Jak najlepiej zmierzyc opinie˛ publiczna˛?
5
Jak najlepiej zmierzyc´opinie˛ publiczna˛? W pan´stwie demokratycznym, w kto´rym ogo´l obywateli jest podmiotem rza˛dzenia, zdanie opinii publicznej nie moz˙e byc´lekcewaz˙one przez polityko´w. Dlatego tez˙nieustannie staraja˛sie˛oni dowie- dziec´, co sa˛dza˛obywatele— sa˛zazwyczaj najbardziej gorliwymiczytelnikami wyniko´w wszystkich moz˙liwych sondaz˙y. Znaczenia vox populi s´wiadomi sa˛ takz˙e przedsie˛biorcy i handlowcy, poniewaz˙ cze˛sto ma on bezpos´redni wplyw na ich dzialalnos´c´.Wtejsytuacjiwyja˛tkowowaz˙nejestpytanie o wiarygodnos´c´przeprowadzanych sondaz˙y. Na zaje˛ciach uczniowie dowiaduja˛sie˛, jak sie˛ tworzy kwestionariusze ankiet, wybiera grupy badawcze, interpretuje wyniki oraz kiedy moz˙na mo´wic´ o prawidlowo przeprowadzonym badaniu opinii publicznej. Cele Po zaje˛ciach uczniowie powinni umiec´: ✓ okres´lic´, jak moz˙na badac´ opinie˛ publiczna˛; ✓ wytlumaczyc´, jak tworzy sie˛kwestionariusze ankiet; ✓ wskazac´ro´z˙nice˛mie˛dzyprawidlowymii nie- prawidlowymi pytaniami; ✓ wyjas´nic´, jak wybiera sie˛grupe˛badawcza˛; ✓ rozro´z˙niac´sposoby prezentacjiwyniko´wson- daz˙y; ✓ ocenic´wste˛pnie prawidlowos´c´przeprowa- dzenia danego sondaz˙u i ustalic´, czy jego wy- niki sa˛wiarygodne. S ´ rodki dydaktyczne 1.Tekst„Dlaczegobadasie˛opinie˛publiczna˛?”. 2. Tekst„Rodzajepytan´”. 3.Tekst„Jakdobierac´grupe˛badawcza˛?”. 4. Wskazo´wki „Jak sporza˛dzic´ kwestionariusz ankiety?”. 5. Kryteriaocenywiarygodnos´cisondaz˙u. 6.Wskazo´wki„Jakanalizowac´wynikisondaz˙y?” oraz gazety przedstawiaja˛ce wyniki przepro- wadzanych badan´ opinii publicznej. Przebiegzaje˛c´ 1. Podziel ucznio´w na grupy i zapytaj, jak ich zda- niem moz˙na badac´opinie˛ publiczna˛. Kaz˙da grupa powinna podac´po trzy przyklady, kto´re nalez˙y zapisac´na tablicy (np. ankiety uliczne, sondaz˙e telefoniczne, listowe, kwestionariusze rozdawane w szkolach, zakladach pracy, badania oglaszane w s´rodkach masowego przekazu, prowadzone przez firmy zajmuja˛ce sie˛badaniami rynku itp.). 2. Rozdaj material pomocniczy nr 1 i popros´, aby kaz˙da z grup wymys´lila dwa pytania zwia˛zane zdana˛dziedzina˛badan´,anaste˛pniewyjas´nila calej klasie cel tych pytan´. 3.Naste˛pniepolec´przeczytaniematerialu pomoc- niczego nr 2. Kaz˙da grupa powinna skonfron- towac´swoje pytania z zasadami umieszczonymi wteks´cie„Rodzajepytan´”.Popros´dwo´chwska- zanych przez siebie ucznio´w o kro´tkie zestawie- nie informacji przedstawionych w teks´cie. Mo- z˙esz tez˙ podzielic´ tekst na fragmenty — wtedy kaz˙da grupa be˛dzie miala za zadanie wypunk- towanie na duz˙ym arkuszu papieru najwaz˙niej- szych informacji ze swojego fragmentu tekstu. 