INNOWACJE I TRANSFER TECHNOLOGIIsłownik pojęć

Warszawa, 2005

Autorzy:Aleksander BąkowskiPaweł GłodekMariusz GołębiowskiKrzysztof GuldaAleksandra Jewtuchowicz Michał KlepkaKarol LityńskiKrzysztof B. Matusiak (kierownik zespołu)Małgorzata MatusiakMarzena MażewskaPiotr NiedzielskiAleksandra NowakowskaEdward StawaszKrzysztof Zasiadły

Redakcja:Krzysztof B. Matusiak

Recenzent:Grażyna Niedbalska

Korekta: Grażyna Buczyńska

© Copyright by Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2005

ISBN 83-60009-18-X

Wydanie I

Nakład 2000 egzemplarzy

Projekt okładki, przygotowanie do druku, druk i oprawa:Edit Sp. z o.o.

05-400 Otwock, ul. Inwalidów Wojennych 14

3

PRZEDMOWA

Publikacja prezentuje obszerny zestaw definicji z szeroko rozumianej problematy-ki innowacji i zagadnień pokrewnych. Jest to problematyka nabierająca w ostatnim czasie coraz większego znaczenia, ponieważ żyjemy w epoce, w której wiedza, in-nowacje i edukacja stają się czynnikami decydującymi w stopniu większym niż kie-dykolwiek dotąd o przyszłości i dobrobycie poszczególnych społeczeństw, narodów i ludzkości. Działalność innowacyjna uważana jest obecnie za warunek sine qua non wzrostu i rozwoju gospodarczego i społecznego, dlatego znajduje się ona obecnie w centrum uwagi rządów i społeczeństw większości państw na świecie. Wyrazem tego w Unii Europejskiej jest tzw. strategia lizbońska.

W publikacji zaprezentowano łącznie definicje 105 pojęć dotyczących następującychzagadnień:

– innowacje i działalność innowacyjna,

– polityka innowacyjna i sposoby finansowania działalności innowacyjnej,

– działalność badawcza i rozwojowa (B+R) i gospodarka oparta na wiedzy (GOW),

– ochrona własności intelektualnej i przemysłowej,

– wysoka technika i usługi oparte na wiedzy,

– transfer i komercjalizacja technologii,

– instrumenty i instytucje mające za zadanie wspieranie działalności innowacyjnej,

– zarządzanie innowacjami.

Hasła ułożone zostały w porządku alfabetycznym i opatrzone odpowiednikami w ję-zyku angielskim stosowanymi w międzynarodowej literaturze fachowej.

Definicje przygotowane zostały w oparciu o bogatą literaturę źródłową, krajową i za-graniczną, oraz obowiązujące krajowe akty prawne dotyczące omawianej problema-tyki, a także, w miarę możności, w oparciu o zalecenia i definicje, zawarte w mię-dzynarodowych podręcznikach metodycznych OECD i Komisji Europejskiej (tzw.

4

Frascati Family Manuals), stanowiące podstawę badań statystycznych z zakresu na-uki i techniki.

Publikacja przygotowana została przez zespół ekspertów, specjalizujących się w szero-ko rozumianej tematyce innowacji i transferu technologii, reprezentujących ośrodki na-ukowe i instytucje administracji publicznej zajmujące się omawianą problematyką.

Wyrażam nadzieję, że zaprezentowany w publikacji materiał przyczyni się do usyste-matyzowania i poszerzenia zasobu wiedzy czytelników na niezwykle aktualne i waż-kie tematy, których dotyczy. Intencją wydawcy jest kontynuowanie tego typu przed-sięwzięć popularyzatorskich w przyszłości.

Dr Grażyna Niedbalska

5

WPROWADZENIE

We współczesnym świecie innowacje stanowią rdzeń nowoczesnych strategii wzro-stu gospodarczego, rozwoju firm i kształtowania dobrobytu narodów. Obserwujemydynamiczne przesuwanie struktur rozwiniętych gospodarek w kierunku przemysłów i usług bazujących na wiedzy (gospodarka oparta na wiedzy). Jednocześnie w postrze-ganiu innowacji i procesu innowacyjnego odchodzimy od pojedynczego zdarzenia, na rzecz kompleksu zjawisk i zdarzeń tworzących nowe produkty, wzorce, technologie i usługi. Procesy innowacyjne przebiegają w specyficznym układzie powiązań obej-mującym sieci przedsiębiorstw, instytucje naukowo-badawcze i pozarządowe oraz rząd, administrację publiczną i inicjatywy obywatelskie. Jednocześnie coraz większą rolę odgrywają współzależności zachodzące między dynamiką tworzenia i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw, a organizacją regionów i dostępnością wyspecjali-zowanych instrumentów finansowych.

Kluczem do konkurencyjności jest innowacja, a tempo zmian w technice, technologii i organizacji sprawia, że tylko przedsiębiorstwo zdolne do wprowadzania zmian inno-wacyjnych może utrzymać się na rynku. Obecnie wszystkie przedsiębiorstwa, nawet te najmniejsze, znajdują się pod silną presją innowacji, często jednocześnie w wielu dziedzinach (nowe produkty, techniki i technologie, organizacja, relacje z partnera-mi itp). Skuteczność przedsiębiorców w tym zakresie zależy w dużej mierze od ich kompetencji, umiejętności zarządzania oraz przyjętych strategii. Coraz więcej badań wskazuje na rosnącą rolę środowiska w jakim funkcjonują firmy, a szczególnie poli-tyki i inicjatyw władz publicznych tworzących korzystne warunki dla powstawania innowacyjnego klimatu przedsiębiorczości. Nie bez znaczenia są również przyjęte rozwiązania systemowe, określające ogólne ramy funkcjonowania gospodarki (naro-dowy i regionalne systemy innowacji, środowisko innowacyjne itp.).

W ramach polityki innowacyjnej obserwujemy wyraźne przesunięcie akcentu z or-ganizacji podaży technologii na korzyść kreowania na nią popytu. Obecnie większą uwagę poświęca się potrzebom przedsiębiorstw, przede wszystkim małym i średnim oraz łączeniu ich z lokalnym potencjałem technologicznym. Rozwój technologii in-formatycznych wyzwolił rewolucję w zakresie gromadzenia, przetwarzania i udostęp-niania wiedzy, zarządzania biznesem i pracą (społeczeństwo informacyjne, Internet, telepraca, e-lerning itp.).

Przy internacjonalizacji dużych korporacji osiągnięcie przewagi konkurencyjnej przez poszczególne państwa i regiony jest w coraz większym zakresie uzależnione od szybkości pojawiania się na rynku nowych, innowacyjnych podmiotów gospo-

6

darujących. W rezultacie wysiłki władz wielu krajów oraz regionów skierowane są na organizację procesu powstawania innowacji technologicznej i tworzenie infra-struktury ten proces ułatwiającej. W centrum uwagi znalazły się kwestie dotyczące powstawania i rozwoju: parków i inkubatorów technologicznych, centrów transfe-ru technologii, funduszy pożyczkowych, poręczeniowych, seed i venture capital, klasterów itp. Różnorodność potrzeb przedsiębiorców tworzy konieczność różni-cowania podaży innowacji i technologii. Wszelka pomoc dotycząca przedsięwzięć innowacyjnych ma na celu z jednej strony stymulowanie tworzenia nowych tech-nologicznych oraz pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom w ich dążeniu do technologicznej restrukturyzacji. Z drugiej zaś – stymulowanie badań i uruchamia-nie mechanizmów transferu do gospodarki.

W kontekście rosnącej roli innowacji w kształtowaniu międzynarodowej konkuren-cyjności, od lat obserwujemy sukcesywne słabnięcie gospodarki europejskiej wzglę-dem Stanów Zjednoczonych, objawiające się wolniejszym tempem wzrostu ekono-micznego. W ostatnich dwóch dekadach XX w. kraje Unii rozwijały się w tempie 2,3%, a USA osiągnęło w tym okresie średnio 3,3% poziom wzrostu gospodarczego. W konsekwencji poziom życia, liczony jako PKB na jednego mieszkańca, w UE wy-nosi 70% amerykańskiego. Negatywne skutki tego procesu są coraz wyraźniej wi-doczne w kilku wymiarach:

Amerykańskie przedsiębiorstwa są bardziej innowacyjne i aktywne w kontaktach z klientami, budują trwałe przewagi konkurencyjne poprzez inwestycje w nowe tech-nologie. Przykładem jest rozwój biznesowych zastosowań technologii internetowych, umożliwiający szeroki dostęp konsumentów do nowoczesnych produktów.

Poziom bezrobocia jest w większości państw europejskich znacznie wyższy niż w USA. Jednocześnie w Europie stopa zatrudnienia wynosi 64% ludności w wie-ku produkcyjnym, podczas gdy za oceanem ten wskaźnik wynosi 75%. Europejskie firmy tworzą mniej miejsc pracy, a plagą rynków pracy jest długotrwałe bezrobociestrukturalne i dobrowolne.

Rozwój nauki i komercyjnych zastosowań wiedzy w Europie pozostaje w tyle w po-równaniu z dynamiką innowacyjną gospodarki amerykańskiej. Europa już dawno prze-stała być kuźnią postępu technologicznego. Jedynie 17% unijnego eksportu to pro-dukty wysokiej techniki, w Stanach Zjednoczonych ten wskaźnik wynosi 25%. Na działalność B+R państwa europejskie przeznaczają przeciętnie o ponad 30% mniej środków finansowych od Amerykanów.

Niski poziom świadczonych usług i wysokie ceny usług sieciowych w obszarach tele-komunikacji, energetyki, transportu kolejowego również osiągają dużo gorsze wskaź-niki w Europie niż w USA.

Zmianie tego stanu mają służyć różnorodne inicjatywy koordynowane Strategią Li-zbońską: Europejski Obszar Badawczy, sieci IRE i IRC itp. Potrzeba wzmocnienia za-

7

chowań innowacyjnych europejczyków tworzy szczególne możliwości wykorzystania funduszy unijnych na przedsięwzięcia rozwijające podstawy społeczeństwa informa-cyjnego oraz nowoczesne instytucje i mechanizmy transferu technologii.

Celem niniejszego Słownika jest próba uporządkowania pojęć w dynamicznie rozwijającym się obszarze innowacyjności gospodarki w powiązaniu z komple-mentarnymi pojęciami tradycyjnie ujmowanymi w kontekście polityki regional-nej, finansów, przedsiębiorczości i własności intelektualnej.

Autorzy przyjęli szeroki, encyklopedyczny charakter słownika ze względu na po-wszechne duże rozbieżności interpretacyjne w dokumentach, dyskusjach eksper-tów, potocznym odbiorze czy literaturze. Zespół autorski łączy osoby z doświad-czeniem teoretycznym i praktycznym. Opis haseł uwzględnia różne stanowiska i spory metodologiczne oraz w miarę możliwości genezę pojęć i odniesienia sta-tystyczne. Prace nad słownikiem zrealizowano w następującym układzie tema-tycznym, a poszczególni autorzy ponoszą odpowiedzialność za przedłożone opi-sy i interpretacje:

1. Gospodarka oparta na wiedzy, społeczeństwo informacyjne, Internet, telepraca, e-learning – dr Małgorzata Matusiak, Krzysztof Zasiadły.

2. Europejska i krajowa polityka innowacyjna, innowacje i transfer technologii w do-kumentach i programach – dr Aleksander Bąkowski, Krzysztof Gulda, dr Krzysz-tof B. Matusiak, Michał Klepka.

3. Regionalne aspekty innowacji i transferu technologii – prof. dr hab. Aleksandra Jewtuchowicz, dr Aleksandra Nowakowska, Michał Klepka.

4. Finansowanie działalności innowacyjnej – dr Paweł Głodek.

5. Własność intelektualna i przemysłowa – Krzysztof Gulda.

6. Usługi oparte na wiedzy, organizacyjne i marketingowe aspekty innowacji – prof. dr hab. Piotr Niedzielski, Mariusz Gołębiowski.

7. Innowacje i działalność innowacyjna, zarządzanie innowacjami, organizacja trans-feru technologii – prof. UŁ dr hab. Edward Stawasz, dr Karol Lityński, dr Krzysz-tof B. Matusiak.

8. Działalność badawczo-rozwojowa, wysoka technika, przedsiębiorczość, instru-menty i instytucje wsparcia innowacyjności – dr Krzysztof B. Matusiak, dr Alek-sander Bąkowski, Krzysztof Zasiadły.

Przedłożona praca to początek drogi. Autorzy liczą na uwagi i wskazówki do kolej-nego wydania. Zawartość słownika nie obejmuje wszystkich pojęć oraz możliwości

8

interpretacyjnych. Zapraszamy do uzupełnień i doskonalenia interpretacji coraz czę-ściej stosowanych pojęć. W przyszłym roku, po dyskusji proponowanych podejść po-jęciowych, Autorzy zamierzają również przygotować wersję leksykalną ujmującą te-matykę w uproszczony sposób.

Krzysztof B. Matusiak

10 listopada 2005 r.

9

SPIS TREŚCI

PRZEDMOWA ....................................................................................................... 3WPROWADZENIE ................................................................................................ 5 AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI (AIP) [academic enterpreneurship incubator] .................................................................. 13ANIOŁY BIZNESU [business angels] .................................................................. 15BENCHMARKING ............................................................................................... 17BILANS PŁATNICZY W DZIEDZINIE TECHNIKI [technology balance of payment] ........................................................................... 18CENTRA EURO-INFO [Euro Info Centres – EIC] .............................................. 20CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII [technology transfer center] .......... 21CENTRUM BADAWCZO-ROZWOJOWE (CBR) [research and development center] ........................................................................ 24CENTRUM DOSKONAŁOŚCI (CD) [Excellence Center] .................................. 25CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII (CZT) [center of advanced technologies] .......................................................................... 26CYKL ŻYCIA PRODUKTU [product development stage] .................................. 28CYKLE KONDRATIEWA [Kondratieff Long Wave Cycles] ............................... 29DETERMINANTY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ [determinants of innovation activity] ..................................................................... 30DUE DILLIGENCE ............................................................................................... 33DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA I ROZWOJOWA (B+R) [research and experimental development R&D] .................................................... 36DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA [innovation activity] .................................... 37E-LEARNING ....................................................................................................... 40ETAPY FINANSOWANIA FIRMY INNOWACYJNEJ [investment stages] ....... 42EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD [Europejska Tablica Wyników w zakresie Innowacji] ........................................... 44EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION [Europejskie Trendy w zakresie Innowacji] .......................................................... 48

10

FIRMA TECHNOLOGICZNA [new technology-based firms, technology firm] .... 49FORESIGHT .......................................................................................................... 51FUNDUSZ PORĘCZEŃ KREDYTOWYCH [local guarantee fund] ................... 53FUNDUSZ SEED, FUNDUSZ KAPITAŁU ZALĄŻKOWEGO [seed fund] ...... 55FUNDUSZE VENTURE CAPITAL, FUNDUSZE KAPITAŁU RYZYKA [venture capital founds] ......................................................................................... 56GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY [knowledge-based economy] .............. 57GOTOWOŚĆ INWESTYCYJNA [investment readiness] .................................... 60GRANT [dotacja] ................................................................................................... 60INKUBATOR TECHNOLOGICZNY [technology incubator] .............................. 61INNOWACJE [innovation] .................................................................................... 65INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) [Centra Przekazu Innowacji] ............. 66INNOWACJE W USŁUGACH [service innovations] ........................................... 67INNOWACYJNE REGIONY EUROPY (IRE) [Innovating Regions in Europe] .... 70INNOWACYJNE ŚRODOWISKO PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [franc. milieu enterpreneurial innovante] .............................................................. 72INNOWACYJNOŚĆ ............................................................................................. 74INTERNET ............................................................................................................ 77JEDNOSTKI BADAWCZO-ROZWOJOWE [branch R&D units] ....................... 79JOINT VENTURE ................................................................................................. 80KLASTER [cluster] ............................................................................................... 81KNOW-HOW [wiedzieć jak] ................................................................................. 83KOMERCJALIZACJA TECHNOLOGII [technology commercialization] .......... 84KORPORACYJNY VENTURE CAPITAL [corporate venture capital, corporate venturing] .................................................... 85KRAJOWY SYSTEM USŁUG DLA MAŁYCH i ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW (KSU) [The National SME Services Network] ................ 86KREATYWNOŚĆ [creativity, creative thinking] .................................................. 89KREDYT TECHNOLOGICZNY [technology credit] .......................................... 91LICENCJA [licence] .............................................................................................. 91LOKALNY FUNDUSZ POŻYCZKOWY [local loan fund] ................................ 93LUKA FINANSOWA [finance gap] ...................................................................... 94MAPA ZMIENNOŚCI [The Transilience Map] .................................................... 95MEGASCIENCE, BIG SCIENCE [wielka nauka] ................................................ 96MEZZANINE ........................................................................................................ 97

11

MODEL ................................................................................................................. 98NARODOWY PLAN ROZWOJU [National Development Plan] ........................ 98NARODOWY SYSTEM INNOWACJI [national innovation system] .................. 99NORMY ISO [ISO standard] ............................................................................... 103OŚRODEK SZKOLENIOWO-DORADCZY (OSD) [business support center] ... 105OŚRODKI INNOWACJI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [innovation and business centres] ........................................................................ 107PARK TECHNOLOGICZNY [technology park] ................................................. 111PATENT [patent] ................................................................................................... 115PATENT EUROPEJSKI [European patent] .......................................................... 116PATENT WSPÓLNOTY [Unitary patent] ............................................................ 117POLITYKA INNOWACYJNA [innovation policy] ............................................. 117PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ [industrial property rights] ............ 119PROGRAM RAMOWY NA RZECZ KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACJI [Competitiveness and Innovation Program] ........................................................ 121PROGRAMY RAMOWE BADAŃ I ROZWOJU UE [EU Framework Programme for Research and Technological Development] .... 121PROJEKT RACJONALIZATORSKI [technology improvement design] ........... 123PROTOTYP [prototype] ...................................................................................... 124PRZEDSIĘBIORCA WEWNĘTRZNY, INTRAPRZEDSIĘBIORCA [intrapreneur] ....................................................................................................... 124PRZEDSIĘBIORCA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ [entrepreneur i entrepreneurship] ......................................................................... 127PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA [academic entrepreneurship] .......... 131PRZEDSIĘBIORSTWO INNOWACYJNE [innovating enterprise] ................... 133PRZEWAGA KONKURENCYJNA [competitive advantage] ............................ 135RACHUNEK SATELITARNY NAUKI [satellite accounts for R&D] ............... 136REGION „UCZĄCY SIĘ” [learning region] ....................................................... 137REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI [regional innovation strategy] ...... 139REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJĄCE (RIF) [regional financing institutions] ........................................................................... 141REGIONALNY SYSTEM INNOWACJI [regional innovation system] ............. 142RODZAJE INNOWACJI [types of innovations] ................................................. 143RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW INNOWACYJNYCH [types innovating enterprises] .............................................................................. 146

12

SEKTOR B+R [R&D sector] ............................................................................... 148SPIN-OFF [firma odpryskowa] ............................................................................ 149SPIN-OUT [internal start-up] ............................................................................... 149SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE [information society] ......................... 150STRATEGIA LIZBOŃSKA [Lisabon Strategy] .................................................. 153SYNERGIA [synergy] ......................................................................................... 158SYSTEM (METODOLOGIA) OSLO [Oslo Manual] ......................................... 159TAKSONOMIA KRAJÓW WEDŁUG VERSPAGENA ..................................... 159TECHNOPOL ...................................................................................................... 160TECHNOPOLIA .................................................................................................. 161TELEPRACA, E-PRACA [telework] .................................................................. 162TERM SHEET ..................................................................................................... 167TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) [zarządzanie przez jakość] ......... 167TRANSFER TECHNOLOGII [technology transfer] .......................................... 168TWÓRCZA DESTRUKCJA I SCHUMPETEROWSKI PRZEDSIĘBIORCA .. 170UMIĘDZYNARODAWIAJĄCE ŚRODOWISKA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [franc. milieu internationalisant] .......................................................................... 172VENTURE CAPITAL [kapitał ryzyka] ............................................................... 174VENTURE MANAGEMENT ............................................................................. 174WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA [intellectual property] ................................. 176WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA [industrial property] ....................................... 176WSPÓLNOTOWE CENTRUM BADAŃ NAUKOWYCH [Joint Research Centre – JRC] ............................................................................. 178WYNALAZEK [invention] ................................................................................. 180WYSOKA TECHNIKA [high technology, high-tech] ......................................... 182WZÓR PRZEMYSŁOWY [industrial design] .................................................... 187WZÓR UŻYTKOWY [utility model] .................................................................. 188ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI [the management of innovation] ................ 189ŹRÓDŁA INNOWACJI [sources of innovation] ................................................. 190SPIS HASEŁ W JĘZYKU ANGIELSKIM .......................................................... 192INFORMACJE O AUTORACH ........................................................................... 195

13

AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI (AIP) [academic entrepreneurship incubator]

w szerokim rozumieniu jest specyficz-nym typem inkubatora przedsiębiorczości „odkrytym” pod koniec lat 90., stanowią-cym przedłużenie procesu dydaktycznego o możliwości przygotowania do praktycz-nego działania na rynku oraz weryfikacjiwiedzy i umiejętności we własnej firmie.Tworzone w otoczeniu szkół wyższych inkubatory są ofertą wsparcia studentów i pracowników naukowych w praktycz-nych działaniach rynkowych. W tego typu jednostkach, oprócz funkcji realizowanych w tradycyjnych inkubatorach, podejmuje się szereg specyficznych działań zorien-towanych na edukację przedsiębiorczości oraz komercjalizację nowych produktów i technologii. Inkubator akademicki daje szczególne możliwości rozwoju poprzez dostęp do: (1) uczelnianych laboratoriów i aparatury badawczej; (2) doradztwa tech-nologicznego i patentowego; (3) wiedzy naukowców i studentów przy świadcze-niu usług doradczych i szkoleniowych oraz (4) baz danych o badaczach i wynalazcach, pomysłach, patentach i technologiach.

W węższym rozumieniu bierze się pod uwagę funkcje AIP. Powinien on przede wszystkim koncentrować się na fazie pre-inkubacji i pracy z osobami, które w przy-szłości podejmą działalność biznesową, ce-lem zapewnienia im jak najlepszego przy-gotowanie do podjęcia takiej działalności. Podstawowe sposoby działania powinny obejmować: działania promujące przedsię-biorczość, szkolenia, doradztwo i analizę potencjału rynkowego przedsięwzięć. In-kubator akademicki może w łączyć funk-cje preinkubatora i inkubatora (opieka nad jak największą liczbą inkubowanych firm),

w zależności od posiadanej infrastruktury i zasobów ludzkich. Jak wynika z doświad-czeń europejskich, to przede wszystkim doświadczenie i kwalifikacje personeluinkubatora decydują o jego powodzeniu. Dlatego inkubator akademicki nie musi dysponować rozbudowaną infrastruktu-rą w postaci budynku i dużej powierzchni użytkowej, ale musi dysponować dobrze przygotowaną kadrą zarządzającą.

Organizacyjnie tego typu inkubatory są najczęściej ogólnouczelnianą jednostką, prowadzącą działalność usługową, szko-leniową lub naukową, której zadaniem jest propagowanie i wspieranie przedsiębior-czości w środowisku akademickim, skon-centrowaną na preinkubacji m.in. w for-mie coraz popularniejszych konkursów biznesplanów. Wybrane w drodze staran-nej selekcji projekty przygotowane przez studentów, absolwentów, doktorantów i młodych pracowników nauki, uzyskują w AIP szeroką pomoc merytoryczną i fi-nansową, aż do momentu stabilizacji ryn-kowej. Formy wsparcia obejmują między innymi doradztwo, informację i szkolenia w zakresie: przedsiębiorczości i tworze-nia firmy, dostępu do środków z funduszyeuropejskich, opracowania biznesplanów, prawa gospodarczego itp.

Pierwsze próby utworzenia inkubatora akademickiego w Polsce, podjęto na Uni-wersytecie Warszawskim w 1998 roku. Uruchomiono tam wówczas, w ramach Uczelnianego Ośrodka Transferu Tech-nologii, pierwszy program preinkubacji pomysłów biznesowych wśród studentów UW – „Student z Pomysłem”. Szersze za-interesowanie działalnością inkubatorów akademickich, szczególnie w szkołach wyższych oraz wśród działaczy Studenc-kiego Forum Business Centre Club, nastą-piło w 2004 roku. Ważnym katalizatorem

14

podejmowanych w tym obszarze działań był konkurs na „Akademickie Inkuba-tory Przedsiębiorczości” organizowany w marcu 2004 r. przez Ministerstwo Go-spodarki i Pracy.

We wrześniu 2005 r. zidentyfikowano łącz-nie około 30 inicjatyw (na różnym pozio-mie zaawansowania organizacyjnego), podjętych głównie na przełomie 2004 i 2005 roku. Jednocześnie liczba akade-mickich inkubatorów przedsiębiorczości zmienia się z dnia na dzień i można mó-wić o specyficznej modzie na omawianeprzedsięwzięcia. Nowym inicjatywom sprzyjają relatywnie niskie nakłady fi-nansowe niezbędne do uruchomienia tego typu inkubatora.

Funkcjonujące AIP można podzielić ze względu na inicjatorów i specyfikę orga-nizacyjną na trzy grupy:

1) AIP utworzone przez Studenckie Fo-rum Business Centre Club oraz Fun-dację Akademickie Inkubatory Przed-siębiorczości, działające na 12 krajo-wych uczelniach wyższych (kolejne 4 są w fazie organizacyjnej). AIP BCC funkcjonują w scentralizowanej struk-turze Fundacji Akademickie Inkubato-ry Przedsiębiorczość z główną siedzibą w Warszawie. Świadczą różne formy wsparcia wobec młodych przedsię-biorców, m.in. w zakresie: księgowo-ści, zarządzania oraz prawa. Przyszły przedsiębiorca może uzyskać dostęp do: komputera z podłączeniem do In-ternetu, drukarki, faksu, telefonu oraz innych urządzeń multimedialnych. Na-bór do inkubatora odbywa się na dro-dze konkursu oraz indywidualnych spotkań ze studentami, posiadający-mi pomysł na działalność gospodar-czą. Inkubowana firma działa w inku-

batorze na zasadzie pionu w Fundacji z własnym subkontem, co oznacza, iż nie musi uzyskiwać samodzielnej oso-bowości prawnej. Zakres oraz warunki wejścia i wyjścia z inkubatora określa-ne są w umowie wstępnej pomiędzy Fundacją a młodym przedsiębiorcą. Ta forma rozpoczynania działalności po-zwala na uwolnienie młodego przed-siębiorcy od konieczności ponosze-nia opłat związanych z zakładaniem przedsiębiorstwa oraz opłacania po-datków. Wszelkie koszty prowadze-nia inkubatora ponoszone przez Fun-dację są następnie dzielone na licz-bę firm działających w inkubatorzei opłacane (w pewnej części) przez inkubowane firmy z ich dochodów.Pokrywanie kosztów pobytu w inku-batorze odbywa się stopniowo – in-kubowane firmy ponoszą pełne opła-ty dopiero po kilku miesiącach funk-cjonowania. Okres inkubacji trwa do czasu osiągnięcia samodzielności, nie dłużej jednak niż 3 lata. Po wyjściu z inkubatora firma zobowiązana jestprzez tak długi okres, jak długo trwa-ła inkubacja, dzielić się pewnym pro-centem zysków z inkubatorem.

2) Akademickie inkubatory technolo-giczne powiązane z działającymi na państwowych uczelniach wyższych →centrami transferu technologii. Ten typ AIP funkcjonuje z reguły w for-mie samodzielnego projektu i stano-wi komplementarne uzupełnienie dla działań w zakresie szerokiego pro-gramu wsparcia innowacji i transfe-ru technologii. Przedsiębiorcy, wyse-lekcjonowani pod katem wymogu in-nowacyjności przedsięwzięcia, mogą skorzystać z szerokiej palety form wsparcia procesu założycielskiego obejmujących: doradztwo i szkolenia,

15

asystę w transferze technologii, do-stęp do baz danych i kontaktów mię-dzynarodowych oraz informację i po-moc w zakresie dostępu do krajowych i zagranicznych grantów oraz →fun-duszy ryzyka (venture capital).

3) AIP powstające z inicjatywy organi-zacji studenckich (NZS, koła nauko-we) oraz akademickich biur karier.

Pojawiają się również pierwsze próby tworzenia inkubatorów uczelnianych – związanych bezpośrednio z wydziałami i realizowanym procesem dydaktycznym. Obecnie rozwój AIP, jak i pozostałych ogniw infrastruktury transferu technolo-gii następuje zasadniczo na marginesie zadań statutowych szkół wyższych, przy małym zaangażowaniu, a często i zainte-resowaniu władz uczelni.

W sferze regulacyjnej właściwą bazę le-gislacyjną tworzy na tym etapie Ustawa z dn. 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, tworząca prawne możliwości współpracy z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nie-odpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w śro-dowisku akademickim. Nową jakość we wspieraniu przedsiębiorczości akademic-kiej tworzy art. 86 Ustawy, mówiący, że AIP tworzy się w celu wsparcia działalno-ści gospodarczej środowiska akademickie-go lub pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami. Jednocześnie inkubator może być utworzony w formie jednostki ogólnouczelnianej działając na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni lub spółki handlowej lub fundacji i działać w oparciu o odpo-wiednie dokumenty ustrojowe. Ta Usta-wa sankcjonuje prowadzenie samodzielnej

działalności gospodarczej przez pracow-ników i studentów uczelni, a akademicki inkubator przedsiębiorczości tworzy się w celu wsparcia tej aktywności.

Krzysztof ZASIADŁY

Literatura: [1] K.B. Matusiak, K. Zasiadły, E. Koprowska-Skalska, Początki akademickich inkubatorów przedsiębiorczości [w:] K.B. Ma-tusiak (red.), Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Poznań 2005, s. 111–135 [2] T. Jarus, Akademickie inkubatory przedsię-biorczości w Polsce [w:] K. Zasiadły, J. Gu-liński, Inkubator Przedsiębiorczości Akade-mickiej. Podręcznik dla organizatorów i pra-cowników, SOOIPP, Poznań 2005, s. 84–92 [3] Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dn. 27.07.2005 r., Dz.U. 2005.

ANIOŁY BIZNESU [business angels]

są jednym z trzech rodzajów dostawców finansowania typu →venture capital na ry-nek. Ich inwestycje odgrywają szczególną rolę w procesie finansowania innowacji,gdyż lokowane są w znacznym stopniu we wczesne fazy rozwojowe projektów oraz w porównaniu do inwestycji funduszy in-westycyjnych, obejmują mniejsze kwoty. Taka charakterystyka inwestycji sprawia, że na rynkach rozwiniętych uzupełniają oni niejako działalność funduszy, obsłu-gując inne części rynku.[1]

Określenie „anioły biznesu” posiada rodo-wód amerykański; w źródłach brytyjskich występują również określenia: inwestorzy indywidualni (individual investors), inwe-storzy prywatni (private investors) oraz in-westorzy nieformalni (informal investors).

16

Określenie a. b. odnosi się do osób fizycz-nych, dostarczających kapitałów udzia-łowych (lub zbliżonych) bezpośrednio do nowych (młodych) przedsiębiorstw o dużym potencjale wzrostu, z którymi to przedsiębiorstwami łączy ich jedynie interes ekonomiczny. Głównym źródłem zysków inwestora jest wzrost wartości akcji (udziałów).

Ze względu na rozproszenie inwestorów oraz potrzebę dyskrecji działania, znacz-na część a. b. prowadzi działalność in-westycyjną wykorzystując wsparcie sieci inwestorów (business angels networks – BAN). Posiadają one charakter regional-nych, narodowych lub ponadnarodowych stowarzyszeń, których głównym celem jest wsparcie działalności inwestycyjnej aniołów biznesu. Wśród działań realizo-wanych przez sieci można wyróżnić:

– usługi bezpośredniego kojarzenia pro-pozycji inwestycyjnych i inwesto-rów;

– usługi polegające na tworzeniu fo-rum, na którym wybrani przedsiębior-cy mogą zaprezentować swoje bizne-splany grupom wyselekcjonowanych inwestorów;

– publikacje zawierające opis propozy-cji inwestycyjnych, przeznaczone dla subskrybentów lub dla poszczególnych grup inwestorów.

Ponadto sieci stanowią platformę wy-miany doświadczeń między inwestorami oraz często promują wiedzę o specyficei możliwościach pozyskania kapitału od aniołów biznesu.

Idea tworzenia sieci aniołów biznesu jest dość stara, jednak w Europie proces ich

rozwoju nabrał dynamiki po roku 1998, gdy powstała EBAN – European Busi-ness Angels Network. Dopiero EBAN była w stanie spopularyzować profil in-westowania anioła biznesu, rozpowszech-nić doświadczenia poszczególnych orga-nizacji i dobre praktyki w krajach europej-skich oraz wpłynąć na politykę publiczną w zakresie wspierania działalności sieci inwestorskich.

Liczba sieci aniołów biznesu w Europie w latach 1998–2004[2]

30025020015010050

01998 2000 2001 2002 2003 2004

66

132 154176 196

276

W Polsce działa utworzona w grudniu 2003 r. Polska Sieć Aniołów Biznesu (Po-lBAN), posiadająca status stowarzyszenia, które nie prowadzi działalności gospodar-czej. Jest ona członkiem European Busi-ness Angels Network.

Anioły biznesu to grupa zróżnicowana m.in. pod względem: motywacji, przeszło-ści, wielkości majątku itp. Istnieje jednak typ inwestora określany mianem „inwesto-ra klasycznego” (anioła klasycznego), który skupia cechy przypisywane wiodącej gru-pie inwestorów. Klasyczny inwestor [3] jest osobą, która w przeszłości, sama lub w większym zespole, założyła przedsię-biorstwo oraz przez szereg lat uczestni-czyła w zarządzaniu. Przedsiębiorstwo odniosło sukces rynkowy i finansowy,a następnie zostało z zyskiem odsprzeda-ne. Inwestor posiada więc środki na inwe-stycje oraz znaczące doświadczenie biz-nesowe. Ponadto nie osiągnąwszy jeszcze

17

wieku emerytalnego chce brać aktywny udział w życiu zawodowym, wykorzystu-jąc swoją praktyczną wiedzę, doświad-czenie oraz wyrobione kontakty osobi-ste. Z drugiej strony, posiadając ustabili-zowaną sytuację finansową, inwestor niejest zwykle skłonny do poświęcenia się biznesowi w całości, tak jak zmuszony był robić budując własną firmę. W rezul-tacie inwestorzy najczęściej starają się ra-czej ograniczać swój czas pracy do „roz-sądnego” wymiaru. Należy podkreślić, że klasyczny inwestor nie zawsze szuka nadzwyczajnego zysku, a w przypadku ciekawych projektów jest w stanie zado-wolić się dość umiarkowaną stopą zwro-tu z zainwestowanego kapitału.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] P. Głodek, Rola inwesto-rów indywidualnych w finansowaniu roz-woju małych firm technologicznych, refe-rat wygłoszony na XI Konferencji SOOIPP, Poznań 30.09.2000 [2] European Business Angels Network, EBAN Info, No 3/2004 [3] J. Hemer, Classification system for busi-ness angels, Entrepreneurial & business an-gels financing, August No 2/2001 [4] H. Ste-venson, P. Coveney, a Survey of Business Angels: Fallacies Corrected and Six Distinct Types of Angel Identified [in:] R. Blackburn,P. Jennings (ed.), Small Firms Contributions to Economic Regeneration, PCP Ltd, Lon-dyn 1996.

BENCHMARKING

jest metodą systematycznego mierzenia oraz porównywania sposobów działa-nia firmy w stosunku do liderów (best inthe class, best in the industry, world class). Benchmark można przetłumaczyć na ję-zyk polski jako wzorzec, punkt odniesienia

lub model. Wynikiem benchmarkingu jest twórcza adaptacja najlepszych wzorów in-nych przedsiębiorstw, owocująca większą efektywnością działania. Można to nazwać metodologią uczenia się od innych. Pio-nierem benchmarkingu był w latach 80. Xerox, a cały proces został zdefiniowanyw książce R.C. Campa „Benchmarking: Na tropie najlepszych praktyk przemy-słowych, które prowadzą do wyższej ja-kości”. Benchmarking może być stoso-wany w zakresie:

– organizacji funkcjonowania firmy,np. systemów motywacyjnych, finan-sów itp.;

– procesów produkcyjnych;

– sposobów projektowania oraz wdra-żania nowych rozwiązań;

– produktu, np. atrybuty i rozwiązania projektowe.

Wyróżnia się trzy rodzaje benchmar-kingu:

– wewnętrzny, stosowany szczególnie w dużych, wieloodziałowych przedsię-biorstwach; jego zaletą jest łatwy do-stęp do danych oraz możliwość współ-pracy oddziałów przedsiębiorstwa;

– zewnętrzny, stosowany w odniesie-niu do bezpośrednich konkurentów firmy;

– funkcjonalny, prowadzony niezależ-nie od branży; polega na porówny-waniu procesów produkcyjnych, me-tod zarządzania i dystrybucji, sposo-bów projektowania i innych obszarów działania przedsiębiorstw, niezależnie od ich branży.

18

W literaturze określa się od 5 do 10 eta-pów benchmarkingu. Oto najważniej-sze z nich:

1. Określenie przedmiotu benchmar-kingu; na tym etapie należy unikać zbyt szerokiego zakresu benchmar-kingu, gromadzone informacje powin-ny być możliwe do przeanalizowania, a wyniki do wdrożenia.

2. Wybór firm, które będą analizo-wane oraz uzyskanie ich zgody na udział w benchmarkingu, jeśli taka zgoda jest konieczna; dokonując se-lekcji firm należy zastanowić się nadtym, czy są one podobne do naszego przedsiębiorstwa i czy ich doświad-czenia mogą być zaadaptowane.

3. Zbieranie i organizowanie danych; aby proces przebiegał prawidłowo na-leży zacząć od analizy własnych da-nych dotyczących wybranego produktu lub obszaru działania; następnie nale-ży sformułować plan pozyskania infor-macji; w tej fazie należy sformułować kwestionariusz benchmarkingu.

4. Analiza danych; dane obejmują wskaźniki opisowe (np. opis poszcze-gólnych procesów lub sposobów dzia-łania) oraz ilościowe (liczby, współ-czynniki) i muszą być odpowiednio zorganizowane.

5. Określenie dystansu pomiędzy na-szą firmą a liderami w danej katego-rii; analiza pozwala ustalić, w których obszarach najbardziej różnimy się od innych przedsiębiorstw; jeśli przed-miotem analizy jest więcej niż jedna firma, możemy zorientować się, któraz nich jest najbardziej efektywna (best in the class).

6. Sformułowanie planu zaadaptowania najlepszych rozwiązań, projektowa-nie i wdrażanie zmian; projektowa-nie zmian polega na twórczej adaptacji rozwiązań innych przedsiębiorstw. Nie należy ograniczać się do ich kopiowa-nia a dostosować je do swojej sytuacji wprowadzając udoskonalenia.

Benchmarking jest procesem ciągłym i każde przedsiębiorstwo powinno ak-tualizować bazę danych na temat przed-miotu porównań.

Benchmarking wykorzystywany jest nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorstw, ale ma także inne zastosowania. Stosuje się go na przykład do porównywania sku-teczności instrumentów wdrażania polityk – np. polityki innowacyjnej na poziomie krajowym czy regionalnym.

Krzysztof ZASIADŁY

Literatura: [1] R.C. Camp, Benchmarking: Na tropie najlepszych praktyk przemysłowych, które prowadzą do wyższej jakości, Quality Resources 1989 [2] Miś, Informator dla małe-go średniego biznesu, Biuletyn Projektu FIR-MA 2000, marzec/kwiecień 1999 [3] W. Jan-kowski (red.), „Global Business” nr 19/97.

BILANS PŁATNICZY W DZIEDZINIE TECHNIKI [technology balance of payment]

służy do oceny pozycji kraju na arenie międzynarodowej w zakresie wymiany handlowej tzw. niematerialną technologią (disembodied or intangible technology). Obejmuje transakcje natury komercyjnej pomiędzy rezydentami różnych krajów, dotyczące w szczególności transferu tech-nologii w postaci:

19

1) patentów (zakup, sprzedaż, umowy li-cencyjne);

2) wynalazków nieopatentowanych (non-patented invention);

3) ujawnień know-how (disclosure of known-how);

4) wzorów użytkowych i przemysłowych oraz znaków towarowych (sprzedaż, licencje, franchising);

5) usług technicznych (service with a technical content);

6) prac (usług) B+R (industrial R&D per-formed abroad/financed from abroad).�

Dane z tego zakresu wykorzystywane są także jako tzw. wskaźniki zastępcze (pro-xy indicators) do oceny efektów działal-ności naukowo-technicznej (wskaźniki efektów – output indicators).

Statystyka bilansu płatniczego kraju w dziedzinie techniki, opiera się na zle-ceniach metodologicznych opracowanych przez ekspertów OECD i opublikowanych w podręczniku zwanym TBP Manual 1990 (Proposed Standard Method of Compiling and Interpreting Technology Balance of Payments Data – Proponowana Standar-dowa Metoda Obliczania i Intepretowania Danych Dotyczących Bilansu Płatnicze-go w Dziedzinie Techniki, OECD, Paryż 1990). Zgodnie z zaleceniami zawarty-mi w TBP Manual, do bilansu płatnicze-go w dziedzinie techniki nie zalicza się następujących operacji: usługi (pomoc, doradztwo – assistance) handlowe, fina-sowe, menadżerskie i prawne; reklama, ubezpieczenia, trasport; filmy, nagraniai inne materiały chronione prawami au-torskimi; oprogramowanie itp.

Źródłem danych z zakresu bilansu płat-niczego w dziedzinie techniki są na ogół, w większości krajów, rejestry banków cen-tralnych. W Polsce jest to sprawozdawczość Narodowego Banku Polskiego, dostosowa-na w ostatnich latach we współpracy z GUS, do zaleceń TBP Manual. W niektórych kra-jach opracowano specjalne, odrębne badania na ten temat. Prowadzą je na ogół urzędy statystyczne lub inne instytucje zajmujące się statystyką nauki i techniki. W skali mię-dzynarodowej głównym źródłem danych dotyczących bilansu płatniczego w dzie-dzinie techniki są bazy danych i publika-cje OECD, w tym podstawowa publikacja prezentująca wartości wskaźników nauko-wo-technicznych w krajach członkowskich tej organizacji „Main Science and Techno-logy Indicators”. Pomimo czynionych prób ujednolicenia procedur badawczych i za-kresu przedmiotowego zbieranych danych, ich międzynarodowa porównywalność jest wciąż ograniczona.

W analizie i interpretacji danych dotyczą-cych bilansu TBP należy uwzględnić na-stępujące uwarunkowania:

– na trendy w transakcjach TBP w spo-sób znaczący wpływa zachowanie przedsiębiorstw wielonarodowych, które według dostępnych aktualnie danych w niektórych krajach, są od-powiedzialne za 2/3 lub więcej ogó-łu transakcji TBP;

– „technologia niematerialna” bywa cza-sami transferowana z pominięciem transakcji finansowych (np. w celuominięcia przepisów podatkowych);

– postępująca integracja europejska i zwią-zane z nią zarzucanie kontroli wymiany międzynarodowej jako rezultat porozu-mień o jednolitym rynku, tworzą poważ-

20

ne problemy w zakresie zbierania da-nych dotyczących bilansu TBP, znacz-nie ograniczając przydatność rejestrów bankowych będących dotąd głównym źródłem danych na ten temat;

– biorąc pod uwagę wielość i różnorod-ność sposobów międzynarodowej cyrku-lacji technologii, dane dotyczące bilansu TBP same w sobie nie są wystarczają-cym wskaźnikiem dyfuzji technologii.

Głównymi wskaźnikami z zakresu bilan-su TBP są:

1) przychody;

2) rozchody;

3) saldo przychodów i rozchodów;

4) ogólny wolumen transakcji – suma przychodów i rozchodów (wskaźnik pokazujący „wagę” poszczególnych krajów w międzynarodowym handlu technologią);

5) stopień „pokrycia” – iloraz przychodów i rozchodów (przychody/rozchody) – wskaźnik pokazujący w jakim stopniu dany kraj pokrywa swoje zapotrzebo-wanie na import technologii, odpowia-dającym mu eksportem technologii.

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu sta-tystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 126–127 [2] Nauka i technika w 2003 r., GUS, Warszawa 2005, s. 144–195.

CENTRA EURO-INFO [Euro Info Centres – EIC]

to sieć ośrodków powstałych z inicjatywy Komisji Wspólnot Europejskich. Od 1986 r.

inicjatywa ta jest jednym z kluczowych ele-mentów polityki wspierania małych i śred-nich przedsiębiorstw. Jej głównym celem było stworzenie narzędzia do komunikacji pomiędzy Komisją Europejską a małymi i średnimi firmami oraz do udzielania po-mocy przedsiębiorcom, pragnącym dosto-sować się do szybko zmieniającej się rze-czywistości ekonomicznej.

Centra Euro Info są afiliowane przy roz-maitych organizacjach wspierających roz-wój gospodarczy, takich jak izby prze-mysłowo-handlowe, agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przed-siębiorczości itp., i działają na zasadzie non-profit. EIC są współfinansowane przezKomisję Europejską i instytucje afiliują-ce. W Europie działa obecnie prawie 300 Euro Info Centrów.

Integracja małych i średnich przedsię-biorstw z Jednolitym Rynkiem Unii Eu-ropejskiej jest jednym z głównych celów działalności EIC w Polsce, realizowa-nym przez podejmowanie następujących działań:

– udzielanie informacji o unijnych pro-gramach realizowanych w Polsce lub tych programach europejskich, które są dostępne dla polskich firm lub in-stytucji;

– przekazywanie informacji o rynkach Unii Europejskiej;

– pomoc w znalezieniu partnerów do współpracy gospodarczej za pośred-nictwem sieci EIC oraz BRE (Bureau de Rapprochement des Entreprises) Komisji Europejskiej;

– oferowanie szczegółowych informa-cji o podstawach prawnych oraz za-

21

sadach funkcjonowania Unii Euro-pejskiej; w tym informacji o: formal-no-prawnych zasadach współpracy gospodarczej z partnerami z Unii, nor-mach i standardach towarowych, re-gulacjach prawa handlowego etc.);

– organizowanie wyjazdów polskich firmna imprezy Komisji Europejskiej, ma-jących na celu ożywienie współpracy pomiędzy regionami i krajami (IN-TERPRISE, EUROPARTENARIAT, IBEX);

– udzielanie odpowiedzi na pytania przedsiębiorców z krajów UE, doty-czących warunków formalno-prawnych działalności gospodarczej w Polsce oraz możliwości współpracy z polskimi przedsiębiorstwami i instytucjami.

Marzena MAŻEWSKA

[1] www.euroinfo.org.pl

CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII [technology transfer center]

to zróżnicowana organizacyjnie grupa nie nastawionych na zysk jednostek do-radczych, szkoleniowych i informacyj-nych realizujących programy wsparcia transferu i komercjalizacji technologii i wszystkich towarzyszących temu pro-cesowi zadań. Działalność CTT na styku sfery nauki i biznesu (stąd częsta nazwa jednostki pomostowe), ma zaowocować adaptacją nowoczesnych technologii przez działające w regionie małe i średnie fir-my, a tym samym przyczynić się do pod-niesienia innowacyjności i konkurencyj-ności przedsiębiorstw oraz regionalnych struktur gospodarczych.

Pierwsze, profesjonalne instytucje trans-feru technologii zaczęły powstawać pod koniec lat sześćdziesiątych w amerykań-skich i brytyjskich szkołach wyższych, przybierając formę uczelnianych dzia-łów transferu technologii.

Do podstawowych celów działalności cen-trów należy zaliczyć:

– waloryzację potencjału naukowo-inno-wacyjnego w regionie, tworzenie baz danych i rozwijanie sieci kontaktów między światem nauki i gospodarki;

– opracowywanie studiów przed-inwe-stycyjnych, obejmujących rozpozna-nie zalet nowych produktów i techno-logii oraz porównanie ich ze znajdują-cymi się na rynku substytutami, ocenę wielkości potencjalnego rynku, osza-cowanie kosztów produkcji i dystry-bucji oraz niezbędnych nakładów in-westycyjnych;

– identyfikację potrzeb innowacyjnychpodmiotów gospodarczych (audyt technologiczny);

– popularyzację, promocję i rozwój przedsiębiorczości technologicznej.

Do głównych zadań CTT należy infor-mowanie o prowadzonych na uczelniach pracach badawczych oraz poszukiwanie możliwości sprzedaży wyników, jak rów-nież poszukiwanie partnerów lub zlece-niodawców na kolejne przedsięwzięcia. Stanowią próbę pozyskania dodatkowych funduszy dla uczelni, umożliwiającą czę-ściowe uniezależnienie się od finansowa-nia ze środków publicznych.

Obecnie CTT działają na zdecydowanej większości wyższych uczelni w państwach

22

rozwiniętych gospodarczo. Organizacyj-nie są najczęściej komórkami sztabowymi rektora lub kanclerza i zatrudniają prze-ciętne od 1 do 5 pracowników; w zależ-ności od potrzeb mogą być zatrudniane dodatkowe osoby w ramach projektów zewnętrznych.

Głównym celem działalności uczelnia-nych działów transferu technologii jest organizacja szerokiej płaszczyzny kon-taktów między badaniami a przemysłem. Można wyodrębnić dwa kierunki ewolucji rozwoju tego typu ośrodków. Część sku-pia się na promowaniu uniwersyteckich kontaktów i nadawaniu im form prawnych (umowy, kontrakty). Inne obrały szersze pole działania, specjalizując się w kon-taktach z działającymi w regionie MSP i pomagając im w pozyskaniu nowych technologii oraz wiedzy fachowej. Ko-mórki transferu stanowią istotny element polityki szkoły wyższej, umożliwiający większe otwarcie na kontakty z praktyką gospodarczą oraz uczestnictwo w regio-nalnych działaniach, stymulujących roz-wój ekonomiczny. Podstawowym kryte-rium oceny komórek transferu jest wzrost udziału w funduszach uczelni tzw. środ-ków trzecich, pozyskanych na rynku z re-alizacji projektów komercjalizacyjnych. Poprzez tego typu jednostki szkoły wyż-sze uczestniczą w tworzeniu lokalnych inkubatorów nowoczesnych technologii i parków technologicznych.

Akademickie ośrodki obciążone admini-stracją uczelnianą, nie zawsze mogą spro-stać zmieniającym się potrzebom rynku i partnerów biznesowych. Zaczęto więc poszukiwać bardziej elastycznych struk-tur organizacyjno-prawnych, zapewniają-cych większą efektywność i interes środo-wiska naukowego. Te warunki w najwięk-szym zakresie spełniają nie zorientowane

na zysk instytucje trzeciego sektora – fun-dacje i stowarzyszenia. W ostatnich latach coraz więcej uczelni powołuje fundacje zajmujące się profesjonalnie omawiany-mi zadaniami, łączące jednocześnie róż-nych (społecznych, publicznych i bizne-sowych) partnerów transferu technologii. Poszukiwanie efektywności objawia się również udzielaniem przez szkoły wyż-sze i instytucje B+R koncesji prywatnym lub publiczno-prywatnym firmom, profe-sjonalnie zajmującym się komercjalizacją technologii. W wielu przypadkach wszyst-kie trzy formuły organizacyjne (ośrodki uczelniane, społeczne i komercyjne) dzia-łają niezależnie, obok siebie, specjalizu-jąc się w określonych obszarach transfe-ru technologii.

Dalszy rozwój wyspecjalizowanych ośrod-ków transferu, to podjęcie różnych funk-cji transferu i komercjalizacji technologii przez instytucje przedstawicielskie bizne-su oraz podmioty publiczne. W ramach izb i stowarzyszeń gospodarczych, towa-rzystw rozwoju regionalnego, związków zawodowych i instytucji samorządowych zaczęto wyodrębniać działy specjalizują-ce się w gromadzeniu informacji i doradz-twie w zakresie nowych technologii oraz realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Izby i stowarzyszenia gospodarcze zaj-mują się przede wszystkim szkoleniami i doradztwem innowacyjno-technologicz-nym. Obejmuje ono rożne formy konsul-tacji i spotkań z doświadczonymi prakty-kami (często są to emerytowani menedże-rowie lub pracownicy naukowi), których zadaniem jest pomoc w rozwiązaniu okre-ślonych problemów technicznych lub or-ganizacyjnych, ewentualnie – uczestnic-two w realizacji konkretnych przedsię-wzięć wdrożeniowych. Innymi aspektami doradztwa technologicznego zajmują się organizacje wynalazców i racjonalizato-

23

rów. Podejmowane zagadnienia dotyczą głównie informacji i doradztwa patento-wego, licencji, różnych problemów praw-nych związanych z własnością intelektu-alną, znakami firmowymi, itp.

Jednostki doradztwa i informacji przy administracji samorządowej koncentrują się na: tworzeniu banków informacji, po-średnictwie kooperacyjnym, opiniowaniu wniosków o środki z publicznych progra-mów wspierania projektów innowacyj-nych, organizacji targów, akcji promocyj-nych itp. Agendy tego typu z reguły stano-wią bazę dla tworzenia wyodrębnionych instytucji rozwoju lokalnego/regionalnego – fundacji czy agencji. Stymulujący presję innowacyjną rozwój →„gospodarki opar-tej na wiedzy” powoduje wzrost znacze-nia i pogłębiającą się specjalizację ośrod-ków transferu technologii.

Centra transferu technologii

Pierwsze polskie CTT pojawiły się na po-czątku lat dziewięćdziesiątych. Wzrost zainteresowania nimi nastąpił dopiero po 1996 r., w wyniku uruchomienia przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej progra-mu finansowania innowacji technologicz-nych „Income”. Dzięki niemu powstała

pierwsza sieć podmiotów specjalizujących się w organizacji transferu technologii. Dalsze impulsy dla rozwoju sieci pojawi-ły się wraz z realizacją Programu „Fabry-kat 2000” finansowanego przez USAIDoraz włączeniem Polski do 5 Ramowego Programu Technologicznego Unii Euro-pejskiej. Wtedy pojawiło się silne, poli-tyczne „ciśnienie” dla tworzenia ośrodków ułatwiających dostęp polskim instytucjom naukowym i przedsiębiorstwom do środ-ków europejskich.

W najnowszej Ustawie z 2005 r. „Prawo o szkolnictwie wyższym” zapisano, że cen-trum transferu technologii tworzy się w celu sprzedaży lub nieodpłatnego przekazywania wyników badań i prac rozwojowych do go-spodarki. CTT może być utworzone:[2]

– w formie jednostki ogólnouczelnia-nej i działać w oparciu o regulamin zatwierdzony przez senat uczelni;

– w formie spółki handlowej lub funda-cji i działać w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe.

W połowie 2005 r. zidentyfikowano w Pol-sce 44 ośrodki oferujące pomoc w trans-ferze technologii i dostępie do informacji o nowych technologiach, programach czy możliwościach współpracy.[1]

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] K. B. Matusiak, M. Matusiak, P. Głodek, Potencjał i kierunki rozwoju cen-trów transferu technologii [w:] K.B. Matu-siak (red.), Ośrodki innowacji w Polsce. Ana-liza krajowych instytucji wspierających in-nowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Poznań 2005, s. 135–156 [2] Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dn. 27.07.2005 r., Dz.U., art. 86.

