Jak mówić, żeby dzieci nas słuchałyRodzice są najważniejszymi osobami kształtującymi zachowanie dziecka, a nauczyciele i okoliczności mogą modyfikować lub wzmacniać te zachowania. Małe dzieci uczą się przez naśladownictwo. Rodzina to pierwsze środowisko wychowawcze dziecka, wywierające znaczący wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka. Prawidłowa relacja rodziców z dziećmi powinna zawierać w sobie miłość, akceptację i szacunek do dziecka, a także wymagania, normy i granice stawiane dziecku. Często rodzice obdarzają dziecko miłością bezwarunkową, którą wyrażają obdarzanie zaufaniem, szacunkiem do uczuć i potrzeb dziecka, dostrzeganiem jego mocnych stron i akceptacją jego ograniczeń. Dziecko, które otrzymuje od rodziców tak rozumianą miłość ma wysokie poczucie własnego JA, uczy się kochać siebie i innych oraz ufać sobie. Rolą rodziców jest nauczenie dziecka respektowania norm społecznych i kulturowych poprzez ukazanie praw rządzących społeczeństwem, możliwość ponoszenia konsekwencji swoich decyzji ( w tym negatywnych) oraz egzekwowanie wymagań stawianych dziecku. Tylko konsekwentne i stanowcze postępowanie rodziców, w duchu szacunku do dziecka, nauczy go właściwych zasad współżycia, odpowiedzialności za własne zachowanie oraz wykształci własny system wartości akceptowany przez innych.

Uczucie jest faktem, a z faktami nie dyskutuje się

• Gdy dorosły szanuje uczucia dziecka, to uczy się ono szacunku do samego siebie i nabiera szacunku do osoby dorosłej, która mu szacunek okazuje.

• Mówiąc dziecku, że nie czuje tego co czuje, pozbawiamy go naturalnego instynktu obrony, pozbawiamy je pewności siebie i wiary we własne siły.

• Aby nasza miłość służyła dzieciom musimy nauczyć się, jak wyrażać ją właściwymi słowami.

• Gdy złościmy się możemy używać takich słów, które nie wyrządzają krzywdy.

• Zadaniem rodziców nie jest pilnowanie dziecka, by było szczęśliwe, ale by umiało radzić sobie uczuciami (w tym złości, żalu, rozczarowań).

Aktywne słuchanie działa, gdy:

Masz ochotę i czas, by słuchać

Jesteś gotowa zaakceptować uczucia dziecka

Masz zaufanie do możliwości dziecka

Aktywne słuchanie nie działa, gdy:• Manipulujesz dzieckiem, by zrobiło to, czego Ty chcesz

• Otwierasz drzwi, by je za chwilę zamknąć stosując ocenę

• Usiłujesz słuchać, gdy nie masz na to czasu

• Stosujesz aktywne słuchanie, gdy dziecko potrzebuje wyłącznie informacji

Aktywne słuchanie

Słuchanie aktywne polega na tym, że nasz rozmówca ma poczucie, iż to co nam przekazuje, rzeczywiście do nas trafia. Odbierając informacje musimy być pewni, że to co słyszymy właściwie rozumiemy. Możemy to sprawdzić krótko podsumowując naszego rozmówcę. Owe podsumowanie możemy rozpocząć od słów: „Rozumiem, że twoim zdaniem…”

Jak rozwinąć aktywne słuchanie?

– Słuchaj uważnie– Zadawaj pytania, aby upewnić się, czy zrozumiałaś

– Nie przerywaj– Nie zaprzeczaj temu co słyszysz jeśli jeszcze

wszystkiego nie usłyszałaś

– Nie bądź pewna tego, czego jeszcze nie usłyszałaś

– Szanuj rozmówcę

TECHNIKI AKTYWNEGO SŁUCHANIA1. Koncentracja uwagi na tym, co mówi Nadawca.2. Powstrzymywanie się od wyrażania własnej opinii, przerywania komunikatu.3. Udzielanie zachęt.4. Pozycja ciała: lekko pochylona w stronę Nadawcy, kontakt wzrokowy utrzymywany

od 15-30% rozmowy - natrętne wpatrywanie się w oczy sprawia, że twój rozmówca może uznać to za przejaw agresji.