4. Powiedz uczniom, z˙e sprawa˛ro´wniewaz˙na˛jak sformulowanie pytan´ jest kwestia doboru odpo- wiedniej grupy badanych. Rozdaj material po- mocniczy nr 3 i popros´, aby kaz˙da grupa zasta- nowila sie˛, kogo poddalaby badaniu, jak dotar- laby do badanych, jak duz˙a musialaby byc´pro´bka reprezentatywna,jaka˛forme˛sondaz˙uuznalaby zanajlepsza˛,chca˛cpoznac´opinie˛naste˛puja˛cych grup spolecznych: • zespo´l pierwszy — ucznio´w szko´l s´rednich w waszym mies´cie; • zespo´l drugi — mieszkan´co´w waszego mia- sta,kto´rzykorzystaja˛zs´rodko´wkomunukacji miejskiej; • zespo´l trzeci — policjanto´wdrogowych; • zespo´l czwarty — bezrobotnych w waszym mies´cie; • zespo´l pia˛ty — nauczycieli,kto´rzypracuja˛ w szkole ponad dziesie˛c´lat. Gdy grupy zaprezentuja˛wyniki swojej pracy, pozwo´l uczniom na kro´tkie skomentowanie pro- pozycjikolego´w. 5. Popros´, aby korzystaja˛c z materialu pomocni- czego nr 4 kaz˙da grupa przygotowala sondaz˙opi- nii publicznej dotycza˛cy problemu „Karac´suro- wiejczylagodniej?”.Zwro´c´uwage˛ucznio´wna trudnos´ci, jakie moga˛wynikna˛c´ ze zbyt ogo´lnego sformulowania problemu badawczego, wyjas´nij, z˙e powinni dokonac´ operacjonalizacji (w tym przypadku uproszczenia) problemu do pytan´ ba- dawczych. Powiedz, z˙e pytania powinny byc´pro- ste i jasne, tak by moz˙na bylo udzielic´na nie jed- noznacznych odpowiedzi. Tak wie˛c pytanie „Czy uwaz˙asz,z˙eprzeste˛pco´wpowinno sie˛karac´bar- dziej surowo?” be˛dzie gorsze od pytania „Czy uwaz˙asz, z˙e nalez˙y stosowac´ kare˛ s´mierci w przy- padku szczego´lnie okrutnych morderstw?” albo „Czy za kradziez˙ w sklepie lepiej skazac´ zlo- dzieja na wie˛zienie, czy zobowia˛zac´do sprza˛tania 93
-
Upload
nguyenphuc -
Category
Documents
-
view
220 -
download
3
Transcript of Jak najlepiej zmierzyc opinie˛ publiczna˛?
Jak najlepiej zmierzyc opinie publiczna?W panstwie demokratycznym, w ktorym ogoł obywateli jest podmiotem rzadzenia, zdanie opiniipublicznej nie moze byc lekcewazone przez politykow. Dlatego tez nieustannie staraja sie oni dowie-dziec, co sadza obywatele — sa zazwyczaj najbardziej gorliwymi czytelnikami wynikow wszystkichmozliwych sondazy. Znaczenia vox populi swiadomi sa takze przedsiebiorcy i handlowcy, poniewazczesto ma on bezposredni wpływ na ich działalnosc. W tej sytuacji wyjatkowo wazne jest pytanieo wiarygodnosc przeprowadzanych sondazy. Na zajeciach uczniowie dowiaduja sie, jak sie tworzykwestionariusze ankiet, wybiera grupy badawcze, interpretuje wyniki oraz kiedy mozna mowico prawidłowo przeprowadzonym badaniu opinii publicznej.
Cele
Po zajeciach uczniowie powinni umiec:3 okreslic, jak mozna badac opinie publiczna;3 wytłumaczyc, jak tworzy sie kwestionariusze
ankiet;3 wskazac roznice miedzy prawidłowymi i nie-
prawidłowymi pytaniami;3 wyjasnic, jak wybiera sie grupe badawcza;3 rozrozniac sposoby prezentacji wynikow son-
dazy;3 ocenic wstepnie prawidłowosc przeprowa-
dzenia danego sondazu i ustalic, czy jego wy-niki sa wiarygodne.
