie tak i tworzę w myśli swój

własnypogląd.

Prawda_____Fałsz_____

41

7. Nigdy nie dziwię się, kiedy moje pierwsze wrażenie w stosunku do innych potwierdza się. .

Prawda_____Fałsz_____

8. Jeśli ktoś mi się podoba, ja nigdy nie zapominam o stosunku, jaki żywię do niego.

Prawda_____Fałsz_____

9. Jeśli ktoś mi się nie podoba to zatrzymuję się i myślę, dlaczego ten człowiek mnie denerwuje.

Prawda_____Fałsz_____

10. Jeśli ktoś mi się nie podoba, zawsze myślę, dlaczego jest mój stosunek do niego taki a nie inny.

Prawda_____Fałsz_____

11. Jeśli ktoś mi się nie podoba nie szukam usprawiedliwienia u siebie ani próby tłumaczenia jego..

Prawda_____Fałsz_____

12. Praktycznie zapominam o wszystkim, co do mnie mówią.

Prawda_____Fałsz_____

13. Przy rozmowie z innymi zawsze zwracam uwagę na wyraz twarzy.

Prawda_____Fałsz_____

14. Przy rozmowie z innymi zawsze zwracam uwagę na to rozmówcy i określam jego nastrój.

Prawda_____Fałsz_____

15. Nie należę do ludzi łatwowiernych- nie wierzę we wszystko, co mi mówią inni.

Prawda_____Fałsz_____

16. Zadaję ludziom pytania i oczekuję odpowiedzi i odpowiedzialności za wyrażanie swoich opinii.

Prawda_____Fałsz_____

17. Zazwyczaj od razu zauważam, kto kłamie lub coś wyolbrzymia..

Prawda_____Fałsz_____

18. Od razu zauważam stan nerwowości u innych.

Prawda_____Fałsz_____

19. Od razu zauważam, kto jest smutny.

Prawda_____Fałsz_____

20. Od razu zauważam, kto jest podminowany.

Prawda_____Fałsz_____

21. Od razu zauważam, kiedy ma mnie ktoś się gniewa.

Prawda_____Fałsz_____

22. Od razu zauważam, kto we mnie się kocha.

Prawda_____Fałsz_____

23. Od razu zauważam, kto ma dobry nastrój.

Prawda_____Fałsz_____

24. Od razu wyczuwam, komu coś się nie podoba.

Prawda_____Fałsz_____

25. Od razu zauważam, kto jest zdziwiony.

Prawda_____Fałsz_____

26. Od razu czuję, kto mówi prawdę.

Prawda_____Fałsz_____

27. Od razu wyczuwam człowieka obojętność.

Prawda_____Fałsz_____

28. Przy rozmowie z człowiekiem wyczuwam jego tęsknotę.

Prawda_____Fałsz_____

29. Zawsze rozumiem, kiedy nadużywam czyjejś gościnności.

Prawda_____Fałsz_____

30. Staram się trzymać z dala od ludzi, którzy dostarczają mi wiele nieprzyjemności.

Prawda_____Fałsz_____

31. Kiedy mam kogoś scharakteryzować, od razu przychodzą mi na myśl jego maniery, chód,

uśmiech itp..

Prawda_____Fałsz_____

42

32. Ja mogę dokładnie określić, z jaka intonacja coś mi opowiadano.

Prawda_____Fałsz_____

33. Bez trudności mogą z detalami opisać epizod z przeszłości.

Prawda_____Fałsz_____

34. Z łatwością zapamiętuję manierę mowy innych, których raz tylko widziałem i słyszałem.

Prawda_____Fałsz_____

35. Jeśli musiałbym kogoś parodiować zrobię to bez trudu.

Prawda_____Fałsz_____

36. Odczuwam dyskomfort, kiedy znajdę się nieoczekiwanie w nieznanym otoczeniu.

Prawda_____Fałsz_____

37. Będą na wakacjach, często zauważam to, czego inni nie widzą..

Prawda_____Fałsz_____

38. Często udaje się mi znaleźć coś, pierwszemy.

Prawda_____Fałsz_____

39. Mogę zacytować to, co inni mi opowiedzieli.

Prawda_____Fałsz_____

40. Zawsze pamiętam, jak dojechać tam gdzie zaledwie byłem raz.

Prawda_____Fałsz_____

41. Z łatwością wyrażam swoje uczucia.

Prawda_____Fałsz_____

42. Nie boję się pokazać innym, że się denerwuję.

Prawda_____Fałsz_____

43. Z łatwością mogę wyrazić swoja miłość lub przywiązanie.

Prawda_____Fałsz_____

44. Zawsze rozpoznaję własne uczucie.

Prawda_____Fałsz_____

45. Zawsze zwracam uwagę na zapach, wygląd i jakość jedzenia.

Prawda_____Fałsz_____

46. Od razu zauważam, kto mówi nie na temat.

Prawda_____Fałsz_____

47. Rzadko puszczam mimo uszów komplement lub zjadliwe powiedzenie, wiedząc, co inni mają

na myśli.

Prawda_____Fałsz_____

48. Kiedy jestem w stanie uniesienia, mogę głośno mówić, śmiać się, tańczyć.

Prawda_____Fałsz_____

49. Kiedy coś mnie denerwuje, odczuwam dyskomfort fizyczny: brak mi tchu, kłucia itp.

Prawda_____Fałsz_____

50. Kiedy coś mi się nie podoba lub jestem w napięciu, zaczynam się pocić.

Prawda_____Fałsz_____

51. Zauważam, że kiedy jestem przygnębiony lub mam problem, mniej jem .

Prawda_____Fałsz_____

52. Nie spieszę się z wyjawieniem ogólnego entuzjazmu, aby inni nie odczuli go.

Prawda_____Fałsz_____

53. Zawsze rozpoznaje smutek u innych.

Prawda_____Fałsz_____

54. Zawsze zauważam, kto do mnie dobrze się odnosi.

Prawda_____Fałsz_____

55. Mogę opisać zewnętrzny wygląd człowieka w najdrobniejszych detalach.

Prawda_____Fałsz_____

56. Jeśli rozmówca jest niekonsekwentny w swojej rozmowie zawsze zwracam mu na to uwagę..

Prawda_____Fałsz_____

43

57. Jeśli podejrzewam, że ktoś mnie okłamuje zadaję mu szereg różnych pytań..

Prawda_____Fałsz_____

58. Zawsze pamiętam pierwsze wrażenie z kontaktów z innymi.

Prawda_____Fałsz_____

59. Zawsze widzę u człowieka, jaki ma nastrój.

Prawda_____Fałsz_____

60. Zawsze zauważam u rozmówcy niezgodność mowy z jego gestami.

Prawda_____Fałsz_____

Podsumowanie testu Przy podliczeniu odpowiedzi należy za każda odpowiedź „ Prawda” przypisać sobie 1 pkt Za

odpowiedź „ Fałsz” – 0 pkt

Co oznacza suma podliczonych punktów?

60 pkt : posiadasz wspaniałą rozpoznawalność innych

Oznacza to, ze nie tylko umiesz bardzo dobrze rozpoznać innych, ale i rozumiesz samego siebie.

Również dobrze znasz świat, który cię otacza, rzadko mylisz się w ocenie innych, dlatego robisz

zawsze wszystko prawidłowo. Twardo potrzymujesz swoje moralne zasady i prawdziwie oceniasz

stosunki międzyludzkie.

Od 40do 59 pkt: posiadasz dobrą intuicję

Ta suma punktów świadczy, że posiadasz dobre wyczucie, ale nie zawsze umiesz słuchać wnętrza.

Często obwiniasz siebie nie robisz tego, o czym dobrze wiesz, że z tego nic nie wyjdzie. W

większości wierzysz innym i samemu ą pierwsze u Ciebie na myśli.

Od 20 do 39 pkt: wolisz nie ryzykować

Należysz do ludzi, którzy nie lubią ryzykować i wolą się odsunąć, aby się nie narazić innym. Nie

lubisz sytuacji konfliktowych i zachowujesz status quo. Wstydzisz się zadawać pytania innym lub

mówić o swoich życzeniach. Lubisz, aby wszystkim było dobrze. Wszystko ukrywasz w sobie.

Jesteś człowiekiem łatwowiernym, chociaż podjętych decyzji często potem żałujesz.

Od 0 do 19 pkt: jest Ci potrzebna pomoc!

W swoim życiu zrobiłeś wiele dobrego, ale bardzo często popełniłeś wiele błędów, gdyż żyjesz i

nic nie zauważasz wokół siebie. Należysz do osób bardzo łatwowiernych i cichych, dlatego nieraz

padałeś ofiara oszustów i ludzi nieuczciwych. Łatwo wpadasz w grupy ludzi, którzy Tobą

manipulują a to prowadzi do wielu nieprzyjemnych spraw., Dlatego musisz zwrócić uwagę na

własne otoczenie i nauczyć się w nim żyć. Pomocne dla Ciebie będą spotkania z psychologiem lub

doradca zawodowym oraz pedagogiem szkolny.

Ewaluacja:

1. Wylicz możliwe gesty obrony.

2. Czy można jednoznacznie interpretować język gestów?

3. Jakie trudności napotykasz na swojej drodze w rozpoznawaniu innych?

44

Moduł II. Emocjonalna samoregulacja

Zajęcia Nr 6

Podstawowe kanały odbioru i przetwarzania informacji

Cele:

1. Poznanie przez uczniów strategii przyswajania i przetwarzania informacji.

2. Określenie właściwości osób, z przewagą tego lub innego kanału odbioru i przetwarzania

informacji.

3. Ukształtowanie u uczniów nawyków określania wiodącej modalności u współrozmówcy.

Czas zajęć: 2 X 45 min.

Przebieg zajęć.

To, w jaki sposób przyswajamy przekazaną informację, uzależnione jest od wiodącego kanału

odbioru i przetworzenia informacji.

Twórcy, NLP (Neuro-Linguistic Programming) John Grinder i Richard Bandler ujawniają trzy

kanały przyswajania informacji: wizualny( wzrokowy), audytywny( słuchowy) i kinestetyczny.

Świat zewnętrzny jest wykreowany przez nasze zmysły. Zmysły zewnętrzne: wzrok, słuch, smak,

węch, zmysł kinestetyczny (związany z dotykiem i ruchem) są używane wtedy, kiedy są nam

potrzebne. Skupiając się na obrazie używamy wzroku, skupiając się na muzyce słuchu

itd.Wewnątrz również odbieramy świat za pomocą zmysłów. W przeciwieństwie do zmysłów

zewnętrznych, najczęściej mamy swoje preferencje. Jest to tzw. preferowany system

reprezentacji.Wzrokowy, czyli wizualizacje. Podczas rozmowy czy czytania tworzymy w swojej

głowie odpowiednie obrazy. Słuchowy, czyli przekształcanie świata na dźwięk oraz rozmowa

wewnętrzna. Osoby, które preferują ten system często przeprowadzają debatę w swoim umyśle.

System kinestetyczny dotyczy dotyku i informacji zwrotnej o położeniu.

Preferowanie konkretnego systemu powoduje rozwój konkretnych umiejętności i niestety

spowolnienie rozwoju innych. Osoba, która preferuje system słuchowy znakomicie wyobraża sobie

brzmienie dźwięków w myślach. Najprawdopodobniej będzie miała zdolności muzyczne.

Preferowany system kinestetyczny może być przydatny dla sportowców, szczególnie w sportach

wymagających „wyczucia”.

Oczywiście jest możliwe preferowanie paru zmysłów np. podczas mówienia w myślach,

jednoczesne wizualizowanie. Inne zmysły np. węch, smak są często zaliczane do systemu

kinestetycznego albo uznawane za dopełnienie do każdego z systemów.

Badania wykazały, że osoby preferujące ten sam system reprezentacji dogadują się ze sobą lepiej.

Osoba o innym systemie musi najpierw przełożyć twój sposób mówienia na swój sposób myślenia.

Od przyswojenia tego lub innego kanału zależy:

- słowny zestaw mowy (predykaty);

- niewerbalne reakcje (gesty);

45

- organizacja międzyosobowej przestrzeni komunikacyjnej.

NLP uczy jak dostroić się do osób z innym stylem myślenia. Jest to proste, ale najpierw trzeba

rozpoznać sposób myślenia rozmówcy. Należy zwrócić uwagę na dwie sprawy, przeanalizować

je i wyciągnąć wnioski. Oto metody:

Zwracanie uwagę na to, co mówi druga osoba i jak się zachowuje:

- Osoby postrzegające świat wizualnie będą opisywały wrażenia wizualne. Będą mówić

szybciej by nadążyć za swoim sposobem myślenia(obrazy przychodzą do umysłu bardzo

szybko i równie szybko odchodzą, gdy nie stara się ich utrzymać.

- Osoby myślące dźwiękiem będą opisywały wrażenia dźwiękowe i zwracały dużą uwagę

na ton głosu. Mogą też wykonywać rytmiczne ruchy ciała.

- Kinestetycy preferują wolne tempo mówienia oraz potrafią się zamyślić i oddać

przeżyciom wewnętrznym, a dopiero potem odpowiedzieć na pytanie.

- Oczywiście przedstawione tu cechy są trochę zhiperbolizowane. Naprawdę trzeba trochę

namęczyć się by mieć, choć trochę pewności, co do sposobu myślenia rozmówcy. Nie

jest aż tak łatwo wychwycić pewne odchylenia, szczególnie, że niektóre mogą być

mylące. Jednak stosując do tego jeszcze drugą metodę ułatwimy sobie zadanie.

Obserwowanie kierunku, w którym osoba patrzy:

W zależności od tego, który zmysł(z rozdzieleniem zew. i wew.) używamy nasze oczy

nieświadomie zwracają się w jakąś stronę. Podam teraz dane dla większości osób

praworęcznych. U osób leworęcznych te dane mogą być często odwrócone w przeciwną

stronę(zamiast na lewo to na prawo i na odwrót).

Zmysł wzroku:

- Wizualizacje – tworzenie się obrazów na podstawie usłyszanego zdania – oczy przed

siebie. Mogą być wpatrzone dość daleko w horyzont.

- Obrazy przypominane(wspomnienia) – oczy na prawo i do góry.

- Obrazy tworzone – tworzenie nie widzianych wcześniej obrazów – np. odpowiedź na

pytanie: jak wyglądałby twój pokój gdybyś pomalował go na czarno? – oczy na lewo i

do góry.

Zmysł słuchu, mowy:

- Skonstruowane dźwięki – Oczy na lewo.

- Przypominanie sobie dźwięków – Oczy na prawo.

- Dialog wewnętrzny – Oczy spuszczone na dół, mogą być też odchylone na prawo.

Uczucia i wrażenia cielesne:

- Oczy spuszczone w kierunku lewym.

Osobliwości odbioru:

Efektywne uczenie się odbywa się za pomocą środków wizualnych (wzrokowych), audytywnych

(słuchowych) i kinestetycznych (czuciowo- ruchowych). Doświadczenia dowodzą, że komunikacja

między dwiema osobami przebiega za pomocą jednego preferowanego systemu reprezentacyjnego.

46

W każdej grupie uczących się 29% to wzrokowcy, 34% - słuchowcy i 37% - preferujący system

kinestetyczny.

Osoba posiadająca preferencje wizualne (dominację wzrokowego systemu reprezentacyjnego)

będzie z łatwością tworzyć w umyśle bogate sceny, jak również postrzegać siebie w wielu różnych

sytuacjach. Często będzie kojarzyła z poszczególnymi słowami różne obrazy, a znaczenie nowym

terminom nada tylko wtedy, gdy je „zobaczy” lub otrzyma ich wizualny opis.

Osoba z preferencjami audytywnymi (dominacją słuchowego systemu reprezentacyjnego) będzie

wyrażała swoje upodobania poprzez wewnętrzny dialog i ogólne zainteresowanie językiem

mówionym. Osoby takie przewidując nową sytuację, przede wszystkim zastanawiają się nad tym,

co zostanie do nich powiedziane oraz co same będą mówić.

Preferencje kinestetyczne (dominacja czuciowo ruchowego systemu reprezentacyjnego) wiążą się z

silnymi reakcjami uczuciowymi, emocjami lub wrażeniami dotykowymi. Jeżeli ktoś taki ma

przeliterować słowo, najpierw „czuje” jak jego ręka pisze dany wyraz na papierze lub po prostu

„wyczuwa” właściwy układ liter.

Polecane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1. Test na samodzielne określenie wiodącego kanału przyswajania informacji.

Instrukcja.Z podanych niżej określeń, wybierz jedno, które według Ciebie najlepiej charakteryzuje

dane pojęcie. Jeśli kilka z nich wydają się podobne Tobie lub żadne z nich, nie odpowiada

Twojemu odczuciu, wybierz to, które jest najbardziej zbliżone.

1. Szybkość a) szybka zmiana pejzażu, znikające drzewa i domy… (+)

b) szum wiatru, stukot szyn, gwizd lokomotywy (*)

c) szybkie bicie serca; smaganie wiatru, bijącego w twarz (#)

2. Brzydka pogoda

а) gwizd wiatru, dźwięk kropel o szybę (*)

b) wyczucie zimna, odczucie przygnębienia, wilgotne powietrze (#)

c) zachmurzone nieb, ciężkie czarne chmury (+)

3. Miód а) wonny aromat, lepkie usta, słodycz (#)

b) złocista, przeźroczysta ciecz (+)

c) bzyk pszczół na łące, dźwięk łyżek, cmoknięcie ust (*)

4. Morze а) niebiesko-zielona woda, białe fale z dużymi grzebieniami (+)

b) ciepła, słona woda, gorący piasek na plaży (#)

c) szum fal, krzyk mew, odgłos statków (*)

5. Zmęczenie а) w krzyżach łamie, głowa staje się ciężka, upadek sił (#)

b) wszystko staje się szare, bez kolorów, przed oczyma mgła (+)

c) muzyka drażni, chce się spokoju (*)

6. Jabłko а) dźwięczny odgłos ugryzienia (*)

b) okrągły owoc koloru czerwonego lub żółtego wiszący na jabłoni (+)

c) słodko-kwaśny, soczysty owoc, zapach pieczenia (#)

47

7. Śnieg а) biały puch, skrzący się w milionem gwiazd w promykach słońca (+)

b) zimny, puszysty, miękki(#)

c) skrzypi pod nogami, wiruje na wietrze (*)

8. Wieczór а) rozmyte kolory, jasne światło latarni, długie cienie (+)

b) cichy głos bliskich, odgłos płomienia pod kuchnią, dźwięki gotowanej kolacji (*)

c) odczucie zmęczenia, wygodne krzesło, filiżanka dobrej kawy (#)

9. Przy ognisku а) ciepło, dym szczypie w oczy, ogrzanie (#)

б) języki jasnych płomieni, dopalające się węgliki, szary dym (+)

в) trzask gałęzi, syk drewna, odgłos smażonej kiełbasy (*)

10. Drzewo а) szelest liści, skrzypienie gałęzi, (*)

b) wysoki strzelisty pień, zielona korona, promienie słońca z trudem przedzierają się przez konary

(+)

c) szara kora, delikatne listki, zapach świeżości (#)

11. Biblioteka а) szum stronic, przyciszona mowa, skrzyp krzeseł (*)

b) książki z gładkimi oprawkami, grube tomy, zapach starości (#)

c) szare i kolorowe okładki, wysokie stelaże, różnorodność kształtów (+)

12. Miasto а) przyciągające witryny sklepów, różnorodność zmieszanego zapachu (#)

b) wysokie budynki, szare mosty, kolorowe samochody, jasne reklamy (+)

c) szum samochodów, gwar przechodniów, skrzyp drzwi, głos syren (*)

13. Ranek а) jasno-niebieskie niebo, budzące jasne słońce, świeży powiew wiatru (+)

б) szczebiotanie ptaków, cisza, lekkie kołysanie się liści (*)

в) rześkie powietrze, wilgotna trawa, ciepłe promienie słońca (#)

14. Remont а) zapach pyłu, farby, wilgotne ściany (#)

b) czyste białe ściany, biały sufit, nieporządek (+)

c) stuk młotka, skrzyp drzwi, echo w pustych ścianach (*)

15. Kościół а) ogniki świec, złoto ołtarza, półmrok (+)

b) odgłos dzwonków, śpiew ludzi, melodia organ (*)

c) zapach kadzidła i wosku świec, odczucie spokoju (#)

Podlicz ilość odpowiedzi: (+), (*) i (#) .

Największa liczba uzyskanych symboli określi Twój wiodący kanał przyswajania informacji.

Klucz do tekstu:

- (+) - wizualny kanał,

- (*) - audytywny kanał,

- (#) - kinestetyczny kanał

Ćwiczenie 2. Eksperyment na przekaz informacji

Pomocne materiały. Kartki papieru formatu A-4, pisaki( ołówki, flamastry), skrzynka drewniana

48

Eksperyment 1

Jeden z uczestników, jako ochotnik przekazuje graficzny obraz grupie. Formę przekazu słownego

uczestnik wybiera własną. Grupa samodzielnie odczytuje przekaz informacji i rysuje obraz zgodnie

z przekazywaną informacją ( rys.1). W czasie przekazu nie wolno zadawać pytań przekazującemu.

Możliwy jest powtórny przekaz informacji z kolejnym rysunkiem ( rys.2) przez kolejnego

ochotnika. Nauczyciel przegląda prace grupy. Po skończonej prezentacji przystępujemy do

dyskusji.

Proponowane pytania:

1. Jak udało się odebrać informacje i czy rysunek jest zgodny z przekazem informacji?

2. Jakie trudności wystąpiły podczas odbioru i przetwarzania informacji ?

Rys 1. Rys 2.

Eksperyment 2

Jeden z uczniów ( ochotnik) podchodzi do prowadzącego i zostaje zapoznany z zawartością pudełka

poprzez dotyk. Zadaniem ucznia jest opisanie zawartości( przedmiotu) grupie. Grupa rysuje

nieznany przedmiot, może również zadawać dodatkowe pytania dokładniej określające przedmiot.

Po wykonaniu ćwiczenia oryginał i rysunki uczniów porównujemy. Pytania te, które dla objaśnienia

były trafnymi zapisujemy na tablicy.

Grupę prosimy o wyciągnięcia wniosków z przeprowadzonych eksperymentów.

Ćwiczenie 3. Właściciel biura nieruchomości

Pomocne materiały: kartki papieru formaty A-4, przybory do pisania

Instrukcja.Grupę dzielimy na podgrupy. Każda z podgrupy ma za zadanie przygotować

ofertę sprzedaży małego domku na wsi za 200 000 zł. Zadaniem grupy jest

przygotowanie atrakcyjnej oferty dla różnych klientów z uwzględnieniem ich odbioru i

przekazu informacji.

Dla wzrokowca:

1. ....................................................................................................

2. ....................................................................................................

3. ....................................................................................................

4. ....................................................................................................

Dla słuchowca:

1. ....................................................................................................

2. ....................................................................................................

3. ....................................................................................................

4. ....................................................................................................

Dla kinestetyka:

49

1. ....................................................................................................

2. ....................................................................................................

3. ....................................................................................................

4. ....................................................................................................

Po wykonaniu zadania, każda podgrupa referuje swoją pracę na forum grupy.

Końcowa faza ćwiczenia to wybór najbardziej trafne oferty z ogólnym uzasadnieniem.

Ewaluacja:

1. Osoby, z jaką modalnością mają większe szanse w zdobyciu zwycięstwa w programie, „

Jaka to melodia”?

2. Jakie znasz sposoby na rozpoznanie jednego z wiodących kanałów odbioru informacji?

3. W jaki sposób wiodące kanały odbioru i przetwarzania informacji wpływają na efekty

uczenia się?

50

Zadanie Nr 7

Dystans interakcyjny

Cele:

1. Ukształtowanie u uczniów prawidłowych zachowań określających u ludzi „przestrzeń

osobistą”.

2. Utwierdzenie uczniów w przekonaniu dokonywania wyborów.

Czas zajęć: 2 X 45 min.

Przebieg zajęć

Terytorium – brak jednej definicji, ale jest to generalnie stały obszar w przestrzeni

o jasno określonych granicach

Terytorium należy odróżnić od terminów takich jak:

- przestrzeni osobistej,

- prywatności,

- zatłoczenia.

Przestrzeń osobista - Sommer w 1969 zdefiniował przestrzeń osobistą jako niewidoczną sferę –

„bąbel”, w przeciwieństwie do terytorium – przestrzeń osobista przemieszcza się wraz z

osobnikiem

Prywatność - jest zdefiniowana przez Altmana (1975) jako dostępność do siebie. Jest ona

powiązana z terytorium, bo gdy na terytorium jest inwazja to tracimy prywatność.

Zatłoczenie -ma miejsce, gdy zagrożona jest nasza przestrzeń osobista

Wskazówka: Zaleca się przedyskutowanie z uczestnikami grupy możliwych czynników,

wpływających na wybór dystansu w procesie komunikacji.

Wybór optymalnego dystansu w procesie komunikowania się zależy od następujących wskaźników:

- od wieku,

- od płci,

- od statusu,

- od psychicznego bezpieczeństwa,

- od narodowości,

- od stopnia znajomości.

„Dystans w komunikacji, czyli dystans interakcyjny – E.T. Hall w 1968 zdefiniował dystans

interakcyjny jako odległość, którą posługują się ludzie w kontaktach miedzy sobą, aby zaspokoić

różne potrzeby wynikające z danej sytuacji komunikacyjnej

Sformatowane: Punktory i numeracja

51

Podziałem uwarunkowanym kulturowo jest tzw. dystans w komunikacji. Wyznacza on w naszym

europejskim kręgu kulturowym cztery sfery”6:

0-45 cm – strefa intymności (zarezerwowana dla najbliższych)

45-120 cm – strefa towarzyska (znajomi, przyjaciele)

120 – 360 cm – strefa kontaktów społecznych (nieznajomi)

powyżej 360 cm zaczyna się strefa wystąpień publicznych.