5. Wypowiedzi otwierające, pytania otwarte, otwartość na inny, niż własny punkt widzenia.

6. Używanie zachęcających zwrotów podtrzymujących rozmowę.7. Klaryfikacja, czyli dążenie do uzyskania wyjaśnienia.8. Empatia: wczucie się w emocje i sytuacje, o jakiej mówi Nadawca9. Rozumienie znaczenia mowy ciała (zarówno własnej jak i Nadawcy).

Odzwierciedlanie zachowań niewerbalnych.10. Zgodność mowy ciała z treścią przekazu

Zachowania wspierające rozmówcę

Nie jest ważne „kto wygra w rozmowie”, ale „czy problem zostanie rozwiązany.

Rozmowa nie może przypominać „wywiadu z podejrzanym” (warto informować, dlaczego o coś pytamy).

Empatia – okazanie, że rozumiemy rozmówcę, wczucie się w ich położenie.

Pozostanie na równej płaszczyźnie ze swoim rozmówcąUmiejętność dopuszczenia różnych punktów widzenia,

wysłuchanie -z szacunkiem dla rozmówcy- innych poglądów, pomysłów.

Zachowania wspierające rozmówcę

ZACHĘCENIEGODZENIE

OBSERWOWANIEKOMUNIKACJA

STOSOWANIE REGUŁWSPIERANIE

ŁAGODZENIE NAPIĘĆODKRYWANIE

WIĄZANIE

SZUKANIE INFORMACJIPORZĄDKOWANIE

Zachowania wspierające rozmówcę

ZACHĘCENIE- okazywanie ciepła i zrozumienia, np.

„Widzę, że jest to dla Ciebie ważne”ŁAGODZENIE – łagodzenie sytuacji konfliktowych, np. „Myślę, że oboje jesteśmy zbyt zdenerwowani, by o tym rozmawiać teraz”OBSERWOWANIE – dzielenie się obserwacjami, np. „Widzę, że coś cię bardzo zdenerwowało”

KOMUNIKACJA – zachęcenie do rozmowy, np. „Co ty o tym sądzisz?”

Zachowania wspierające rozmówcę

STOSOWANIE REGUŁ – przypominanie ustalonych reguł, np. „Przypominam, że nie przerywamy sobie nawzajem”

WSPIERANIE – akceptacja i wspieranie działań swojego rozmówcy, np. „Zgadzam się z tobą”

ŁAGODZENIE NAPIĘĆ – umiejętne stosowanie sytuacji rozluźniających, humorystycznych…

Zachowania wspierające rozmówcęODKRYWANIE – przedstawienie nowego spojrzenia na

sprawę, np. „Może moglibyśmy spojrzeć na ta sprawę od strony…”

WIĄZANIE – znajdowanie związków pomiędzy różnymi pomysłami, np. „Myślę bardzo podobnie, bo…”

SZUKANIE INFORMACJI – np. „Czy ktoś wie…? Co o tym myślisz? ”

PORZĄDKOWANIE – porządkowanie pomysłów wysuwanych przez różne osoby prowadzące rozmowę

Wypowiedź empatyczna

• Wysłuchać dziecko spokojnie i z uwagą• Potwierdzić jego uczucia (np.Mhm… Rozumię)• Nazwać te uczucia (np. Wygląda na to, że to

cię rozzłościło. W tej sytuacji można być zdenerwowanym)

• Zmienić pragnienia dziecka (np. Widzę, że jesteś zły na ... Czy możesz powiedzieć mu czego chcesz słowami, a nie pięściami

Aby rozwiązać problem1. Porozmawiaj o uczuciach dziecka (wypowiedź

empatyczna), np. Przypuszczam, że jesteś bardzo zła, że przerwałam ci grę na komputerze.