24

CENTRUM BADAWCZO- -ROZWOJOWE (CBR) [research and development center]

to status nadawany przedsiębiorcom na mocy Ustawy z dn. 29.07.2005 r. o nie-których formach wspierania działalno-ści innowacyjnej. Celem nadawania sta-tusu centrum badawczo-rozwojowego (CBR) jest rozwój prywatnego sekto-ra badawczo-rozwojowego oraz wzrost popytu na usługi B+R przez powiąza-nie statusu Centrum z zachętami podat-kowymi. Status centrum może uzyskać przedsiębiorca, który spełnia następu-jące kryteria:

1. Przychody netto ze sprzedaży towa-rów, produktów i operacji finanso-wych za rok obrotowy poprzedzający rok złożenia wniosku o nadanie statu-su CBR, wyniosły co najmniej rów-nowartość w złotych 800 000 euro, przeliczoną wg średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roku obroto-wego poprzedzającego rok złożenia wniosku.

2. Przychody netto ze sprzedaży wytwo-rzonych przez siebie wyników badań lub prac rozwojowych stanowią co naj-mniej 50% przychodów określonych w pkt. 1.

3. Nie zalega z zapłatą podatków składek na ubezpieczenie społeczne i składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Status CBR jest propozycją adresowaną przede wszystkim do:

– zagranicznych inwestorów chcących zlokalizować swoje centra badawczo- -rozwojowe w Polsce,

– krajowych przedsiębiorstw o charakterze prywatnych instytucji badawczych,

– przekształconych i skomercjalizowanych jednostek badawczo-rozwojowych.

Organem uprawnionym do nadawania sta-tusu CBR jest minister właściwy do spraw gospodarki. Minister ten ogłasza w Dzien-niku Urzędowym RP „Monitor Polski” ko-munikaty o nadaniu i pozbawieniu przed-siębiorców statusu CBR.

Centrum Badawczo-Rozwojowe może korzystać z szeregu udogodnień finan-sowych:

1. Możliwości utworzenia funduszu in-nowacyjnego z comiesięcznego od-pisu w wysokości do 20% przycho-dów uzyskanych w danym miesiącu. Fundusz musi być przeznaczony mu na pokrycie kosztów prowadzenia ba-dań i działalności rozwojowej. Odpis na fundusz obciąża koszty działalno-ści CBR.

2. Zwolnienia z podatku rolnego, podatku od nieruchomości i podatku leśnego.

3. Możliwości zaliczenia w koszt uzyska-nia przychodu kosztów prac rozwojo-wych w roku podatkowym, w którym zostały zakończone, o ile nie mogą być uznane za wartości niematerialne i prawne.

CBR-y są jednostkami naukowymi w ro-zumieniu Ustawy.[2]

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa o niektórych for-mach wspierania działalności innowacyjnej z dn. 29.07.2005 r., Dz.U. Nr 179, poz. 1485,

25

2005 [2] Ustawa o zasadach finansowania naukiz dn. 8.10.2004 r., Dz.U. Nr 238, poz. 2390.

CENTRUM DOSKONAŁOŚCI (CD) [Excellence Center]

to jednostka naukowa lub jej wyodrębniona organizacyjnie część, prowadząca w spo-sób ciągły badania naukowe i współpracę międzynarodową, w szczególności w ra-mach programów UE, w celu rozwoju na-uki w dziedzinach uznanych za szczególnie ważne dla gospodarki w założeniach poli-tyki naukowej i innowacyjnej państwa.

Za Centra Doskonałości uznaje się jed-nostki wyselekcjonowane, reprezentujące najwyższy poziom naukowy i techniczny, skupiające zespoły naukowców o wybit-nych osiągnięciach badawczych, posia-dające odpowiednie zaplecze technicz-ne. Z założenia CD powinny być organi-zacyjnie niezależne, ale jednocześnie ich podstawę musi stanowić uznana jednost-ka badawcza (może to być np. placówka PAN, uczelnia wyższa lub jednostka ba-dawczo-rozwojowa). Program Centrów Doskonałości nie zakłada tworzenia no-wych instytucji badawczych.

Centra Doskonałości powinny realizować zarówno projekty z zakresu badań podsta-wowych, jak i poszukiwać konkretnych zastosowań innowacyjnych. Wielkość ze-społu i dostępne zaplecze badawcze mu-szą być wystarczające do wykonania za-planowanych prac. Działalność CD obej-muje przede wszystkim:

– prowadzenie badań podstawowych i stosowanych,

– realizację projektów i programów ba-dawczych,

– prowadzenie działalności edukacyj-nej, usługowej i szkoleniowej.

Schemat działania CD

UNIWERSYTET

ERA NoE

CENTRUM SZKOLEŃ

INKUBATOR

PRZEDSIĘBIORSTWA

CTTKSI

CoE LAB1

CoE LAB2 LAB3

Centra Doskonałości utworzono w Polsce głównie w następujących celach:

– zwiększenia roli nauki i badań jako czynnika podnoszącego konkurencyj-ność polskiej gospodarki,

– stworzenia silniejszych powiązań po-między badaniami i praktyką, stymu-lujących powstawanie rozwiązań in-nowacyjnych,

– wzmocnienia współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi realizujący-mi podobne cele badawcze,

– wzmocnienia krajowego systemu in-nowacji poprzez stworzenie silnych struktur badawczo-wdrożeniowych oraz promocji najlepszych polskich jednostek badawczych w kraju i na arenie międzynarodowej.

26

Centrum Doskonałości aby właściwie spełnić swą rolę i osiągać zakładane cele musi posiadać następujące cechy:

– „masę krytyczną” wysoko wykwalifi-kowanych naukowców,

– zdolność integracji badań z dziedzin pokrewnych,

– dobrze określoną strukturę organiza-cyjną,

– wysoki poziom wymiany pracowni-ków o wysokich kwalifikacjach i sta-ły napływ młodych badaczy,

– posiadać międzynarodową renomę oraz kontakty naukowe i aktywnie uczestniczyć w europejskich progra-mach badawczych,

– posiadać racjonalną stabilność finanso-wania i działania stanowiącą podstawę inwestowania w ludzi i strukturę, mieć dostęp do niezależnych źródeł finan-sowania obok funduszy publicznych,

– realizować program działania spójny z potrzebami w regionie,

– pełnić aktywną rolę w otaczającym systemie innowacyjnym.

Pierwsze pilotażowe Centra Doskonało-ści zostały utworzone w Polsce w 1999 r. w ramach programu przedakcesyjnego SCI-TECH II – powołano wówczas 5 cen-trów o strukturze konsorcjalnej. Centra te, choć noszą nazwę Centrów Doskonałości, odpowiadają raczej definicji →CentrówZaawansowanych Technologii. W roku 1999 został ogłoszony przez Komisję Eu-ropejską konkurs na Centra Doskonałości z krajów kandydujących do Unii Europej-

skiej. W ramach tego programu Komisja Europejska zaakceptowała 9 projektów z Polski. Kolejne konkursy na Centra Do-skonałości ogłoszone przez Komisję Eu-ropejską wyłoniły:

– 138 Centrów Kompetencji i Centrów Doskonałości w roku 2001 oraz

– 5 Centrów Kompetencji i Centrów Do-skonałości w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego (IST) w 2002 roku.

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji w roku 2004 ogłosiło konkurs na dofi-nansowanie działalności Centrów Dosko-nałości. Ze środków przyznanych przez MNiI w formie dotacji zostały dofinanso-wane m.in.: koszty administracyjne i ko-ordynacyjne związane z ustanowieniem i funkcjonowaniem CD, koszty eksper-tyz, biznesplanów i studiów wykonalno-ści. Konkurs MNiI wyłonił 100 Centrów Doskonałości i dokonał weryfikacji do-tychczas działających.

Aleksander BĄKOWSKI

CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII (CZT) [center of advanced technologies]

jest to konsorcjum naukowe składające się z jednostek naukowych prowadzą-cych badania o uznanym poziomie świa-towym oraz innych podmiotów działają-cych na rzecz badań, prac rozwojowych oraz wdrożeń, podejmujące na podstawie umowy wspólne przedsięwzięcie (bada-nia naukowe, prace rozwojowe), a tak-że działalność innowacyjną z wykorzy-staniem wyników tych badań lub prac. CZT prowadzi działalność o charakterze

27

interdyscyplinarnym, służącą opracowa-niu, wdrażaniu i komercjalizacji nowych technologii związanych z dziedzinami na-uki, uznanymi za szczególnie ważne dla gospodarki w założeniach polityki nauko-wej i innowacyjnej państwa.

Konsorcjum naukowe, rozumiane jest jako grupa jednostek organizacyjnych, w skład których wchodzi co najmniej jedna jed-nostka naukowa, podejmujących na pod-stawie umowy wspólne przedsięwzięcie, badania naukowe i prace rozwojowe albo inwestycje służące nauce, które docelo-wo, w kilkuletnim horyzoncie czasowym, może przekształcić się w podmiot prawny (np. fundacja, spółka), której udziałowca-mi będą partnerzy konsorcjum: uniwersy-tety, jednostki badawczo-rozwojowe, pla-cówki PAN, partnerzy przemysłowi i inni. Celem CZT jest prowadzenie badań, wdra-żanie i komercjalizacja nowych technolo-gii związanych z dziedzinami uznanymi za szczególnie ważne dla gospodarki w za-łożeniach polityki naukowej i innowacyj-nej państwa. Dlatego też CZT powinno współpracować z inkubatorem technolo-gii i parkiem naukowo-technologicznym (odrębnymi podmiotami prawnymi). Do-brym wzorcem mogą tutaj być np. fińskiecentra badawcze VTT (Technical Research Centre of Finland). CZT powinno mieć w swej strukturze → Centrum Transfe-ru Technologii (CTT) w celu wspierania i pomocy przy tworzeniu innowacyjnych przedsiębiorstw oraz wspomagania trans-feru technologii, a także oferować usługi związane z technologiami oraz prowadzić szeroki program szkoleniowy.

CZT jest instrumentem polityki nauko-wej i innowacyjnej państwa sprzyjającej koncentracji potencjału badawczego, rea- lizacji strategicznych dla rozwoju gospo-darczego i społecznego kraju projektów

badawczych oraz aktywnie włączyć się w tworzenie Europejskiej Przestrzeni Ba-dawczej (ERA) poprzez tworzenie i/lub udział w europejskich sieciach doskona-łości (Networks of Excellence), utworze-nie Centrum Szkoleniowego Marie Curie (Marie Curie Fellowships Scheme), a do-celowo ubiegać się o przystąpienie do eu-ropejskiego programu Infrastruktury Ba-dawczej (large infrastructure).

Schemat działania CZT

ERA NoE

CENTRUM SZKOLEŃ

CTTKSI

CoE LAB1

CoE LAB2 LAB3 LAB4

INKUBATOR

PRZEDSIĘBIORSTWA

PARK NAUKOWO-

TECHNOLOGICZNY

UN

IWER

SYTE

T U

STR

ZYC

KI

AK

AD

EMIA

U

STR

ZYC

KA

FIR

MA

SUPE

R

KO

MPU

TER

PRE INK

PRE INK

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji ogło-siło w roku 2004 konkurs na dofinansowa-nie działalności Centrów Zaawansowanych Technologii. W ramach konkursu nomino-wano 26 CZT zgodnie z Uchwałami KBN Nr 27/2004 oraz 61/2004. Ze środków przy-znanych przez MNiI w formie dotacji zo-stały pokryte m.in. koszty administracyjne związane z ustanowieniem i funkcjonowa-niem CZT, a także koszty ekspertyz, bizne-splanów i studiów wykonalności.

Aleksander BĄKOWSKI

28

CYKL ŻYCIA PRODUKTU [product development stage]

to kształtowanie się sprzedaży i zysków produktu w czasie. Czynnikami wpływa-jącymi na cykl życia produktu są:

1) rodzaj produktu,

2) możliwości jego różnicowania i nada-wania mu odmiennej charakterystyki,

3) podatność na zmiany koniunkturalne,

4) rodzaj zaspokajanych potrzeb konsu-mentów i tempo ich zmian,

5) postęp techniczny i technologiczny.

Cykl życia produktu obejmuje pięć faz:

I faza „rozwój produktu”, to moment po-wstania idei nowego produktu; w tej fazie ponoszone są koszty inwestycji, a przy-chody ze sprzedaży są zerowe.

II faza „wprowadzenie” – nowy produkt jest umieszczany w kanałach dystrybucji i staje się dostępny dla nabywców; ta faza charakteryzuje się dość długim okresem trwania i stosunkowo wolnym tempem wzrostu sprzedaży. W fazie tej firma nieosiąga zysków lub są one niewielkie, po-nieważ sprzedaż jest niska, a wydatki na dystrybucję i promocję wysokie. Konku-rencja wśród producentów jest niska, a od-biorcami są klienci o wysokich dochodach lub profesjonaliści. Szczególnie w przypad-ku zupełnie nowych technologii, pierwszy-mi rynkami docelowymi są przedsiębior-stwa i profesjonaliści. Można wyróżnić 4 zasadnicze strategie tej fazy:

a) „strategia wolnego zbierania śmietan-ki” (skimming) – cena nowego produk-

tu ustalana jest na wysokim poziomie i ograniczony jest rozmiar jego pro-mocji;

b) „strategia szybkiego zbierania śmie-tanki” – oddziaływanie na rynek jed-nocześnie wysoką ceną i intensywną promocją;

c) „strategia szybkiej penetracji” – charak-teryzuje się niską ceną produktu i wy-sokimi wydatkami promocyjnymi;

d) „strategia wolnej penetracji” – nadanie produktowi niskiej ceny oraz ograni-czenie wydatków promocyjnych.

III faza „wzrost”, charakteryzuje się naj-szybszą dynamiką wzrostu sprzedaży. Po-jawiają się nowi konkurenci, w szybkim tempie rośnie liczba klientów. Ceny po-zostają zwykle na nie zmienionym pozio-mie (niekiedy są nieco niższe), a wydatki promocyjne często są wyższe, niż w fazie wprowadzenia. Wzrost sprzedaży powodu-je spadek jednostkowych kosztów wytwo-rzenia, a to wywołuje wzrost zysków.

IV faza „dojrzałość”, trwa dłużej niż po-zostałe fazy. Następuje spowolnienie dy-namiki wzrostu, co powoduje trudności ze sprzedażą produktów. W celu zapobiega-nia takim efektom następuje spadek cen oraz wzrost wydatków na reklamę, pro-mocję i prace badawczo-rozwojowe, co może wywołać spadek zysków. Aktyw-ność rynkowa w tej fazie obejmuje:

1) rozwój rynku – poszukiwanie i iden-tyfikowanie możliwości zwiększeniapopytu na dany produkt;

2) rozwój produktu – poprawa trwało-ści, niezawodności, szybkości i innych cech jakościowych dóbr i usług; po-

29

woduje to wzrost użyteczności, bez-pieczeństwa i wygody użycia;

3) rozwój marketingu-mix – polega na dostosowywaniu elementów marke-tingu-mix do sytuacji na rynku w ce-lu przedłużania, bądź ożywiania fazy dojrzałości.

V faza „spadek” odznacza się spadkiem sprzedaży produktu, który spowodowa-ny jest postępem technicznym, zmiana-mi w gustach nabywców oraz działaniami konkurentów. Utrzymywanie na rynku schyłkowych produktów powoduje wzrost różnego rodzaju kosztów (np. korekty ce-nowe, promocja, logistyka), co prowadzi do obniżenia zysków ze sprzedaży. Pro-dukt staje się przestarzały technologicz-nie, a jego cechy jakościowe są na rela-tywnie niższym poziomie. W celu zmini-malizowania kosztów można:

– utrzymać produkt na rynku, przy zało-żeniu, że konkurenci opuszczą branżę,

– eksploatować produkt, co oznacza re-dukcję kosztów z nim związanych, przy utrzymaniu poziomu jego sprzedaży,

– wycofać produkt, poprzez likwidację bądź sprzedaż innemu przedsiębiorstwu.

Mariusz GOŁĘBIOWSKI

Literatura: [1] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, W. Wong, Marketing. Podręcz-nik europejski, PWE, Warszawa 2001.

CYKLE KONDRATIEWA [Kondratieff Long Wave Cycles]

to termin, stworzony przez J. Schumpete-ra od nazwiska ich „odkrywcy” N. Kon-

dratiewa. Stosuje się go mówiąc o długich cyklach rozwoju gospodarczego lub ina-czej – cyklach koniunkturalnych. Sam Ni-kołaj Kondratiew (1892–1938) radziec-ki ekonomista, wiceminister aprowizacji w rządzie Kiereńskiego, następnie w la-tach 1920–1926 twórca i jednocześnie dy-rektor Instytutu Badań Koniunktury, na skutek pomówień i niesłusznych oskar-żeń o przywództwo nielegalnej partii zo-stał rozstrzelany.

W 1928 roku Kondratiew opublikował pracę pt. „Wielkie cykle koniunktury go-spodarczej”, w której analizował prze-bieg koniunktury w: Anglii, Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Francji w la-tach 1780–1920. Analiza wykazała wy-stępowanie wielu regularności w pro-cesach gospodarczych, przybierających formę cykli trwających od 50 do 60 lat, związanych z fazami wzrostu i spadku koniunktury.

Pierwsza fala w anlizie dokonanej przez Kondratiewa wystąpiła w latach 1790––1851 (wzrost do roku 1817, spadek do 1851), druga fala trwała od roku 1851 do 1896 (wzrost do 1875, spadek do 1896). Trzecia fala trwała od 1896 do 1928 roku.

Jeden długi cykl, który w praktyce trwał od 45 do 60 lat, składa się z czterech na-stępujących po sobie faz: dobrobytu, rece-sji, depresji i odbudowy. Przejście pomię-dzy poszczególnymi fazami następuje, we-dług autora, po każdym okresie odbudowy. W praktyce fazy te, dokonując odpowied-niego pogrupowania, podzielić można na dwie fazy charakteryzujące się wzrostem i następujące po nich fazy stagnacji.

Analiza Kondratiewa wniosła nowe spojrzenie na zagadnienia wzrostu gos-

30

podarczego i przyczyniła się do powsta-nia dwóch odrębnych kierunków ba-dań w zakresie historii rozwoju gospo-darek:

1. Pierwszego, skupionego wokół głów-nego kryterium badań przyjętych przy konstruowaniu teorii Kondratiewa, czyli cen w handlu światowym, co bezpośrednio przekładało się na inter-pretowanie fal jako wyników natural-nych i monetarnych sił oddziałujących na gospodarkę.

2. Drugiego, skupionego na cyklach jako fenomenie, rozumianym jako podsta-wowy efekt: albo procesu akumulacji kapitału, albo innowacji technologicz-nych. Ten kierunek, w nawiązaniu do teorii Kondratiewa, wskazuje na ist-nienie silnych związków pomiędzy cyklami gospodarczymi a pojawia-niem się innowacji. Kluczowy jest jednak charakter tych innowacji, które ze względu na skalę wywoływanych przez nie przemian, mogą doprowa-dzić do zmian w strukturach gospo-darek i w efekcie ich przechodzenie po wyznaczonej ścieżce cykli. W po-dejściu tym, gospodarczy wymiar cy-kli, wynikający ze zdefiniowanychpoziomów cen w handlu, przejmuje po części charakter pozaekonomicz-ny i w efekcie można wskazać na ist-nienie pozaekonomicznych determi-nantów wzrostu gospodarczego.

Cykle Kondratiewa mimo, że są mode-lem czysto teoretycznym, stanowią silną inspirację dla dyskusji o roli innowacji w rozwoju cywilizacyjnym. Współcześnie coraz częściej mówi się o zacieraniu się różnic pomiędzy falami, są również teo-rie wskazujące na średniookresowy cykl wahań (np. 15 lat).

Michał KLEPKA

Literatura: [1] Ch. Freeman (ed), Long Wave Theory, An Elgar Reference Collecion, Uni-ted Kingdom 1996 [2] Fluctuations in Inno-vations over Time [w:] Ch. Freeman, Long Waves in the World Economy, An Elgar Re-ference Collecion, London 1984 [3] N. Ro-senberg, C.R. Frischtak Techological inova-tion and long waves [w:] Ch. Freeman (red.), Long Wave Theory, An Elgar Reference Col-lecion, United Kingdom 1996 [4] S. Kwiat-kowski, Społeczeństwo innowacyjne, PWN, Warszawa 1990.

DETERMINANTY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ [determinants of innovation activity]

to czynniki warunkujące zachowania in-nowacyjne podmiotów gospodarczych; mogą mieć różne źródła i wywierać różny wpływ. Determinanty działalności inno-wacyjnej można podzielić na wewnętrzne (mające swoje źródło wewnątrz organiza-cji) oraz zewnętrzne (oddziałujące z ze-wnątrz na ogólną działalność przedsię-biorstw). Determinanty innowacyjności tworzą złożoną grupę czynników, których oddziaływanie jest niejednorodne i kon-centruje się na różnych etapach procesu innowacyjnego. Z tego względu analizie poddaje się czynniki mające wpływ na:

– kreowanie twórczych idei;

31

– wdrażanie pomysłów w procesy przed-siębiorstwa i kierowanie ich rozwojem;

– absorpcję i adaptację nowych rozwią-zań;

– dyfuzję innowacji wewnątrz i na ze-wnątrz przedsiębiorstwa i budowanie nowych udoskonaleń.

Procesy innowacyjne rzadko zamykają się w ramach pojedynczej firmy, wyma-gają wspólnie działań wewnętrznych i ze-wnętrznych. Firmy są innowacyjne dzięki własnej zdolności organizacyjnej, ale tak-że poprzez kontakty zewnętrzne ze swo-imi dostawcami i partnerami w bizne-sie. Konieczność korzystania z zewnętrz-nych usług na rzecz innowacji dotyczy w najsilniejszym stopniu firm innowacyj-nych o małej skali działalności, które są zbyt małe, aby mieć wszystkie niezbędne kompetencje i zasoby normalnie dostępne w dużych przedsiębiorstwach. Wszystkie te czynniki tworzą kompleksowy system wpływający na innowacyjność pojedyn-czych podmiotów, a przez to na innowa-cyjność całej gospodarki.

W grupie czynników wewnętrznych wy-stępują: nagromadzone przez przedsiębior-stwo zasoby rzeczowe, kapitałowe i ludz-kie, doświadczenia i umiejętności, „wiedza przedsiębiorstwa”, zapewniające zdolność do tworzenia, absorpcji i zastosowania in-nowacji i zdobywania przewagi konkuren-cyjnej na rynku. Ważną rolę odgrywa także system zarządzania i skala wartości przed-siębiorcy i zarządu (oczekiwania, cele i mi-sje przedsiębiorstwa) oraz rozwiązania in-stytucjonalne i motywacyjne. Wśród tych czynników można wyróżnić trzy grupy:

1) czynniki organizacyjne; związane z funkcjonowaniem organizacji w jej

wewnętrznym środowisku, czyli orga-nizacją pracy, kulturą organizacyjną, stosowanymi procedurami działania, itp.;

2) czynniki socjologiczne; dotyczące od-działywań międzyludzkich mających miejsce w organizacji, takich jak np. oddziaływanie mechanizmów wpły-wu społecznego czy interakcje w gru-pie);

3) czynniki psychologiczne charakte-ryzujące pracowników organizacji i określające ich zdolności, motywa-cje, itp. do podejmowania działań in-nowacyjnych.

Innowacyjna firma powinna posiadać sys-tem zarządzania zorganizowany zgodnie z zasadami „systematycznej innowacji”, wymagający śledzenia wszystkich dostęp-nych źródeł okazji do innowacji, a zara-zem użytecznych dla bieżącej i długookre-sowej polityki przedsiębiorstwa. Istotnym elementem innowacyjnego zarządzania jest wytworzenie w firmie kultury inno-wacyjnej i przedsiębiorczej, specyficzne-go stylu kierowania, w którym ceni się i nagradza nowe idee i pomysły, zachęca pracowników do współudziału w opraco-wywaniu nowych rozwiązań, do podej-mowania ryzyka i popierania zmian. Na-leży także zwrócić szczególną uwagę na czynniki o charakterze społecznym, po-nieważ to właśnie pracownicy są odpo-wiedzialni za działalność innowacyjną przedsiębiorstw; nawet najbardziej skom-plikowane systemy zarządzania czy sys-temy techniczne nie będą skuteczne bez odpowiedniej motywacji, zdolności oraz chęci twórczego zaangażowania ze stro-ny człowieka. Jest to szczególnie istotne w przypadku przedsiębiorstw usługowych sektora MSP.

32

Czynniki zewnętrzne wpływające na zdolność innowacyjną firm można skla-syfikować biorąc pod uwagę rodzaj jejotoczenia. Wyróżnia się tutaj typ sekto-ra i rynku, w którym przedsiębiorstwo działa, a także warunki środowiskowe, otoczenie naukowe, ekonomiczne i po-lityczne; są to:

1. Funkcjonalne źródła innowacji obej-mujące odbiorców, dostawców i ko-operantów, pozostałych partnerów w biznesie oraz konkurentów.

2. Instytucje sfery nauki i techniki – in-stytucje, głównie publiczne, zajmują-ce się tworzeniem nowej wiedzy na-ukowej i technicznej w postaci od-kryć, wynalazków, nowych rozwiązań itp. Do instytucji tych należą: uczelnie wyższe, instytuty naukowe i badaw-cze, centra badawcze itp.

3. Instytucje i organizacje zajmujące się wspieraniem i pośrednictwem w dziedzinie innowacji. Są to różne-go typu instytucje, z reguły publiczne, pełniące funkcje pośrednictwa w do-stępie firm, zwłaszcza małych, do ze-wnętrznych zasobów wiedzy, doradz-twa, finansów, nawiązywania współ-pracy z różnymi partnerami firm. Innąważną rolą jest pomoc dla firm obej-mująca diagnozowanie potrzeb, trans-fer i adaptację obcych rozwiązań do warunków firm. Do tej grupy nale-żą: parki naukowe, centra innowacji, centra transferu technologii, inkuba-tory itp. Mają one głównie regionalny charakter i stanowią ważny składnik regionalnych systemów innowacji.

4. Instytucje finansowe, które stanowią ważne źródło finansowania przedsię-wzięć innowacyjnych małych firm.

Można tutaj wymienić banki, fundu-sze wysokiego ryzyka, fundusze po-mocowe, firmy usług finansowych, in-westorów prywatnych itp.

5. Specyfika techniczna sektora, w któ-rym działają. Przedsiębiorstwa dzia-łające w sektorach znajdujących się we wcześniejszych fazach cechu-ją się dużą innowacyjnością produk-tową i technologiczną oraz licznymi kontaktami (w tym personalnymi) ze zróżnicowanymi źródłami innowacji. Natomiast w sektorach dojrzałych in-nowacje odnoszą się głównie do zmian w produkcji, a podstawowym kanałem transferu technologii są zakupy rzeczo-we.

6. Specyfika lokalnego środowiska, w którym działają. A więc przeszłość obszarów, ich organizacja, infrastruk-tura, zdolność do tworzenia wspólnych projektów, lokalny klimat ekonomicz-ny, dostęp do wiedzy naukowej i tech-nologicznej, baza dostawców, wiedza i umiejętności pracowników.

7. Polityka innowacyjna państwa obej-mująca politykę naukową, techniczną i przemysłową. Tworzy ona warunki do rozwoju przedsiębiorstw, stymu-luje kierunki ich rozwoju, wpływa na ich strategie. W przypadku małych firm pomoc państwa jest uzasadnio-na występowaniem niedoskonałości rynkowych, systemowych i regula-cyjnych, stwarzających problemy dla funkcjonowania tego sektora. Małe firmy oczekują wsparcia ze stronypaństwa w dostępie do zewnętrznych usług na rzecz innowacji (zmniejsze-nie kosztów dostępu, ułatwień w na-wiązaniu współpracy z instytucjami badawczymi, finansowymi i dorad-

33

czymi, upowszechniania nowych roz-wiązań technicznych oraz pomocy we wdrożeniach przedsięwzięć innowa-cyjnych).

8. Warunki instytucjonalno-rynkowe tworzące klimat dla rozwoju przedsię-biorczości i konkurencyjności w go-spodarce. Podstawowe znaczenie od-grywają tutaj mechanizm rynkowy oraz otwartość gospodarki, sprzyjają-ce, a nawet zmuszające firmy do wpro-wadzania innowacji.

9. System edukacji i szkoleń obejmujący zespół publicznych i prywatnych insty-tucji i programów, takich jak placówki szkolnictwa wszystkich szczebli, jed-nostki kształcenia i przygotowania za-wodowego, programy edukacji i pod-noszenia kwalifikacji zawodowych,programy współpracy międzynarodo-wej w dziedzinie edukacji itp. Dla po-trzeb rozwoju szeroko pojętej kultury przedsiębiorczości i innowacyjności, głównym celem działań tej sfery po-winno być: pobudzanie wyobraźni, wynalazczości, pomysłowości, chę-ci odniesienia sukcesu, kształtowanie umiejętności oceny i chęci podejmo-wania ryzyka, rozwijanie umiejętno-ści dostosowywania się do otoczenia i elastyczności w działaniach itp. Takie umiejętności i zachowania osób tworzą przesłanki dla nowoczesnych przedsię-biorstw i instytucji, ustaw prawnych, systemów badań i edukacji.

Wszystkie wymienione czynniki tworzą kompleksowy system wpływający na in-nowacyjność pojedynczych podmiotów, a przez to na innowacyjność całej go-spodarki. Obecnie, z uwagi na wzmożo-ną koncentrację na stałym podnoszeniu innowacyjności, prowadzi się intensyw-

ne badania nad determinantami innowa-cyjności.

Edward STAWASZ Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] J. Bogdanienko, Zarządzanie in-nowacjami, SGH, Warszawa 1998 [2] R. Chab-bal, Characteristics of Innovation: Policies, Namely for SMEs, 16/1995 [3] Technolo-gy, Productivity and Job Creation. Best Poli-cy Practices [4] Polityka strukturalna Polski w perspektywie integracji z Unią Europejską. Raport końcowy, Zespół Zadaniowy ds. Polity-ki Strukturalnej w Polsce, Warszawa 1997.

DUE DILLIGENCE

to analiza służąca wszechstronnej wery-fikacji działalności podmiotu-kandydatado nabycia lub inwestycji oraz ustaleniu jego ostatecznej wyceny jako podstawy do negocjacji. Due dilligence to proces gromadzenia informacji, a następnie prze-prowadzanie na ich podstawie dokładnej analizy dotyczącej wszystkich aspektów funkcjonowania spółki (czyli „zrozumie-nia” przedsięwzięcia). Jest analizą aktual-nego stanu przedsiębiorstwa, specyficznąanalizą SWOT. Teoretycznie, jest to „po-twierdzenie” wszystkich informacji, któ-re zostały wcześniej przekazane przez przedsiębiorcę, a praktycznie „rozbudo-wanie” wiedzy inwestora na temat in-westycji. Można powiedzieć, że badanie due dilligence spełnia rolę zaworu bez-pieczeństwa, dzięki któremu redukowane jest ryzyko pojawienia się okoliczności, zjawisk niewidocznych na pierwszy rzut oka, a mających istotny wpływ na ocenę rozpatrywanej inwestycji. Ze względu na przedmiot analizy wyróżniamy due dilli-gence: (1) finansowy (financial), (2) po-datkowy (tax), (3) prawny (legal).

34

Przeprowadzenie due dilligence najczę-ściej zlecane jest dużym kancelariom, naj-częściej o charakterze międzynarodowym. Tylko ścisła współpraca biegłego rewiden-ta, doradcy podatkowego oraz radcy praw-nego, gwarantuje kompleksową obsługę i profesjonalne wykonanie zlecenia. Pod-czas realizacji tego typu projektów bar-dzo częstym problemem jest dochowanie tajemnicy handlowej. Obawa zawsze do-tyczy jednostki, która jest przedmiotem transakcji. Taka obawa jest jak najbardziej uzasadniona, ponieważ potencjalny inwe-stor (nabywca) w chwili przeprowadzania tego typu zlecenia, jeszcze nie zobowiązu-je się do nabycia przedsiębiorstwa.

W celu wyeliminowania takiego ryzyka zalecane jest dodatkowe zabezpieczenie w postaci oświadczenia, które musi być podpisane przez kancelarię przeprowadza-jącą due dilligence. Treść takiego oświad-czenia powinna być każdorazowo precy-zyjnie określona i dostosowana do specy-fiki przedsiębiorstwa. Często stosuje sięrównież aneksy do tego typu oświadczeń, w których pracownicy kancelarii wpisują każdy dokument, który dostali do wglądu w trakcie przeprowadzania zlecenia.

Gromadząc wiedzę na temat projektu inwe-stycyjnego należy zebrać szeroki wachlarz informacji, które ułatwią zrozumienie danego przedsięwzięcia i podjęcie decyzji co do in-westycji. Podstawą zaplanowania i skoordy-nowania czynności due dilligence jest zebra-nie informacji, w takich obszarach, jak:

1) przedmiot działalności i otoczenie przedsiębiorstwa – analiza głównych aspektów funkcjonowania przedsię-biorstwa, specjalnych przepisów regu-lujących jego działalność, jego obec-nych, wdrażanych, planowanych czy rozważanych produktów/usług, proce-

su produkcyjnego oraz technologicz-nego, posiadanych patentów, licencji czy znaków towarowych, klientów, konkurentów, a także analiza przewagi konkurencyjnej i jej źródeł, określenie wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne (zanieczyszczenia atmosferyczne, gruntowe, hałas) itp.;

2) zespół zarządzający – przez niektórych uważany za kluczowy czynnik sukce-su danego przedsięwzięcia;

3) organizacja przedsiębiorstwa, a w tym analiza struktury przedsiębiorstwa, za-kresu uprawnień i odpowiedzialności oraz funkcjonowania poszczególnych działów i komórek organizacyjnych, organizacja sprzedaży czy produkcji, opis organizacji działających na tere-nie przedsiębiorstwa itp.;

4) analiza finansowa, a w tym:

– aktywa przedsiębiorstwa – analiza majątku trwałego wykorzystywanego przez przedsiębiorstwo (materialnego i niematerialnego), poziom zużycia ma-jątku, konieczność nowych inwestycji, analiza zapasów, należności itp.,

– zobowiązania przedsiębiorstwa – ana-liza zadłużenia długo- i krótkotermi-nowego,

– kapitał pracujący i przepływy gotów-kowe,

– struktura przychodów i kosztów,

– analiza wskaźnikowa, której celem jest oszacowanie osiągnięć przedsię-biorstwa w świetle założonych celów i strategii; jest realizowana poprzez

35

analizę wskaźnikową i analizę prze-pływów gotówkowych,

5) analiza aspektów prawnych oraz po-datkowych.

Na liście dokumentów potrzebnych do przeprowadzenia due dilligence znajdu-ją się między innymi:

– dokumenty dotyczące powstania i roz-woju spółki – pełny wyciąg z Krajo-wego Rejestru Sądowego, akt zało-życielski, akty notarialne zmieniające umowę spółki, tekst jednolity umo-wy spółki, księga udziałów, protoko-ły ze zgromadzeń wspólników, umo-wy o pracę, menedżerskie, zlecenia dla członków zarządu, pełnomocnic-twa udzielone przez spółkę, aktualny schemat organizacyjny itp.;

– dokumenty dotyczące ograniczenia zby-walności udziałów – umowy zastawu udziałów, zaświadczenia z rejestru za-stawów, umowy powiernicze z NFI;

– koncesje i zezwolenia – na prowadze-nie działalności gospodarczej, decyzje administracyjne z zakresu prawa bu-dowlanego, decyzje o przyznaniu sub-wencji czy dotacji itp.;

– dokumenty dotyczące nieruchomości – aktualne wyciągi z ksiąg wieczy-stych nieruchomości, których spółka jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym, wypisy z ewidencji grun-tów nieruchomości, wyciągi z ksiąg wieczystych, w których ujawnione są ograniczone prawa rzeczowe lub pra-wa obligacyjne na rzecz spółki itp.;

– umowy cywilnoprawne – umowy: po-życzki, kredytu, gwarancji, licencyjne,

dostawy, porozumienia kooperacyjne w zakresie zakupów, produkcji, dys-trybucji, marketingu, umowy dzierża-wy, najmu, leasingu itp.;

– zabezpieczenia udzielone na rzecz oraz przez spółkę – przewłaszczenia na za-bezpieczenie, cesje na zabezpieczenie, zastawy (w tym zastaw rejestrowy) itp.;

– umowy ubezpieczenia;

– dokumenty związane ze stosunkiem pracy – umowy o pracę, umowy zle-cenia i o dzieło, wykaz porozumień dotyczących udziału w zysku, udzia-łu w obrocie, statuty związków zawo-dowych działających w spółce, listy członków związków, regulamin pra-cy, regulamin wynagradzania, zakła-dowe układy zbiorowe pracy, proto-koły z kontroli PIP itp.;

– dokumenty dotyczące praw własności intelektualnej – patenty, know-how, umowy kooperacyjne w zakresie wła-sności intelektualnej i przemysłowej, licencje itp.;

– orzeczenia sądowe, w których stroną jest spółka;

– dokumenty obrazujące sytuację eko-nomiczną – sprawozdanie finansowe(opinie z badań z ostatnich 3 lat), wy-kaz kluczowych dostawców i odbior-ców, dyrektywy odnośnie zasad bilan-sowania i wyceny, zestawienie dota-cji i subwencji ze źródeł publicznych i prywatnych itp.

Uzyskiwanie wiedzy na temat danego przedsięwzięcia podczas realizacji due dil-ligence odbywa się kilkutorowo, tzn.:

36

– zapoznawanie się z treścią dokumentów analitycznych przygotowanych przez przedsiębiorcę specjalnie na użytek po-tencjalnego inwestora, takich jak stresz-czenie inwestycji czy biznesplan;

– zapoznawanie się z treścią dokumen-tów, które zostały przedstawione na wyraźną prośbę prowadzącego due dilligence, takich jak:

– szczegółowe informacje dotyczące da-nego zagadnienia,

– informacje analityczne nieujęte wcze-śniej w przygotowanych dokumen-tach,

– pełne sprawozdania finansowe itp.,

– samodzielne gromadzenie informacji, np.:

– kontakty z klientami lub potencjalnymi klientami, bankiem, ekspertami bran-żowymi, osobami i podmiotami zwią-zanymi z przedsiębiorcą w przeszło-ści (np. byłymi klientami, dostawca-mi, bankiem itp.),

– analiza konkurentów, szczegółowa analiza sprawozdań finansowych i pro-jekcji, analiza prawna, księgowa, ist-niejących wycen rynkowych konku-rentów itp.,

– systematyczne kontakty z przedsię-biorcą i osobą odpowiedzialną za kon-takty z inwestorem, wizytacje przed-siębiorstwa.

Szybkość procesu zależy od specyfikidanego przedsięwzięcia, wielkości danej spółki, jak również indywidualnych ocze-kiwań konkretnego inwestora.

W realizacji zlecenia due dilligence stan-dardowo bierze udział od kilku do kilkuna-stu osób, tworząc zespoły. Zapewnienie, że wszystkie istotne kwestie zostaną naświe-tlone i wzięte przez inwestora pod uwagę, wymaga ścisłej współpracy osób przepro-wadzających zlecenie (biegłego rewidenta, doradcy podatkowego oraz radcy prawne-go). Najważniejsze jest profesjonalne przed-stawienie całego przedsięwzięcia.

Wyniki analiz prowadzą do szeregu kon-kluzji, kluczowych do podjęcia decyzji dotyczącej realizacji/odrzucenia projektu przez potencjalnego inwestora zlecającego przeprowadzenie due dilligence.

Postępowanie due dilligence jest dla in-westora procesem kosztownym i czaso-chłonnym. Natomiast dla przedsiębiorcy będącego przedmiotem badania, mimo formalnych zabezpieczeń, jest procesem ryzykownym, zwłaszcza, gdy nie docho-dzi do inwestycji. Przedsiębiorca ujawnia wszystkie swoje silne i słabe strony, które posiadają decydujące znaczenie dla jego pozycji na rynku. Decyzja o poddaniu się badaniu due dilligence, jeśli nie jest wy-muszona, świadczy o→gotowości inwe-stycyjnej przedsiębiorcy.

Karol LITYŃSKI

Literatura: [1] R. Serdyński, Due dilligence jako podstawa oceny projektu inwestycyjnego, „Ra-chunkowość Finansowa i Audyt” 06/2005.

DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA I ROZWOJOWA (B+R) [research and experimental development R&D]

to systematycznie prowadzone prace twór-cze, podjęte dla zwiększenia zasobu wiedzy, w tym wiedzy o człowieku, kulturze i spo-

37

łeczeństwie, jak również dla znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy. Dzia-łalność B+R odróżnia od innych rodzajów działalności dostrzegalny element nowo-ści i eliminacja niepewności naukowej i/lub technicznej, czyli rozwiązanie proble-mu nie wypływające w sposób oczywisty z dotychczasowego stanu wiedzy. Dzia-łalność B+R obejmuje trzy rodzaje dzia-łalności badawczej: badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe. Usta-wa o zasadach finansowania nauki w ob-szarze działalności B+R rozróżnia badania naukowe obejmujące łącznie:

– badania podstawowe, obejmujące działalność badawczą-eksperymental-ną lub teoretyczną, podejmowaną w ce-lu zdobycia nowej wiedzy o zjawiskach i faktach, nieukierunkowaną na bezpo-średnie zastosowanie w praktyce;

– badania stosowane, obejmujące dzia-łalność badawczą podejmowaną w ce-lu zdobycia nowej wiedzy, ukierunko-waną na zastosowanie w praktyce;

oraz:

– prace rozwojowe – prace wykorzy-stujące dotychczasową wiedzę, pro-wadzone w celu wytworzenia nowych lub udoskonalenia istniejących mate-riałów, wyrobów, urządzeń, usług, pro-cesów, systemów lub metod;

– badania przemysłowe – planowe ba-dania mające na celu pozyskanie no-wej wiedzy, która może być przydat-na do opracowania nowych albo zna-czącego udoskonalenia istniejących produktów, procesów lub usług;

– badania przedkonkurencyjne – prze-kształcanie wyników badań przemy-

słowych na plany, założenia lub pro-jekty nowych, zmodyfikowanych lubudoskonalonych produktów, włącza-jąc w to wykonanie prototypu nieprzy-datnego komercyjnie; badania te nie obejmują rutynowych lub okresowych zmian dokonywanych w istniejących produktach, liniach produkcyjnych, procesach produkcyjnych, usługach i innych działaniach, nawet jeżeli te zmiany stanowią usprawnienie.

W pojęciu działalności B+R nie mieści się działalność wspomagająca badania, pra-ce wdrożeniowe oraz tzw. badania ruty-nowe. Działalność B+R, kończy się wraz z opracowaniem prototypów czy instala-cji pilotowych.

Działalność B+R prowadzona jest przez pra-cowników naukowo-badawczych oraz tech-ników i pracowników równorzędnych.

Aleksander BĄKOWSKI

Literatura: [1] Ustawa o zasadach finansowa-nia nauki z dn. 8.10. 2004 r., Dz.U. Nr 238, poz. 239.

DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA [innovation activity]

Innowacje są rozumiane jako rezultat i jako proces. Rozróżnienie to nie jest tylko za-biegiem formalnym, lecz ma istotne kon-sekwencje merytoryczne. W pierwszym znaczeniu, innowacja jest traktowana jako rezultat, wynik zastosowania postępu wie-dzy, wynalazku. W drugim znaczeniu, zja-wiska innowacyjne obejmują nie tylko koń-cowy rezultat realizacji określonego roz-wiązania technicznego, lecz także działania poprzedzające jego powstanie. Innowacja w tym ujęciu jest procesem, który obej-

38

muje w najszerszym rozumieniu powsta-nie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projektowe, produkcję i upowszechnianie. Traktowanie innowacji jako procesu jest konsekwencją obserwowanych w prakty-ce zmian w związkach i zależnościach mię-dzy nauką, techniką oraz produkcją, jakie mają miejsce we współczesnej gospodar-ce, a których wyrazem jest zbliżanie się tych rodzajów działalności.

Proces innowacyjny należy zatem rozu-mieć jako działanie kreatywne pole-gające na tworzeniu, projektowaniu i realizacji innowacji. Mówiąc inaczej, proces innowacyjny można określić jako całokształt czynności niezbędnych do po-wstania i praktycznego zastosowania no-wych rozwiązań technicznych, które jak wynika z wcześniejszych ustaleń, obej-mują swym zakresem nowe lub zmody-fikowane wyroby, procesy wytwórczeoraz zmiany organizacyjne. Analogicz-ną treść przypisuje się pojęciu działal-ności innowacyjnej. Jeżeli chodzi nato-miast o konkretne rozwiązanie technicz-ne i jego zastosowanie w gospodarce, to wówczas można mówić o przedsięwzię-ciu innowacyjnym.

Według →metodologii Oslo działalność innowacyjna to szereg działań o charak-terze naukowym (badawczym), technicz-nym, organizacyjnym, finansowym i han-dlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i proce-sów. Niektóre z tych działań są innowa-cyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są nie-zbędne do opracowania i wdrożenia inno-wacji. Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz firmy)lub może polegać na nabyciu dóbr, usług,

w tym usług konsultingowych, bądź wie-dzy, ze źródeł zewnętrznych.

Proces innowacyjny jest wewnętrznie zróżnicowany i wielofazowy. Natura procesu innowacyjnego nie jest w peł-ni wyjaśniona. Wczesne modele proce-su innowacyjnego były generalnie linio-we. Do połowy lat siedemdziesiątych do-minowały modele, w których kładziono nacisk na przyczynową rolę osiągnięć naukowo-technicznych (odkryć, wyna-lazków). Można wymienić tutaj mode-le określane jako: prosty liniowy model „innowacji pchanej przez naukę” (tech-nology-push) lub model innowacji „cią-gnionej przez rynek” (need-pull). Zgod-nie z pierwszym modelem osiągnięcia w sferze badań podstawowych poprzez badania stosowane prowadzą do rozwo-ju nowej techniki przemysłowej (nowe produkty i procesy technologiczne), po których następują różne fazy produkcji, aż wreszcie działania rynkowe. Ostatnia faza, czyli dyfuzja, oznacza proces prze-nikania (absorpcji) innowacji do kolej-nych przedsiębiorstw, a także przenikanie innowacji w skali pojedynczego przedsię-biorstwa. Przykładem ilustrującym inno-wacje rzeczywiście przebiegające w spo-sób liniowy są programy rozwoju okre-ślonego produktu, grupy produktów lub technologii. Zaś w drugim przypadku pro-ces innowacyjny jest również wielofazo-wy i obejmuje z reguły: (1) identyfikacjęmożliwości i szans rynkowych, (2) pro-jektowanie i testowanie nowego wyrobu, (3) wdrożenie oraz (4) wprowadzenie no-wego wyrobu na rynek. Zgodnie z tym modelem innowacje techniczne są rezul-tatem dostrzeżenia potrzeb rynkowych lub społecznych. Rynek jest postrzegany jako źródło pomysłów, inspiracji dla B+R. Sukces przedsiębiorstwa zależy zatem od śledzenia głównie krótkookresowych po-

39

trzeb rynkowych i szukania szans rynko-wych dla stworzenia zestawu zmodyfiko-wanych produktów.

W modelach liniowych mamy do czy-nienia z mniej lub bardziej pasywną rolą użytkownika innowacji i rynku, będących po prostu biernymi odbiorcami rezultatów postępu naukowo-technicznego, bądź bie-żących sygnałów z rynku. Polityka w za-kresie innowacji bazująca na takich mo-delach kładzie główny nacisk na czynniki podażowe (możliwości naukowo-tech-niczne), bądź na czynniki popytowe (po-trzeby rynkowe i społeczne).

Większość innowacji nie przebiega jednak zgodnie z liniowymi modelami. Ich stosowa-nie w praktyce zarządzania przedsiębiorstw było jedną z przyczyn wielu niepowodzeń przedsięwzięć innowacyjnych, głównie ze względu na długi okres realizacji oraz licz-ne bariery organizacyjne. Dlatego też, już pod koniec lat siedemdziesiątych, modele liniowe zostały zastąpione przez bardziej skomplikowane, dynamiczne modele in-terakcyjne procesu innowacyjnego, któ-re zawierają liczne interakcje i sprzężenia zwrotne w okresie powstawania i dyfuzji innowacji. Objaśniają one innowacje zarów-no jako wynik sprzężenia zwrotnego między możliwościami technicznymi (generowa-nymi przez naukę i technikę) i potrzebami (generowanymi przez rynek lub produkcję), jak i bogaty zbiór interakcji między nauką, techniką, a działaniami wdrożeniowymi we-wnątrz firmy. Ich cechą charakterystycznąjest przyjęcie założenia, iż procesy innowa-cyjne mogą przebiegać wewnątrz firmy, bezodwoływania się do badań i do fachowej po-rady innych specjalistów na zewnątrz orga-nizacji; natomiast w każdym momencie pro-cesu innowacyjnego można dotrzeć w mia-rę potrzeb do zakumulowanej wiedzy, którą tworzy nauka. Można tutaj wymienić model

innowacji „związanego łańcucha” (chain--link model) S.J. Kline’a i N. Rosenberga) oraz model innowacji R. Rothwella i W.Ze-gvelda znany pod nazwą „modelu sprzęże-niowego” (coupling model).

Współcześnie innowacja staje się coraz bardziej wyraźnie procesem sieciowym i systemowym, w którym innowacje są rezultatem licznych złożonych interakcji między jednostkami, organizacjami i śro-dowiskiem. Świadczy o tym niesłychanie szybko rosnąca liczba zarówno różnego rodzaju porozumień poziomych, w posta-ci aliansów strategicznych, związków ko-operacyjnych w dziedzinie B+R i rozwoju nowego produktu, jak i pionowych więzi między przedsiębiorstwami. Szczególnie wzrosła rola i znaczenie więzi z dostawca-mi w strategii rozwoju produktów i tech-nologii wielu przedsiębiorstw. W tych szybko rosnących i coraz bardziej złożo-nych powiązaniach zewnętrznych rośnie udział małych firm innowacyjnych.

Proces innowacyjny odznacza się spe-cyficznymi cechami, które pozwalają naodróżnienie go od regularnej produkcji przemysłowej. Jest to proces szczególnie złożony, skomplikowany i trudny. Wy-nika to przede wszystkim z faktu, że in-nowacje spinając ze sobą niczym klam-ry cztery sfery: naukę, technikę, produk-cję i rynek, koncentrują w sobie cechy wszystkich tych sfer. Podstawowe cechy nowocześnie rozumianego procesu inno-wacyjnego są następujące:

1. Innowacja jest procesem interakcyj-nym i multidyscyplinarnym.

2. Innowacja tylko w wyjątkowych przy-padkach zależy wyłącznie od techno-logicznego know-how. W większości przypadków, obok prac B+R, źródłem

40

innowacji są także nabyte specyficznedoświadczenia i wiedza, w tym mene-dżerska i ogólny poziom wykształce-nia, kontakty z użytkownikami i do-stawcami, konkurentami itp.

3. Procesy innowacyjne są zlokalizowa-ne. Oznacza to, że powstawanie i dyfu-zja innowacji odbywa się w konkretnej przestrzeni, co wiąże się z występo-waniem wysokiej jakości zagospoda-rowania i innych czynników lokali-zacyjnych wynikających z procesów aglomeracji i urbanizacji.

4. Innowacja jest procesem integracji. To oznacza, iż sprawna i efektywna realizacja innowacji wymaga wyso-kich umiejętności w dziedzinie za-rządzania przedsiębiorstwem. Doty-czy to integracji celów, zadań i funk-cji obejmujących marketing, badania i rozwój, projektowanie, zaopatrzenie i produkcję.

5. Innowacja jest procesem uczenia się. Oznacza to, że innowacja jest wyni-kiem akumulacji specyficznej wiedzyi informacji użytecznej dla działalności przedsiębiorstwa. Jest to proces inte-raktywny wykorzystujący źródła we-wnętrzne i zewnętrzne.

6. Relatywnie długi i trudny do określe-nia a priori jest cykl rozwojowy inno-wacji (badawczo-wdrożeniowy).

7. Innowacje są kosztowne i ryzykowne. Nakłady na innowacje cechuje przede wszystkim: niepowtarzalność wynika-jąca z istoty samego procesu innowa-cyjnego, relatywnie długi okres zamro-żenia, nierównomierność.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] Green Paper on Innovation, Eu-ropean Commision ECSC-EC-EAEC, Brus-sels/Luxembourg 1996 [2] S. Kwiatkowski, Społeczeństwo innowacyjne, PWN, Warszawa 1990 [3] S. J. Kline, N. Rosenberg, An Ove-rview of Innovation [w:] R. Landau, N. Ro-senberg (ed.), The Positive Sum Strategy, Na-tional Academy Press, Washington D.C. 1986 [4] Technology and Economy. The Key Re-lationships, OECD Paris 1992 [5] M. Dodg-son, R. Rothwell (ed.), The Handbook of In-dustrial Innovation, Edward Elgar Publishing Ltd, Aldershot-Brookfield, 1994 [6] J. Guinet, National Systems for Financing Innovation, OECD, Paris 1995.

E-LEARNING

jest metodą nauki przy wykorzystaniu na-rzędzi informatycznych i komunikacyj-nych; jest swego rodzaju multimedial-ną platformą służącą masowemu kształ-ceniu.

Dzięki zastosowaniu mediów elektronicz-nych: różnych rodzajów sieci (→Interne-tu, Extranetu, Intranetu), przekazu sateli-tarnego, telewizji interaktywnej oraz zaso-bów zgromadzonych na różnego rodzaju nośnikach zewnętrznych (CD, DVD, ta-śmy video i audio); pozwala zastosować inne niż tradycyjne metody: szkoleń, na-uki, nabywania wiedzy.

Cechą charakterystyczną e-learningu, od-różniającą go od tradycyjnych metod nauki jest to, że główny ciężar nauki i wzmożona aktywność spoczywa na uczącym się, a nie na nauczycielu. W odróżnieniu od tradycyj-nych metod nauki nie ma lub nie musi być w e-lerningu bezpośredniego kontaktu mię-dzy uczącym się a nauczającym. Uczący kształci się sam, w dowolnym dla siebie ter-minie, miejscu i formie, korzystając z do-

41

stępu do zasobów umieszczonych w sieci i na różnego rodzaju nośnikach.

Metody zdalnego kształcenia (e-learnin-gu) mogą być różne; obecnie najpopular-niejszymi są: [1]

– bazy danych – najprostsza forma e-learningowa polegająca na udostęp-nianiu danych za pomocą Internetu, Intranetu lub na płytach CD;

– nauka w trybie asynchronicznym, nastawiona na uczenie samodzielne, podczas której nie ma wymiany infor-macji pomiędzy nauczycielem a uczą-cym się, kiedy ten drugi sam wybiera termin na wykonanie zadań i ćwiczeń znajdujących się w Internecie lub In-tranecie, albo dostarczonych na CD;

– nauka w trybie synchronicznym, kiedy nauka odbywa się w czasie rzeczywistym i uczniowie komunikują się z nauczycie-lem i innymi uczestnikami o umówio-nej porze, uczący się może przy pomo-cy odpowiednich funkcji oprogramowa-nia śledzić zmiany treści na „wirtualnej” tablicy, zadawać pytania i przekazywać odpowiedzi; nauka w tym trybie odby-wa się w Internecie lub Intranecie, albo w postaci wideo-konferencji;

– support online będący metodą bar-dziej interaktywną, wymagającą sta-łego dostępu do „szybkiego” Interne-tu lub Intranetu; wymiana wiedzy od-bywa się na różnego rodzaju: forach, chat roomach, biuletynach przy pomo-cy poczty e-mail oraz komunikatorów informacyjnych;

– możliwe jest także łączenie różnych metod zdalnego nauczania, np. metod synchronnicznych z supportem online,

opartych głównie o Internet w postaci stałego łącza.

Wyróżnia się następujące rodzaje kształ-cenia online: [3]

– web-course, tzw. web-kursy oparte wy-łącznie na kursach internetowych; za-wartość i transfer materiałów odbywa się wyłącznie w środowisku www;

– web-enhanced, kursy wzmocnione In-ternetem – podobne do tradycyjnych kursów wzmocnione elementami web--courses;

– web-supplemented – tradycyjna nauka wzbogacona pewnymi elementami in-ternetowymi np.: strony www, poczta elektroniczna.