Srodki dydaktyczne
1. Tekst „Dlaczego bada sie opinie publiczna?”.2. Tekst „Rodzaje pytan”.3. Tekst „Jak dobierac grupe badawcza?”.4. Wskazowki „Jak sporzadzic kwestionariusz
ankiety?”.5. Kryteria oceny wiarygodnosci sondazu.6. Wskazowki „Jak analizowac wyniki sondazy?”
oraz gazety przedstawiajace wyniki przepro-wadzanych badan opinii publicznej.
Przebieg zajec
1. Podziel uczniow na grupy i zapytaj, jak ich zda-niem mozna badac opinie publiczna. Kazda grupapowinna podac po trzy przykłady, ktore nalezyzapisac na tablicy (np. ankiety uliczne, sondazetelefoniczne, listowe, kwestionariusze rozdawanew szkołach, zakładach pracy, badania ogłaszanew srodkach masowego przekazu, prowadzoneprzez firmy zajmujace sie badaniami rynku itp.).2. Rozdaj materiał pomocniczy nr 1 i popros, abykazda z grup wymysliła dwa pytania zwiazanez dana dziedzina badan, a nastepnie wyjasniłacałej klasie cel tych pytan.3. Nastepnie polec przeczytanie materiału pomoc-niczego nr 2. Kazda grupa powinna skonfron-towac swoje pytania z zasadami umieszczonymi
w tekscie „Rodzaje pytan”. Popros dwoch wska-zanych przez siebie uczniow o krotkie zestawie-nie informacji przedstawionych w tekscie. Mo-zesz tez podzielic tekst na fragmenty — wtedykazda grupa bedzie miała za zadanie wypunk-towanie na duzym arkuszu papieru najwazniej-szych informacji ze swojego fragmentu tekstu.4. Powiedz uczniom, ze sprawa rownie wazna jaksformułowanie pytan jest kwestia doboru odpo-wiedniej grupy badanych. Rozdaj materiał po-mocniczy nr 3 i popros, aby kazda grupa zasta-nowiła sie, kogo poddałaby badaniu, jak dotar-łaby do badanych, jak duza musiałaby byc probkareprezentatywna, jaka forme sondazu uznałabyza najlepsza, chcac poznac opinie nastepujacychgrup społecznych:• zespoł pierwszy — uczniow szkoł srednich
w waszym miescie;• zespoł drugi — mieszkancow waszego mia-
sta, ktorzy korzystaja z srodkow komunukacjimiejskiej;
• zespoł trzeci — policjantow drogowych;• zespoł czwarty — bezrobotnych w waszym
miescie;• zespoł piaty — nauczycieli, ktorzy pracuja
w szkole ponad dziesiec lat.Gdy grupy zaprezentuja wyniki swojej pracy,
pozwol uczniom na krotkie skomentowanie pro-pozycji kolegow.5. Popros, aby korzystajac z materiału pomocni-czego nr 4 kazda grupa przygotowała sondaz opi-nii publicznej dotyczacy problemu „Karac suro-wiej czy łagodniej?”. Zwroc uwage uczniow natrudnosci, jakie moga wyniknac ze zbyt ogolnegosformułowania problemu badawczego, wyjasnij,ze powinni dokonac operacjonalizacji (w tymprzypadku uproszczenia) problemu do pytan ba-dawczych. Powiedz, ze pytania powinny byc pro-ste i jasne, tak by mozna było udzielic na nie jed-noznacznych odpowiedzi. Tak wiec pytanie „Czyuwazasz, ze przestepcow powinno sie karac bar-dziej surowo?” bedzie gorsze od pytania „Czyuwazasz, ze nalezy stosowac kare smierci w przy-padku szczegolnie okrutnych morderstw?” albo„Czy za kradziez w sklepie lepiej skazac zło-dzieja na wiezienie, czy zobowiazac do sprzatania
93
sklepu przez miesiac?” itp. Oczywiscie nauczycielmoze zaproponowac inny, bardziej aktualny czyinteresujacy dla swoich uczniow temat sondazu.6. Popros, aby w ciagu nastepnych kilku dnikazda grupa sprobowała przeprowadzic opra-cowany przez siebie sondaz. Uprzedz uczniow,ze nie moze to byc działanie chaotyczne: muszaokreslic najpierw, jaka populacje badaja (miesz-kancy bloku, uczniowie klas czwartych), i okre-slic, jaka bedzie probka reprezentatywna. Pytaniamoga byc rozne dla kazdej grupy. Zwroc uwage,ze ten rodzaj ankiety, czyli pytanie o opinie, mozesprawiac kłopoty na etapie badan i pozniejszegoopracowywania danych. Sposob opracowywaniadanych moze byc rozny dla kazdej grupy i zale-zec bedzie od rodzaju pytan i przyjetej „kafeterii”(listy mozliwych odpowiedzi). Popros, by ucznio-wie przygotowali sie do zaprezentowania opra-cowanych juz wynikow — najlepiej z wykorzy-staniem ilustracji graficznych (koło lub słupki).