Wkroczenie osób nieuprawnionych, w którąś ze sfer stanowi naruszenie naszej prywatności –

odbieramy to jako silny psychiczny dyskomfort. Na przykład, kiedy obszar prywatności zostanie

naruszony przez jakiegoś intruza pojawią się reakcje obronne polegająca na zwiększeniu odległości

od niego przez cofnięcie się. Jeżeli to nie jest możliwe, tak jak ma to miejsce w małych

pomieszczeniach, nadawane będą inne sygnały uniemożliwiające skategoryzowanie relacji jako

intymnej. Te sygnały to np. unikanie kontaktu wzrokowego i głosowego oraz ograniczanie miejsc

styku ciał.

Hall stwierdził, że organizacja przestrzeni osobistej jest zróżnicowana kulturowo. Różnice

widoczne są już w momencie przywitania się. Japończyk głęboko ukłoni się zaraz w progu oraz

zajmie miejsce w pewnym oddaleniu od miejsca interlokutora. Jakże inaczej wygląda powitanie z

Grekiem! W interakcjach, w tym także tych odnoszących się do przestrzeni, pomiędzy różnymi

kulturami ważny jest element dopasowania się do kompetencji drugiej strony interakcji.

Organizację przestrzeni, niezależnie od rodzaju kultury, zawsze można opisać jako zestaw kilku

koncentrycznych kręgów, których centrum stanowi jednostka.

Prawidłowo oceniony dystans osobisty nadaje ton dalszej komunikacji. Przestrzeń osobista wpływa

na częstotliwość i długość wizualnych kontaktów. Im bliżej znajdują się ludzie, tym krótsze i

rzadsze są ich wzajemne spojrzenia. Ludzie oddaleni od siebie dłużej patrzą jeden na drugiego i

wykorzystują gesty do podtrzymania rozmowy. Często w życiu spotykamy sytuacje, kiedy

komunikacja odbywa się poprzez stół ( np. egzamin, rozmowa kwalifikacyjna itp.), Dlatego

niezbędnym jest uwzględnienie takich komponentów jak kąt, pod którym partnerzy zapatrują się

jeden na drugiego i orientacje- to stan porozumiewania się jednego z drugim, który może oscylować

pomiędzy stanem „ twarzą w twarz” do stanu „ plecami do siebie”.

Polecane ćwiczenia:

Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa.

Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, dzięki czemu możesz poczuć się swobodnie i nie

obawiać się go. Pamiętaj, że jeżeli nie udaje ci się swobodnie korzystać z przestrzeni, hamujesz tym

samym swoje działania, niechętnie przeciwstawiasz się nowym sytuacjom. W kontaktach z

przedstawicielami innych środowisk czy kultur możesz mieć trudności w dopasowaniu się do ich

sposobów komunikowania się.

Cechą charakterystyczną dla tych ćwiczeń jest wzajemne przemieszczanie się.

Ćwiczenie 1. Indywidualizm

a) Partnerzy, przybliżają się i oddalają, zachodzą z boku i od tyłu, próbują określić swoje

pozycje.

b) Leżenie na plecach lub brzuchu (mięśnie rozluźnione). Stosowane jako odpoczynek po

trudnych ćwiczeniach, odprężenie po napięciach wewnętrznych.

c) Jeden uczestnik stoi w centrum, pozostali przybliżają się do niego.

6 Hall, E. T., Ukryty wymiar, Warszawa 2003 (s. 145-164).

52

Ćwiczenie 2: Współpraca Jedna osoba robi „mostek”, a druga obchodzi ją na czworakach, przechodzi pod, przez, nad,

dokoła itp.

Ćwiczeni 3. Integracja Grupa tworzy „tunel” reszta czołga się pod tunelem na plecach, brzuchu.

Ćwiczenia te pozwalają nauczyć się współpracy w grupie, współdziałania z innymi.

Dyskusja. Co doświadczyliście w czasie ćwiczeń, dlaczego taka sytuacja jest dla Was

nieprzyjemna i dla innych uczestników grupy? Gdzie i w jakim momencie pojawia się sytuacja

dyskomfortowa? Jakie mogą być tego następstwa?

Emocjonalny aspekt stosunków międzyludzkich

Ćwiczenie 4. "Żywa socjometria".

Z grupy uczestników wybieramy jednego ucznia, najlepiej, aby był to ochotnik. Ucznia prosimy o

rozstawienie pozostałych uczestników ćwiczenia, tak, aby wyrażało to jego stosunek do innych. W

każdym przypadku ważne jest, aby zwrócić ochotnikowi uwagę na to, że to on sam podejmuje

decyzje o dystansie w stosunku do innych, także w każdej dowolnej sytuacji życiowej. Równolegle

przy tym prowadzimy pracę nad stanem emocjonalnym, który tworzy budowę każdej z „ granic”.

Omówienie ćwiczenia może być przeprowadzone zgodnie z polecanymi pytaniami:

Co nam dają nasze granice?.

Jak my określamy ich przestrzeń?.

Przed kim bronię się określając swoje granice?.

Jaki dystans w stosunkach z innymi jest najbardziej bezpieczny i efektywny?.

Ćwiczenie 5. „Licznik”

Po środku, koła, które tworzy grupa, stawiamy plastykowy kubek. Prowadzący podaje instrukcję: „

Ten kubek- jest naczyniem naszych najskrytszych marzeń, uczuć i myśli( pauza). Do niego możecie

włożyć wszystko, co dla Was jest drogie i cenne (pauza). Po tym ( 2-3 min.) prowadzący

niespodziewanie potrąca lub następuje nogą na kubek. Ważnym jest, aby po tym ćwiczeniu

uczniowie wyrazili swoje uczucia, co chcieli zrobić itp.

W ty celu można przeprowadzić paralelę „ tutaj i teraz” na omówienie sytuacji:

Kiedy pojawiają się takie uczucia?

Co nimi kieruje?

Co z nimi dzieje się potem?

W końcowej fazie tego ćwiczenia prowadzący może wypowiedzieć frazę: „ to, co teraz

doświadczyliście- był to realny stres, to realne napięcie, i to, jak to przeżyliście, i jaki jest Wasz

nastrój, to reakcja na stres, reakcja na problem, który pojawił się u Was, w tej chwili, i w

stosunkach między innymi ludźmi” ".

Ewaluacja:

1. Co nazywamy dystansem interaktywnym a co przestrzenią osobistą?

2. Jak określić, kiedy naruszamy przestrzeń osobistą innych?

3. Czy dystans interaktywny zdradza nam, kim jest osoba, z która mamy do czynienia?.

53

Zajęcie Nr 8

Inteligencja emocjonalna

Cele:

1. Rozpoznawanie przez uczniów własnych uczuć,

2. Umiejętność akceptowania i pogodnego znoszenia wszystkich uświadamianych sobie uczuć,

bez względu na ich intensywność,

3. Wykształcenie zdolności podejmowania działań w oparciu o informację uzyskaną z emocji.

Czas zajęć: 3 X 45 min.

Przebieg zajęć

Inteligencja emocjonalna 7, inaczej EQ [ang.] Emotional Quotient - kompetencje osobiste

człowieka w rozumieniu, zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych

osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi

innych osób.

Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do

inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i

abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ[ang.] Intelligence

Quotient.

Grupy kompetencji emocjonalnych:

Kompetencje psychologiczne (relacje z samym sobą)

Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o

własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli

świadomość emocjonalna.

Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości,

umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od

sądów innych ludzi.

Samokontrola: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne; umiejętność radzenia

sobie ze stresem i kształtowania własnych emocji w zgodzie z samym sobą, z własnymi normami,

zasadami oraz wyznawanymi wartościami.

Kompetencje społeczne (relacje z innymi)

Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć,

potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia

innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i

rozumienia relacji społecznych.

Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji

i postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego

terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania

praw innych osób do ich obrony.

7 Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań 2007

54

Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na

innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów.

Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność

zjednywania sobie zwolenników.

Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na

rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego

rozwiązywania problemów.

Kompetencje prakseologiczne (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i

działań)

Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub

ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm.

Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność

radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w

otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.

Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań;

umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w

zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.

Polecane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1. Gra „ Negatywne uczucia”

Sytuacja. Partner A bardzo starał się dostarczyć radość partnerowi B (przygotował jego ulubioną

potrawę, kupił bilety do teatru, przygotował uroczystą kolację itd.).

Partner B w ten dzień miał wiele nieprzyjemnych sytuacji w pracy. Oprócz tego, po drodze partner

B miał przykre doświadczenie z transportem miejskim i wrócił późno niż zwykle do domu. Nie

zadzwonił do partnera A informując go o spóźnieniu, gdyż w pobliżu nie było telefonu. Partner B

nic nie wiedział o przyjemnościach, które na niego czekały w domu. Partner A zaczął się niepokoić,

po czym wpadł w gniew i zły nastrój. Partner B po całym dniu pracy i nieprzyjemnościach wrócił

do domu w zupełnie zrezygnowany.

Instrukcja dla uczestników. «Spróbujcie zrozumieć partnera i odegrajcie rolę. Wyraźcie swoje

uczucia i spróbujcie znaleźć kompromisowe wyjście z sytuacji. Zacznijcie swoją rolę od momentu

podejścia partnera B do drzwi domu».

Instrukcja dla grupy: «Spróbujcie prześledzić sytuację wyrażania emocji odegraną przez

partnerów. Postarajcie się zaobserwować, czy uczucia wiążą się z opisem konkretnych zachowań

partnera ».

Przedyskutujcie «Czy udało się uczestnikom ról uzyskać jakakolwiek zgodę? Co mogłoby pomóc

w uzyskaniu zgody?»

Komentarz. Dyskusja pozwala na dokładne sprecyzowanie wyrażenia negatywnych uczuć.

Ćwiczenie 2. „ Odzwierciedlenie pozytywnych uczuć partnera”.

Sytuacja. Wykorzystanie sytuacji, zaproponowanych uczestnikom.

Instrukcja. «Waszym zadaniem jest, wysłuchanie partnera i dokładne przekazanie uczuć, które

chce on przekazać. Prześledźcie przekaz werbalny i niewerbalny. Jeśli partner milczy i uśmiecha

się, zacznijcie sami, np., frazą: “Widzę, że z czegoś się cieszysz”.

”Zwracajcie uwagę na to, aby rozmowa była o prawdziwych uczuciach i od czasu do czasu

przebiegała na płaszczyźnie oceny „.

Dyskusja.„Czy dokładnie były wyrażone uczucia? Czy przyjmował partner uczucia takie, jakie

przekazywaliście, czy też kwestionował je, lub poprawiał? „

55

Komentarze. Jeśli uczestnik próbuje nie zgadzać się lub wprowadza korektę w uczucia partnera, to

gra powtarza się od nowa ze wskazaniem na to, że uczucia partnera- to jego własność, ich należy

uszanować.

Ćwiczenie 3: Odgrywanie roli” Jak mnie bardzo ucieszyłeś”

Sytuacja. Syn po raz pierwszy posprzątał w swoim pokoju, bez specjalnej prośby. Oprócz tego

podlał wszystkie kwiatki w domu i wyniósł śmieci.

Instrukcja dla uczestników: «Postarajcie się otwarcie powiedzieć do syna o swojej radości i dumie z

powodu wykonania pracy. Dokładnie opiszcie, co wywołało u was taką radość i dumę. Jeśli w

odpowiedzi usłyszycie wymówki — bądźcie uporczywi, powtórzcie koniecznie własne frazy kilka

razy».

Instrukcja. „Prześledźcie odegraną sytuację, zwracając uwagę na to czy towarzyszyły jej

wyrażenia pozytywnych odczuć odpowiadających niewerbalnych wypowiedzi, na ile dokładnie

została wyrażona radość w postaci gestów „.

Dyskusja. „Co było najtrudniejsze w wyrażeniu emocji?”

Komentarz. W tej grze należy pokazać, że w przypadku wyrażenia pozytywnych uczuć niezbędna

jest konsekwencja i wytrwałość- powtórzenie schematu kilkakrotnie. Przykład: na odpowiedź syna

„ Ja oczekuję przyjaciół, którzy maja mnie odwiedzić” należy powtórzyć jeszcze raz: „ Niezależnie

od sytuacji, jestem szczęśliwa(y) i dumna(y) z tego, że sam zrobiłeś porządek.

W dyskusji często można słyszeć, że wyrażenie pozytywnych uczuć zupełnie jest bez sensu,

wygląda dziwnie lub niedostatecznie po męsku. Niektórzy uważają, że jest to brak wiary w siebie.

Istnieje przekonanie, że takiego rodzaju sformułowanie jest przejawem socjalnego niepokoju, na

przykład, strach pokazania się bezwartościowym lub strach przed tym, ze zostaniemy wyśmiani.

Ćwiczenie, 4: „ Co teraz czuję”

Instrukcja. „ Teraz spróbujemy jak można tylko najdokładniej nazwać uczucia, które w tej chwili

odczuwacie. W kolejności każdy z Was wsłucha się uważnie w siebie i spróbuje doprowadzić do

uczucie do maksimum – wyobrazić sobie go w najwyższym, prawie groteskowym stadium. Grupa

spróbuje odgadnąć, co to za uczucie. Jeśli grupa nie odgadnie, sami spróbujecie opisać Wasz stan

emocjonalny”.

Dyskusja. „ Czy mieliście przyjemność z „rozpalania” swoich uczuć? Kto miał z tego

nieprzyjemne odczucie? Jakie to były uczucia?»

Komentarz. W dyskusji zazwyczaj wykazane jest to, że przyjemnie jest zwiększać pozytywne

emocje, ale negatywne dają odczucie dyskonfortu. Należy też zaznaczyć, że jedne i drugie

wyzywalają u nas duże emocje..

Ćwiczenie 5: „Odgadnij uczucie”

Materiały. flamastry, karteczki z nazwami uczuć..

Instrukcja: „ Teraz każdy z Was otrzyma karteczki,

na której będzie napisane jedno uczucie. W kolejności jedno z Was postara się bez słów,

przedstawić jak wygląda człowiek, wyrażający to uczucie. Zadaniem pozostałych- nazwanie

uczucia” po imieniu”. Jak tylko zabrzmi nazwanie uczucia, napisanego na kartce, następny w

kolejności uczeń przedstawia swoje. W pracy tej będą pomocne dla odgrywającego uczucia Wasze

wypowiedzi, dopuszczające mnogość wariatów odpowiedzi”.

Dyskusja: Co było łatwiejsze- odgadywanie czy wyrażanie uczuć?

Jakie uczucia jest lepiej wyrażać- pozytywne czy negatywne?»

56

Ćwiczenie 6 : „ Słownik emocji”

Cel: rozwój możliwości werbalnego stanu.

Dodatkowe cele. Wprowadzenie elementu współzawodnictwa.

Instrukcja. Zespół klasowy dzielimy na 3 grupy. Każda grupa w ciągu 10 minut powinna ułożyć

bardzo długi spis stanów emocjonalnych. Będą to emocje ani pozytywne ani negatywne, po prostu

pośrednie- przykład, zaciekawienie, niecierpliwość, zdenerwowanie. Te stany zawierają w sobie i

pozytywne i negatywne emocje. Na przykład zdenerwowanie może kojarzyć się entuzjazmem i

nerwowością, niecierpliwość- to, przeczucie radosnego zdarzenia i trwoga przed czymś

nieprzyjemnym. Zainteresowanie może być „ słodyczą” i czymś męczącym … I tak, każda z grup

wymyśla dla siebie swój spis. Wygrywa ta grupa, która w ciągu 10 minut ułoży najdłuższy spis

ambiwalentnych stanów emocjonalnych.

Po 10 minutach zaczynamy turniej: Każda drużyna zaczyna od podania jednego stanu

emocjonalnego. Jeśli ten stan pojawił się u innej grupy tego stanu nie podajemy, ale wykreślamy go

ze spisu. Jeśli Wasz spis się wyczerpie wypadacie. Wygrywa ta grupa, która w wyniku wyliczeń ma

ostatni stan.

Dyskusja. „Jaki nowy stan dla siebie odkryliście?”

Jako prawidłowość uczniowie zauważą,jak skąpe jest ich powszechne słownictwo, w którym dla

opisania stanu rzadko wykorzystywane są inne słowa, oprócz „ normalnie” lub „ nieważne”.

Uczniowie na nowo odkryją dla siebie takie słowa, uśmiech, gmatwanina, ryzyko, zachwyt

niebezpieczeństwem, koncentracja, zatroskanie, zaskoczenie, zdziwienie, napięcie w oczekiwaniu,

nieprzyjemność, dyskomfort.

Ewaluacja:

1. Co to jest inteligencja emocjonalna i jaką rolę odgrywa ona w życiu człowieka?

2. Jak można radzić sobie ze złymi emocjami a jak rozwijać emocje pozytywne?

3. Na czym polega werbalizacja uczuć?.

57

Zajęcia Nr 9

Świadomy akt woli jako proces decyzyjny

Cele: 1. Zaznajomienie uczniów z pojęciem „wola”, „proces decyzyjny”.

2. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o podstawowych cechach woli

(nakierowanie na cel, zdecydowanie, siła woli itp.)

3. Zaktualizowanie u uczniów potrzeby rozwoju siły woli.

Czas 4 x 45 min.

Przebieg zajęć

Definicja woli i procesu decyzyjnego:

Wola, zdolność do stawiania i realizowania celów w sytuacjach, które wymagają pokonania

pewnych przeszkód, podjęcia decyzji, rozwiązywania konfliktów.

Wola człowieka manifestuje się w planowaniu realizacji celu, w poziomie i zakresie jego

aktywności, zachowaniu wobec trudności napotkanych na drodze do celu, jak również w

powstrzymywaniu się od wykonywania niektórych czynności.

W psychologii klasycznej wyróżniono obok procesów poznawczych i emocjonalnych - procesy

wolicjonalne, badane i opisywane jako akty woli. Obecnie określenie to zastąpiono pojęciem

„procesy decyzyjne”. Również termin „wola” nie jest w psychologii eksperymentalnej obecnie

używany - operuje się pojęciami zbliżonymi: czynność, dążenie, motywacja, mechanizmy

regulacyjne i inne, które opisują zachowanie człowieka.

Wolna wola – w filozofii i teologii, postulowana cecha ludzkiego umysłu i świadomości

pozwalająca człowiekowi samemu decydować o swoich czynach i nie być całkowicie

zdeterminowanym przez los, instynkty czy siły wyższe.

Sukces w zarządzaniu sobą jest owocem siły woli.

A skuteczne zarządzanie to robienie rzeczy we właściwej kolejności. Kierowanie decyduje o

ważności i hierarchii spraw, a zarządzanie pilnuje, aby hierarchia została zachowana. Wprowadza

to do życia dyscyplinę.

Tak, więc, jeśli zarządzasz sobą skutecznie - twoja dyscyplina pochodzi z wnętrza. Jest funkcją

twojej woli. Jeśli ma to przełożenia na życie, czyli działa, oznacza, że masz silną wolę, wewnętrzną

spójność, dzięki której potrafisz podporządkować się nadrzędnym wartościom.

Robienie rzeczy we właściwej kolejności, to wspólny mianownik dla wielu ludzi sukcesu. Pisze o

tym E.M.Gray w książce The Common Denominator of Success ( „Wspólny mianownik ludzi

sukcesu” ) :Ludzie sukcesu mają nawyk robienia rzeczy, których ci, co w życiu osiągają niewiele,

robić nie lubią. To nie znaczy, że oni na pewno lubią je robić, jednak ich chęć i niechęć

podporządkowane są sile ich celu oczywiście, ciężka praca, szczęście, odpowiednie stosunki, to

58

sprawy niezwykle istotne, jednak bez robienia rzeczy we właściwej kolejności, daleko nie

zajdziemy.

Właśnie to podporządkowanie wymaga celów, poczucia kierunków i wartości. Ale przede

wszystkim wymaga silnej woli - czyli siły na zrobienie czegoś, na co nie masz ochoty, bycia

funkcją własnych wartości niż funkcją chwilowych nastrojów. To daje siłę do spójności i

proaktywnego zachowania.

Teoria podejmowania decyzji

Decyzja jest wynikiem procesu aktywności umysłowej, podejmowanej w sytuacji wyboru.

Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż jedno rozwiązanie oraz rozwiązania

te różnią się od siebie efektywnością. W związku z powyższym w celu podjęcia decyzji konieczna

jest analiza sytuacji wyboru.

Analiza sytuacji wyboru opiera się głównie na znalezieniu odpowiedzi na dwa pytania:

7. Co chcę osiągnąć? / Co jest moim celem?

8. Jak osiągnąć cel w istniejących warunkach?

Ryzyko w procesie podejmowania decyzji

Ryzyko jest to stopień niepewności związany z możliwościami pojawienia się:

- nowych faktów,

- różnic w ocenie lub pomiarze faktów

- określonych rezultatów.

Podsumowując ryzyko jest ściśle związane z możliwością pojawienia się błędów na każdym z

etapów podejmowania decyzji. Szczególne znaczenie ma zagrożenie ulegania zasadzie dostępności.

Czyli skłonności do podejmowania decyzji na łatwo osiągalnych informacjach.

Jedną z technik minimalizowania ryzyka jest zredukowanie podejmowania decyzji do serii

logicznych uporządkowanych kroków – podejście atomistyczne.

Za pomocą małych kroków można skupić się i przeanalizować min.:

- wiarygodność informacji,

- ewentualną potrzebę uzyskania dodatkowych informacji,

- nowe alternatywy i rozwiązania,

- wszystkie sposoby oceniania możliwości,

- następstwa decyzji,

- sposoby podejmowania działań.

Przeciwieństwem podejścia atomistycznego opartego na logice jest podejście holistyczne, które

zakłada, że w sytuacji niepewności należy stosować metody intuicyjne.

W konsekwencji, w zależności od preferencji którejś z metod, rozróżniane są style podejmowania

decyzji.

Style podejmowania decyzji (metodyczny i intuicyjny).

Styl / podejście metodyczne charakteryzuje osoby, które:

1. Podczas podejmowania decyzji postępują według ustalonych kroków (etapów, schematów).

2. Mają świadomość zarówno przebiegu samego procesu jak i stosowanych metod.

3. Uzasadniają rozwiązania stosowanymi metodami.

4. Wcześnie ustalają ograniczenia.

59

5. Szczegółowo analizują alternatywy.

6. Systematycznie poszukują dodatkowych informacji.

Styl / podejście intuicyjne charakteryzują osoby, które:

1. Maja na uwadze ogólny obraz sytuacji, a nie jej szczegóły.

2. Wielokrotnie redefiniują problem lub decyzje.

3. Usprawiedliwiają decyzje jej rezultatami.

4. Jednocześnie rozważają różne możliwości.

5. Swobodnie „przeskakują” pomiędzy etapami (krokami) procesu decyzyjnego.

6. Szybko i pobieżnie analizują alternatywy.

5. Proces decyzyjny - schemat.

Istnieje szereg schematów decyzyjnych, rozumianych jako kolejno po sobie następujące

działania, w wyniku, których zostaje podjęta decyzja.

SCHEMAT ETAPOWY:

Polecane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1.

Cel. Ćwiczenie służy jako bodziec do indywidualnego podejmowania decyzji i

stwarza możliwość przedyskutowania w klasie wagi podjętej decyzji. Procedura.

Każdy uczeń obmyśla i pokazuje, jak można wykorzystać patyk ( wskaźnik) w inny

sposób niż dotąd. Im wyższe tempo ćwiczenia, tym lepiej.

Przykład. Pałka do palanta, flet.......

Ćwiczenie 2.

Cel. Naprowadzenie uczniów na myśl o różnorodności wariantów, następstw

decyzji.

Instrukcja. Uczniowie pracują w parach. Jeden pisze utwierdzenie, zaczynające się

V.WDROŻENIE I.OKREŚLENIE

SYTUACJI

IV.WYBÓR II.ANALIZA

III.BADANIE

ALTERNATYWNE

60

od słów, „Jeśli”, a drugi zgadzając się z tym utwierdzeniem po słowie „ to”.

Następnie uczniowie zamieniają się rolami.

Przykład. Jeśli ja uderzę psa, to......

Ćwiczenie 3.

Cel. Pobudzenie twórczego potencjału i otrzymanie oryginalnych idei i działań.

Każdy z nas rozwiązuje problemy i poszukuje nowych idei na swój sposób. Prawdziwy wpływ ma

to ma zawód. Przestudiowanie, jak inni ludzie rozwiązują problemy, rozszerza nasz horyzont i

pozwala nam wpłynąć na problem pod innym katem.

Instrukcja. Klasę dzielimy na grupy 2 osobowe. Zadaniem grup będzie wymyślenie, w jaki sposób

człowiek jednego zawodu stara się przyjąć myślenie ( nawyki i metody myślowe) człowieka innego

zawodu. Otrzymamy w ten sposób podwójny obieg.Uczniom podajemy przykładowe zestawienia

różnych zawodów. Przedstawiciel zawodu A stara się myśleć jak przedstawiciel zawodu B. Sposób

podejścia do problemu pozostawiamy uczniom. Rezultaty pracy uczniowie zapisują na kartce i po

skończonym ćwiczeniu prezentują na forum klasy.

Przykładowe zestawienia

1. Policjant starający się myśleć jak biolog.

2. Nauczyciel historii starający się działać jak detektyw.

3. Malarz artysta próbujący się wczuć w rolę kelnera.

Ćwiczenie 4.

Cel. Orientowanie się uczniów w sytuacjach wymagających podjęcia decyzji.

Materiały. Kartki papieru formatu A-4, tyle ilu jest uczniów. Kartki papieru

dzielimy liniami pionowymi na 5 pól, do których uczniowie będą wpisywać swoje

oceny 1. Bardzo dobrze, 2. Dobrze, 3. Czasami dobrze, 4. Źle, Bardzo źle.

Instrukcja. Nauczyciel odczytuje różnorodne sytuacje, a uczniowie oceniają ich w

skali zgodnie z ważnością. Następnie na forum klasy dyskutujemy na temat

podjętych decyzji.