2. Porozmawiaj o swoich uczuciach i potrzebach, np. Denerwuję się, gdy całymi dniami widzę, jak grasz na komputerze

3. Wspólnie zastanówcie się nad znalezieniem

rozwiązania, np. Zastanówmy się wspólnie, co z tym zrobić, byłyśmy więcej z tego powodu nie denerwowały się.

4. Wypisz wszystkie pomysły bez ich oceniania, np. (mówimy swoje pomysły) Zapiszę to. Co jeszcze?

5. Wspólnie zdecydujcie się na plan, który wdrożycie. np. Zastanówmy się, co skreślimy z listy, a co chcemy zostawić.

Jak zachęcać do samodzielności

Przykłady:- Czy dzisiaj wolisz kanapkę z serem żółtym, czy z

ogórkiem kiszonym (unikamy pytań otwartych)?- Odkurzacz słabo pracuje? Może trzeba wymienić

worek ze śmieciami.- To ciekawe pytanie. A co ty o tym sądzisz?- Może wujek Tomek będzie miał jakiś pomysł na to.- Chcesz wystąpić w konkursie… To będzie

doświadczenie –ho! ho!

Jak zachęcać do współpracyRealizujemy kolejny etap, gdy nie ma właściwej reakcji na nasze słowa.

1. Opisz, co widzisz: Rogówka znowu zawalona zabawkami2. Udziel informacji: Na rogówce nie ma gdzie usiąść3. Powiedz to krótko, jak najkrócej: Zabawki4. Opisz swoje uczucia: Przeszkadzają mi zabawki ciągle

zalegające na rogówce5. Napisz liścik: „Zanieś nas do swojego pokoju, bo ktoś może na

nas usiąść i zniszczyć. Dziękuję! Twoje zabawki”6. Daj wybór: (to)…., albo (to)….7. Wciel się w inną postać i wprowadź element humoru8. Użyj zwrotów: Zależy mi…, Oczekuję, że…, Jest dla mnie

ważne…, Proszę…

RODZAJE ZACHOWAŃ• Zachowania ludzi dzielimy na:• agresywne• uległe• asertywne• AGRESJA jest negatywnym sposobem wyrażenia uczucia złości

(zachowaniem). Towarzyszy jej wrogie spojrzenie, popychanie, pięść, grożenie palcem, naruszenie granicy przestrzeni prywatnej… ULEGŁOŚĆ – kumuluje negatywne uczucia, albo jest rozładowana zachowaniem pozytywnym lub negatywnymASERTYWNOŚĆ – pozwala wyrażać negatywne uczucia nie krzywdząc innych, pozwala rozstrzygnąć konflikt bez poczucia winy czy nieszczerości

JAK ROZMAWIAĆ – komunikat „Ja”

Jeśli rodzic ma problem, wówczas nazywa swe uczucia (nie obwiniając dziecka). Informuje w ten sposób, jakie potrzeby zostały naruszone i jakie to wywołuje uczucia.

Czuję się/jest mi/jestem…………….. (nazwanie mojego uczucia) kiedy ty* …………….(opis zachowania dziecka, który wywołał w nas nazwane wcześniej emocje) ponieważ ……….. (skutki, konsekwencje, w czym mi to przeszkadza).

*nie mogą się tu znaleźć wypowiedzi tupu „ty zawsze”, „ty nigdy”, bo są formą ataku na osobę

SYGNAŁY WERBALNE W ZACHOWANIU

AGRESJA ULEGŁOŚĆTy zawsze… Może …Ty nigdy … Zastanawiam się, czy …Lepiej żebyś… Tak mi przykro … Jeśli nie, to … Przepraszam, czy … Uważaj, bo … Ale …Powinieneś … Bo … Musisz … A jeżeli … Nie dobrze … Mam nadzieję, że …

ASERTYWNOŚĆ

ASERTYWNOŚĆ opiera się na podstawowym założeniu, że każdy człowiek ma takie same prawa i może z nich korzystać dotąd, dopóki nie zaczyna ograniczać praw innych.