Uwaga: jezeli nie mozesz przeprowadzic tych zajecna dwoch osobnych lekcjach, zrezygnuj z przeprowa-dzenia sondazu przez uczniow (albo zadaj to jako pracedomowa na zakonczenie) i poprzestan na analizie wy-nikow sondazy publikowanych w prasie.
7. Na kolejnej lekcji pozwol kazdej grupie naomowienie przeprowadzonego przez nia son-dazu i przedstawienie jego wynikow. Klasa po-winna ocenic, ktory sondaz był najlepiej prze-myslany i przeprowadzony oraz ktorego wynikiwydaja sie najbardziej wiarygodne. Pomoze jejw tym materiał pomocniczy nr 5.8. Rozdaj grupom gazety z wynikami roznychsondazy oraz materiał pomocniczy nr 6 i poproso przeanalizowanie wiarygodnosci jednego z ba-dan opinii publicznej. Gdy przedstawiciele grupzaprezentuja wyniki pracy swoich zespołow, za-pytaj uczniow, jak wyglada wiarygodnosc ich son-dazy w swietle poznanych kryteriow.9. Zajecia zakoncz krotka dyskusja, zadajac pyta-nia: czy sposob przedstawiania danych wpływana interpretacje wynikow sondazu? Jak wynikisondazu moga wpływac na opinie publiczna?
Pojecia i terminy
•opinia publiczna •proba reprezentatywna •po-pulacja •kwestionariusz ankiety i wywiadu•bład pomiaru •proba losowa •sondaz
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1
Dlaczego bada sie opinie publiczna?
Badania opinii publicznej przeprowadzane sa z kilku powodow:1. Badania rynku. Wielu producentow wynajmuje firmy zajmujace sie badaniem opinii klien-
tow o swoich wyrobach. Najczesciej wyniki tych badan nie sa podawane do powszechnejwiadomosci i słuza do opracowywania strategii produkcji i sprzedazy. Czasami wynikitakich sondazy sa wykorzystywane w reklamach.
2. Sondaze polityczne. Przygotowujacy sie do wyborow kandydaci na wazne stanowiskapanstwowe polecaja wykonanie takich sondazy w celu poznania sympatii politycznychi przekonan potencjalnych wyborcow oraz przewidywan dotyczacych wynikow wyborow.Podobnie jak w przypadku badan rynku rezultaty tych badan sa raczej utajniane i uzywanetylko selektywnie, aby wykazac, jakim poparciem cieszy sie dany kandydat.
3. Badania przeprowadzane przez media. Wiele liczacych sie mediow (gazety, stacje radiowelub telewizyjne) przeprowadza badania opinii publicznej na tematy interesujace ich odbior-cow. Badanie te sa publikowane i podawane do wiadomosci. Czasem media przeprowadzajatez badania podobne do badan rynku, np. sprawdzajac popularnosc roznych dziennikarzy,działow czy programow.
4. Badania procesow społecznych. Tym rodzajem badan opinii społecznej zajmuja sie specja-listyczne firmy, pytajac o opinie, stanowiska i przekonania na temat istotnych społecznieproblemow, np. dotyczacych spraw panstwowych czy ekonomicznych (jakie powinny bycpodatki, co sadza o uprawnieniach prezydenta itp.).
5. Badania opinii publicznej sponsorowane przez fundacje lub organizacje społeczne. Sa toczesto badania słuzace dobru publicznemu, powszechnie dostepne i zwracajace uwage naistotne dla tych organizacji kwestie (np. opinie na temat ochrony srodowiska).