Osoby uczące się taką metodą (zdalnie) dzięki przeglądarkom internetowym mają dostęp do: (1) instruktora-nauczyciela prowadzącego kurs; (2) ekspertów tema-tycznych i wsparcia technicznego; (3) bi-blioteki wirtualnej; (4) ogólnych zaso-bów internetowych oraz (5) pozostałych osób kształcących się na danym kursie. Sieć i oprogramowanie umożliwiają po-bieranie wszelkich niezbędnych mate-riałów szkoleniowych, instalowanie ich na własnym komputerze i tą samą drogą przesyłanie prowadzącemu kurs wykona-nych zadań. [1]

Elastyczny czas, miejsce i tempo nauki są postrzegane jako główne zalety takiej formy nauki. Zaletą w przypadku zastoso-wania takiej formy nauki wśród dzieci jest eliminacja tzw. stresu szkolnego. Z kolei w przypadku osób, które z różnych przy-czyn nie mogą się przemieszczać (kalec-two, duża odległość, brak na danym tere-nie tradycyjnych instytucji edukacyjnych),

42

są niejednokrotnie jedynymi sposobami podnoszenia kwalifikacji.

Dla firm szkolenia e-learningowe są ko-rzystne z ekonomicznego punktu widze-nia, pozwalają bowiem uniknąć szeregu wydatków związanych z: opłacaniem na-uczyciela, sali wykładowej, zakwatero-wania, delegacji, powielaniem materia-łów szkoleniowych itp.

Zaletą takiej formy jest także szybkość zorganizowania szkoleń. Podczas gdy tra-dycyjne szkolenia organizowane są dosyć długo, szkolenia e-learningowe mogą być zorganizowane bardzo szybko, a obecnie wyspecjalizowane firmy dostarczają goto-we rozwiązania w tym zakresie.

Podstawowymi wadami i ograniczenia-mi e-learningu mogą być: (1) infrastruktu-ra techniczna, (2) bariery psychologiczne korzystania z takiej metody nauki lub ni-ski stopień samodyscypliny, (3) brak ka-dry, potrafiącej przygotować i prowadzićnaukę w takiej formie.

Środowiskiem do zdalnego nauczania (e--learningu) jest system informatyczny LMS (Learning Management System). Podsta-wowe funkcje oprogramowania LMS to: zarządzanie użytkownikami (nauczyciela-mi i uczniami), zarządzanie kursami i lek-cjami; importowanie i odtwarzanie lekcji w różnych formatach, śledzenie i weryfi-kacja postępów uczących się; raportowanie wyników nauczania. Dodatkowymi funk-cjami oprogramowania LMS są: narzędzia komunikacyjne (e-mail, fora dyskusyjne, chaty), organizacja zajęć synchronicznych, personalizacja interfejsu na stronach użyt-kownika, sprzedaż szkoleń i kontrola roz-rachunków oraz integracja z innymi syste-mami, serwisami i bazami danych. [1]

Oferta e-learningowa rozwija się wraz z rozwojem i poszerzaniem dostępu do mediów elektronicznych. E-lerning jest coraz powszechniejszy zarówno w szko-łach każdego szczebla, administracji pu-blicznej, wśród klientów indywidualnych, ale przede wszystkim wśród firm, którechcą szkolić swoich pracowników. Według różnych szacunków z takich form kształ-cenia i podnoszenia kwalifikacji pracow-ników korzysta od 5 do 20% firm, a około40% deklaruje chęć wykorzystania takiej metody w przyszłości.

Małgorzata MATUSIAK

Literatura: [1] Co to jest e-learning? LMS – sys-tem zarządzania nauczaniem, LTC Sp.z o.o.www.finn.pl [2] Akademia PARP, www.PARP/e- -learning.htm [3] A. Dejnaka, Efektywny do-bór pracowników do firmy, kolekcja Business- -Week Edycja Polska, Helion 2005.

ETAPY FINANSOWANIA FIRMY INNOWACYJNEJ [investment stages]

są to umownie wydzielone etapy rozwo-jowe firmy, która powstaje na bazie pro-jektu innowacyjnego. Poszczególne etapy posiadają odmienną charakterystykę w za-kresie: celów firmy, jej pozycji rynkowej,etapu rozwoju projektu innowacyjnego, jak również zapotrzebowania kapitałowego oraz możliwości pozyskania finansowaniazewnętrznego. Ta klasyfikacja jest wyko-rzystywana głównie dla celów analiz doty-czących finansowania, a w szczególnościprzez inwestorów →venture capital.

Jedna z najczęściej spotykanych klasyfi-kacji obejmuje cztery etapy rozwojowe: etap zasiewu, etap startu, etap wczesne-go rozwoju oraz etap ekspansji.

43

Etap zasiewu (etap koncepcji przedsię-wzięcia, seed-up, seedcorn) obejmuje fi-nansowanie działań poprzedzających za-łożenie firmy. Ich celem jest wykazanie,czy i jaki potencjał posiada firma na sko-mercjalizowanie pomysłu i osiągnięcie za-dowalających zysków. Na etapie zasiewu precyzowana jest koncepcja przedsiębior-stwa, dokonuje się rozpoznania potencjału rynku, rozpoznania konkurencji i uwarun-kowań prawnych. Działania mogą obejmo-wać również końcowe etapy działalności badawczej, testy technologii/ produktu czy też działania związane z certyfikacją i do-puszczeniem do obrotu. Końcowymi efek-tami tej fazy powinny być m.in.: przepro-wadzone badania rynkowe, biznesplan, prototyp produktu, skompletowany zespół zarządzający przyszłej firmy.

Z punktu widzenia finansowania zewnętrz-nego jest to etap najtrudniejszy i najbar-dziej ryzykowny. Wysoki poziom osiągać może ryzyko techniczne związane z no-wą/zmodernizowaną technologią, ryzyko rynkowe związane z brakiem doświadczeń rynkowych nowego produktu oraz ryzyko związane z zarządzaniem, a odnoszące się do zespołu zarządzającego, który jeszcze nie sprawdził się w realiach firmy, któradopiero ma powstać. Na tym etapie zapo-trzebowanie kapitałowe z punktu widze-nia inwestora zewnętrznego jest względ-nie niewielkie.

Etap startu (start-up) obejmuje finan-sowanie działań związanych z zaistnie-niem firmy na rynku. Na etapie startuzostaje zainicjowana działalność ope-racyjna firmy i na rynek trafia próbnapartia produktów w celu konfrontacji oferty firmy z wymaganiami rynku. Jejpozytywne przyjęcie umożliwia firmierozruch działalności i rozpoczęcie pro-dukcji seryjnej.

Na tym etapie finansowane jest główniestworzenie bazy produkcyjnej firmy, jejstruktury organizacyjnej (w tym rekruta-cja pracowników) oraz pierwsze działania marketingowe. Głównym źródłem ryzyka jest obszar akceptacji rynkowej oferowa-nego produktu.

Etap wczesnego rozwoju (early growth, initial growth, development stage, roll-out) obejmuje finansowanie działań związa-nych z budowaniem silnej pozycji ryn-kowej firmy.

Etap ten jest dla nowej firmy okresem inten-sywnych działań rynkowych, rozbudowy zdolności produkcyjnych, dalszej rekruta-cji pracowników, budowania i rozszerzania sieci sprzedaży. Ryzyko finansowania tegoetapu jest znacznie niższe, niż w przypad-ku etapów wcześniejszych.

Etap ekspansji (expansion stage) obejmu-je finansowanie działań, które mają dopro-wadzić do rozszerzenia zakresu działalno-ści poprzez wprowadzenie nowych pro-duktów, ekspansję na nowe rynki (w tym zagraniczne), wprowadzenie nowych tech-nologii. Etap ten dotyczy firm, które osią-gnęły już w miarę stabilną pozycję finan-sową (operacyjny próg rentowności) oraz rynkową, natomiast zdecydowane są roz-szerzać skalę swojej działalności.

Na tym etapie największe nakłady są za-zwyczaj skierowane na działania rynkowe – promocja, budowa marki, budowanie kanałów dystrybucji.

Etap ekspansji jest postrzegany przez inwe-storów jako najmniej ryzykowna faza finan-sowania rozwoju firm innowacyjnych.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] P. Głodek, Powstanie i finanso-wanie małej firmy technologicznej [w:] P. Gło-

44

dek, J. Kornecki, J. Ropęga, Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw we współ-czesnej gospodarce. Wybrane zagadnienia, Uni-wersytet Łódzki, Łódź 2005 [2] K. Sobańska, P. Sieradzan, Investycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004 [3] M. Pie-traszewski, Polski rynek venture capital [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz, Przedsiębiorczość i transfer technologii, Katedra Ekonomii, Uni-wersytet Łódzki, Łódź/Żyradów 1998.

EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD [Europejska Tablica Wyników w zakresie Innowacji]

to główne narzędzie statystyczne w za-kresie serwisu informacyjnego →Euro-pean Trend Chart on Innovation. Zostało ono opracowane zgodnie z wymogami →Strategii Lizbońskiej. European Innova-tion Scoreboard jest corocznym zestawie-niem podstawowych wskaźników inno-wacyjnych poszczególnych krajów człon-kowskich. Dane statystyczne zbierane są zgodnie ze wspólną metodologią od 2001 roku i przedstawiane w postaci zestawu wskaźników. Na tej podstawie dokony-wane są analizy poziomu innowacyjności

poszczególnych krajów, skuteczności pro-wadzonej polityki innowacyjnej i analizy ich silnych i słabych stron. Wskaźniki te służą również do określenia pozycji UE w stosunku do USA i Japonii

European Innovation Scoreboard za po-mocą 19 wskaźników obrazuje sytuację w następujących obszarach polityki in-nowacyjnej:

1) potencjał ludzki,

2) tworzenie nowej wiedzy,

3) wykorzystanie nowej wiedzy i jej transfer,

4) finansowanie innowacji, rezultatyi rynki iinowacji.

EIS jest syntetycznym instrumentem oce-ny skuteczności realizacji polityk innowa-cyjnych i monitoringu zmian wskaźników innowacyjności w poszczególnych krajach członkowskich oraz UE-25 jako całości.

Aleksander BĄKOWSKI[1] www.trendchart.cordis.lu/scoreboards/sco-reboard2004/index.cfm

Wskaźnik Definicja Interpretacja

1. Potencjał ludzki1.1 Udział ab-

solwentów w dziedzi-nach Nauk i Technolo-gii pośród wszystkich absolwentów na poziomie studiów wyż-szych.

Statystyka obejmuje klasy 5a, 5b oraz 6 w systemie ISCED i zawiera pozio-my edukacji od inżyniera do doktora.Dane gromadzone poprzez EURO-STAT.Nauka i technologia obejmuje wszystkie naukowe i technologiczne specjalizacje: nauki biologiczne, informatykę, matematykę, medycynę i zdrowie, inżynierię, transport, rze-miosło i programy przemysłowe.

Wskaźnik mierzy populację nowych absolwentów w dzie-dzinie nauki i technologii oraz atrakcyjność tych dzie-dzin wśród studentów.

45

1.2 Udział pra-cujących z trzecim poziomem wykształcenia w populacji pracujących.

Jako trzeci poziom edukacji uznaje się poziom uniwersytetu lub pokrew-ny. Dane gromadzone na bazie rapor-tów OECD.

Generalny wskaźnik oceny zaawansowanych umiejętno-ści personelu, nie ogranicza się do dziedzin nauki i tech-nologii, obejmuje analizy produkcji i usług.

1.3 Udział za-trudnionych w średnio- i wysoko- zaawan-sowanych technologicz-nie przed-się-biorstwach w całości zatrudnio-nych.

Średnio i wysoko zaawansowane technologicznie przedsiębiorstwa obejmują: przemysł chemiczny (NACE 24), wyposażenie biur (NACE 30) sprzęt elektryczny (NACE 31) telefonię (NACE 32) przemysł precyzyjny (NACE 33) przemysł motoryzacyjny (NACE 34) lotniczy i inny transport (NACE 35). Badania obejmują produkcję oraz usługi. Dane gromadzone na bazie EUROSTAT R&D STATISTICs.

Wskaźnik wskazuje na udział przemysłu, który bazuje na działalności innowacyjnej, kreatywności i wynalazkach. Wskaźnik pośrednio dostar-cza informacji o wadze i roli przemysłu hi-tech, poprzez korelację pomiędzy sektora-mi hi-tech a dochodem.

1.4 Udział wszystkich zatrudnio-nych w usłu-gach hi-tech.

Hi-tech usługi obejmują: telekomuni-kację (NACE 64) technologie infor-macyjne włączają software (NACE 72) usługi R&D (NACE 73). Dane gromadzone poprzez OECD R&D STATISTICs.

Usługi hi-tech mogą być kierowane bezpośrednio do konsumentów jak i do przed-siębiorstw. Wskaźnik wska-zuje na zdolności zwiększa-nia produktywności poprzez dyfuzję innowacji szczególnie w dziedzinie ICT

2. Tworzenie nowej wiedzy2.1 Udział

wydatków budżetowych na R&D jako procent PKB.

Wskaźnik nie wskazuje na miejsce konsumpcji środków, rolą jest wska-zanie poziomu finansowania naukiz budżetu państwa w porównaniu do wartości jaka kreowana jest w gospo-darce.

2.2 Udział wy-datków biz-nesu na R&D jako procent PKB

Wskaźnik obejmuje produkcję oraz usługi, charakter analogiczny do wskaźnika 2.1.Zbieranie danych uwzględnia podział na sektory gospodarki, co pozostaje w korelacji z podziałem NACE.

Wskaźnik charakteryzuje udział przemysłu w finan-sowaniu prac badawczych, istotne jest, iż z natury funkcjonowania firm, środkite kierowane są z reguły na badania stosowane i rozwo-jowe.

46

2.3 Ilość paten-tów w dzie-dzinie hi-tech na milion mieszkańców.

Dziedziny hi-tech obejmują: prze-mysł farmaceutyczny, biotechnologię, IT, lotnictwo i przemysł kosmiczny. Wskaźnik dotyczy patentów zgłoszo-nych w EPO (European Patent Orga-nization). Dane gromadzone w ra-mach EUROSTAT, R&D Statistics.

Wskaźnik uzupełnia wskaź-nik 2.2 w zakresie praktycz-nego wykorzystania wiedzy kreowanej przez działalność badawczą firm poprzezpatenty. Wskaźnik mierzy dodatkowo specjalizację w zakresie tworzenia wiedzy w szybko rozwijających się sektorach.

3. Wykorzystanie nowej wiedzy i jej transfer3.1 Procent MSP

stosujących innowacje.

Wskaźnik określa jaka część MSP wprowadziła nowy produkt lub proces stworzony przez inną firmę,samemu lub w porozumieniu z innym przedsiębiorstwem. Badaniem objęte są przedsiębiorstwa produkcyjne o zatrudnieniu 20-249 osób.

Wskaźnik określa jaka część MSP podejmuje działalność innowacyjną, ograniczenie do MSP wynika z faktu, iż duże przedsiębiorstwa w większości przypadków są innowacyjne.

3.2 Udział pro-dukcyjnych MSP zaanga-żowanych we współpracę w dziedzinie innowacji.

Wskaźnik wskazuje udział przedsię-biorstw w całej populacji MŚP, które posiadają nawiązaną współpracę (porozumienia) w dziedzinie innowa-cji z innymi firmami.

Stosowanie wskaźnika wynika z natury tworzenia innowacji, która wymaga transferu wiedzy i kompe-tencji, a w przypadku MŚP gromadzenia potencjału. Na-turalnym narzędziem w tych procesach są porozumienia i współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami na rzecz realizacji wspólnych działań innowacyjnych. Wskaźnik obejmuje również współpra-cę firm z jednostkami R&D.

3.3 Wydatki na innowacje jako procent obrotu.

Wskaźnik obejmuje wszystkie przed-siębiorstwa produkcyjne powyżej 19 zatrudnionych. Wydatki na inno-wacje obejmują wszystkie rodzaje działalności innowacyjnej: własne, zewnętrzne badania, sprzęt i wypo-sażenie związane z produktem lub procesem, patenty, licencje, wzory przemysłowe, szkolenia i marketing innowacji. Wydatki porównywane są do obrotów firmy.

Zastosowanie wskaźnika wynika z potrzeby analizy wydatków przedsiębiorstw na działania innowacyjne i bez-pośrednio związane z inno-wacjami (dyfuzja innowacji), które we wcześniejszych wskaźnikach nie zostały uwzględnione.

47

4. Finansowanie innowacji, rezultaty i rynki innowacji4.1 Inwestycje

venture ca-pital w firmytechnologicz-ne jako pro-cent PKB.

Venture capital jest definiowany jakosuma kapitału: seed, start up, inne kapitały zalążkowe.Zdefiniowane zostały sektory tech-nologiczne: technologie IT, software, hardware, Internet, elektronika, bio-technologia, medycyna. Dane groma-dzone na bazie EUROSTAT.

Stasowanie wskaźnika wyni-ka z potrzeby analizy barier rozwoju innowacyjnych firmw zakresie finansowaniainnowacji w fazie start-up i ekspansji. Wskaźnik ocenia dostępność kapitału ze źródeł prywatnych na poszczegól-nych fazach.

4.2 Kapitaliza-cja nowych rynków jako procent PKB.

Wskaźnik wskazuje wartość rynkową przedsiębiorstw operujących na ryn-ku równoległym jako procent PKB.

Nowe rynki są źródłem inwestycji w nowe techno-logiczne firmy. Udział firmuczestniczących w rynku kapitałowym w odniesieniu do PKB wskazuje zdolność technologicznych firm dozdobywania kapitału na ryn-ku wewnętrznym.

4.3 Udział sprze-daży produk-tów „nowych na rynku” w sprzedaży przedsię-biorstw pro-dukcyjnych.

Wskaźnik określa procentowy udział sprzedaży produktów, które cechują się innowacyjnością na skalę rynku, na którym operuje firma. Badanieobejmuje przedsiębiorstwa zatrudnia-jące powyżej 20 osób. Dane groma-dzone są na bazie EUROSTAT.

Produkty uznane na „nowe na skalę rynku” obejmują produkty, które są sprzeda-wane po raz pierwszy na określonym obszarze geogra-ficznym, jak i innowacje naskalę światową. Zastosowa-nie wskaźnika na poziomie narodowym może prowadzić do istotnych różnic w jego poziomie pomiędzy krajami.

4.4 Dostęp do Internetu w przelicze-niu na 100 mieszkańców.

Wskaźnik wskazuje na procent po-pulacji korzystający z Internetu. Źró-dłem danych jest EUROSTAT.

Wskaźnik wskazuje na zdol-ność społeczeństwa do do-stępu do wiedzy i informacji zapisanych w bazach inter-netowych, w tym do wirtu-alnych narzędzi powiązań biznes-konsument i sprzedaż przez Internet. Ocena tej zdolności jest istotna z punk-tu widzenia tworzenia wa-runków do rozwoju usług dla społeczeństwa, w tym budo-wania relacji z otoczeniem instytucjonalnym, e-govern-ment i in.

48

4.5 Udział rynku technologii informacyj-nych w PKB.

Wskaźnik mierzy całkowite wydatki na technologie informatyczne i tele-komunikacyjne jako procent PKB. Technologie to obejmują sprzęt biu-rowy, sprzęt w zakresie przetwarzania danych i komunikacji, software.

Technologie informacyjne są fundamentalnym zagadnie-niem w zakresie gospodarki opartej o wiedzę i uznane są za motor obecnego i przy-szłego rozwoju.

4.6 Zmiany udziału pro-dukcji w sek-torach hi-tech w odniesieniu do tej produk-cji w krajach OECD.

Wskaźnik ma charakter dynamicz-ny, gdyż obejmuje analizę zmian wielkości w przedziale czasowym. Wskaźnik określa procentową zmianę udziału produkcji hi-tech danego kra-ju w odniesieniu do statystyki OECD. Produkcja hi-tech obejmuje: farma-ceutyki (NACE 2421) wyposażenie biur (NACE 30) telekomunikację (NACE 32) lotnictwo i inny transport (NACE 35)

Tworzenie produktów hi--tech poddane jest ocenie z punktu widzenia znaczenia całokształtu tej produkcji w krajach OECD. Analiza na poziomie gospodarek narodo-wych wskazuje na rolę tych gospodarek w tworzeniu całej produkcji hi-tech w ramach tej grupy krajów. Dynamicz-ne podejście do analizy tego wskaźnika pozwala na ocenę zdolności krajów do utrzy-mania wielkość produkcji lub jej wzrost w czasie.

EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION [Europejskie Trendy w zakresie Innowacji]

to serwis informacyjny Komisji Euro-pejskiej, który umożliwia porównywa-nie poszczególnych krajów członkow-skich w zakresie polityki innowacyjnej. Serwis obejmuje:

1. →European Innovation Scoreboard.

2. Opisy działań podejmowanych w po-szczególnych krajach w zakresie po-lityki innowacyjnej.

3. Przykłady „dobrych praktyk” w za-kresie instrumentów wdrażania poli-tyki innowacyjnej z poszczególnych krajów członkowskich.

4. Organizację warsztatów metodycznych w różnych obszarach polityki innowa-cyjnej, które służą określaniu polityki innowacyjnej na poziomie UE.

5. Publikację raportów i analiz dotyczą-cych różnych aspektów polityki inno-wacyjnej.

6. Biuletyn informacyjny Trend Chart Newsletter wydawany okresowo i in-formujący o najnowszych wydarze-niach w zakresie innowacji.

Aleksander BĄKOWSKI

[1] www.trendchart.cordis.lu/

49

FIRMA TECHNOLOGICZNA [new technology-based firms, technology firm]

Cechą charakterystyczną współczesnych gospodarek krajów wysoko rozwiniętych jest przyrost liczby firm opartych na no-wej technice, nazywanych: firmy bazują-ce na nowej technologii lub firmy opartena nowej technologii. Firmy te (FONT) pojawiły się w latach 60., a w kolejnych latach następował i następuje nadal ich dynamiczny przyrost. Firmy takie defi-niuje się jako rozwijające, produkują-ce i sprzedające dobra i usługi, które ucieleśniają znaczący element współ-czesnej nauki. Ich podstawową cechą jest konwersja nauki w nową technikę i jej rynkowa komercjalizacja. Są to fir-my jednocześnie wysoce innowacyjne i przedsiębiorcze.

Firmy typu FONT zaczęły powstawać w Stanach Zjednoczonych w końcu lat pięćdziesiątych, a w Europie Zachodniej w początkach lat siedemdziesiątych. Ich rozwój spowodowało wystąpienie róż-nych czynników, specyficznych dla po-szczególnych krajów czy regionów, ta-kich jak: stopień rozwoju rynku kapita-łowego finansującego przedsięwzięciawysokiego ryzyka, rządowa lub regio-nalna polityka zamówień publicznych, wspieranie współpracy uniwersytetów z małymi firmami, rozwój infrastruk-tury itp.

W Polsce przedsiębiorczość technologicz-na ma stosunkowo krótką historię. Pierw-sze firmy zorientowane na rozwój nowychproduktów lub technologii powstały na przełomie lat 70. i 80. (w formie tzw. jed-nostek innowacyjno-wdrożeniowych ko-rzystających ustawowo z preferencji finan-sowo-podatkowych). Po roku 1989 po-

wstało wiele firm innowacyjnych (głównieprywatnych), zorientowanych na transfer technologii wyników B+R do produkcji. Istotnym źródłem tworzenia firm innowa-cyjnych o orientacji technicznej stały się także uczelnie wyższe. Przedsiębiorczość akademicka – bardzo ograniczona wcze-śniej – zaowocowała powstaniem wielu bardzo prężnych firm technologicznych,zajmujących się transferem najnowocze-śniejszych technologii do praktyki prze-mysłowej.

Firmy technologiczne powstają jako firmytypu →spin-out lub →spin-off, bądź jako przedsięwzięcia prywatne. Wśród poten-cjalnych źródeł tworzenia FONT podsta-wowe znaczenie mają dwa z nich: (1) in-stytucje akademickie, publiczne instytuty badawcze oraz (2) duże firmy posiadają-ce własne laboratoria badawcze lub dzia-ły techniczne. Z tych instytucji wywodzi się gros przyszłych przedsiębiorców tech-nicznych, zakładających firmy oparte nanowej technologii.

W definicjach firm technologicznychzwraca się uwagę na różne, specyficzneczynniki pozwalające wyodrębnić tę grupę firm. Podkreśla się, że ich kluczową cechąsą kompetencje techniczne założycieli i/lub personelu firmy. Cechą wyróżniającąjest także ścisły związek właścicieli tych firm ze „źródłem organizacyjnym” wyko-rzystywanej i rozwijanej w firmie techno-logii – chodzi o doświadczenie badawcze lub techniczne nabyte przez właścicieli fir-my w poprzednim miejscu pracy (w wyż-szej uczelni, ośrodku badawczym, innej firmie), a także o późniejsze ścisłe kontak-ty ważne dla rozwoju innowacji.

Firmy technologiczne cechują się wysoką naukochłonnością, a także koncentracją na niewielu produktach o wysokim stop-

50

niu nowości. Odznaczają się rozwojem i/lub wykorzystywaniem zaawansowanych technologii powstałych w wyniku inten-sywnego stosowania wiedzy naukowej i technicznej. Wprowadzają w sposób cią-gły nowe produkty lub technologie i ko-rzystają z różnorodnych zewnętrznych źródeł innowacji. Działają przede wszyst-kim w nowych, szybko rosnących sek-torach z wysokimi możliwościami tech-nicznymi, takich jak: usługi komputero-we i z zakresu oprogramowania, aparaty i wyposażenie telekomunikacyjne, wy-posażenie i przyrządy medyczne, ortope-dyczne, instrumenty kontrolne i pomiaro-we, precyzyjne, syntetyki gumowe i ma-teriały plastyczne, farmaceutyki, ochrona środowiska, usługi telekomunikacyjne, usługi badawczo-rozwojowe, Przemysły te mają naturalną tendencję do skupiania się w „gronach” (→klastrach) w najle-piej prosperujących obszarach geograficz-nych kraju. Należy zauważyć, że firmy temożna spotykać także w bardziej trady-cyjnych dziedzinach, jak budownictwo, transport, energetyka, przemysł metalo-wy czy odzieżowy.

Firmy technologicznie są grupą niejedno-rodną, zróżnicowaną zarówno w odniesie-niu do cech wewnętrznych (motywacje, strategie działania, organizacja, doświad-czenie właściciela), jak i cech zewnętrz-nych wyrażających się rodzajem i cha-rakterem kontaktów z otoczeniem, ko-rzystaniem z różnorodnych zewnętrznych źródeł innowacji, działaniem w różnych pod względem rozwoju technicznego i dy-namiki sektorach gospodarki itp.

Jeśli chodzi o zakres przedmiotowy dzia-łalności realizowanej przez firmy techno-logiczne, to dominują firmy zajmujące siędoradztwem technicznym oraz realizują-ce kontrakty B+R. Świadczą one usługi,

szczególnie w dziedzinie oprogramowa-nia, systemów informatycznych, projekto-wania inżynierskiego, rozwoju produktu, dla dużych i małych odbiorców. Znacznie mniejszy odsetek stanowią firmy zajmu-jące się tworzeniem, rozwojem, produk-cją i komercjalizacją produktu. Koncen-trują się one w przemyśle instrumentów naukowych, pomiarowych, medycznych, specjalistycznego oprzyrządowania oraz sprzętu komputerowego. Bardzo niewielki odsetek stanowią firmy określane częstomianem firm badawczych lub firm nauko-wych. Są one zorientowane na tworzenie i rozwój nowych technologii traktowanych jako ich podstawowy zasób. Nie angażu-ją się ani w prace związane z produkcją, ani z komercjalizacją rynkową produk-tów, koncentrują się natomiast na rozwoju technologii, które są następnie komercja-lizowane bądź to przez specjalnie założo-ne w tym celu nowe firmy spin-off, bądźpoprzez porozumienia licencyjne, →joint venture itp. Działają one w różnych sek-torach wysokiej technologii, szczególnie wiele firm należących do tej grupy, to fir-my biotechnologiczne.

Firmy technologiczne pełnią niezmiernie ważną rolę w gospodarce, stanowiąc przede wszystkim funkcję katalizatora przepły-wów techniki w sieciach innowacyjnych. Rola ta jest wykonywana poprzez wyko-rzystanie takich mechanizmów, jak:

– eksploatacja komplementarności dy-namicznej między małymi i dużymi firmami,

– dyfuzja technologii w przemysłowych sieciach i klastrach,

– wprowadzanie innowacji nabywa-nych przez istniejące firmy, a następ-nie wzrost tych firm,

51

– działanie jako „interface” między sek-torem publicznych organizacji nauko-wo-badawczych a przemysłem.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] A. H. Jasiński, Przedsiębior-stwo innowacyjne na rynku, KiW, Warszawa 1992 [2] W. M. Grudzewski, K. Hejduk, Aka-demicka przedsiębiorczość: kreowanie nowo-czesnej techniki i technologii w Polsce [w:] B. Wawrzyniak (red.), Raport o zarządzaniu, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarzą-dzania, Warszawa 1998 [3] Technology, Pro-ductivity and Job Creation. Best policy prac-tices, THE OECD JOBS STRATEGY, OECD Paris, 1998 [4] R. P. Oakey, High-Technolo-gy New Firms: Variable Barriers to Growth, P.C.P., London 1995 [5] E. B. Roberts, Entre-preneurs in High Technology, Oxord Universi-ty Press, New York 1991 [6] K. B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii. Polska perspektywa, Uniwersytet Łódzki, Łódź/Żyrardów, 1998.

FORESIGHT

oznacza, przewidywanie, prognozowa-nie lub wizję, i odpowiada na pytanie, co może się zdarzyć w przyszłości, w śred-nim lub w długim okresie czasu.[1]

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji wska-zuje, iż foresight jest procesem kreowania kultury myślenia społeczeństwa o przy-szłości, w którym zarówno naukowcy, inżynierowie, przedstawiciele przemysłu czy pracownicy administracji publicznej, biorą udział w wyznaczaniu strategicz-nych kierunków rozwoju badań i rozwo-ju technologii, w celu przysporzenia jak największych korzyści ekonomicznych i społecznych w gospodarce. Uczestni-czący w projektowaniu foresight’u ustala-

ją priorytetowe kierunki badań, wspólnie tworząc wizję przyszłych osiągnięć.

Foresight można rozumieć także, jako usystematyzowane myślenie o pojawia-jących się możliwościach i wyzwaniach, trendach i przełomach i innych tego typu fenomenach. Myślenie to wykorzystuje wszystkie dostępne źródła informacji, an-gażuje głównych agentów zmian i stosu-je sformalizowane techniki; syntetyczne i usystematyzowane w spójną strukturę poglądy (zamiast niespójnych dyskusji, które często są wartościowe i twórcze we wstępnej fazie, jednak wymagają sformu-łowania jasnych, klarownych wniosków, dla fazy ich realizacji).

Celem takiego myślenia nie jest jednak dokonanie bardziej dogłębnych studiów przyszłego rozwoju zdarzeń, czy przygo-towanie bardziej przekonujących scenariu-szy i wiarygodnych modeli ekonometrycz-nych. Celem jest rozwinięcie strategicznej wizji i antycypującej inteligencji. Wizja ta służy podejmowaniu bieżących decyzji zorientowanych na przyszłość i mobilizo-waniu środowiska w celu podejmowania dalszych, wspólnych akcji.

Foresight to także instrument:

1. Informowania środowisk opiniotwór-czych i decydentów politycznych o prawdopodobnych kierunkach długo-terminowego rozwoju i zmian. W ten sposób f. jest sposobem porównania stanu obecnego ze stanem, który za-istnieje w przyszłości, z jednoczesną możliwością przetestowania i wyboru najlepszych alternatyw kształtowania tej przyszłości.

2. Kierowania społeczną dyskusją, opierającą się na wiedzy ekspertów

52

i angażującą szerokie środowisko (włą-czając w to przedsiębiorców oraz insty-tucje i organizacje otoczenia biznesu). Dyskusją, której celem jest wyznacze-nie priorytetów i kierunków podejmo-wanych w przyszłości akcji, zwłaszcza w takich obszarach, jak polityka na-ukowa i edukacyjna. Zbierając i kon-frontując prognozy ekspertów i profe-sjonalistów o różnym doświadczeniu i interdyscyplinarnej wiedzy, foresight zmienia percepcję, wiarę i przekona-nia osób uczestniczących w tym pro-cesie.

3. Efektywnego wykorzystania potencja-łu intelektualnego wszystkich środo-wisk, poprzez tworzenie kultury fore-sightowej, spajającej nowo powstałe sieci społecznych powiązań.

Główne składniki foresightu określa się jako analizę strategiczną czterech typów czynników, rozważanych we wzajemnym powiązaniu: szans i zagrożeń społecznych i gospodarczych (np. bezrobocie, zdrowie publiczne); społecznych i gospodarczych zasobów i atutów (np. korzystne progno-zy demograficzne, duch przedsiębiorczo-ści); szans i zagrożeń płynących z rozwo-ju nauki i techniki oraz zasobów i atutów nauki i techniki. Prowadzony jest więc na przecięciu dwóch osi problemowych: rozpoznanie nauki i techniki – problemy społeczne i gospodarcze; szanse i zagro-żenia – zasoby.

W ramach omawianego przewidywania, największe znaczenie przywiązuje się do foresightu technologicznego i regional-nego:[2]

Foresight technologiczny jest usystema-tyzowanym sposobem oceny przyszłych trendów zmian i możliwości techniczno-

-technologicznych, wynikających z naj-nowszych odkryć naukowych, które mogą mieć silny wpływ na społeczeństwo i jego przyszły rozwój. Jest on również określa-ny jako dialog aktywności i analiz w za-kresie długoterminowego rozwoju nauki, technologii, gospodarki i społeczeństwa, mający na celu identyfikację technolo-gii, które mogą mieć gospodarcze lub/i społeczne znaczenie. Foresight techno-logiczny definiuje się również jako wy-korzystanie uporządkowanej, kolegialnej wiedzy na temat przyszłości oraz budo-wanie wizji średnio- i długoterminowych, w celu wpłynięcia na kształt podejmowa-nych w danym czasie decyzji i zachęcenia do podejmowania wspólnych działań.[3] Metody foresight’u dostarczają narzędzi umożliwiających wzmocnienie wzajem-nych relacji pomiędzy instytucjami, tak, aby system wymiany wiedzy i informacji był bardziej swobodny i efektywny.

Foresight regionalny jest procesem two-rzenia średnio- i długoterminowej wizji i podejmowania działań na ograniczo-nym terytorium, o specyficznej koncen-tracji czynników rozwoju. Respektuje podstawowe zasady foresightu i posługu-je się ogólnymi metodami (stanowiącymi kombinację pięciu elementów: antycypa-cji, partycypacji, sieci, wizji i akcji) do gromadzenia informacji i podejmowania decyzji na regionalnym poziomie. Konfi-guracja tych metod zależy jednak od spe-cyfiki regionalnej i celu podejmowanychdziałań. Stąd można mówić o wielu ro-dzajach foresightu regionalnego: skon-centrowany na problemach wzrostu, in-nowacyjności, dyfuzji technologii, roz-woju społecznym itd.

Opracowywanie foresightu możliwe jest dzięki licznym metodom i narzędziom. Wśród których wyróżnia się:

53

1. Metody eksploratywne (explorato-ry methods) wychodzące z oceny sy-tuacji obecnej, określające zdarzenia i wyznaczające trendy, które zaistnie-ją w przyszłości. Metody te opiera-jąc się albo na ekstrapolacji danych z przeszłości, albo na ocenie przy-czyn dynamiki zmian, umożliwiają znajdowanie odpowiedzi na pytanie „co się zdarzy, jeśli…?” tzn. umoż-liwiają poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o konsekwencje możliwego rozwoju lub możliwych zdarzeń, któ-re mogą pojawić się jako efekt tych trendów.

2. Metody ilościowe, opierają się na licz-bowym przedstawieniu przyszłości (ekstrapolacja trendów, symulacyjny modeling, analizy „cross-impact”, sys-temy dynamiczne); metody jakościo-we, stosowane są wówczas, gdy pod-stawowe trendy rozwojowe trudno jest zidentyfikować przy pomocy wskaźni-ków. Zastosowanie mają w tym przy-padku różne formy tzw. kreatywnego myślenia np. burza mózgów.

3. Metody wykorzystujące wiedzę eks-pertów, pozwalające na formułowanie strategii długofalowej, do których za-licza się: metodę delficką, panel eks-pertów, burzę mózgów, mindmaping, seminaria-analizy scenariuszowe, ana-lizy SWOT.

4. Metody użyte do identyfikacji klu-czowych punktów akcji, determinują-cych planowanie strategiczne, m.in.: key technology, relevance tree, anali-zy morfologiczne.

Do tworzenia sformalizowanej wizji przy-szłości w długim okresie stosuje się czę-

sto równocześnie różne metody i techni-ki prognozowania przyszłości.

Michał KLEPKA

Literatura: [1] Practical Guide to Regional Fo-resight, FOREN Network (Foresight for Regio-nal Development), European Commission Re-search Directorate General, STRATA Program-me, December 2001 [2] Regionalna strategia innowacji – foresight regionalny, EEDRI Prace Instytutu, nr 1 [3] I. Miles, M. Keenan, Practi-cal Guide to regional Foresight in the United Kingdom, European Commission Directora-te for Research, Unit Science and Technology Foresight [4] J. Kuciński, Foresight na świe-cie, wnioski dla Polski, Krajowy Punkt Kon-taktowy Programów Badawczych UE, Warsza-wa 2004 [5] www.cordis. lu/foresight/reports.htm, www.kbn.gov.pl/foresight/definicja.html, www.regional-foresight.de

FUNDUSZ PORĘCZEŃ KREDYTOWYCH [local guarantee fund]

to nie nastawiona na zysk jednostka para-bankowa, wspomagająca lokalny rozwój społeczno-ekonomiczny. FPK tworzone są albo w ramach już funkcjonujących pozarządowych struktur organizacyjnych (stowarzyszenia, fundacje) lub w oparciu o podmioty prawa handlowego (spółki z o.o., spółki akcyjne). Fundusze świad-czą pomoc w formie poręczeń dla ma-łych, rozwojowych firm nie posiadają-cych wystarczającej historii kredytowej lub wymaganych przez bank komercyj-ny zabezpieczeń.

Pierwsze fundusze poręczeniowe powsta-ły w Polsce w pierwszej połowie lat 90. W ramach Programu Inicjatyw Lokal-

54

nych (PIL) ze środków europejskich Pha-re. Od 3–4 lat rynek poręczeń rozwija się bardzo dynamicznie, obecnie identyfi-kujemy 55 funduszy, tworzonych głów-nie z inicjatywy władz samorządowych (od szczebla lokalnego po wojewódzki), a szereg kolejnych inicjatyw znajduje się w końcowej fazie organizacyjnej. Łączny kapitał funduszy wynosi obecnie ponad 150 mln zł, m.in. dzięki dotacjom PARP i Banku Gospodarstwa Krajowego. Fun-dusze poręczeniowe stają się istotnym elementem systemu wsparcia rozwoju MSP w Polsce.

Fundusze poręczeń kredytowych

Fundusze udzielają poręczeń firmom sta-rającym się o kredyt bankowy lub po-życzkę z innej instytucji finansowej, nie-zdolnym do samodzielnego zabezpiecze-nia wierzytelności. Poręczenia dotyczą z reguły 50–70% wielkości wnioskowa-nego kredytu. Poziom zaangażowania funduszy zależy od ich wewnętrznych ustaleń i rodzaju poręczanego przedsię-wzięcia.

Lokalizacja funduszy poręczeniowych jak dotąd zależy głównie od aktywno-

ści lokalnych lub regionalnych organi-zacji i instytucji, tworzących infrastruk-turę wspierania przedsiębiorczości oraz władz samorządowych. Najliczniej fun-dusze występują na północy, zachodzie i południu Polski, najmniej jest ich w Pol-sce centralnej i wschodniej.

Aktywność funduszy mierzona pozio-mem wykorzystania posiadanego kapi-tału oscyluje na poziomie około 70%, co przy uwzględnieniu dużego zróżnicowa-nia struktury funduszy (stare i nowe) jest wskaźnikiem świadczącym o stosunkowo dużej ich aktywności.

Dzięki poręczeniom sektor MSP mógł zaabsorbować łączne kredyty na kwotę ponad 600 mln zł. Z poręczeń korzystają: firmy handlowe (39%), usługowe (34%)i produkcyjne (18%). Efekty dla rynku pracy ocenia się na ponad 7 tys. miejsc pracy, choć część funduszy, ze względu na skromny stan kadrowy, nie prowadzi monitoringu skutków działalności.

Marzena MAŻEWSKA

Literatura: [1] M. Gajewski, Lokalny Fun-dusz Poręczeń Kredytowych, Katowice 1995 [2] M. Gajewski, T. Kiliański, J. Szczucki, Zasady organizacji i funkcjonowania fun-duszy poręczeń kredytowych, PFPiR MSP, Warszawa 2000 [3] Raport o stanie fundu-szy poręczeń kredytowych w Polsce. Stan na dzień 31.12.2003 r., Krajowe Stowarzy-szenie Funduszy Poręczeniowych, Biuro Ekspertyz Finansowych, Marketingu i Kon-sultingu Uniconsult s.c., Warszawa 2004 [4] M. Mażewska, E. Koprowska, Fundusze Poręczeń kredytowych [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczo-ści w Polsce, SOOIPP/Raport 2004, Łódź/Poznań 2004.

55

FUNDUSZ SEED, FUNDUSZ KAPITAŁU ZALĄŻKOWEGO [seed fund]

to podmiot prowadzący profesjonalnie działalność →venture capital wyspecjali-zowany w inwestycjach w projekty znaj-dujące się w fazie zasiewu/seed (→etapy finansowania firmy innowacyjnej).

Inwestycję w ten etap rozwoju projektu/firmy należą do najtrudniejszych dla →funduszy venture capital. Do zasadniczych problemów należą:

– wysoki poziom ryzyka technicznego, rynkowego oraz związanego z zarządza-niem przyszłą firmą i jej rozwojem;

– niekorzystny stosunek kosztów opera-cyjnych związanych z oceną projektu inwestycyjnego do wielkości inwe-stycji – inwestycje w fazie seed nale-żą do najmniejszych (zwykle poniżej 1 mln zł), natomiast nakłady na ocenę projektu pracy są porównywalne z in-nymi fazami;

– typowy dla wczesnych faz rozwojo-wych brak znaczącego majątku firmy,który może być ewentualnym zabezpie-czeniem dla różnego typu instrumen-tów dłużnych, wchodzących w skład pakietu finansowego dla firmy.

Na większości rynków venture capital za-uważalny jest znaczący niedostatek inwe-stycji w fazę seed, lub, jak jest to w przy-padku rynku polskiego, wręcz ich brak (→luka finansowa). Ze względu na ich wagędla rozwoju gospodarczego podejmowane są próby wspierania procesów tworzenia i działania funduszy specjalizujących się w inwestowaniu w fazę seed. Skierowa-ne są szczególnie na inwestycje w pro-

jekty szczególnie wartościowe ze wzglę-dów gospodarczych (m.in. innowacje, komercjalizacja technologii) czy społecz-nych (m.in. integracja społeczna, bezrobo-cie). Brytyjski University Challenge Fund Scheme jest jednym z programów wspie-rania tworzenia funduszy seed inwestują-cych w projekty związane komercjaliza-cją technologii pochodzących z tamtej-szych jednostek naukowo-badawczych. W latach 1998–2003 w ramach tego pro-gramu dofinansowano 20 tworzących sięfunduszy seed, w każdym przypadku jed-nym z założycieli była jedna z brytyjskich instytucji badawczych[1].

Aktualnie możliwe jest uzyskanie wspar-cia na powiększenie funduszu kapitału za-lążkowego w ramach Sektorowego Progra-mu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyj-ności Przedsiębiorstw” (priorytet „Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjno-ści poprzez wzmocnienie instytucji oto-czenia biznesu”, Działanie „Poprawa do-stępności do zewnętrznego finansowaniainwestycji przedsiębiorstw”, Poddziałanie 1.2.3)[2]. Zakłada się, iż w ramach SPO WKP fundusze typu seed capital będą tworzone przez zainteresowane instytu-cje finansowe i spółki zarządzające niezaliczane do sektora finansów publicz-nych. Udziałowcami funduszy mogą zo-stać inwestorzy, m.in.: banki, instytucje parabankowe, przedsiębiorcy, instytucje regionalne etc.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] University Challenge Seed Fund Scheme, Summary report coving the fourth year of operation of University Challenge round one and First year of operation of University Chal-lenge round two, 2003 www.ost.gov.uk/enter-prise/ knowledge/unichal.htm [2] Podręcznik Beneficjenta Sektorowego Programu Opera-

56

cyjnego, Wzrost konkurencyjności przedsię-biorstw lata 2004–2006, Ministerstwo Gospo-darki i Pracy, wrzesień Warszawa 2004 www.konkurencyjnosc.gov.pl [3] Directorate-Gene-ral for Enterprise and Industry, Best practices of public support for early-stage equity finance,Komisja Europejska, wrzesień 2005.

FUNDUSZE VENTURE CAPITAL [fundusze kapitału ryzyka]

Określenie to odnosi się do podmiotów prowadzących profesjonalnie działal-ność venture capital. W praktyce używa się również nazwy fundusz private equ-ity/venture capital na oznaczenie inwe-stora prowadzącego działalność w całym obszarze private equity (→venture capi-tal). Inwestor może mieć formę spółki kapitałowej, osobowej lub różnego ro-dzaju funduszu, stąd pojęcie „fundusz” ma charakter zwyczajowy i w niektó-rych przypadkach określenie może być nieadekwatne do rzeczywistej formy or-ganizacyjno-prawnej.

Inwestycje funduszy venture capital zwy-kle przewyższają swoją wielkością in-westycje aniołów biznesu (→anioły biz-nesu).

Fundusze różnią się w zakresie dostarcza-nia pozafinansowego wsparcia dla firm zeswojego portfela inwestycyjnego. Wyróż-nić tu można dwa zasadnicze podejścia: hands-on (inwestor aktywny w zakresie wsparcia pozafinansowego) oraz hands--off (inwestor czysto finansowy). Fundu-sze typu hands-on najczęściej wspierają firmy portfelowe w zakresie zarządzaniafinansami, budowania strategii przedsię-biorstwa oraz jako partner weryfikujący/dyskutujący plany rozwojowe (sounding--board).[1] Wśród polskich inwestorów

popularne jest wsparcie w zakresie ob-sługi prawnej.

Znacząca część podmiotów działa na zasadzie funduszy inwestycyjnych za-rządzanych przez wydzielone firmy za-rządzające, które pobierają z tego tytułu opłatę. Jednocześnie, żaden z funduszy inwestycyjnych realizujących inwesty-cje venture capital nie działa w oparciu o regulacje polskie[5], lecz o ustawodaw-stwo innych krajów. W przypadku fun-duszu inwestycyjnego istotne jest roz-różnienie pomiędzy samym funduszem, a podmiotem zarządzającym.

Fundusze venture capital ze względu na wielkość inwestycji oraz organiza-cję swojego środowiska są najbardziej widocznym typem inwestorów venture capital. Za pierwszy amerykański fun-dusz venture capital uważa się powstałą 1946 roku spółkę ARD (American Re-search & Development Corp.). W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rynek ten dynamicznie rozwinął się m.in. dzię-ki wsparciu publicznemu dostarczanemu na tworzenie Small Business Investment Companies (SBIC). Do dnia dzisiejsze-go rynek amerykański uważany jest za największy i najbardziej dynamiczny na świecie.

Najstarszym europejskim funduszem jest Industrial & Commercial Finance Corpo-ration (1945). Europejski sektor funduszy venture capital, w odróżnieniu od ame-rykańskiego, zaczął się rozwijać dopie-ro w latach siedemdziesiątych. Obecnie jest drugim rynkiem na świecie – w roku 2004 poziom inwestycji w Europie się-gnął 36,7 mld euro.

W Polsce inwestorzy venture capital za-częli funkcjonowanie w roku 1990. Pio-

57

nierem w tym zakresie był Polsko-Ame-rykański Fundusz Przedsiębiorczości. Obecnie polski rynek v.c. jest jednym z mniejszych w Europie – roczny poziom inwestycji w roku 2004 wyniósł niecałe 500 mln zł.

Wysokość rocznych inwestycji europej-skich funduszy venture capital w latach 1997–2004 (w mld euro)

403020100

1997 1998 1999 2000 2001 200220032004

9,714,5

25,135,0

24,3 27,6 29,136,9

mln

eur

o

Wysokość rocznych inwestycji funduszy venture capital w Polsce w latach 2001––2004 (w mln zł)

1000

800

600

400

200

02001 2002 2003 2004

337 422586

330

49 107

193

162mln

zł

Inwestycje funduszy VC z zagranicy Inwestycje funduszy VC z siedzibą w Polsce

Większość funduszy działających na ryn-ku europejskim skupionych jest w Euro-pejskim Stowarzyszeniu Venture Capi-tal (EVCA), a w Polsce w Polskim Sto-warzyszeniu Inwestorów Kapitałowych (PSIK). Celem działalności Stowarzy-szenia jest ułatwianie inwestycji priva-te equity i venture capital oraz rozwój sektora PE/VC w Polsce. Stowarzysze-nie liczy obecnie 51 członków w tym: 29 firm zarządzających funduszami ventu-re capital i 22 członków wspierających (kancelarii prawniczych i firm dorad-

czych działających na rzecz funduszy). Członkowie PSIK[3] zarządzają kapita-łem o łącznej wartości około 18 mld zł (4,5 mld euro). W ich portfelach inwe-stycyjnych jest 250 polskich przedsię-biorstw i ponad 60 spółek z innych kra-jów Europy Środkowej.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] Coopers & Lybrand Corporate Finance and European,Venture Capital Associa-tion: The Economic Impact of Venture Capital in Europe, Brussels 1996 [2] European Private Equity & Venture Capital Association, Yearbo-ok, EVCA, Zaventem 2004 [3] www.psik.org.pl/new/ informacje_prasowe.php?art=115 [4] Eu-ropean Private Equity & Venture Capital Asso-ciation Central and Eastern Europe Task Force, Central and Eastern Europe Success Stories, Spe-cial Paper, EVCA, Zaventem 2004 [5] Ustawa o funduszach inwestycyjnych z dn. 28.08.1997 r., Dz.U. Nr 139, poz. 933 z późn. zm.

GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY [knowledge-based economy]

to określenie współczesnego etapu roz-woju gospodarki, gdzie wiedza rozumia-na jako zdolność do działania, odgrywa decydującą rolę w stymulowaniu rozwoju gospodarczego i społecznego.[1]

Cywilizacja wiedzy, gospodarka wiedzy, to modne określenia, które są często nad-używane zarówno w rozważaniach nauko-wych, jak i w publicystyce. Niejednokrot-nie są to terminy nieprecyzyjne zdefinio-wane, a jednocześnie używane zamiennie z takimi pojęciami jak: gospodarka cyfro-wa, gospodarka sieciowa, →społeczeń-stwo informacyjne, digitalne, cyfrowe, poprzemysłowe, postindustrialne, post-modernistyczne, i wiele innych.

58

De facto wszystkie definicje różnią się w za-leżności od tego, jakie elementy są w nich akcentowane, a jakie pomijane; ale wszyst-kie tworzone są celem systematyzacji zja-wisk zachodzących od kilkudziesięciu lat w gospodarkach i społeczeństwach.

Sugeruje się używanie określenia go-spodarka napędzana wiedzą (knowled-ge driven economy), rozumiejąc ją jako taką, w której wiedza jako taka (nakła-dy i stan wiedzy) staje się ważniejszym czynnikiem determinującym tempo roz-woju i poziom rozwoju gospodarczego, od nakładów i stanu oraz (wolumenu) środ-ków trwałych.[2]

Opisując GOW przeciwstawia się jej ce-chy charakterystyczne, cechom gospo-darki przemysłowej; gdzie masowa, for-dowska produkcja dóbr i ekonomia skali, ustępuje produkcji i dystrybucji wiedzy, która traktowana jest (obok surowców kapitału i pracy) jako najbardziej zna-czący zasób.[3] Przejście od gospodarki przemysłowej do GOW charakteryzują: dematerializacja (przekształcenie mate-rialnej części gospodarki w przetwarza-nie informacji); przyspieszenie (skraca-nie czasu powstania nowego produktu); decentralizacja (np. produkcja just-in-ti-me) oraz globalizacja.[4]

Genezy GOW upatruje się w związku z dynamicznym rozwojem sektora ICT i wytwarzanym w nim produktom; za-początkowanym po II wojnie świato-wej i przybierającym na sile szczegól-nie w ostatnich latach. „Przedwojenni” naukowcy uprawiali naukę niejako na własną rękę, traktując ją jako misję i nie dysponując zbyt dużymi nakładami na badania. II wojna światowa przyniosła w tej materii zasadniczy zwrot, ponieważ wkład uczonych w gospodarkę (głównie

jej militarną gałąź) spowodował nie tyl-ko wzrost liczby naukowców, ale także znacznie zwiększenia nakładów na naukę i badania. Po wojnie i jeszcze w latach 60., to uczeni decydowali o potrzebach nauki, czyli de facto o tematyce reali-zowanych badań. W latach 70. ich de-cyzyjność została znacznie ograniczona poprzez wzrost znaczenia i roli państwa – wzrosła z kolei rola analityków rządo-wych, polityków, ekonomistów. Skutko-wało to tym, iż badania stosowane uznano za miarę i źródło postępu cywilizacyjne-go. Ten stan uległ kolejnej zmianie i w la-tach 80. i 90., kiedy państwa rozwinięte wkroczyły na nową drogę rozwoju, której cechą charakterystyczną było zastosowa-nie na szeroką skalę zdobyczy technolo-gicznych. Wobec gwałtownego rozwoju informatyki, mikroelektroniki i in. nauka została uwikłana w rozwój gospodarczy do tego stopnia, że polityka naukowa za-częła przekształcać się w politykę nauko-wo-techniczną i innowacyjną, a jedno-cześnie znacznie wzrosła rola instytucji pośredniczących pomiędzy nauką i go-spodarką. Od lat 90. do chwili obecnej procesy te nabierają coraz większej dy-namiki, a polityka naukowa zostaje pod-porządkowana strategii wzrostu gospo-darczego. Priorytetem staje się edukacja, aby nowa wiedza mogła rozpowszechniać się w społeczeństwach i stać się podsta-wą rozwoju społeczeństwa wiedzy i go-spodarki wiedzy.[4]

Wśród czynników mających zasadniczy wpływ na rozwój GOW i innowacje wy-mienia się: system edukacyjny (podstawo-wy, wyższy, szczególnie wyższy technicz-ny), system wspomagający badania pod-stawowe oraz działalność B+R, kontakty międzynarodowe, mobilność naukowców, dostęp do wyników badań finansowanychze środków publicznych, dostęp do sko-

59

dyfikowanej wiedzy, łatwość tworzeniafirm przez badaczy.[4]

W 1996 roku Komitet ds. Polityki Nauko-wej i Technicznej OECD (CSTP) podjął decyzję o rozpoczęciu realizacji obszer-nego projektu badawczego, poświęconego opracowaniu wskaźników nowej genera-cji, służących do opisu GOW. Projekt obej-muje sześć następujących priorytetowych obszarów badawczych: patenty, potencjał innowacyjny przedsiębiorstw, wsparcie udzielane przez rząd działalności badaw-czo-rozwojowej w przemyśle, mobilność tzw. zasobów ludzkich dla nauki i techni-ki, technologie informacyjne (IT) i usługi, internacjonalizacja działalności B+R.[1]

Prognozuje się, że dominującą kategorią świata pracy w GOW staną się pracow-nicy wiedzy (knowledge workers), pra-cownicy twórczy którzy zostaną liderami i będą dominować na rynku,[6] a struktura nowego systemu stratyfikacji społecznejstanowiona będzie przez: cogitariat (ci, co wiedzą), digitariat (szczebel pośredni obsługujący) i profitariat (ci, co z wiedzyżyją).[7] W związku z tym wymagania kwalifikacyjne dotyczyć będą tzw. kom-petencji kluczowych: uczenia się i roz-wiązywania problemów; myślenia – do-strzegania zależności przyczynowo-skut-kowych i funkcjonalnych oraz złożoności zjawisk; poszukiwania, segregacji i wyko-rzystywania informacji z różnych źródeł; doskonalenia się – elastycznego reagowa-nia na zmiany i poszukiwanie nowych roz-wiązań; komunikowania się – korzystania z technologii, porozumiewania się w kilku językach; argumentowania i obrony wła-snego zdania; współpracy i porozumienia w grupie; działania – organizowania pra-cy, opanowania technik i narzędzi pracy, projektowania działań i przyjmowania od-powiedzialności za wyniki.[8]

Używanie określenia GOW ma sens, kie-dy stosuje się je jako opis i systematyza-cję zachodzących zjawisk (wzrost znacze-nia wiedzy i innowacji) i dominujących rodzajów aktywności (rosnąca produkcja i dystrybucja wiedzy), i w takim znacze-niu powinien być używany. Nie należy zapominać o tym, że gospodarka wiedzy „dotyczy” jedynie obszarów rozwiniętych i dynamicznie rozwijających się – nato-miast dysproporcje regionalne występu-ją lub wręcz pogłębiają się. Knowledge workers stanowią jedynie niewielką eli-tę społeczną, wyraźnie uprzywilejowaną i jednocześnie wyalienowaną – w rzeczy-wistości, w przyszłości, najprawdopo-dobniej będą stanowili jedynie niewielki odsetek pracowników świata pracy. Zna-komita większość mimo, że będzie posłu-giwała się nowoczesnymi technologiami, wykonywać będzie proste prace rutyno-we. Reszta populacji będzie ofiarą po-głębiających się nierówności – luki inte-lektualnej (intelectual divide), naukowej i edukacyjnej.