Przykładowe sytuacje. Przyjmować aspirynę, wołać na ratunek, pozostawać w

szkole po zajęciach, obgryzać pióro, gubić książki z biblioteki, jeździć po pijanemu,

zadawać ból ludziom, palić papierosy, kraść w sklepie itp.

Ćwiczenie 5

Cel. Analiza i ocena alternatyw

Materiały. Zapisane na kartkach warianty wypowiedzi.

Instrukcja. Uczniom odczytujemy tekst. Klasę dzielimy na grupy 5-7 osób. Grupa

wybiera najlepszy wariant i najgorszy. Następnie poddajemy dyskusji na forum

klasy nasze wybory.

Przykład tekstu. Piotr i mama poszli do sklepu, aby zrobić zakupy na zabawę

klasową. Układając produkty, upuścili jedną siatkę z produktami na podłogę. Soki,

słoiki, cukierki rozleciały się na sklep.

61

Warianty postępowania. 1. Powiedzieć sprzedawcy. 2. Zabrać ze sobą. 3. Wyjść i

zapomnieć o wszystkim. 4. Zebrać większe kawałki.

Ćwiczenie 6.

Cel. Rozwój nawyków przyjęcia odpowiedzialności w trudnych sytuacjach.

Materiały. Napisane na oddzielnych kartkach moralnych dylematów.

Instrukcja. Uczniowie w grupach 5-7 osobowych czytają moralne dylematy.

Wypracowują alternatywne rozwiązania. Omawiają swoje warianty w grupowej

dyskusji.

Przykład dylematu. W niedzielę pod wieczór Adam grał w piłkę na placu szkolnym

i nagle usłyszał dźwięk rozbijanego szkła. Pobiegł w kierunku dochodzącego

dźwięku. Zobaczył 3 chłopców, przyjaciół starszego brata, którzy przez rozbite okno

weszli do budynku szkoły, wprost do klasy Adama. Porozrzucali krzesła i włamali się

do szafy. Adam stanął za filarem budynku i z osłupieniem patrzył na przebiegł

zdarzenia. Chłopcy zabrali z szafy magnetofon i tak jak weszli tak i wyszli w

pośpiechu z budynku szkoły. W poniedziałek rankiem do klasy przyszedł dyrektor i

zapytał, czy ktoś nie wie, kto mógł włamać się do szkoły?

Pytania do przedyskutowania przez grupę:

1. Czy Adam powinien opowiedzieć dyrektorowi szkoły o całym zdarzeniu?

Jeśli klasa powie „ tak”, to czy, jeśli:

brat Adama prosił o milczenie;

brat Adama zagroził mu bójką, jeśli cokolwiek piśnie?

Jeśli klasa uzna, że w takich okolicznościach powinien milczeć, to:

co, jeśli dyrektor obiecał nie wydać Adama;

co będzie z Adamem, jeśli a) powie b) będzie milczał?

Czy powinien mówić Adam? Dlaczego?

Czy wyjawienie przez Adama informacji o zdarzeniu jest jego długiem jako ucznia

szkoły?

Czy jeśli dyrektor szkoły obiecał nagrodę za ujawnienie włamywaczy, zmienia to

stosunek Adama?

Co jest ważniejsze, być w zgodzie z przyjaciółmi lub być dobrym obywatelem?

Jeśli Adam wszystko opowie, to, komu to powinien powiedzieć?

Gdybyście byli Adamem, to jak postąpilibyście?

Ćwiczenie 7. Katastrofa na pustyni

Instrukcja. Czas ćwiczenie około 1,5 godz. Każdy z uczestników otrzymuje blankiet ze spisem

przedmiotów. Prowadzący przekazuje grupie następująca instrukcję:

Od tego momentu wszyscy jesteście pasażerami samolotu Bening 707. Nasz samolot leci z

Europy do Afryki. W czasie naszego lotu wystąpiła nieoczekiwana awaria jednego z silników.

Jesteśmy obecnie nad pustynią Sahara. Samolot traci wysokość. Kapitan podjął decyzje o

natychmiastowym lądowaniu na pustyni. Wszyscy szczęśliwie lądujemy w nieznanym miejscu,

62

mimo, że maszyna rozpadła się na części. Jedyną informację, którą przekazał nam kapitan

jest to, że jesteśmy 300 km od najbliższej osady. Pod częściami samolotu udało nam się zebrać

piętnaście przedmiotów, które jak my ocalały z katastrofy.

Wasze zadanie – przeanalizować ważność tych przedmiotów pod kątem ich przydatności do

przetrwania na pustyni. W tym celu należy postawić przy każdym przedmiocie cyfrę od 1 do 15.

Cyfra 1 postawcie przy przedmiocie najbardziej nieodzownym a cyfrę 15 przy najmniej

przydatnym. W tym celu dostaniecie blankiet ze spisem przedmiotów. Każdy z Was pracuje

samodzielnie ( około 15 minut).

Spis przedmiotów:

1. Nóż myśliwski.

2. Latarka.

3. Lotnicza mapa terenu.

4. Polietylenowy płaszcz.

5. Kompas.

6. Turystyczna kuchenka gazowa.

7. Strzelba myśliwska z pasem naboi.

8. Spadochron biało-czerwonego koloru.

9. Słoiczek soli.

10. Półtora litra wody dla każdego.

11. Miernik jadalności zwierząt i roślin.

12. Okulary słoneczne dla każdego.

13. Litr wódki dla wszystkich.

14. Letnie odzienie dla każdego.

15. Lusterko kieszonkowe.

Po przeanalizowaniu przez każdego z grupy spisu ważności przedmiotów, prowadzący proponuje

grupie pracę w parach i ponowne przeanalizowanie spisu ważności przedmiotów (uzgodnienia w

parach zapisujemy w drugiej kolumnie) w ciągu 10 minut.

Następny etap pracy – ogólna praca w całej grupie w celu uzgodnienia decyzji grupy, co do

ważności przedmiotów ( czas pracy 30 minut)

Ćwiczenie to pokazuje oddzielne decyzje członków grupy, formy dyskusji i wymiany informacji

oraz walkę na argumenty.

Po podjęciu decyzji przez grupę i przedstawieniu przez lidera grupy wyników, prowadzący

przeprowadza dyskusję na temat podejmowania decyzji zadając proponowane pytania:

1. Z czego jesteś zadowolony a z czego nie?. Czy według Ciebie dyskusja poszła w

dobrym kierunku czy złym i dlaczego?

2. Czy była wypracowana strategia ratunkowa przez grupę? Czy zgadzasz się z tą

strategią czy też nie ?

3. Kto miał największy wpływ na podejmowanie decyzji w grupie a przez to stał się

liderem grupy?

4. W jakim momencie pojawił się lider i co wpłynęło na to, że porwał za sobą grupę?

5. Jakie sposoby zachowania okazały się najmniej adekwatnymi?

6. Czy trudno jest podjąć decyzje w ekstremalnych warunkach?

7. Czy łatwo jest podjąć decyzję w imieniu wszystkich?

63

Test: Twój styl podejmowania decyzji?

Przed Tobą zmodyfikowany test Izabeli Myers Briggs8 określający tylko skalę „Myślenie–

Uczucie”. Twoim zadaniem jest odpowiedzenie na poniższe pytania wybierając wariant odpowiedzi

„a lub b”

Na pytania prosimy odpowiadać stanowczo bez zbędnego zastanawiania się.

1.Co bardziej bierzesz pod uwagę u ludzi?

1a) Ich prawa 1b) Ich uczucia

2.Masz skłonność:

2a) Bardziej cenić logikę niż uczucia 2b) Emocje cenisz więcej niż logikę

3.Która z wypowiedzi jest dla Ciebie największym komplementem?

3a)Ten człowiek jest zawsze rozsądny 3b)Ten człowiek posiada prawdziwe uczucia

4.Co jest dla ciebie większym błędem?

4a)Przejawiać zbyt wiele ciepła 4b)Być niedostatecznie ciepłym

5.Jakiego kierownika( przywódcę) cenisz)?:

5a)Zawsze dokładnego 5b)Zawsze uprzejmego

7.Co zdarza się częściej?

6a)Twoimi uczuciami rządzi rozum 6b)Pozwalacie swojemu rozumowi podążać

za uczuciem

7.Co jest większym odczuciem braku?

7a)Być nierozsądnym 7b)Być obojętnym

Jakie słowo w każdej z tych par bardziej odpowiada Twojemu duchowemu

odczuciu?

8-а stanowczy 8-b współczujący

9-а analizować 9-b sympatyzować

10-а wyższość 10-b powodzenie

11-а krytyczny 11-b niekrytyczny

12-а przekonywujący 12-b bojaźliwy

13-а uparty 13-b łagodny

14-а cierpieć milcząc 14-b przebaczyć

15-а co powiedział 15-b kto powiedział

15-а stanowczy 16-b oddany

17-а przezorny 17-b sympatyk

18-а sprawiedliwość 18-b litość

19-а ostrożny 19-b ufny

20-а Bez zahamowań 20-b delikatny

21-а myśleć 21-b przeżywać

22-а sędzia 22-b godzący

23-а sprzeczać się 23-b zgadzać się

8 http://www.myersbriggs.org/( oficjalna stronica Izabeli Myers Briggs )

64

Każde pytanie w teście oceniamy w pkt od 0 do 2. Podsumowując punkty w każdej z kolumn, w

przybliżeniu ustalicie, do jakiego należycie typu.

Pytanie Pkt Pytanie Pkt

1-а 2 1-b 0

2-а 2 2- b 2

3-а 2 3- b 1

4-а 1 4- b 0

5-а 0 5- b 1

6-а 1 6- b 1

7-а 0 7- b 1

8-а 2 8- b 0

9-а 1 9- b 2

10-а 1 10- b 1

11-а 1 11- b 1

12-а 2 12- b 2

13-а 2 13- b 0

14-а 2 14- b 0

15-а 1 15- b 1

16-а 1 16- b 1

17-а 2 17- b 1

18-а 2 18- b 2

19-а 2 19- b 0

20-а 2 20- b 1

21-а 2 21- b 2

22-а 2 22-b 0

23-а 0 23- b 0

Myślenie, logika Razem:

Uczucie, etyka Razem:

T - Thinking F - Feeling

Interpretacja:

Przedstawiciele „myślącego” typu (T - Thinking), jako reguła, są ludźmi zawsze trzeźwo

patrzącymi na świat, lub uważają się za takich. Swoje decyzje podejmują na podstawie logicznej

65

analizy obiektywnych faktów, przy czym, są skłonni rozpatrywać najmniejsze detale w tym i te,

które są nieprzyjemne- alternatywna droga. Uczucia dla nich nie maja większego znaczenia.

Skłonni są jednak uwzględniać cudze idee, ale pozostawiają ich bez uwagi na cudze emocje.

Harmoniczne stosunki z otoczeniem nie są dla nich nie zbyt ważne. Z łatwością krytykują innych,

jeśli widzą, że maja ku temu podstawę. Mogą zranić czyjeś uczucia i nawet tego nie zauważą.

Kiedy przyjęte przez nich działania okażą się trafnymi, czują się spełnionymi i zadowolonymi, przy

czym liczą na otoczenie, że uzna ich zasługi?

Przeciwieństwem typu „myślącego” jest typ „emocjonalny” lub „uczuciowy” z ang.(F - Feeling)

Ludzie tego typu w większym stopniu są zorientowani na osobiste etyczne wartości każdego

człowieka. Oni uważają, że logika jest niedostatecznym instrumentem przy podejmowaniu decyzji

– przecież ona nie pozwala uwzględnić taki istotny z punktu widzenia momentów, jak „ podoba się

– nie podoba się”. Dlatego podejmując działania, starają się uwzględniać uwagi i uczucia

wszystkich, kto ma związek ze sprawą. Uczucia, stosunek do sprawy cenią bardziej, aniżeli wkład

czy pozytywne idee. Podejmując działania, dziesięć razy pomyślą, – jakie uczucia, emocje to

działanie wyzwala u innych. Wnioski i konkluzje dokonują, na podstawie etycznych i ważnych

ocen.

Według opinii, harmoniczne stosunki z otoczeniem- to ważna dla nich część życia. Dlatego przy

współpracy z innymi są taktyczni, delikatni, współczujący. Z drobnostek robią przyjemność, i

uciekają od nieprzyjemności a tym bardziej od krytyki. Jako reguła, posiadają zdolności rozumienia

ludzi, ich zainteresowania, i dążą do ich poznania. Sukcesy własne staja się sukcesami i radością

innych.

Ewaluacja:

1. Czy trudno jest w życiu podejmować decyzje?

2. Jakie decyzje są dla Ciebie najtrudniejsze i kto pomaga Ci w ich podejmowaniu?

3. Co pomaga Ci w podejmowaniu decyzji a co wprowadza utrudnienia?

4. Które decyzje podejmujesz sam, a które wspólnie z innymi?.

66

Moduł III. Mój obraz

Zajęcie Nr 10

Odkrywam siebie

Cele:

1. Uaktualnienie procesu osobowego samookreślenia poprzez otrzymanie wiadomości o

samym sobie.

2. Stworzenie warunków do rozwoju zainteresowań i potrzeby do samopoznania i

gotowości na zmiany.

Czas 2 x 45 min.

Przebieg zajęć.

„Ja” – Ja to struktura poznawcza lub zbiór struktur poznawczych, które organizują,

modyfikują i integrują funkcjonowanie podmiotu. Schematy ja są poznawczymi

uogólnieniami na temat ja wywiedzionymi z przeszłych doświadczeń, które organizują i

ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczących ja, objętych

społecznym doświadczeniem jednostki ( Markus,1977)

„Ja” rozpatruje się jako jeden z komponentów osobowości, zawierających:

1. Wyobrażenie o swojej indywidualności (identyczność);

2. Określenia własnych zainteresowań, skłonności, ważnych orientacji;

3. Dokonanie własnej samooceny i szacunku do siebie samego.

W pojęciu „Ja” wyróżniamy:

1. „Uczucie-Ja” – przeżywanie siebie jako subiektu działania.

2. „Ja- koncepcję” – wyobrażenie o sobie jako o obiekcie samoobserwacji.

Elementy „Ja-koncepcji”:

„teraźniejsze Ja”, (kim widzę siebie w obecnie);

„dynamiczne Ja” (moje dążności, kim zostać);

„fantastyczne Ja”, (jakim chciałbym być);

„idealne Ja”, (jakim powinienem być, poczynając z morali i innych wzorców);

„wyobrażalne Ja” (maska, ukrywanie prawdziwych przeżyć) itd.

Rozważania o zawodowej przyszłości każdy urzeczywistnia w swoich myślach od „ realnego-

ja” do „ idealnego ja”. Np., każdy żołnierz marzy by zostać pułkownikiem czy generałem.

Oczywiście jest to osobna sprawa, jak przejść poszczególne etapy i co należy zrobić w tym

kierunku. lub, jeśli nie ma wyraźnego planu o przyszłym zawodzie, to przeglądamy w

67

myślach różne warianty, także najbardziej fantastyczne. Jak raz jest to „Ja fantastyczne”. Lecz

właśnie „ Ja realne” jest wyjściowym punktem wszystkich planów człowieka.

Proponowane ćwiczenia:

1. Mini-test „Czy znasz siebie?”

Instrukcja: Wielu z Was bojąc się realnego życia, buja w obłokach. Odpowiedzcie na

proponowane pytania” tak” lub „ nie” a dowiecie się na ile jesteście pragmatyczni.

1. Kupiwszy gazetę, wcześniej ja przeglądasz a następnie czytasz?

Czy więcej jesz, kiedy jesteś podenerwowany i rozżalony?

Czy myślisz o swoich sprawach podczas posiłków?

Czy ukrywasz swoje listy przed innymi?

Czy interesuje cię psychologia?

Boisz się jechać z niewielka prędkością?

Czy uciekasz w myśli od śmierci?

Czy lubisz pomarzyć przed snem, leżąc w łóżku?

Czy jesteś czasami mocno zmęczony nawet po 8 godzinach snu?

Czy dzielisz się z innymi swoimi osobistymi problemami?

Czy czytasz miłosne romanse?

Czy uciekasz od samotności?

Czy bywa i tak, że z powodu nieprzyjemności jesteś czasami chory?

Czy zdarzyło się tobie przejechać przystanek przez roztargnienie i nawał myśli?

Czy miałeś pragnienie przenieść się mieszkać do innego miasta?

Czy uważasz charakter za cechę dziedziczną?

Czy oglądasz filmy do końca, jeśli są o miłości?

Opracowanie tekstu:

Podliczcie liczbę odpowiedzi „ tak” i dla każdej odpowiedzi zapiszcie liczbę 5. Otrzymacie

określona sumę.

Interpretacja rezultatów:

Od 75 do85 pkt - Wybacz, ale ty uciekasz od rzeczywistości. Należy, więc popatrzeć na

świat oczyma realisty a szczególnie na jego działania. Takie spojrzenie na świat i życie

uchroni cię od nieprzyjemności.

Od 55 do 75 pkt – Twoje myśli nie zawsze mają odbicie w realnym życiu. Dlatego to

przeszkadza ci. Nie trać czasu na myśli zbędne. Nie szukaj idealnego rozwiązania wszystkich

życiowych problemów.

Od 30 do 55 pkt – Stanowisz równowagę miedzy iluzjami a racjonalnością. Umiesz ocenić

realnie to, co jest rzeczywiste i to, co nazywa się mrzonką.

Od 5 do 30 pkt – Jesteś nadmiernym pragmatykiem. Brakuje ci czasu i chwili na

romantyczność, która chociaż po części przydaje się w życiu. Niezbędnym jest wykorzystać

poczucie humoru.

Wskazówki dla prowadzącego. Należy zwrócić uwagę, na niektóre niedokładności ujęte w

teście. Test ma tutaj służyć jako środek do zainteresowania uczniów pojęciem samopoznania

i przygotować ich do zmian, które winni podejmować w swoim życiu.

68

Ćwiczenie 1 .„ Jak Cię widzą tak cię piszą

Instrukcja. Każdy z uczestników bierze w ręce swój ulubiony przedmiot i od osoby tego

przedmiotu opowiada o swoim właścicielu „ Ja długopis Marka, jestem u niego już ponad

miesiąc i w ciągu tego czasu dowiedziałem się o nim... „).Inne „ przedmioty mogą zadać

opowiadającemu dowolne pytanie o jego właścicielu.

Komentarz psychologiczny. Taka forma samookreśla, kiedy człowiek mówi o sobie w

trzeciej osobie, identyfikując się z martwymi przedmiotami, pozwala być bardziej otwartym i

podzielić się tajemnicą ułatwia zadanie samootwarcia.

Kontynuacja ćwiczenia: Czas na przeprowadzenie tego ćwiczenia należy z góry określić, ale

taki by każdy z uczestników miał możliwość wypowiedzenia się, gdyż może to wywołać

rozdrażnienie.

Wskazówki dla prowadzącego: Uzasadnionym byłoby, aby rozmowę zaczął prowadzący,

gdyż daje on wzór prezentacji. Im bardziej przy tym będzie otwarty i szczery tym lepiej to

wpłynie na tempo pracy pozostałych

Ćwiczenie 2. „ Powiedź mi, kim jest Twój przyjaciel”.

Instrukcja. Bezwzględnie, w każdej grupie jest osoba, która w czymś tam jest podobna do

Was. W ciągu 5 minut powinniście naszkicować jego „ psychologiczny” portret. Nie należy

sugerować się oznakami zewnętrznymi. W portrecie powinno być nie mniej niż 10-15 cech

charakteru, przyzwyczajeń, osobliwości, należących wyłącznie do niego.

Następnie zebrać, wymieszać, a pozostali powinni odgadnąć.

Psychologiczny komentarz. To ćwiczenie w dużym stopniu pokazuje umiejętności

zrozumienia otaczających nas ludzi, widzieć ich osobliwości. Oprócz tego, ono przygotowuje

uczestników do bardziej uważnego stosunku jeden do drugiego.

Ćwiczenie 3. Odbiór, „Kim jesteś”.

Instrukcja. Uczniowie na plecach mocują duże arkusze papieru z pytaniami. Następnie każdy

z uczniów wpisuje uczestnikom grupy jedną odpowiedź na przedstawione pytanie. Na

zakończenie podsumowujemy w grupie utworzone charakterystyki.

Komentarz psychologiczny. Dane ćwiczenie stanowi dla grupy rodzaj sprzężenia zwrotnego.

Na tym etapie w grupie aktywno wykorzystane są techniki trapi gestalt i psychodramy, a

także terapii cielesnej i neurolingwistycznego programowania ( NLP). Prawidłowością w

stadium przewartościowania jest nauka sposobów uczenia się rozwiązywania osobistych i

zawodowych problemów i przyjęciu w stosunku do zdarzeń i ludzi.

Ewaluacja:

1. Czy marzenia prowadzą nas do osiągnięcia w życiu realnych celów? Jeśli tak to

podaj namacalne fakty, jeśli nie to uzasadnij swoją wypowiedź.

2. Co ułatwia w życiu realizację własnych pragnień i dążeń?.

3. Czy łatwiej jest Ci zrozumieć innych, rozumiejąc siebie samego?

69

Zajęcia Nr 11

Paleta zdolności

Cele:

1. Zaznajomienie uczniów z pojęciem „ zdolności” oraz roli, jaka odgrywają w życiowej

działalności człowieka.

2. Ukształtowanie u uczniów sposobów na ujawnianie własnych zdolności.

Czas 3 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Pojęcie zdolności:

W literaturze psychologicznej pojecie „zdolności” używane jest, w co najmniej czterech

znaczeniach dla naszych celów użyliśmy jednak przykładową definicję polskiego autora

Czesława Nosala:

Zdolności9 - to dyspozycje poznawcze. Obok zdolności ogólnych występują zdolności

specjalne. Zdolności ogólne, to dyspozycje globalne, odnoszące się do umysłu jako całości.

Zdolności specjalne maja charakter lokalny – są układami wyspecjalizowanymi w odbiorze i

przetwarzaniu określonego rodzaju bodźców.

Umownie zdolności można podzielić na ogólne i specjalne:

Zdolności ogólne Zdolności specjalne

- przejawiają się w każdym działaniu i

wpływają na wszelkie poczynania

często mówimy o zdolnościach

ogólnych jako inteligencja ogólna,

która definiowana jest jako ogólna

zdolność do uczenia się, ogólna

zdolność rozwiązywania nowych zadań

i problemów

-związane są z określonymi rodzajami

dziedzinami bądź formami działalności,

zdolności specjalne nazywane są też

zdolnościami kierunkowymi, jako, że

występują, w ramach określonych

kierunków działalności ludzkiej.

Niezbędnym jest zauważyć, że sukces wypełnienia dowolnego zadania zależy nie od jednej

dowolnej, ale od zestawu różnych zdolności, przy czym zestaw ten, dający jeden i ten sam

rezultat może być uwarunkowany różnorodnymi zdolnościami – uruchamiający tak zwane

kompensacyjne mechanizmy całości, ogólne i specjalne zdolności istnieją, dopełniając jedne

drugich. Całokształt ogólnych i specjalnych zdolności, przypisanych konkretnemu

człowiekowi, tworzy „ uzdolnienia”. Uzdolnienie jest to specyficzna konfiguracja zdolności

9 Nosal, C. (1990). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PWN.

70

ogólnych i specjalnych, umożliwiająca bardzo dobre wykonanie określonej, ukierunkowanej

treściowo działalności. Ludzie różnią się od siebie poziomem uzdolnień specjalnych i w

konsekwencji osiągają niejednakowe efekty swojej pracy. Autentyczne uzdolnienia w wielu

kierunkach zdarzają się bardzo rzadko. Najczęściej spotyka się człowieka posiadającego

uzdolnienia w jakiejś jednej dziedzinie aktywności. Wysoki zaś stopień zdolności nazywamy

„ talentem ”.

Niektóre rodzaje zdolności:

a) teoretyczne -skłonności człowieka do abstrakcyjno-teoretycznych rozmyślań.;

b) praktyczne - skłonności do konkretnych praktycznych działań.

c) naukowe -określa szybkość uczenia się i kształcenia w, przyswojeniu przez

człowieka wiadomości, umiejętności i nawyków, kształtowaniu cech

osobowościowych.;

d) twórcze -tworzenie przedmiotów materialnej i duchowej kultury, tworzenie

nowych idei, odkryć.

Zdolności komunikacyjne, przedmiotowo- twórcze - mowa człowieka jako środek

komunikacji, zdolności osobistej percepcji i oceny ludzi, zdolności socjalno-psychicznej

adaptacji i różnorodnych sytuacji, zdolności przyciągania ludzi do siebie, wejście w kontakt.;

Przedmiotowo-poznawcze - zdolności do różnorodnych teoretycznych i praktycznych

działań.

Każdy człowiek posiada potencjalnie ( ukryte) możliwości do rozwoju zdolności. Stają się

one realne, kiedy pod wpływem potrzeb pracy zawodowej wykształca się system cech, dzięki

którym osiągamy sukces w działaniu.

Pamiętaj: zdolności są bardzo dynamiczne i ruchome.

Obserwując działania ludzkie, można wykazać, że w pracy i w nauce znacznie różnią się one

jedna od drugiej wg:

- tempa twórczego awansu;

- znaczenia osobliwości osiąganych rezultatów.

Jeśli takie różnice ujawniają się przy względnie równym zapasie wiadomości i nawyków, to

mówimy o zdolnościach do tych rodzajów działań. Osobliwości uwagi, pamięci, myślenia i

wyobrażenia mogą występować w cechach zdolności. Np.: szybkość i trwałość

zapamiętywania odgrywają ważną role w nauce.

Zdolności

odzwierciedlają możliwości człowieka;

wpływają na stopień sukcesu i czas oswojenia się z

różnymi rodzajami działań.

Dyskusja. Poleca się przedyskutowanie z uczestnikami takiego rzadkiego zjawiska jak to, że

jeden człowiek wszystko łapie w lot, inny zaś traci wiele czasu i sił. Jeden osiąga wysoki

stopień mistrzostwa, a drugi mimo swojego trudu średni. Należy zwrócić uwagę i na to, że są

niektóre rodzaje działalności, w których sukces może osiągnąć człowiek tylko przy

określonych zdolnościach, np. sztuka, nauka, sport itp.