94
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2
Rodzaje pytan
Pytania formułowane przy badaniu opinii publicznej dzielimy przede wszystkim na pyta-nia ogolne i szczegołowe, co czesto oznacza to samo, co podział na pytania otwarte i zamkniete.Pytania otwarte to pytania rozpoczynajace sie od słow: czy, jak, dlaczego i pozostawione bezsugestii odpowiedzi, natomiast zamkniete to pytania, po ktorych nastepuje lista wszystkichmozliwych odpowiedzi wybieranych przez respondenta. W badaniach opinii publicznej sto-suje sie zwykle pytania zamkniete, co ułatwia pozniej podsumowanie i usystematyzowaniewynikow. Jest to nader wazne, poniewaz czasami ankiety nie przynosza pozadanych efektow(tzn. nie daja pozytecznych informacji o opinii publicznej lub, co gorsza, przekazuja błedneinfomacje) ze wzgledu na zle sformułowane pytania. Najwiecej błedow popełnia sie zadajacpytania o nastepujacym charakterze:• Pytania zwiazane z emocjami — poruszajace problemy wzbudzajace duze emocje czesto
daja fałszywy obraz rzeczywistosci, poniewaz zbyt duzy ładunek emocjonalny towarzy-szacy badaniom wpływa na sposob odpowiadania; respondent chroni sie za kłamstwemlub unika (nawet podswiadomie) prawdziwej odpowiedzi na interesujacy nas temat. Sa topytania zwiazane np. z nieprzyjemnymi, prywatnymi doswiadczeniami.
• Pytania dotyczace dziedzin nieznanych — tzn. pytania, ktore zawieraja w sobie niezrozu-miałe pojecia, zbyt specjalistyczne sformułowania lub dotycza problemow nie interesuja-cych przecietnego obywatela. Na przykład przy badaniu opinii na temat umiejscowienianowej elektrowni nuklearnej nie powinno sie pytac o teoretyczne podstawy jej działaniai sprawdzac wiadomosci badanych na ten temat. Postawione pytania powinny dotyczycraczej tego, czy ludzie znaja pozytywne i negatywne konsekwencje pracy takiej elektrowni.
• Pytania, ktore zawieraja w sobie wiecej niz jedno pytanie — czasami pytania składaja siez kilku nakładajacych sie pytan, ktore uniemozliwiaja prawidłowa odpowiedz.
• Pytania dotyczace problemu drugorzednego, abstrahujace od kwestii podstawowych, np.:Czy uwaza pan/pani, ze młodziez nie powinna pic alkoholu w miejscach publicznych?Pytanie to pomija problem, czy powinna pic w ogole.
• Pytania, w ktorych badacz i badany maja inne doswiadczenia — np. pochodza z innychkultur lub zostali inaczej wychowani. Problemy z interpretacja wynikaja wtedy najczesciejz innego wartosciowania lub odmiennego rozumienia informacji, jakie wczesniej otrzymalibadajacy i badany.
Prawidłowo sformułowane pytanie powinno byc jasne, zrozumiałe i proste. Ponadto:• jezeli dotyczy najbardziej nas interesujacych spraw, powinno zostac powtorzone w innej
formie;• jezeli prowadzimy długotrwałe badania, pytania powinny byc podobne, by mozna spraw-
dzic kierunek zmian;• nie powinno sie dawac zbyt wielu mozliwosci odpowiedzi, lecz ograniczyc je do dwoch,
trzech czy czterech.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3
W jaki sposob dobierac badanych?
Najwazniejszym pytaniem dotyczacym badan opinii publicznej jest pytanie: jak dobieracrespondentow? Mamy tu do czynienia z dwoma problemami — pierwszy to liczba respon-dentow, drugi sposob ich doboru. Idealnym wyjsciem byłoby przebadanie wszystkich osob,ktorych opinia nas interesuje, ale najczesciej nie jest to mozliwe.