Dwudziestowieczne wynalazki pozwa-lają na globalną, sieciową wymianę in-formacji i wiedzy pewnym grupom po-siadającym dostęp do nich; pozostawia-ją jednocześnie na uboczu znaczne grupy społeczne, z których rekrutują się elektro-niczni analfabeci. Stąd niezwykle istotne są próby tworzenia równego dostępu do mediów elektronicznych wszystkim gru-pom społecznym.

Małgorzata MATUSIAK

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu sta-tystyki, nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 13 [2] L. Zienkowski, Gospodarka „oparta na wiedzy” – mit czy rzeczywistość? [w:] L. Zienkowski (red.), Wiedza a wzrost gospodarczy, Scholar, Warszawa 2003, s. 15

60

[3] P. F. Drucker, Społeczeństwo pokapitali-styczne, PWN, Warszawa 1999, s. 40 [4] J. Sza-fran, Politechnika w społeczeństwie wiedzy – teraźniejszość, przyszłość i marzenia, wykład inauguracyjny, www.pryzmat.pwr.wroc.pl/ Pryzmat_159/159wyk.html [5] Podręcznik OSLO, OECD/EUROSTAT 1997, KBN 1999 [6] P. F. Drucker, Zarządzanie w XXI wieku, Muza SA, Warszawa 2000, s. 9 [7] P. Sien-kiewicz, H. Świeboda, Analiza systemowa telepracy [w:] L. H. Haber (red.), Społeczeń-stwo informacyjne wizja czy rzeczywistość, Kraków 2004 [8] J. Skrzypczak, Tak zwane kompetencje kluczowe, ich charakter i po-trzeba kształtowania w toku edukacji usta-wicznej, „Edukacja ustawiczna dorosłych” nr 3/1998, s. 20.

GOTOWOŚĆ INWESTYCYJNA [investment readiness]

Na tak zwaną gotowość inwestycyjną skła-dają się trzy elementy: (1) rozumienie istoty finansowania typu equity i tym sa-mym skłonność do korzystania z niego; (2) umiejętności „prezentacyjne” czyli do-stosowania dokumentów (biznesplan, me-morandum) i prezentacji ustnych do ocze-kiwań inwestorów equity oraz (3) poten-cjał rozwojowy projektów (silne i słabe strony przedsiębiorcy i biznesu).

Firmy innowacyjne u progu swojej dzia-łalności nie posiadają na ogół zdolno-ści kredytowej. Poszukując kapitału ze-wnętrznego są zmuszone pozyskiwać go od funduszy inwestycyjnych, →aniołów biznesu lub korzystać ze specjalnych pro-gramów pomocy publicznej, które nie ofe-rują jednak znaczących środków wspar-cia. Inwestycje inwestorów kapitałowych wiążą się zawsze z utratą pełnej kontroli nad firmą na rzecz nowych wspólników/akcjonariuszy. Decyzja o pozyskaniu in-

westora kapitałowego posiada charakter strategiczny dla przedsiębiorcy. Kolejnym krokiem jest przygotowanie i przedstawie-nie inwestorom oferty, która będzie dla nich w pełni zrozumiała pod kątem biz-nesowym (stopa zwrotu z inwestycji, czas i sposób wyjścia z inwestycji, poziom ry-zyka), lecz również konkurencyjna w sto-sunku do innych ofert dostępnych na ryn-ku kapitałowym. Umiejętność prezentacji inwestorom nowego przedsięwzięcia po-siada tu podstawowe znaczenie.

Karol LITYŃSKI

Literatura: [1] Długa droga do venture capital gotowość inwestycyjna, Polskie Forum Stra-tegii Lizbońskiej, Niebieskie Księgi nr 4, Ry-nek kapitału w Polsce, 2003.

GRANT [dotacja]

to bezzwrotne wsparcie finansowe prze-znaczone na określony cel (zwykle nauko-wy, społeczny, artystyczny, ale również gospodarczy), które rozmaite instytucje, firmy lub osoby prywatne przyznają pod-miotom realizującym ten cel. Grant jest formą bezpośredniej dotacji o charakte-rze niekomercyjnym na rzecz określonego beneficjanta w celu podjęcia przez niegoodpowiednich działań lub sfinansowaniaczęści budżetu projektu. Wsparcie finan-sowe może dotyczyć realizacji projektów, badań, przedsięwzięć osób indywidual-nych, fundacji, stowarzyszeń, komitetów lub innych organizacji krajowych i mię-dzynarodowych. System grantów ma pro-mować projekty najbardziej potrzebne go-spodarce, nauce i kulturze, ma też umoż-liwiać kontrolę ich wykonania.

Granty na cele związane w różny sposób z innowacjami i innowacyjnością przy-

61

znają m.in.: Ministerstwo Nauki i Infor-matyzacji, PARP, Ministerstwo Gospo-darki oraz Komisja Europejska. Instytucje przyznające granty stosują zwykle złożo-ne systemy konkursowe – aby otrzymać grant trzeba zazwyczaj złożyć dość szcze-gółowy projekt badań lub działalności in-nowacyjnej oraz wypełnić i załączyć sze-reg druków i załączników. Projekty wraz z dokumentacją są następnie oceniane przez ekspertów, którzy wybierają pro-jekty przeznaczone do realizacji, propo-nując przy tym określony sposób ich fi-nansowania spełniający wymogi pomocy publicznej. Sposób ten jest zwykle opisany w szczegółowej umowie cywilno-prawnej i określa na jakie cele mają być przezna-czone przekazane sumy grantu.

Paweł GŁODEK Aleksander BĄKOWSKI

Literatura: [1] E. Chojna-Duch, Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne, Lexinexis, War-szawa 2004 [2] A. Sosnowska, K. Poznańska, S. Łobejko, J. Brdulak, K. Chinowska, Syste-my wspierania innowacji i transferu technolo-gii w krajach UE i w Polsce, Poradnik Przed-siębiorcy, PARP, Warszawa 2003.

INKUBATOR TECHNOLOGICZNY (centrum technologiczne) [technology incubator]

to typ programu inkubacji przedsiębior-czości, rozwijany w otoczeniu lub powią-zaniu z instytucjami naukowo-badawczy-mi, definiowany jako wyodrębniony or-ganizacyjnie i oparty na nieruchomości ośrodek, łączący ofertę lokalową z usługa-mi wspierającymi rozwój małych firm.

Światowe Forum Stowarzyszeń Inkubato-rów Przedsiębiorczości i Parków Nauko-

wych, które odbyło się w 2003 r. W Rich-mond (USA), przyjęło jedną definicjędla inkubowania biznesu i inkubatorów przedsiębiorczości: Program Inkubacji Przedsiębiorczości zdefiniowano jakoproces rozwoju ekonomicznego i socjal-nego, skierowany na doradzanie poten-cjalnym, początkującym przedsiębior-stwom (start-up), organizowanie oraz przyspieszenie ich wzrostu i sukcesu po-przez kompleksowy program wspierania biznesu. Głównym celem jest wypromo-wanie efektywnych przedsiębiorstw, któ-re wyjdą z programu w określonym cza-sie, zdolne samodzielnie przetrwać finan-sowo na rynku. Te firmy tworzą miejsca pracy, rewitalizują środowisko lokalne, komercjalizują nowe technologie, two-rzą dobrobyt i pomyślny rozwój lokal-nej i narodowej gospodarki. Kluczowymi elementami sukcesu inkubacji przedsię-biorczości są: 1) Zarząd, który organi-zuje środki i rozwija powiązania bizne-sowe, marketingowe i menedżerskie od-powiednio do potrzeb przedsiębiorców – klientów; 2) Wspólne usługi biurowe, szkolenie, zaplecze techniczne i wyposa-żenie; 3) Dobór klientów i proces przy-spieszonego rozwoju, w wyniku czego przedsiębiorstwa stają się bardziej sa-modzielne oraz przygotowane do wyj-ścia z programu; 4) Pomoc w uzyskaniu środków finansowych niezbędnych dla rozwoju przedsiębiorstwa. Program In-kubacji Przedsiębiorczości dodaje war-tości przedsiębiorstwom poprzez ofero-wanie we własnym obiekcie odpowiedniej powierzchni i elastycznych warunków najmu. Ta definicja jest ciągle rozwijanai uzupełniana na kolejnych Forach Sto-warzyszeń w New Delhi (2004) i Balti-more (2005).

Główne funkcje inkubatora technologicz-nego obejmują wspomaganie rozwoju

62

nowo powstałych firm oraz optymaliza-cję warunków dla transferu i komercjali-zacji technologii poprzez:

– kontakty z instytucjami naukowymi i ocenę przedsięwzięć innowacyjnych;

– usługi wspierające biznes, np. doradz-two finansowe, marketingowe, praw-ne, organizacyjne i technologiczne;

– pomoc w pozyskiwaniu środków fi-nansowych, w tym funduszy ryzyka;

– tworzenie właściwego klimatu dla po-dejmowania działalności gospodarczej i realizacji przedsięwzięć innowacyj-nych, tzw. efekty synergiczne;

– dostarczanie odpowiedniej do potrzeb po-wierzchni na działalność gospodarczą;

– dostęp do laboratoriów w placówkach naukowych.

Podstawowym zadaniem inkubatora jest asysta w tworzeniu oraz pomoc w pierw-szym okresie działania małej technolo-gicznej firmy. W bieżącej działalnościpodkreśla się korzyści jakie wynikają z osobistego kontaktu przedsiębiorców z zarządem i pracownikami inkubatora, trenerami i doradcami oraz innymi przed-siębiorcami, lokatorami inkubatora. Efek-tem bezpośrednich kontaktów są tzw. →„efekty synergii”, trudne do osiągnięcia w innych warunkach. W działaniach in-kubacyjnych kładzie się coraz większy nacisk na „miękkie” usługi dla małych i średnich przedsiębiorstw. Wsparcie biz-nesu w inkubatorze obejmuje:

– preferencyjne stawki czynszu rosną-ce wraz upływem pobytu w inkuba-torze;

– szkolenia oraz usługi doradcze i infor-macyjne;

– asystę w transferze technologii;

– dostęp do wspólnej infrastruktury tech-nicznej i serwisowej;

– dostęp do różnorodnych lokalnych i globalnych sieci biznesowych.

Okres pobytu firmy w inkubatorze wyno-si od 3 do 5 lat. Pod koniec tego okresu warunki ekonomiczne (czynsz i opłaty) nie odbiegają od stawek w najbliższym otoczeniu.

Głównym celem działalności inkubato-ra technologicznego jest pomoc nowo powstałej, innowacyjnej firmie w osią-gnięciu dojrzałości i zdolności do sa-modzielnego funkcjonowania na ryn-ku. Inkubator może aktywnie oddziały-wać na rozwój lokalny/regionalny i tzw. „otoczenie przedsiębiorstw”, realizując następujące zadania:

– rozwijanie nowoczesnych form współ-pracy środowiska naukowego i lokal-nego biznesu;

– tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy;

– transfer i komercjalizację technolo-gii;

– wspieranie rozwoju lokalnego, inicjo-wanie przekształceń strukturalnych, zagospodarowanie niewykorzystywa-nych obiektów poprzemysłowych;

– promocję przedsiębiorczości, rozwój ekonomiczny sektora prywatnego;

63

– promocję regionu, tworzenie sieci współpracy.

Oddziaływanie inkubatorów − zarówno na przedsiębiorczość i rozwój ekonomiczny, jak i na rozprzestrzenianie się współpracy technologicznej − uczyniło z nich uznane narzędzie rozwoju regionalnego. Pierwsze tego typu koncepcje lokalizacyjne pojawi-ły się w USA w połowie lat sześćdziesią-tych, a w Europie Zachodniej dziesięć lat później i były traktowane jako instrument tworzenia alternatywnych miejsc pracy, wspomagania indywidualnej przedsię-biorczości i zagospodarowania obiektów poprzemysłowych w regionach dotknię-tych kryzysem strukturalnym. Od końca lat osiemdziesiątych inkubatory są coraz powszechniej wykorzystywaną przez wła-dze publiczne, formą pobudzania rozwo-ju gospodarczego i innowacyjności, prze-kształceń strukturalnych, tworzenia no-wych miejsc pracy.

Na uwagę zasługuje rozbudowana defini-cja inkubatora technologicznego propago-wana przez Agencję Rozwoju Przemysłu: i.t., to „wyodrębniona organizacyjnie, bu-dżetowo i lokalowo jednostka, która za-pewnia początkującym przedsiębiorcom z sektora MSP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firmy oferującej produkt lubusługę powstałą w wyniku wdrożeniu no-wej technologii. Inkubator technologicz-ny oferuje przede wszystkim: atrakcyjne cenowo warunki lokalowe przystosowa-ne do rozwoju działalności gospodarczej opartej na wykorzystaniu technologii ob-sługę administracyjno-biurową firm w in-kubatorze doradztwo biznesowe (kształ-towanie profilu firmy, dostęp do pomocyprawnej, patentowej, pomoc w pozyska-niu zewnętrznego finansowania, dostępdo ekspertów technologicznych), promo-cję firm działających w inkubatorze, do-

stęp do laboratoriów i bibliotek lokalnej instytucji naukowej o profilu technicz-nym, sprzyjające środowisko innych, nie konkurujących ze sobą przedsiębiorców z inkubatora, stojących w obliczu podob-nych problemów.”[3]

Inkubatory technologiczne, w tym przy uczelniach, nie są w Polsce pomysłem no-wym. Pierwsze koncepcje pojawiły się nie-zależnie od siebie w 1990 r., a za pierwszy ośrodek należy uznać Wielkopolskie Cen-trum Innowacji i Przedsiębiorczości w Po-znaniu, powstałe przy istotnym zaangażo-waniu Politechniki Poznańskiej. W krótkim czasie powstały kolejne powiązane z uczel-niami państwowymi ośrodki; w Gdańsku – Centrum Technologiczne przy Politech-nice Gdańskiej, w Krakowie – Progres and Business Incubator i w Warszawie – Cen-trum Przedsiębiorczości przy Politechni-ce Warszawskiej. Omawiane inicjatywy cechowała innowacyjna orientacja na fir-my wdrażające nowe produkty i technolo-gie oraz na współpracę z instytucjami na-ukowo-badawczymi. W połowie 1992 r. utworzono w Szczecinie i Łodzi pierw-sze, tradycyjne inkubatory zorientowane

Inkubatory technologiczne

▲ działające i.t. ▲ i.t. w trakcie tworzenia

64

na wspieranie szeroko rozumianej przed-siębiorczości, bez wymogu technologicz-nego charakteru firm.

W Polsce łącznie utworzono ponad 80 in-kubatorów, z których w połowie 2005 r. działały 52, a cechy technologicznych spełnia 7. Podstawą wyodrębnienia są działania w zakresie wsparcia innowa-cyjności firm-lokatorów. Rozwój inkuba-torów technologicznych następuje dwo-ma ścieżkami:

– poprzez przekształcanie tradycyjnych inkubatorów w drodze rozwijania funk-cji innowacyjnych (Łódź, Szczecin, Mielec, Kalisz, Ruda Śląska);

– przez tworzenie nowych inkubatorów w ramach parków technologicznych (Gdynia, Wrocław).

W najbliższych latach, najprawdopodob-niej nastąpi potrojenie liczby tego typu ośrodków. Obecnie realizowanych jest 17 nowych inicjatyw inkubatorowych, głów-nie w →parkach technologicznych (Po-znań, Kraków, Łódź, Bełchatów) i przy szkołach wyższych (Uniwersytet Jagiel-loński – Kraków, Wyższa Szkoła Huma-nistyczno-Ekonomiczna – Łódź). Należy również założyć przekształcenie szere-gu obecnie funkcjonujących →inkuba-torów akademickich w inkubatory tech-nologiczne z szeroką ofertą pomieszczeń dla firm.

Przeciętny inkubator technologiczny zaj-muje powierzchnię 3828,4 m2 (od 370 do 7500 m2), z czego 64,9% stanowi po-wierzchnia netto na wynajem dla firmi innych użytkowników. We wszystkich siedmiu inkubatorach działa łącznie ok. 156 podmiotów tworzących 783 miejsca pracy, w tym 25,9% lokatorów to firmy

nowo utworzone. W większości inkuba-torów maksymalny okres pobytu wynosi 2 lub 3 lata, a w części z nich nie stosuje się żadnych ograniczeń czasowych.

Podstawę dla sprawnego funkcjonowania inkubatorów tworzą zorganizowane formy pomocy małym, innowacyjnym firmom.W ogólnym zarysie pomoc obejmuje: róż-nego typu doradztwo i konsulting, dostęp do informacji, infrastrukturę i ofertę wspól-nych urządzeń serwisowych oraz wspar-cie finansowe i pośrednictwo w kontak-tach z instytucjami ryzyka. Oferta dorad-cza, szkoleniowa i informacyjna dostępna w inkubatorach technologicznych obejmu-je: (1) przedsiębiorczość i tworzenie firmy,(2) dostęp do środków z funduszy euro-pejskich, (3) pośrednictwo kooperacyjne, (4) opracowanie biznesplanów i wniosków kredytowych, (5) finanse i podatki, (6) księ-gowość i rachunkowość, (7) prawo go-spodarcze, (8) badania rynku i marketing, (9) nowe technologie i patenty.

We wszystkich inkubatorach do dyspozy-cji firm jest: recepcja, obsługa sekretaria-tu, faks, kopiarka, a w 86% z nich – sieć komputerowa i sala seminaryjna. Poziom infrastruktury należy uznać za wysoki. Ni-ska jest natomiast dostępność instrumen-tów wsparcia finansowego; nadal jedyniew pojedynczych przypadkach, mamy do czynienia z: funduszami pożyczkowymi czy rozwiniętą współpracą z→aniołami biznesu lub funduszami →venture capi-tal. Braki te są dostrzegane przez mena-dżerów inkubatorów. Z oferowanych form wsparcia korzystają również firmy absol-wenckie i inne małe podmioty działające w otoczeniu inkubatora.

Krzysztof B. MATUSIAK Krzysztof ZASIADŁY

65

Literatura: [1] K. B. Matusiak, K. Zasiadły, In-kubatory Przedsiębiorczości [w:] K. B. Matu-siak (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębior-czości w Polsce, SOOIPP/Raport, Łódź/Po-znań 2004, s. 283–334 [2] K. B. Matusiak, K. Zasiadły, Rozwój inkubatorów parków technologicznych [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajo-wych instytucji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, War-szawa/Poznań 2005, s. 94–109 [3] www.arp.com.pl/spo/-index.php?lang=pl&page =dzia-lanie.

INNOWACJE [innovation]

Zjawisko innowacji jest nierozłącznie związane z pojęciem zmiany, nowości, reformy czy też idei postrzeganej jako nowa. Za innowacje uważa się najróżniej-sze fakty, procesy i zjawiska o charakterze technicznym, organizacyjnym, społecz-nym lub psychologicznym. Tak bardzo zróżnicowane i niesprecyzowane pojmo-wanie innowacji wynika zarówno z niedłu-giej tradycji badań nad innowacjami, jak i odmienności ujęć teoretycznych.

Pojęcie innowacji wprowadził do nauk ekonomicznych w początkach ubiegłe-go stulecia J. A. Schumpeter. Rozumiał on innowacje szeroko, jako: (1) wpro-wadzenie do produkcji wyrobów nowych lub też udoskonalenie dotychczas istnie-jących, (2) wprowadzenie nowej lub udo-skonalonej metody produkcji, (3) otwar-cie nowego rynku, (4) zastosowanie no-wego sposobu sprzedaży lub zakupów, (5) zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów, (6) wprowadzenie nowej organizacji produkcji. Schumpeter ro-zumiał innowacje jako tworzenie zmian fundamentalnych lub radykalnych, obej-mujących transformację nowej idei lub

technologicznego wynalazku w rynkowy produkt lub proces. Wszelkie upowszech-nianie innowacji stanowi jego zdaniem, odrębny rodzaj zmian, które określane są mianem imitacji. Oznacza to, iż innowa-cja stanowi każdorazowo zmianę niepo-wtarzalną (jednorazową, nieciągłą), nato-miast zmiany o charakterze imitacyjnym lub inwencyjnym mają ciągły, powtarzal-ny przebieg.

Częściej jednak innowacje definiuje się jako pomyślną ekonomicznie eksplo-atację nowych pomysłów[2]. Innowa-cje są tutaj traktowane jako kontinuum zmian techniczno-organizacyjnych, obej-mujące z jednej strony proste modyfikacjeistniejących produktów, procesów i prak-tyk (które mogą być nowe dla firmy, aleniekoniecznie dla przemysłu), do funda-mentalnie nowych produktów i procesów z drugiej (które są nowe tak dla przemy-słu, jak i dla firmy). Realizacja innowacjiwymaga szeregu czynności naukowych, technologicznych, organizacyjnych, fi-nansowych i handlowych.

Według Podręcznika Oslo Manual inno-wacja ma miejsce, gdy nowy lub ulep-szony produkt zostaje wprowadzony na rynek albo nowy lub ulepszony proces zostaje zastosowany w produkcji, przy czym ów produkt i proces są nowe przy-najmniej z punktu widzenia wprowadza-jącego je przedsiębiorstwa. W rozumie-niu Podręcznika Oslo Manual innowacja techniczna oznacza obiektywne udosko-nalenie właściwości produktu lub proce-su bądź systemu dostaw w stosunku do produktów i procesów dotychczas istnie-jących. Mniejsze techniczne lub estetycz-ne modyfikacje produktów lub procesów,nie wpływające na osiągi, koszty lub też na zużycie materiałów, energii i kompo-nentów, nie są traktowane jako innowa-

66

cje techniczne. Określenie „wyrób tech-nicznie nowy” („technologicznie nowy”) oznacza, że zmiany o charakterze czysto estetycznym czy zmiany dotyczące wy-łącznie wyglądu wyrobu nie są uważane za innowacje.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] OECD, Oslo Manual. Then Measurement of scientific and technologicalactivities. Proposed Guidelines for Collec-ting and Interpreting Technological Inno-vation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [2] M. E. Porter, The Competitive Advantage of Nations, The Macmillan Press Ltd, Lon-don 1990 [3] J. A. Schumpeter, Teoria roz-

woju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960 [4] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uni-wersytet Łódzki, Łódź 1999.

INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) [Centra Przekazu Innowacji]

to sieć regionalnych centrów transferu technologii, których głównym celem dzia-łania jest ponadnarodowy transfer tech-nologii i ułatwianie współpracy pomię-dzy twórcami i użytkownikami nowych rozwiązań technicznych. Cele działalno-ści IRC obejmują wspomaganie procesu transferu technologii i doprowadzanie do podpisania umów w tym zakresie.

Sieć ośrodków IRC

67

Działalność ośrodków IRC obejmuje:

– promocję innowacyjnych rozwiązań oferowanych przez MSP;

– identyfikację technologii innowacyj-nych poszukiwanych przez MSP;

– promocję współpracy technologicznej pomiędzy różnymi podmiotami;

– ułatwianie dostępu MSP do rozwią-zań technologicznych opracowanych w instytucjach badawczych.

Typowy cykl działań podejmowanych przez IRC obejmuje:

– nawiązanie roboczego kontaktu z przedsiębiorstwem i przeprowadze-nie audytu technologicznego;

– identyfikację technologii spełniającychoczekiwania przedsiębiorstwa;

– znalezienie partnerów do realizacji przedsięwzięcia polegającego na trans-ferze technologii;

– doradztwo w zakresie różnych aspek-tów procesu transferu technologii;

– wspomaganie negocjacji umowy trans-feru technologii.

Aleksander BĄKOWSKI

INNOWACJE W USŁUGACH [service innovations]

Innowacje w sektorze usług (service sek-tor) charakteryzują się odmiennością

w stosunku do sektora produkcji mate-rialnej. Znajduje to odzwierciedlenie bez-pośrednio w odmienności tych obszarów (sektor produkcyjny, sektor usługowy). Usługa (service), to czynność w wyniku wykonania której powstaje wartość użyt-kowa o charakterze niematerialnym, słu-żąca zaspokojeniu pewnego rodzaju po-trzeb. Wytworzona wartość powinna być użyteczna społecznie. Zakłada się tak-że, że usługi są czynnościami świadczo-nymi przez wyspecjalizowane jednostki, których działalność różni się zasadniczo od tych produkujących dobra materialne. Z ekonomicznego punktu widzenia przyj-muje się, że usługi stanowią działalność o określonym powyżej charakterze, wy-konywaną przez podmioty gospodarcze, której efektem nie są przedmioty mate-rialne. Jak podaje M. Daszkowska „usługa w sensie gospodarczym jest użytecznym produktem niematerialnym, który jest wy-twarzany w wyniku pracy ludzkiej (czyn-ności) w procesie produkcji, przez oddzia-ływanie na strukturę określonego obiektu (człowieka traktowanego jako osoba licz-na, intelekt czy cząstka określonej spo-łeczności albo przedmiotu materialnego), w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich”. Z charakteru usług wynikają ich specy-ficzne cechy:

1) niematerialność – wyraża się w braku możliwości pokazywania, przechowy-wania, a także poddania ocenie zmy-słów usługobiorcy;

2) jednoczesność procesu świadcze-nia i konsumpcji – w odróżnieniu od dóbr materialnych, dla których istnieje znaczna rozbieżność czasowa pomiędzy procesem produkcji i kon-sumpcji przez ostatecznego nabywcę, usługi nie mogą istnieć poza tym pro-cesem;

68

3) niejednolitość – każdorazowo świad-czona usługa podlega specyficznymuwarunkowaniom i nie może być ustandaryzowana, a ostateczne cechy usługi kształtują się w procesie jej two-rzenia;

4) nietrwałość – brak możliwości skła-dowania i „produkowania na zapas”, z czego wynika ograniczony dostęp do usług, uwarunkowana ilością osób je świadczących;

5) brak możliwości nabycia na wła-sność – raz nabyta wartość wynikają-ca z usługi nie może być przedmiotem dalszego obrotu.

Pojęcie usługi jest bardzo obszerne, a ele-menty nim charakteryzowane zróżnicowa-ne. Dlatego można wyróżnić różne grupy (rodzaje) usług. Biorąc pod uwagę prze-znaczenie, można wyróżnić usługi: pro-dukcyjne, konsumpcyjne, ogólnospo-łeczne. Usługi produkcyjne związane są z procesem produkcji dóbr materialnych. Wspomagają ten proces, ale nie uczestni-czą bezpośrednio w tworzeniu nowych produktów. Zaliczyć można do nich np. prace instalacyjne i montażowe, złomo-wanie, dystrybucję energii elektrycznej. Usługi konsumpcyjne to usługi służące konsumentom indywidualnym i zbioro-wym. Do tej grupy zalicza się usługi skie-rowane na dobra użytkowane w procesie konsumpcji (naprawy, konserwacje), urzą-dzenia i pomieszczenia udostępniane kon-sumentom w celu eksploatacji (transport, handel) oraz usługi zaspokajające bezpo-średnio potrzeby konsumentów (takie jak np. nauka, kultura, opieka zdrowotna, fry-zjerstwo, kosmetyka). Usługi ogólnospo-łeczne obejmują czynności świadczone względem społeczeństwa w zakresie po-rządkowo-organizacyjnym, przez wyspe-

cjalizowane w tym celu instytucje i orga-nizacje (m.in. rządowe i samorządowe, społeczne oraz wyznaniowe).

Wszystkie rodzaje usług mogą podle-gać procesom innowacyjnym. Najwięk-szą wrażliwość w tym kierunku wykazu-ją usługi konsumpcyjne, które podlega-ją największemu wpływowi rynku oraz występującym na nim wahaniom. Usłu-gi, jako obszar innowacyjności, charak-teryzuje się odmiennością w stosunku do obszaru produkcji materialnej. Odmien-ność ta jest następstwem niematerialno-ści produkcji usług, brakiem możliwo-ści produkcji na zapas (jednoczesność produkcji i konsumpcji), koniecznością utrzymywania zdolności produkcyjnych/potencjału produkcyjnego pozwalają-cego na zaspokajanie potrzeb klientów w okresie zwiększonego popytu. Istot-nym elementem usług jest jakość. Ja-kość oczekiwana jest to poziom jakości usługi oczekiwanej (wymaganej, żąda-nej) przez klienta; jakość zaplanowana jest to poziom jakości, którą usługodaw-ca chce zapewnić klientom; jakość uzy-skana jest to poziom jakości uzyskany w trakcie realizacji usługi w oparciu o ba-dania z uwzględnieniem punktu widze-nia usługobiorcy i elementów obiektywi-zujących ocenę; jakość postrzegana jest to poziom jakości świadczonych usług w subiektywnej ocenie klientów.

Duży wpływ na subiektywizm oceny ma doświadczenie klienta w zakresie korzy-stania z określonego usługodawcy lub image usługodawcy. Istotnego znaczenia w tym obszarze nabiera kwestia kształto-wania jakości np. poprzez wykorzystanie filozofii →TQM czy systemu →ISO. Sys-tem wdrażania zarządzania jakością jest często podawany jako przykład innowacji organizacyjno-menedżerskich (zaawan-

69

sowana technika zarządzania – advanced management technique).

Sektor usług jest dynamicznym i elastycz-nym działem gospodarki. Ze względu na cechy usług działalność w tym zakresie posiada stosunkową łatwość dostosowy-wania się do zmian w otoczeniu, tak go-spodarczych, jak i społecznych. Może również ze znaczną łatwością reagować na nowe trendy poprzez przyswajanie inno-wacji technicznych i organizacyjnych oraz nowej wiedzy. Obecnie w gospodarce ob-serwuje się wiele zmian w sektorze usług, spowodowanych głównie przez czynniki gospodarcze, społeczne, demograficzne,polityczne i prawne. Wśród zachodzących przemian identyfikuje się przede wszyst-kim wzrost zainteresowania usługami tu-rystycznymi oraz rozrywkowymi oraz me-dycznymi i paramedycznymi, w związku ze zmianami w strukturze demograficznejludności. Zmiany w sposobie życia wpły-nęły na rozwój działalności gastronomicz-nej, szczególnie w kierunku tzw. fast-fo-od. Masowe zatrudnienie kobiet spowo-dowało zdecydowany wzrost dochodów rodziny, a tym samym funduszu wolne-go gospodarowania, co miało bezpośred-nie przełożenie na rozwój usług zaspoka-jających potrzeby wyższego rzędu, usług bankowych oraz ubezpieczeniowych, ale także miało wpływ na coraz powszech-niejsze zastępowanie własnej pracy przez usługi obce (sprzątanie, gotowanie, prace remontowe). Rozwój gospodarczy zdeter-minował rozwój usług komunikacyjnych oraz infrastrukturalnych, jak również usług doradczych i konsultingowych. Innowa-cyjność w sektorze usług staje się obec-nie głównym wyzwaniem kształtowania postępu gospodarczego.

Pomimo niematerialnego charakteru usług, silnym procesom innowacyjnym

mogą podlegać stosowane rozwiązania, tworzenie usług nowych jakościowo oraz usług zaspakajających nowe rodzaje po-trzeb. Szczególną rolę w kształtowaniu in-nowacyjności na rynku usług jest strategia innowacyjna, czyli strategia działania zo-rientowana na rozwój i wprowadzanie no-wych rozwiązań. Jest to plan działania de-klarujący pęd ku rozwijaniu, absorbowa-niu i wprowadzaniu innowacji niosących korzyść dla klienta i/lub mających swój wyraz w uwarunkowaniach wewnętrz-nych organizacji. Strategia innowacyjna wyznaczając ogólny kierunek funkcjo-nowania organizacji może stać się deter-minantem zachowań przedsiębiorczych pracowników, podejmowania inicjatyw tworzenia nowych wartości w produk-tach i usługach, wprowadzania modyfi-kacji w dominujących procesach, zgod-nie z celami organizacji. Strategia inno-wacyjna ma duże znaczenie zarówno dla przedsiębiorstw produkcyjnych, jak też usługowych. Obok nieustannych dążeń do tworzenia rozwiązań innowacyjnych, powinna deklarować również orientację na klienta, czyli stałe poszukiwanie sposo-bów lepszego zaspokojenia jego potrzeb. Strategia innowacyjna nie tylko wyznacza rozwojowy kierunek działania przedsię-biorstwa, ale również wpływa na kształ-towanie wizerunku podmiotu rynkowego w oczach innych podmiotów.

Wzrost znaczenia usług we współczesnej gospodarce oraz rola innowacji w roz-woju społeczno-gospodarczym wskazu-je na konieczność lepszego poznania pro-cesów innowacyjnych w obszarze usług. W przedsiębiorstwach o charakterze usłu-gowym szczególnego znaczenia nabierają innowacje organizacyjno-menedżerskie. Przykładem mogą być pionierskie badania innowacji nietechnologicznych (organiza-cyjno-menedżerskich), przeprowadzone

70

w Australii. Badania te pozwoliły wyka-zać, że innowacje nietechnologiczne sta-nowią znaczący aspekt działalności sek-torów produkcyjnych i występują w 24% przedsiębiorstw (innowacje technologicz-ne w 34% przedsiębiorstw sfery produkcyj-nej), lecz są relatywnie ważniejsze w sferze usług, gdyż wynoszą 14% przedsiębiorstw (innowacje technologiczne 12%). Szacuje się zatem, że innowacje nietechnologicz-ne pojawiały się ogółem w 15% firm, na-tomiast innowacje technologiczne w 13% firm. Tak więc innowacje organizacyjno--menedżerskie dla przedsiębiorstw usłu-gowych są istotnym rodzajem innowa-cji. Należy mieć także na względzie silną korelację pomiędzy innowacjami techno-logicznymi i nietechnologicznymi.

Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Współczesna ekonomika usług, PWN, Warszawa 2005 [2] K. Rogoziń-ski, Usługi rynkowe, Akademia Ekonomicz-na w Poznaniu, Poznań 2000 [3] Z. Dmow-ski, Usługi w obrotach zagranicznych, PWE, Warszawa 1977 [4] Podręcznik OSLO, Pro-ponowane zasady gromadzenia i interpretacji danych statystycznych dotyczących innowacji technologicznych, OECD/EUROSTAT 1997, KBN, Warszawa 1999 [5] A. Payne, Marke-ting usług, PWE, Warszawa 1997.

INNOWACYJNE REGIONY EUROPY (IRE) [Innovating Regions in Europe]

to sieć zainicjowana przez Komisję Euro-pejską w 1996 roku, mająca na celu wspar-cie regionów w realizacji polityki innowacji, wymiany doświadczeń pomiędzy regiona-mi, w tym szczególnie w zakresie budowa-nia regionalnych strategii innowacji.

Wszyscy członkowie Sieci IRE definiująinnowacje, jako priorytet rozwoju i włą-czają go w program rozwoju regionu. W efekcie, sieć otwarta jest dla każdego regionu z Europy, który koncentruje dzia-łania na podnoszeniu zdolności innowa-cyjnej na rzecz rozwoju biznesu. Człon-kami Sieci IRE są konsorcja instytucji regionalnych, agencji rozwoju, instytucji otoczenia biznesu, uniwersytetów i cen-trów badawczych.

Istotnym sukcesem Sieci jest ciągła, zwiększająca się liczba członków. Obec-nie obejmuje ona ponad 200 regionów z 28 krajów; nie tylko członków Unii Europej-skiej, ale również Islandii, Bułgarii, Ru-munii i Norwegii. Wraz z rozwojem ini-cjatyw innowacyjnych (finansowanychz Funduszy Strukturalnych i 6 Programu Ramowego Badań i Nauki UE) zasięg Sieć IRE sukcesywnie się powiększa, w tym w ostatnich 3 latach również o regiony z nowych państw członkowskich.

Obecnie wśród członków Sieci IRE znajdu-je się dwanaście z szesnastu regionów z Pol-ski. Pięć z nich: woj. wielkopolskie, war-mińsko–mazurskie, opolskie, śląskie oraz zachodniopomorskie, od 2002 roku, czyli od początku realizacji projektów RIS NAC, fi-nansowanych w ramach 5 Programu Ramo-wego; kolejne: woj. mazowieckie, kujaw-sko–pomorskie, pomorskie, lubelskie, łódz-kie, dolnośląskie i małopolskie, od połowy 2005 roku, w efekcie rozpoczynających się projektów RIS NAC finansowanych z ko-lejnego, 6 Programu Ramowego.

Nad spójnością i poprawnością działa-nia czuwa Sekretariat Sieci z siedzibą w Luksemburgu, składający się z zespołu doświadczonych ekspertów w zakresie re-gionalnej polityki innowacji i zarządzania dużymi, międzynarodowymi sieciami. Se-

71

kretariat odpowiedzialny jest za codzien-ną pracę i zarządzanie Siecią, świadcząc liczne usługi na rzecz Członków.

Sieć IRE oferuje następujące usługi:

1. Rozpowszechnia informacje doty-czące osiągnięć i aktywności regio-nów, polityki innowacji oraz dobrych praktyk na obszarze Europy, przy po-mocy stron internetowych (www.in-novating-regions.org i www.rinno.org) oraz serii publikacji o Sieci i jej człon-kach (IRE Electronic Newsletter).

2. Helpdesk – udziela odpowiedzi na licznie kierowane pytania o Sieci IRE i jej członkach, ułatwianie dostępu do wiedzy i doświadczeń regionów, do-starczanie informacji o projektach (RITTS, RIS) i działaniach Komisji Europejskiej, pomoc w poszukiwaniu partnerów wśród członków Sieci, po-moc w poszukiwaniu ekspertów i wy-kładowców na organizowane konfe-rencje / spotkania.

3. Prowadzi punkt informacyjny o do-brych praktykach – wskazywanie osób i instytucji w regionach Europy zaangażowanych w realizację działań innowacyjnych.

4. Organizuje konferencje i warszta-ty – Sekretariat regularnie organizuje warsztaty dla członków Sieci w celu prezentacji doświadczeń w różnych obszarach regionalnej polityki inno-wacji. Co dwa lata organizowana jest konferencja plenarna Sieci.

5. Świadczy specjalną pomoc dla re-gionów państw Europy Środkowej i Wschodniej – Sekretariat IRE udzie-la wsparcia metodycznego w zakresie

realizacji i implementacji regionalnych strategii innowacji w tych krajach, or-ganizuje warsztaty metodyczne, spotka-nia, wydaje przewodniki metodyczne.

6. Zarządza podgrupami regionów – Sekretariat animuje i zarządza trze-ma podgrupami regionów w nastę-pujących obszarach: (i) powiązania nauka – przemysł, (ii) klastry i sieci, (iii) rozwój regionalnych profili inno-wacji. Sekretariat wspiera również po-wstawanie innych grup roboczych.

7. Organizuje wizyty studialne – po-przez wsparcie organizacji wizyt stu-dialnych z jednego do innych regio-nów – członków IRE.

8. Wspiera współpracę z innymi sie-ciami – Sekretariat IRE utrzymuje bliskie kontakty z innymi sieciami w Europie np.: IRC czy sieciami na-rodowymi.

Zasięg Sieci IRE

Michał KLEPKA

[1] www.innovating-regions.org

72

INNOWACYJNE ŚRODOWISKO PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [franc. milieu enterpreneurial innovante]

Rozwój koncepcji i.ś.p. przypisuje się regionaliście francuskiemu Ph. Ayda-lot, który w latach osiemdziesiątych XX w. próbował określić warunki zewnętrz-ne, konieczne dla powstawania przed-siębiorstw i ich zdolności do innowa-cji. Autor negował koncepcję postępu technicznego, według której innowację określają parametry techniczne, stoso-wane wszędzie w ten sam sposób. In-nowacja, według niego, jest związana z lokalnym środowiskiem przedsiębior-czości, jest ona owocem innowacyjności tego środowiska i odpowiada potrzebom rozwoju lokalnego. Prowadzi to autora do stwierdzenia, że źródłem innowacji nie jest przedsiębiorstwo, lecz właśnie „środowisko” (franc. milieu), w którym ono działa.

Prace rozpoczęte przez Ph. Aydalot są kon-tynuowane i rozwijane są przez Europej-ski Międzynarodowy Zespół Badawczy GREMI (Groupe de Recherche Européen sur les Milieux Innovateurs). Próbują one ująć w ramy teorii różne formy współza-leżności, które powstają na określonym obszarze, i które łącząc ze sobą bardzo różne elementy wpływają na rozwój in-nowacji i powstawanie nowych technolo-gii. Idea środowiska innowacyjnego roz-wijana była w celu pokazania i uświado-mienia terytorialnego charakteru procesu rozwoju.

Innowacyjne środowiska przedsiębior-czości postrzegane są jako pewien zbiór działalności i zachodzących między nimi relacji, mających swój wymiar przestrzen-ny. Grupuje ono w sposób spójny: system

produkcji, kulturę techniczną i jednost-ki ekonomiczne. Spójność tłumaczy się poprzez wyraźnie zdefiniowane i specy-ficzne dla tego zbioru zachowania. Posia-da on kulturę techniczną, wiedzę, swoje normy i wartości związane z działalno-ścią ekonomiczną. Te różnorodne elemen-ty generują określone, dające się skody-fikować zachowania, wynikające z regułwewnętrznej organizacji i mechanizmów regulacji. Przedsiębiorczość, organizacja, zachowania przedsiębiorstw, sposób stoso-wania techniki, zrozumienie reguł rynku i umiejętności są jednocześnie integralny-mi czynnikami składającymi się na środo-wisko i stanowią uwarunkowania kieru-jące zachowaniami aktorów i relacjami, które oni utrzymują.

Środowisko posiada pewne charaktery-styki pozwalające je wyodrębnić z oto-czenia. D. Maillat wskazuje na pięć jego aspektów, które definiują środowisko i naktóre składają się:

– obszar geograficzny, który nie musiposiadać precyzyjnie wykreślonych granic i pokrywać się z powierzch-nią administracyjną jednostek teryto-rialnych; reprezentuje pewną jedność wyrażającą się w identyfikowalnychi specyficznych zachowaniach;

– zbiór działających w jego obrębie ak-torów (przedsiębiorstw, instytucji ba-dawczych i kształcenia, lokalnych władz publicznych, kompetentnych i wykwalifikowanych osób); podmiotytworzące środowisko zachowują nie-zależność w podejmowaniu decyzji i autonomię w swoich wyborach stra-tegicznych;

– elementy materialne (przedsiębior-stwa, infrastruktura), niematerialne

73

(umiejętności, wiedza, zasady i regu-ły postępowania) i instytucje;

– logika organizacyjna (zdolność do współpracy), która prowadzi do lep-szego wykorzystania zasobów tworzo-nych wspólnie przez niezależnych ak-torów otwartych jeden na drugiego;

– logika uczenia się (zdolność do zmian), która wyraża się w zdolności poszcze-gólnych aktorów do modyfikowaniaswoich zachowań w czasie oraz do zastosowania nowych rozwiązań po-zwalających im na szybkie dostoso-wywanie się do zmian dokonujących się w ich technologicznym i rynko-wym otoczeniu; powiązania i zdol-ność uczenia się wywierają wpływ na rozwój umiejętności i wiedzy umoż-liwiających opanowanie i kierowanie procesami produkcji i wytwarzanie nowych produktów i nowych tech-nologii; w procesie tym wykształcają się normy postępowania pozwalające na zachowanie równowagi pomiędzy konkurencją a współpracą; bezpośred-nia współpraca jest zjawiskiem opar-tym na przyjętych zwyczajach i kon-wencjach i jej podstawą jest system wzajemnych oczekiwań dotyczących kompetencji oraz takich a nie innych reakcji w określonych sytuacjach.

W literaturze wyróżnia się trzy podejścia do badania środowiska:

1. Podejście mikro-analityczne. Opie-ra się ono na koncepcji niepewności, informacji i kosztów transakcji. Tak rozumiane środowisko redukuje nie-pewność z jaką ciągle konfrontowa-ne są firmy. Poprzez sieć nieformal-nych związków oraz funkcjonalnych współzależności, jakie zawsze wy-

stępują między przedsiębiorstwami, umożliwia ono zdobycie, transmisję, selekcję i kontrolę informacji. Przy takim podejściu środowisko postrze-gane jest jako struktura alternatywna do rynku i zhierarchizowanych orga-nizacji ekonomicznych, umożliwiają-ca poszczególnym aktorom redukcję kosztów transakcji.

2. Podejście z punktu widzenia roli po-znawczej, jaką odgrywa środowisko. Podejście to wykorzystuje takie pojęcia jak: uczenie się, zdobywanie umiejęt-ności i kultura techniczna. Środowisko jako takie grupuje w swoim zbiorze aparat produkcyjny, kulturę technicz-ną i aktorów. Przedsiębiorczość, różne formy organizacji, zachowania przed-siębiorstw, umiejętności i sposób uży-wania techniki są elementami, które jednocześnie integrują i tworzą środo-wisko. Powstawanie środowiska po-strzegane jest jako proces percepcji, rozumienia i powtarzających się dzia-łalności. Taka definicja kładzie naciskna dwie podstawowe cechy środowi-ska. Z jednej strony postrzegane jest ono jako proces, a nie jako statyczny zbiór zasobów, z drugiej – podkreśla ważność lokalnego rynku pracy. Ten ostatni umożliwia cyrkulację i wymia-nę umiejętności oraz reprodukcję lo-kalnej kultury technicznej, co w kon-sekwencji prowadzi do reprodukcji i transformacji samego środowiska.

3. Podejście organizacyjne. Środowi-sko składa się z różnych form orga-nizacyjnych, które układają strategie przedsiębiorstw według podwójnej lo-giki: „globalizacji” i „terytorializacji”. Szczególną cechą środowiska inno-wacyjnego jest stworzenie takich pro-cesów, które umożliwiają połączenie

74

strategii rozwoju firm w skali ponadte-rytorialnej, globalnej z organizacją lo-kalnego systemu produkcyjnego, zwią-zanego z określonym terytorium.

Środowisko będzie innowacyjne wów-czas, jeśli potrafi „wyłapywać” i przy-swajać informacje, które pozwalają na wytwarzanie nowych produktów, względ-nie na nową organizację procesu pro-dukcyjnego. W tym celu musi ono wy-korzystywać swoje relacje z otoczeniem i wchodzić w interakcje ze „światem ze-wnętrznym”. Informacje te, integrowa-ne z lokalnymi umiejętnościami, prowa-dzą w pewnym momencie do powstania umiejętności specyficznych dla danegośrodowiska, które określają jego przewa-gę konkurencyjną. Aby środowisko było innowacyjne musi spełniać co najmniej dwa warunki:

– musi być otwarte na swoje otoczenie i bardzo wrażliwe na zmiany w nim zachodzące; cechy te zwiększają jego umiejętność absorpcji korzyści ze-wnętrznych (informacji i zasobów) generowanych przez to otoczenie;

– otrzymywane korzyści muszą być absorbowane przy pomocy mechani-zmów rynkowych oraz kultury i techni-ki specyficznej dla danego środowiska;tylko wtedy będą efektywnie wykorzy-stane do powstawania nowych, lep-szych rozwiązań stosowanych w pro-cesie produkcji.

Koncepcja innowacyjnego środowiska przedsiębiorczości kładzie nacisk na jego rolę jako inkubatora, w którym interak-cje między podmiotami gospodarczymi rozwijane są poprzez uczenie się w trak-cie wielostronnych transakcji tworzą-cych efekty zewnętrzne specyficzne dla

innowacji. Środowisko jest organizacją przestrzenną, w której nie tyle liczy się kontrola kosztów odległości, co efekty społeczne wynikające z koordynacji i wza-jemnych relacji. Przedsiębiorstwa przekra-czają ograniczenia wynikające ze zwykłej konkurencji i zaczynają wspólnie rozwa-żać problemy technologiczne, uczą się na-wzajem i poszukują wspólnych rozwiązań. Ta współpraca, mająca miejsce w danej przestrzeni geograficznej, przybiera naj-częściej formę sieci.

Aleksandra JEWTUCHOWICZ

Literatura: [1] Ph. Aydalot, Trajectoires tech-nologiques et milieux innovateurs [w:] Ph. Ay-dalot (red.), Milieux innovateurs en Europe, GREMI, Paris 1986 [2] D. Maillat, Milieux innovateurs et dynamique territoriale [w:] A. Rallet A. Torre, Economie industrielle et économie spatiale, Economica, Paris 1995 [3] D. Maillat, Globalizacja, terytorialne sys-temy produkcyjne i środowiska innowacyjne, Rector’s Lectures, no 52, Akademia Ekono-miczna w Krakowie, Kraków 2002 [4] D. Ma-illat, M. Quévit, L. Senn (red.), Reseax d’inno-vation et milieux innovateurs: un pari pour le développement régional, IRER, EDES, Neu-châtel 1993 [5] A. Jewtuchowicz, Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Uni-wersytet Łódzki, Łódź 2005.

INNOWACYJNOŚĆ

jest cechą podmiotów gospodarczych lub gospodarek, oznaczającą zdolność do two-rzenia i wdrażania →innowacji, jak rów-nież ich absorpcji, wiążącą się z aktyw-nym angażowaniem się w procesy inno-wacyjne i podejmowanie działań w tym kierunku; oznacza również zaangażowanie w zdobywanie zasobów i umiejętności nie-zbędnych do uczestniczenia w tych proce-

75

sach. Bardzo często mierzona jest ilością tworzonych i wdrażanych innowacji oraz nakładami przeznaczanymi przez przed-siębiorstwa na działania w tym zakresie. Innowacyjność wiąże się z posiadanymi zasobami (ludzkie, rzeczowe, kapitało-we, informacyjne), ale także umiejętno-ścią ich wykorzystania, czyli dojrzałością innowacyjną. Dojrzałość innowacyjna to odpowiedni poziom kultury organizacyj-nej, warunkujący wykorzystanie przedsię-biorczości, innowacyjności, kreatywno-ści oraz innych zdolności do tworzenia, absorbowania i wprowadzania innowa-cji w różnych dziedzinach. Dojrzałość innowacyjna może być traktowana jako specyficzny zasób dla podmiotów go-spodarczych, będący swoistą kompilacją prostszych zasobów o charakterze mate-rialnym (np. środki finansowe, warunkido pracy) i niematerialnym (np. umiejęt-ności, zdolności).

Innowacyjność może być postrzegana na poziomie: (1) jednostkowym, (2) organi-zacyjnym i (3) makroekonomicznym.

Na poziomie jednostkowym innowacyj-ność jest określana przez kompetencję in-nowacyjną, która określa właściwości jed-nostki, warunkujące jej postawę w proce-sie zmiany. Kompetencja innowacyjna jest silnie skorelowana z plastycznością innowacyjną (skłonność i łatwość, zdol-ność do poddawania się procesom inno-wacyjnym) i umiejętnością uczenia się – im wyższa jest kompetencja innowacyj-na, tym lepsze przystosowanie wykazuje jednostka w zakresie uczenia się i tym wyższą plastycznością się charakteryzu-je. Wiedza zdobywana w procesie ucze-nia się wspomaga wprowadzanie zmian w organizacji, co z kolei powoduje zdoby-wanie nowej wiedzy, która wyzwala ko-lejne potrzeby. Twórcze napięcie, towa-

rzyszące procesom uczenia się, pobudza potrzebę pogłębiania umiejętności teore-tycznych i praktycznych (kompetencji) do zarządzania innowacjami. W procesie uczenia się kształtują się także postawy, warunkujące tworzenie zachowań inno-wacyjnych. Wykorzystanie możliwości uczenia się w organizacji pozwala wypra-cować postawy proinnowacyjne, nasta-wione na inicjowanie, kreowanie i wdra-żanie zmian, a przez to podniesienie efek-tywności ekonomicznej jej działalności. O innowacyjności jednostki decyduje tak-że motywacja innowacyjna, definiowa-na jako mechanizm akceptowania nowo-ści, generujący postawę jednostki wobec innowacji. Motywacja innowacyjna może być warunkowana przez trzy mechanizmy sprawcze, sterujące działaniami jednostki: lęk, korzyść własna, korzyść społeczna. Lęk jako czynnik motywacyjny jest sta-nem niepokoju, który powoduje, że oso-ba traktuje sytuację zmiany jako źródło zagrożenia dla posiadanych albo upra-gnionych wartości. Jeśli lęk jest głównym mechanizmem motywującym, normal-ną reakcją jest unikanie zmiany i obrona przed jej wprowadzeniem. W przypadku analizowania korzyści własnej jednost-ka wartościuje w sposób racjonalny ko-rzyści i straty, jakie może jej przynieść wprowadzenie innowacji. Wynik tej ana-lizy prowadzi do wypracowania stanowi-ska decydującego o chęci wdrożenia lub odrzuceniu danej innowacji. Analiza pro-fitów i strat, jakie zmiana może przynieśćdla ogółu społeczności (korzyść społecz-na), w związku z uczestnictwem jednostki w procesach innowacyjnych, może skłonić ją do przyjęcia akceptacyjnej lub obron-nej postawy wobec innowacji. Motywa-cja do wprowadzania innowacji w dużej mierze wynika z radości robienia czegoś, co nigdy dotąd nie zostało zrobione. Do czynników generujących innowacyjność

76

jednostki zalicza się także zdolność in-nowacyjną, która jako cecha jednostki określa jej wewnętrzne i nabyte predys-pozycje do tworzenia, implementowania i adaptacji innowacji z otoczenia, ale tak-że jej podatność na wpływ czynników ze-wnętrznych, warunkujących takie zacho-wania. Zdolność innowacyjna może być przedmiotem oceny w procesie rekrutacji pracowników.