71

Polecane ćwiczenia:

Test oceny zdolności komunikacyjnych i organizacyjnych

( opracowanie własne)

Zdolnosci organizacyjne - w ich strukturze nie trudno jest wydzielić umiejętności wpływu na

ludzi do osiągnięcia przez nich sukcesu w rozwiązywaniu przez nich określonych zadań i

osiągnięcia zamierzonego celu, umiejętności operacyjnego orientowania się w sytuacji, w

której ujawnia się inicjatywa do podejmowania pracy grupowej.

Zdolnosci komunikacyjne – łatwość i umiejętność do nawiązywania kontaktów towarzyskich

z innymi, dążności do rozszerzenia sfery komunikacyjnej, do uczestnictwa w towarzyskich i

grupowych przedsięwzięciach, dających pełne zada walenie, w szerokim tego słowa

znaczeniu.

Analiza zdolności komunikacyjnych i organizacyjnych pozwala rozpatrywać ich strukturę,

wyodrębniając w ich strukturze takie komponenty, które mogą być indykatorami

odpowiednich zdolności.

Instrukcja. Przed wami test z pytaniami, na które należy odpowiedzieć tak lub nie w

zależności od utwierdzenia lub negacji.. Pytanie twierdzące zaznaczamy znakiem „+ „a

negujące znakiem „ – ”.

1.Czy posiadasz dużo przyjaciół, z którymi utrzymujesz kontakty?

2.Czy często udaje się Tobie przekonać swoich przyjaciół do swojego zdania?

3.Czy długo czujesz się źle, kiedy przyczyną takiego samopoczucia był ktokolwiek z twoich

przyjaciół?

4.Czy masz poczucie słabo zorientowanego, kiedy jesteś krytykowany?

5.Czy odczuwasz potrzebę poszerzenia kręgu swoich przyjaciół o zupełnie innych przyjaciół?

6.Czy pociąga cię praca wolontariacka?

7.Czy jest prawdą, że wolisz zajmować się konkretną pracą ( np. czytać książki, majsterkować

itp.) niż uczestniczyć w kontaktach towarzyskich?

8.Czy jeśli w twoich planach wynikły jakieś przeszkody, z łatwością od nich odstępujesz?

9. Czy łatwo nawiązujesz kontakty z ludźmi, którzy od ciebie znacznie są starsi?

10. Czy lubisz ze swoimi przyjaciółmi organizować różne przyjęcia lub zabawy?

11. Czy z trudnością wchodzisz w nowe towarzystwo?

12. Czy lubisz odkładać swoje sprawy na inne dni, które mogłabyś- (byś) wypełnić dzisiaj?

13. Czy łatwo nawiązujesz kontakty z nieznajomymi?

14. Czy starasz się, aby twoi przyjaciele zgadzali się z twoim zdaniem?

15. Czy trudno jest tobie przyzwyczaić się do nowego kolektywu?

16. Czy jest prawdą, że nigdy nie miałaś (eś) konfliktu ze swoi kolega z powodu

niewypełnienia obowiązku lub polecenia?

17. Czy dążysz w dogodnej sytuacji, aby zapoznać się i porozmawiać z nowym człowiekiem?

18. W podejmowaniu ważnych spraw często bierzesz inicjatywę na siebie?

72

19. Czy często drażnią cię ludzie z otoczenia i chciałabyś-(byś) pobyć chwilę sam?

20. Czy jest prawdą, że w nowej sytuacji czujesz się nieswojo?

21. Czy lubisz stale przebywać wśród ludzi?

22. Czy czujesz rozdrażnienie, kiedy nie możesz dokończyć danej sprawy?

23. Czy odczuwasz zakłopotanie, tremę, kiedy musisz wykazać inicjatywę, aby zapoznać się z

nowym człowiekiem?

24. Czy jest prawdą, że często unikasz kontaktów z przyjaciółmi?

25. Czy lubisz brać udział w grach zespołowych?

26. Czy często przejawiasz inicjatywę przy rozwiązywaniu pytań, dotyczących interesów

twoich przyjaciół?

27. Czy jest prawdą, że czujesz się nieswojo w nowym nieznanym otoczeniu?

28. Czy jest prawdą, że rzadko dochodzisz słuszności swoich praw,?

29. Czy uważasz, że z trudem przychodzi ci ożywienie dyskusji w nieznanym towarzystwie?

30. Czy brałeś udział w pracach społecznych na rzecz szkoły, klasy, grupy?

31. Czy dążysz do ograniczenia kręgu swoich znajomych i przyjaciół?

32. Czy jest prawdą, że nie dążysz bronić swojego prawa, kiedy od razu nie było ono

nieprzyjęte przez ogół?

33. Czy czujesz się skrępowany, znalazłszy się w nieznanym towarzystwie?

34. Czy z ochota organizujesz przyjęcia dla swoich przyjaciół?

35. Czy jest prawdą, że czujesz się swobodnie, kiedy musisz wygłaszać mowę przed dużym

audytorium?

36. Czy często spóźniasz się na spotkania lub na lekcje?

37. Czy jest prawdą, że masz dużo przyjaciół?

38. Czy często jesteś w centrum uwagi swoich przyjaciół?

39. Czy często zmuszasz się do rozmowy z mało znana osobą?

40. Czy jest prawdą, że źle się czujesz w dużej grupie swoich przyjaciół?

Deszyfrator

Zdolności komunikacyjne: odpowiedz „tak” na pytanie: 1, 5, 9, 13, 17, 21, 25, 29, 33, 37. i

odpowiedzi” nie” na pytania: 3, 7, 11, 15, 19, 23, 27, 31, 35, 39.

Zdolności organizacyjne: pozytywne odpowiedzi na pytania 2, 6, 10, 14, 18, 22, 26, 30, 34,

38 i negatywne na pytania: 4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40.

Opracowanie

Przy pomocy deszyfratora podliczcie liczbę pytań z waszym. Kryterium oceny K wyraża

odniesienie w stosunku do ilości utwierdzeń w zadanych pytaniach. Maksymalnie liczba

utwierdzeń równa się (K= 20). Wskaźniki wahają się od 0 do 1 (to ilościowa

charakterystyka). Dla jakościowej charakterystyki standaryzacji wykorzystane są skale ocen.

Interpretacja rezultatów zgodnie z poniższymi skalami

Skala ocen zdolności komunikacyjnych

73

K Ocena Stopień

0,1 - 0,45 1 niski

0,46 - 0,55 2 niższy średniego

0,56 - 0,65 3 średni

0,66 - 0,75 4 wysoki

0,76 - 1 5 bardzo wysoki

Skala ocen organizacyjnych skłonności:

K Ocena Stopień

0,2 - 0,55 1 niski

0,56 - 0,65 2 niższy średniego

0,66 - 0,7 3 średni

0,71 - 0,8 4 wysoki

0,81 - 1 5 bardzo wysoki

Ewaluacja:

1. Zainteresowania i wiadomości człowieka – związki i różnice?

2. Czy w późniejszym okresie, wieku mogą pojawić się nowe rodzaje zdolności?

3. Co wpływa na rozwój własnych zdolności?

74

Zajęcia Nr 12

Charakter pisma jako cecha osobowości

Cele:

1. Wprowadzenie uczniów w pojęcie „ grafologia”.

2. Ukształtowanie u uczniów umiejętności przeprowadzania analizy charakteru pisma.

Czas 4 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Powstanie i rozwój grafologii na świecie

Początki grafologii sięgają prawdopodobnie ok. 2000 lat przed naszą erą. Pierwsze wzmianki

na temat badania pisma pochodzą z Chin i południowych Indii. Z czasów nieco nam bliższych

pismem zajmował się Arystoteles i Konfucjusz. Ale dopiero w 1622 r. ukazała się pierwsza

pozycja dotycząca badania pisma. Jej autorem był, Włoch Camillo Baldi. Jednakże dopiero w

XIX wieku grafologia zaczęła rozwijać się jako nauka.

Grafologia to dziedzina psychologii zajmująca się ustalaniem związków między charakterem

pisma a osobowością jego autora.

Grafolodzy biorą pod uwagę szereg czynników, m.in. wysokość, szerokość, pochylenie liter,

odległości między nimi, wyrazami i linijkami. Twórcami grafologii byli: francuski ksiądz

Hipolit Michon ( 1806-1881) oraz Juliusz Crepieux-Jamin (1858-1940). Próbowali oni

powiązać specyficzne elementy pisma ręcznego ze specyficznymi ludzkimi cechami.

Grafologia jest czasem stosowana m.in. w kryminalistyki i psychologii do sporządzenia

portretu psychologicznego przestępcy oraz w selekcji zawodowej, nie zawsze uważa się ją za

pełnowartościową gałąź psychologii.

Analiza grafologiczna

Budzącym wiele kontrowersji narzędziem wspomagającym selekcję jest analiza pisma

odręcznego. Grafolog na podstawie próbki pisma potrafi wypowiedzieć się na temat ok. 300

cech człowieka. Może określi m.in. typ temperamentu emocjonalność aktywność, relacje

z ludźmi, preferowane postawy i wartości.

Na podstawie analizy wielkości liter, kształtu, nachylenia, siły nacisku grafolog tworzy

portret psychologiczny piszącego. Metoda ta cieszy się znacznym powodzeniem we Francji.

Jak przeprowadzić analizę?

Idealny obraz charakteru pisma powinien być na białym arkuszu papieru, nie poliniowany i

bez marginesów. Tekst, który poddajemy analizie powinien być własnym przemyśleniem

piszącego najlepiej to, co przychodzi mu w danym momencie do głowy. Daje to lepsze efekty

podczas analizy i staje się prawdziwsze. Jeśli ktoś powie, że posiada 2 lub 3 charaktery pisma,

75

prosimy go o wybranie tego, który najbardziej jest dla niego najbardziej naturalny. Dokonując

analizy pisma, musimy pamiętać o tym, że człowiek jest różnorodnym, i to jest przyczyną

zgodnie, z którą pojawiają się różne charaktery pisma. Proces analizy:

Oznaki charakteru pisma Znaczenie

Nachylenie

Do przodu

Do tyłu

Pionowe

Różnorodne kierunki

Ciepła, przyjazna, emocjonalna natura

Intelekt kontroluje emocje.

Równowaga między rozumem i sercem.

Człowiek podatny na zmiany nastrojów.

Linijka

Idzie w gorę

Idzie w dół

Idzie prosto

Optymizm.

Pesymizm.

Równowaga.

Pola

Szerokie z lewej strony

Szerokie z prawej strony

Szerokie na górze i w dole

Rozrzutność, z którą człowiek walczy

Szczodrość z wyznaczonym rozsądkiem.

Szczodrość, rozsadek, dobry smak.

Forma liter

Okrągłe, małe

Okrągłe, duże

Wąskie, duże

Mieszane

Człowiek skłonny do współpracy.

Człowiek nie skłonny w samoutwierdzeniu.

Rozum specjalisty, cierpliwość.

Uporczywość, ambitna natura.

Człowiek lubiący zadowolenie, komfort i

rozkosz.

76

Nacisk

Silny, drobne pismo

Siny, duże pismo

Lekki, drobne pismo

Lekki, duże pismo

Średni nacisk, mieszanina silnego i

lekkiego nacisku

Ekstrower, zainteresowanie nowym.

Ekstrower, namiętny, aktywny.

Intrower, zdyscyplinowany umysł.

Intrower, altruista.

ambiwer.

Rozmiary liter

Drobne, równe

Dużе, równe

Średnie

Zdolności do koncentracji, opanowanie.

Ekspansywność, agresywny nacisk

Niezbędne uwzględnić inne wskaźniki.

Połączenie liter w słowach

Rozdzielne

Łącznе

Łącznie i rozdzielnie

Człowiek polegający na intuicji.

Logiczny rozum, przemyślana analiza.

Człowiek posługujący się logiką i intuicją

Przekreślanie cyfry „ 7 ”

Przekreślenie dochodzące do środka cyfry

Krótka, tempa linia

Krótka linia, skierowana do dołu

Długa, prosta linia

Skręcenia i węzły na lii

Długa linia, skierowana do dołu

Długa linia, skierowana do góry

Oznaka zwłoki, odkładania spraw.

Krytyczny rozum, skłonności do

utrzymywania własnego zdania.

Oznaka zwłoki i wścibskiej krytyki

Człowiek lubi być w centrum uwagi.

Oznaka uporu.

Praktyk, który za swój trud oczekuje

nagrody.

Dążności do wyższych, duchowych

wartości.

Znaki punktuacji

Nadmierne używanie tire zamiast,

przecinka i kropki

Człowiek szybko zachwyca się nowymi

ideami i szybko od nich

Duża litera „ R”

77

Rozdęta

Drobna

Drobna z nachyleniem do tyłu

Wysoka, wąska

Napisana drukiem

Różnorodne warianty

Pragnienie zwrócenia na siebie uwagi.

Zadowolenie z drobnych sukcesów.

Oznaka samoponiżenia.

Wskaźnik dumy.

Pragnie zwracania uwagi na siebie,

charakter twórczy.

Człowiek nie bardzo serio postrzega siebie.

Podpis

Litery chylą się do przodu w piśmie,

nachylonym w lewo

Litery chylą się w lewo w piśmie,

nachylonym w prawo

Napisany drobniej, niż litery w piśmie

Napisany większymi literami niż litery w

piśmie

Kropka po podpisie

Pismo po podpisie

Miła i przyjazna natura.

Intelekt kieruje emocjami.

Usiłuje wyrażać szeroka naturę.

Ukrywa swoja agresywna naturę.

Dążności do samoutwierdzenia

Pismo z podpisem

Krótkie, proste

Długie, proste

Dwie kreski lub kropki w środku kresek

Wygięty, wykwintny

Szpiczasty

Przeciągniecie jako kontynuacja ostatniej

litery

Wymyślone kreski nad podpisem

Agresywność.

Natarczywy charakter, samolubstwo.

Dobre wyczucie sprawy.

Romantyzm, любит утонченную жизнь.

Ambicja, stanowczość, siła charakteru.

Upór, gotowość do obronie siebie i swoich

interesów.

Niezwykła osobowość.

Czytelność lub nieczytelność pisma

Jasny, równy

Jasny z wyraźnymi literami

Niewyraźny „ ciasny nieuporządkowany

Podpis, który trudno odczytać za

Zdolność wszystko dokładnie rozważać.

Umysł twórczy, ciekawość, jasny umysł.

Niecierpliwość, podejrzliwość, tego

człowieka trudno zrozumieć.

78

pierwszym razem Bystry umysł.

Gryzmoły

Domki, meble

Kwiaty, listy

Ładne twarze

Zniekształcenia, okrutne twarze

Trójkąty, kwadraty, owale

Ciągłe wygięte linie

Ptaki, zwierzęta, ryby i niezwykłe rodzaje

Gwiazdy,

Okręgi

Krzyżyki-zera i inne gry

Ciągłe fale

Nuty muzyczne, i inne znaki muzyczne

Przywiązanie do domowej atmosfery.

Dobra natura, altruizm.

Zainteresowania człowiekiem i naturą.

Autor rysunku z czegoś jest niezadowolony.

Wskazania do pracy na stanowisku

kierowniczej.

Taktyczność, umiejętność prowadzenia

dyskusji.

Oznaki poczucia humoru..

Optymizm.

Wysokie duchowe cele, bez materialnych

wygód.

Przejawy ducha sportowego.

U człowieka rowinięta skłonność do

muzyki.

Smaki człowieka.

Polecane ćwiczenie

Po zapoznaniu uczniów z podstawowymi oznakami pisma i ich znaczeniami, należy polecić

uczniom wykonanie zadania: analizy pisma swojego kolegi. Następnie w grupie

przedyskutować trudności, które wynikły w czasie analizy pisma.

Ewaluacja:

1. Jakie ograniczenia występują w grafologii?

2. Czy jednoznacznie można interpretować te lub inne oznaki pisma?

3. Gdzie można wykorzystać grafologię?

79

Zajęcia Nr 13

Temperament

Cele:

1. Zapoznanie uczniów z pojęciem „ temperamentu”.

2. Wykazanie uczniom różnic istniejących pomiędzy poszczególnymi osobami.

3. Rozpoznanie przez uczniów wpływu temperamentu na współpracę w grupie.

Czas 2 x 45 min.

Przebieg zajęć

Temperament „(z łaciny temperamentu – umiar), zespół pewnych, względnie stałych cech

osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu,

procesach psychicznych zwłaszcza zaś emocjonalnych.

Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość. W

znaczeniu potocznym temperament określa się jako usposobienie człowieka np.

charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego, czasami się też mówi, że ktoś ma

np. temperament muzyczny, artystyczny.” 10

Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates

(V w. p.n.e.), wyróżnił on 4 jego typy:

1) sangwinik – człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu,

2) melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny,

3) choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu,

4) flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu. Popularność tej

typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom.

Współzależność podstawowych własności systemu nerwowego leży u podstawy

temperamentu.

W „ czystej” postaci każdy z wymienionych typów temperamentu spotyka się rzadko.

Pojawienie się właściwości temperamentu w dużej mierze zależy od warunków działalności

życiowej.

10 Hasło oparte na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa.

Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1.Rok wydania

1999.

80

Korelacja wskaźników WDN (wyższa działalność nerwowa) i typów temperamentu:

Typ systemu nerwowego.

Silne Słaby

niepohamowany żywy inercyjny

Siła Silny Silny Silny Słaby

Równowaga Niezrównoważony Zrównoważony Zrównoważony Niezrównoważ

ony

Pobudzenie Ruchliwy Ruchliwy Inercyjny Ruchliwy i

inercyjny

Choleryk Sangwinik Flegmatyk Melancholik

Naturalne osobliwości wskazują istotny wpływ na zawodowy stan. Niezbędnym, więc jest

uwzględnienie osobliwości temperamentu, gdyż może to doprowadzić do utraty

zainteresowań, przeciążeń i nerwic.

Sangwinik – typ silny, zrównoważony i ruchliwy. Procesy pobudzania i hamowania są u

niego zrównoważone. Jest to człowiek wesoły, pogodny, odporny na trudności życiowe.

Widzi świat w jasnych kolorach. Jest wrażliwy, otwarty i nieco popędliwy. Jego przeżycia są

słabe, płytkie i nieregularne, dominuje reakcja typu „słomiany ogień”, szybko zmienia

obiekty zainteresowań. Jeśli chodzi o stosunki międzyludzkie, jest on towarzyski i lubiany,

ale przez swoją niestałość, płochość i niewierność sprawia otoczeniu dużo kłopotu. Sangwinik

wyraża swoje uczucia nadmiernie i przesadnie. Szybko roni łzy wzruszenia i przejmuje się,

jednak równie prędko zapomina o tym. Dzieci, które można zaliczyć do typu sangwinicznego,

odznaczają się ruchliwością. Są bezpośrednie i żywe. Mniej się męczą, mówią głośno, prędko

i płynnie. Są aktywne, a zarazem posłuszne i zdyscyplinowane. Łatwo przystosowują się do

nowych warunków, są podatne na wpływy środowiska i wychowania.

Flegmatyk jest typem słabym, zrównoważonym, powolnym. Procesy hamowania dominują

nad procesami pobudzania. Trudno go czymś zrazić, jedynie bardzo silna sytuacja bodźcowa

może go spłoszyć. Ma stosunkowo mało zainteresowań, jest bierny, co doprowadza go często

do apatii. Przeżycia uczuciowe mogą być głębokie, ograniczają się jednak do wybranych

ludzi i przedmiotów. Odznacza się dużą tolerancją. Nie lubi zmian i nowych sytuacji. Na

bodźce zewnętrzne reaguje słabo i zwykle oszczędnymi ruchami. Flegmatyk potrafi pracować

wytrwale. Na ogół nie uzewnętrznia swych uczuć. Dzieci przejawiające właściwości typu

flegmatycznego cechuje spokój, powolność ruchów, pewna powaga. Mówią spokojnie, brak

81

im żywej mimiki i gestykulacji. Mają trwałe przyzwyczajenia i dobrze przystosowują się do

danego środowiska, ale gorzej znoszą zmianę warunków.

Choleryk – typ silny, niezrównoważony i ruchliwy. Ten typ cechuje przewaga procesów

pobudzania nad hamowaniem. Przejawia tendencje do niezadowolenia, podniecenia i

agresywności. Duża łatwość powstawania uczuć i ich siła powodują, że jest to człowiek

afektów. Nie unika trudności, wychodzi im naprzeciw. W trudnych sytuacjach można na

niego liczyć. Ma silnie zaakcentowane „ja”. Żądza panowania, upór i niecierpliwość

utrudniają kontakty z nim. Można z nim współżyć na zasadzie ustępowania mu. Zewnętrzne

reakcje zgodne są z jego wewnętrzną konstrukcją psychiczną – szybkie, silne, a zarazem

nieregularne. Dzieci typu cholerycznego są śmiałe, przedsiębiorcze, a także niecierpliwe.

Zapalają się szybko i trudno je oderwać od tego, czym się zainteresują. Mówią szybko,

głośno, w nierównym tempie. Ich ruchy i gesty są mało skoordynowane. Trudno

przystosowują się do otoczenia, są samowolne i trudne do zdyscyplinowania.

Melancholik to typ słaby. Cechuje go słabość procesów pobudzania i hamowania.

Melancholik jest człowiekiem biernym, powolnym. Źle znosi silne pobudzenia zewnętrzne,

które mogą być dla niego źródłem reakcji nerwowych. Lęk, kłopoty wypełniają jego psychikę

i określają jego zachowanie. Lubi spokój, unika wszelkich hałasów. Cierpi na kompleks

niższości. Nie jest człowiekiem towarzyskim, bowiem jego psychika jest za mało skierowana

na zewnątrz. Kontakty nawiązuje trudno, ale w stosunku do osób, z którymi się zżyje, jest

przywiązany, stały i wierny. Jego uczucia z trudem przedostają się na zewnątrz. U dzieci typu

melancholicznego występują reakcje słabe, powolne i spokojne. Dzieci te bywają bierne,

niekiedy bardzo wrażliwe. Łatwo się męczą. Mają ubogi zasób słów, mówią mało i cicho.

Wskazówki dla prowadzącego: Należy przedyskutować z uczniami typy temperamentu

znanych ludzi potrzebnych do analizy życiowej działalności. Np.: Napoleon i Piotr I Wielki (

sangwinik) itp.

Metodyka diagnostyki temperamentu H. J. Eysencka11

(wersja własna zmodyfikowana dla potrzeb ćwiczeń)

Cel metodyki: Ujawnienie osobliwości temperamentu.

Zadanie: Na podstawie analizy odpowiedzi w ankiecie, określcie, do jakiego typu

temperamentu przynależycie.

W typologii osobowości C. G. Junga możemy wyróżnić dwa zasadnicze typy osobowości.

Ekstrawertyk (ekstra- + łac. vertere, versum ‘obrócić, skierować’) – Są to osoby, których

zachowanie nacechowane jest pozytywnym zainteresowaniem światem zewnętrznym

(bardziej niż własnymi przeżyciami), o aktywności skierowanej na otoczenie, prospołeczne,

łatwo nawiązujące kontakty, z ogólną zaradnością i orientacją w realiach rzeczywistości

Reagują szybko i wyraźnie. Dają odpowiedzi, zanim nad nimi pomyślą. Trudno im się

skoncentrować na słuchaniu. Robią dużo szumu i zamieszania wokół siebie i dobrze się czują

w takiej atmosferze. Ekstrawertyka charakteryzuje pozytywny stosunek do przedmiotu. Przez

swe formy przystosowania i reagowania ekstrawertyk nastawiony jest bardziej na zewnątrz,

kieruje się uznawanymi przez kolektyw normami, zgodnie z duchem czasu.

Introwertyk (intro łc.vertere,versum‘obracać’) - Osoby te kierują uwagę na własne

przeżycia, obserwuje się u nich brak zainteresowania otoczeniem oraz skłonność do

zamykania się w sobie i izolację od innych. Oni troskliwie skrywają swe myśli. Trudno jest

11

Eysenck H. J., Eysenck S. B. G. (1964) Manuał of the Eysenck Personality Iwentory. London, Universiiy of

London Press. 232

82

coś z nich wydobyć. Czasem uważają, że wszystko jest tak oczywiste, że nie ma potrzeby

mówienia o tym.

Neurotyczność – w psychologii oznacza cechę osobowości polegającą na silnym

niezrównoważeniu emocjonalnym o charakterze nerwicowym, niskiej odporności na stres,

skłonności do popadania w stany lękowe. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga

emocjonalna.