W badaniach na ogoł stosuje sie tak zwane proby losowe: z listy osob z danej populacji wy-biera sie tyle osob, ile ma liczyc proba, przy załozeniu, ze wszyscy maja rowna szanse, aby byc
95
wybrani. Jesli losowanie zostało przeprowadzone prawidłowo, a proba jest dostatecznie duza,to stanowi ona własciwa reprezentacje badanej populacji i nazywana jest proba reprezenta-tywna. Czasami stosuje sie inne metody doboru, w duzej mierze przypadkowe — drukuje sieankiety w czasopismach lub wysyła do domu — wowczas jednak od respondenta zalezy, czyodesle ankiete z powrotem.
Najwazniejszym czynnikiem wiazacym sie z wielkoscia probki i jej reprezentatywnoscia jesttzw. bład pomiaru. Zwykle im wiecej osob zostanie przebadanych, tym bład pomiaru bedziemniejszy. Bład pomiaru stanowi jedno z podstawowych kryteriow wiarygodnosci danegobadania. Wiele profesjonalnie przeprowadzanych badan obejmuje około 1500 osob, wtedy bładpomiaru wynosi 4%, co oznacza, ze rzeczywistosc moze sie roznic od wynikow ankiety o +/–4%.Przy błedzie pomiaru ponizej ponizej 5% badanie jest uznawane za poprawne i wiarygodne.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4
Jak sporzadzic kwestionariusz ankiety?
W trakcie pracy nad kwestionariuszem ankiety pamietajcie o roznych mozliwosciach da-wania odpowiedzi, ktore sami mozecie zasugerowac. Najbardziej popularnym sposobem jestpodanie kilku mozliwych odpowiedzi jako a, b, c, d. Pamietajcie jednak, by wsrod mozliwosciznalazła sie odpowiedz typu: nie wiem, nie mam zdania — w ten sposob stwarzacie mozliwoscodpowiedzi osobom, ktore nie zgadzaja sie z zadna propozycja odpowiedzi.
Mozecie tez zaproponowac jakies twierdzenie, a odpowiedzia bedzie „prawda”, „fałsz” lub„tak” i „nie”.
Mozecie badac poziom sympatii, niecheci, zaufania, proszac o wskazanie odpowiedniejinstytucji lub osoby albo ułozenie rankingu (uszeregowanie) przedstawionych instytucji lubosob.
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5
Kryteria oceny wiarygodnosci sondazu
Analizujac wiarygodnosc sondazu nalezy zwrocic uwage na nastepujace kwestie:1. Czego dotyczył sondaz?2. Czy pytania były sformułowane w obiektywny sposob?3. Wyjasnij znaczenie roznic miedzy udzielonymi odpowiedziami.4. Znajdz podobienstwa miedzy udzielanymi odpowiedziami.5. Jaka grupe poddano badaniom?6. Czy mozna było zadac te pytania w inny sposob?
MATERIAŁ POMOCNICZY NR 6
Jak analizowac wyniki sondazy opinii publicznej?
By poprawnie odczytac wyniki sondazy opinii publicznej, nalezy postepowac zgodniez ponizszymi wskazowkami:⇒ Popatrz na tytuł i date sondazu, by poznac temat i aktualnosc sondazu.⇒ Sprawdz, kto był badany. Jak wielka była grupa respondentow? Grupa powinna wynosic
przynajmniej 1200–1500 osob.⇒ Sprawdz, jaki był bład pomiaru? Jego wielkosc jest bardzo wazna zwłaszcza dla ustalenia,
czy zmiany opinii ukazywane przez sondaz sa znaczace.
96
⇒ Zastanow sie, jakiego rodzaju pytania zadawano i czy z pewnoscia były one sformułowanew bezstronny sposob.
⇒ Zastanow sie, czy pytania nie sugerowały odpowiedzi.⇒ Zastanow sie, czy proponowane odpowiedzi rzeczywiscie pozwalaja na uchwycenie istot-
nych roznic miedzy opiniami respondentow.⇒ Opracuj wyniki sondazu w formie zdania, a nie wyłacznie liczb.
Dobrze przeprowadzone sondaze opinii publicznej ujawniaja, co dana grupa społecznasadzi na dany temat w scisle okreslonym momencie. Dlatego umiejetnosc odczytywania wy-nikow sondazy pozwala poznac opinie i sposob myslenia innych obywateli.
97