Innowacyjność organizacji rozpatrywa-na jest przez pryzmat jej potencjału in-nowacyjnego. Potencjał ten rozumie się jako zdolność podmiotu gospodarczego do opracowywania projektów, wdrażania oraz rozpowszechniania innowacji. Poten-cjał innowacyjny przedsiębiorstwa two-rzą jego pracownicy oraz warunki w ja-kich funkcjonują. Bardzo ważnym czyn-nikiem tworzącym ten potencjał jest układ organizacyjny podmiotu, procedury pro-cesów innowacyjnych, a także wprowa-dzone innowacje, umożliwiające genero-wanie nowych rozwiązań. Bardzo często udoskonalenie wprowadzone w jednej dziedzinie wpływa w zasadniczym stop-niu na możliwości dokonania usprawnień w innej. Wszystkie te elementy wpływa-ją na siebie tworząc całość. Wdrożone innowacje produktowe (np. systemy in-formatyczne, technologie komputerowe) pozwalają bardzo często na wprowadze-nie zmian organizacyjnych. Z kolei wpro-wadzenie nowatorskich rozwiązań kie-rowniczych przeważnie warunkuje moż-liwość wdrożenia innowacji w zakresie usług. Postuluje się, że innowacyjność przedsiębiorstwa zależy od jednoczesnych zmian we wszystkich wymienionych ob-szarach. Dlatego też obecnie zwraca się uwagę na rozwijanie potencjału innowa-cyjnego przedsiębiorstwa we wszystkich obszarach, symultanicznie.

Z makroekonomicznego punktu widzenia mówi się o innowacyjności gospodarki/ regionów. Innowacyjność tą rozumie się jako zdolność i chęć podmiotów tej go-spodarki/ regionów do ciągłego poszuki-wania i wykorzystywania w praktyce go-spodarczej wyników badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów, wynalazków, do-skonalenia i rozwoju wykorzystywanych technologii produkcji materialnej i niema-terialnej (usługi), wprowadzania nowych metod i technik w organizacji i zarządza-niu, doskonalenia i rozwijania infrastruk-tury oraz zasobów wiedzy.

Innowacyjność jest uznawana za jeden z najbardziej progresywnych czynników rozwoju społeczno-ekonomicznego, rów-nież w wymiarze lokalnym. Generalnie można wyodrębniać trzy typy układów terytorialnych:

– zdolne do generowania innowacji,

– niezdolne do generowania innowacji, ale zdolne do ich absorpcji i dyfuzji,

– niezdolne ani do jednego, ani do dru-giego.

Jednocześnie, mając na uwadze rozwój układów terytorialnych, można wydzielić dwa poziomy absorpcji innowacji, są to:

– absorpcja bierna, będąca zdolnością regionu lub obszaru do przyjęcia po-zytywnej odpowiedzi rynków docelo-wych, w tym inwestorów, na podej-mowane działania;

– absorpcja czynna, polegająca również na zdolności do kreowania i rozwoju skutków tych działań poprzez wyko-

77

rzystanie i wzmacnianie →efektu sy-nergicznego.

Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] K. Witkowski, Czynniki konku-rencyjności regionu: uwarunkowania rozwo-ju gospodarczego i społecznego, „Ekonomia” nr 5/ 2002 [2] A. M. Manek, Osobiste i spo-łeczne aspekty pracy, Politechnika Lubelska, Lublin 1997 [3] G. D. Hughes, Three proces-ses for creating innovative strategies www.unc.edu/~gdhughes/ Processes.htm [4] I. Bielski, Przebieg i uwarunkowania procesów innowa-cyjnych, Biblioteka Menedżera i Służby Pra-cowniczej, z. 187, Bydgoszcz 2000.

INTERNET

zgodnie z przyjętą w 1995 r. przez Fede-ralną Radę ds. Sieci (The Federal Networ-king Council) w USA definicją, oznaczaglobalny system informacyjny, który:

1) jest logicznie połączony przez global-ną, jednorodną przestrzeń adresową opartą na protokole transmisji Inter-net Protocol lub jego rozszerzeniach;

2) jest w stanie zapewnić komunikację przy użyciu Transmission Control Pro-tocol/ Internet Protocol oraz (lub) in-nych protokołów zgodnych z Internet Protocol;

3) dostarcza, wykorzystuje, udostępnia publicznie lub prywatnie usługi wyż-szego poziomu (high level services), oparte na komunikacji i związanej z nią infrastrukturze.

Internet jest szczególnym aspektem tech-nologii informacyjnej, odgrywającym nie-małą rolę w przemianach: kulturowych,

społecznych, politycznych itp. Jego trój-elementowa struktura (sieci oparte o pro-tokoły TCP/IP, użytkująca ją społeczność, zasoby znajdujące się w niej), pozwala do-strzec rozróżnienie pomiędzy jego tech-nicznym, społecznym i informacyjnym aspektem.[1]

Światowa sieć zapewnia zaspokajanie różnorodnych potrzeb codziennych (za-kupy, aukcje, bankowość internetowa i.in.), ułatwia komunikację (poczta inter-netowa, czaty, panele dyskusyjne i.in.), pozwala obserwować bieżące wydarze-nia, nawet ze znacznego oddalenia (np. zamachy terrorystyczne na Nowy York), zapewnia rozrywkę (muzyka, film, ga-leria), edukację i rozwój (dostęp do za-sobów, e-learning itp.). Wnikając we wszystkie sfery życia Internet stał się modyfikatorem tak prywatnej, jak i za-wodowej egzystencji. Cyberprzestrzeń stwarza możliwości nieograniczonego rozwoju osobistego i zawodowego, ale jednocześnie jest miejscem wykorzy-stywanym do działalności przestępczej i terrorystycznej (handlu bronią, żywym towarem, narkomanii, zastraszania), roz-powszechniania treści szkodliwych (por-nografii, przemocy), przestępstw finan-sowych, handlowych itd. Tym kwestiom poświęca się coraz więcej uwagi i po-dejmuje próby kontroli tego narzędzia, które już dawno przestało być domeną wojskowych i naukowców, a stało się dostępne zarówno prawym obywatelom tego świata, jak i tym, którzy działają na ich szkodę.[8]

Upowszechnienie Internetu nastąpiło w 1995 roku, a jego początki sięgają roku 1969. Wtedy amerykańska ARPA (Advan-ced Research Projects Agency) połączyła w ponadregionalną sieć ARPANET czte-ry komputery. Operacja skierowana była

78

na wojskowe potrzeby lepszego wykorzy-stania pojemności komputerów, zabezpie-czenia dysponowania danymi oraz możli-wości komunikacyjnych na wypadek kon-fliktu. W efekcie jednak zapoczątkowałarozwój światowej sieci komunikacyjnej na skalę, jakiej nie przewidzieli uczest-nicy tej operacji.

O globalności i dostępności sieci świad-czą liczby: w 1995 roku we wszystkich krajach podłączonych do Internetu znaj-dowało się łącznie 16 mln użytkowników, we wrześniu 2000 roku liczba ta wynosiła 378 milionów, co stanowiło 6,2% ludności świata[2]. Ekspansywny rozwój spowo-dował, iż w 2004 roku liczbę użytkowni-ków sieci światowego Internetu szacowa-no na blisko 700 mln, a według prognoz pod koniec 2006 roku liczba użytkowni-ków wyniesie 1 mld osób.

Liczbowo najwięcej osób korzystających z Internetu jest w USA (155 mln) i w Eu-ropie; w Niemczech (35 mln) oraz w Wiel-kiej Brytanii (24 mln). Biorąc pod uwagę odsetek osób korzystających z sieci w da-nym kraju przodują: USA, Finlandia, Sin-gapur, Japonia, Szwecja, Holandia.

Historia polskiego Internetu sięga roku 1990, gdy Polska została oficjalnie przy-łączona do międzynarodowej sieci kom-puterowej EARN, do węzła w Kopenha-dze. Rok później, uruchomiono pierwsze połączenie internetowe z zagranicą. Od tego czasu Internet zyskuje coraz więk-szą popularność. Obecnie 21% dorosłych Polaków deklaruje, że ma dostęp do In-ternetu w domu, a ponad 26%, że syste-matycznie z niego korzysta.[3]

W sieci funkcjonuje ponad 2 mln witryn WWW, a codziennie pojawia się ok. 1 mln nowych stron internetowych. Ilość dostęp-

nych materiałów rośnie szybciej, niż licz-ba użytkowników.

Próbą systemowego opisu funkcjonowa-nia Internetu jest wyróżnienie i opis jego poszczególnych elementów składowych. Z punktu widzenia użytkowników określa się go angielskim skrótem 4C – commu-nication (porozumiewanie się), commerce (handel), community (wspólnota), content (zawartość). Przy czym porozumiewanie się stanowi podstawową funkcję Interne-tu, realizowaną przy pomocy takich na-rzędzi jak: poczta elektroniczna czy gru-py dyskusyjne. Handel stanowi element coraz powszechniejszej wymiany pomię-dzy podmiotami gospodarczymi, organi-zacjami, osobami fizycznymi; przybiera-jąc również formę usług finansowych (np.bankowość internetowa) i niefinansowych(np. pośrednictwo pracy, pomoc prawna, pomoc medyczna itp.). Wspólnota z kolei powstaje dzięki możliwościom komuni-kacyjnym różnych grup ludzi, gdzie zni-kają bariery granic państwowych, odle-głości geograficznej i innych ograniczeńwynikających z wymogów tradycyjnych wspólnot. Czwarty i ostatni wymiar – za-wartość – jest istotą powszechności infor-macji. Internet, bowiem zawiera informa-cje niemal na każdy temat, pozostając naj-większą biblioteką świata.[2]

Obecnie większość uwagi koncentruje się na witrynach internetowych, 80% wydat-ków w handlu internetowym stanowi wy-miana pomiędzy firmami. Czynnikiem,który szczególnie ekscytuje inwestorów jest przewidywany wzrost obrotów inter-netowych. Oczekuje się, że do 2010 r. za-kupy elektroniczne stanowić będą około 20% całości handlu detalicznego i blisko 100% zakupów realizowanych przez fir-my, w tym także zakupu nowych tech-nologii.

79

Internet jest narzędziem ułatwiającym glo-balny transfer technologii i tworzy możli-wość efektywnego zarządzania procesami innowacyjnymi.

Mariusz GOŁĘBIOWSKI Małgorzata MATUSIAK

Literatura: [1] J.Zieliński, Wiadomości Inter-netowe www.winter.pl/czym.html [2] www.arthurandersen.com.pl [3] Internet i kompu-tery w gospodarstwach domowych. Komuni-kat z badań, CBOS, Warszawa, marzec 2004 [4] P. Doyle, Marketing wartości, Felberg SJA, Warszawa 2003 [5] M. Adamska (red.), Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa 2004[6] L. Kiełtyka, Komunikacja w zarządza-niu. Techniki narzędzia i formy przekazu in-formacji, Placet, Warszawa 2002 [7] Shop-ping around the Web, „The Ekonomist” 2000 [8] T. Goban-Klas P. Sienkiewicz, Społeczeń-stwo informacyjne s. 38–42, www.users.uj.edu.pl/~usgoban/agh.html

JEDNOSTKI BADAWCZO- -ROZWOJOWE [branch R&D units]

działają na podstawie Ustawy o jed-nostkach badawczo-rozwojowych z dn. 25.07.1985 r. (ostatnia nowelizacja z 26.10.2000 r.). Zgodnie z Ustawą (art. 1) jednostkami badawczo-rozwojowymi są państwowe jednostki organizacyjne, wy-odrębnione pod względem prawnym, orga-nizacyjnym i ekonomiczno-finansowym,tworzone w celu prowadzenia badań na-ukowych i prac badawczo-rozwojowych, których wyniki powinny znaleźć zastoso-wanie w określonych dziedzinach gospo-darki narodowej i życia społecznego. Jed-nostki badawczo-rozwojowe mogą działać jako instytuty, ośrodki badawczo rozwo-jowe lub laboratoria. Do zadań jednostek

badawczo-rozwojowych (art. 2) w szcze-gólności należy:

– prowadzenie badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych oraz przysto-sowywanie ich wyników do wdraża-nia w praktyce,

– upowszechnianie wyników badań na-ukowych i prac rozwojowych,

– podejmowanie działalności w zakre-sie doskonalenia metod prowadzenia badań naukowych i prac badawczo--rozwojowych,

– prowadzenie działalności uzupełnia-jącej, a w szczególności w zakresie szkolenia, informacji naukowej, tech-nicznej i ekonomicznej, wynalazczo-ści oraz własności przemysłowej i in-telektualnej,

– opracowywanie analiz i ocen dotyczą-cych stanu i perspektyw rozwoju po-szczególnych dziedzin nauki i techniki, a także propozycji w zakresie wyko-rzystania w kraju osiągnięć światowej nauki i techniki.

Jednostki badawczo-rozwojowe posiada-jące uprawnienia do nadawania stopni na-ukowych oraz odpowiednie warunki ma-terialno-techniczne mogą prowadzić stu-dia podyplomowe.

Znowelizowana w 2000 r. Ustawa prze-widuje różne formy przekształceń struk-turalnych i własnościowych, w tym ko-mercjalizację i prywatyzację jednostki badawczo-rozwojowej; zgodnie z Usta-wą o komercjalizacji i prywatyzacji. Wy-dane na podstawie Ustawy Rozporządze-nie Rady Ministrów z dn. 24.07.2001 r. w sprawie szczegółowych warunków i try-

80

bu łączenia, podziału, reorganizacji i li-kwidacji jednostek badawczo-rozwojo-wych, przewiduje różne formy konsoli-dacji jednostek badawczo-rozwojowych. Jednak możliwości praktycznych działań wynikających z tych przepisów, z uwagi na dużą zachowawczość zarówno orga-nów nadzorczych, jak i dyrekcji jedno-stek badawczo-rozwojowych, nie są wy-korzystane.

Jednostka badawczo-rozwojowa może otrzymać status państwowego instytutu badawczego (art. 12a – PIB), jeżeli za-istnieje potrzeba powierzenia temu in-stytutowi do wykonywania w sposób cią-gły zadań (art. 12b) szczególnie ważnych dla planowania i realizacji polityki pań-stwa, których wykonanie jest niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa publicz-nego, obronności i bezpieczeństwa kraju, działania wymiaru sprawiedliwości oraz dziedzictwa narodowego, edukacji i kul-tury oraz jakości życia obywateli. Zakres zadań państwowego instytutu badawcze-go, ustala Rada Ministrów w programach wieloletnich.

Aktualnie działa mniej niż 200 jednostek badawczo-rozwojowych, wśród których najliczniejszą grupę (ok. 110) stanowią jednostki nadzorowane przez Ministra Go-spodarki. Liczną grupę jednostek nadzo-rują także resorty obrony narodowej, bu-downictwa i transportu, rolnictwa i rozwo-ju wsi oraz ochrony zdrowia. Największa koncentracja jednostek badawczo-rozwo-jowych ma miejsce w województwie ma-zowieckim i śląskim.

Jednostki badawczo-rozwojowe stano-wią bardzo różnorodną grupę podmio-tów. Charakteryzują się zatrudnieniem od 30 do 800 pracowników, przychoda-mi od 2 do 180 mln zł, wynikami finan-

sowymi od start na poziomie ok. 10 mln do zysków dochodzących do 20 mln zł. Najlepsze z nich są liderami we współpra-cy z przedsiębiorcami, odpowiedzialny-mi za większość wdrożeń wyników prac badawczych finansowanych ze środkówpublicznych do gospodarki.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa o jednostkach bada-wczo-rozwojowych z dn. 25.07.1985 r., Dz.U. 01.33.388.

JOINT VENTURE

to przedsięwzięcie oparte na wkładzie kapitału dwóch lub więcej (w Polsce możliwe 100% kapitału zagraniczne-go), niezależnych od siebie pod wzglę-dem ekonomicznym, prawnym i admini-stracyjnym, partnerów z różnych krajów, którzy wspólnie tworzą przedsiębiorstwo, zarządzają nim i ponoszą ryzyko wspól-nej działalności. W szerszym znaczeniu oznacza współpracę między jednostkami zagranicznymi w postaci umów dżentel-meńskich, kontraktów, umów (licencyj-nych, franchisingowych). Dopuszczal-ne są wszystkie formy prawne, nie jest wymagana osobowość prawna. Główny-mi celami joint venture są: powiększa-nie zysku, zapewnienie większego rynku zbytu, dostęp do zagranicznych techno-logii i metod zarządzania, dostęp do ta-niej siły roboczej, ograniczanie kosztów (transport), korzystanie z różnorodnych ulg podatkowych i subwencji czy ogra-niczanie skutków zmian kursów walut. Polscy przedsiębiorcy cenią sobie przede wszystkim: możliwość pozyskania źró-deł finansowania inwestycji, dostęp doobcego rynku zbytu oraz transfer tech-nologii i metod nowoczesnego zarzą-

81

dzania. Można wyróżnić cztery formy joint venture:

1) narodowe (partnerzy pochodzą z tego samego kraju);

2) zagraniczne (podmioty z różnych kra-jów, bez udziału kraju przyjmujące-go);

3) międzynarodowe (przedsięwzięcie ma miejsce w kraju jednego z partnerów);

4) mieszane (podmiotami są zagranicz-ne liczne przedsiębiorstwa i rząd kra-ju przyjmującego).

W większości krajów istnieje specjalne ustawodawstwo dotyczące zasad tworze-nia joint ventures. Korzyści z j.v. spowo-dowały zastępowanie oddziałów za gra-nicą na rzecz wspólnych przedsięwzięć. Ryzyko wiąże się z ustalaniem najlepszej pozycji wyjściowej, bowiem zaintereso-wane strony negocjują w kwestii wkładu kapitału przez przedsiębiorstwa, nazwy wspólnego przedsiębiorstwa, położenia firm, rozdysponowania stanowisk kie-rowniczych, podziału zysku.

Mariusz GOŁĘBIOWSKI

Literatura: [1] W. Pomykało (red.), Encyklo-pedia biznesu, Warszawa 1995 [2] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, W. Wong, Mar-keting. Podręcznik europejski, PWE, War-szawa 2001.

KLASTER [cluster]

to specyficzna forma organizacji produk-cji, polegająca na koncentracji w bliskiej przestrzeni elastycznych przedsiębiorstw prowadzących komplementarną działal-

ność gospodarczą. Podmioty te równo-cześnie współpracują i konkurują między sobą, posiadają także relacje z innymi in-stytucjami działającymi w danej sferze. Podstawą powstania klastra są koopera-cyjne powiązania występujące pomiędzy podmiotami, generujące procesy powsta-wania specyficznej wiedzy oraz zwiększa-jące zdolności adaptacyjne.

Klaster może więc być rozumiany jako przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powią-zanych rozbudowaną siecią relacji o for-malnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych o wspólną trajektorię rozwoju (np. technologiczną, wspólne rynki do-celowe, strategię marketingową itd.), jed-nocześnie konkurujących i kooperujących w pewnych aspektach działania. Klaster jest więc ponadbranżową siecią formal-nych i nieformalnych powiązań pomiędzy producentami, ich dostawcami i odbior-cami, instytucjami sektora nauki i techni-ki. Klaster charakteryzuje się intensywny-mi przepływami informacji i wiedzy oraz wysokim poziomem jednoczesnej konku-rencji i kooperacji.

Na podstawie różnorodnych definicji wy-stępujących w literaturze przedmiotu, moż-na określić wspólne cechy charakterystycz-ne i wyróżniające klaster od innych form organizacji produkcji; są to: koncentracja przestrzenna – interakcyjność – powiąza-nia – wspólna trajektoria rozwoju – konku-rencja i kooperacja. W ogólnych zarysach, klaster jest przestrzenną formą organizacji produkcji zbliżoną do koncepcji Marsha-lowskich dystryktów przemysłowych.

Klaster jest strukturą ułatwiającą prze-pływ informacji, sprzyjającą procesom uczenia się i pobudzającą innowacyj-ność. Funkcjonowanie k. prowadzi do po-

82

prawy zdolności konkurencyjnych pod-miotów gospodarczych w nim uczestni-czących. Klaster nie jest jednak prostą sumą poszczególnych podmiotów, ale powstałą w wyniku interakcji i syner-gii, przestrzenną formą organizacji pro-dukcji zwiększającą elastyczność i kon-kurencyjność.

Klaster jest spolszczeniem angielskiego terminu „cluster”. W literaturze polskoję-zycznej funkcjonuje również pojęcie „gro-na” oraz przeniesione z języka francuskiego pojęcie „lokalny system produkcyjny”.

W literaturze przedmiotu można odnaleźć różnorodne typologie klastrów. Możemy między innymi wskazać:

– klaster pokrewny włoskim dystryktom przemysłowym, którego najbardziej znanym przykładem jest słynna ame-rykańska Dolina Krzemowa. Ten typ klastra charakteryzuje się m.in.: domi-nacją małych i średnich przedsiębiorstw, silną specjalizacją, jak również silną wzajemną rywalizacją. Fundamentem tego typu klastra jest system powiązań sieciowych opartych przede wszystkim na zaufaniu. Występowanie tych czynni-ków umożliwia m.in. elastyczną specja-lizację, wysoką produktywność oraz bu-dowanie potencjału innowacyjnego;

– klaster typu hub-and-spoke charak-teryzujący się koegzystencją dużych lokalnych przedsiębiorstw, powiąza-nych hierarchicznie z rozległa grupą firm sektora MSP (np. Seattle – Boeingczy Toyota City). Klaster tego typu ba-zuje w dużym stopniu na sile wielkich lokalnych korporacji, charakteryzując się jednocześnie elastycznością dzia-łania oraz wykorzystaniem przewag kosztowych;

– klaster satelitarny z dominującym udziałem przedsiębiorstw sektora MSP, uzależnionych od przedsiębiorstw ze-wnętrznych, którego przewaga lokali-zacyjna opiera się z reguły na niższych kosztach (np. Research Triangle Park w Północnej Karolinie, region Manaus w Brazylii).

Rozwój i powstawanie klastrów obser-wujemy zarówno w tradycyjnych, jak i innowacyjnych sektorach gospodarki. Innowacyjne klastry to systemy powią-zane z międzynarodową bazą wiedzy, a ich globalna otwartość stanowi kluczo-wy element ich sukcesu. Według klasyfi-kacji OECD, z punktu widzenia innowa-cyjności, można wskazać:

– klastry oparte na wiedzy – skupiające firmy, dla których istotny jest bezpo-średni dostęp do badań podstawowych oraz publicznych instytucji badaw-czych i uczelni wyższych (typ charak-terystyczny dla przemysłu lotniczego, chemicznego, elektronicznego);

– klastry oparte na korzyściach skali – skupiające firmy powiązane z insty-tutami technicznymi i uniwersytetami prowadzące własne badania na ogra-niczona skalę (typ charakterystyczny dla przemysłu samochodowego, ma-szynowego);

– klastry wyspecjalizowanych dostawców – skupiające przedsiębiorstwa o dużej intensywności B+R, kładące nacisk na innowacje produktowe; przedsiębior-stwa te zazwyczaj zlokalizowane są bli-sko siebie oraz klientów i użytkowni-ków (typ charakterystyczny dla firm pro-dukujących komponenty do złożonych systemów produkcyjnych, np. oprogra-mowanie i sprzęt komputerowy);

83

– klastry uzależnione od dostawcy – sku-piające firmy importujące technologiew formie dóbr kapitałowych i półpro-duktów, których działalność innowacyj-na determinowana jest przez zdolności do współdziałania zarówno z dostaw-cami, jak i usługami posprzedażnymi (typ charakterystyczny dla tradycyj-nych gałęzi: przemysłu przetwórczego, włókienniczego, rolnictwa, leśnictwa, przemysłu meblarskiego, metalowego oraz sektora usług).

Najczęściej klastry powstają spontanicz-nie, w wyniku lokalnej, oddolnej inicja-tywy, nie zaś działań władz publicznych. Coraz częściej jednak władze publiczne stosują instrumenty mające stymulować współpracę między lokalnymi aktorami w celu uruchomienia mechanizmów budo-wy klastrów. W państwach słabiej rozwi-niętych (np. Meksyk ze względu na brak inicjatywy oddolnej wynikającej z oba-wy przed kooperacją, przy niskiej chłon-ności rynku), próbuje się inspirować po-wstawanie klastrów odgórnie tj. poprzez tworzenie publicznych, lokalnych insty-tucji mających na celu stymulowanie in-nowacji i współpracy.

Powstanie klastrów może też być inspiro-wane przez uniwersytet czy inny ośrodek badawczo-rozwojowy, który realizuje po-litykę tworzenia sieci z lokalnymi przed-siębiorstwami. W ten sposób powstał np. mikroelektroniczny klaster Aix-Rousset we Francji.

Aleksander BĄKOWSKI Aleksandra NOWAKOWSKA

Literatura: [1] M.E. Porter, The Competitive Avantage of Nations, MacMillan, London, 1990 [2] M.E. Porter, Clusters and the new Economics of Competitions, Harvard Busi-

ness Review, 1988 [3] M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001 [4] Re-gionalny system innowacyjny w wojewódz-twie pomorskim, Polska Regionów, IBNGR, Gdańsk 2001 [5] Typologia brytyjskiego De-partament Handlu i Przemysłu, DTI 2001 [6] Boosting Innovation – The Cluster Ap-proach, OECD 1999 [7] Innovative Clusters, OECD 2001 [8] T. Padmore, H. Gibson, Mo-deling regional innovation and competitive-ness [w:] Local and regional systems of in-novation, London 1998.

KNOW-HOW [wiedzieć jak]

zgodnie z definicją zawartą w rozporzą-dzeniu Komisji Europejskiej nr 772/2004 z dn. 7.04.2004 r. W sprawie stosowania art. 81, ust. 1 Traktatu Europejskiego, dotyczącego transferu technologii, ozna-cza pakiet nieopatentowanych informacji praktycznych, wynikających z doświad-czenia i badań, które są:

– niejawne, czyli nie są powszechnie znane lub łatwo dostępne,

– istotne, czyli ważne i użyteczne z punk-tu widzenia wytwarzania produktów objętych umową,

– zidentyfikowane, czyli opisane w wy-starczająco zrozumiały sposób, aby można było sprawdzić czy spełniają kryteria niejawności i istotności.

Te praktyczne informacje składające się na know-how powinny być utrwalone na ja-kimś nośniku. W umowach know-how cho-dzi o to, że jedna strona przekazuje drugiej pewien opis procesu technologicznego czy organizacyjnego za wynagrodzeniem. Dru-ga strona zobowiązuje się do zachowania w tajemnicy przekazywanej wiedzy.

84

Know-how musi mieć charakter sekretu lub nowości i może być chronione lub nie chronione patentami. Element sekretu po-woduje, że dany wyrób posiada wartość ekonomiczną, jak towar. W odróżnieniu od patentów, know-how nie jest chronio-ne specyficznym prawem. Kradzież se-kretu know-how może być zaskarżona do sądu wyłącznie z tytułu naruszenia zasad konkurencji.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Rozporządzenie Komisji Euro-pejskiej nr 772/2004 z dn. 7.04.2004 r. w spra-wie stosowania art. 81, ust. 1 Traktatu Euro-pejskiego dotyczącego transferu technologii [2] P. Waglewski, Prawo & Internet www.va-gla.pl

KOMERCJALIZACJA TECHNOLOGII [technology commercialization]

w szerokim znaczeniu pojęciem k.t. okre-śla się całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią →know-how do praktyki gospodarczej. Ko-mercjalizację technologii można określić jako proces zasilania rynku nowymi tech-nologiami. Obejmuje on wszelkiego ro-dzaju formy dyfuzji innowacji oraz edu-kacji technicznej.

Proces komercjalizacji technologii stanowi specyficzny przypadek procesu komuniko-wania się. Jest to często proces interakcyjny, w którym występują rozmaite pętle sprzężeń zwrotnych pomiędzy nadawcami i odbior-cami. Obejmuje on kompleks działań mają-cych na celu ulokowanie na rynku produktu/ów (w szerokim rozumieniu) wykorzystują-cych daną technologię, w tym m.in.:

– generowanie idei produktów/proce-sów,

– prace rozwojowe,

– tworzenie prototypów poszczególnych produktów bazujących na danej tech-nologii, konstruowanych w celu spraw-dzenia i zademonstrowania działania danego produktu,

– poszukiwanie rynkowych zastosowań technologii,

– poszukiwanie rynków, opracowanie oraz realizację strategii marketingowych,

– prace wdrożeniowe i wdrożenie do produkcji,

– wprowadzenie produktu na rynek i jego sprzedaż.

Choć powyższe kroki korespondują z pro-cesem wdrożenia innowacji technicznej, to koncepcja komercjalizacji technologii za-chowuje swoją odmienność[1] – głównie ze względu na fakt, że punktem odniesie-nia jest technologia, która może znaleźć zastosowanie w wielu produktach. Ponad-to m.in. ze względu na to, że:

– start procesu następuje, gdy pojawi się potencjalnie wartościowa techno-logia,

– grono strategicznych klientów proce-su (stakeholders) jest szerokie i zmie-nia się wraz z ewolucją koncepcji ko-mercjalizacji,

– wyzwanie rynkowe polega tu na do-strzeżeniu i wykorzystaniu maksymal-nej ilości nadarzających się okazji ryn-kowych wykorzystania technologii.

85

W wąskim rozumieniu komercjalizację technologii można określić jako celowe, ukierunkowane przekazywanie wiedzy i umiejętności do procesu produkcyjnego, celem udanego jej urynkowienia w posta-ci produktu. W tym układzie podstawowe strategie komercjalizacji technologii to:

– sprzedaż praw własności,

– licencjonowanie,

– alians strategiczny,

– →joint venture,

– samodzielne wdrożenie.

Opcje powyższe mogą być realizowa-ne poprzez podmiot istniejący lub nowo utworzony.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] V. K. Jolly, Commercializing new technologies: getting from mind to mar-ket, Harvard Business School Press, Boston 1997 [2] na podst. Def. J. Kocha [w:] K. Po-znańska, Sfera badawczo-rozwojowa przedsię-biorstwa w działalności innowacyjnej, Instytut Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, War-szawa 2001 [3] Committee on Utilization of Technologies Developed at Russian Research and Educational Institutions, National Rese-arch Council and Russian Academy of Scien-ces, Technology Commercialization: Russian Challenges, American Lessons., National Aca-demy Press, Washington D.C. 1998.

KORPORACYJNY VENTURE CAPITAL [corporate venture capital, corporate venturing]

to określenie działalności inwestycyj-nej →venture capital realizowanej przez duże przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa

są obok →funduszy venture capital oraz osób fizycznych jednym z trzech rodza-jów dostawców finansowania typu ven-ture capital na rynek.

Korporacyjny venture capital posiada ce-chy odróżniające go od inwestycji in-nych rodzajów inwestorów. Jest on zwią-zany z inwestowaniem w projekty/firmytechnologiczne i innowacyjne, będące we wczesnych etapach rozwoju. Oprócz mo-tywu zysku inwestycje dużej korporacji łączy się z możliwością poznania i anali-zy nowych technologii wdrażanych przez nowe przedsiębiorstwa, pozyskania no-wych idei i koncepcji rynkowych. Z tego punktu widzenia część inwestycji przed-siębiorstw można traktować jako element monitoringu zmian technicznych. W przy-padku sukcesu rynkowego firmy (techno-logii), następnym krokiem dużej firmymoże być wdrożenie różnych form ko-operacji (w zakresie badań i rozwoju, pro-dukcji, dystrybucji itp.), wspólnych przed-sięwzięć lub, w pewnych przypadkach, przejęcie (wykupienie) pakietu większo-ściowego firmy.[1]

Zaangażowanie w proces inwestycyjny korporacji o dużym doświadczeniu tech-nologicznym i rynkowym oznacza, że przedsiębiorstwo przemysłowe jest zdol-ne lepiej, niż inwestorzy finansowi, ocenićpotencjał wzrostowy firmy, która opieraswoją działalność o pokrewne technolo-gie.[2] Zwiększa się zatem szansa na pra-widłową ocenę wartości projektów pod względem technicznym.

Dla przedsiębiorstwa pozyskującego in-westycję typu korporacyjnego venture ca-pital oznacza ona zwykle więcej niż inwe-stycja funduszu inwestycyjnego. Oprócz środków finansowych, istnieje szansa nawykorzystanie wsparcia korporacji w za-

86

kresie technicznym i rynkowym. Nowe przedsiębiorstwo poprzez inwestora kor-poracyjnego może pozyskać dostęp do praktyki zarządzania i marketingu z kon-kretnego sektora oraz do technologii i ka-nałów dystrybucji.

Korporacyjny venture capital w zakre-sie formy inwestycji, obejmuje zarówno bezpośrednie inwestycje, selekcjonowa-ne i zarządzane przez zespół zatrudniony bezpośrednio przez korporację, jak rów-nież inwestycje czynione za pośrednic-twem funduszy venture capital. Odnosi się to do przedsięwzięć, w których wyłącz-ny / istotny udział ma dana korporacja. w takim przypadku dla niej (lub pod jej wpływem), budowane jest portfolio inwe-stycyjne skierowane na sektor, którym za-interesowana jest korporacja.

Inwestorem typu korporacyjnego jest m.in. Intel Corpration realizujący inwestycje za pośrednictwem Intel Capital. Jedną z cech charakterystycznych Intel Capital jest to, że w procesie inwestycyjnym koncen-truje się na swych kluczowych kompe-tencjach, związanych z technologią oraz wiedzą o rynkach, natomiast inwestycje realizuje wspólnie z klasycznymi fundu-szami VC, które mogą zabezpieczyć inne elementy inwestycji (analizy prawne, fi-nansowe itp.). I tak w przypadku inwesty-cji w eTel jego partnerami byli: Dresdner Kleinwort Capital, ARGUS Capital Part-ners oraz Greenhill Capital Partners.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] P. Głodek, Przedsiębiorstwa jako odrębna kategoria inwestorów na rynku inwestycji venture capital, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicz-nej w Łodzi, nr 7/2002 [2] M. Maula G. Mur-ray, Corporate venture capital and the creation

of US public companies: the impact of sources of venture capital on the performance of port-folio companies, referat prezentowany na 20th Annual International Conference of the Stra-tegic Management Society, 2000.

KRAJOWY SYSTEM USŁUG DLA MAŁYCH i ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW (KSU) [The National SME Services Network]

jest utworzoną w 1996 r. przez Polską Fun-dację Promocji i Rozwoju MSP (obecnie Polską Agencję Rozwoju Przedsiębior-czości) siecią dobrowolnie współpracują-cych ze sobą, niekomercyjnych organizacji świadczących na rzecz mikroprzedsiębior-ców, małych i średnich przedsiębiorstw oraz osób podejmujących działalność go-spodarczą, usługi: doradcze (w tym o cha-rakterze ogólnym oraz o charakterze pro-innowacyjnym), szkoleniowe, informacyj-ne i finansowe (w tym udzielanie poręczeńoraz udzielanie pożyczek).

Misją KSU jest partnerskie wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębior-ców, a podstawowym celem – podnie-sienie konkurencyjności polskich MSP, poprzez dostarczenie im kompleksowej oferty wysokiej jakości usług oraz przy-gotowanie ich do działania na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej.

Uczestnictwo w systemie jest całkowicie dobrowolne, współpraca między ośrodka-mi ma na celu wyłącznie rozwój systemu wsparcia małych i średnich firm, a tym sa-mym zwiększenie ich konkurencyjności. Rejestracja w KSU nie wiąże się bezpo-średnio z żadnymi korzyściami material-nymi. Podmioty zarejestrowane w KSU nie działają dla zysku lub przeznaczają go na cele związane z zadaniami PARP.

87

KSU nie jest systemem zamkniętym – pro-ces rejestracji prowadzony jest w trybie ciągłym, do sieci systematycznie włączane są kolejne organizacje. Aby zostać człon-kiem KSU należy złożyć wniosek o reje-strację i spełnić określone wymagania.

Obecnie w KSU zarejestrowanych jest ponad 100 podmiotów, podzielonych na 16 struktur regionalnych, odpowiadają-cych podziałowi administracyjnemu kra-ju. Wśród podmiotów zarejestrowanych w KSU znajdują się m.in.: agencje roz-woju regionalnego, centra wspierania biz-nesu, fundacje, stowarzyszenia, kluby oraz inne organizacje przedsiębiorców i pracodawców, →fundusze poręczenio-we, →fundusze pożyczkowe, →inkuba-tory przedsiębiorczości, instytuty badaw-czo-rozwojowe, izby gospodarcze, izby przemysłowo-handlowe, izby branżowe, izby rzemieślnicze, →ośrodki innowa-cji i technologii, →ośrodki wspierania przedsiębiorczości oraz inne organizacje pozarządowe.

Podmioty zarejestrowane w KSU świad-czą na rzecz mikro, małych i średnich przedsiębiorców oraz podmiotów podej-mujących działalność gospodarczą nastę-pujące rodzaje usług:

Doradcze:

– o charakterze ogólnym, w tym m.in.: doradztwo w dziedzinie marketingu, finansów, prawa, planowania i zarzą-dzania, eksportu i jakości;

– o charakterze proinnowacyjnym, słu-żące rozwojowi przedsiębiorstwa przez poprawę istniejącego lub wdrożenie nowego procesu technologicznego, produktu lub usług, dotyczące w szcze-gólności:

– ceny potrzeb technologicznych,

– promocji technologii i nowych roz-wiązań organizacyjnych,

– wdrożenia nowych technologii,

– innych działań, w których następu-je transfer wiedzy lub innowacyjnej technologii.

Informacyjne:

– udzielanie informacji:

– o administracyjno-prawnych aspektach wykonywania działalności gospodar-czej,

– dostępnych programach pomocy pu-blicznej dla przedsiębiorców oraz in-nych dostępnych źródłach finansowa-nia działalności gospodarczej,

– teleadresowych,

– o targach, wystawach i innych wyda-rzeniach gospodarczych,

– o zasadach inwestowania w krajach UE,

– o zasadach sporządzania wniosków o pomoc publiczną i o finansowaniudziałalności gospodarczej z innych źródeł;

– wprowadzanie informacji o ofercie handlowej do baz danych służących nawiązywaniu współpracy gospodar-czej;

– wyszukiwanie potencjalnych partne-rów gospodarczych w dostępnych ba-zach danych.

88

Szkoleniowe:

– z zakresu: marketingu, zarządzania, finansów, dla osób rozpoczynającychdziałalność gospodarczą, branżowe

oraz ogólne (m.in. komputerowe, ję-zykowe);

– szkolenia otwarte, w których uczest-nictwo jest ogólnie dostępne;

Struktura systemu wsparcia przedsiębiorczości w ramach KSU

POZIOM CENTRALNY POLSKA AGENCJA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

instytucja rządowa, odpowiedzialna za wdrażanie polityki sektorowej

POZIOM REGIONALNY REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJĄCE (RIF)

instytucja rządowa, odpowiedzialna za wdrażanie polityki sektorowej

POZIOM BEZPOŚREDNICH USŁUGODAWCÓW USŁUGODAWCY, posiadający duże doświadczenie we współpracy z MSP

świadczą usługi doradcze (w tym o charaktrze ogólnym oraz o charakterze proinnowacyjnym), szkoleniowe, informacyjne i finansowe (w tym udzielanie poręczeń oraz udzielanie pożyczek)

INSTYTUCJE NIEKOMERCYJNE– Ośrodki wspierania biznesu– Fundacje i stowarzyszenia– Agencje rozwoju regionalnego itp.

INSTYTUCJE KOMERCYJNE– Wykonawcy akredytowane przez PARP– Wykonawcy uprawnieni do realizacji usług

bez akredytacji PARP

– szkolenia zamknięte, organizowane na indywidualne zamówienie usłu-gobiorcy.

Finansowe:– udzielanie poręczeń, stanowiących do-

datkową formę zabezpieczenia kredy-tów i pożyczek (→fundusze poręcze-niowe);

– udzielanie pożyczek na rozpoczęcie lub rozwój działalności gospodarczej (fundusze pożyczkowe).

W ramach sieci KSU rozwijane są wy-odrębnione grupy ośrodków świadczące określony typ usług:

– Punkty Konsultacyjno-Doradcze, w których przedsiębiorcy i osoby po-dejmujące się działalności gospodar-czej mogą uzyskać bezpłatne, krótkie porady i informacje dotyczące admi-nistracyjno-prawnych aspektów pro-wadzenia firmy, zarządzania przed-siębiorstwem, pozyskiwania kapitału,

89

pomocy publicznej ze środków krajo-wych i europejskich, zaawansowanych usług doradczych.

– Sieć Informacji dla Biznesu (BIN – Business Information Network) obej-mująca 22 ośrodki świadczące specja-listyczne usługi informacyjne w zakre-sie: dostępu do systemów informacji gospodarczej, kojarzenia partnerów, informacji dla inwestorów zagranicz-nych.

– Centra Euro Info (EIC – Euro Info Centres) obejmujące 14 ośrodków świadczących usługi informacyjne w zakresie informacji europejskiej, a w szczególności warunków pro-wadzenia działalności gospodarczej w krajach UE, inicjowania współ-pracy firm i instytucji, europejskichnorm i standardów, programów po-mocowych.

– Krajowa Sieć Innowacji – obecnie tworzona sieć ośrodków specjalizu-jących się w świadczeniu usług pro-innowacyjnych w zakresie transferu i komercjalizacji technologii i reali-zacji przedsięwzięć innowacyjnych w małych i średnich firmach.

Akredytacja w KSU istotnie zwiększa szanse dostępu lokalnych instytucji do form pomocy publicznej, koordynowanej i dystrybuowanej przez PARP w ramach krajowych i europejskich programów.

Marzena MAŻEWSKA

Literatura: [1] Rozporządzenie Ministra Go-spodarki i Pracy z dn. 27.01.2005 r., w sprawie Krajowego System Usług dla Małych i Śred-nich Przedsiębiorstw, Dz.U. Nr 27, poz. 221 [2] Ustawa o utworzeniu Polskiej Agencji Roz-

woju Przedsiębiorczości z dn. 9.11.2000 r., Dz.U. Nr 109, poz. 1158, z późn. zm. [3] www.parp.org.pl

KREATYWNOŚĆ [creativity, creative thinking]

jest sposobem myślenia, polegającym na wyszukiwaniu szczególnych zależ-ności między elementami i łączeniu ich w niespotykany sposób. Określa się ją niekiedy jako zdolność łączenia bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego z wysoko oryginalnymi odpowiedziami i generowanie myśli, wniosków, odpo-wiedzi zasadniczo odmiennych od stan-dardowych. Efekt kreatywności osiąga się poprzez rozbicie wyuczonego schematu myślenia i wykorzystania posiadanej wie-dzy do generowania nowych pomysłów. Poziom myślenia twórczego zależy, we-dług różnych teorii, od:

– charakterystyk jednostki (takich jak sposób myślenia, dotychczasowe do-świadczenia, zdolności, poziom wie-dzy);

– bodźców otoczenia (np. oddziaływa-nie grupy zadaniowej, sprzyjająca at-mosfera, poparcie dla abstrakcyjnych odpowiedzi);

– obu wymienionych czynników.

Z ekonomicznego punktu widzenia wy-nik myślenia kreatywnego nie jest bez-sensownym pomysłem, ale użytecznym rozwiązaniem, które jest odpowiedzią na specyficzne potrzeby. W praktyce myśle-nie twórcze jest wykorzystywane do kre-atywnego rozwiązywania problemów, co ma szczególne znaczenie dla innowacyj-ności przedsiębiorstw. Przeważnie przyj-

90

muje się, że innowacja jest zastosowa-niem twórczego pomysłu, a kreatywność procesem myślowym, który umożliwia-jąc powstawanie nowatorskich rozwią-zań, warunkuje aktywację procesu inno-wacyjnego. Ten pogląd nie jest jednak kompletny. Razem z innymi czynnika-mi kreatywność wpływa na efektywność przebiegu wszystkich faz procesu inno-wacyjnego. Twórczość lub twórcze my-ślenie jest warunkiem kreatywnej inno-wacyjności podmiotów gospodarczych, która jest głównym czynnikiem kształtu-jącym przewagę konkurencyjną w obec-nej rzeczywistości gospodarczej.

Rozróżnia się kreatywność: indywidual-ną i zbiorową. Kreatywność indywidu-alna jest przymiotem jednostki i określa jej zdolność oraz umiejętności do twór-czego podchodzenia do problemów. Znaj-duje ona swój wyraz w indywidualnych poczynaniach jednostki i charakterysty-kach generowanych przez nią pomysłów. Poziom twórczości zależy od cech danej jednostki oraz jej reakcji na wpływ naj-bliższego otoczenia i najważniejszych grup odniesienia. Myślenie twórcze na poziomie indywidualnym wpływa głów-nie na poziom życia oraz sposób pracy i podchodzenia do codziennych proble-mów jednostek. Jest istotnym genera-torem innowacji o małej skali oddzia-ływania.

Kreatywność zbiorowa jest twórczym sposobem myślenia prezentowanym przez grupę. Polega na wzajemnym oddziały-waniu osób tworzących zespół twórczy, mającym oddziaływać pobudzająco na proces skojarzeniowy poszczególnych jednostek. Poziom kreatywności zbioro-wej uzależniony jest przede wszystkim od indywidualnych cech wszystkich człon-

ków grupy i zakresu ich wzajemnego wpływu. Znaczenie ma także możliwość zintegrowania posiadanej przez pojedyn-cze osoby wiedzy w tzw. wiedzę wspólną. Ze względu na rozłożenie odpowiedzial-ności za powstające w procesie kreatyw-ności zbiorowej rozwiązania, na myśle-nie członków zespołu niewielki wpływ mają ich grupy odniesienia. Zbiorowe rozwiązywanie problemów jest efektyw-nym sposobem pobudzania kreatywności i dlatego jest obecnie szeroko stosowa-ne w praktyce gospodarczej dla tworze-nia rozwiązań o charakterze innowacyj-nym. W tym celu tworzone są tzw. grupy innowacyjne, będące grupami projekto-wymi (stałymi lub tworzonymi jednora-zowo), powołanymi do realizacji zadań innowacyjnych – przeważnie tworzenia pomysłów oraz projektowania i realiza-cji procesu jej wdrożenia oraz dyfuzji. Do tworzenia innowacyjnych rozwiązań grupa innowacyjna może wykorzystywać szereg metod twórczego rozwiązywania problemów, które wpływają pozytywnie na efektywność jej pracy, wspierając ten proces oraz porządkując jego przebieg. Najpopularniejszą z takich metod jest burza mózgów.

Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] M. A. West, Rozwijanie kre-atywności wewnątrz organizacji. PWN, War-szawa 2000 [2] R. A. Weber, Zasady zarzą-dzania organizacjami, PWE, Warszawa 1996 [3] T. Amabile, Creativity in context. We-stview Press, Boulder 1996 [4] I. Roffe, In-novation and creativity in organisations: a re-view of the implications for training and de-velopment, “Journal of European Industrial Training”, vol. 23, nr 4/5/ 1999, s. 224–241 [5] M. Wertheimer, Productive Thinking. Ta-vistock, London 1968.

91

KREDYT TECHNOLOGICZNY [technology credit]

to instrument wspierania inwestycji w nowe technologie, oferowany przed-siębiorcom na mocy Ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowa-cyjnej z dn.29.07.2005 r. O Kredyt tech-nologiczny będą mogli ubiegać się przed-siębiorcy chcący nabyć lub wykorzystać własną, nową technologię do produkcji nowych wyrobów lub modernizacji ist-niejącej już linii produkcyjnej. Kredyt po-kryje inwestycje, a ponadto przedsiębior-ca, który udokumentuje sprzedaż towarów i usług powstałych w jej wyniku, będzie miał możliwość ubiegania się o umorze-nie do 50% wartości kredytu.

Kredyt jest obsługiwany przez Bank Go-spodarstwa Krajowego, który będzie do-konywał umorzenia kredytu w ratach. Jej wysokość będzie wynosić 20% wartości netto wykazanej na fakturach sprzedaży innowacyjnych towarów lub usług po-wstałych w wyniku inwestycji. Wyso-kość kapitału kredytu technologicznego nie będzie mogła przekroczyć równowar-tości kwoty 2 mln euro, a całkowita kwo-ta umorzenia 1 mln euro.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa o niektórych for-mach wspierania działalności innowacyjnej z dn. 29.07. 2005 r., Dz.U. 179 poz. 1485 [2] www.bgk.pl

LICENCJA [licence]

to umowa zezwalająca na korzystanie z praw wyłącznych do wynalazku, wzo-ru użytkowego, wzoru przemysłowego i topografii układu scalonego lub dzie-

ła będącego przedmiotem prawa autor-skiego.

Z Ustawy prawo własności przemysło-wej z dn. 30.06.2000 r., wynika podział na licencje zwykłe, udzielane na podsta-wie zasad swobody zawierania umów oraz licencje szczególne. Licencje szczególne to licencje otwarte, przymusowe i doro-zumiane. Zgodnie z Ustawą udzielanie licencji otwartych i przymusowych od-bywa się za pośrednictwem Urzędu Pa-tentowego.

Licencje zwykłe to te, których przed-miotem może być korzystanie z rozwią-zania:

– chronionego prawami wyłącznymi,

– zgłoszonego do ochrony w Urzędzie Patentowym RP, na które jeszcze nie uzyskano ochrony,

– niezgłoszonego do ochrony, stanowią-cego tajemnicę przedsiębiorcy (know--how).

Przedmiotem licencji zwykłej może być także używanie znaku towarowego.

Licencje zwykłe można dzielić na gru-py według różnych kryteriów. Można je podzielić w zależności od zakresu przy-znanych licencjobiorcy praw na licencje pełne i niepełne. Licencja pełna to taka, gdy licencjobiorca ma takie samo prawo gospodarczego wykorzystania przedmio-tu umowy jak licencjodawca. Jeśli zakres tego prawa jest ograniczony mamy do czynienia z licencją niepełną.

Inny podział licencji zwykłych to licen-cje wyłączne i niewyłączne. Udzielenie licencji wyłącznej oznacza, że na danym

92

terytorium licencjobiorca jest jedynym korzystającym z praw. W przypadku li-cencji niewyłącznej na tym samym tere-nie kilku licencjobiorców korzysta z tych samych praw.

Umowa licencji musi mieć formę pisemną, pod rygorem nieważności. Czas trwania licencji powinien być określony w umo-wie, nie może być on jednak dłuższy od czasu trwania praw wyłącznych. W przy-padku licencji na rozwiązania chronione licencjobiorca może, za zgodą licencjo-dawcy, udzielić dalszej, jednej licencji – tzw. sublicencji.

Istnieje szereg klauzul, które są niedo-puszczalne w umowach licencyjnych. Ich umieszczenie nie wywołuje skutków prawnych, a umowy mogą zostać uznane w całości lub w części za nieważne.

Przykładami niedopuszczalnych postano-wień mogą być:

– zobowiązanie licencjobiorcy do kwe-stionowania ważności praw wyłącz-nych,

– ograniczenie możliwości korzystania z dobra po wygaśnięciu praw wyłącz-nych,

– ograniczenie licencjobiorcy w działal-ności badawczo-rozwojowej lub roz-wojowej odnoszącej się do przedmio-tu licencji,

– ograniczanie w ustalaniu cen sprzedaży lub określaniu grupy kontrahentów,

– zobowiązanie do nabywania przez li-cencjobiorcę zbędnych towarów lub usług, nie mających związku z przed-miotem umowy.

Opłata licencyjna może być określona na dwa podstawowe sposoby. Może to być opłata jednorazowa (ryczałtowa) lub opłata rozłożona w czasie i uzależnio-na od takich wielkości jak: wolumen sprzedaży, obrót czy zysk. Możliwe jest też konstruowanie mieszanych syste-mów opłat.

Licencja otwarta może być udzielona w przypadku:

– patentu na wynalazek,

– prawa ochronnego na wzór użytko-wy,

– prawa z rejestracji wzoru przemysło-wego.

Licencja otwarta jest udzielana na pod-stawie oświadczenia uprawnionego, zło-żonego w UP RP o gotowości udzielania licencji. Oświadczenia takiego nie moż-na odwołać, ani zmienić. Licencja otwar-ta jest pełna i niewyłączna (art. 76). Li-cencjodawca zyskuje prawo wnoszenia opłat za ochronę zmniejszonych o po-łowę. Licencjobiorca zaś ma gwarancję, że opłata licencyjna nie będzie większa, niż 10% korzyści netto uzyskanych przez niego w każdym roku korzystania z roz-wiązania.

Licencja dorozumiana, dotyczy praw do:

– wynalazków,

– wzorów użytkowych,

– wzorów przemysłowych,

– topografii układów scalonych.

Licencja dorozumiana stanowi ustawową zasadę przyznawania praw wyłącznych

93

w przypadkach korzystania z rozwiązań dokonanych w ramach umów o wykona-nie prac badawczych lub innych podob-nych, jeśli problem ten nie został uregu-lowany w ramach zwykłej umowy licen-cyjnej.

Licencja przymusowa – może być udzie-lona wyłącznie przez Urząd Patentowy RP w przypadku:

– konieczności zapobiegania lub usuwa-nia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Państwa,

– konieczności nadużywania praw wy-łącznych,

– konieczności umożliwienia korzystania z prawa wyłącznego, które jest zależ-ne od wcześniejszego prawa wyłącz-nego.

UP RP może zezwolić na korzystanie bez zgody uprawnionego z chronionego:

– wynalazku,

– wzoru użytkowego,

– topografii układu scalonego.

Licencja przymusowa jest niewyłączna (art. 83). Korzystający z niej jest obowią-zany do wnoszenia opłat licencyjnych na rzecz uprawnionego.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z późn. zm. [2] W. Kotarba, Ochro-na własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

LOKALNY FUNDUSZ POŻYCZKOWY [local loan fund]

to jeden z elementów infrastruktury wspie-rania przedsiębiorczości. Jego zadaniem jest wspomaganie lokalnego rozwoju gospodarczego poprzez wpieranie nowo powstających i już działających małych i średnich firm. Cele działalności LFP sąintegralnie związane z: potrzebami i wy-maganiami lokalnych rynków pracy, two-rzeniem nowych firm, adaptacją nowychtechnologii oraz strategią rozwoju lokal-nego. Pomoc lokalnych funduszy pożycz-kowych jest dużo łatwiej dostępna dla sektora MSP, niż kredyt bankowy, przede wszystkim ze względu na uproszczone procedury ubiegania się o pożyczkę, jak również dużo niższe, niż w bankach ocze-kiwania zabezpieczeń.[1]

Na koniec 2004 r. działało w Polsce 76 fun-duszy pożyczkowych, w tym 70 o charak-terze lokalnym lub regionalnym. Najwięcej funduszy jest zlokalizowanych w wojewódz-twach: warmińsko-mazurskim i śląskim (po 9) oraz łódzkim (7), najmniej zaś w opol-skim, lubelskim i lubuskim (po 2).

Lokalne fundusze pożyczkowe

94

„Statystyczny” fundusz zatrudnia dwóch pracowników etatowych, z reguły dyrek-tora i specjalistę pożyczkowego i dys-ponuje kapitałem zakładowym w wyso-kości 3829 tys. zł, co w skali kraju daje łączny kapitał pożyczkowy w wysokości 291 mln zł.[2]

Większość funduszy jest organizacyjnie i personalnie powiązanych z ośrodka-mi szkoleniowo-doradczymi lub inku-batorami przedsiębiorczości. Wynika to przede wszystkim z filozofii funkcjono-wania sporej ich liczby (głównie Fundu-szy Rozwoju Przedsiębiorczości powsta-łych w ramach Projektu TOR#10). Pole-ga ona na kompleksowym wsparciu firmna poziomie lokalnym poprzez łączenie wsparcia finansowego z informacyjnymi szkoleniowym.