Instrukcja. Dany test został stworzony na podstawie testu angielskiego psychologa Hansa

Jurgena Eysencka. Jest to najbardziej rozpowszechniony test do oceny podstawowych cech

osobowych. Test składa się z 57 pytań, wymagający jednoznacznych odpowiedzi «TAK» lub

«NIE». 24 pytania nakierowane są na określenie stopnia introwersji i ekstrawersji. Następne

24 pytania – na określenie emocjonalnej stałości, zrównoważenia, stabilności. Pozostałe 9

pytań testu - pozwali ocenić, na ile szczere były Wasze odpowiedzi

Pytania:

1. Czy często pociągają Cię nowe wrażenia, doświadczenia, ryzyko? Tak

Nie

2. Czy często szukasz pomocy u przyjaciół, którzy Cię rozumieją, mogą Cię

pocieszyć i wzmocnić? Tak

Nie

3. Czy masz poczucie bezpieczeństwa? Tak

Nie

4. Czy jest Ci trudno powiedzieć słowo „nie”? Tak

Nie

5. Czy rozmyślasz, kiedy przychodzi Ci podjąć jakąś decyzję bądź

działanie? Tak

Nie

6. Jeśli obiecałeś coś zrobić, czy często finalizujesz podjęte działania

(niezależnie od tego, czy podoba się to Tobie czy też nie)? Tak

Nie

7. Czy często masz huśtawkę nastrojów? Tak

Nie

8. Czy często podejmujesz decyzje pod wpływem impulsu, mówiąc szybko

nie zastanawiając się? Tak

Nie

9. Czy często bez poważnej przyczyny czujesz się nieszczęśliwym? Tak

Nie

10. Czy zrobiłbyś wszystko, aby uniknąć sporu? Tak

Nie

83

11. Czy zdarza się Tobie odczuć nieśmiałość i zmieszanie, kiedy masz

przeprowadzić rozmowę z osobą płci przeciwnej? Tak

Nie

12. Czy często tracisz panowanie nad sobą? Tak

Nie

13. Czy często pracujesz pod wpływem nastroju chwili? Tak

Nie

14. Często zdarza się Tobie być niezadowolonym z powodu tego, że za dużo

powiedziałeś bądź niewłaściwie postąpiłeś? Tak

Nie

15. Czy oddajesz pierwszeństwo książkom nad spotkania z ludźmi? Tak

Nie

16. Czy łatwo się obrażasz? Tak

Nie

17. Czy często lubisz przebywać w towarzystwie innych? Tak

Nie

18. Czy masz czasami takie myśli, które chciałbyś ukryć przed innymi? Tak

Nie

19. Czy jest prawdą, że czasami masz przypływ energii, że wszystko pali się

Tobie w rękach a czasami jest zupełnie odwrotnie? Tak

Nie

20. Czy uważasz, że lepiej mieć mniej przyjaciół, ale za to bardziej Tobie

oddanych? Tak

Nie

21. Czy często marzysz? Tak

Nie

22. Kiedy na Ciebie krzyczą, Ty też odpowiadasz tym samym? Tak

Nie

23. Czy często masz poczucie winy? Tak

Nie

24. Czy wszystkie Twoje przyzwyczajenia uważasz, że są dobre i wskazane? Tak

Nie

84

25. Czy potrafisz wyzwolić spod kontroli własne emocje w trakcie spotkania

towarzyskiego? Tak

Nie

26. Czy uważasz się za człowieka pobudliwego i wrażliwego? Tak

Nie

27. Czy uważasz, że jesteś osobą wesołą i otwartą? Tak

Nie

28. Czy kiedy doprowadzasz jakąś sprawę do końca masz odczucie, że

mógłbyś to wykonać lepiej? Tak

Nie

29. Czy milczysz w większości, kiedy jesteś w towarzystwie innych osób? Tak

Nie

30. Czy czasami plotkujesz? Tak

Nie

31. Czy zdarza się Tobie nie spać z powodu męczących Cię spraw? Tak

Nie

32. Czy jeśli czegoś nie wiesz lub nie rozumiesz to uważasz, że lepiej o tym

przeczytać niż spytać innych? Tak

Nie

33. Czy zdarza się Tobie mieć silne kołatanie serca? Tak

Nie

34. Czy podoba się Tobie praca, która wymaga od Ciebie stałej

koncentracji? Tak

Nie

35. Czy czasami drżą Ci ręce? Tak

Nie

36. Czy zawsze płaciłbyś za przewóz bagażu, gdybyś się nie obawiał

kontroli? Tak

Nie

37. Czy jest Ci nieprzyjemnie przebywać wśród grupy osób, gdzie

wyśmiewa się jeden z drugiego? Tak

Nie

38. Czy jesteś człowiekiem drażliwym? Tak

Nie

85

39. Czy podoba się Tobie praca wymagająca szybkości działania? Tak

Nie

40. Czy denerwuje się z powodu nieprzyjemnych zdarzeń, które by mogły

się przytrafić? Tak

Nie

41. Czy chodzisz powoli i nie nerwowo? Tak

Nie

42. Czy kiedykolwiek zdarzało się Tobie spóźnić na spotkanie lub do pracy? Tak

Nie

43. Czy często śnią się Tobie koszmary? Tak

Nie

44. Czy jest prawdą, że tak lubisz mówić, że nie przepuścisz okazji by

porozmawiać z nieznajomym? Tak

Nie

45. Czy niepokoją Cię jakiekolwiek bóle? Tak

Nie

46. Czy czułbyś się nieszczęśliwym, gdyby Cię pozbawiono na długi okres

kontaktów ze znajomymi? Tak

Nie

47. Czy możesz się nazwać nerwowym człowiekiem? Tak

Nie

48. Czy są w Twoim otoczeniu ludzie, którzy jawnie się Tobie nie

podobają? Tak

Nie

49. Czy możesz powiedzieć, że naprawdę jesteś stanowczym człowiekiem? Tak

Nie

50. Czy często obrażasz się z powodu wytknięcia przez innych Twoich

błędów lub niedostatków? Tak

Nie

51. Czy uważasz, że trudno jest wynieść dobry nastrój z wieczorku lub

spotkania towarzyskiego? Tak

Nie

52. Czy masz poczucie, że jesteście gorsi niż inni? Tak

Nie

86

53. Czy łatwo jest Ci wnieść ożywienie do dowolnej grupy? Tak

Nie

54. Czy bywa tak, że mówisz o rzeczach, na których się nie znasz? Tak

Nie

55. Czy niepokoisz się o swoje zdrowie? Tak

Nie

56. Czy lubisz żartować z innych? Tak

Nie

57. Czy cierpisz z powodu bezsenności? Tak

Nie

Opracowanie rezultatów:

1. Ekstrawersja – introwersja oceniana jest wg zgodności „+” na pytania: 1, 3, 9, 11,

14, 17, 19, 22, 25, 27, 30, 35, 38, 41, 43, 46, 49, 53, 57 i negatywnych odpowiedzi „-”

na pytania: 6, 33, 51, 55.

2. Stałość emocjonalna oceniana jest wg zgodności odpowiedzi na pytania: 2, 5, 7, 10,

13, 15, 18, 21, 23, 26, 29, 31, 34, 37, 39, 42, 45, 47, 50, 52, 54, 56.

3. Skala korekcyjna(skala szczerości) zgodnie z pytaniami: ze znakiem „+” 8, 16, 24,

28, 36,44 i znakiem „-„ na pytania: 4, 12, 20, 32, 40, 48.

Ocena rezultatów:

Ocena ekstrawersji-introwersji:

Znacząca

introwersja

Umiarkowana

introwersja

Umiarkowana

ekstrawersja

Znacząca

ekstrawersja

1 -7 8 - 11 12 - 18 19 - 24

Ocena neurotyczności (emocjonalna stabilność-niestabilność):

Emocjonalna stabilność Emocjonalna niestabilność

Wysoka Średnia Wysoka Bardzo wysoka

Do 10 11 - 14 15 - 18 19 - 24

87

Chwiejność

Emocjonalna

Sztywny

Zamyślony

Pesymista

Apatyczny

Lękliwy

Drażliwy

Chwiejny

Agresywny

Wybuchowy

Zmienny

Intro-

wersja

Powściągliwy

Nietowarzyski

Bezczynny

Melancholik

Choleryk

Impulsywny

Lekkomyślny

Władczy

Ekstra-

wersja

Bierny

Ostrożny

Poważny

Lubiący spokój

Flegmatyk

Sangwinik

Towarzyski

Uzewnętrznia się

Gadatliwy

Wrażliwy

Opanowany

Rzetelny

Stałego

usposobienia

Powolny

Aktywny

Optymista

Żywy

Beztroski

Stałość

emocjonalna

Rys. Związek ekstrawersji i neurotyczności z typologią Hipokratesa- Galena

Ewaluacja:

1. Znajdź słowa, które oznaczają temperament: bystrość, ekstrawersja, głębię uczuć,

bogactwo mimiki, pryncypialność, niedbalstwo, wybuchowość, powolność.

2. Co leży u podstaw temperamentu?

3. Czy można zrekompensować niedociągnięcia temperament?

88

Zajęcia Nr 14

Metody projekcyjne jako źródło samopoznania

Cel:

1. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o podstawowych mechanizmach obronnych.

2. Zaznajomienie uczniów z projekcyjnymi metodami i ich zastosowaniem.

Czas 2 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Projekcyjne metody, pojęcie upowszechnione przez psychologię, oznaczające badanie

osobowości wykrywanie cech psychicznych człowieka poprzez poznawanie jego motywacji

zaburzeń w życiu emocjonalnym, stawianie go w sytuacji wymagającej wyboru jednej z wielu

możliwych form reagowania i, co za tym idzie, „rzutowanie” fantazji badanego na zewnątrz.

Większość metod projekcyjnych ma charakter testów, zwanych testami projekcyjnymi.

Do najbardziej znanych należą: test Rorschacha, test Murraya i tzw. test niedokończonych

zdań.

Jednym z projekcyjnych testów jest test, który można wykorzystać do przestudiowania

osobowości uczniów klas gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej – test „ Nieistniejące

zwierzęta”.

Proponowane ćwiczenie

Materiały: kartki papieru, ołówki i gumka.

Instrukcja: wymyśli i narysuj nieistniejące zwierze oraz nazwij go nieistniejącym imieniem.

Kategoria oceny rysunku „ Nieistniejące zwierze”:

Kategoria. Interpretacja.

Przesunięcie rysunku do góry. Wysoka samoocena, wysoki stopień roszczeń

Przesuniecie rysunku w dół Słaba samoocena, niewiara we własne siły

Głowa skierowana na prawo Uporczywa tendencja w działaniu.

Głowa skierowana na lewo Tendencje do refleksji, przemyśleń.

Położenie głowy-anfaz Egocentryzm.

89

Uszy Znaczeniowa wartość dla otoczenia.

Oczy, ostre dorysowana tęczówka Trwożność, strach.

Rzęsy Mistrz manier.

Usta otwarte bez podkreślenia

warg

Gadulstwo.

Usta z podkreśleniem warg Zmysłowość.

Dorysowanie zębów Werbalna agresja.

Rogi Agresja

Pióra Tendencja do upiększania samego siebie.

Grzywa, sierść, zarys uczesania Zmysłowość, podkreślanie swojego zakresu

Solidna podstawowa budowa Racjonalność przyjętych działań,

Połączenie nóg z tułowiem Racjonalne myślenie z dużą dozą do kontroli

Stopień różnorodności

podstawowych elementów

Twórczy początek, lecz czasami zmienne

myślenie

Ozdobne części nad stopniem

figury

Demonstracyjność,

Ustawienie ogona – w prawo do

góry

Pozytywne nastawienie do swoich spraw

Ustawienie ogona – w lewo do

góry

Pozytywne nastawienie do swoich rozwiązań

Ustawienie ogona – w prawo do

dołu

Żal z utraconych spraw

90

Ustawienie ogona – w lewo do

dołu

Żal po utraconych myślach

Występy typu szypów, pancerza,

igieł, przyciemniony kontur

Obrona przed otoczeniem

Ostre kanty w konturze Agresywna obrona

Przybrudzone linie konturu Na prawo – obrona realnej działalności, na

lewo- obrona swoich przekonań

Mnogość dopełniających detali Wysoka energia

Stopień nacisku Silny nacisk – wysoki stopień bojaźni

Włączone detale techniczne Odrębność osobowości.

Połączenie z nazwaniem

zmysłowych części

Racjonalność

Wskazówki do prowadzącego. Niezbędnym jest przeanalizowanie rysunków uczniów po ich

samoanalizie. Można przeprowadzić dyskusję na temat takiego rodzaju interpretacji. Należy

jednak zwrócić uwagę uczniów, że test nie jest czymś statycznym i niezmiennym- jest to

tylko chwilowe uchwycenie danego momentu wewnętrznego świata, który wciąż podatny jest

na zmiany.

Ewaluacja:

1. Czym jest metoda projekcyjna i do czego nam służy?

2. Jakie istotne zmiany możemy wychwycić w danym momencie ukazujące nasze

wnętrze?

91

Moduł IV. Strategia wyboru zawodu

Zajęcia nr 15

Budowanie ścieżki kariery

Cele: 1. Rozpoznanie przez uczniów różnic w pojęciu „ kariery” i „ ścieżki kariery”

2. Uświadomienie uczniów w potrzebie budowania własnej ścieżki kariery;

3. Przygotowanie uczniów do analizy i zmian na drodze budowania własnej strategii

kariery;

4. Ustalenie przez uczniów barier, które mogą przeszkadzać w osiągnięciu zamierzonego

celu.

Czas zajęć: 2 X 45 min.

W języku potocznym kariera

12 oznacza awans, obejmowanie odpowiedzialnego stanowiska

czy też uznanie w oczach innych. Zaś w literaturze określa się ją jako pewien proces rozwoju

osobistego i osiąganie wyznaczonych celów. W. Griffin13

definiuje karierę jako zestaw

związanych z pracą doświadczeń, zachowań i postaw przejawianych w toku aktywnego

zawodowego życia danej osoby. Możemy, zatem wyróżnić dwa wymiary kariery zawodowej:

obiektywny i subiektywny. Pierwszy z nich dotyczy rodzajów i liczby pełnionych funkcji oraz

osiągniętej pozycji w hierarchii organizacji. Drugi natomiast ma ścisły związek z rozwojem

osobistym danej osoby, jej aspiracjami, wartościami Encyklopedia Zarządzania –UE w

Krakowie http://mfiles.pl/pl/index.php/Kariera

Ścieżka kariery jest to logiczna i spójna sekwencja kolejnych stanowisk, które pracownicy

obejmują w okresie pracy w danej organizacji, której zamierzeniem jest osiągnięcie

osobistych celów, spełnienie własnych ambicji, dokwalifikowanie się, nabycie nowego

doświadczenia, a także spełnienie oczekiwań firmy. Ideą ścieżek kariery jest wzbogacenie o

nowe umiejętności i doświadczenie praktyczne, a nie posiadanie formalnych dyplomów

gwarantujących ukończenie konkretnych szkoleń zawodowych, czy świadczących o

posiadanym wykształceniu.

Ścieżki kariery są ważnym narzędziem stosowanym w procesie planowania karier

pracowników przez komórki zarządzające zasobami ludzkimi w organizacji. Mimo faktu, że

to pracownicy są najbardziej zainteresowani i odpowiedzialni za rozwój własnej kariery,

organizacja czy przedsiębiorstwo ich zatrudniające ma w tym aspekcie wiele do zrobienia.

Powinno ono w jasny sposób przekazać pracownikom wyczerpujące i przejrzyste informacje

o możliwościach dotyczących ich kariery i rozwoju zawodowego, a także zachęcać ich do

działań w tym kierunku, co skutkuje korzyściami zarówno po stronie pracowników

(wzbogacenie umiejętności i poszerzenie kwalifikacji), jak i samej organizacji (pozyskiwanie

coraz lepiej wykwalifikowanych pracowników w obrębie wewnętrznego rynku pracy, co

ogranicza konieczność poszukiwania nowych pracowników na zewnątrz).

12

Encyklopedia Zarządzania –UE w Krakowie http://mfiles.pl/pl/index.php/Kariera 13

Griffin Ricky W. Podstawy zarządzania organizacjami PWN, Warszawa, 2007s.66-69

92

Proces osiągnięcia celów:

Krok pierwszy – wypracowanie wyobrażenia o osobistych dążeniach, związanych z obrazem

osiągnięcia zadowolenia w życiu.

Krok drugi – przejście od ogólnych wyobrażeń do ich realnych urzeczywistnień i działań

Krok trzecie- zróżnicowanie celów, rozdzielenie ich w czasie na:

długoterminowe,

średnioterminowe,

krótkoterminowe.

Krok czwarty:

inwentaryzacja celów :określenie priorytetów wartości celów - hierarchia ich ważności

i terminowości (ważne i terminowe, ważne i nie terminowe, nie terminowe i ważne,

nie terminowe i mniej ważne),

uwzglednienie własnych możliwości, predyspozycji, ograniczeń,

uwzględnienie możliwych przeszkód

programowanie ( ułożenie algorytmu działania) Krok piąty: osiągnięcie i ewaluacja ( ocena osiągnięć)

Zasady stawiane celom w budowaniu kariery:

Skonkretyzowane - należy je określać możliwie konkretnie

Mierzalne - każdy cel musi mieć swój wskaźnik, na podstawie, którego będzie

oceniana jego realizacja,

Akceptowalne - osoba, która będzie realizować cel, musi go akceptować, inaczej nie

zechce go realizować, cel powinien odpowiadać osobistym zainteresowaniom,

wartościom, wyobrażeniom, co pozwoli na pokonanie trudności, wymogów

stawianych w pracy

Realne – cele powinny dotyczyć realnego zawodowego przeobrażenia i rozwoju

zdolności, aby można ich wykorzystać w przyszłości na konkretnym stanowisku czy

pełnionej funkcji, możliwość dokonywania korekty celów, możliwość dostosowania

do konkretnej osoby

Terminowe - cele powinny posiadać termin wykonania, ale i uwzględniać etapy

działań.

Zasady i reguły budowania strategii kariery

Istnieją ogólne zasady i reguły w budowaniu dowolnej strategii kariery oraz realizacji

osiągania zamierzonych celów. Niezbędnym jest ich poznanie i porównanie ze swoim

indywidualnym planem działania.

Pamiętaj!

Każdy z nas sam tworzy plan działania, bo tylko on zna siebie najlepiej.

Niektóre zasady budowania strategii kariery

93

1. Stawiać przed sobą tylko realne cele.

2. Wierzyć w swoje możliwości.

3. Poszerzać swoje wiadomości, zdobyć nowe nawyki.

4. Ułożyć plan na jeden dzień i na cały, w którym zarezerwować miejsce na ulubione

zajęcia.

Proponowane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1. Metoda stawiania życiowych celów

Uczniom proponujemy znaleźć odpowiedź na pytanie:, „Czego najbardziej oczekują od

życia?”

Przed ustaleniem planu na całe życie, niezbędnym jest na początku przemyślenie planów na

najbliższą przyszłość.

1. „ Lista życiowych celów”

1.1 Co chcę zrealizować w najbliższej przyszłości?

Jeden cel na dzisiaj: ____________________________________________

Dwa cele na tydzień: ____________________________________________

____________________________________________

Dwa cele na miesiąc: ____________________________________________

____________________________________________

Dwa cele na rok: ____________________________________________

1.2 Uszeregowanie celów, które chcielibyście osiągnąć w życiu ( gradacja od najbardziej wg

Was najważniejszego):

W największym stopniu realizować swoje możliwości, ujawnić swoje cechy woli. Osiągnąć

wysoki status społeczny, znanie, sława, uzyskać uznanie otoczenia.

Pracować w dobrych warunkach tak, aby praca nie była męcząca, nie sprzyjała złym emocjom

Otrzymać wysokie wynagrodzenie, zabezpieczający materialny dostatek.

Przejawiać twórczą inicjatywę, w pełni ujawnić swoje intelektualne możliwości.

1.3 Życiowe cele (Gradacja stopnia- ocena)

Gradacja

1. ........................................................................................

2. ........................................................................................

3..........................................................................................

4..........................................................................................

5..........................................................................................

94

1.4 Czego najbardziej chcecie od życia?

Uczniom proponujemy odpowiedzieć w trzech maksymalnie zdaniach na powyższe pytanie i

zapisać ich w tabeli.

2. “Przeszkody na drodze do osiągnięcia wyznaczonych celów”

2.1 Praca w grupach „ Burza mózgów”

Jakie przeszkody mogą pojawić się na drodze do osiągnięciu celów?

1 ____________________________________________

2 ____________________________________________

3 ____________________________________________

4 ____________________________________________

Dlaczego to możemy uznać za przeszkodę?

Jak ta przeszkoda może wpłynąć negatywnie na osiągniecie w życiu celu?

Jak można usunąć ta przeszkodę?

2.2 Praca indywidualna

Wybierzcie przeszkody zapisane w tabeli, i spróbujcie pomóc sobie.

Pomagamy sobie:

Jakie sprzyjające warunki należy wybrać, aby osiągnąć życiowy cel, niwelując przeszkody?

Jakie działania możecie przyjąć, aby przybliżyć do siebie cel?

Jakie pozytywne cechy możecie w sobie rozwinąć?

3. Dyskusja – ewaluacja strategii 1. Analiza rezultatów gradacji celów.

2. Korekta w zapisie.

3. Wynik.

Uczniom należy zwrócić uwagę na to, że ani jeden z osiągniętych w karierze celów nie może

być skończonym bądź być powodem do zakończenia poszukiwań.

Dowolna ścieżka kariery powinna być wykształceniem celów, urzeczywistniać cele

indywidualne i ogólne. Należy być w grupie i nie odstawać.

Niezbędnym jest prezentowanie własnych osiągnięć. One powinny być zauważone i

docenione.

Test. Oceń siłę własnej woli.

Instrukcja: odpowiedz na pytania najbardziej obiektywnie. W przypadku zgodnym z treścią

pytania „ tak”, niezdecydowania, braku przekonania - „nie wiem” (lub „czasami”,

„przypadkowo”); niezgodności – „nie”.

1. Czy jesteś w stanie zakończyć rozpoczęta pracę, która cię nie interesuje, niezależnie

od tego, czy pozwala ci na to czas i okoliczności a potem znowu wrócić do niej?

2. Czy jesteś w stanie przezwyciężyć bez specjalnego wysiłku wewnętrzne przeciwności,

kiedy należy wykonać cokolwiek (np. pójść do szkoły w sobotę na dodatkowe

zajęcia)?

95

3. Kiedy wpadasz w sytuacje konfliktową – podczas nauki lub z otoczeniem, czy jesteś w

stanie wziąć się w garść, aby popatrzeć na sytuacje z innej strony, z maksymalnym

obiektywizmem?

4. Jeśli musisz przestrzegać diety, czy jesteś zdolny do przestrzegania jej zaleceń?

5. Czy to, co zaplanujesz wieczorem wypełniasz zawsze od rana?

6. Czy zostajesz na miejscu zdarzenia, aby dać świadectwo zeznania?

7. Czy szybko odpisujesz na otrzymane listy?

8. Jeśli boisz się wizyty u stomatologa czy lotu samolotem, czy zdarza się tobie, że

czasami odkładasz te sprawy na inny termin?

9. Czy będziesz przyjmował nieprzyjemne lekarstwo, które przepisał ci lekarz.?

10. Czy wypełnisz każde polecone zadanie, mimo tego, że z góry wiesz, że zajmie ci ono

wiele czasu i trudności?

11. Czy bez wahania wybierasz się w podróż do nieznanego miasta lub kraju?

12. Czy przestrzegasz reżimu dnia: czasu wstawania, pór jedzenia, zajęć, wypełnienia prac

domowych?

13. Czy w terminie oddajesz książki do biblioteki?

14. Czy interesujący program ma zwyczaj odciągnąć ciebie od pilnej pracy do wykonania?

15. Czy jesteś w stanie przerwać spór i zamilknąć nawet wtedy, kiedy padają pod twoim

adresem nieprzyjemne słowa i oskarżenia?

Opracowanie rezultatów: odpowiedź „ tak” oceniamy jako 2 pkt; „ nie wiem ” -1pkt.; „ nie

„ – 0 pkt Następnie podliczacie sumę punktów. Jeśli otrzymaliście:

0 -12 pkt

Posiadasz słabą siłę woli. Wykonujesz pracę, która jest dla ciebie łatwa i interesująca. Nie

lubisz do końca wypełniać powierzonych obowiązków, co w konsekwencji może ci

zaszkodzić. Przemawia przez ciebie egoizm.

13-19 pkt

Posiadasz średnią siłę woli. Jeśli spotkasz się z problemem to będziesz go próbował

rozwiązać. Ale jeśli pojawi się tylko furtka do ominięcia go, postarasz się go ominąć.

Nieprzyjemne prace będziesz wykonywał, chociaż by i wieczorem. Z dobrej woli zbędnych

obowiązków na siebie nie bierzesz. Tak, więc nie poleca się dla ciebie stanowiska

kierowniczego, gdyż ma to zły wpływ na otoczenie. Jeśli chcesz osiągnąć w życiu sukcesu-

trenuj własna wolę;

22 - 30 pkt

Posiadasz silną siłę woli. Można na tobie polegać - ty nie zawiedziesz. Nie ma dla ciebie

spraw trudnych i nie do pokonania. Czasami twoja twarda postawa w zasadniczych sprawach

Ewaluacja:

1. Co najbardziej przeszkadza nam w wyborze podejmowania jakiejkolwiek decyzji?

2. Jakie kroki podejmujemy przy planowaniu strategii osiągnięcia celów?

3. Jak można wykorzystać swoje silne strony w planowaniu celów?

4. Co możesz powiedzieć o swojej sile woli?

96

Zajęcia Nr 16

Zawód a specjalność

Cele:

1. Zaznajomienie uczniów z podstawowymi pojęciami określających zawód

2. Wykształcenie u uczniów umiejętności rozpoznawania poznanych pojęć

3. Uaktualnienie potrzeby wyboru zawodu.

Czas 3 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Pamiętaj:

Prawidłowy wybór zawodu, wymaga poznania:

- świata zawodów,

- siebie samego;

- wymagań, które są stawiane pracownikom określonego zawodu.

W życiu codziennym często stykamy się ze słowem praca. Znaczenie tego słowa kojarzy

nam się z czynnościami, które wykonujemy po to by zdobyć gotówkę, jednak w bardzo

odległych czasach ludzie pracowali po to by po prostu przetrwać. Dla ludzi pierwotnych pracą

było zdobywanie pożywienia oraz szukanie schronienia, to wystarczało w zupełności do

wydania potomstwa i przedłużenia gatunku. Z biegiem czasu, człowiek nauczył się panować

na żywiołami oraz surowcami naturalnymi. Umiejętności te doprowadziły do tego, że praca

zaczęła iść w kierunku specjalizacji. Ludzie zaczęli doskonalić się w ściśle sprecyzowanych

zajęciach.

Praca jest:

- świadomą działalnością człowieka, zmierzającą do wytworzenia pewnych dóbr

i pomnożenia dobytku własnego oraz powszechnego,

- dzięki pracy ludzie kształtują obraz otaczającego ich świata,

- praca jest podstawowe kryterium wartości człowieka, ponieważ w ten sposób

możemy dowieść swojej godności i przydatności dla innych,

- praca jest także tym czynnikiem, który wyzwala u ludzi uczucie zrozumienia

dla drugiego człowieka i pomaga zapomnieć o codziennych troskach i

problemach

Dyskusja. Co to jest zawód?