ASERTYWNA ODMOWANie zrobię tego(czego) /nie zgadzam się.....(na co)

ponieważ... (krótkie prawdziwe uzasadnienie bez tłumaczenia się) + ZADBANIE O POZYTYWNE RELACJE

Nie decyduję się na..........+ ZADBANIE O POZYTYWNE RELACJE

Mam inne zdanie w tej sprawie

SYGNAŁY NIEWERBALNE W ZACHOWANIU

AGRESJA ULEGŁOŚĆKrzyk Głos proszącyPodniesiony głos Ton przepraszającyGrożenie palcem Zaciśnięte pięściZałożone ręce Oczy zwrócone w dółPochylenie do przodu Skromne pochyleniePozycja nieruchoma (sztywna) Kołysanie sięKiwanie głową Przesuwanie stóp

JAK CHWALIĆ BEZ OCENIANIA?

Opisz, co widzisz lub przedstaw problem.„Ho! Ho! Buty poukładane, a salon sprzątnięty”Udziel informacji o swoich uczuciach„Przyjemnie wejść do takiego domu”Pochwal jak najkrócej„Jesteście cichutko, posprzątaliście kuchnię,

ziemniaki obrane. To się nazywa organizacja pracy”

SKUTECZNOŚĆ STOSOWANIA NAGRÓD

• adekwatność nagrody do potrzeb dziecka (znajomość dziecka)

• „natychmiastowość” stosowania • na początku nagrody ciągłe, później nieregularne• różnorodność nagród• na początku nagrody silne (znaczące), później

słabsze• spójność stosowania nagród przez znaczące osoby

z otoczenia dziecka

ZAMIAST KARAĆ• Opisz fakt, zdarzenie. Wyraź swoje uczucia nie atakując dzieckaWczoraj w ogrodzie doszło do zniszczenia krzewów. Jestem z tego powodu wściekła.• Precyzyjnie określ swoje oczekiwania Oczekuję, że będziesz szanować zarówno rośliny, jak i moją pracę.• Wskaż dziecku, jak może naprawić swój błądPrzydałaby się teraz obciąć uszkodzone gałązki.• Daj dziecku wybórMożesz grać z kolegami w piłkę w ogrodzie, ale musicie zachowywać się poprawnie,

inaczej utracicie ten przywilej. Sami zdecydujcie. • Podejmij działanieDziecko- Dlaczego … (brat/siostra) może grać w ogrodzie, a ja nie?Rodzic– Ty mi powiedz dlaczego.• Rozwiązywanie problemuCo możesz zrobić, żebyście mogli grać w ogrodzie, ale żebym ja miał(a) pewność, że nic

nie zniszczycie

Znaczenie wartości społecznych

Wartości społeczne to idee uważane przez większą część społeczeństwa za cenne, pożądane oraz zasługujące na szacunek i szczególną ochronę.

Rodzaje wartości:• instrumentalne – zachowania i cechy, które służą

do osiągania i realizacji celów ostatecznych np. wrażliwość, uczciwość, pracowitość

• ostateczne – cele i stany rzeczy, do których ludzie dążą np. sprawiedliwość, równość, zbawienie, szczęście

KONSEKWENCJA

o Nieuchronność konsekwencjio Adekwatność konsekwencji do przewinieniao Natychmiastowość zastosowaniao Dotkliwość konsekwencji (znajomość dziecka)o Spójność stosowania konsekwencji przez

znaczące osoby z otoczenia dziecka

Sposoby komunikowania się

Rodzice to istoty ludzkie, które mogą mieć problemy oraz dzieci to istoty ludzkie, które mogą mieć problemy. Efektywne rozwiązywanie problemów wynika z umiejętności komunikowania się między sobą. Sztuka porozumiewania się polega na : słuchaniu, ekspresji słownej i wspólnym rozwiązywaniu problemów.Rozmawiając z dzieckiem sprawiającym trudności wydajemy polecenia, udzielamy zwykłych informacji lub informacji zwrotnej.

Czy zawsze rozmowa?

Czasami zdarzają się sytuacje nie sprzyjające prowadzeniu rozmowy: brak czasu, niesprzyjający nastrój, temat…

Wówczas jeśli sytuacja tego wymaga (bezpieczeństwo osób i rzeczy) przekazujemy dziecku wyłącznie informacje.