Najbardziej rozpowszechnioną formą po-mocy finansowej małym przedsiębior-stwom i osobom rozpoczynającym dzia-łalność gospodarczą jest udzielanie po-życzek, ale większość funduszy łączy to z doradztwem i pomocą w uzyskaniu kredy-tu. Odbiorcami usług funduszy są w głów-nej mierze: osoby bezrobotne zaintereso-wane samozatrudnieniem, nowo powsta-jące firmy oraz przedsiębiorcy rozwijającydziałalność gospodarczą i tworzący nowe miejsca pracy. Struktura odbiorców wynika bezpośrednio ze ściśle określonego prze-znaczenia środków finansowych pozosta-jących w ich dyspozycji, a pochodzących głównie z programów pomocowych Unii Europejskiej i Banku Światowego. Licz-ba pożyczek zależy głównie od aktywno-ści personelu funduszu oraz wsparcia lo-kalnego ze strony administracji rządowej, samorządowej i środowiska biznesu.

„Statystyczny” fundusz udzielił dotych-czas 155 pożyczek o wartości ponad

10 mln zł. Co czwarta pożyczka (26,6%) mieści się w przedziale od 10 000 do 20 000 zł, a kolejnych 15% nie przekra-cza wysokości 30 000 zł.

Preferowanymi zabezpieczeniami wśród wszystkich funduszy są weksel własny in blanco, poręczenie osób fizycznych orazhipoteka. Preferencje te wynikają z do-tychczasowych doświadczeń w skutecz-ności egzekwowania należności. Z regu-ły stosuje się co najmniej dwie formy za-bezpieczeń jednej pożyczki.

Marzena MAŻEWSKA

Literatura: [1] M. Mażewska, K. Woo, K. Kałuża, K. Kaszuba, K.B. Matusiak, Ł. Pawełczak, Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczo-ści, MPiPS, MBOiR, Warszawa 1997 [2] M. Ma-żewska, K. Grzeszkiewicz-Radulska, Lokalne Fundusze Pożyczkowe [w:] Ośrodki innowa-cji i przedsiębiorczości, SOOIPP/Raport 2004, Łódź/Warszawa 2004, ss. 195–246.

LUKA FINANSOWA [finance gap]

odnosi się do sytuacji, w której mechani-zmy rynkowe na rynku finansowym niezapewniają finansowania dobrych, warto-ściowych projektów po żadnej cenie.

Powszechnie uważa się, że luka finanso-wa istnieje na rynku projektów innowacyj-nych. Głównym problemem jest brak na-rzędzi finansowych wspierających opra-cowywanie nowych technologii w trakcie etapu zasiewu firmy, czyli etapu, gdy pra-ce nad projektem innowacyjnym wycho-dzą z okresu badań stosowanych (zwykle finansowanych ze środków publicznych),a jeszcze nie osiągnęły etapu opracowa-nia projektu produktu rynkowego (near market) [1].

95

Jednym z pierwszych badań podnoszących zagadnienie luki finansowej jest powstaływ roku 1931 tzw. raport McMillana, który stwierdzał m.in., że na rynku brytyjskim wy-stępuje głęboki deficyt długoterminowegokapitału w wysokości poniżej 200 000 £.

Sytuacja luki finansowej odnosi się za-równo do finansowania udziałowego, jaki bankowego. W przypadku finansowaniabankowego zagadnienie jej występowa-nia łączone jest z występującą na nim nie-doskonałością rynkową (market failure). Koncepcja ta została opracowana przez J. Stiglitza, laureata nagrody Nobla w dzie-dzinie ekonomii w 2001 r. Według auto-ra luka na rynku kredytu bankowego jest jego cechą inherentną, gdyż cena kredytu nie jest w stanie spełniać roli regulato-ra popytu i podaży, dzieje się to m.in. ze względu na występowanie na rynku asymetrii informacji pomiędzy podmio-tem ubiegającym się o kredyt oraz ban-kiem. Jej efektem jest koncentrowanie się na projektach bezpiecznych oraz uni-kanie projektów o podwyższonym ryzy-ku niezależnie od ich potencjału ekono-micznego [2].

Luka finansowa występuje również na ryn-ku kapitału udziałowego. Jej znaczenie i rozmiar jest relatywnie małe na rynkach, na których występuje wysoka aktywność poszczególnych rodzajów inwestorów typu →venture capital, przy czym szczególną rolę w tym zakresie przypisuje się →anio-łom biznesu[3]. W zakresie finansowaniaprojektów szczególnie wartościowych ze względów gospodarczych (m.in. innowa-cje, komercjalizacja technologii) czy spo-łecznych (m.in. integracja społeczna, bez-robocie), szereg państw wspiera funkcjo-nowanie →funduszy seed.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] R. Oakey, High-Technology New Firms: Variable Barriers to Growth, PCP, Lon-don 1995 [2] J. Stiglitz, A. Weiss, Credit Ratio-ning In Markets With Imperfect Information, American Economic Review, vol. 71/1981, s. 393–410 [3] P. Głodek, Powstanie i finanso-wanie małej firmy technologicznej [w:] P. Gło-dek, J. Kornecki, J. Ropęga, Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw we współ-czesnej gospodarce. Wybrane zagadnienia, Uni-wersytet Łódzki, Łódź 2005 [4] Directorate-Ge-neral for Enterprise and Industry, Best practices of public support for early-stage equity finance,Komisja Europejska, wrzesień 2005.

MAPA ZMIENNOŚCI [The Transilience Map]

to pojęcie powstałe z połączenia dwóch angielskich słów: transient (przelotny) i resilience (sprężysty). Jest to macierz skonstruowana przez W. J. Abernathy’ego i K. B. Clarka, która przedstawia cało-ściową propozycję klasyfikacji innowa-cji. Koncentruje się na aspektach inno-wacji, które są związane z jednej strony z produkcją, techniką oraz technologią, a z drugiej – z rynkiem.

W zakresie produkcji innowacja może na-ruszać lub podtrzymywać istniejące spo-soby działania i kompetencje, zaś w za-kresie rynku innowacja może podtrzymy-wać lub naruszać istniejące powiązania rynkowe tworząc nowe. Biorąc pod uwa-gę to, że każda innowacja dotyczy zarów-no wymiaru produkcyjnego i rynkowego (tzn. wytwarzania i sprzedawania), moż-liwe jest zlokalizowanie każdej innowa-cji realizowanej przez przedsiębiorstwo w jednym z czterech obszarów.

Na podstawie tej mapy można wyróżnić następujące innowacje:

96

– architektoniczną czyli radykalną, w wymiarze rynkowym i produkcyj-nym, która tworzy nowy przedmiot i ramy działalności gospodarczej oraz przełamuje istniejące powiązania ryn-kowe i metody produkcji;

– tworzącą niszę, która tworzy nowy ry-nek bez zmian w wymiarze produkcji;

– rewolucyjną, odwrotność innowacji tworzącej niszę, która jest radykalna w wymiarze produkcyjnym i która nie narusza istniejących powiązań rynko-wych;

– regularną, która nie narusza istnieją-cych powiązań rynkowych i produk-cyjnych, mimo wprowadzenia istot-nych zmian w przedsiębiorstwie.

,Mapa zmienności może być skutecznym narzędziem służącym do analizy ryzyka związanego z wprowadzeniem określonej innowacji w przedsiębiorstwie. Pokazuje, iż ryzyko innowacji niekoniecznie musi wiązać się z wysokim stopniem orygi-nalności i skali innowacji, ale że istotny wpływ odgrywa głębokość zmian w do-tychczasowych powiązaniach technicz-nych i rynkowych przedsiębiorstwa. Naj-większe ryzyko związane jest z realizacją innowacji architektonicznych, gdyż łączy w sobie niepewność zmian w sferze ryn-kowej, jak i produkcyjnej; zaś najmniej-sze ryzyko wiąże się z wprowadzaniem innowacji regularnych, gdyż niepowodze-nie zmiany nie utrudnia utrzymania do-tychczasowego produktu, na dotychcza-sowym rynku. Jako ,,średnie” określa się ryzyko występujące przy realizacji inno-wacji tworzących niszę i innowacji re-wolucyjnych.

Mariusz GOŁĘGIOWSKI

Literatura: [1] W.Abernathy & K.Clark, Inno-vation: mapping the winds of creative destruc-tion, Research Policy 1985 [2] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uniwersytet Łódz-ki, Łódź 1999 [3] K. M. Weber, Innovation Diffusion and Political Control of Energy Technologies. A Comparison of Combined Heat and Power Generation in the UK and Ger-many, Springer/Physica, Heidelberg 1999.

MEGASCIENCE, BIG SCIENCE [wielka nauka]

To projekty badawcze (megaprojects) do-tyczące kompleksu zagadnień naukowych o takim znaczeniu, zakresie i złożoności, że do ich realizacji potrzebne są nakła-dy sił i środków (ludzkich, finansowych,technicznych i wsparcia logistycznego), przekraczające na ogół możliwości poje-dynczych państw i wymagające w związ-ku z tym współpracy i współdziałania na skalę międzynarodową. Aktualnie w wie-lu dziedzinach badań, przede wszystkim takich jak fizyka nuklearna, fizyka czą-steczkowa, astronomia, klimatologia czy oceanografia (także w coraz większymstopniu w niektórych dyscyplinach nauk biologicznych), dalszy postęp i rozwój wymaga koncentracji znacznych środ-ków finansowych, kadrowych i organi-zacyjnych.

Biorąc pod uwagę charakterystykę stoso-wanych urządzeń i aparatury oraz cele ja-kim służyć ma realizacja badań, wyróżnia się na ogół dwa rodzaje projektów zali-czanych do wielkiej nauki:

1. Badania wymagające wielkich i bar-dzo kosztownych urządzeń (o warto-ści od kilkudziesięciu milionów do bi-lionów dolarów USA), takich jak np. gigantyczne teleskopy, satelity i son-

97

dy kosmiczne, akceleratory cząsteczek czy urządzenia do głębokich wierceń. Przykładem tego typu projektów mogą być badania realizowane przez CERN. To do tych programów w głównej mie-rze odnosi się stosowane czasem na określenie wielkiej nauki porównanie Big Science = Big Money + Big Ma-chine. W projektach tego typu uczest-niczą w głównej mierze kraje uprze-mysłowione, przede wszystkim kra-je grupy G8 czy kraje członkowskie OECD.

2. Programy wymagające współpra-cy i współdziałania na szeroką ska-lę, obejmujące badania wielodyscy-plinowe dotyczące szerokiego zakresu problemów i zagadnień („large scale co-operative multi-disciplinary rese-arch”), do których prowadzenia po-trzebne są zarówno kosztowne urzą-dzenia wielkiej skali, jaki i cała gama urządzeń i przyrządów skali średniej i drobnej. Jako przykład tego typu ba-dań posłużyć mogą programy takie jak: WCRP (World Climate Research Pro-gramme – Światowy Program Badań nad Klimatem), GCOS (Global Cli-mate Observing System – Globalny System Obserwacji Klimatu), IGBP (International Geosphere Biosphere Programme – Międzynarodowy Pro-gram Badania Geosfery i Biosfery) czy HUGO (Human Genom Organisation UE-USA – Program Badań nad Geno-mem Człowieka). W projektach, któ-re dotyczą badań na Ziemi i wymaga-ją obserwacji całej planety, uczestni-czyć mogą w zasadzie wszystkie kraje świata i każdy z nich ma do spełnienia ważne zadanie.

Rozwój projektów typu megascience datu-je się zasadniczo od lat trzydziestych po-

przedniego stulecia; również i w ostatnich dwóch wiekach znaleźć można przykłady przedsięwzięć noszących znamiona wiel-kiej nauki (np. osiemnastowieczne wy-prawy J. Cooka i L. A. de Bougainville’a, dzięki którym można było opracować szczegółowe mapy Pacyfiku).

Projekty badawcze wielkiej nauki finan-sowane są w głównej mierze ze środków publicznych, dlatego tak ważnym zada-niem dla instytucji rządowych jest wła-ściwa ocena ich efektów; tak z punktu widzenia naukowego, jak i ekonomicz-nego (scientific and economic assesmentof output). Dyskusjom na ten temat słu-ży m.in. powołanie przez OECD Mega-science Forum, włączonego ostatnio do gremium o nieco szerszym zakresie kom-petencji, zwanego Science Forum.

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu sta-tystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 146–147.

MEZZANINE

to sposób finansowania przedsięwzięćz wykorzystaniem instrumentów hybry-dowych, głównie obligacji zamiennych na akcje, warrantów lub akcji uprzywile-jowanych. Stosowany jest przez część →funduszy venture capital do finansowaniaprojektów inwestycyjnych, szczególnie w późniejszych etapach rozwojowych.

Obligacje posiadające opcję zakupu wy-stawione na akcje spółki, która je emitu-je w istocie mają zarówno cechy akcji, jak i obligacji. Instrument ten wykorzy-stywany jest jako obligacja do momentu, gdy kurs/wartość akcji wzrośnie na tyle, że różnica pomiędzy nim, a ceną wyko-nania opcji stanie się wyższa od warto-

98

ści takiej samej obligacji, ale pozbawio-nej opcji.

Z punktu widzenia inwestora instrument ten posiada cechy korzystniejsze od zwy-kłej obligacji, daje on bowiem możli-wość osiągania korzyści z dynamicznego rozwoju firmy (w którą zainwestowano),która związana jest z posiadaniem akcji, przy możliwości uniknięcia uczestniczenia w ewentualnych stratach przedsięwzięcia (co jest cechą obligacji). Wykorzystanie tego instrumentu umożliwia więc inwe-storowi ograniczenie ryzyka inwestycyj-nego przy zachowaniu szansy na znaczą-ce przychody.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] K. Sobańska, P. Sieradzan, In-vestycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004.

MODEL

jest to układ względnie odosobniony, moż-liwie mało skomplikowany, działający analogicznie do oryginału, którym może być istota żywa, maszyna, zakład przemy-słowy, organizacja społeczna itp.

Przedmiot badań, podobizna oryginału, której badanie pozwala otrzymywać in-formacje na temat rzeczywistości.

Model techniczny, jako etap rozwoju pro-duktu, pozwala potwierdzić słuszność wy-branych aspektów przyjętej koncepcji. Modelowanie może obejmować tylko nie-które elementy produktu, co do własno-ści, których istnieją wątpliwości. Budo-wa modelu służy uniknięciu błędów gru-bych. Pozytywne wyniki analizy modelu prowadzą zwykle do budowy prototypu.

Pominięcie fazy budowy modelu, której realizacja wiąże się ze stosunkowo niski-mi kosztami w porównaniu z nakładami na wykonanie prototypu, przemawia za uwzględnieniem tego etapu w procesie projektowania produktu.

Karol LITYŃSKI

Literatura: [1] Słownik Wyrazów Obcych Wła-dysława Kopalińskiego www.slownik-online.pl [2] WIKIPEDIA Wolna Encyklopedia www.pl.wikipedia.org

NARODOWY PLAN ROZWOJU [National Development Plan]

to średniookresowa strategia rozwoju eko-nomicznego, społecznego i regionalnego kraju. Jest to kompleksowy i wielowymia-rowy program rozwoju, mający zapew-nić trwały i równoważony rozwój kraju. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) określa cele i kierunki rozwoju społeczno-gospo-darczego kraju oraz zmiany strukturalne w gospodarce. Jest nadrzędnym instru-mentem programowania i koordynowania działań podmiotów publicznych, prywat-nych i społecznych.

Pierwszy NPR opracowany został na lata 2004–2006. Dokument ten integruje i spi-na istniejące plany i programy sektorowe na poziomie krajowym i regionalnym, a w szczególności jest zbieżny i spójny z: Narodową Strategią Rozwoju Regio-nalnego, Narodową Strategią Zatrudnie-nia i Zasobów Ludzkich, Spójną Polityką Strukturalnego Rozwoju Obszarów Wiej-skich i Rolnictwa, Polityką Struktural-ną w Sektorze Rybołówstwa, Narodową Strategią Ochrony Środowiska, Narodo-wą Strategią Rozwoju Transportu. NPR 2004–2006 był podstawą negocjowania

99

z Komisją Europejską Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Frame-work) – dokumentu określającego zało-żenia i priorytety wykorzystania fundu-szy unijnych.

Celem strategicznym NPR 2004–2006 jest rozwijanie konkurencyjnej gospodar-ki opartej na wiedzy i przedsiębiorczo-ści, zdolnej do długofalowego, harmo-nijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności spo-łecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regio-nalnym i krajowym. Jednym z priory-tetów NPR 2004–2006 jest wspieranie konkurencyjności polskiej gospodarki m.in. poprzez tworzenie warunków dla wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw, wsparcie rozwoju instytucji otoczenia biznesowego oraz rozwój sektora B+R. W wymiarze regionalnym priorytetem jest budowanie regionalnych systemów i strategii innowacji.

Od lutego 2004 roku, trwają prace nad przygotowaniem Narodowego Planu Roz-woju na lata 2007–2013 (zgodnie z okre-sem planistycznym Unii Europejskiej). Oprócz diagnozy sytuacji społeczno-go-spodarczej, NPR określa także główne cele i kierunki rozwoju kraju wraz z pla-nem finansowania strategicznych dzia-łań, systemem zarządzania i realizacji. NPR na lata 2007–2013 w swych ogól-nych założeniach określa tempo rozwo-ju gospodarczego na poziomie 5% PKB, wzmocnienie spójności społecznej i kon-kurencyjności gospodarki. Wzrost – kon-kurencyjność – spójność to strategiczna oś rozwoju kraju. NPR 2007–2013 od-zwierciedla także strategiczne podejście do integracji Polski ze Wspólnotą Euro-pejską. Zakłada, że w tym okresie reali-

zacji Polska wejdzie do Unii Gospodar-czej i Walutowej.

Aleksandra NOWAKOWSKA

Literatura: [1] Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju z dn. 20.04.2004 r., Dz.U. Nr 116, poz. 1206 [2] Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 13.01.2005 r., w sprawie trybu i terminów konsultacji, współdziałania i współpracy przy opracowaniu Narodowego Planu Rozwoju, Dz.U. Nr 10, poz. 74 [3] Na-rodowy Plan Rozwoju 2007–2013, Wstępny Projekt – Prognozy, Ministerstwo Gospodar-ki i Pracy, Departament Polityki Struktural-nej, www.npr.gov.pl

NARODOWY SYSTEM INNOWACJI [national innovation system]

jest najczęściej definiowany jako kom-pleks wyodrębnionych instytucji, któ-re wspólnie lub indywidualnie wnoszą wkład w rozwój i rozpowszechnianie no-wych technologii, tworząc jednocześnie otoczenie (bazę) w ramach którego rząd formułuje i realizuje politykę innowa-cyjną. Podejście systemowe w nowym świetle konstytuuje politykę innowacyjna, przesuwając punkt ciężkości w kierunku wzajemnych relacji pomiędzy instytucja-mi i interakcji w procesie tworzenia i ko-mercjalizacji wiedzy. Prezentowane po-dejście pozwala na lepsze poznanie zna-czenia uwarunkowań, regulacji prawnych i pozostałych elementów polityki państwa wpływających na procesy innowacyjne w szerokim kontekście funkcjonowania rynku, konkurencyjności przedsiębiorstw i gospodarki. Duży nacisk jest położony na zagadnienia monitoringu i doskonale-nia stosowanych instrumentów.[1]

100

Każdy kraj charakteryzują specyficznecechy determinujące zdolności innowa-cyjne i zmiany technologiczne. Elemen-ty systemu innowacyjnego pozostają pod wpływem cech specyficznych danego kra-ju, takich jak: historyczne doświadczenia, systemy wartości, kultura czy skumulo-wane w społeczeństwie wiedza, umie-jętności i zdolności. Struktura systemu innowacyjnego, jego specyfika narodo-wa lub regionalna, przyjęte rozwiązania i mechanizmy, powiązania między jego częściami składowymi, a także interakcje z otoczeniem, determinują stan innowa-cyjności i konkurencyjności gospodarki. Sprawny NSI może zwiększyć efektyw-ność wykorzystania ograniczonych zaso-bów, a dzięki lepszej organizacji i zarzą-dzaniu oraz efektywniejszej kombinacji importowanej i krajowej/lokalnej techno-logii – przyspieszyć postęp w jej adapta-cji i dyfuzji w całej gospodarce.

Systemy innowacyjne na poziomie kra-jowym cechuje orientacja na podażo-wy aspekt innowacji. Rząd i instytucje centralne winny kłaść nacisk głównie na problemy organizacji i finansowania na-uki i badań, politykę horyzontalną oraz współpracę międzynarodową. Jednocze-śnie w ramach podejścia systemowego szczególny nacisk jest położony na trans-fer i komercjalizację idei, wiedzy, umie-jętności oraz informacji. Mechanizmy i kanały rozpowszechniania technologii w gospodarce są ściśle wiązane z tłem społecznym, politycznym, instytucjonal-nym i kulturowym.

System innowacji w Polsce, a właściwie jego zręby, wykazuje wiele słabości i nie przyczynia się w należytym stopniu do rozwoju gospodarczego kraju oraz wzrostu jego konkurencyjności. Stan ten w dobie „gospodarki opartej na wiedzy” zagraża

międzynarodowej konkurencyjności pol-skiej gospodarki i firm. Źródeł tej sytuacjinależy szukać w ponad czterdziestolet-nich mechanizmach funkcjonowania go-spodarki realnego socjalizmu. Działania innowacyjne polegające na ciągłej ada-ptacji w gospodarce nowych produktów i technologii, były w głębokiej sprzeczno-ści z logiką socjalistycznego modelu za-rządzania gospodarką. Wszelkie nowe po-mysły i inicjatywy „rozkładały” spójność planu na każdym poziomie zarządzania produkcją, wymuszając nową koordyna-cję czynników wytwórczych. Rozwój go-spodarczy występował praktycznie tylko w aspekcie ilościowym (ekstensywnym): nowe przedsiębiorstwa, wzrost zatrudnie-nia i mocy produkcyjnych w oparciu o te same, z reguły przestarzałe technologie. Gospodarka niedoborów, kosztowa for-muła cen i brak konkurencji dodatkowo wzmacniały niechęć do zmian na pozio-mie mikroekonomicznym. Mimo świa-domości wśród decydentów potrzeby in-nowacji wszelkie próby budowy mecha-nizmów innowacyjnych zakończyły się niepowodzeniem. Niska innowacyjność gospodarki socjalistycznej legła z pew-nością u podstaw bankructwa tego sys-temu ekonomicznego. Należy pamiętać o trudnym spadku strukturalnym, organi-zacyjnym i w zakresie kultury pracy, który odziedziczyliśmy na starcie transforma-cji. W rezultacie otrzymaliśmy gospodar-kę zapóźnioną technologicznie, stanowią-cą w wielu przypadkach skansen przemy-słowy z początku XX wieku.

Budowa podstaw gospodarki rynkowej i uruchomione mechanizmy konkurencji miały automatycznie zaowocować wzro-stem innowacyjności. Zmiany systemo-we nie zaowocowały jednak zasadniczym przełomem w tym zakresie. System eko-nomiczno-społeczny nadal nie zawiera

101

sprawnych mechanizmów generowania ro-dzimego postępu technologicznego. Oczy-wiście sytuacja w tym zakresie jest niepo-równanie korzystniejsza w odniesieniu do stanu sprzed 1989 roku. Otwarcie i libe-ralizacja kontaktów zagranicznych przy-niosły rozwój kontaktów gospodarczych i inwestycje bezpośrednie, które umożli-wiły napływ nowej wiedzy technicznej i organizacyjnej. Pozostajemy jednak cią-gle krajem peryferyjnym technologicznie, którego wkład w globalny sektor nauki, badań i technologii jest znikomy.

Oceny innowacyjności można dokony-wać w dwóch, różnych metodologicznie, aspektach:[3]

1) jako zdolność do wytwarzania nowych lub istotnie zmodernizowanych pro-duktów, technologii, usług lub rozwią-zań organizacyjnych, tworząca podsta-wy „gospodarki opartej na wiedzy”;

2) jako zdolność do podnoszenia pozio-mu technicznego i organizacyjnego gospodarki poprzez adaptację nowych rozwiązań technologicznych i ekono-miczno-organizacyjnych, które pro-wadzą do modernizacji (zmian jako-ściowych) i wzrostu produktywności czynników wytwórczych (pracy i ka-pitału).

W konkurencyjnej i technologicznie za-awansowanej gospodarce ten podział prak-tycznie nie istnieje, ponieważ aktywność innowacyjna firm sprowadza się do pierw-szego aspektu innowacyjności, czyli wy-korzystywania najnowszej wiedzy oraz rozwiązań technologicznych i organiza-cyjnych. W krajach zapóźnionych tech-nologicznie drugi aspekt innowacyjności, odnoszący się do szerokiego procesu mo-dernizacji i nadrabiania zaległości, może

być istotniejszy. Rozwój gospodarki do-tkniętej głęboką luką technologiczną ozna-cza często adaptację i wykorzystywanie technologii dawno sprawdzonych w kra-jach wyżej rozwiniętych. To oznacza, że innowacyjność w gospodarce polskiej nie musi oznaczać jedynie masowego rozwo-ju produktów i technologii nieznanych na świecie. W wymianie międzynarodowej możemy ciągle wykorzystywać inne prze-wagi konkurencyjne, np.: tanią siłę robo-czą, dostępność zasobów czy produkcję poza normami ekologicznymi. Nie moż-na jednak zapominać o budowie podstaw gospodarki opartej na wiedzy. Pozostaje oczywiście pytanie czy gospodarka polska jest zdolna do wykorzystania najnowszej wiedzy i czy pewne etapy rozwoju tech-nologicznego i organizacyjnego można w krótkim czasie pokonać.

Analiza wskazanych aspektów innowa-cyjności polskiej gospodarki daje diame-tralnie inną ocenę stanu. Innowacyjność w pierwszym wymiarze, odnoszącym się do podstaw gospodarki opartej na wiedzy, jest bardzo niska. Świadczą o tym nastę-pujące, wybrane charakterystyki:[4]

– udział przedsiębiorstw stosujących in-nowacje w procesach produkcyjnych wynosi 18%, przy średniej europej-skiej 51%, a w przypadku wiodących – ponad 70%;

– udział wydatków na B+R wynosi 0,59% PKB i należy do najniższych wśród starych i nowych członków UE;

– średni współczynnik wynalazczości to 0,6, przy średniej unijnej 2,6;

– wydatki na B+R per capita – 66,8 USD, przy średniej unijnej 493,1 USD;

102

– niski udział wysokiej techniki w eks-porcie (2,7% w 2003 r.), przy średniej europejskiej 17,8%.

Analiza drugiego aspektu innowacyj-ności wskazuje na bardzo optymistycz-ny obraz naszej gospodarki. W latach transformacji wydajność pracy (mie-rzona wartością dodaną na pracownika) rosła średnio w tempie około 5% rocz-nie; w sektorze przedsiębiorstw prze-mysłowych wzrost ten przekraczał 10% (w 2003 r. wyniósł około 17%). Jest to wynik znacznie wyższy od wyników w USA, Japonii i państwach „starej” Unii Europejskiej. W porównaniu z po-przednim stanem w gospodarce nastą-piła głęboka modernizacja, obejmująca wprowadzenie nowych (często nowocze-snych) produktów i metod wytwarzania, przy stosunkowo bardzo małych nakła-dach na B+R. Omawiane efekty są skut-kiem ciągłej restrukturyzacji, poprawy efektywności gospodarowania (głównie rozwiązania organizacyjne) oraz impor-tu technologii nie zawsze najnowszej, ale na nasze warunki efektywnej. W ra-mach podejmowanych działań innowa-cyjnych pozyskuje się produkty i techno-logie z reguły łatwo dostępne na rynkach międzynarodowych. Działania moderni-zacyjne nadal bazują na:

– dość powszechnym kopiowaniu do-stępnych rozwiązań zachodnich;

– komplementarnym imporcie kompo-nentów, wyposażenia, maszyn i urzą-dzeń;

– kontaktach osobistych przedsiębior-ców, udziale w targach i wystawach;

– rozwoju współpracy kooperacyjnej z zagranicznymi partnerami;

– dostępie do literatury, baz danych i opracowań.

Wzrost wydajności pracy w zasadniczy sposób przyczynił się do utrzymania, a na-wet wzrostu konkurencyjności polskiego eksportu, w trudnych warunkach apre-cjacji krajowej waluty i dekoniunktury u głównych odbiorców. Oczywiście te ekstensywne możliwości będą się szyb-ko kurczyły, a dalsze inwestycje w coraz większym zakresie będą musiały bazować na autentycznie nowej myśli technolo-gicznej, wzroście wydatków na know-how oraz rozwoju zasobów ludzkich. Szybkie tempo adaptacji nowoczesnych środków przetwarzania informacji w krajowych przedsiębiorstwach, wskazuje na wysoki poziom zasobów ludzkich, co dobrze pro-gnozuje dalszym przeobrażeniom.

Obydwa podejścia implikują zupełnie inne podejście do mechanizmów sprawczych innowacyjności oraz kierunków polityki w tym obszarze. Kluczowe znaczenie dla innowacyjności pierwszego typu, czyli in-nowacyjności nowatorskiej, mają:[4]

– wielkość i efektywność działania kra-jowego zaplecza B+R;

– formy i zakres wsparcia publiczne-go;

– stymulowanie skłonności prywatnych firm do podejmowania prac badawczo--rozwojowych;

– instytucje i programy wsparcia.

Dla skuteczności drugiego podejścia, czy-li innowacyjności modernizacyjnej, de-cydujące są:

– poziom krajowych oszczędności;

103

– napływ inwestycji bezpośrednich;

– stymulowanie skłonności prywatnych firm do inwestycji.

W polskich warunkach wspieranie inno-wacyjności musi uwzględniać obydwa aspekty. Budowa systemu innowacyjne-go powinna w długookresowej perspek-tywie zakładać selektywne przechodzenie z grupy państw „peryferyjnej technologii” (a w konsekwencji „peryferyjnego kapi-talizmu”), do wiodących technologicznie obszarów naszego globu.

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] S. Metcalfe, The Economic Foudations of Technology Policy: Equaili-brium and Evolutionary Perspektives [w:] P. Stoneman (red.), Handbook of the Eco-nomics of Innovation and Technical Chan-ge, Blackwell, London 1995, s. 409–512 [2] Pomiar działalności naukowej i techno-logicznej. Proponowane zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji technologicznych: Podręcznik Oslo, OECD, EUROSTAT, KBN, Warszawa 1999, s. 31––33 [3] Zwiększanie innowacyjności pol-skiej gospodarki. Stanowisko RSSG [w:] Procesy innowacyjne w polskiej gospodar-ce, Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów, Raport nr 26, War-szawa 2005, ss. 16–27 [4] K. B. Matusiak, A. Nowakowska, K. Zasiadły, Budowa kra-jowego i regionalnych systemów innowacji [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki inno-wacji w Polsce. Analiza krajowych instytu-cji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Po-znań 2005, s. 16–41 [5] E. Okoń-Horodyń-ska, Co z Narodowym Systemem Innowacji w Polsce? [w:] E. Okoń-Horodyńska (red.), Rola polskiej nauki we wzroście innowacyj-ności, PTE, Warszawa 2004.

NORMY ISO [ISO standard]

to kategoria norm opracowanych przez Międzynarodową Komisję Normali-zacyjną (International Organization for Standarization), z siedzibą w Genewie. Ogólnie panujące przekonanie mówi, iż nazwa norm serii ISO pochodzi od nazwy Międzynarodowej Komisji Normalizacyj-nej (International Organization for Stan-darization – ISO), ale spora część prak-tyków i teoretyków zarządzania jakością jest zgodna, że jest to skrót od greckie-go słowa isos – równy, jednakowy, jed-norodny.

Normy ISO 9000 – jest to rodzaj norm opracowany przez Międzynarodową Or-ganizację Normalizacyjną (ISO), umoż-liwiających kompleksowe podejście do problematyki zapewnienia i zarządzania jakością. Spośród ponad 12 000 standar-dów wydanych przez ISO, tylko niespeł-na 20 dotyczy zagadnień związanych z ja-kością. Pierwsza seria międzynarodowych norm zawierających wymagania systemów jakości opublikowana została przez ISO w 1987 r. Aktualnie obowiązująca wer-sja norm serii ISO 9000 wydana zosta-ła w 2000 roku. Obowiązujące do 2000 roku trzy normy: ISO 9001, ISO 9002 i ISO 9003, zostały zastąpione przez jed-ną normę PN-EN ISO 9001:2000 System Zarządzania Jakością. Wymagania. (ozna-czenie : 2000 w nazwie oznacza rok wyda-nia i jest często dodawane dla łatwiejszego odróżnienia od poprzedniej edycji normy ISO 9001 wydanej w 1994 roku).

Główną cechą nowej normy, odróżniają-cą ją od starej edycji, jest promowanie podejścia procesowego do zarządzania oraz stymulowanie ciągłego doskonale-nia. Niewątpliwą zaletą dokumentu jest również pozostawienie pełnej dowolno-

104

ści przedsiębiorstwu w zakresie formy i ilości dokumentacji, co było znaczną wadą poprzednich edycji, wymuszają-cych określony, rozbudowany zestaw dokumentów, procedur i instrukcji. Nor-ma ISO 9001:2000 określa tylko sześć obszarów, w których przedsiębiorstwo musi ustanowić udokumentowaną pro-cedurę.

Norma ISO 9001:2000 dopuszcza moż-liwość wyłączenia pewnych wymagań w obszarze rozdziału 7 dotyczącego re-alizacji wyrobów. Przedsiębiorstwa dosto-sowujące swoje funkcjonowanie do wy-magań tej normy, powinny określić, które z poszczególnych punktów normy doty-czą zakresu działalności przedsiębiorstwa i właśnie te punkty powinny zostać uję-te w systemie jakości. Wymagania doty-czące systemu jakości zawarte w normie ISO 9000:2000, nie zastępują i nie okre-ślają wymagań technicznych dotyczą-cych wyrobów, ale określają wymagania dotyczące systemu zarządzania jakością. Ustalają one wymagania określające, któ-re elementy systemu należy uwzględnić, lecz nie mają na celu ujednolicenia syste-mów jakości. Norma ta ma charakter ogól-ny i nie odnosi się do określonej branży lub określonego sektora gospodarczego. Wykorzystuje się ją zarówno w produkcji dóbr materialnych, jak i handlu i usłu-gach. Norma pokazuje tylko wymagania wobec przedsiębiorstwa, a zadaniem jego kadry jest wybór najlepiej dopasowanych rozwiązań i narzędzi.

Procedura wdrażania systemu jakości zgodnego z wymaganiami norm ISO se-rii 9000, składa się zazwyczaj z trzech etapów.

Etap pierwszy poświęcony jest przy-gotowaniu dokumentacji systemu i koń-

czy się opracowaniem tzw. Księgi Jako-ści. Ważnym elementem tej procedury są również szkolenia przygotowujące pod względem teoretycznym pracow-ników przedsiębiorstwa do pracy w no-wym systemie.

Etap drugi to prace związane z wdroże-niem opracowanych rozwiązań w etapie pierwszym. Oczywiście można stosować podejście, w którym na bieżąco wdraża się opracowane rozwiązania i weryfiku-je ich przydatność oraz skuteczność. Spo-sób wdrażania zawsze zależy od wielko-ści firmy i złożoności procesów w niejwystępujących.

Etap trzeci to potwierdzenie zastosowa-nia przez przedsiębiorstwo normy ISO, tzn. zgodności systemu jakości przed-siębiorstwa z wymaganiami przyjętej do stosowania normy ISO. Proces oceny jest nazywany auditem certyfikującym i przedsiębiorstwo po jego przeprowadze-niu otrzymuje Certyfikat Jakości. Certy-fikat Jakości wydawany jest przez odpo-wiednią instytucję certyfikującą na pod-stawie badań prowadzonych przez tzw. auditorów. Certyfikat ten przyznawanyjest na 3 lata i przynajmniej raz w roku przeprowadzane są audity kontrolne prze-strzegania wymagań wdrożonej normy. Po wygaśnięciu ważności certyfikatu przed-siębiorstwo otrzymuje owe świadectwo, jeżeli ponowny audit, tzw. odnawiający (reaudit), zakończył się pozytywną oce-ną jego systemu jakości.

Posiadanie Certyfikatu Jakości ISO 9000stanowi ważny element pozytywnego wi-zerunku przedsiębiorstwa, umacnia jego pozycję na rynku i ułatwia nawiązywa-nie kontaktów z partnerami zagraniczny-mi. Świadczy o nowoczesności i konku-rencyjności.

105

Norma ISO 14001, to norma opracowana i przyjęta przez Międzynarodową Organiza-cję Normalizacyjną (ISO) w 1996 r. Jej pod-stawowa idea polega na stworzeniu w przed-siębiorstwie kompleksowego systemu zarzą-dzania, dotyczącego całokształtu zagadnień związanych z ochroną środowiska (System Zarządzania Środowiskowego).

Zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001 przedsiębiorstwo wdrażające ten system, zobowiązuje się do ciągłego zmniejszania szkodliwego oddziaływania na środowi-sko, szczególnie w zakresie emisji sub-stancji i pyłów do powietrza atmosferycz-nego i emisji hałasu oraz do właściwej go-spodarki materiałami nieprzyjaznymi dla środowiska i odpadami, a także do sys-tematycznego podnoszenia świadomości ekologicznej pracowników. Podstawą pro-gramu zarządzania środowiskowego jest prewencyjna strategia ochrony środowiska – tzn. Czystsza Produkcja (CP).

System Zarządzania Środowiskowego ob-jęty jest kompleksowym monitoringiem, na który składają się audity wewnętrzne oraz kontrolny audyt zewnętrzny (raz w roku). Certyfikat ISO 14001 wydawany jest na trzylata. Posiadanie go uważane jest na świato-wych rynkach za ważny element ogólnego wizerunku i konkurencyjności firmy.

Wraz z systemem zapewnienia jakości według norm serii ISO 9000 System Za-rządzania Środowiskowego stanowi na ogół istotny element w procesie wdraża-nia w przedsiębiorstwie filozofii →TotalQuality Managment (TQM).

Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu sta-tystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 149–150.

OŚRODEK SZKOLENIOWO-DORADCZY (OSD) [business support center]

to nie nastawiona na zysk jednostka do-radcza, informacyjna i szkoleniowa, (spo-tyka się również nazwy: Ośrodek Wspie-rania Przedsiębiorczości, Centrum Wspie-rania Biznesu, Klub Przedsiębiorczości, Punkt Konsultacyjno-Doradczy), działa-jąca na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz poprawy konku-rencyjności małych i średnich przedsię-biorstw.

OSD uczestniczą we wszelkich inicja-tywach mających na celu zwiększenie potencjału gospodarczego oraz popra-wę jakości życia społeczności lokalnej. Cele działalności ośrodków są integral-nie związane z potrzebami i wymagania-mi lokalnych rynków pracy i adaptacją nowych technologii. Cele te obejmują w szczególności:

– wspieranie i popularyzowanie idei przed-siębiorczości i samozatrudnienia;

– aktywne wspieranie inicjatyw lokal-nej społeczności w zakresie tworze-nia oraz rozwijania małych i średnich przedsiębiorstw;

– aktywną współpracę z lokalną (samo-rządową i rządową) administracją oraz innymi organizacjami (prywatnymi, pozarządowymi i in.), w celu tworze-nia wspólnej płaszczyzny do działań na rzecz rozwoju gospodarczego i spo-łecznego regionu;

– aktywne włączanie się w doraźne ak-cje w sytuacjach wynikających z po-trzeb gospodarczych lub społecznych w regionie.

106

Ośrodki szkoleniowo-doradcze

W 2005 r. zidentyfikowano w Polsce281 OSD. Dynamiczny przyrost liczby tego typu podmiotów jest spowodowany włączaniem się w system wsparcia instytu-cji przedstawicielskich biznesu (izby prze-mysłowo-handlowe, cechy rzemieślnicze, związki pracodawców), niepaństwowych szkół wyższych oraz organizacji zawodo-wych (NOT, TNOIK). Powyższe podmioty odkrywają nowe możliwości świadczenia usług w swoich środowiskach. Na uwagę zasługuje rozwój regionalnych sieci OSD. Najszerszą sieć zbudowała Fundacja Roz-woju Demokracji Lokalnej (sieć krajowa) oraz Lubelska Fundacja Rozwoju (w wo-jewództwie lubelskim). W najbliższych latach należy oczekiwać dalszego roz-woju działalności szkoleniowo-doradczej w ramach instytucji przedstawicielskich biznesu oraz poszerzających swoją ofer-tę rynkową niepaństwowych szkół wyż-szych. Widoczny jest również wzrost za-interesowania ze strony administracji sa-morządowej. Część Gminnych Centrów Informacji dąży do rozwoju kompetencji doradczych i szkoleniowych.

W ofercie rynkowej OSD znajdują się do-radztwo, szkolenia, kursy i upowszechnia-

nie informacji w następujących obszarach tematycznych: przedsiębiorczość i tworze-nie firmy; dostęp do środków z funduszyeuropejskich; opracowanie biznesplanów i wniosków kredytowych; badania rynku i marketing; prawo gospodarcze; finan-se i podatki. Wiodącym elementem ofer-ty są szkolenia, w ramach których domi-nują tematy:

– z zakresu przedsiębiorczości: Jak zało-żyć własną firmę? ABC przedsiębior-czości, Biznesplan, badania rynku;

– popularyzujące wiedzę europejską: Warunki prowadzenia działalności go-spodarczej w krajach Unii Europej-skiej, Europejskie normy i standardy, Dostęp do programów pomocowych;

– zawodowe: prowadzenie biura i obsłu-ga urządzeń biurowych, obsługa kas fiskalnych, asystent dyrektora, agentcelny, ubezpieczyciel, kasjer-sprze-dawca;

– z zakresu aktywizacji zawodowej: Jak zachowywać się na rynku pracy? Au-toprezentacja;

– komputerowe: obsługa komputera, podstawy Worda, Excela, Windows, księgowość i grafika komputerowa;

– inne: bezpieczeństwo i higiena pracy, przepisy przeciwpożarowe, minimum sanitarne.

Czas trwania szkoleń oraz liczba uczest-ników jest zróżnicowana w zależności od tematyki oraz możliwości technicznych i lokalowych OSD. W 2004 r. zdecydo-wanie największą popularnością cieszy-ły się kursy upowszechniające wiedzę na tematy europejskie.

107

Uzupełnieniem działalności szkolenio-wej są różnego typu seminaria i spotka-nia dyskusyjne związane z interpretacją zmieniających się przepisów prawnych (np. zamówienia publiczne, prawo pra-cy). Oferta doradcza ośrodków obejmu-je indywidualne konsultacje w zakresie tworzenia firmy i prawnych aspektów jejprowadzenia, księgowości, poszukiwa-nia kooperantów, pozyskiwania środków finansowych, opracowania biznesplanui wniosku kredytowego. Większość ośrod-ków oferuje również usługi w obszarze: marketingu, finansów, księgowości i do-radztwa podatkowego.

Krzysztof B. MATUSIAK Marzena MAŻEWSKA

Literatura: [1] M. Matusiak, E. Koprowska, R. Piwowarski, Ośrodki Szkoleniowo-Doradcze [w:] Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, SOOIPP/Raport 2004, Łódź/Warszawa 2004, s. 29–166 [2] E. Banachowicz, K. Kaszuba, K.B. Matusiak, M. Mażewska, Ośro-dek Wspierania Przedsiębiorczości, MPiPS, Warszawa 1997 [3] B. Kaśnikowska, A. Dziurdzik, R. Masiak, Ośrodek Wspierania Biz-nesu, Katowice 1996.

OŚRODKI INNOWACJI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [innovation and business centres]

to zróżnicowana organizacyjnie grupa niekomercyjnych instytucji, aktywnych w obszarze wspierania przedsiębiorczo-ści i samozatrudnienia, transferu i komer-cjalizacji technologii oraz poprawy kon-kurencyjności MSP. Tworzenie ośrodków innowacji i przedsiębiorczości wynika z nowego podejścia do strategii rozwo-ju gospodarczego, która zakłada potrze-bę poszukiwania bezpiecznych i trwałych

podstaw rozwoju wewnątrz regionów, przy szerokim wykorzystaniu zaangażo-wania środowisk lokalnych. W praktyce oznacza to potrzebę tworzenia instytucji rozwoju lokalnego, wyspecjalizowanych w działaniach na rzecz rozwoju gospodar-czego poprzez:[1]

– wspieranie przedsiębiorczości, samo-zatrudnienia, ułatwianie startu i pomoc nowo tworzonym, prywatnym firmom;promocję i poprawę konkurencyjności MSP;

– tworzenie warunków dla transferu no-wych rozwiązań technologicznych do gospodarki i realizację przedsięwzięć innowacyjnych;

– podnoszenie jakości zasobów ludzkich przez edukację, szkolenia i doradztwo oraz upowszechnianie wzorów pozy-tywnego działania;

– zagospodarowanie zasobów i realizację przedsięwzięć infrastrukturalnych;

– tworzenie sieci współpracy i partner-stwa różnych podmiotów działających na rzecz dynamizacji rozwoju, wzro-stu dobrobytu i zasobności mieszkań-ców.

Szeroki wachlarz celów oraz konieczność uwzględnienia lokalnych i regionalnych uwarunkowań determinują dużą różno-rodność form organizacyjnych i insty-tucjonalnych. Podstawową cechą oma-wianych jednostek jest ich niekomercyj-ny charakter. Celem ich działania nie jest maksymalizacja zysku, lecz zaspokajanie nietypowych potrzeb, inicjowanie zmian i transformacji lokalnych społeczności. Spełniają one na rynku funkcje usługowe, tworząc specyficzną infrastrukturę wspar-cia, umożliwiającą dynamizację procesów

108

rozwojowych oraz realizację wyznaczo-nych strategii.

Zakres przedmiotowy podejmowanych działań, misja i cele oraz założenie o nie-dochodowym charakterze (non-profit), po-zwalają w polskich warunkach zakwalifi-kować do instytucji wsparcia następujące rodzaje podmiotów:

– fundacje i stowarzyszenia lub jed-nostki przez nie powołane, realizują-ce programy rozwoju przedsiębiorczo-ści i transferu technologii oraz działa-jące na rzecz rozwoju lokalnego;

– spółki publiczno-prywatne powołane z inicjatywy i przy dużym zaangażo-waniu organizacyjnym i finansowymwładz publicznych, podejmujące dzia-łania prorozwojowe i nie zobligowane do generowania zysków do podziału między udziałowców;

– izby gospodarcze, organizacje rze-miosła, zrzeszenia i związki praco-dawców oraz inne instytucje przed-stawicielskie biznesu podejmujące ini-cjatywy i działania prorozwojowe;

– wyodrębnione organizacyjnie i finan-sowo jednostki samorządowe, admini-stracji publicznej, instytucji naukowo--badawczych zorientowane na wspie-ranie rozwoju lokalnej gospodarki.

Struktura i zakres podejmowanych przez poszczególne instytucje zadań są zdeter-minowane: celami lokalnej/regionalnej strategii rozwoju, uwarunkowaniami kul-turowymi, sytuacją ekonomiczną i pozio-mem rozwoju gospodarczego. Nie ma jed-nocześnie jednego, uniwersalnego wzor-ca organizacyjnego i funkcjonalnego dla omawianych instytucji. Działalność każ-

dej z nich jest uzależniona od: zasobów uzyskanych od udziałowców, przyjętej misji, sprawności i przygotowania me-rytorycznego pracowników, możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków na działalność statutową oraz ich odbioru przez lokalną społeczność.Omawiane instytucje stanowią coraz po-pularniejszy kanał redystrybucji środków publicznych i międzynarodowych fun-duszy pomocowych przeznaczonych dla regionów dotkniętych określonymi trud-nościami gospodarczymi, strukturalnymi i społecznymi.

Umożliwiają aktywizację wewnętrznych (endogenicznych) zasobów regionów i peł-ne wykorzystanie lokalnych czynników wzrostu. W nowoczesnych strategiach roz-woju odchodzi się od zhierarchizowanych struktur bazujących na dużym zakresie in-terwencjonizmu państwowego, do rela-cji sieciowych i inicjatyw obywatelskich ułatwiających przenikanie idei i wymia-nę informacji. Rozwój regionu powinien być stymulowany przez lokalne potrzeby i wolę zmian zgłaszaną przez mieszkań-ców. W tych warunkach organizacje poza-rządowe działające na rzecz rozwoju go-spodarczego tworzą szansę dla:

– mobilizacji wszystkich „aktorów” roz-woju lokalnego, aktywizacji stojących na uboczu grup społecznych, tworze-nia atmosfery wzajemnego zaufania i wspólnoty celów;

– rozwoju publiczno-prywatnego part-nerstwa i uspołecznienia polityki go-spodarczej;

– wprowadzania mechanizmów konku-rencji w wykorzystaniu środków pu-blicznych i odbiurokratyzowaniu dzia-łań pro-rozwojowych;

109

– łączenia środków publicznych z pry-watnymi oraz pozyskiwania środków zewnętrznych dla lokalnych przedsię-wzięć prorozwojowych i infrastruktu-ralnych;

– rozwoju nowoczesnych form transferu technologii, wspierania przedsiębior-czości i marketingu lokalnego.

Funkcjonalnie omawiane instytucje kon-centrują swoją aktywność na newralgicz-nych dla procesów rozwojowych obsza-rach wspierania przedsiębiorczości i pro-cesów innowacyjnych w formie:

– szerzenia wiedzy i umiejętności po-przez doradztwo, szkolenia, informa-cję w ramach →ośrodków szkolenio-wo-doradczych;

– pomocy w transferze i komercjaliza-cji nowych technologii w ramach →centrów transferu technologii;

– asysty w tworzeniu nowych firm w oto-czeniu instytucji naukowych i szkół wyższych, zakładanych przez studen-tów, absolwentów, doktorantów i pra-cowników naukowych w preinkuba-torach i →akademickich inkubato-rach przedsiębiorczości;

– pomocy finansowej (seed i start-up) w formie parabankowych →fundu-szy pożyczkowych i →funduszy po-ręczeń kredytowych, oferowanej oso-bom podejmującym działalność gospo-darczą i młodym firmom bez historiikredytowej;

– szerokiej pomocy doradczej, technicz-nej i lokalowej dla nowo powstałych przedsiębiorstw w →inkubatorach przedsiębiorczości i centrach tech-nologicznych;

– tworzenia skupisk przedsiębiorstw (klastrów) i animacji innowacyjne-go środowiska poprzez łączenie na określonym, zagospodarowanym tere-nie usług biznesowych i różnych form pomocy firmom w ramach →parków technologicznych, stref biznesu, par-ków przemysłowych.

Działania ośrodków innowacji i przedsię-biorczości wywołują silne impulsy rozwo-jowe identyfikowane w perspektywie lo-kalnej i regionalnej w zakresie:[2]

– tzw. „dyfuzji industrializacji” następu-jącej poprzez inkubację nowych firm(często typu rzemieślniczego), wyko-rzystujących miejscowe umiejętności od dawna tkwiące w lokalnej kulturze w regionach peryferyjnych i opóźnio-nych w rozwoju gospodarczym;

– wzmocnienia struktur rynkowych o nowe technologiczne firmy o dużejsile konkurencyjnej, dzięki umiejęt-nościom innowacyjnym umożliwia-jącym ciągłą adaptację nowych pro-duktów i technologii;

– rozwoju kompleksów przemysłowych wysokiej technologii i systemów in-kubacji innowacji w aglomeracjach miejskich, dysponujących silnym za-pleczem naukowym.

Geneza ośrodków innowacji i przedsię-biorczości wywodzi się ze średniowiecz-nej tradycji samopomocy cechowej. Zmia-ny, jakie nastąpiły w społeczeństwach zachodnich w ostatnim ćwierćwieczu mi-nionego stulecia (USA – przełom lat 60. i 70., Europa Zachodnia – lata 80.), otwo-rzyły przed instytucjami pozarządowymi, jako katalizatorem zmian i rozwoju gospo-darczego, nowe możliwości. Jednocześnie

110

tego typu formy zaangażowania obywatel-skiego zyskują na znaczeniu w momencie dynamicznych przeobrażeń cywilizacyj-nych, zmieniających warunki pracy i ży-cia całych społeczeństw. Do czynników obecnie aktywizujących rozwój sektora pozarządowego należy zaliczyć procesy globalizacyjne, rozwój gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informacyjne-go. Szczególna rola ośrodków innowacji i przedsiębiorczości rysuje się w społe-czeństwach postsocjalistycznych, szuka-jących efektywnej drogi do dobrobytu i konkurencyjności po latach marksistow-skich eksperymentów, utrwalających mo-del zachowań ekonomicznych i społecz-nych odmienny od współczesnych tren-dów rozwojowych.

Podstawowe przesłanki dla instytucjona-lizacji rozwoju lokalnego w Polsce zosta-ły stworzone wraz z reformami systemo-wymi po 1989 r. Mimo, że pierwsze kon-cepcje wypracowano w drugiej połowie lat 80., to pierwsze ośrodki pojawiły się niezależnie od siebie w różnych regionach kraju w 1990 r. Spośród wielu podjętych wówczas inicjatyw na uwagę zasługuje utworzenie: Wielkopolskiego Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości SA w Po-znaniu, Fundacji Progress & Business w Krakowie, Centrum Przedsiębiorczości Politechniki Warszawskiej, a także rozwój sieci agencji lokalnych przez FISE. Duże znaczenie dla dalszego rozwoju systemu wsparcia miał rozwój sieci około 40 agen-cji rozwoju regionalnego, podjęty z ini-cjatywy publicznej i koordynowany przez Agencję Rozwoju Przemysłu.

Na koniec 2005 r. zidentyfikowano 536wyodrębnionych organizacyjnie ośrod-ków prowadzących działalność w zakresie szkoleń i doradztwa, pomocy finansowej,transferu technologii i oferty lokalowej dla

MSP; 281 ośrodków szkoleniowo-dorad-czych, 44 centrów transferu technologii, 76 lokalnych funduszy pożyczkowych, 57 funduszy poręczeń kredytowych, 18 aka-demickich inkubatorów przedsiębiorczo-ści, 53 inkubatory przedsiębiorczości, 8 parków technologicznych.[3,4]

Instytucjonalnie co drugi polski ośrodek innowacji i przedsiębiorczości jest zorga-nizowany w ramach pozarządowych insty-tucji wspierania rozwoju (stowarzyszenia osób fizycznych – 29,2% oraz fundacje –19,8%). Co czwarty natomiast działa w ra-mach spółek prawa handlowego (spółki akcyjne i spółki z o.o.), tworzonych przy zaangażowaniu instytucji i środków pu-blicznych. Dotyczy to głównie agencji rozwoju regionalnego i lokalnego stano-wiących efektywne przykłady partnerstwa publiczno-prywatnego. Większość oma-wianych spółek przeznacza wypracowa-ne nadwyżki finansowe na cele statutowe.W ostatnich latach obserwujemy dyna-miczne włączanie się w system wspar-cia instytucji przedstawicielskich bizne-su – izb, cechów, stowarzyszeń i zrzeszeń pracodawców. Poszerzają one tradycyjne zadania dotyczące reprezentowania śro-dowisk biznesowych o wyspecjalizowa-ne usługi dla przedsiębiorstw. Aktywność dotyczy głównie działalności szkolenio-wo-doradczej. Należy również podkreślić wzrastające od trzech lat zaangażowanie szkół wyższych (publicznych i niepublicz-nych), instytucji naukowo-badawczych (jednostki badawczo-rozwojowe) oraz władz samorządowych w rozwój syste-mu wsparcia.

W układzie terytorialnym ośrodki innowa-cji i przedsiębiorczości odnajdujemy na te-renie całego kraju, jednak ich oddziaływa-nie jest ciągle ograniczone. Co drugi powiat i 3/4 gmin (głównie wiejskich) nie posiada

111

instytucji wspierania rozwoju. Najsilniej-sza koncentracja ma miejsce wokół aglo-meracji (Warszawa, Trójmiasto, Kraków, Poznań) i dużych miast oraz w regionach poddanych programom restrukturyzacji (Górny Śląsk, Zagłębie Wałbrzyskie, Re-gion Łódzki, Mielec). Tym samym domi-nuje koncentracja działalności wsparcia w regionach o dużym potencjale gospo-darczym i silnym rynku.