Pytania pomocnicze:

97

1. Co daje człowiekowi praca?

2. Czy praca na działce jest zawodem, jaka jest różnica,

3. Co jest potrzebne by uzyskać zawód?

4. Czy dozorca, sprzątaczka są zawodami?

Zawód - zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału

pracy, będących świadczeniami na rzecz innych osób, wykonywanych stale lub z niewielkimi

zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i

umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi

źródło dochodów. Szczególnym rodzajem zawodu jest profesja ( mistrzostwo w zawodzie).

Specjalność zawodowa - jest wynikiem podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część

czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem

pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności zdobytych w

wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.

Kwalifikacje zawodowe - rozumiane są jako zestaw wiedzy i umiejętności wymaganych do

realizacji składowych zadań zawodowych (w wybranej specjalności).

Stanowisko – służbowa odpowiedzialność, miejsce, krąg działań, nałożonych na danego

człowieka i bezwarunkowych do wypełnienia zgodnie z opisem stanowiska.

Wakat (łc. vacat ‘jest wolne’ wolnym’) - wolna posada, nieobsadzone stanowisko.

Powołanie – potocznie: posiadanie określonego daru do wykonywania danej czynności przez

większą część życia. Czynność tę wykonuje się bardziej z pobudek altruistycznych niż

finansowych, choć te drugie mogą mieć również znaczenie. Można również mieć powołanie

do pracy, którą się wykonuje.

Zawodowe samookreślenie – to proces i rezultat świadomego samodzielnego wyboru

zawodu.

Etapy zawodowego samookreślenia:

1-4 klasy rozwój zainteresowań do pracy i wyboru zawodu, zaznajomienie z najbardziej

znanymi zawodami.

5-6 klasy kształtowanie potrzeb do zawodowego samookreślenia, rozwój zainteresowań i

skłonności.

1-3 klasy gimnazjum kształtowanie zawodowego samookreślenia oraz świadomego

ukierunkowania w wyborze dalszej drogi kształcenia.

1-4 klasy szkoły ponadgimnazjalnej rozwój przekonań oraz adekwatności z dokonanego

wyboru zawodu, przygotowanie do realizacji zawodowych ukierunkowań.

Dyskusja. Kiedy człowiek myśli o swoim przyszłym zawodzie? Kto wpływa na jego decyzje

wyboru zawodu? Jak kształtują się skłonności to tego lub innego zawodu?

Każdy człowiek w procesie działalności życiowej odgrywa wiele socjalnych ról. Można

nazywać siebie i człowiekiem i uczniem, chłopcem czy dziewczynką. Również uczniów

można nazwać optantami.

98

Optant - optant (łc. optans, -ntis ‘wybierający’ od optare ‘wybierać’) osoba korzystająca z

prawa wolnego wyboru w tym zawodu, drogi kształcenia 14

Polecane ćwiczenia:

Ćwiczenie 1. „ Zawody”

Instrukcja. Uczniowie stoją w kole, każdy uczeń rzuca piłkę do wybranego kolegi podając

dowolny zawód. W kolejnej rundzie wprowadzamy utrudnienie, polegające na tym, że

kolejny uczeń podaje zawód na ostatnią literę poprzedniego zawodu.

Dyskusja:, na czym polega złożoność zawodu?

Ćwiczenie 2. Asocjacje.

Cel. Organizacja dyskusji, która pozwoli zastanowić się nad wyborem zawodu.

Instrukcja. Prowadzący wychodzi za drzwi, grupa wymyśla zawód. Do klasy powraca

prowadzący próbując odgadnąć zawód,zadaje pytania grupie wg proponowanego wzorca:, „ Z

jakim kolorem kojarzy się ten zawód?”, „ Z jaką porą roku?”, itp.(przeprowadzamy 3 rundy).

Wskazówki dla prowadzącego: zalecane jest, aby uczniowie występowali w roli

prowadzącego ćwiczenie ze względu na zaktywizowanie ich w zawodowym samookreśleniu.

Ćwiczenie 3. Odgadnij, kim jest on?

Instrukcja. Prowadzący wypowiada dowolny zawód, a uczniowie w grupie wskazują ręką

członka grupy.

Dyskusja. Jakie interesujące zawody były wybrane dla Ciebie przez członków grupy?

Ćwiczenia 4. Zawody - specjalności

1. Z przedstawionych niżej w spisie zawodów zaznaczcie te, które:

а) całkiem lub prawie całkiem uniknęły,

b) pojawiły się w XX wieku,

c) pojawiły się w ostatnim czasie.

artysta, dyspozytor, broker, farmer, kominiarz, redaktor, stolarz, wozak, malarz,

lekarz, lotnik, księgowy, operator maszyn sterujących, przewodnik, rzeźbiarz,

sadownik, kucharz, guwernant, klaun, pedagog.

2. Z wymienionych niżej nazw zawodów lub specjalności wybierzcie te, które są

niezbędne:

а) w gospodarstwie rolnym,

b) w przemyśle chemicznym,

14 Hasło opracowano na podstawie „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod

redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-

87977-08-X. Rok wydania 2001.

99

c) w budownictwie,

d) w gastronomii.

Konstruktor, weterynarz, księgowy, sadownik, laborant analizy, murarz, kucharz,

kreslarz, inspektor bhp, agronom, kelner, posadzkarz, dyspozytor.

3. Ułóżcie spis specjalistów, którzy uczestniczą przy wyrobie:

а) komputera,

b) bochenka chleba,

c) ubrania,

zabezpieczają:

g) możliwość wylotu w dowolny punkt globu,

h) możliwość rozmowy telefonicznej,

i) bezpieczeństwo ochrony granic,

j) możliwość otrzymania średniego wykształcenia.

4. Z niżej przytoczonych słów wybierzcie te, które oznaczają daną specjalność:

tokarz, chirurg, dyrektor szkoły, krytyk literacki, pianista, wykładowca, stolarz,

monter, górnik, lotnik-oblatywacz, sędzia, chemik, malarz, konstruktor, krojczy,

tkaczka.

5. Z niżej podanego spisu wybierzcie te słowa, które oznaczają zawód:

lekarz weterynarii, nauczyciel, rzeźbiarz w kamieniu, tokarz, sprzedawca książek,

spawacz, inżynier, aktor, fryzjer, kierowca, szwaczka, kuchmistrz, nauczyciel rysunku.

6. Rozdzielcie wszystkie niżej wymienione zawody i specjalności na te, które wymagają

pracy umysłowej i fizycznej:

pielęgniarka, agronom, farmer, maszynista elektrowozu, tynkarz, księgowy, odlewnik,

sprzedawca książek, inżynier budowlany, nawigator, stolarz, nauczyciel informatyk,

elektromechanik, lakiernik samochodowy.

7. Wybierzcie z niżej wymienionego spisu zawody i specjalności te, które należą do

sfery produkcyjnej:

zegarmistrz, sadownik, kucharz, nauczyciel, stolarz, pielęgniarka, górnik, kreślarz,

inżynie r-budowlaniec, kierowca autobusu, dziewiarka, hutnik, fryzjer.

8. Określcie, jaki stopień kwalifikacji odpowiada każdemu z wyliczonych zawodów:

inżynier budownictwa lądowego, modelarz, technolog żywienia, szwaczka, kierowca

taksówki, stolarz, operator tokarek sterowanych numerycznie, nauczyciel matematyki

w szkole średniej, sekretarka, lakiernik samochodowy, zawiadowca stacji, strażak.

Pytania do zajęć:

1. Co nazywamy pracą a co zawodem?.

2. Jakie podstawowe oznaki posiada zawód a jakie specjalizacja?

3. Nazwij specjalności i stanowiska w podanych zawodach: ekonomista, nauczyciel,

lekarz.

4. Co dla Ciebie oznacza powołanie, i jakie ma to znaczenie przy wyborze zawodu?.

100

Zajęcie Nr 17

Ocena własnych zainteresowań

Cele zajęć:

1. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o czynnikach, wpływających na wybór

zawodu.

2. Zapoznanie uczniów z własnymi zainteresowaniami i skłonnościami do wybieranego

zawodu.

Czas 2 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Zajęcia rozpoczynamy od zaznajomienia ucznia z systemem stałych motywów

kierunkujących działalnością osobowości.

Pobudzenie człowieka do działań wynika z jego potrzeb, tak, więc chęć zdobycia zawodu

podyktowana jest zainteresowaniami i potrzebą, aby te zainteresowania zaspokoić. „Chcę” -

to zainteresowania, skłonności do określonej działalności, marzenia. Zainteresowania mogą

przechodzić w skłonności - dążenia mogą spowodować zajmowanie się określoną

działalnością. Mogą, ale nie muszą - np., kiedy ktoś jest zainteresowany malarstwem, ale nie

dąży do tego, aby zostać malarzem. To znaczy, że ma on właściwe zainteresowania, ale

brakuje mu skłonności. Zainteresowania można wyrazić formułą „chcę wiedzieć”, a

skłonności – „chce zrobić”. Zawód należy obowiązkowo wybierać ze stałymi

zainteresowaniami i skłonnościami.„Mogę” - wskazuje na własności osobowości, które są

potencjalnymi i aktualnymi zdolnościami dla określonego zawodu. „Mogę” - cechy osobowe,

zabezpieczające sukces w zawodowej nauce, jego rezultat. Dowolna specjalność ma swój

specyficzny zestaw zawodowo ważnych cech. Aby obiektywnie odpowiedzieć na pytanie o

swojej zawodowej przydatności (odpowiedzieć na pytanie, „Co „ ja mogę?”. Niezbędna jest

realna ocena swojego „Ja”, swoich zdolności i braków. „Mogę” - zdolności (umysłowe,

organizatorskie, cechy charakterologiczne), temperament, stan zdrowia.

Do «Potrzeb» odnoszą się niezbędne kroki i środki do osiągnięcia zamierzonych celów,

potrzeby rynku pracy na specjalności w wybranym zawodzie.

Do przedstawienia powyższych rozwiązań można użyć schematu warunków wyboru zawodu

«Chcę», «Mogę», «Potrzeba».

Formuła wyboru zawodu

Chcę – pragnienia, zainteresowania, dążenia

Mogę – umiejętności, talent, stan zdrowia

Potrzeba – stan rynku pracy i problemy socjalno-

ekonomiczne w regionie

– strefa optymalnego wyboru zawodu

101

Czynniki, wpływające na wybór zawodu:

Z praktyki wynika, że zamiłowania do określonego zawodu stoją na końcu kolejki wyboru,

natomiast opinia rodziców i starszych członków rodziny odgrywa jeszcze decydującą rolę. Na

podstawie badań przeprowadzonych wśród uczniów w mojej szkole wyodrębniłem osiem

czynników, według których młodzież wybiera określony zawód.

1. Pozycja starszych członków rodziny

Są starsi, którzy ponoszą jawną odpowiedzialność za to, jak układa się twoje życie. Ta troska

rozprzestrzenia się i na pytanie o twoją przyszłość zawodową.

2. Pozycja kolegów, koleżanek

Przyjacielskie związki w twoim wieku są już bardzo trwałe, mogą wpłynąć na wybór zawodu.

Można dać tylko ogólną radę: poprawnym będzie postanowienie, które odpowiada twoim

zainteresowaniom i jest zbieżne z zainteresowaniami towarzystwa, w którym ty żyjesz.

3. Pozycja nauczycieli, pedagogów szkolnych

Obserwując zachowanie, szkolną i pozaszkolną aktywność uczniów, doświadczony

nauczyciel wie o tobie wiele takiego, co ukryte jest przed nieprofesjonalnymi oczyma i przed

tobą samym.

4. Osobiste plany zawodowe

Pod planem w danym przypadku rozumie się twoje wyobrażenia o etapach opanowania

zawodu.

5. Zdolności

W wyobrażeniach o swoich zdolnościach należy brać pod uwagę nie tylko sukcesy w nauce,

ale i osiągnięcia w najrozmaitszych rodzajach działań.

6. Poziom wymagań i społeczne uznanie

Planując swoją drogę kariery, bardzo ważne jest, aby nie zapominać o realności swoich

wymagań.

7. Pełna informacja

Ważne jest, aby zatroszczyć się o to, żeby zdobyte przez Ciebie wiadomości o tym czy innym

zawodzie nie okazały się wypaczonymi, niepełnymi, jednostronnymi.

8. Zamiłowania

Zamiłowania przejawiają się w ulubionych zajęciach, na które poświęcamy większość czasu

wolnego; to zainteresowania, wzmocnione określonymi zdolnościami.

Błędy i utrudnienia występujące przy wyborze zawodu:

1.Stosunek do wybieranego zawodu jak do czegoś, co się nie zmienia

W dowolnej sferze działań występuje zmiana zajęć, oczekiwań na miarę wzrostu kwalifikacji

człowieka. W końcu największe sukcesy osiąga ten, kto dobrze przeszedł podstawowe

stopnie.

Przeanalizujcie sytuację na rynku pracy. Zwróćcie uwagę na to, że z każdym rokiem

pojawiają się nowe zawody. Bądźcie przygotowani do tegoż regularnie musicie podnosić

swoje kwalifikacje, oswajać się z innymi specjalnościami. Nie należy się bać tego, że wybór

zawodu obecnie, w ostatniej klasie może wam pokrzyżować plany. Zmiana wyboru, oswoi

102

was z nowa specjalnością i staniecie się cenionym specjalistom, poszukiwanym w

interdyscyplinarnych dziedzinach pracy.

Pierwszy zawód, już wybrany w karierze zawodowej nie zawsze musi oznaczać ostatni.

Każdy dodatkowy poszerza wasze zainteresowania, ale i daje większe możliwości

rozwiązywania czasami nieprzewidzianych spraw i problemów. Na przykład, pierwsze

wykształcenie w dziedzinie znawcy sztuki pomoże policjantowi w swoim drugim zawodzie

odróżnić skradzione dzieło sztuki od falsyfikatu.

2. Życiowy pogląd na prestiż zawodu

W stosunku, co do niektórych zawodów ważnych społecznie, pojawiają się uprzedzenia.

Podyktowane są one tym, że wykonywana praca w nich jest nie szlachetna i poniżająca (np.

sprzątaczka).

Ekonomista czy psycholog niczym ważniejszym nie wyróżnia się w społeczeństwie w

„stosunku do chemika czy ślusarza. Prestiż zawodu powinno oceniać się według waszych

zainteresowań i zdolności. Inaczej mówiąc będziecie „ modni, „ ale nie zadowoleni. Nic

dobrego nie wyniknie z tego, kiedy najprostsze podstawowe działania będą dla was ponad

siły.

3.Wybór zawodu pod wpływem kolegów ( za innymi, aby nie odstawać)

Zawód wybieramy według swojego” smaku „ i „ rozmiaru” tak jak dzież i obuwie.

4.Przeniesienie odczuć człowieka, do przedstawiciela tego lub innego zawodu w stosunku do

samego zawodu

Przy wyborze zawodu należy brać pod uwagę przede wszystkim szczegóły danego rodzaju

działań, a nie wybierać zawód tylko, dlatego, że podoba ci się człowiek, który wykonuje dany

rodzaj pracy.

Szczególnie niebezpieczne jest oczarowanie wykładowcą, ( jeśli podoba ci się dusza fizyka-

to jednak nie oznacza, że tobie podoba się fizyka sama w sobie)

Oprócz tego, często zdarza się, że młodzież popełnia błędy, starając się zdobyć zawód lidera –

sportu, polityka, dziennikarza, artysty.

5.Zauroczenie tylko zewnętrzną albo jakąś częścią charakterystyczną zawodu

Za łatwością, gry aktorskiej na scenie, stoi ciężka codzienna praca.

A dziennikarze nie zawsze występują w audycjach radiowych – częściej oni wertują masę

informacji, archiwów, rozmawiają z dziesiątkami ludzi, – aby przygotować 10 minut

informacji, które i tak ktoś inny wygłosi ( spiker telewizyjny)

6. Odniesienie szkolnego pojęcia nauczanego przedmiotu do zawodu lub złe zrozumienie tego

pojęcia

Jest taki przedmiot jak język obcy, a zawodów gdzie potrzebne są predyspozycje językowe

jest wiele: tłumacz, przewodnik, telefonista połączeń międzynarodowych i inne. Dlatego przy

wyborze zawodu należy znać, jakie realne zajęcia i zawody stoją za tym przedmiotem.

Dlatego ważne jest, aby studiować nazwy zawodów i słownik zawodów.

Należy śledzić w dziale pracy gazety z ogłoszeniami ( tam zazwyczaj ukazują się notatki

dotyczące wymagań stawianych przyszłemu kandydatowi)

7.Przestarzałe stereotypy o charakterze pracy w sferze działań przedsiębiorstwa

103

Do wszystkich zawodów, a przede wszystkim do pracy wkracza postęp techniczny, podnosi

się kultura pracy, ( a komputer opanowuje wszystkie sfery działań- aż do gospodarstwa.)

8.Nieumiejętność lub niechęć orientowania się w swoich osobistych cechach ( skłonnościach,

zdolnościach)

Pożytecznymi także mogą okazać się psychologiczne testy, a także artykuły i publikacje na

temat popularnej psychologii. Jednakże miej na uwadze, że wśród nich jest wiele

nieprofesjonalizmu, tak, że odnoś się do tego krytycznie jak i do samych rezultatów testów,

jak i do tego, co piszą w psychologicznych książkach. Zadanie popularnych testów to –

aktywizacja zawodowa z samopoznania ( samoobserwacji) a nie danie „Tobie gotowej

odpowiedzi na pytanie, kim zostać lub przylepianie etykiety o tym, kim jesteś.

9.Nieznajomość, niedocenianie swoich fizycznych walorów, braków, istotnych przy wyborze

zawodu

Istnieją zawody, które dla ciebie mogą być przeciwwskazane. One mogą wpłynąć źle na twój

stan zdrowia.

Takich zawodów jest niewiele i do nich odnoszą się określone wymogi, długotrwałego

natężenia tych lub innych fizjologicznych systemów. Komputerowcy silnie wytężają oczy, a

lotnicy - serce.

10. Nieznajomość podstawowych działań, operacji i ich kolejności, przy obmyślaniu zadań

przy wyborze zawodu.

Kiedy rozwiązujesz zadanie z matematyki, to wykonujesz określone działania w określonej

kolejności? Było by, więc zasadne, aby tak postępować przy wyborze określonego zawodu.

Reguły prawidłowego wyboru zawodu:

1. Zestawić spis odpowiednich zawodów

Ułóż spis zawodów, które Ci się podobają i są dla Ciebie interesujące, w których chciał(a)byś

pracować.

2. Zestawić wykaz wymogów wybieranego zawodu

Ułóż spis swoich oczekiwań:

wybierany zawód i przyszły rodzaj pracy,

wybierany zawód i życiowe wartości,

wybierany zawód i życiowe cele,

wybierany zawód i moje dzisiejsze palące problemy,

wybierany zawód i realna twórcza praca w wybranej specjalności,

potrzebny poziom przygotowań zawodowych,

wybierany zawód i moje skłonności oraz predyspozycje,

ogólne oczekiwania, charakter i warunki pracy.

3. Określić znaczenie każdego wymogu

Określ kilka ze wszystkich wyliczonych wymogów za znaczące. Może okazać się, że są mniej

ważne wymogi, które w wyniku podsumowania nie odgrywają znaczącej roli.

4. Ocenić zbieżne wymogi każdego z wybieranych zawodów

Oprócz tych wymogów, które występują u Ciebie w stosunku do wybieranego zawodu,

występują i te wymogi, których oczekuje się od pracownika przy wykonywanej pracy.

Przeanalizuj, czy występują u Ciebie zawodowe predyspozycje, odpowiadające Twoim

104

intelektualnym, psychologicznym zdolnościom oraz stan zdrowia wymagany w określonym

zawodzie.

5. Podliczyć i przeanalizować rezultaty

Przeanalizuj, który zawód z Twojego spisu najbardziej jest zbieżny z Twoją oceną.

6. Sprawdzić wyniki

Żeby przekonać się o prawidłowości Twojego wyboru, omów swoje wyniki z przyjaciółmi,

rodzicami, nauczycielami, psychologiem, doradcą zawodowym.

7. Określić podstawowe praktyczne kroki do sukcesu

Teraz, po dokonanym wyborze zawodu, już tylko droga do określenia uczelni wyższej. Ale –

uczelni jakiej? Takiej, która pomoże Ci w rozwoju zawodowym i da Ci możliwości rozwoju

wymaganych predyspozycji w określonej dziedzinie. Dalej należy zastanowić się, gdzie

zdobyć potrzebne doświadczenie zawodowe, aby trafić odpowiednio przygotowanym na

konkurencyjny rynek pracy.

Wskazówki dla prowadzącego. Niezbędnym jest przeprowadzenie z uczniami testów, na

ujawnienie zainteresowań i skłonności. Proponowane są następujące testy:

Test „ Zainteresowania i skłonności „

Aby pomóc wam wybrać zawód uwzględniając wasze zainteresowania i skłonności,

proponujemy ocenić 20 par opisanych różnych rodzajów zajęć.

TEST –1 Wybór zawodu z udziałem własnych zainteresowań i skłonności

Instrukcja: Proponujemy ocenić 20 par opisanych rodzajów zajęć. Prosimy o uważne

przeczytanie opisanych rodzajów prac a następnie wybranie dla siebie tych zajęć, które

najbardziej wam odpowiadają. Następnie postawcie ocenę każdej z wymienionych par

zgodnie z procedurą:

+++

++

+

-

- -

- - -

- jeśli rodzaj zajęcia wam się

bardzo podoba

- jeśli wyraźnie się wam podoba

- jeśli wam się raczej podoba niż nie

podoba

- jeśli wam się raczej nie podoba

- jeśli wam się wyraźnie nie podoba

- jeśli wam się bardzo nie podoba

Oceny w wymienionych parach nie muszą być

dla obu jednakowe. Mogą być tez obie

negatywne, jak i obie pozytywne. Odpowiedzi

należy zaznaczyć w wyznaczonych niżej

polach, zgodnie z numerem pytania.

105

Ja wolę.

1а. Dbać o zwierzęta 1b. Obsługiwać maszyny, narzędzia, przybory

2а. Pomagać chorym ludziom 2b. Zestawiać tablice, schematy, programy

komputerowe

3а. Oglądać ilustracje książkowe, plakaty,

obrazki artystyczne, listy, okładki czasopism i

folderów

3b. Obserwować wzrost i rozwój roślin.

4а. Obrabiać materiały (drewno, tkaninę,

metal, tworzywo sztuczne itp.)

4b. Dostarczać towar do klienta, reklamować,

sprzedawać

5а. Omawiać naukowo-popularne książki,

artykuły

5b. Omawiać literaturę piękną(albo sztuki i

spektakle)

6а. Hodować (zwierzęta dowolnego gatunku) 6b. Trenować kolegów (lub młodszych) w

wypełnianiu jakiegokolwiek zajęcia (praca,

nauka, sport)

7а. Kopiować rysunki, wzory bądź ilustracje,

instrumenty muzyczne

7b. Kierować jakimkolwiek samochodem

ciężarowym (transportowym lub dostawczym)

naprawiać lub obsługiwać maszyny lub

urządzenia (dźwig, traktor, telewizor i inne.)

8а. Objaśniać, wyjaśniać ludziom jakieś

informacje (w biurze informacyjnym, w

muzeum na wycieczce itp.)

8b. Przygotowywać wystawy, witryny (albo

uczestniczyć w przygotowaniu sztuki,

organizacji koncertu)

9а. Naprawiać rzeczy, wyroby (odzieżowe,

techniczne, domowe)

9b.Szukać i poprawiać błędy w tekście, w

tablicach, rysunkach, schematach

10а. Leczyć zwierzęta 10b. Wypełniać wyliczenia, rachunki.

11а. Hodować nowe gatunki roślin 11b. Konstruować, projektować nowe rodzaje

przemysłowych wyrobów (samochody,

odzież, budować domy, produkty

żywnościowe itp.)

12а. Rozstrzygać, spory między ludźmi:

przekonywać, wyjaśniać, karać, popierać

12b. Orientować się w rysunkach, schematach,

tablicach (poprawiać, uściślać, doprowadzać

do porządku)

13а. Obserwować, studiować pracę kół pracy

twórczej

13b. Obserwować, studiować życie mikrobów.

14а. Obsługiwać, nastawiać medyczne 14b. Udzielać ludziom medycznej pomocy

106

przyrządy, aparaty. zranieniach, wypadkach, oparzeniach itp.

15а.Układać dokładne opisy – sprawozdania z

badań, odkryć, zdarzeń, z obiektów

pomiarowych itp.

15b. Tworzyć piękne opisy, przedstawiać

zdarzenia (zaobserwowane i przedstawione)

16а. Prowadzić laboratoryjne analizy w

szpitalu.

16b. Przyjmować, oglądać chorych, prowadzić

z nimi dialog, wyznaczać leczenie

17а. Malować lub ozdabiać ściany

pomieszczeń, powierzchnie wyrobów

17b. Dokonywać montażu albo uruchamiania

maszyn, przyrządów

18а. Organizować imprezy kulturalne,

wyjazdy do teatru wyjścia do kina, muzeum,

wycieczki, wyprawy turystyczne itp.

18b. Grać na scenie, występować w

koncertach.

19а. Wytwarzać zgodnie z rysunkiem detale,

wyroby(maszyny, odzież), budować budynki

19b. Zajmować się rysunkiem, kreśleniem,

kopiować rysunki, mapy

20а. Prowadzić walkę z chorobami roślin,

szkodnikami lasów, sadów

20b. Pracować na maszynach z klawiszami:

maszynie do pisania, komputerze, itp.

Opis metodyki DDO (Dyferencjalnno – diagnostycznej ankiety)

Metoda przeznaczona do wyboru różnych typów zawodów z odpowiadającą klasyfikacją

typów zawodowych E. A. Klimowa. Można wykorzystać przy proorientacji zawodowej

uczniów i dorosłych.