INFORMACJA ZWROTNA

Informacja zwrotna powinna:• wskazywać dobre elementy w bieżącego

zachowania i pracy,• pokazać to, co wymaga poprawy, nad czym

należy jeszcze popracować,• dawać wskazówki, jak można to poprawić,• dać wskazówki, w jakim kierunku należy

pracować dalej.

INFORMACJA ZWROTNA- cd.

Informacje zwrotne sprzyjają lepszemu porozumiewaniu się, jeśli:1. wskazują na konkretne zachowania;2. określają uczucia i emocje nadawcy (rodzica);3. występują „bezpośrednio” po konkretnym zachowaniu lub wypowiedzi;4. dotyczą zarówno pozytywnych, jak i negatywnych zachowań;5. odnoszą się tylko do tych zachowań, które zależą od woli i decyzji drugiej

osoby;6. dotyczą własnych spostrzeżeń, a nie obserwacji osób trzecich;7. mają cechy opisu, a nie oceny

„Kanapka”5. Pozytywne zakończenie: jakie korzyści przyniosą zmiany, zaproszenie do rozmowy, np. A co

ty o tym sądzisz?

4. Jasne sprecyzowanie oczekiwań odnośnie zmiany zachowania.

3. Informacje o tym, jakie opisane zdarzenie, zachowanie wpływa na Ciebie (rodzica), jakie niesie konsekwencje.

2. Jasno i konkretnie opisane zdarzenie, zachowanie – bez uogólnień, generalizacji, oceniania.

1. Pozytywne rozpoczęcie: zachowanie ucznia, które doceniamy

Naruszone granice1. Nie zwracaj uwagi na przeklinanie, niegrzeczne uwagi,

protesty – np. przerwij rozmowę bez słowa tłumaczenia

2. Ignoruj wybuchy złości, krzyki, wrzaski zostawiając dziecko „samo sobie” i zajmując się swoimi sprawami (by nie słyszeć wrzasków możesz np. zacząć odkurzać )

3. Jeśli rzeczywiście ważne jest, aby dziecko podporządkowało się naszej decyzji, to pokaż postawą swoje zdecydowanie. Nie krzycząc powtórz swoje polecenie potwierdzając to mową ciała. Masz prawo sprawiać wrażenie osoby zdenerwowanej.

Wydawanie poleceń• Wydawaj krótkie i konkretne (co, kiedy, do kiedy…) polecenia• Nie wydawaj jednocześnie kilku poleceń• Dawaj polecenia, które jasno precyzują pożądane zachowanie• Dostosuj polecenia do wieku dziecka• Nie wydawaj poleceń typu „Przestań”, a raczej „Proszę, zrób teraz…”• Nie wydawaj niepotrzebnych poleceń• Wydawaj polecenia spokojnie i grzecznie• Nie groź dziecku• Jeśli jest to możliwe, daj dziecku wybór, np. „Wolisz dziś posprzątać salon,

czy obrać ziemniaki?”• Dawaj pomocne przypomnienia• Wspomagaj polecenia swojego partnera/partnerki• Udzielaj pochwał lub wyciągnij konsekwencje• Stosuj polecenia „Kiedy…, wtedy…”

Kiedy…, wtedy…

Dziecko: Mogę iść do Agaty?Mama: Kiedy odkurzysz salon, wtedy możesz

pójść do koleżanki. Kiedy obierzesz czereśnie do zielonej

bańki, wtedy możesz włączyć komputer na godzinę.

Kiedy przeczytasz jeden rozdział w książce, wtedy masz wolny wieczór.

Jest wiele rzeczy do zrobienia, ale pierwsza to zadać sobie pytanie i

odpowiedzieć na nie: Kim chcesz być, co robić i do czego dojść...

Na podstawie programu A. Faber i E. Mazlish i skrypcie w książce „Jak słuchać, żeby dzieci mówiły, Jak mówić, żeby dzieci słuchały”, książki T. Gordona „Wychowanie bez porażek” oraz własnych doświadczeń.

A do czego Ty chcesz dojść?