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] K. B. Matusiak, Ośrodki inno-wacji i przedsiębiorczości [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii, Łódź/Żyrardów 1998, s. 123–24 [2] K. B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyj-nych firm, Katedra Ekonomii, Uniwersytet Łódz-ki, Łódź 2001, s. 254 [3] K. B. Matusiak, Po-jęcie i rola ośrodków innowacji w gospodarce narodowej [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych insty-tucji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Poznań 2005, s. 8–15 [4] K. B. Matusiak, Kierunki roz-woju ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w 2004 [w:] K. B. Matusiak (red.) Ośrodki in-nowacji i przedsiębiorczości, SOOIPP/Raport 2004, Łódź/Warszawa 2004, ss. 29–166.

PARK TECHNOLOGICZNY [technology park]

to systematyzujące pojęcie dla zorgani-zowanych kompleksów gospodarczych, w ramach których realizowana jest poli-tyka w zakresie:

– wspomagania młodych innowacyjnych przedsiębiorstw nastawionych na roz-wój produktów i metod wytwarzania

w technologicznie zaawansowanych branżach;

– optymalizacji warunków transferu technologii i komercjalizacji rezulta-tów badań z instytucji naukowych do praktyki gospodarczej;

w praktyce spotykanych pod nazwami par-ki: naukowe, badawcze, naukowo-badaw-cze, naukowo-technologiczne, przemysło-wo-technologiczne, technopole itp.[1]

Za pierwszy park technologiczny uważa się utworzony w 1948 r. Bohanson Re-search Park w Menlo Park (USA). Wła-ściwą, światową karierę omawianych inicjatyw rozpoczął powołany w 1951 r. Stanford Reseach Park przy Uniwersyte-cie Stanforda, który z czasem rozrósł się w „Dolinę Krzemową”. Obecnie działa na świecie ponad 800 tego typu ośrod-ków, zlokalizowanych praktycznie we wszystkich państwach wysoko rozwinię-tych. Koncepcja parków technologicz-nych nawiązuje do dziewiętnastowiecz-nej koncepcji marshallowskich dystryk-tów przemysłowych (industrial estates). Fakt skupienia na zamkniętym obszarze przedsiębiorstw i usług okołobiznesowych wywołuje →efekty synergiczne, co w po-łączeniu z działalnością B+R i finansowa-niem ryzyka (→venture capital), może przerodzić się w środowisko innowacyj-ne. Współczesny sieciowy biznes potrze-buje dynamicznego otoczenia, generują-cego zdolności innowacyjne. Powstające w różnych częściach świata parki tech-nologiczne stają się synonimem struktur gospodarczych XXI wieku, łączących na jednym terenie:

– instytucje naukowo-badawcze oferu-jące nowe rozwiązania technologicz-

112

ne i innowacyjne firmy poszukującenowych szans rozwoju;

– bogate otoczenie biznesu w zakresie fi-nansowania, doradztwa, szkoleń i wspie-rania rozwoju innowacyjnych firm;

– finansowe instytucje wysokiego ryzy-ka (venture capital);

– wysoką jakość infrastruktury i walo-ry otoczenia (przyjemne miejsce do zamieszkania i spędzania wolnego czasu);

– wysoki potencjał przedsiębiorczości i klimat biznesu przyciągający kre-atywne osoby z innych regionów;

– rządowe, regionalne i lokalne pro-gramy wspierania przedsiębiorczo-ści, transferu technologii i rozwoju nowych technologicznych firm.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Parków Naukowych (IASP) przyjęło w listopadzie 2002 r. następującą definicję, zaakceptowa-ną przez Światowy Szczyt Stowarzyszeń Inkubatorów Przedsiębiorczości i Parków Technologicznych – park technologiczny (naukowy, badawczy itp.) jest organiza-cją zarządzaną przez wykwalifikowa-nych specjalistów, której celem jest pod-niesienie dobrobytu społeczności, w któ-rej działa, poprzez promowanie kultury innowacji i konkurencji wśród przedsię-biorców i instytucji opartych na wiedzy. Aby osiągnąć te cele park stymuluje i za-rządza przepływem wiedzy i technologii pomiędzy szkołami wyższymi, jednost-kami badawczo-rozwojowymi, przedsię-biorstwami i rynkami. Ułatwia tworzenie i rozwój przedsiębiorstw opartych na wie-dzy poprzez inkubowanie i proces wydzie-lania się (→spin-off i →spin-out). Dodaje

przedsiębiorstwom wartości poprzez wy-sokiej jakości usługi oraz obiekty i teryto-rium o wysokim standardzie.[3]

W praktyce można wskazać szereg wspólnych cech, spotykanych na całym świecie technopoli, parków naukowych, badawczych i technologicznych:

– bazują na wyodrębnionej i samo-dzielnie zarządzanej nieruchomo-ści obejmującej konkretny teren i/lub budynki;

– posiadają koncepcję zagospodarowania i rozwoju obejmującą aktywność na-ukowo-badawczą i produkcyjną zwią-zaną z kreacją nowej wiedzy i techno-logii;

– posiadają formalne powiązania z insty-tucjami naukowo-badawczymi i edu-kacyjnymi, lokalną i regionalną ad-ministracją publiczną, działającymi w regionie instytucjami wspierania przedsiębiorczości i transferu techno-logii oraz finansowania ryzyka (ven-ture capital).

W polskim ustawodawstwie pojęcie par-ku technologicznego zostało zdefinio-wane w 2002 r. w Ustawie o finanso-wym wspieraniu inwestycji, jako zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzo-ny w celu dokonywania przepływu wie-dzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, na któ-rym oferowane są przedsiębiorcom, wy-korzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie: doradztwa w tworze-niu i rozwoju przedsiębiorstw, transfe-ru technologii oraz przekształcania wy-ników badań naukowych i prac rozwo-jowych w innowacje technologiczne,

113

a także tworzenie korzystnych warun-ków prowadzenia działalności gospo-darczej przez korzystanie z nierucho-mości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych.[4]

Mimo wielu podobnych w odbiorze ze-wnętrznym cech (misja, cele, formy dzia-łania, organizacja itp.) jest to kategoria jednostek bardzo zróżnicowanych. Prak-tycznie każdy z parków posiada indywi-dualny charakter, wynikający z regional-nych uwarunkowań społecznych, kulturo-wych i ekonomicznych oraz dostępnych czynników wzrostu. Nie ma jednego uni-wersalnego modelu parku, ani szablonu organizacyjnego gwarantującego sukces. Poszczególne inicjatywy odzwierciedlają specyfikę lokalnego środowiska nauko-wego i biznesu, typ gospodarki i tradycje przemysłowe oraz kulturowe uwarunko-wania przedsiębiorczości. Międzynaro-dowe doświadczenia umożliwiają zróż-nicowanie omawianej kategorii na dwa odmienne koncepcyjnie typy:

1. Parki naukowe (badawcze) – tworzo-ne w otoczeniu szkoły wyższej (często w ramach uniwersyteckiego campusu), z inicjatywy środowiska akademic-kiego i silnie powiązane z określoną uczelnią stanowiące element jej poli-tyki komercjalizacji wyników badań i współpracy z biznesem; np.: Cam-bridge Science Park, Herriot-Watt--Park, Park Technologiczny Uniwer-sytetu w Dortmundzie.

2. →Technopol – rozbudowana kon-cepcja przestrzenna, łącząca głów-nych aktorów lokalnego środowiska innowacyjnego, rozwijana z inicja-tywy władz publicznych (lokalnych i regionalnych) w oparciu o model publiczno-prywatnego partnerstwa.

Oprócz działań na rzecz intensyfika-cji transferu technologii w szerokim zakresie realizowane są inicjatywy w zakresie pozyskiwania zewnętrz-nych inwestorów oraz koncentracji potencjału badawczego w regionie; do najbardziej znanych zalicza się: Research Triangle Park w Północnej Karolinie, Drogę 128 pod Bostonem, Sophie-Antipolis pod Niceą, Tsukuba Science City.[2]

Spotykane na całym świecie parki tech-nologiczne, koncepcyjnie i organizacyj-nie zawierają się pomiędzy powyższymi modelowymi typami. Wielu autorów do parków technologicznych zalicza również inne formy infrastruktury innowacyjnej (np. inkubatory i centra technologiczne), pod warunkiem, że oferują pomieszcze-nia lub tereny dla małych technologicz-nych firm. W tym kontekście na uwagęzasługuje polski model parku przemysło-wo-technologicznego (popularyzowany przez Agencję Rozwoju Przemysłu), de-finiowany jako zespół wyodrębnionychnieruchomości wraz ze znajdującą się na nich infrastrukturą pozostałą po re-strukturyzowanych lub likwidowanych przedsiębiorstwach oraz inne dołączone do nich nieruchomości, tworzone przy udziale władz samorządowych, w ce-lu zapewnienia prowadzenia działalno-ści gospodarczej, w szczególności przez małych i średnich przedsiębiorców, na preferencyjnych warunkach. W ramach parków przemysłowo-technologicznych zakłada się głównie: zapełnienie ofero-wanej powierzchni rynkowo skuteczny-mi firmami wykorzystującymi nowocze-sne technologie, przyciąganie inwesto-rów oraz tworzenie miejsc pracy. Mają one amortyzować społeczne i gospodar-cze skutki restrukturyzacji tradycyjnych branż przemysłowych. Przykładami są:

114

Bełchatowsko-Kleszczowski Park Prze-mysłowo-Technologiczny i Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny.[3]

Należy podkreślić, że bezrefleksyjne,ślepe naśladownictwo doświadczeń za-chodnich prowadzi do rozczarowań, co nie znaczy, że nie można tych doświad-czeń wykorzystywać. Należy to jednak czynić przy wypracowaniu własnych kon-cepcji respektujących miejscowe uwa-runkowania.

Za pierwszy polski park technologiczny należy uznać Poznański Park Nauko-wo-Technologiczny powołany w maju 1995 roku, w ramach działalności statu-towej i gospodarczej Fundacji Uniwer-sytetu im. A. Mickiewicza. Dla potrzeb przedsięwzięcia pozyskano 3 ha terenu oraz szereg zdekapitalizowanych nieru-chomości na obrzeżach Poznania.

Po dziesięciu latach, w połowie 2005 r. identyfikujemy łącznie 27 inicjatyw par-kowych, spośród których 8 realizuje w peł-nym zakresie działalność statutową, włącz-nie z udostępnianiem powierzchni i usług wspierających dla firm. Działające parkidysponują powierzchnią 489,1 ha, prze-znaczoną pod wynajem dla firm i instytucjinaukowo-badawczych. Na terenie polskich parków, w połowie 2005 r., odnajdujemy 134 podmioty, wśród których dominują nowoczesne przedsiębiorstwa produkcyj-ne i usługowe. W parkach zlokalizowane są również: dwa inkubatory technologicz-ne, kilka laboratoriów badawczych oraz instytucji aktywnych w zakresie transfe-ru technologii i doradztwa technologicz-nego. Co dziesiąta firma jest inwestoremzagranicznym. Rezydenci tworzą łącznie 5480 miejsc pracy, głównie w konkuren-cyjnych, nie tylko na polskim rynku, no-woczesnych firmach.[3]

Parki technologiczne[3]

parki prowadzące działalność operacyj-ną; parki w trakcie organizacji.

Efektywność działania każdego parku technologicznego zależy od wygenero-wanych mechanizmów transferu techno-logii z instytucji naukowych do biznesu. Ważnym elementem atrakcyjności każde-go ośrodka technologicznego jest oferta pomocy skierowana do małych i średnich firm, obejmująca w ogólnym zarysie: róż-nego typu doradztwo i konsulting, infra-strukturę i dostęp do wspólnych urządzeń serwisowych oraz pomoc finansową i po-średnictwo kredytowe.

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] K.B.Matusiak, Parki technolo-giczne. Instytucjonalne wspieranie przedsię-biorczości, procesów innowacyjnych i roz-woju regionalnego, FI, Łódź 1995 [2] G. Benko, Geografia technopolii, PWN, Warsza-wa 1993 [3] K. B. Matusiak, M. Matusiak, Potencjał i zasoby parków technologicznych [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspie-rających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Poznań 2005, s. 135––156 [4] Ustawa o finansowym wspieraniu in-

115

westycji z dn. 20.03.2002 r., Dz.U. Nr 41, 2002, poz. 363, nr 141, art. 2, p. 15, poz. 1177 oraz Dz.U. Nr 159, 2003, poz. 1537 [5] B. M. Mar-ciniec, J. Guliński (red.), Parki naukowe i tech-nologiczne. Polska perspektywa, Wyd. Poznań-skie, Poznań 1999.

PATENT [patent]

to potocznie dokument otrzymywany z Urzędu Patentowego, potwierdzający prawo do korzystania z wynalazku. Pra-widłowo, zgodnie z Ustawą prawo wła-sności przemysłowej z dn. 30.06.2000 r., oznacza monopol, czyli wyłączne prawo do korzystania z rozwiązania będącego przedmiotem wynalazku (art. 63). Wy-łączność ta dotyczy wszelkich form ko-rzystania z wynalazku, zarówno w celach zawodowych i zarobkowych (art. 66). Isto-tą wspomnianego monopolu jest możli-wość zakazania przez uprawnionego ko-rzystania z wynalazku przez inne osoby, w zamian za ujawnienie idei wynalazku. W przypadku produktu zakaz dotyczy wy-twarzania, używania, wprowadzania do obrotu lub importowania dla tych celów produktu będącego przedmiotem wyna-lazku. W przypadku sposobu wytwarzania zabronione jest stosowanie sposobu będą-cego przedmiotem wynalazku, jak rów-nież używanie, oferowanie, wprowadza-nie do obrotu lub importowanie dla tych celów produktów otrzymanych bezpo-średnio takim sposobem (art. 66). Zakres podmiotowy patentu określają zastrzeże-nia patentowe, które są elementem opisu patentowego. Patent udzielany jest na 20 lat od chwili zgłoszenia w Urzędzie Pa-tentowym (art. 63). Uprawniony z paten-tu może w drodze umowy udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzy-stania z jego wynalazku (umowa licencyj-na) (art. 66). Patent jest zbywalny i podle-

ga dziedziczeniu, pamiętać jednak trzeba, że umowa o przeniesienie patentu wyma-ga, pod rygorem nieważności, zachowa-nia formy pisemnej (art. 67).

Jednak monopol ten ma też pewne ogra-niczenia. Uprawniony z patentu lub z li-cencji nie może nadużywać swego prawa, w szczególności przez uniemożliwianie ko-rzystania z wynalazku przez osobę trzecią, jeżeli jest ono konieczne do zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, a zwłaszcza gdy wymaga tego interes publiczny, a wyrób jest dostępny społeczeństwu w niedosta-tecznej ilości lub jakości albo po nadmier-nie wysokich cenach (art. 68).

Nie narusza patentu (art. 69):

– korzystanie z wynalazku dotyczące-go środków komunikacji i ich części lub urządzeń, które znajdują się na ob-szarze RP czasowo, a także przedmio-tów, które znajdują się na tym obsza-rze w komunikacji tranzytowej;

– korzystanie z wynalazku dla celów państwowych w niezbędnym wymia-rze, bez prawa wyłączności, jeżeli jest to konieczne do zapobieżenia lub usu-nięcia stanu zagrożenia ważnych inte-resów Państwa, w szczególności w za-kresie bezpieczeństwa i porządku pu-blicznego;

– stosowanie wynalazku do celów ba-dawczych i doświadczalnych, dla do-konania jego oceny, analizy albo na-uczania;

– korzystanie z wynalazku, w niezbęd-nym zakresie, dla wykonania czynno-ści, jakie na podstawie przepisów pra-wa są wymagane dla uzyskania reje-stracji bądź zezwolenia, stanowiących

116

warunek dopuszczenia do obrotu nie-których wytworów ze względu na ich przeznaczenie, w szczególności środ-ków farmaceutycznych;

– wykonanie leku w aptece na podstawie indywidualnej recepty lekarskiej.

Korzystający w dobrej wierze z wynalaz-ku na obszarze RP, w chwili stanowiącej o pierwszeństwie do uzyskania patentu, może z niego nadal bezpłatnie korzystać w swoim przedsiębiorstwie w zakresie, w jakim korzystał dotychczas (art. 71). W razie zgłoszenia wynalazku albo uzy-skania na wynalazek patentu przez osobę nieuprawnioną, uprawniony może żądać umorzenia postępowania albo unieważ-nienia patentu (art. 74). Patent może być unieważniony w całości lub w części, na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes prawny, jeżeli wykaże ona, że nie zostały spełnione ustawowe warunki wy-magane do uzyskania patentu (art. 89).

Patent wygasa na skutek:

– upływu okresu, na który został udzie-lony;

– zrzeczenia się patentu przez upraw-nionego przed Urzędem Patentowym, za zgodą osób, którym służą prawa na patencie;

– nieuiszczenia w przewidzianym ter-minie opłaty okresowej;

– trwałej utraty możliwości korzystania z wynalazku z powodu braku potrzeb-nego do tego materiału biologicznego, który stał się niedostępny i nie może być odtworzony na podstawie opisu.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z późn. zm. [2] W. Kotarba, Ochro-na własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

PATENT EUROPEJSKI [European patent]

udzielany jest na mocy Konwencji o udzie-laniu patentów europejskich (Konwencja Monachijska), która powstała w 1973 r. Jej celem jest uzyskiwanie patentów w kra-jach członkowskich za pomocą jednej procedury. Powołana została Europejska Organizacja Patentowa z siedzibą w Mo-nachium, a jednym z jej organów został Europejski Urząd Patentowy. Patent Eu-ropejski jest patentem udzielanym przez Europejski Urząd Patentowy na poszcze-gólne kraje – strony Konwencji, wybra-ne przez zgłaszającego. W każdym pań-stwie, na które został udzielony patent eu-ropejski ma on ten sam skutek i podlega tym samym warunkom, co patent krajo-wy udzielony przez urząd patentowy tego państwa. Zgłoszenia o patent europejski mogą być dokonywane w języku angiel-skim, francuskim lub niemieckim.

Europejska Organizacja Patentowa liczy obecnie 31 członków, w tym wszystkie kraje Unii Europejskiej. Pięć kolejnych krajów (Albania i kraje powstałe po roz-padzie Jugosławii) czeka na przyjęcie do EOP. Polska jest członkiem Europej-skiej Organizacji Patentowej od 1 mar-ca 2004 r.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] W. Kotarba, Ochrona własno-ści przemysłowej w gospodarce polskiej, In-

117

stytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

PATENT WSPÓLNOTY [Unitary patent]

to ciągle niezrealizowana koncepcja za-początkowana w 1975 r. przez dziewięć krajów członków ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (poprzedniczki Unii Europejskiej), które podpisały poro-zumienie o zasadach wprowadzenia no-wego systemu ochrony patentowej (Kon-wencja Luksemburska). Patent Wspólnoty, w odróżnieniu od Europejskiego, miał-by być oparty na jednolitym prawie ma-terialnym i obowiązywać integralnie na terytorium wszystkich państw członkow-skich. Czyli po złożeniu jednego zgłosze-nia i w jednym postępowaniu uzyskiwa-łoby się ochronę we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Patent Wspólnoty miał-by ten sam czas ochrony i jednakowe skut-ki ochrony we wszystkich państwach UE. Zgłoszenie składane byłyby do Europej-skiego Urzędu Patentowego, który choć nie jest instytucją UE, ale udzielanie Pa-tentu Wspólnotowego byłoby jego wyod-rębnionym zadaniem na rzecz UE.

Od kilku lat w fazie negocjacji jest projekt rozporządzenia Rady Europy dotyczący Pa-tentu Wspólnoty. Niestety kolejne Prezy-dencje nie są w stanie wypracować kom-promisu pomiędzy krajami członkowski-mi. Wprowadzenie Patentu Wspólnoty ma ogromne znaczenie dla konkurencyjno-ści gospodarki Unii Europejskiej. Jednym z efektów powinno być obniżenie kosztów uzyskania ochrony w krajach UE. Aktual-nie koszty takie dla 10 największych kra-jów UE w procedurze Konwencji o Pa-tencie Europejskim szacowane są na ok. 50 tys. euro (wobec 10 tys. euro w USA).

Istotne jest także uproszczenie procedur w związku z ograniczeniem liczby języ-ków, na które tłumaczone jest zgłoszenie oraz jednolite postępowanie sądowe.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] W. Kotarba, Ochrona własno-ści przemysłowej w gospodarce polskiej, In-stytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

POLITYKA INNOWACYJNA [innovation policy]

jest zestawem elementów polityki na-ukowej i polityki technologicznej. Jej ce-lem jest wspieranie innowacyjności go-spodarki, to znaczy niesienie pomocy we wprowadzaniu nowych produktów, usług, procesów technologicznych i tech-nik zarządzania. Głównym przedmiotem jej oddziaływania są przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe, które ponoszą ryzyko podejmowania innowacji, w przypadku ich niepowodzenia. Służy temu tworze-nie klimatu sprzyjającego innowacjom, wspieranie kultury innowacyjnej firm orazrozwijanie usług na rzecz innowacji.

Polityka innowacyjna w krajach wysoko rozwiniętych podlegała w ciągu ostatnich 25 lat wyraźnej ewolucji. Dotyczyło to ce-lów i priorytetów realizowanej polityki, stosowanych instrumentów, roli państwa, zakresu i powiązań z innymi dziedzinami gospodarki, zmiany jej orientacji. Współ-czesna polityka innowacyjna jest:

– polityką promocji szeroko pojętych innowacji i dyfuzji technologii;

– polityką traktującą innowacje jako pro-ces sieciowy, będący udziałem wie-

118

lu współzależnych aktorów; jest zo-rientowana na doskonalenie zdolności firm do adaptacji nie jednej, ale wie-lu różnych technologii poprzez takie instrumenty jak wsparcie techniczne i badawcze, programy informacyjne i rozszerzanie usług biznesowych;

– polityką „miękkiego” wsparcia użyt-kowników technologii, obejmującego wspieranie usług konsultingowych, szkoleniowych, informacyjnych i pro-mocji, przepływu ludzi między firma-mi, a różnymi instytucjami współpra-cującymi z nimi itp.; ważną rolę mają tutaj do odegrania instytucje pośredni-czące w dziedzinie innowacji;

– polityką, w której państwo działa jako koordynator i czynnik ułatwiający, któ-ry tworzy instytucjonalne ramy dla sa-moregulacji przebiegu i dyfuzji inno-wacji;

– w coraz szerszym stopniu polityką ho-ryzontalną, ponad sektorową, w miej-sce wcześniej dominującego podejścia koncentrującego się na zagadnieniach sektorowych (np. sektory problemowe, infrastruktura techniczna, sfera nauki i techniki) oraz wsparciu firm i insty-tucji uczestniczących w procesie in-nowacyjnym; ważnym celem stało się zdobywanie akceptacji społecznej dla nauki i techniki;

– w większości krajów wysoko rozwi-niętych domeną polityki regionalnej, co wynika z tego, iż struktury innowa-cyjne mają przede wszystkim charak-ter regionalny; na tym poziomie wy-stępują więc najbardziej odpowiednie warunki i czynniki dla tworzenia kli-matu dla przedsiębiorczości i innowa-cyjności;

– zasadniczo polityką skierowaną do sektora małych firm, mimo iż z efek-tów wielu przedsięwzięć podejmowa-nych przez tę politykę mogą korzystać także większe podmioty gospodarcze; wsparcie państwa dla sektora małych firm w dziedzinie innowacji uzasad-niane jest koniecznością rekompen-sowania niedoskonałości rynkowych, systemowych i regulacyjnych; są one przyczyną występowania licznych ograniczeń i przeszkód osłabiających zdolności absorpcyjne firm, dostęp doniezbędnej wiedzy i innych zasobów, o wiele dotkliwiej odczuwane przez małe firmy, niż większe jednostki; dużeprzedsiębiorstwa, z racji posiadania niezbędnych zasobów i umiejętności oraz bardziej rozwiniętych kontaktów z otoczeniem, uznawane są przez po-lityków gospodarczych za podmioty stosunkowo dobrze przygotowane do realizacji innowacji, a ewentualna po-moc państwa adresowana do tej gru-py firm, może dotyczyć wsparcia dlapodejmowanych przez nie programów badawczych czy współpracy z mniej-szymi firmami.

Współczesna polityka innowacyjna pań-stwa staje się niezbędnym składnikiem otoczenia (sieci) partnerów małych firmw dziedzinie innowacji. Jej rolą jest – zgod-nie z oczekiwaniami małych firm – pomocw budowaniu zdolności absorpcyjnej i in-nowacyjnej firm oraz ułatwianie firmomdostępu do zewnętrznych usług na rzecz innowacji. Innymi słowy, celem polityki innowacyjnej jest obniżanie progu trudno-ści podejmowania i realizacji innowacji, zmniejszenie stopnia ryzyka i niepewno-ści oraz pomoc w dokonaniu optymalne-go wyboru dla przedsiębiorstw wprowa-dzających innowacje. Kładzie się również nacisk na środowisko, w którym działają

119

innowacyjne firmy, będące dla nich waż-nym źródłem informacji technicznych oraz zasobów niezbędnych dla innowacji.

Polityka innowacyjna wobec małych firmstaje wobec ogromnej różnorodności za-chowań innowacyjnych firm. Generalnie,wyróżnia się tutaj dwie grupy firm: (i) ak-tywne innowacyjnie (i technologicznie) oraz (ii) słabe (bierne) innowacyjnie. Obie grupy mają odmienne kompetencje i po-trzeby w dziedzinie innowacji. Stosow-nie do tego podziału dobierane są instru-menty polityki innowacyjnej. W przypad-ku małych firm aktywnych innowacyjnieo wysokich kompetencjach technologicz-nych innowacyjnej polityka innowacyjna koncentruje się na wypracowaniu zesta-wu działań obejmujących węzłowe punk-ty powstawania innowacji, a następnie ich absorpcję przez firmy. Można wy-mienić takie działania, jak: zapewnienie firmom dostępu do prognoz rozwoju na-uki i techniki, informacji o planach roz-woju gospodarczego, upowszechnianie informacji o najnowszych osiągnięciach naukowo-technicznych i ich możliwych zastosowaniach, wspieranie kooperacji małych firm z publicznymi instytucjaminaukowymi itp.

Małe firmy o niskiej innowacyjności, sła-be technologicznie, stanowią najliczniej-szą część sektora MSP. Mają one pro-blemy z: monitorowaniem postępu tech-nicznego, szybką reakcją na zmiany oraz regularną odnową produktów i procesów. Do najważniejszych instrumentów pań-stwa należy m.in.: wspomaganie rozwo-ju infrastruktury instytucjonalnej transfe-ru technologii (w postaci agencji transferu technologii, centrów innowacji, inkubato-rów przedsiębiorczości itp.), a także upo-wszechnianie informacji, subwencjonowa-nie edukacji i szkoleń, opłacanie zatrud-

nienia w firmach pracowników o wysokichkwalifikacjach, ułatwianie wchodzeniafirm do przedsięwzięć kooperacyjnych,stymulowanie zapotrzebowania małych firm na innowacje i pomoc w jej realiza-cji poprzez różnego rodzaju wsparcie fi-nansowe (ulgi inwestycyjne i podatko-we, preferencje kredytowe), komplekso-we programy pomocowe.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1999[2] R. Chabbal, Characteristics of Innova-tion: Policies, Namely for SMEs, 16/1995 [3] Technology, Productivity and Job Creation. Best Policy Practices [4] Polityka strukturalna Polski w perspektywie integracji z Unią Euro-pejską. Raport końcowy, Zespół Zadaniowy ds. Polityki Strukturalnej w Polsce, Warsza-wa 1997 [5] J. Kozłowski, Polityka innowa-cyjna, jej cele i instrumenty, „Sprawy Nauki” nr 1/1998.

PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ [industrial property rights]

to Ustawa z dn. 30.06. 2000 r., która we-szła w życie 22.08.2001 r., a następnie była kilkakrotnie nowelizowana. Opracowanie i wejście w życie Prawa Własności Prze-mysłowej (PWP) zbliżyły Polski system ochrony własności przemysłowej do stan-dardów światowych, w których funkcjo-nują najbardziej innowacyjne gospodarki Stanów Zjednoczonych, Japonii i krajów Unii Europejskiej.

Zakres ustawy obejmuje (art. 1):

– stosunki w zakresie stosunki wynalaz-ków, wzorów użytkowych, wzorów

120

przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografiiukładów scalonych;

– zasady, na jakich przedsiębiorcy mogą przyjmować projekty racjonalizator-skie i wynagradzać ich twórców;

– zadania i organizację Urzędu Patento-wego Rzeczypospolitej Polskiej, zwa-nego dalej „Urzędem Patentowym”.

Ustawa określa warunki (art. 6), na któ-rych udzielane są patenty oraz dodatko-we prawa ochronne na wynalazki, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towa-rowe, a także prawa z rejestracji na wzory przemysłowe, topografie układów scalo-nych oraz oznaczenia geograficzne.

Ustawa określa również warunki (art. 8), na których twórcy wynalazku, wzoru użytko-wego, wzoru przemysłowego oraz topografiiukładu scalonego, przysługuje prawo do:

– uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji;

– wynagrodzenia;

– wymieniania go jako twórcy w opi-sach, rejestrach oraz w innych doku-mentach i publikacjach.

Na podstawie Ustawy udzielane są dwa rodzaje praw wyłącznych:

– prawo wyłącznego korzystania w spo-sób zarobkowy lub zawodowy, które dotyczy wynalazków, wzorów użyt-kowych i przemysłowych oraz topo-grafii układów scalonych;

– prawo wyłącznego używania, które dotyczy znaków towarowych.

Prawo wyłącznego korzystania z:– wynalazków to patent na wynalazek

(art. 63);

– wzorów użytkowych to prawo ochron-ne na wzór użytkowy (art. 95);

– wzorów przemysłowych to prawo z rejestracji wzoru przemysłowego (art. 105);

– topografii układu scalonego to prawo z rejestracji topografii układu scalo-nego (art. 211).

Prawo wyłącznego używania znaków towa-rowych to prawo ochronne na znak towaro-wy (art. 121). Prawa wyłączne, a także pra-wa z rejestracji oznaczenia geograficznegosą zawsze udzielane na terytorium okre-ślonego państwa, w tym przypadku Polski i mają ściśle określony czas trwania.

Historia ochrony przedmiotów objętych ochroną własności przemysłowej się-ga w Polsce czasów Jagiellonów (XIV––XVI w.), kiedy przyznawane były róż-nego rodzaju przywileje dla tych, którzy wprowadzali nowe wyroby, doskonali-li techniki wytwarzania, promowali roz-wój techniki i sztuki. W wieku XIX przy-znawane w Polsce były tak zwane „listy przyznania” i „postanowienia”. W 1918 r., dekretem tymczasowym Naczelnika Pań-stwa z dnia 13 grudnia, powołano Urząd Patentowy. W roku 1919 ukazały się de-krety: o patentach na wynalazki, o ochro-nie wzorów rysunkowych i modeli oraz o ochronie znaków towarowych. Pierwsze rejestracje znaków towarowych i wzorów oraz udzielenie pierwszego patentu na wy-nalazek miało miejsce w roku 1924.

Współcześnie poziom ochrony własno-ści przemysłowej ma ogromny wpływ na rozwój nowoczesnych gospodarek krajów

121

wysoko rozwiniętych. Badania Banku Światowego wskazują na istotne znacze-nie poziomu ochrony dla np. poziomu in-westycji zagranicznych, czego najlepszym przykładem w naszym regionie są Węgry. Istnieje więc potrzeba stałego doskonale-nia systemu ochrony własności przemysło-wej, tak by nadążał on za zmianami tech-nologicznymi i gospodarczymi.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z późn. zm. [2] W. Kotarba, Ochro-na własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

PROGRAM RAMOWY NA RZECZ KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACJI [Competitiveness and Innovation Program]

to Program Ramowy UE ustanowiony na lata 2007–2013, komplementarny do 7 Pro-gramu Ramowego Badań i Rozwoju. Pro-gram skupi we wspólnych ramach określone wspólnotowe programy wsparcia oraz odpo-wiednie części innych wspólnotowych pro-gramów w dziedzinach o decydującym zna-czeniu dla poprawy europejskiej wydajności, możliwości innowacyjnych i trwałego wzro-stu, zwracając zarazem uwagę na związane z nimi kwestie dotyczące środowiska.

Program ramowy na rzecz konkurencyj-ności i innowacji (CIP) będzie stanowił znaczącą i spójną podstawę prawną dla wspólnotowych działań, których wspólnym nadrzędnym celem jest zwiększenie konku-rencyjności i innowacji, uzupełniając przy tym działania na rzecz badań naukowych, propagowane przez wspólnotowy program

ramowy na rzecz badań, rozwoju technolo-gicznego i demonstracji. W związku z tym program będzie bardziej przejrzysty i zro-zumiały dla ogółu społeczeństwa. Jednak-że cele i grupy docelowe programu CIP są zróżnicowane, zatem struktura programu uwzględnia konieczność zachowania przej-rzystości jego poszczególnych komponen-tów. Program CIP będzie zatem składał się z konkretnych podprogramów:

1) programu na rzecz przedsiębiorczości i innowacji,

2) programu wsparcia polityki dotyczą-cej ICT (technologii informacyjnych i komunikacyjnych) oraz

3) programu na rzecz Inteligentnej Ener-gii dla Europy.

Uczestnictwo w programie CIP będzie do-stępne dla członków EOG, krajów kandy-dujących i krajów Bałkanów Zachodnich. Inne kraje trzecie, zwłaszcza kraje sąsiadu-jące lub kraje zainteresowane współpracą ze Wspólnotą w zakresie działalności in-nowacyjnych, mogą uczestniczyć w pro-gramie ramowym, o ile będą tak stanowić dwustronne umowy z tymi krajami.

Aleksander BĄKOWSKI

Literatura: [1] The Competitiveness and In-novation Framework Programme /CIP/COM (2005)121 final z dn. 6.04.2005 r.

PROGRAMY RAMOWE BADAŃ I ROZWOJU UE [EU Framework Programme for Research and Technological Development]

są głównym instrumentem UE służącym do finansowania badań w Europie. Po

122

Wspólnej Polityce Rolnej i Funduszach Strukturalnych PR są trzecią, najwięk-szą linią budżetową w wydatkach UE. 1 Program Ramowy w dziedzinie Badań i Rozwoju Techniki UE został urucho-miony w 1984 roku. Aktualnie realizo-wany jest 6 PR skonstruowany jako pię-cioletni plan strategiczny na okres 2002––2006. Następny PR będzie obejmował okres siedmioletni 2007–2013 i będzie realizowany w tej samej perspektywie czasowej, co pozostałe główne strumie-nie finansowania UE. Zadaniem PR jestpobudzanie ponadnarodowej współpra-cy w dziedzinie badań, zwłaszcza po-między przemysłem a szkołami wyż-szymi oraz tworzenie europejskich sieci współpracy. Program wspiera prace na-ukowe i techniczne najwyższej jakości prowadzone w ramach ponadnarodowych konsorcjów oraz mobilność naukowców. Program zapewnia spójne i ambitne, pa-neuropejskie podstawy wspierania ba-dań jako elementu polityki Unii Euro-pejskiej. Rolą PR jest również tworze-nie w Europie środowiska przyjaznego innowacyjności, sprzyjającego transfe-rowi technologii, udostępnianiu i wy-korzystywaniu kapitału ryzyka, ochro-nie własności intelektualnej i rozwojo-wi kapitału ludzkiego.

PR są kluczem do osiągnięcia celu wyzna-czonego w marcu 2000 roku na szczycie Rady Europejskiej w Lizbonie, zgodnie z którym do roku 2010 Europa ma stać się najbardziej konkurencyjną na świecie gospodarką opartą na wiedzy. Program w dużym stopniu przyczynia się także do stworzenia Europejskiej Przestrzeni Ba-dawczej (ERA) – prawdziwie europej-skiego rynku wewnętrznego w dziedzinie badań i wiedzy, który integruje krajowe i ogólnoeuropejskie wysiłki badawczo--rozwojowe.

PR realizują swoje cele poprzez koncen-trację na:

– badaniach naukowych wysokiej jako-ści, o trwałym i twórczym znaczeniu, które jednocześnie wzmacniają funda-menty nauki i technologii;

– osiąganiu maksymalnej „wartości do-danej” powstałej na skutek ponadna-rodowej współpracy;

– integracji badań i ich wykonawców;

– koncentracji na ograniczonej liczbie priorytetów badawczych.

Podstawowe zasady Programów Ramo-wych:

– Komisja Europejska sama nie realizu-je projektów badawczych i nie uczest-niczy w nich (wyjątkiem jest udział w projektach Wspólnotowego Centrum Badawczego – Joint Research Centre, JRC), ale zapewnia wsparcie finanso-we dla dokładnie opisanych działań lub prac badawczych prowadzonych przez prywatne i publiczne jednostki badawcze, firmy i instytucje.

– Wnioski projektowe należy składać w odpowiedzi na konkretny konkurs (call for proposals) lub przetarg (call for tenders) ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich (Official Journal of the European Com-munities, OJ).

– Treść projektów musi odpowiadać ce-lom wyznaczonym w poszczególnych priorytetach Programu Ramowego; partnerzy zaangażowani w projekt muszą spełniać wszystkie kryteria dopuszczalności, a ich wniosek musi

123

być zgodny z naukowymi, tematycz-nymi i formalnymi wymogami kon-kursu.

– Wnioski projektowe otrzymane w od-powiedzi na konkurs i spełniające jego wymogi oceniane są przez panel nie-zależnych ekspertów z różnych dzie-dzin.

– Projekty wybierane są wyłącznie na podstawie ściśle określonych kryte-riów, mianowicie: jakość naukowa i techniczna, znaczenie społeczno-eko-nomiczne, zgodność z celami progra-mu, budżet mieszczący się w określo-nym przedziale.

Nie przewidziano limitów kwot dla po-szczególnych krajów.

Program finansuje przede wszystkim pro-jekty badawcze o charakterze aplikacyj-nym realizowane przez ponadnarodowe konsorcja. Projekty muszą mieć euro-pejską wartość dodaną. Projekty wyła-niane są na drodze konkursów ogłasza-nych przez KE. Polska jest pełnoprawnym uczestnikiem Programów Ramowych od roku 1998, tzn. od momentu rozpoczęcia 5 Programu Ramowego.

Aleksander BĄKOWSKI

Literatura: [1] Participating in European Re-search: Guide for applicants under the Sixth Framework Programme for European Rese-arch & Technological Development, Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich2002 [2] Proposals for a Seventh Framework Programme (FP7) for research, 2007–2013, and for a Seventh Framework Programme of the European Atomic Energy Community (Eu-ratom), 2007 to 2011, COM(2005)119 final[3] www.6pr.pl [4] www. cordis.lu

PROJEKT RACJONALIZATORSKI [technology improvement design]

Rozwiązaniem racjonalizatorskim jest za-stosowanie w jakiejś dziedzinie nowych środków lub metod, które poprawiają re-zultaty dotychczas stosowanych.

Projekty racjonalizatorskie, przez wdro-żenie innowacyjnych rozwiązań, stanowią najprostszą formę poprawy konkurencyj-ności przedsiębiorstwa. Projekty te posia-dają charakter różnego rodzaju usprawnień w dziedzinie wytwarzania i organizacji pracy. Dodatkową zaletą wdrożeń projek-tów racjonalizatorskich w przedsiębior-stwie jest pozytywne oddziaływanie na proces integracji pracownika z zakładem oraz wprowadzenie elementu wewnętrz-nej konkurencji wśród załogi. Rezulta-tem tych działań jest zazwyczaj wzrost produktywności.

Twórczość racjonalizatorska stanowi dobro osobiste twórcy, o czym stanowi art. 23 KC. Jednocześnie projekt racjona-lizatorski nie należy do grupy praw pod-miotowych określanych jako „własność przemysłowa”.

Przedsiębiorca może uznać za projekt ra-cjonalizatorski „każde rozwiązanie na-dające się do wykorzystania, nie będące wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzo-rem przemysłowym lub topografią ukła-du scalonego”.[2]

Karol LITYŃSKI

Literatura: [1] A. Lewicki, Projekty racjo-nalizatorskie i opodatkowanie ich twórców, Monitor Podatkowy nr 12/2003 [2] art. 7, ust. 1 Ustawy Prawo własności przemysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. Nr 119, poz. 1117, 2003.

124

PROTOTYP [prototype]

to pierwszy wykonany według dokumen-tacji model maszyny lub urządzenia, sta-nowiący podstawę do dalszej seryjnej produkcji.

Prototyp to urządzenie, obwód lub pro-gram zaprojektowany i zbudowany w celu zademonstrowania zdolności do budowy urządzenia docelowego. Podczas budo-wy prototypu inżynierowie wprowadza-ją pierwszy raz w życie swoje nowe po-mysły. Jeżeli uda się zbudować prototyp i on działa, to można przystąpić do bu-dowy finalnego urządzenia. Często pod-czas projektowania niektóre rzeczywiste zjawiska związane z konstrukcją zostają pominięte. Prototyp pozwala na odkrycie ich nieznanego wpływu i wprowadzenie korekt. Jeżeli pierwszy prototyp nie jest udany, to buduje się kolejne, aż do uzy-skania urządzenia spełniającego założe-nia. Prototyp może fizycznie bardzo róż-nić się od ostatecznego urządzenia, jeże-li celem jest sprawdzenie tylko pewnej jego cechy.

Działający prototyp, którego parametry spełniają przyjęte założenia, stanowi po-twierdzenie słuszności przyjętej koncep-cji rozwiązania problemu. Jest również jednym z argumentów na rzecz inwesty-cji w rozwój przedsięwzięcia biznesowe-go, którego celem jest produkcja oparta na wdrożeniu prototypu.

Karol LITYŃSKI

Literatura: [1] Słownik Wyrazów Obcych Wła-dysława Kopalińskiego www.slownik-online.pl [2] WIKIPEDIA Wolna Encyklopedia www.pl.wikipedia.org

PRZEDSIĘBIORCA WEWNĘTRZNY, INTRAPRZEDSIĘBIORCA [intrapreneur]

to osoba zatrudniana w dużym przed-siębiorstwie ze względu na przedsię-biorcze kompetencje. Aktywność intra-przedsiębiorcy ma na celu optymaliza-cję wykorzystania zasobów ludzkich, finansowych i technicznych, w pracachna rozwojem innowacji produktowych i technologicznych oraz usprawnieniem struktur organizacyjnych. Osobę intra-przedsiębiorcy charakteryzują następu-jące cechy:[1]

– wykazuje umiejętności twórczego my-ślenia, wprowadzania innowacji i plano-wania działań, aż do fazy wdrożenia;

– preferujące pracę w warunkach względnego bezpieczeństwa, two-rzonego przez dużą organizację;

– najlepiej czuje się w sytuacji cią-głych, a niekiedy nawet radykalnych zmian;

– wykorzystuje okazje i inicjuje zmia-ny.

Kiedy mówimy o przedsiębiorczości, mamy zazwyczaj na myśli działalność indywidualnych przedsiębiorców, two-rzących i rozbudowujących swoje, małe firmy. W obecnych czasach gwałtownychzmian i innowacji, małe szanse na suk-ces, a często również na rynkowe prze-trwanie, mają podmioty nie posiadające przedsiębiorczych kompetencji. Bazu-jące na naturalnym potencjale przedsię-biorczości małe firmy ery postindustrial-nej coraz agresywniej zmuszają wielkie przedsiębiorstwa (korporacje), ograniczo-

125

ne z reguły skostniałą i zbiurokratyzowa-ną strukturą uniemożliwiającą szybkie reagowanie na zmiany w otoczeniu, do nieustającej rywalizacji. W tych warun-kach wyzwaniem czasów jest potrzeba budowy „przedsiębiorczych kompeten-cji korporacji”. Oznacza to konieczność wprowadzenia do dużych organizacji go-spodarczych ducha przedsiębiorczości, co w praktyce prowadzi do tworzenia zatrudnionym menadżerom i pracowni-kom możliwości działania w stylu przed-siębiorców. Jednocześnie dynamiczne i przedsiębiorcze małe firmy stały sięimpulsem poszukiwań rozwiązań orga-nizacyjnych, pozwalających rozwijać in-nowacyjną kreatywność w dużych struk-turach gospodarczych.

Pojęcie intraprzedsiębiorcy wprowadził do rozważań ekonomicznych w 1985 r. G. Piechot, określając przedsiębiorcę we-wnętrznego poetycko jako „praktyczne-go marzyciela, który potrafi puścić wo-dze wyobraźni, nie wymykając się jednak poza granice wytyczone ramami organi-zacji, w której pracuje. Intraprzedsiebior-ca jako twórca czy wynalazca, dając się często ponieść fantazji, wie jednocześnie, jak należy zrealizować pomysł, aby przy-niósł należyty zysk.”[2]

Pojawia się pytanie, dlaczego tradycyj-ny system zarządzania korporacjami, budowany na przewagach konkurencyj-nych bazujących głównie na efektach skali, okazuje się niewydolny – głównie w odniesieniu do strategicznych przed-sięwzięć rozwojowych. Przyczyn tego stanu jest wiele, ale zasadniczo wszyst-kie są konsekwencją rozdzielenia funk-cji własności i zarządzania. Duża struk-tura gubi podstawowe atrybuty kształ-tujące indywidualnego przedsiębiorcę: własność, niezależność, elastyczność,

sieć osobistych kontaktów, holistyczny charakter zarządzania firmą, mało zbiu-rokratyzowany system kontroli itp. Każ-de przedsiębiorstwo na szczeblu opera-cyjnym dąży do optymalnej sprawności przy najniższym koszcie. Uwaga mena-dżera przedsiębiorstwa skupia się na ko-nieczności zapewnienia handlowego po-wodzenia firmie. Innowacje i wprowa-dzanie zmian może zakłócić ten proces. W praktyce pojawia się konflikt pomię-dzy sprawowaniem kontroli nad sprawno-ścią operacyjną, a tworzeniem swobodne-go klimatu dla działalności przedsiębior-czej. Nastawienie na bieżącą sprawność funkcjonowania ogranicza możliwości przedsiębiorczego działania. Jednocze-śnie nadmierna swoboda mająca służyć przedsiębiorczej i innowacyjnej aktyw-ności, może prowadzić do marnotraw-stwa albo wspaniałych rozwiązań, ale nieadekwatnych do danej sytuacji. Po-trzeba szczególnego talentu kierownicze-go, aby utrzymać równowagę pomiędzy obydwoma kwestiami.

Zjawisko intraprzedsiębiorczości nawią-zuje do podejmowanych już w latach 40. XX w. praktyk tworzenia w dużych fir-mach wysoce twórczych i energicznych zespołów pracowników (skunkworks), odpowiedzialnych za wprowadzanie in-nowacji i zwiększanie atrakcyjności no-wych produktów. Spośród pracowników kompletowano zespoły zadaniowe pra-cujące nad wprowadzeniem innowacji i udoskonalaniem produktów firm.[3]

Budowa przedsiębiorczej kultury korpo-racji wymaga zastąpienia tradycyjnych reguł postępowania takich jak: nie wy-chylaj się, nie podejmuj inicjatywy, cze-kaj na instrukcje, nie popełniaj żadnych błędów, nowymi regułami umożliwiają-cymi rozwój wyobraźni, formułowanie

126

perspektywicznych celów i planów, na-gradzanie za podjęte akcje, próby i eks-perymenty itp. Na każdym szczeblu or-ganizacyjnym przedsiębiorstwa są pra-cownicy o uzdolnieniach innowacyjnych, pragnący przedsiębiorczego działania. Tacy ludzie są niezmiernie ważnym za-sobem każdej nowoczesnej firmy. Przed-siębiorcza kultura przedsiębiorstwa po-winna umożliwiać:[1]

– identyfikację nowatorskich osobowo-ści w firmie;

– tworzenie im możliwości wykorzysty-wania uzdolnień i dalszego rozwoju;

– lokowanie ich w takim miejscu struk-tury organizacyjnej, gdzie będą mogli wywierać największy wpływ;

– zapewnienie ochrony w sytuacji nie-powodzenia.

Przedsiębiorczy pracownicy mogą wy-wierać znaczący wpływ na innych za-chęcając ich do działania i wskazując na różne możliwości rozwiązywania wielo-rakich problemów, przyczyniając się tym samym do powstawania i rozwoju inno-wacyjnego klimatu. Należy podkreślić, że nowatorzy inicjujący zmiany spotyka-ją się często z negatywnym stosunkiem współpracowników. Przyjmuje się, że wśród pracowników 2–3% ogółu chęt-nie podchodzi do zmian, a 8–10% jest im wyraźnie przeciwna. Pozostali (ok. 90%) mogą znaleźć się po jednej lub drugiej stronie w zależności od sytuacji.[4] Za-nim zatem rozpocznie się proces wpro-wadzania zmian, kluczowe jest zidenty-fikowanie grup oporu.

Przedsiębiorczość wewnętrzna nie jest działaniem ciągłym, a raczej wyważoną

reakcją na pojawiające się okazje i wyzwa-nia. Budowa efektywnej kultury przedsię-biorczości w korporacji wymaga spłasz-czenia struktury organizacyjnej, która w praktyce umożliwia:[1]

– wykorzystanie elastyczności i swo-body działania intraprzedsiębiorcy w dziedzinie najbardziej go intere-sującej;

– kontakty i współpracę wszystkich przedsiębiorczych pracowników fir-my, szczególnie na nieformalnych za-sadach;

– otwartość systemu komunikacji na wszystkich szczeblach organizacyj-nych, zapewniającą sprawny przepływ informacji;

– dostępność osób podejmujących osta-teczne decyzje o wykorzystaniu lub odrzuceniu nowych pomysłów.

Przyjmuje się, że struktury organizacyjne o niskim poziomie formalizacji, a wyso-kim poziomie płynności (projektowe, hy-brydowe), najbardziej sprzyjają spraw-ności innowacyjnej. W praktyce można mieć wrażenie, że firma działa „na kra-wędzi chaosu”. Kluczowe znaczenie dla stabilności organizacyjnej posiada wypo-sażenie w sprawne systemy informacyjne i motywacyjne. Płynność organizacyjna przekłada się na tworzenie projektowych struktur organizacyjnych. W tworzonych w celu realizacji określonego projektu zespołach pracują osoby o odpowied-nich umiejętnościach i przedsiębiorczym potencjale, wywodzące się z funkcjo-nalnych działów korporacji (marketin-gu, produkcji, kadr itp.) oraz coraz czę-ściej z innych instytucji (np. uniwersyte-tów, agencji technologicznych itp.). Tego

127

typu struktura ułatwia definiowanie orazsprawowanie kontroli nad przebiegiem realizacji zadań. Kluczową kwestię dla pracy zespołów stanowi atmosfera wza-jemnego zaufania, zachęcająca do twór-czego myślenia i poszukiwania nowych rozwiązań.

W praktyce można wskazać szereg me-tod stymulowania zachowań przedsiębior-czych pracowników korporacji. Obniżo-na efektywność i innowacyjność dużych przedsiębiorstw jest często bodźcem do poważnych zmian w strukturze organiza-cyjnej, prowadzących do wyodrębnienia mniejszych, bardziej innowacyjnych jed-nostek. Powstałe w wyniku rozdrobnienia dużych organizacji stosunkowo niezależne i skoncentrowane na określonych segmen-tach rynku małe jednostki, mają stanowić centra innowacyjności. Jednym z instru-mentów wspierania przedsiębiorczości wewnętrznej w dużych korporacjach jest tworzenie specjalnych funduszy opera-cyjnych na innowacyjne przedsięwzięcia podejmowane przez pracowników, tzw. „intrakapitału”. To rozwiązanie umożli-wia finansowanie realizacji nowych po-mysłów bez potrzeby pytania przełożo-nych o zgodę.

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] P. McGowan, Innowacja i przed-siębiorczość wewnętrzna [w:] D. M. Steward, Praktyka kierowania. Jak kierować sobą, inny-mi i firmą, PWE, Warszawa 1994 [2] G. Pin-chot, Intrapreneuring, Harper and Row, New York 1985 [3] W. G. Nickels, Zrozumieć biz-nes, Bellona, Warszawa 1995 [4] H. Brdulak, T. Gołębiowski, Rola innowacyjności w budo-waniu przewag konkurencyjnych [w:] H. Brdu-lak, T. Gołębiowski (red.), Wspólna Europa. Innowacyjność w działaniu przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2003.

PRZEDSIĘBIORCA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ [entrepreneur i entrepreneurship]

to pojęcia spotykane w teorii i praktyce wielu dziedzin. Mimo upływu ponad 250 lat mniej lub bardziej systematycznych badań na zjawiskiem przedsiębiorczości, jest ono analizowane w różnych ujęciach, dla których trudno znaleźć wspólny mia-nownik. Postacią przedsiębiorcy i zagad-nieniami przedsiębiorczości zajmują się przedstawiciele wielu dyscyplin nauko-wych (ekonomii, nauk o zarządzaniu, so-cjologii, psychologii, prawa, etyki itp.), w konsekwencji wyjaśnienie tych pojęć tylko w kategoriach jednej dziedziny na-uki (np. ekonomii), zawsze napotyka na problemy. Ciągle brak jest uniwersalnych i jednoznacznych definicji, a całościowateoria przedsiębiorczości znajduje się wła-ściwie w powijakach.[1]

W języku potocznym „przedsiębiorca” to osoba podejmująca się przedsięwzię-cia dla celów zarobkowych, a przedsię-biorczość to zdolność do podejmowania tego typu działań. W szerszym etymo-logicznie znaczeniu człowiek przedsię-biorczy to taki, który „bierze coś na sie-bie”, czyli jest skory do podejmowania zadań lub wszczynania czegoś, np. pra-cy, zabaw, pomocy itp. Przymiotnikiem przedsiębiorczy określa się ludzi aktyw-nych, rzutkich, przejawiających inicjaty-wę, energicznych. W omawianym kon-tekście przedsiębiorca jawi się nie tylko jako człowiek dobrze prowadzący firmę,ale osoba wykazująca się wzmożoną ak-tywnością i inicjatywą poza typowym przedsiębiorstwem, np. w szkole lub urzę-dzie.[2] Należy podkreślić komplemen-tarny charakter obydwu podstawowych kategorii (przedsiębiorczość i przedsię-biorca), które w dalszych rozważaniach

128

będą pojawiały się łącznie. W praktyce nie ma przedsiębiorczości bez przedsię-biorcy i na odwrót.

W węższym znaczeniu przedsiębiorczość to cecha psychiczna, a ściśle zespół cech determinujących osiąganie sukcesów w or-ganizowaniu i kierowaniu firmą. Brak jestjednak w literaturze spójnego zestawienia cech składających się na przedsiębiorczą osobowość. W języku ekonomicznym przedsiębiorczość oznacza takie łączenie i angażowanie do prowadzonego w wa-runkach niepewności i ryzyka biznesu wymaganych czynników wytwórczych, aby zapewnić zysk osobie lub grupie osób pełniących funkcje przedsiębior-cy. W praktyce przedsiębiorcami można nazwać ludzi prowadzących nastawioną na zysk działalność gospodarczą i pono-szących ryzyko oraz pełną odpowiedzial-ność za osiągnięte efekty. Podjęcie dzia-łalności gospodarczej jest odpowiedzią na zidentyfikowaną w najbliższym oto-czeniu okazję.