Czas przeprowadzania badania jest nie ograniczony. Badanego należy jednak poinformować,

że nad pytaniem nie należy się długo zastanawiać. Zazwyczaj wypełnienie zadania winno

zawierać się w granicach 20 – 30 minut. Możliwe jest wykorzystanie metody indywidualnie

bądź w grupie. Eksperymentator może odczytywać pytania grupie badanych, ale w tym

przypadku czas na odpowiedzi jest ograniczony na odpowiedzi. Taki sposób przyjmuje się,

kiedy eksperymentator zmuszony jest do pracy w ograniczonym czasowych ramach.

Treść metodyki. Badany powinien wybrać z 20 par jedną odpowiedź najbardziej dla siebie

odpowiednią, co do określenia swojego zajęcia i postawić obok znak „ + „

Instrukcja. Prosimy was uważnie przeczytać pary opisów zajęć i wybrać dla siebie ten rodzaj

zajęcia, którym chcielibyście się zajmować. Następnie należy postawić ocenę przy każdym z

dwóch opisów:

+++ -jeśli rodzaj zajęcia wam się bardzo podoba

++ - jeśli wyraźnie się wam podoba

+ - jeśli wam się raczej podoba niż nie podoba

- - jeśli wam się raczej nie podoba

- - - jeśli wam się wyraźnie nie podoba

- - - - jeśli wam się bardzo nie podoba

Oceny opisów w parach nie powinny być zbieżne, tak wiec należy wybierać tylko jedną z par

za bardziej wam przychylną, przy czym oceny obie mogą być pozytywne jak i negatywne.

Oceny opisów wpisujemy na blankiet odpowiedzi do kratek odpowiadającymi im numerami

107

Opracowanie wyników. Karta odpowiedzi skonstruowana jest tak, żeby można było

podliczyć ilość znaków «+» w każdej z 5-ciu kolumn. Każda z kolumn odpowiada

określonemu typowi zawodów. Badanemu rekomenduje się wybrać ten typ zawodów, który

otrzymał maksymalną liczbę znaków «+». Nazwy typów zawodów według kolumn:

1. Człowiek - przyroda . Wszystkie zawody związane, z uprawą rolną, hodowla zwierząt i

roślin, gospodarką leśna i łowiectwem.

2.Człowiek - technika. Wszystkie zawody techniczne.

3. Człowiek - człowiek. Wszystkie zawody związane z obcowaniem z ludzi wymagające

dobrej komunikacji.

4. Człowiek – system znaków. Wszystkie zawody związane z obliczeniami, cyframi i

dosłownymi znakami, w tym także specjalnościami muzycznymi.

5. Człowiek – artystyczny wizerunek. Wszystkie twórcze specjalności

Arkusz odpowiedzi

1а 1b 2а 2b 3а

3b 4а 4b 5а 5b

6а

6b

7а

7b 8а

8b

9а

9b

10а

10b

11а 11b 12а 12b 13а

13b

14b 15а 15b

16а 14а 16b

17а

17b 18а

18b

19а

19b

20а

20b

1. ............ 2 ............... 3 ............... 4.............. 5 ...............

Pytania do zajęć:

1. Jakie typowe błędy popełniają ludzie podczas wyboru zawodu?

2. Co należy brać pod uwagę przy wyborze zawodu?

3. Jakie cechy i zdolności powinien posiadać człowiek sukcesu?.

108

Zajęcia Nr 18

Człowiek a zawód

Cele:

1. Ukształtowanie u młodzieży wyobrażenia o pojęciach: orientacji zawodowej,

przydatności zawodowej.

2. Określenie zawodowego ukierunkowania młodzieży.

Czas 3 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Orientacja zawodowa –„ działania wychowawcze szkoły, rodziców, i innych osób, grup i

instytucji - mające na celu przygotowanie młodzieży do planowania kariery zawodowej,

których ważnym elementem jest podejmowanie kolejnych decyzji wyboru zawodu i

szkoły.”15

Przydatność zawodowa –„możliwie najlepsze dopasowanie z jednej strony wymagań, jakie

stawia zawód, z drugiej fizjologicznych możliwości człowieka”16

Skuteczność przygotowania

do samodzielnego wyboru edukacyjno-zawodowego zwiększa się podczas zajęć w grupach

(w klasie szkolnej), gdyż można wówczas stosować wiele technik ułatwiających poznanie

siebie. Warsztatowe potraktowanie zajęć prowadzi do wyrobienia u ucznia przekonania, że

wybór zawodu i rodzaju szkoły jest jego własną decyzją, a nie narzuconą przez rodziców,

nauczycieli, czy rówieśników.

W wyborze zawodu istotne znaczenie ma także stan zdrowia. Niektóre wady i schorzenia

fizyczne człowieka uniemożliwiają lub poważnie ograniczają wykonywanie określonych

zawodów, szczególnie tych, które wymagają od kandydatów pewnych predyspozycji

fizycznych: dobrego lub też bardzo dobrego ogólnego stanu zdrowia. Wielu uczniów

dokonuje wyboru zawodu już w momencie ukończenia gimnazjum, ponieważ wybrało szkołę

średnią o charakterze zawodowym. W sytuacji, gdy uczniowie ci mają wady lub schorzenia

fizyczne, należy im pomóc, określając ich przydatność zawodową. W pytaniach z zawodowej

przydatności należy orientować się konkretnie, indywidualnie jeszcze i dlatego, że w jednej i

tej samej pracy różni ludzie osiągają sukces kosztem różnych zestawień swoich osobistych

cech. Każdy dobry pracownik do maksimum wykorzystuje swoje silne strony w działaniu,

kompensując różnymi środkami słabe ( każdy mistrzem na swój sposób). Przy analizie

zawodowej przydatności oddzielnie wybranego człowieka do konkretnego zawodu należy

pamiętać, ze zawodowo wartościowe cechy nie są uszeregowane, a tworzą coś ważnego i

cennego, system.

E..А. Klimow wyróżnia pięć podstawowych składników danego systemu:

15

(K.Lelińska: Założenia i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w warunkach reformy edukacji, 1999,

Problemy poradnictwa psychologiczno - pedagogicznego Nr 2/11, s.29) 16

Skibicka-Regulska, Walawska : Orientacje i poradnictwo zawodowe w szkole podstawowej – A. Gurycka

(redaktor), Warszawa 1980, WSiP.

109

a) obywatelskie cechy – moralne oblicze człowieka jako członka społeczności,

b) stosunek do pracy, zawodu, zainteresowania i skłonności,

c) ogólna zdolność do działania nie tylko fizyczna, ale i umysłowa. Włączając w to

intelektualne zdolności, elastyczność psychiki, samokontrolę, inicjatywę. A także

fizyczne – stan zdrowia, siłę, odporność itp.,

d) jednostkowe, wyjątkowe, specjalne zdolności, a wiec takie osobowe cechy, które są

ważne ze względu na daną pracę, bądź wymagane w danym zawodzie,

e) nawyki, przyzwyczajenia, wiedza, doświadczenie.

Jest, więc oczywistym, że u człowieka nie może być pełnej zawodowej przydatności.

Do tego jest potrzebne zawodowe przygotowanie wyrażające się w konkretnym działaniu.

Zgodnie z tym E. A. Klimow wydziela cztery stopnie zawodowej przydatności:

a) nieprzydatność( do danego zawodu ). Ona może być czasowa lub praktycznie

nieokreślona. O nieprzydatności należy mówić, wówczas, kiedy zdrowie nie pozwala

na wykonywanie danej pracy. A także przeciwwskazania mogą być tutaj

pedagogicznymi,

b) przydatność (do tego lub innego zawodu lub grupy ). Ten stopień charakteryzuje się

tym, że nie ma przeciwwskazań. To znaczy, że istnieją realne szanse na to, że

człowiek będzie dobrym specjalistą w tym obszarze,

c) zgodność ( danego człowieka, danego obszaru działań).Charakteryzuje się nie tylko

brakiem przeciwwskazań, ale i występowaniem osobistych cech, które przydatne są

do wyboru danego zawodu lub grupy zawodów,

d) powołanie ( danego człowieka do danego obszaru działalności). To stopień

zawodowej przydatności charakteryzujący się tym, że we wszystkich podstawowych

elementach jej struktury jest zjawisko oznaki zgodności człowieka z potrzebami

twórczymi. Mowa tutaj o oznakach, którymi człowiek odróżnia się wśród równych

sobie pod względem nauki i rozwoju.

Wyciągając wnioski, chciałoby się powiedzieć, że absolutnej zawodowej przydatności być nie

może, gdyż wszyscy ludzie różnią się, nie tylko rodzajem osobowych cech, ale ich różnymi

odcieniami. Zawodów też mamy wielorakość. Wszystko jest, więc w rękach każdego z nas.

To my możemy osiągnąć sukces i w działaniu stworzyć swoją zawodowa przydatność.

Dyskusja: Jakie przykłady z życia świadczą o tym, że zawód wpływa na człowieka (zmienia

się charakter pisma, styl zachowania, mowa, image i inne.)

Do tego, aby świadomie i odpowiedzialnie wybrać zawód, niezbędne jest wyobrażenie o

zawodowych typach osobowościowych. W zagranicznej praktyce orientacji zawodowej dane

kategorie opracował J. Holland.

TYPY OSOBOWOŚCI wg J. HOLLANDA

Typ społeczny: mocną stroną są: uzdolnienia werbalne, zdolność do pracy z ludźmi, pomaganie, nauczanie,

uzdolnienia handlowe, empatia; słabe strony– manualne, techniczne, naukowe, rozwiązuje

problemy kierując się uczuciami.

Typ realistyczny: mocną stroną są: koordynacja ruchowa, zręczność, zdolności techniczne, mechaniczne,

inteligencja, opanowanie, logika myślenia; słabe strony – społeczne, oświatowe, czasami

110

nadmierne podporządkowywanie się, identyfikowanie z osobami posiadającymi władzę,

wpływy.

Typ intelektualny: mocną stroną są: zdolność do abstrakcyjnego myślenia i twórczego rozwiązywania

problemów, zdolności intelektualne, umiejętność korzystania z zasobów informacji, precyzja,

dociekliwość; słabe strony – aspołeczność, brak tradycjonalizmu, czasami zbytnie

komplikowanie prostych sytuacji, przywództwo, perswazja.

Typ konwencjonalny: mocną stroną są: zdolność do eksponowania siebie i swoich celów, kompetencje urzędnicze,

obliczeniowe, dokładność, logika myślenia, odpowiedzialność; słabe strony – konformizm,

uzdolnienia artystyczne, defensywność, brak elastyczności.

Typ przedsiębiorczy: mocną stroną są: umiejętności motywowania i pobudzania innych do działania, kierowanie

innymi, przywództwo, elokwencja, towarzyskość, kompetencje organizacyjne; słabe strony –

naukowe, dominacja, podejmowanie czasami zbyt dużego ryzyka, agresywność.

Typ artystyczny: mocną stroną są: kreatywność, poczucie estetyki, rozwiązywanie problemów w sposób

twórczy i nietypowy, bogata wyobraźnia, ekspresyjność, oryginalność; słabe strony –

emocjonalny niepokój, niedostateczna socjalizacja, niezorganizowanie, nadmierna

emocjonalność, zbyt duża potrzeba niezależności, kompetencje urzędnicze.

Wskazówki dla prowadzącego: Niezbędnym jest przeprowadzenie i przeanalizowanie z

uczniami testu J.Hollanda. Po jego przeprowadzeniu należy przedyskutować z uczniami

możliwości zmian swojego zawodowego typu na przestrzeni działalności życiowej. Należy

przy tym zwrócić uwagę, że zawodowe ukierunkowanie osobowości jest rezultatem

połączenia: zainteresowań, skłonności, temperamentu i innych indywidualnych

psychologicznych właściwości człowieka.

Metodyka „Kwestionariusz ankietowy zawodowych predyspozycji”

(modyfikacja testu Hollanda)

Każdy człowiek pod względem osobowych cech należy do określonego typu zawodowego.

Dana modyfikacja testu J. Hollanda, zbudowana została w odniesieniu do odpowiednich

typów zawodów pod względem indywidualnych cech człowieka, jako pomocne narzędzie

przy wyborze zawodu z uwzględnieniem w pierwszej kolejności osobowych cech osoby

badanej

Etap 1

Instrukcja: Należy do siebie” dobrać” sześć utwierdzeń, dotyczących różnych typów

zawodów, znajdujących się ich w tablicy, które należy zaznaczyć.

Absolutnie

tak

Raczej tak Absolutnie

nie

Nie wiem

1

2

3

4

111

5

6

Utwierdzenie 1 . Jesteś praktyczny – skłonnym do zajęcia się konkretną praca. Preferujesz

pracę, przynosząca konkretne, odczuwalne rezultaty dla siebie i innych. Nie przeszkadza ci

praca fizyczna. Interesuje ciebie praca z techniką, wymagająca praktycznego wysiłku

umysłowego, dobrze rozwiniętych ruchowych zdolności.

Utwierdzenie 2. Ty jesteś bardziej teoretykiem niż praktykiem. Podoba ci się nauka i

studiowanie, badanie jakiejś dziedziny, dostarczenie nowej wiedzy. Preferujesz prace,

przynosząca radość z poznania, a czasami radość odkrycia, pracę wymagająca bezwzględnie

wysiłku umysłowego, zdolności do i usystematyzowanej informacji, szerokiego horyzontu.

Utwierdzenie 3. Jesteś komunikatywny, lubisz pracować z ludźmi i dla ludzi, dlatego

naprawdę interesuje cię nauka, wychowanie, obsługa klienta, okazywanie pomocy

potrzebującym itp. masz zainteresowania do spraw wypełnionych emocjami, praca żywą,

wymagająca kontaktu z ludźmi oraz pełnej komunikacji.

Utwierdzenie 4. Lubisz pracować z dokumentami, tekstami, cyframi, jak również

wykorzystywać narzędzia i przyrządy komputerowe. Praca spokojna, bez ryzyka, z wąskim

kręgiem obowiązków. Może być związana z obróbka informacji, z obliczeniami,

wyliczeniami, wymagająca dokładności, staranności, wytrwałości. Chciałbyś uciec od

kontaktów i rozmów, odpowiedzialności zarządzania innymi oraz odpowiedzialności za ich

rezultaty pracy.

Utwierdzenie 5. Jesteś ,organizatorem, zorientowanym na pracy nie wymagającej wiedzy

twórczej. Preferujesz pracę dającą pełną swobodę, samodzielność, bezpieczną w

uwarunkowaniach społecznych, wyżej stojącą w hierarchii od innych, materialne

zabezpieczenie; pracę pełną pomysłów z ryzykiem, wymagającej inicjatywy,

przedsiębiorczości, woli, brania odpowiedzialności na siebie.

Utwierdzenie 6. Ty naprawdę jesteś, „wolnym artystą”. Lubisz rodzaje działań, dające

możliwość swobodnego wyrażania własnego wnętrza, gdzie brak przymusu i ram czasowych,

formalności; pracę, dającą upływ fantazji, wyobrażenie, wymagającej estetycznego smaku,

specjalnych zdolności (artystycznych, literackich, muzycznych)

Etap 2.

Instrukcja: Przypuszczamy, że po odpowiedniej nauce już możesz wypełnić dowolną pracę.

Z przedstawionych niżej par zawodów należy wybrać jedną, która bardzie tobie odpowiada

(jest bardziej zbieżna z twoimi zainteresowaniami i możliwościami). Obok nazwy zawodu w

nawiasie znajduje się kod. Na karcie odpowiedzi, naprzeciw kodu wybranego zawodu,

postaw znak „+”. Podlicz ilość plusów w każdym wierszu. Np. z pary „inżynier” - „socjolog”

ty wybrałeś zawód socjologa. Kod tego zawodu to liczba 2. Na karcie odpowiedzi „kodu

zawodu” należy postawić”+” obok cyfry 2. Jeśli treść zawodu ( zadania zawodowe) nie

całkiem jest dla was zrozumiała, proponuję skorzystać ze słownika zawodu bądź strony

internetowej na której na temat tego lub innego zawodu dowiecie się o wiele więcej.

Życzę udanej pracy.

112

Kod zawodu Wybór (sumować plusy) Suma plusów

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Inżynier (1) - Socjolog (2)

Cukiernik (1) – Ksiądz (З)

Kucharz (1) - Statystyk(4)

Fotograf(1) – Przedstawiciel handlowy (5)

Mechanik(1) - Dekorator (6)

Filozof(2) - Lekarz(3)

Ekolog (2) - Księgowy (4)

Programista (2) -Adwokat(5)

Krytyk filmowy (2) – Tłumacz literatury(6)

Agent ubezpieczeniowy (3) - Archiwista(4)

Trener(3) – Telereporter (5)

Wywiadowca (3) – Znawca sztuki(6)

Notariusz(4) - Broker (5)

Operator(4) - Stylistka(6)

Fotokorespondent (5) - Restaurator(6)

Zieleniarz(1) - Biolog-badacz (2)

Kierowca (1) - Okrętowy (3)

Metrolog (1) - Kartograf (4)

Radiomechanik(1) - Rzeźbiarz(6)

Geolog(2) – Tłumacz -przewodnik(3)

Dziennikarz(5) - Reżyser(6)

Bibliograf (2) - Audytor (4)

Farmaceuta (2) – Radca prawny (3)

Genetyk (2) - Architekt (6)

113

Sprzedawca (3) – Operator łączności (4)

Pracownik socjalny (3) - Przedsiębiorca (5)

Wykładowca uczelni wyższej(3) - Muzyk-wykonawca (6)

Ekonomista (4) - Menedżer (5)

Korektor(4) - Dyrygent (6)

Inspektor celny (5) – Artysta-modelarz(6)

Telefonista(1) - Ornitolog(2)

Agronom (1) - Topograf (4)

Leśnik (1) - Dyrektor (5)

Mistrz krawiecki (1) - Choreograf (б)

Historyk(2) – Inspektor policji (4)

Antropolog (2) – przewodnik wycieczek (3)

Bakteriolog (2) – Aktor (6)

Kelner (3) - Towaroznawca(5)

Główny księgowy (4) – Agent wywiadu (5)

Wizażysta (6) - Psycholog (3)

Pszczelarz(1) - Handlowiec(5)

Sędzia(3) - Scenograf(4)

Podlicz ilość plusów na blankiecie. Maksymalna ilość plusów wskazuje na jeden z sześciu

zawodowych typów.

Ewaluacja:

1. Jakie zawody są charakterystyczne dla tego czy innego typu zawodowego?

2. Dlaczego określony typ zawodowy człowieka jest tak ważny w podjęciu przyszłej

pracy zawodowej?.

3. Czy jest możliwość zmiany swojego typu zawodowego na przestrzeni działalności

życiowej człowieka?

114

Zajęcia Nr 19

W świecie zawodów

Cele:

1. Zaznajomienie uczniów z klasyfikacją zawodów wg. E.A. Klimowa.

2. Ukształtowanie u uczniów nawyków analizy zawodów.

Czas 4 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Do przeprowadzenia zajęć z poznania świata zawodów proponuję wykorzystać opracowaną

przez E.A. Klimowa klasyfikacji zawodów.

Klasyfikacja ta w pełny sposób zaspokoi oczekiwania potrzeby uczniów.

W zależności od przedmiotu pracy wszystkie zawody można podzielić na pięć typów:

<CZŁOWIEK - PRZYRODA>

Główny przedmiotem zainteresowania jest tu -przyroda

Zawody: hodowca roślin, zootechnik, bakteriolog, farmer, hodowca zwierząt, ogrodnik,

laborant ośrodków doświadczalnych itd.

W śród zawodów < człowiek – przyroda > można wydzielić zawody, których przedmiotem

pracy są: organizmy roślinne, organizmy zwierzęce, mikroorganizmy.

Przedstawiony podział nie oznacza, że praca człowieka skierowana jest tylko na ukazane

wyżej przedmioty. Hodowcy roślin, na przykład, pracując w kolektywie, wykorzystują

różnorodną technikę, zajmują się pytaniami ekonomicznej oceny pracy. Głównym jednak

przedmiotem ich uwagi jest troska o hodowlę roślin i ich środki hodowli.

Przy wyborze zawodów tego typu bardzo ważne jest abyście zwrócili szczególną uwagę na

wasz stosunek do przyrody: tak jak do miejsca odpoczynku, jak i do warsztatu, w którym

zamierzacie oddawać się pracy.

Jeszcze jeden ważny warunek, który należy brać pod uwagę przy wyborze zawodu.

Osobliwości biologicznych obiektów pracy zawierają się w tym, że są one złożone, zmienne

( rządzą nimi wewnętrzne prawa), standardy. I rośliny i zwierzęta, i mikroorganizmy żyją,

rosną, rozwijają się, a także chorują, giną. Dlatego pracownik, nie tylko winien wiele o nich

znać, ale przewidzieć zmiany zachodzące w nich, które są nieodwracalne. Od człowieka

wymagana jest inicjatywa i samodzielność w podejmowaniu decyzji, troska i

<CZŁOWIEK - TECHNIKA>

Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy są – techniczne obiekty( maszyny,

mechanizmy), materiały, rodzaje energii.

Zawody: rębacz, stolarz, technik- metalurg, inżynier –mechanik, architekt,

115

elektromonter, radiomechanik itp.

Oczywiście, tutaj praca skierowana jest nie tylko na technikę, ale zwrócenie szczególnej

profesjonalnej uwagi, na dziedzinę technicznych obiektów i ich techniczne właściwości.

Wśród zawodów typu <człowiek - technika> można wyliczyć:

- zawody wydobywcze, obrabianie gruntów, minerałów;

- zawody przeróbcze z wykorzystaniem niemetalicznych przemysłowych materiałów,

wyrobów, półfabrykatów;

- zawody produkcji i obróbki metali, mechanicznego montowania, montażu maszyn,

narzędzi;

- zawody remontowe, obsługi maszyn technologicznych, obsługi urządzeń

instalacyjnych, środków transportu;

- zawody montażu i remontu budynków, konstrukcji

- zawody instalacyjne, montażu elektrycznych przyrządów, aparatów;

- zawody, związane z środkami transportowymi, sprzętem ciężkim i kierowania nimi;

- zawody związane z przeróbka produktów rolno – przemysłowych.

Przy przeróbce, przekształceniu, przemieszczeniu albo ocenie technicznej obiektów od

pracownika wymaga się, dokładności i określonej odpowiedzialności. Ponieważ techniczne

obiekty zawsze są wytwarzane przez człowieka, w świecie techniki istnieją szerokie

możliwości tworzące postęp, oparty na pomyśle, technicznej twórczość. Na równi, więc z

podejściem twórczym wymaga się od tej grupy pracowników wysokiej wewnętrznej

dyscypliny.

<CZŁOWIEK - CZŁOWIEK>

Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy są – ludzie.

Zawody: lekarz, nauczyciel, psycholog, fryzjer, stylista, wizażysta, przewodnik, menedżer,

kierownik grupy artystycznej i inni.

Wśród tej grupy zawodów można wydzielić:

- zawody, związane z nauka i wychowaniem ludzi, dziecięcych organizacji;

- zawody, związana z kierowaniem produkcja, kierowaniem zasobami ludzkimi;

- zawody, związane z obsługa klienta;

- zawody, związane z informacją i obsługa artystyczna ludzi i kierowanie zespołami

artystycznymi, kulturą i sztuką;

- zawody, związane z obsługa medyczną.

Dla osiągnięcia sukcesu w tych zawodach niezbędne jest nauczenie się ustanawiania i

podtrzymywanie kontaktów między ludźmi, rozumienia ludzi, negocjowania, a także

opanowanie wiadomości z zakresu odpowiednich obszarów produkcji, nauki, sztuki.

Krótki rys cech osobowościowych, które są ważne przy tego rodzaju zawodach:

- pogodny i stały nastrój w procesie pracy z ludźmi,

- umiejętności komunikacyjne,

- predyspozycje skierowane na: pomysły, otwartość, nastroje ludzkie,

116

- umiejętności szybkiej reakcji w stosunkach międzyludzkich,

- umiejętności znalezienia wspólnego języka w kontaktach międzyludzkich.

<CZŁOWIEK – SYSTEMY ZNAKÓW >

Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy – umowne znaki, cyfry, kody, istniejące i

sztuczne języki.

Zawody: tłumacz, kreślarz, inżynier, topograf, sekretarka- maszynistka, programista, itp.

Zawody typu <człowiek – systemy znaków> zawierają:

- zawody, związane z opracowaniem dokumentów, biurowością, analizą tekstów i ich

przekształceniem, przekodowaniem,

- zawody, dla których przedmiotem pracy są, liczby, ilościowe odpowiedniki,

- zawody, związane z obróbka informacji i rodzajem systemów umowne znaki,

schematycznych wyobrażeń obiektów.

Żeby osiągnąć sukces w pracy w tych zawodach, potrzebne są specjalne predyspozycje

umysłowe do poruszania się w świecie, wydawać się by mogło, suchych znaczeń, z odejściem

od przedmiotowych własności otaczającego świata i koncentrować się na informacjach, które

niosą ze sobą te lub inne sygnały. Przy obróbce informacji i w rodzajach umownych znaków

występują zadania kontrolne, sprawdzenia, obliczenia, obróbce sygnałów, a także tworzenia

nowych znaków, systemów znakowych.

<CZŁOWIEK – ARTYSTYCZNY WIZERUNEK>

Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy – artystyczny wizerunek, sposoby jego

budowania.

Zawody: artysta, malarz, muzyk, grafik, rzeźbiarz, literat.

Zawody typu <człowiek – artystyczny wizerunek > zawierają:

- zawody, związane z praca twórczo – artystyczną,

- zawody, związane z praca muzyczną,

- zawody, związane z praca literacką,

- zawody, związane z pracą aktorsko – sceniczną,

Istotą właściwości zawodów typu < człowiek – artystyczny wizerunek > jest to, że znacząca

część zasobów zostaje skryta przed postronnym obserwatorem. Prócz tego, nie rzadko

twórczość objawia się w specjalnych okolicznościach, gdzie wzmocniona daje efekty

twórcze, nieprzymuszonego finalnego rezultatu pracy.

Ćwiczenie praktyczne :Schemat analizy zawodu.

Instrukcja.Należy uczniów zapoznać z analiza zawodów na drodze proponowanego poniżej

schematu. Trening analizy można przeprowadzić w małych grupach. Obok wymogów

stawianych danemu zawodowi należy postawić znak „ +”. Końcowa faza ćwiczenia to

dyskusja na forum grupy.

117

Charakter zawodu Zawód: Nauczyciel uczący w szkole

ponadgimnazjalnej: informatyki i

podstaw przedsiębiorczości

1. Przedmiot pracy:

martwa natura;

żywa przyroda;

materiały i fabrykaty;

dzieci;

dorośli;

technika;

system znaków;

artyzm.

+

+

2. Cele pracy:

kontrola, ocena;

przekształcenie;

poszukiwawcze;

logistyczne;

obsługa;

rozwój własny i dokształcanie.

+

+

3. Zewnętrzne środki pracy:

ręczne i proste przystosowanie;

mechaniczne;

automatyczne;

komputerowe;

inne;

+

4. Wewnętrzne środki pracy:

środki komunikacji; analizatoty;

intelekt;

zewnętrzne dane;

siła fizyczna;

szybkość reakcji;

koordynacja ruchu;

+

+

+

118

zdrowie;

opanowanie, spokój;

inne.

+

+

5. Warunki pracy:

zwykły mikroklimat;

duże pomieszczenia z ludźmi;

hala produkcyjna;

niezwykłe warunki pracy;

ekstremalne warunki;

na otwartej przestrzeni;

warunki domowe.

+

6. Charakter towarzyski w pracy:

minimalny;

klienci;

zwykły kolektyw;

audytorium;

dyscyplina, subordynacja;

inne.

+

+

+

7. Charakter pracy:

praca stojąca;

praca siedząca;

praca przy taśmie;

praca wymagająca siły mięśni;

praca na zmiany;

inne.

+

8. Odpowiedzialność:

materialna;

moralna;

za życie i zdrowie ludzi;

zwykła odpowiedzialność;

inne.

+

+

+

9. Osobliwości pracy:

119

wysoka pensja;

różne ulgi;

wysoki prestiż;

możliwość awansu;

wysoki prestiż społeczny;

możliwość wyjazdów zagranicznych;

praca ryzykowna.

+

10. Wiadomości wymagane w pracy:

matematyka; fizyka;

chemia;

język polski;

języki obce;

biologia;

przedsiębiorczość;

wychowanie fizyczne;

pedagogika;

psychologia;

inne.

+

+

+

+

+

11. Trudności występujące w pracy:

odporność systemu nerwowego;

choroby zawodowe;

odpowiedzialność prawna;

wysoki prestiż;

mała pensja;

społecznie niedoceniany trud;

monotonia pracy;

ciężka praca fizyczna;

inne.

+

+

+

+

+

+

120

12. Stopień wykształcenia:

bez wykształcenia; kurs zawodowy;

podstawowe;

średnie;

licencjackie;

wyższe zawodowe;

wyższe magisterskie;

studia podyplomowe;.

Inne.

+

Ewaluacja:

1. Jakie czynniki charakteryzują zawód?

2. Czy czynniki pracy mają wpływ na wybór zawodu przez człowieka?

3. Zgodnie z klasyfikacją zawodów określ osobliwości zawodów: fryzjer, frezer.

121

Zajęcia Nr 20

Strategia wyboru zawodu

Cele:

1. Wykształcenie u uczniów dróg poszukiwawczych na drodze budowania własnej

kariery życiowej i zawodowej.

2. Podsumowanie gotowości uczniów w dokonywaniu własnych prób oraz umiejętności

przeprowadzania analizy.

Czas 4 x 45 min.

Przebieg zajęć.

Zajęcia rozpoczynamy z uczniami od przeanalizowania w formie projektu strategii wyboru

zawodu „informatyka” wykorzystując podczas analizy informacje, z którymi uczeń został

zapoznany w czasie całego programu

PROBLEM:, Jaki zawód wybrać?

W tym roku kończę szkołę gimnazjalną. Przede mną pojawił się problem:, dokąd pójść?

Od tego, jaką drogę wybiorę, będzie zależała moja przyszłość.

Prawidłowy wybór zawodu pozwoli mi zbudować dalszą drogę kariery zawodowej, a tym

samym osiągnąć sukces.

I. ROZPOZNANIE OBSZARU PROBLEMOWEGO

a) wydzielenie podobszarów problemowych:

Problemowe pole

analizy zawodowej

działalności

Przestudiowanie

wymogów i

charakterystyk

zawodowej sfery

działalności

Ujawnienie i

analiza osobowych

i psychologicznych

charakterystyk

Przestudiow

anie

algorytmu

wyboru

zawodu

Określenie

dalszej kariery

zawodowej

122

b) określenie potrzeb i ich sformułowanie

Moją potrzebą na danym życiowym etapie jest wybór zawodu w zgodności ze swoimi

zainteresowaniami i skłonnościami oraz zawodowe samookreślenie. Do tego potrzebne jest

mi:

przestudiować swoje zainteresowania i skłonności;

wyjawić stopień wiadomości, zdolności, zdrowie i odnieść ich do wymogów

stawianych w tym zawodzie;

przestudiować świat zawodów, zapotrzebowanie na rynku pracy na ten zawód.

c) określenie zadań do przygotowania projektu i ich sformułowanie

Zadaniem projektu jest wybór przyszłej zawodowej działalności w zgodzie z algorytmem

wyboru zawodu i prognozowanie kariery oraz zawodowego samookreślenia.

D)ustalenie podstawowych parametrów i przeszkód

Wybierany zawód powinien być odbiciem indywidualnych osobistych i psychologicznych

charakterystyk;

Nauka danego zawodu powinna być dostępna. Optymalnym będzie wybór szkoły

ponadgimnazjalnej a następnie wyższej uczelni w najbliższym rejonie ( powiat,

województwo) mojego miejsca zamieszkania.

Możliwości finansowe kontynuowania studiów będą w granicach moich możliwości, a

praca w czasie wakacji dostarczy mi dodatkowe środki finansowe na realizacje własnych

zamierzeń.

e)analiza informacji

Studiując świat zawodów, określiłem, na jakie zawody jest największe zapotrzebowanie na

ryku pracy. Wśród nich okazał się zawód informatyka – programisty. Wybierając przyszły

zawód wziąłem pod uwagę następujące źródła informacji:

ANALIZA

Znajomi

Urząd

Pracy

Prasa

Rodzice

Doradca

zawodowy Internet

123

Po przeprowadzeniu analizy świata zawodów, postanowiłem opracować następujący plan

zgodnie, z którym wyznaczyłem następujące kierunki działania w moim zawodowym planem:

II. OKREŚLENIE KIERUNKÓW DZIAŁANIA

1. Określić swoje zainteresowania i skłonności

4. Zestawić indywidualne charakterystyki z wymogami

stawianymi w tym zawodzie

5. Określić socjalno-ekonomiczne czynniki wyboru zawodu

3. Wyjawić indywidualne osobowościowe i psychofizjologiczne

charakterystyki

7. Urzeczywistnić zawodową próbę

2. Wybrać zawód zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i

skłonnościami

6. Nakreślić zawodowy plan i perspektywy

8. Opracować program samorozwoju i samodoskonalenia

124

III. OPRACOWANIE DZIAŁANIA PROJEKCYJNEGO

a ) analiza - Ja w świecie zawodów

b) charakterystyka wybranego zawodu : informatyka

Typ zawodu: człowiek-system znaków u E.A.Klimowa, konwencjonalny u J.Hollanda

Klasa zawodu: gnostyczny

Dział zawodu: Zautomatyzowany

Grupa zawodu: praca w warunkach bytowych

Człowiek-człowiek

Człowiek-system znaków

Człowiek-

przyroda

Człowiek –

wizerunek

artystyczny

Człowiek-technika

125

b) formuła zawodu

Na tym etapie wybieram specjalność: programisty

c) synteza i analiza specjalności programisty

Zakres pracy – Wykonuje i nadzoruje prace związane z tworzeniem programów o różnym

zastosowaniu, w zależności od wymagań różnych dziedzin działalności, opracowuje schematy

i projekty programów pod konkretne zamówienia, programów zarządzania i obsługi baz

danych, programów systemowych i narzędziowych, programów obsługujących sieci

komputerowe oraz opracowuje programy obsługujące protokóły komunikacyjne, jak również

tworzy programy o zróżnicowanym stopniu uniwersalności, zgodnie z potrzebami rynku,

posługując się dobrą znajomością różnych dziedzin zastosowań informatyki i dokumentacją

użytkową z tego zakresu, jak również znajomością techniki programowania, w celu tworzenia

programów, baz danych, programów narzędziowych i obsługujących sieci komputerowe o

dużej efektywności i szybkości działania.

Warunki pracy - Programista pracuje w pomieszczeniach biurowych. Ponieważ większość

czasu spędza przed komputerem w pozycji siedzącej, to może odczuwać zmęczenie wzroku, a

także jest narażony na choroby kręgosłupa.

Wymogi stawiane człowiekowi – Wielogodzinna praca przy komputerze wymaga od

programisty zdolności koncentracji. Ponadto musi on posiadać zdolność logicznego myślenia

oraz dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych. Ważnymi cechami są też:

wyobraźnia, twórcze myślenie, dobra pamięć. Programiście przyda się też spostrzegawczość,

gdyż często drobny szczegół wpływa na jakość pracy programu. Z tego samego powodu musi

być osobą dokładną. Ponieważ praca ta zazwyczaj jest wykonywana samodzielnie, więc

programista musi potrafić zorganizować i zaplanować pracę. Dobry programista musi

interesować się informatyką. Ponadto musi na bieżąco śledzić nowości w tej dziedzinie,

podnosić kwalifikacje i poszerzać wiedzę.

Niezbędna wiedza – podstawowe metody programowania i wykorzystanie technik

obliczeniowych przy obróbce informacji, techniczne charakterystyki, języki programowania,

techniki automatycznej obróbki informacji, itp.

Programista Technik informatyk Inżynier programista

126

d) analiza Psychogramu specjalności „ Programista”

Nazwy psychologicznych cech Wielkość wymogów w skali

1 2 3 4 5

Dokładność przestrzegania praw i instrukcji +

Uwaga +

Pamięć +

Przestrzenne myślenie +

Dokładność i szybkość działania +

Samokontrola +

Zdyscyplinowanie +

Odpowiedzialność +

Zorganizowanie +

Dokładność +

Wytrwałość +

Zdolność do pracy +

Zawód informatyka o specjalności programisty wybrałem po analizie sfery zawodowych

działań i myślę, że odpowiada on moim zainteresowaniom, skłonnościom oraz cechom

osobowościowym.

Takie wnioski wyciągnąłem po wykonaniu testów, w których otrzymałem następujące

rezultaty:

Stopień mojej gotowości do zawodowego samookreślenia na początku był niski, ale po

zapoznaniu się z tematyka kursu podwyższył się do średniego. Dlatego jestem już gotowy do

samookreślenia.

Zainteresowania i skłonności – nauki informatyczne

Stopień samooceny – pozytywny

Spostrzegawczość – dobra

Pamięć – twórcza

Intelekt – wysoki

Emocjonalne nastawienie do wyboru zawodu – pozytywne

Cechy woli – zgodne

Typ temperamentu – flegmatyk

Zdolności do nauk technicznych - pozytywne

Stopień zdrowia - dobry

Mój wybór zawodu „ programisty” aprobują: rodzice, doradca zawodowy, nauczyciel

informatyki i matematyki.

Zalecane specjalności, które chciałbym się uczyć – programowanie aplikacyjne

127

e) drogi osiągnięcia zawodowego wykształcenia

Typ szkoły ponadgimnazjalnej: technikum

Zawód: informatyk o specjalności programowanie

Profil: informatyczny

Forma nauki: dzienna

Okres nauki: 4 lata

Konkretna szkoła: Technikum Nr 3

f) plan przygotowania do zdobycia zawodu Cel – wybór szkoły ponadgimnazjalnej najlepiej technikum informatycznego o specjalności:

programowanie.

Podjęte kroki:

- uczyć się intensywniej takich przedmiotów jak: matematyki, j. angielskiego, techniki,

informatyki,

- dobrze opanować pracę na komputerze,

- ukończyć szkołę gimnazjalną,

- zdać egzaminy kompetencji,

- przyswoić wiedze teoretyczną i praktyczna objętą programem nauczania.

g) zawodowa próba

W celu wyuczenia się przyszłego zawodu postanowiłem poszerzyć swoje wiadomości z

zakresu pracy na komputerze. Zapisałem się na kurs,, Internetowe technologie”, na którym

nauczyłem się tworzenia stron internetowych. W szkole zapisałem się na kółko

informatyczne, gdzie przy pomocy swojego nauczyciela informatyki, zacząłem tworzyć

pierwsze programy komputerowe. Chciałem zaznaczyć, że praca ta mnie coraz bardziej

pociąga.

IV. ZAPLANOWANIE PRZYSZŁEJ KARIERY ZAWODOWEJ

1. Skończyć szkolę średnia, zdać maturę i egzamin zawodowy,

2. Dostać się na studia wyższe na kierunek informatyczny o specjalności programowanie.

3. Uzyskać niezbędne wiadomości teoretyczne i praktyczne w zakresie programowania.

4. Znaleźć dobrą pracę.

5. Przyswoić wiedzę praktyczną w zawodzie programisty.

6. Osiągnąć zawodowy sukces w przeciągu 10 lat i zostać profesjonalistą na rynku pracy.

Mój obraz za 10 lat

128

V. SAMOKONTOLA I SAMOOCENA

Rezultaty mojego zawodowego wyboru chciałbym przedstawić w formie elektronicznej

prezentacji projektu twórczego:„ Zawód, który wybieram”. Swój projekt oceniam

pozytywnie, tak jak i całą drogę wyboru zawodu informatyka o specjalności: programista

aplikacyjny, który zajmuje się tworzeniem aplikacji, programów o różnym

zastosowaniu np. edytorów, programów graficznych, statystycznych;

wykorzystywanych przez szeroką rzeszę użytkowników. Mam nadzieję, że

zaplanowane działania pomogą mi w urzeczywistnieniu mojego sukcesu zawodowego

a tym samym i życiowego.

Ewaluacja:

1. Jakie etapy pracy powinieneś podjąć przy wyborze własnego zawodu?

2. Skąd dowiesz się o wymogach stawianych w tym zawodzie?

3. Czy jesteś gotowy podjąć decyzję o wyborze szkoły oraz przyszłego zawodu, jeśli tak

to podaj, co Ci w tym pomogło, jeśli nie, to podaj powody?

129

Zakończenie

Wykształcenie i kompetencje ludzi stają się najważniejszymi wartościami współczesnej

cywilizacji informacyjnej oraz społeczeństw opartych na wiedzy. Podstawowym celem

strategicznym państwa jest dążenie do coraz wyższej jakości i powszechności kształcenia. A

obowiązkiem, który został przypisany państwu w dziedzinie edukacji jest przygotowanie

młodzieży do dorosłego życia, a szczególnie do życia zawodowego. Istnieje, więc potrzeba

powiązania kształcenia z potrzebami rynku pracy, w którym znaczącą rolę ma odrywać

doradztwo zawodowe w ramach Programu UE "Uczenie się przez całe życie"17

Rola doradztwa zawodowego w ostatnim czasie w Polsce jak i na świecie przybiera na

coraz większej aktualności i znaczeniu. Dane usługi stają się bardziej potrzebne

społeczeństwu, których przyczyn jest wiele.

Po pierwsze, świat zawodów stał się bardziej zróżnicowanym. W świecie zawodów pojawiły

się zupełnie nowe zawody. Poszerzyła się lista nowych kierunków kształcenia i specjalizacji.

Dlatego też dla większości młodych ludzi dokonanie wyboru zawodu stało się bardziej

złożone, a adekwatnie do tego poszukiwanie pomocy i wsparcia.

Po drugie, stopniowo kształtuje się przekonanie ze strony społeczeństwa do usług doradczych,

w zakresie doradztwa zawodowego i usług psychologicznych, zrozumienie konieczności ich

przejścia od etapu szkoły podstawowej poprzez szkołę ponadgimnazjalną, wyższą uczelnię i

całą pracę zawodową. Wreszcie uświadomienie sobie tego, że nieodzownym w życiu jest

zawodowe samookreślenie.

Doradztwo zawodowe uczniów częściej staje się inicjacją samych rodziców, przed

którymi stoi rola wykształcenia swojego dziecka. Tak, więc przed doradcą zawodowym,

zajmującym się praktycznym doradztwem, stawia się coraz większe wymogi, którego praca

ma doprowadzić ucznia do osiągnięcia życiowego i zawodowego sukcesu. W pracy doradcy

zawodowego wydziela się cztery podejścia:

informacyjne;

diagnostyczno-konsultacyjne;

rozwijające;

aktywizujące.

Informacyjne podejście. Jego cel- dostarczenie uczniowi różnorodnych autentycznych

informacji na temat współczesnych zawodów, szkół ponadgimnazjalnych, wyższych uczelni

oraz organizacjach, przedstawiających miejsca pracy, o rynku pracy i o tym jak planować

swoja karierę. Przykładami tego mogą być:

dni otwarte szkół ponadgimnazjalnych, targi edukacyjne, wycieczki zawodowe,

spotkania ze specjalistami i przedstawicielami różnych instytucji zajmujące się

rynkiem pracy, seminaria, prezentacje, poświecone zawodowej tematyce;

artykuły i publikacje, zawierające informacje o szkolnictwie ponadgimnazjalnym i

wyższym, opis zawodów, przegląd rynku pracy, itp.

strony internetowe – poradnictwo zawodowe w sieci, oferty pracy.

17

DECYZJA NR 1720/2006/WE PE i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca

program działań w zakresie uczenia się przez całe życie

130

Diagnostyczno-konsultacyjne podejście. Jego cel – ukierunkowanie ucznia do tego lub

innego rodzaju działalności na drodze zestawienia indywidualnych osobliwości ucznia z

wymaganiami stawianymi w zawodzie.

Rozwijające podejście. Jego cel – ukształtowanie różnorodnych wiadomości, umiejętności i

nawyków, niezbędnych do opanowania tego lub innego zawodu i znalezienia atrakcyjnego

miejsca pracy. Podejście to jest aktualne zarówno dla ucznia jak i ludzi pracujących już

zawodowo, kiedy ich miejsce stało się przypadkiem losu. Śledząc losy wielu młodych

bezrobotnych nie sposób się oprzeć wrażeniu, że przyczyną ich niepowodzeń na rynku pracy

jest niewłaściwy wybór szkoły i ścieżki edukacyjnej.18

Uczniom ono pomaga przezwyciężyć

niewiarę w siebie, uczucia nieokreślenia, odnalezienie siebie. Do takich form rozwijających

metod odnoszą się treningi dojrzałości osobowej, treningi podnoszące stopień motywacji

uczenia się oraz motywacji do pracy.

Aktywizujące podejście. Jego cel – ukształtowanie wewnętrznej gotowości do

samodzielnego i świadomego budowania swojej życiowej i zawodowej kariery. Podstawowe

osobliwości tego podejścia zawierają się w tym, aby na drodze wykorzystania gry,

niestandardowych pytań i prowokacji wyjawić u ucznia zainteresowanie problematyką

zawodowego samookreślenia, od nowa spojrzeć na znajome zjawiska, zacząć myśleć o sobie,

o jawnych i ukrytych osobliwościach zawodu, o życiowych wartościach i ich związku z

zamierzoną drogą rozwoju zawodowego. Właśnie te rozważania i odkrycia pozwalają lepiej

dokonać wybór. W ten sposób, wszystkie ukierunkowane podejścia powinny być systemowo

wykorzystywane w kompleksie doradczych usług, w przeciwnym razie istnieje obawa, że

wybór będzie dokonany niedostatecznie przemyślanym lub będzie dokonany nie na czas. Jeśli

uczeń, nie nauczył się jeszcze wyodrębniać kryteriów wyboru, a zna dokładnie informacje o

wszystkich szkołach ponadgimnazjalnych lub wyższych uczelniach ( uczeń szkoły

ponadgimnazjalnej), to jest duże prawdopodobieństwo, że taki ogrom wiadomości tylko

bardziej mu zaszkodzi, aniżeli pomoże. Innymi słowy, to my powinniśmy nauczyć go

wykorzystywać informacje i dopiero na jej podstawie podejmować decyzje. Jest to

niemożliwe bez dostatecznego stopnia samozrozumienia, bez nawyków analizy złożonych

sytuacji z wielością wariantów i czynników wyboru. Jeśli zaś będziemy tylko pomagać

uczniowi w poznaniu siebie, w swoich osobliwościach, bez odniesienia do świata zawodów,

to jest ryzyko, że pozostanie mu tylko smutne wyobrażenie o tym, kim on może zostać i

dokąd ma podążać z tym bagażem osobistych cech, zainteresowań i zdolności. Informacja o

zawodach, szkołach i wyższych uczelniach, rynku pracy, jak widzimy, jest tak samo

niezbędna, tak jak i wiadomości o sobie, i ważnym jest, aby ich umieć zestawiać.

Podsumowując powyższe rozważania o świadczonej pomocy dla ucznia, należy

podkreślić, że praca doradcza powinna być systemowa i wielostopniowa prowadzona w

oparciu o naukowe- metodyczno programy w ramach zajęć szkolnych, ponadto powinna być

dostępna na przestrzeni całego okresu rozwoju zawodowego ucznia, poczynając od szkoły

podstawowej poprzez szkołę gimnazjalna i ponadgimnazjalną, to bardziej pozwoli uczniowi

adekwatnie podejmować decyzje na każdym etapie jego rozwoju. Wynika, więc z tego prosty

wniosek, że doradca zawodowy powinien funkcjonować blisko ucznia w szkołach, których

zadaniem jest ustawiczne wspieranie ucznia w jego rozwoju i karierze.

18

H. Tranda: Człowiek w transformacyjnym środowisku pracy. W: K. Pająk, A. Zduniak (red.) Podmiotowość

edukacji ery globalnego społeczeństwa informacyjnego. Tom 1. Warszawa-Poznań 2004, s. 147

131

Bibliografia:

1. Ekman Paul, Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie;

PWN Warszawa 2008

2. Elias M.J., Tobias S.E., Friedlander B.S. “Dziecko emocjonalnie inteligentne”

Moderski i S-ka,Poznań, 1998.

3. Eysenck H. J., Eysenck S. B. G. (1964) Manuał of the Eysenck Personality Iwentory

London, Universiiy of London Press

4. Frankl V. E., Homo patiens. Logoterapia i jej kliniczne zastosowanie. Pluralizm nauk

a jednośćczłowieka. Człowiek wolny, Warszawa 1984

5. Francuz M.W. „Dydaktyka w nowej szkole zawodowej” PK Kraków 2004

6. Gardner H. „Inteligencje wielorakie”. Teoria w praktyce. Media Rodzina, 2002

7. Goleman D „Inteligencja emocjonala sukces w życiu”Media Rodzina Poznań, 2007

8. Goleman D. „Inteligencja emocjonalna w praktyce” Media Rodzina Poznań, 2007

9. Griffin Ricky W. Podstawy zarządzania organizacjami PWN, Warszawa, 2007

10. Jaspers K.“O mojej filozofii” [w:] “ Filozofia egzystencji”, PIW 1990

11. Hall, E. T. „Ukryty wymiar”, Warszawa 2003

12. Kostecka A., Umiejętności Lidera Klubu Pracy, MPiPS, Warszawa 1997

13. Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения. - Ростов-на-

Дону, 1996.

14. Kozielicki J.- Psychologiczna teoria samowiedzy; PWN Warszawa 1986

15. Kwiatkowski, S. M. Kształcenie zawodowe - wyzwania, priorytety, standardy.

Warszawa : Instytut Badań Edukacyjnych, 2006

16. Lapis B. - U źródeł polskich refleksji nad pracą; IW Pax Warszawa 1984

17. Lelińska K.: Założenia i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w warunkach

reformy edukacji, 1999, Problemy poradnictwa psychologiczno - pedagogicznego Nr

2/11

18. Liwosz E., Pankiewicz K., Staroń A., Kostecka A. Program szkolenia Klubu Pracy.

Wyd.II, MGPiPS .Warszawa, 2003.

19. Luckman T. - Społeczne tworzenie rzeczywistości; PIW Warszawa 1983

20. Łukaszewicz R. - Do góry czy do przodu; KAW Warszawa 1986

21. Maslow A.: Motywacja i osobowość. Warszawa 2006

22. Митина Л.М. Психология развития конкурентоспособной личности. – М.,

Воронеж, 2002.

23. Nosal C. S. Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PWN. 2. (1990)

24. Ossowska M. -Normy moralne; PWN Warszawa 1985

25. Pease A. Mowa ciała. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2004

26. Paszkowska-Rogacz A., Psychologiczne podstawy wyboru zawodu. Przegląd

koncepcji teoretycznych. KOWEZiU, Warszawa 2003.

27. Пряжникова Е.Ю., Пряжников Н.С. Профориентация. — М.: Академия, 2005.

28. Skibicka-Regulska, Walawska : Orientacje i poradnictwo zawodowe w szkole

podstawowej – A. Gurycka (redaktor), WSiP Warszawa 1980

29. Strelau J. - Temperament, osobowość działania; PWN Warszawa 1985

30. Wiatrowski Z. - Pedagogika w zarysie; PWN Warszawa 1999

31. Valaskakis K. i inni - Propozycje dla przyszłości; PWN Warszawa 1988

32. Zeszyty informacyjno – metodyczne doradcy zawodowego nr 11: Metody grupowego

poradnictwa zawodowego. Kurs inspiracji cz.II. KUP, Warszawa 1998.

132