W ujęciu historycznym analizowane ka-tegorie wywodzą się od francuskiego pojęcia „entrepreneur”, oznaczającego na początku XVI w. wodza wojskowe-go, a później budowniczego dla wojska mostów, twierdz, dróg. Za ojca określe-nia należy uznać pioniera teorii przed-siębiorczości, osiadłego we Francji ta-jemniczego irlandzkiego kupca, bankie-ra i ekonomisty Richarda Cantillona. W polskiej tradycji jak i literaturze eko-nomicznej dla osoby przedsiębiorczej najczęściej stosowano pojęcie kupiec. Choć już w XVI wieku na ziemiach pol-skich w odniesieniu do działań przedsię-biorczych wykorzystywano określenie „litkup”, od dawnego obyczaju zapija-nia zakończonych negocjacji (obecnie na tradycyjnych targach przez donośne

uderzenie w dłonie), dla uprawomocnie-nia aktu kupna-sprzedaży. Bezpośredniej genezy polskiego pojęcia przedsiębiorca należy szukać w pierwszym tłumacze-niu pracy J. B. Saya „Katechizm ekono-mii politycznej” z 1815 r., w której „en-trepreneur” został przetłumaczony jako „przedsiębiorący przemysł”. Niezależnie jeszcze do końca XIX w. W powszech-nym użyciu były pojęcia „antreprener” i „antreprenerka”. W Kodeksie Handlo-wym z 1934 roku znajdujemy pojęcie „kupiec” jako odpowiednik przedsiębior-cy. W polskim prawie gospodarczym po-jęcie przedsiębiorcy zostało ostatecznie usankcjonowane szeregiem przepisów prawnych wprowadzonych po 2000 r. w myśl tych regulacji przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jed-nostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której oddzielna ustawa przy-znaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodar-czą. Za przedsiębiorców uznaje się tak-że wspólników spółki cywilnej w zakre-sie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Prowadzenie działalności we własnym imieniu oznacza wykony-wanie jej na własny rachunek oraz wła-sne ryzyko.

Przedsiębiorca jest niezbędny do wyja-śnienia procesu powstawania przedsię-biorstwa oraz zrozumienia dynamicznych zmian zachodzących w firmach. Jego rolęnależy sprowadzić do wiodącej siły spraw-czej determinującej proces gospodarowa-nia – począwszy od pomysłu, przez koor-dynację niezbędnych zasobów, po decy-zje dotyczące podziału zysku.

W literaturze znajduje się wiele powszech-nie wykorzystywanych definicji przedsię-biorcy, różniących się od siebie naciskiem na wybrane aspekty jego złożonej natu-

129

ry. Spotykane w literaturze postrzeganie przedsiębiorcy i przedsiębiorczości moż-na sklasyfikować w trzy grupy:[3]

1. Definicje skonstruowane na podsta-wie ekonomicznych funkcji działań przedsiębiorczych w gospodarce, np.:

– „przedsiębiorca to osoba specjalizują-ca się w podejmowaniu rozstrzygają-cych decyzji o koordynacji rzadkich zasobów”;

– „przedsiębiorca jest to osoba zajmują-ca się działalnością gospodarczą, któ-ra odkrywa zyskowne możliwości, or-ganizuje i kieruje przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter”;

– „przedsiębiorczość to zorganizowa-ny, społeczny proces tworzenia i wy-korzystywania szans”.

W ramach prezentowanych definicji pod-kreśla się twórczy charakter przedsiębior-cy przejawiający się w: (1) tworzeniu lub odkrywaniu nowych możliwości, (2) po-dejmowaniu decyzji o wykorzystywaniu dostępnych zasobów, (3) organizowa-niu i kierowaniu przedsięwzięciem oraz (4) ponoszeniu ryzyka związanego z nie-powodzeniem. Zysk traktowany jako na-groda jest tym samym specyficzną „ren-tą przedsiębiorczości” i osobie przedsię-biorcy przysługuje pełne prawo do jego dysponowania. Możemy mówić o spe-cyficznym przedsiębiorczym procesie,który mimo, że przyjmuje wiele form i postaci, zawsze zawiera: (1) inicjatywę i podjęcie działania, (2) przygotowanie i rozwój nowych produktów, technolo-gii lub usług, (3) takie zarządzanie biz-nesem, aby mógł się rozwijać i przynieść oczekiwane efekty. Jednocześnie przed-

siębiorcy nie konstytuuje własność zaso-bów czy bezpośrednie kierowanie firmą.Wszystkie zasoby firmy mogą należeć doinnych podmiotów i być wynajęte do re-alizacji danego przedsięwzięcia. Kluczo-wą kwestią konstytuującą przedsiębior-cę jest działalność na własny rachunek, co oznacza ponoszenie w stosunkach z kontrahentami prawnej odpowiedzial-ność za podejmowane decyzje. Nie musi on również bezpośrednio kierować firmą(mimo, że najczęściej to robi w przypad-ku nowego lub małego przedsiębiorstwa), ale do jego kompetencji należy wyzna-czanie i usuwanie kierownika oraz pra-wo do dysponowania zyskiem. Jedynie ryzyko jest niepodzielnym elementem, którego przedsiębiorca nie może wyeli-minować, ani przerzucić na inne pod-mioty lub osoby.

2. Podejścia oparte na osobistych atry-butach przedsiębiorcy i jego funk-cjach społecznych, odwołujące się do cech osobowościowych oraz wa-runków otoczenia determinujących powodzenie w biznesie. Przedsiębior-czość to połączenie różnych talentów, umiejętności i energii z wyobraźnią, dobrym planowaniem i zdrowym roz-sądkiem. Wizerunek przedsiębiorcy wyznaczają następujące cechy:[4]

– samodzielnie podejmuje decyzje; po-trafi dostrzec nadarzającą się okazjęoraz ocenić co jest nieosiągalną wi-zją, a co pomysłem nadającym się do realizacji;

– wpisuje ryzyko i niepewność w swo-ją działalność jako immanentną cechę przedsięwzięć gospodarczych;

– pragnie widzieć rezultaty swojej pra-cy; jest bardziej aktywny niż przecięt-

130

ny człowiek i lepiej zmotywowany w dążeniu do sukcesu;

– lubi szybki rozwój, innowacje oraz osią-ganie celów przez innych uznawanych za nieosiągalne; myśli strategicznie, potrafi uczyć się na błędach, a poraż-ki traktuje jako nowe doświadczenia, z których można wyciągnąć konstruk-tywne wnioski do przyszłych działań;

– chce mieć możliwość odgrywania ak-tywnej roli w przedsiębiorstwie, dla-tego najlepiej czuje się w małych strukturach i dynamicznym środowi-sku zorientowanym na działalność go-spodarczą;

– wiele wymaga od siebie i swoich współpracowników; posiada cechy przywódcze oraz umiejętności nego-cjacji i mediacji.

W prezentowanym podejściu mocno ak-centuje się potrzebę łączenia kontekstu kulturowego, ekonomicznego, polityczne-go i społecznego działania przedsiębior-cy, a przedsiębiorczość traktuje się jako zorganizowany, społeczny proces tworze-nia i wykorzystywania szans.

3. Behawioralne podejścia oparte na sposobie pełnienia funkcji kierow-niczych, traktujące przedsiębior-czość jako rodzaj menedżerskiego zachowania i podejścia do zarzą-dzania, w praktyce oznaczające „po-goń za okazjami bez uwzględnienia ograniczeń stwarzanych przez aktu-alnie kontrolowane zasoby”. Przed-siębiorca w swoim działaniu kieruje się następującymi zasadami:

– strategiczna orientacja – dostosowa-nie strategii do pojawiających się oka-

zji i nie ograniczanie się do dostępnych w danym momencie zasobów;

– angażowanie się w okazję – szybkie działanie i osiąganie nadarzającej się okazji;

– efektywne wykorzystanie środków – takie angażowanie dostępnych za-sobów, które mimo podwyższonego ryzyka stwarza możliwość wykorzy-stania nadarzającej się okazji przy jed-noczesnej maksymalizacji osiąganej wartości;

– pełna kontrola nad posiadanymi za-sobami – oznaczająca racjonalizacje ich wykorzystania, tj. angażowanie tylko takich zasobów i wtedy, gdy są rzeczywiście nieodzowne;

– bezpośredni kontakt ze wszystkimi pracownikami i całym otoczeniem po-przez dostosowaną do tego typu komu-nikacji strukturę zarządzania;

– ekwiwalentność systemu zarządzania – stosowanie systemu, zgodnie z któ-rym wynagrodzenie nie jest świadcze-niem ze strony pracodawcy, lecz ekwi-walentem za uzyskane wyniki.

Takie podejście demistyfikuje przedsiębior-czość jako proces czysto intuicyjny, na rzecz efektywnego zarządzania, którego można się nauczyć. Bycie przedsiębiorczym jest tu postrzegane jako złożona forma zachowa-nia wymagająca przede wszystkim wiedzy, pasji, ciężkiej pracy, aktywnego uczenia się oraz poparta umiejętnościami podejmowa-nia decyzji strategicznych.

Przytoczone podejścia nie wyczerpują różnorodności postrzegania przedsiębior-cy, przedsiębiorczości i przedsiębiorcze-

131

go działania. Zakreślają jednak umowną przestrzeń, po której poruszamy się ana-lizując omawiane zjawiska. Należy za-akceptować wielowymiarowy charakter przedsiębiorczości oraz różne próby defi-niowania i oceny pojęcia. Ekonomista do-strzega w przedsiębiorcy przede wszyst-kim innowatora, organizatora i koordyna-tora działalności gospodarczej. Psycholog analizuje wewnętrzną potrzebę działania i motywy dążenia do obranego celu. Po-litycy widzą w przedsiębiorcy kreatora nowych miejsc pracy i ważny czynnik aktywizujący rozwój gospodarczy, ale również w wielu przypadkach „wyzy-skiwacza” i destruktora porządku ekono-miczno-społecznego. Przez innych uczest-ników gry rynkowej jest przedsiębior-ca postrzegany jako: konkurent, oferent lepszych lub tańszych sposobów zaspa-kajania potrzeb, czynnik destabilizujący równowagę albo partner w biznesie, do-stawca czy kooperant.

Kluczowe znaczenie dla współczesnej teorii przedsiębiorczości posiadają cztery koncepcje teoretyczne rozwinięte w XX wieku i związane z nazwiskami – Józe-fa A. Schumpetera, Franka Knigh-ta, Izraela Kirznera i Marka Casso-na. Należy podkreślić, że żaden z wy-mienionych ekonomistów nie należał do głównego nurtu myśli ekonomicznej, a ich koncepcje odbiegały od dominują-cego standardu wykładu. Punkt wyjścia i podstawę dyskusji stanowią następują-ce funkcje przedsiębiorcy w procesach gospodarczych:

1) wprowadzanie innowacji i „twórcza destrukcja”;

2) zdolność do kalkulacji ryzyka i dzia-łania w warunkach niepewności;

3) arbitraż i odkrywanie okazji;

4) koordynacja rzadkich zasobów.

Scharakteryzowane sposoby interpretacji ekonomicznych funkcji wskazują na głę-boki dualizm natury przedsiębiorczości.

Jednocześnie istotna jest uwaga L. v. Mi-lesa stwierdzającego, że jeśli w ekonomii mówimy o przedsiębiorcy, to mamy na myśli funkcję, a nie człowieka.[5]

Krzysztof B. MATUSIAK

Litertura: [1] D. V. Brazeal, T. T. Herbert, The Genesis of Entrepreneurship, „Entrepre-neurship: Theory & Practice” nr 3/1999, vol. 23, s. 29–30 [2] W. Dobrołowicz, Przedsię-biorczość [w:] W. Pomykało (red.), Encyklo-pedia biznesu, Fundacja Innowacja, Warszawa 1995, s. 682–683 [3] B. Piasecki, Przedsiębior-czość i mała firma. Teoria i praktyka, Uniwer-sytet Łódzki, Łódź 1997, s. 33–38 [i:] T. Gru-szecki, Przedsiębiorca w teorii ekonomii, Ce-dor, 1994, s. 23–31 [4] B. Karlöf, Strategie biznesu. Koncepcje i modele – przewodnik, Warszawa 1992 [5] L.v. Mises, Nationalöko-nomie, Union Verlag, Genf 1940, s. 246.

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA [academic entrepreneurship]

to przedsiębiorczość środowiska akade-mickiego rozumiana w dwojaki sposób. Potoczne i najbardziej powszechne jest ujmowanie przedsiębiorczości akade-mickiej jako wszelkiego rodzaju zaan-gażowania placówek naukowych, pra-cowników pomocniczych i administracji, doktorantów i studentów w działalność gospodarczą.

132

Włączanie do pojęcia przedsiębiorczości akademickiej problematyki tworzenia firmprzez absolwentów, czy jakichkolwiek firm tworzonych przez pracowników na-ukowych (nie bazujących na własności intelektualnej), to efekt włączenia uczel-ni do zbioru instytucji kluczowych dla kształtowania w społeczeństwie przed-siębiorczości w ogóle.

Należy więc rozróżniać przedsiębiorczość akademicką w pojęciu potocznym – zachę-canie do tworzenia firm przez wszystkieosoby w jakimś stopniu związane z uczel-nią oraz przedsiębiorczość akademicką w rozumieniu klasycznym, tak jak się ją określa w literaturze przedmiotu – two-rzenie spin-out.

W węższym ujęciu przedsiębiorczość aka-demicka jest ograniczona do zaangażowa-nia pracowników nauki w tworzenie no-wych przedsiębiorstw – tzw. spin out.

W USA głównym przejawem przedsię-biorczości akademickiej jest bezpośred-nie tworzenie firm opartych na wiedzy.Z kolei w Europie przedsiębiorczość aka-demicka definiowana jest znacznie sze-rzej, jako szereg działań, w tym wspie-ranie relacji na linii nauka-gospodarka, preinkubacja i inkubacja przedsiębiorstw wywodzących się z uczelni. Zdecydo-wanie odmienne jest również zaanga-żowanie europejskich i amerykańskich uczelni wyższych w procesy sprzeda-ży wyników badań, ich komercjalizacji oraz tworzenia firm odpryskowych spin--out, jako jednych z dostępnych form re-alizacji przedsiębiorczości akademickiej w praktyce.

Wynika to z niższego poziomu przed-siębiorczości w Europie i konieczności zwracania uwagi na szersze spektrum

problemów, w tym zarządzanie relacja-mi nauka-gospodarka, aktywizacja po-staw przedsiębiorczych.

W USA te kwestie są dobrze realizowane przez sektor prywatny i można skupić się na węższych zagadnieniach związanych wyłącznie ze →spin-out.

Przedsiębiorczość akademicka jest narzę-dziem przekształcania badań i potencjału placówek naukowych w towary i usługi, co bezpośrednio lub pośrednio zwiększa ko-rzyści konsumentów i zwiększa perspekty-wę szybszego wzrostu gospodarki w przy-szłości. W następstwie nowa wiedza jest transferowana do prywatnych przedsię-biorstw, co zwiększa ich produktywność, a w rezultacie powstawania nowych firm,zwiększa inwestycje i zatrudnienie, często w dziedzinach wysokich technologii.

W skład pojęcia przedsiębiorczości akade-mickiej można też włączyć uczelnię jako swoiste przedsiębiorstwo, które może i po-winno być dobrze organizowane i zarzą-dzane. W procesie dydaktycznym uczel-nia kształci przyszłe kadry dla gospodarki, administracji, nauki, kultury i sztuki. Czę-ściowo proces ten jest odpłatny i poddany pewnym rygorom jakości i prawom rynku. Na uczelni prowadzi się badania, a w ich wyniku powstaje nowa wiedza i innowa-cje. Ta wiedza i innowacje stanowią sprze-dawalny produkt, o trudnej do przecenie-nia wartości. Uczelnia może go przekazać nieodpłatnie lub odpłatnie na drodze praw-nej – umowa licencyjna i/lub wdrożenio-wa, sprzedaż patentu, usługi i ekspertyzy dla gospodarki, udostępnianie zasobów bi-bliotecznych, usługi analityczne, udostęp-nianie specjalistycznej aparatury.

W literaturze anglosaskiej przedsiębior-czość akademicka jest identyfikowa-

133

na jedynie z tworzeniem firm technolo-gicznych start-up typu →spin-off / spin--out. W większym lub mniejszym stopniu uczelnia może czerpać przychody z tego typu działalności.

Przedsiębiorczość akademicka wspierana jest od wielu lat przez kraje Europy Za-chodniej, USA i Japonię. Polityka wspie-rania przedsiębiorczości akademickiej jest silnie zróżnicowana w zależności od kra-ju i kontynentu. Najistotniejszym czynni-kiem jest istnienie i realizacja spójnej po-lityki w tym zakresie, obejmującej zarów-no elementy legislacyjne i fiskalne, jaki organizacyjne oraz społeczne. Na formy wspierania przedsiębiorczości akademic-kiej wpływają również różnice definicyj-ne tego zjawiska.

Krzysztof ZASIADŁY

Literatura: [1] H. Estkowitz, P. Asplund, N. Nordman, Beyond Humboldt: Energen-ce of Academic Entreprneurship in the U.S. and Sweden, Umea University, Working pa-per No 27, Umea, Sweden, 2005 [2] D. Jo-nes-Evans, Univeristies, technology transfer and spin-off activities – Academic Entrepre-nurship in different European regions,Uni-versity of Glamorgan, South Wales, October 1998 [3] T. E. Stuart, W. W. Ding, The so-cial structural determination of Academic Entrepreneurship, University of Chicago, 8/28/2003.

PRZEDSIĘBIORSTWO INNOWACYJNE [innovating enterprise]

Według Podręcznika Oslo Manual przed-siębiorstwo innowacyjne jest to przed-siębiorstwo, które w badanym okresie – najczęściej trzyletnim – wprowadziło

przynajmniej jedną innowację technicz-ną (technologiczną), tj. nowy lub ulep-szony produkt, bądź nowy lub ulepszo-ny proces, będące nowością przynajmniej z punktu widzenia tegoż przedsiębior-stwa.[1,4]

W literaturze innowacyjnej można spotkać różne, ujęcia innowacyjności przedsiębior-stwa. Najogólniej innowacyjność przed-siębiorstwa określana jest jako motywacja do poszukiwania i komercyjnego wy-korzystywania jakichkolwiek wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzą-cych do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy czy realizacji ambicji technicz-nych przedsiębiorcy. Zatem za innowa-cyjne uważa się przedsiębiorstwa, które umieją tworzyć, absorbować (chłonąć) i zbywać nowe produkty (usługi) oraz te, które charakteryzują się zdolnością ciągłe-go adaptowania do zmian zachodzących w otoczeniu.[3]

Dla oceny innowacyjności firm istotne jestrozróżnienie między stanowiskiem odno-szącym innowacje na poziomie przedsię-biorstw do jego otoczenia (czy innowacja stanowi nowość dla przemysłu), a stano-wiskiem definiującym innowacje jako no-wość dla samej firmy, niezależnie od inno-wacji innych firm w tym samym przemyślelub segmencie rynku. Pierwsze stanowi-sko przyjmuje pogląd J. A. Schumpetera – prekursora teorii innowacji, że innowa-cja oznacza tworzenie zmian fundamen-talnych lub radykalnych, obejmujących transformację nowej idei lub technolo-gicznego wynalazku w rynkowy produkt lub proces. Wszelkie upowszechnianie in-nowacji stanowi jego zdaniem, odrębny rodzaj zmian, które określane są mianem imitacji. Prowadzi to do podziału firm na

134

innowatorów (pionierów) i nieinnowato-rów (imitatorów).

Z drugiej strony innowacje są traktowane jako kontinuum zmian, obejmujące z jed-nej strony proste modyfikacje istnieją-cych produktów, procesów i praktyk, któ-re mogą być nowe dla firmy, ale nieko-niecznie dla przemysłu, do fundamentalnie nowych produktów i procesów z drugiej, które są nowe tak dla przemysłu, jak i dla firmy. Pozwala to na przyjęcie założenia,że innowacyjność firm jest także stopnio-walna, w miejsce uproszczonego podziału na firmy innowacyjne i nieinnowacyjne,umożliwiając rozważanie jej stopnia lub natężenia dla firm o różnej skali, rodzajudziałalności, lokalizacji itp.[6]

Dla oceny innowacyjności przedsiębiorstwa istotne znaczenie mają takie charakterystyki jak, zróżnicowanie sektorowe i środowisko-we, skala firm, ich struktury i strategie, pre-dyspozycje i aspiracje przedsiębiorców.

W literaturze innowacyjnej często pod-kreśla się systematyczność i permanentny charakter działań innowacyjnych, stano-wiących przedmiot podstawowej działal-ności firmy, znaczny wysiłek badawczy,nowoczesność wprowadzanych rozwią-zań jako warunków jej innowacyjności. W tym ujęciu innowacyjne przedsiębior-stwo to takie, które spełnia poniżej wy-mienione warunki:[4]

– prowadzi prace badawczo-rozwojo-we (bądź dokonuje zakupów projek-tów B+R),

– przeznacza na tę działalność stosun-kowo wysokie nakłady finansowe,

– systematycznie wdraża nowe rozwią-zania naukowo-techniczne,

– posiada duży udział nowości (wyro-bów i technologii) w wolumenie pro-dukcji (usług),

– ciągle wprowadza innowacje na ry-nek.

Powyższe wymogi dotyczą podmiotów wysoce kreatywnych, o wysokich kompe-tencjach technologicznych, systematycznie (np. corocznie), wręcz ustawicznie komer-cjalizujących nowe koncepcje i rozwiązania i poświęcających na tego rodzaju aktyw-ność gros swojej uwagi, wysiłków, zaso-bów i kompetencji. Są to cechy charakte-rystyczne raczej dla firm wysoko innowa-cyjnych, działających głównie w sektorach nowoczesnych technicznie, gdzie wymaga-ne są przede wszystkim wysokie kompeten-cje technologiczne, ale także przedsiębior-czość, elastyczność i dążenie do rozwoju swoich technologii. Ich konkurencyjność zależy głównie od zdolności do utrzymy-wania wysokiego poziomu nowoczesności i jakości wyrobów, ciągłego wprowadza-nia nowości na rynek, unikalności usług. Realizowane przez nie strategie innowa-cyjne wymagają intensywnego zaangażo-wania się w prace B+R, systematycznego monitorowania zmian technologicznych, nawiązywania kontaktów z otoczeniem (klientami, innymi firmami i różnego ro-dzaju instytucjami technicznymi, nauko-wymi itp.).

Mniej rygorystyczne określenia innowa-cyjności przedsiębiorstwa akcentują jed-ną z wymienionych wyżej charakterystyk innowacyjności. Pozwala to na uznanie za innowacyjne podmioty, które: (i) podej-mują z różnym natężeniem (nieregularnie) zmiany przyrostowe, adaptacje rozwiązań użytkowanych gdzie indziej, (ii) słabo lub wręcz wcale nie są zaangażowane w pro-wadzenie oryginalnych badań i prac tech-

135

nicznych, a bardziej w poszukiwanie inno-wacji rozwiązujących ich problemy rynko-we i produkcyjne. Działają one praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki, ale głównie w sektorach tradycyjnych, rzemio-śle, budownictwie.[2,6]

Edward STAWASZ

Literatura: [1] Działalność innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych w latach 1998–2000, GUS, Warszawa 2002 [2] J. Fa-gerberg, D. C. Mowery, R. Nelson (eds.), The Oxford Handbook of Innovation, Oxford University Press, Oxford New York 2005 [3] Wł. Janasz, I. Leśkiewicz, Identyfikacjai realizacja procesów innowacyjnych w przed-siębiorstwie, Uniwersytet Szczeciński, Szcze-cin 1995 [4] A. H. Jasiński, Przedsiębiorstwo innowacyjne na rynku; Oslo Manual. The Me-asurement of scientific and technological ac-tivities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [5] Oslo Manual. The Measurement of scientific andtechnological activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [6] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uni-wersytet Łódzki, Łódź 1999.

PRZEWAGA KONKURENCYJNA [competitive advantage]

to dystans dzielący przedsiębiorstwo od innych podmiotów rynkowych, (konku-rentów) powstały w wyniku rywalizacji, współzawodnictwa przedsiębiorstw oraz oddziaływania rynkowych procesów kon-kurencji. Uzyskanie przez przedsiębior-stwo przewagi w stosunku do konkuren-tów umożliwiają tzw. kluczowe czynni-ki sukcesu (critical success factors) np.:

cena, jakość, marka, technologia, innowa-cja. W powszechnym rozumieniu przewa-gę konkurencyjną stanowią atuty przed-siębiorstwa doceniane przez rynek, dzięki którym przedsiębiorstwo posiada zdolność utrzymania się na nim lub poprawienia swojej efektywności i zapewnienia sobie harmonijnego rozwoju. Przedsiębiorstwo powinno zabiegać o to, by przewaga kon-kurencyjna była widoczna, trwała, trudna do skopiowania przez konkurentów (tzw. →benchmarkingu). Przewaga konkuren-cyjna oznacza wyższe zdolności konkuren-cyjne firm technologicznych, prześcigają-cych inne w aspekcie transferu technologii i wdrażaniu innowacji. Przedsiębiorstwo upatruje swoją przewagę w niższej cenie oferowanych produktów w porównaniu do cen konkurentów lub w lepszych cechach użytkowych i jakościowych produktów w stosunku do ekwiwalentów sprzedawa-nych przez konkurencję. Przewaga kon-kurencyjna to bardziej efektywna koncen-tracja zasobów technologicznych wokół kluczowych celów strategicznych dzięki wydajniejszej akumulacji zasobów, także poprzez ochronę zasobów zawsze, kiedy to tylko możliwe oraz przez szybkie odzy-skiwanie zasobów za sprawą minimalizacji czasu pomiędzy poniesieniem wydatków i uzyskaniem wpływów. Zdobycie trwa-łej przewagi konkurencyjnej przez firmęmożliwe jest wówczas, gdy w dziedzinie w której działa, zdobędzie kluczowe kom-petencje, czyli zestaw wiedzy i umiejętno-ści w określonych dziedzinach techniki i technologii, które poziomem nowoczesno-ści wyróżniają ją w porównaniu z konku-rencją. To one pozwalają przedsiębiorstwu tworzyć w sposób ciągły nowe technolo-gie i produkty, które skuteczniej konkuru-ją na rynku.

Znana jest tendencja do nadawania inno-wacyjności kluczowej roli w kształtowaniu

136

konkurencyjności przedsiębiorstw. Zauwa-żono, że zdobycie przez przedsiębiorstwo znaczącej przewagi konkurencyjnej stało się możliwe wyłącznie dzięki innowacjom. Innowacyjność firm odgrywa ważną rolęw kształtowaniu ich konkurencyjności i sta-nowi kluczowy czynnik sukcesu firmy naskalę międzynarodową. Często opisywane są przypadki przedsiębiorstw wskazujące, iż ich światowe przywództwo opiera się na innowacyjności. Innowacja staje się sku-tecznym narzędziem współzawodnictwa przedsiębiorstwa w konfrontacji z innymi firmami na rynku. Należy jednak zauważyć,że innowacje z uwagi na swe specyficznewłaściwości (np.: nietrwałość posiadania wyłączności na rozwiązanie innowacyj-ne, wysokiej niepewności), nie mogą być wyłącznym i trwałym źródłem przewagi konkurencyjnej. Nie mogą zrównoważyć konkurencyjnych słabości przedsiębior-stwa w innych dziedzinach.

Korzyści płynące z innowacji są zwykle korzyściami wynikającymi z kombinacji przewag konkurencyjnych – organizacji firmy i jej powiązań z otoczeniem, re-putacji, dostępu do zasobów strategicz-nych itp.).

Mariusz GOŁĘBIOWSKI

Literatura: [1] P. F. Drucker, Innowacja i przed-siębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warsza-wa 1992 [2] G. Hamel, C. K. Prahalad, Prze-waga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa 1999 [3] J. Kay, Podstawy sukcesu firmy, PWE, Warszawa 1996 [4] Z. Pierścio-nek, Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa1996 [5] M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001 [6] H. Simon, Tajem-niczy mistrzowie. Studia przypadków, PWN, Warszawa 1999 [7] A. Sosnowska, K. Po-znańska, S. Łobejko, J. Brdulak, K. Chinow-ska, Systemy wspierania innowacji i transfe-

ru technologii w krajach Unii Europejskiej i w Polsce, PARP, Warszawa 2003.

RACHUNEK SATELITARNY NAUKI [satellite accounts for R&D]

rachunek przedstawiający kompleksowo działalność badawczą i rozwojową (B+R) w ramach Systemu Rachunków Międzyna-rodowych (SRN), ustalającego rozmiary i procesy podziału nowo wytworzonej war-tości, czyli produktu krajowego. Rachunek ten prezentuje podstawowe mierniki dzia-łalności badawczej i rozwojowej, która, choć ma, co prawda nieznaczny, lecz wy-mierny udział w tworzeniu produktu krajo-wego, nie jest w SRN wyodrębniania. Ma on także za zadanie przedstawienie różnic między metodyką określania wspomnia-nych mierników, specyficznych dla tejżedziedziny działalności społeczno-gospo-darczej, a metodyką przyjętą w SRN.

Rachunek Satelitarny Nauki w Polsce opra-cowany jest w Zakładzie Badań Statystycz-no-Ekonomicznych GUS i PAN (ZBSE GUS i PAN), z zastosowaniem danych sta-tystycznych pochodzących ze zbiorów przy-gotowanych przez Wydział Nauki i Techniki w Departamencie Produkcji i Usług oraz De-partament Rachunków Narodowych GUS. Oparty jest na metodyce ustalonej w ZBSE, wynikającej z istniejących w kraju zbiorów danych statystycznych oraz z rozwiązań me-todologicznych zastosowanych we francu-skim rachunku satelitarnym nauki, zaleca-nych przez OECD do wykorzystania jako wzorcowe w skali międzynarodowej.

Rachunek ten zawiera w szczególności:

– nakłady na naukę w relacji do produk-tu krajowego brutto i nakładów inwe-stycyjnych oraz ich strukturę i dynami-

137

kę w cenach stałych, a także porówna-nia międzynarodowe w tym zakresie, jak również wydatki budżetu państwa z działu „Nauka”;

– wartość globalną i dodaną jednostek sfery B+R i udział w nich działalno-ści B+R;

– nakłady bieżące jednostek sfery B+R według rodzajów prowadzonej działal-ności oraz nakłady bieżące na działal-ność B+R według rodzajów tej dzia-łalności (badania podstawowe i stoso-wane oraz prace rozwojowe);

– nakłady krajowe na działalność B+R we-dług głównych kategorii tych nakładów, a także źródła ich finansowania oraz za-trudnienie w działalności B+R według głównych grup zatrudnionych.

W Rachunku stosowane są grupowania według sektorów gospodarczych (insty-tucjonalnych), rodzajów jednostek insty-tucjonalnych, form własności, kierunków działalności oraz dziedzin nauk.

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu sta-tystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 52.

REGION „UCZĄCY SIĘ” [learning region]

Koncepcja regionów uczących się zakła-da, że czynniki konkurencyjności przed-siębiorstw, które umożliwiają im funkcjo-nowanie na rynkach światowych, jak: →innowacja, elastyczność, strategie sieci, przedsiębiorczość, itp., powstają w wa-runkach rozwoju lokalnego. Region uczą-cy się jest złożony z aktorów silnie ze sobą powiązanych w struktury elastycz-nie zarządzane, gdzie sieć nie jest ogra-niczana do aktorów gospodarczych, ale

włącza aktorów społecznych, politycz-nych i instytucjonalnych, gdzie przeka-zywanie i wymiana informacji nie jest zjawiskiem okazjonalnym, ale normal-nym i częstym. Region, który posiada te elementy uczy się, poprawia swoje funkcjonowanie i rozwija się w sposób trwały, nawet, gdy jest on konfrontowa-ny z nowymi, nieznanymi mu dotych-czas wyzwaniami.

W globalnej gospodarce gdzie dominuje konkurencja, której podstawą jest jakość i czas, szybkie uczenie się bywa synoni-mem przeżycia. Zdolność do szybkiego reagowania, dysponowanie dobrymi za-sobami w odpowiedniej chwili i znajdo-wanie właściwych partnerów najszybciej jak to możliwe, są czynnikami decydu-jącymi. Koncepcje gospodarki opartej na wiedzy oferują bazę teoretyczną dla zrozumienia tych zależności i proponu-ją podejście do gospodarki opartej ra-czej na procesie uczenia się i zmian, niż na mechanizmach alokacji prowadzącej do równowagi.

W tym kontekście, począwszy od roku 1990, rozwijana jest w ekonomii regio-nalnej kategoria regionu uczącego się (learning region). Pierwszym autorem, który podjął próbę jego zdefiniowaniabył R. Florida proponując zbiór kryte-riów charakteryzujących „regiony uczą-ce się”.

Definicja R. Floridy jest bardzo opisowai opiera się na przeciwstawieniu regio-nów uczących się, regionom produkcji masowej okresu fordowskiego. Według autora, nowe sposoby regulacji powinny być rozwijane w skali lokalnej, z więk-szą elastycznością i mniejszą sztyw-nością, z większą komunikacyjnością i kreatywnością i mniejszą standaryza-

138

cją, z większym otwarciem na procesy uczenia się i partycypacją rozszerzoną na liczne typy partnerstwa (publiczne-go i prywatnego).

Według R. Floridy, w nowoczesnej, post-fordowskiej gospodarce region staje się pojęciem centralnym. Przejście, bowiem od produkcji masowej do ekonomii wie-dzy przekracza możliwości pojedyncze-go przedsiębiorstwa i jego indywidual-nej strategii. Przedsiębiorstwo powinno móc oprzeć się na zasobach kreowanych w regionie, a przede wszystkim na czyn-nikach permanentnie stymulujących i ge-nerujących innowacje. W rezultacie re-

gion pojawia się jako kluczowy element globalizacji. Rozprzestrzenianie się pew-nych typów wiedzy i informacji odbywa się szybciej, łatwiej i efektywniej w trak-cie osobistych kontaktów, niż przez rela-cje w większej odległości. W sumie to, co globalizacja pociąga za sobą, to mno-żenie terytorialnych systemów produk-cji, konkurujących między sobą. Konku-rencja między tymi systemami nie zależy od kosztów czynników produkcji, ale od kompleksowego zbioru zasobów tworzo-nych w regionie, które stymulują i gene-rują ciągłą innowację. Aby partycypować w globalizacji, regiony muszą stawać się regionami „uczącymi się”, to znaczy,

Typy rozwoju lokalnego według Richarda Florida[1]

Charakterystyki Region produkcji masowej Region „uczący się”Baza konkurencyjności

Korzyści komparatywne oparte na:– zasobach naturalnych– pracy fizycznej

Korzyści somoutrzymujące się (trwałe) oparte na:– tworzeniu wiedzy– stałym ulepszaniu

System produkcyjny

Produkcja masowa:– praca fizyczna jako źródło

wartości– rozdzielenie fazy innowacji

i produkcji

Produkcja oparta na wiedzy:– ciągłe tworzenie– wiedza jako źródło wartości– połączenie fazy innowacji

i produkcjiInfrastruktura przemysłowa

Klasyczne relacje zaopatrzenia, tradycyjne (liniowe) powiązania między producentami i dostawcami

Sieć firm i systemy dostawcówjako źródło innowacji

Zasoby ludzkie – słabo wykwalifikowana i taniasiła robocza

– taylorowska koncepcja pracy– taylorowski system edukacji

i kształcenia

– pracownicy wykwalifikowani– ciągłe podnoszenie walorów

zasobów ludzkich– ustawiczne kształcenie

Infrastruktura fizycznai komunikacja

– zorientowana na potrzeby własne, na skalę krajową

– zorientowana na potrzeby globalne

– elektroniczna wymiana danych System regulacji przemysłowej

– relacje oparte na czystej konkurencji

– regulacja oparta na hierarchii i kontroli

– relacje oparte na wzajemnych zależnościach

– organizacja w sieci– regulacja elastyczna

139

muszą one adoptować zasady tworzenia wiedzy i ciągłego uczenia się.

Uczenie się regionu jest traktowane jako kombinacja trzech rodzajów procesów zachodzących w określonej przestrzeni, obok uczenia się musi następować cią-gła innowacja i pojawić się proces tery-torializacji. Wszystkie te zjawiska za-chodzą nie tylko wewnątrz regionu, ale przechodzą także przez relacje, jakie re-gion utrzymuje z gospodarką globalną. Region uczący się to region kreatyw-ny, to znaczy taki, który umie przycią-gać i przyjmować kreatywnych aktorów, potrafiących stworzyć warunki do inno-wacji. W rzeczywistości w koncepcji re-gionu uczącego się chodzi głównie o to, by pokazywać jak region może włączyć się w globalizację, uruchamiając różne procesy uczenia się na bazie konkretne-go terytorium, które jest dynamicznym i zmieniającym się systemem.

Aleksandra JEWTUCHOWICZ

Literatura: [1] R. Florida, Toward the Lear-ning Region, Futures, vol. 27, n°5/1995 [2] D. Maillat, L. Kébir, „Learning region” et systèmes territoriaux de production, Revue d’Economie Régionale et Urbaine, nr 3/1999 [3] A. Jewtuchowicz, Terytorium i współ-czesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005 [4] A. Jewtuchowicz, I. Pietrzyk, Rozwój terytorialny. Teoria a pol-ska rzeczywistość. (Przykład regionu łódz-kiego) [w:] A. Klasik (red.), Zarządzanie roz-wojem lokalnym i regionalnym w kontek-ście integracji europejskiej, Biuletyn KPZK PAN z. 208, Warszawa 2003 [5] O. Torrès, Lokalna globalizacja czy globalna lokaliza-cja. Rozważania na temat glokalizacji [w:] A. Jewtuchowicz (red.), Wiedza, innowacyj-ność, przedsiębiorczość a rozwój regionów, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2004.

REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI [regional innovation strategy]

to podstawowe narzędzie kształtowania polityki innowacyjnej na poziomie regio-nu. RIS, na bazie diagnozy potencjału in-nowacyjnego regionu, określa strategiczne cele polityki innowacyjnej oraz taktykę ich osiągnięcia w długiej perspektywie cza-sowej. Wskazuje sekwencję działań i za-dań niezbędnych dla zdynamizowania in-nowacyjnego rozwoju regionu.

RIS ma na celu budowanie efektywnego systemu wspierania innowacyjności w re-gionie. Jest podstawą kreowania współ-pracy i partnerstwa oraz budowania kon-sensusu wszystkich aktorów regionalnych tworzących i wspomagających przebieg procesów innowacyjnych. Jest narzędziem wspomagania władz regionalnych i lo-kalnych w stymulowaniu zdolności in-nowacyjnych regionu. Regionalne stra-tegie innowacji są podstawą budowania sprawnych →regionalnych systemów in-nowacji.

Podstawowe funkcje RIS to:

– optymalne zagospodarowanie poten-cjału jakim dysponuje region oraz uru-chomienie jego zdolności innowacyj-nych (funkcja efektywnościowa);

– integracja regionalnego środowiska i po-szukiwanie konsensusu wśród podmio-tów kształtujących procesy innowacyj-ne w regionie (funkcja integrująca);

– zwiększenie spójności bieżących de-cyzji i działań władz publicznych i in-nych podmiotów kształtujących regio-nalną politykę innowacyjną (funkcja koordynacyjna);

140

– dostarczenie informacji o przyszłości rozwoju regionu, a poprzez to zwięk-szenie poczucia stabilności działania podmiotów i zachęcenia do działań proinnowacyjnych (funkcja informa-cyjna);

– wzrost zrozumienia procesów inno-wacyjnych zachodzących w regionie oraz potrzeby działania w tym zakre-sie (funkcja edukacyjna).

Regionalne strategie innowacji są trwa-łym i uznanym narzędziem polityki in-nowacyjnej w krajach wysoko rozwinię-tych. W Europie RIS funkcjonują w ponad 100 regionach. Są one podstawą do korzy-stania ze środków z funduszy struktural-nych oraz Funduszu Spójności na działa-nia o charakterze innowacyjnym.

W Polsce w ramach 5 Programu Ramowe-go Unii Europejskiej (Promocja Innowa-cji oraz Wsparcia Uczestnictwa Małych i Średnich Przedsiębiorstw), przygoto-wano 5 regionalnych strategii innowacji dla województw: opolskiego, śląskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskie-go i zachodnio-pomorskiego. W 10 kolej-nych regionach RIS zostały opracowane przy pomocy środków finansowych z Mi-nisterstwa Nauki i Informatyzacji; są to województwa: dolnośląskie, kujawsko--pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie i świętokrzyskie.

Szczególna sytuacja, wynikająca z ogło-szonego konkursu na budowanie regio-nalnych strategii innowacji w ramach 6 Programu Ramowego Unii Europej-skiej, pozwoliła na dokonanie weryfikacjicelów strategicznych zawartych w stra-tegiach innowacji w sześciu wojewódz-twach, które dotychczas finansowały te

działania ze środków Ministerstwa Na-uki i Informatyzacji oraz zbudowanie strategii w województwie mazowieckim. Proces ten zakończy się w 2007 roku. Wówczas wszystkie 16 województw bę-dzie posiadało regionalne strategie in-nowacji.

Budowanie regionalnych strategii inno-wacji zachodzi w ramach zdefiniowanychtrzech faz:

1. „Faza 0”, koncentruje się na działa-niach mających na celu stworzenie przyjaznego środowiska i klimatu do powstawania strategii w regionie oraz budowania trwałych powiązań pomię-dzy regionalnymi aktorami. Głównym działaniem jest budowanie konsen-susu regionalnego, co przejawia się poprzez docieranie i zaangażowanie kluczowych instytucji i osób („akto-rów”) działających na polu innowa-cji w regionie, do prac nad strategią. Konsensus regionalny dotyczy za-równo celów i priorytetów rozwoju, jak również spodziewanych efektów, długofalowej wizji realizacji procesu regionalnego zapoczątkowanego stra-tegią.

2. „Faza 1”, obejmuje prowadzenie ana-liz regionu z punktu widzenia poten-cjału innowacyjnego oraz barier, jakie ograniczają endogeniczny proces roz-woju regionu przez innowacje. Anali-zy regionalne koncentrują się na:

– stanie zaawansowania technologicz-nego regionu,

– potencjale innowacyjnym i trendach rozwojowych kluczowych sektorów (zarówno przemysłowych jak i usług), które funkcjonują w regionie,

141

– przedsiębiorstwach regionu, w szcze-gólności ich potencjale zarządczym i technologicznym,

– zdolności, orientacji oraz doświadcze-niu instytucji wspierających przedsię-biorstwa w zakresie innowacji.

Podsumowaniem wszystkich analiz pro-wadzonych w regionie jest analiza SWOT, czyli określenie mocnych i słabych stron regionu z punktu widzenia innowacyj-ności, jak również szans i zagrożeń roz-woju innowacji wynikających z posia-danych zdolności, potencjału i potrzeb w regionie.

3. W „fazie 2” dokonuje się weryfika-cji wszystkich działań przeprowadzo-nych we wcześniejszych fazach pro-jektu i w konsekwencji formułuje się dokument strategii. W ujęciu ogólnym, główne działania koncentrują się na:

– wskazaniu celów strategicznych, roz-woju innowacyjnego regionu;

– zdefiniowaniu, implementacji oraztestowaniu działań przewidzianych w strategii;

– ustanowieniu systemu monitorowa-nia dla kontroli i oceny realizowanych działań.

Aleksandra NOWAKOWSKA Michał KLEPKA

Literatura: [1] M. Miedziński, Koordynacja procesów innowacji na przykładzie polskie-go województwa [w:] A. Kukliński, Gospo-darka oparta na wiedzy, KBN, Warszawa 2001 [2] J. Strzelec, Kształtowanie regionalnych systemów innowacyjnych [w:] Z. Olediń-ski, A. Predygier, Miscellanea Oeconomicae,

Wydział Zarządzania i Administracji Aka-demii Świętokrzyskiej w Kielcach, Kielce 2005 [3] P. Boekholt, Evaluation of regional innovation polices in Europe [w:] Ph. Shapi-ra, S. Kuhlmann, Learning from Science and Technology Policy evaluation, Experiences from the United States and Europe, Edward Elgar, United Kingdom 2003 [4] European Commission Good Practices on RITTS, RIS and RTP Pilot Project across Europe, Ne-twork of Innovating Regions in Europe, Lu-xemburg 1999.

REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJĄCE (RIF) [regional financing institutions]

to struktury spółpracują z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości przy wdraża-niu polityki „sektorowej” adresowanej do MSP w regionie. Analogiczną rolę pełnią wobec samorządowych władz regionalnych wdrażających strategie rozwoju regionu w obszarze dotyczącym MSP. Są łączni-kiem, pozwalającym w sposób spójny sto-sować skoordynowane instrumenty finan-sowe na poziomach regionalnym i krajo-wym. Podstawowe funkcje RIF to:

– obsługa administracyjna komponentu krajowego programu Phare,

– zarządzanie komponentem regional-nym programu Phare,

– współpraca z PARP w zakresie mery-torycznej i finansowej kontroli wdra-żanych programów,

– świadczenie usług konsultacyjno-do-radczych,

– określanie potrzeb przedsiębiorstwa, rodzaju i zakresu potrzebnej pomocy,

142

dostępnych instrumentów wsparcia (jak np. dotacje),

– udzielanie informacji o dostępnych programach dotacji i warunkach uczestnictwa,

– pomaganie w wyborze wykonawcy do-towanych usług doradczych i szkole-niowych,

– promocja programów adresowana do potencjalnych wykonawców usług do-radczych,

– promowanie programów adresowa-nych do przedsiębiorców,

– przyjmowanie i ocena wniosków o udzielenie dotacji,

– przekazywanie do PARP wniosków o udzielenie dotacji do oceny tech-nicznej i finansowej,

– przyjmowanie i ocena wniosków o wy-płatę dotacji,

– przekazywanie do PARP prawidłowych wniosków o wypłatę dotacji z reko-mendacją płatności,

– sporządzanie raportów merytorycz-nych i finansowych,

– prowadzenie bazy danych o uczestni-kach programów.

Lista Regionalnych Instytucji Finansują-cych znajduje się na stronach interneto-wych PARP.

Marzena MAŻEWSKA

[1] www.parp.gov.pl/rif.php

REGIONALNY SYSTEM INNOWACJI [regional innovation system]

to zbiór różnorodnych podmiotów (akto-rów) wpływających na procesy innowacji oraz powiązań (relacji) zachodzących mię-dzy nimi. Jest to system podmiotów, inte-rakcji i zdarzeń, które w wyniku synergii powstają na konkretnym terytorium i pro-wadzą do zwiększenia zdolności absorp-cji i dyfuzji innowacji w regionie. Regio-nalny system innowacji, to układ interak-cji zachodzących pomiędzy sferą nauki, B+R, przemysłem, systemem edukacji, fi-nansów i władz publicznych, sprzyjający procesom adaptacji i zbiorowego uczenia się. Podstawą jego działania jest istnienie powiązań sieciowych oraz →środowiska innowacji.

Na regionalny system innowacji składają się komplementarne i współzależne pod-systemy, do których zaliczamy:

– podsystem produkcyjno-usługowy two-rzony przez podmioty gospodarcze zaj-mujące się działalnością technologicz-no-przemysłową, wdrożeniami i komer-cjalizacją nowych rozwiązań;

– podsystem naukowo-badawczy, w skład którego wchodzą różnego ro-dzaju podmioty badawczo-rozwojowe, placówki szkolnictwa wyższego i inne instytucje nauki działające w sferze in-nowacji i transferu technologii;

– podsystem instytucjonalny tworzony przez całą gamę podmiotów wspoma-gających przebieg procesów innowacyj-nych (ośrodków wspierania innowacji i transferu technologii), m.in. takich jak: →parki i →inkubatory technologiczne, →centra transferu technologii;

143

– podsystem finansowy tworzony przezpodmioty i instrumenty finansoweułatwiające generowanie innowacji i transfer technologii do gospodarki, m.in. →fundusze venture capital;

– podsystem społeczno-kulturowy stano-wiący charakterystyczne i specyficznedla danego regionu cechy kulturowe (tradycję, historię), systemy wartości, formy i kanały komunikacji, poziom zaufania – układ specyficznych sposo-bów zachowań oraz niepowtarzalnych cech kulturowych i strukturalnych da-nego regionu.

Fundamentem działania regionalnych sys-temów innowacji i elementem spinającym działanie poszczególnych podsystemów, są władze lokalne i regionalne wraz z efek-tywną polityką innowacyjną, określaną po-przez →regionalne strategie innowacji.

Regionalny system innowacji jest kom-pleksowym, terytorialnym i systemowym spojrzeniem na problem innowacyjności gospodarki. Jego funkcjonowanie sprzyja redukcji ryzyka innowacyjnego dla kon-kretnego podmiotu gospodarczego, uła-twia absorpcję różnego rodzaju wiedzy, daje możliwość interaktywnego uczenia się i wymiany doświadczeń. Jest podsta-wą budowania konkurencyjności regio-nu w globalizującej się gospodarce, gdzie innowacja, wiedza i proces uczenia się, są kluczowymi czynnikami sukcesu gospodar-czego. Umożliwia adaptację regionalnych gospodarek do procesu globalizacji.

W naukach regionalnych najczęściej wy-stępuje pojęcie terytorialny system inno-wacji, zaś regionalny i narodowy system innowacji, to najczęściej spotykane for-my tego systemu.

W Polsce mamy do czynienia z brakiem lub bardzo słabo rozwiniętymi regional-

nymi systemami innowacji, gdyż proces ich tworzenia został rozpoczęty dopiero przed kilkoma laty. Istniejący w Polsce niedorozwój regionalnych systemów in-nowacji dotyczy zwłaszcza wymiaru or-ganizacyjno-instytucjonalnego oraz mało dojrzałej i przejrzystej krajowej oraz re-gionalnej polityki innowacyjnej.

Aleksandra NOWAKOWSKA

Literatura: [1] A. Jewtuchowicz, Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Uniwer-sytet Łódzki, Łódź 2005 [2] T. Markowski, Re-gionalne systemy innowacji w aspekcie stra-tegii rozwoju regionalnego Polski 2000–2006 [w:] J. Szlachta (red.), Narodowa Strategia Rozwoju, Biuletyn KPZK PAN nr 191/2000, Warszawa [3] E. Okoń-Horodyńska, Jak bu-dować regionalne systemy innowacji, Polska Regionów nr 15/2000, Warszawa [4] I. Pie-trzyk, Paradygmat rozwoju terytorialnego [w:] W. Kosiedowski (red.), Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, Toruń 2001.

RODZAJE INNOWACJI [types of innovations]

W literaturze przedmiotu można spotkać wiele różnych klasyfikacji innowacji tech-nicznych. Klasyczna klasyfikacja innowa-cji wykorzystuje kryterium przedmiotowe. Według niego można dokonać podziału innowacji na: innowacje w produkcie, w procesie wytwórczym i w organiza-cji produkcji.

Innowację w produkcie (zwaną również innowacją produktową), stanowi wszelka zmiana polegająca na udoskonaleniu wy-robu już produkowanego, bądź na rozsze-rzeniu struktury asortymentowej o nowy produkt, a następnie wprowadzeniu go na

144

rynek, natomiast innowacja w procesie wytwórczym (zwana również innowacją procesową), to zmiana w stosowanych metodach wytwórczych. Innowacja or-ganizacyjna (proceduralna) – w wąskim rozumieniu innowacji – to zmiany jedy-nie w organizacji procesu produkcyjnego, bez uwzględnienia zmian organizacyjnych w szerokim znaczeniu tego słowa. Inno-wacje produktowe mogą być procesem samodzielnym, podobnie jak i innowa-cje procesowe lub organizacyjne. Jednak często innowacje owe występują wspól-nie, zwłaszcza jeśli wytwarzanie nowego wyrobu nie jest możliwe przy użyciu tra-dycyjnej technologii wytwarzania i roz-wiązań w zakresie organizacji produk-cji; z drugiej strony – innowacje proceso-we mogą wymuszać zmiany w strukturze i w organizacji produkcji. Z reguły jednak większość innowacji procesowych mniej lub bardziej pośrednio oddziałuje na wy-roby, podczas gdy innowacje produktowe często nie wymuszają żadnych, bądź też poważniejszych zmian w technologii wy-twarzania i w organizacji produkcji.

Według Podręcznika Oslo Manual innowa-cje techniczne (technologiczne) obejmują:

1) produkt technologiczne nowy – jest to produkt (wyrób lub usługa), które-go charakterystyka techniczna i za-stosowanie różnią się istotnie od cha-rakterystyki i zastosowań produktów wytwarzanych dotychczas; tego typu innowacja może powstać w oparciu o całkowicie nowe technologie lub po-przez połączenie istniejących techno-logii w nowych zastosowaniach;

2) produkt technologicznie ulepszony (zmodyfikowany wyrób lub ulepszonausługa) – jest to produkt już istniejący, którego właściwości techniczne zosta-

ły w sposób znaczący ulepszone; może on przyjąć dwie formy, (1) gdy prosty produkt jest ulepszony poprzez zastoso-wanie nowych, doskonalszych materia-łów lub komponentów, (2) gdy złożony produkt jest ulepszony przez częściowe zmiany w jednej lub większej liczbie części składowych/podzespołowych;

3) innowację technologiczną procesu – jest nią zastosowanie technologicz-nie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcyjnych, łącznie z me-todami (systemami) dostawy produk-tów, obejmujące zmiany w wyposa-żeniu lub organizacji produkcji, bądź kombinację tych zmian, co może mieć miejsce w wyniku zastosowania nowej wiedzy.

GUS w badaniach innowacji wyodrębnia:

– innowacje organizacyjno-techniczne – obejmują one przedsięwzięcia zwią-zane ze zmianą organizacji wydziałów produkcyjnych, stanowisk pracy oraz wydziałów pomocnicznych (transport wewnętrzny, gospodarka magazyno-wa itp.), w tym realizowane w ramach własnych prac racjonalizatorskich oraz przedsięwzięcia związane z zakupem oprogramowania komputerowego, wprowadzenia komputerów do stero-wania i regulacji procesami produk-cyjnymi, jak również z instalacją sie-ci komputerowych;

– modyfikacje – drobne zmiany technicz-ne czy estetyczne wyrobów, nie będą-ce istotnym technicznym ulepszeniem (modernizacją), wprowadzane np. w ce-lu zdobycia nowego segmentu rynku.

Obok innowacji technicznych wyróżnia się w Podręczniku Oslo Manual innowacje nie-

145

techniczne (non-technological innovation) – definiowane jako wszelka działalność in-nowacyjna przedsiębiorstw, która nie jest związana z opracowywaniem i wprowadza-niem na rynek nowych lub istotnie zmienio-nych wyrobów lub usług lub wdrażaniem nowych lub istotnie zmienionych procesów. Obejmują one głównie innowacje organi-zacyjne i menedżerskie (np. wdrażanie za-awansowanych technik zarządzania – TQM, wdrażanie istotnie zmienionych struktur or-ganizacyjnych, wdrażanie nowych lub istot-nie zmienionych strategii działania przed-siębiorstwa).

Inna klasyfikacja innowacji uwzględnia kry-terium oryginalności, związane z pierw-szym zastosowaniem nowego rozwiązania technicznego. Zgodnie z tym kryterium, ter-minem innowacja należy określać pierwsze zastosowanie produkcyjne nowej wiedzy, natomiast kolejne zastosowania określane są mianem dyfuzji (upowszechnień). W prak-tyce, dosłowne skopiowanie jakiejś innowa-cji nie występuje zbyt często ze względu na konieczność przeprowadzenia mniejszych czy większych modyfikacji w samym roz-wiązaniu oraz w sposobie jego wprowa-dzenia do produkcji. Dlatego też można mówić o innowacjach pionierskich (ory-ginalnych, kreatywnych), będących wyni-kiem oryginalnych rozwiązań, które dotąd nie były produkcyjnie wykorzystywane oraz o innowacjach adaptowanych (powielają-cych, naśladowczych), które w danym miej-scu i czasie przynoszą określone korzyści produkcyjne i rynkowe. Jako przykład in-nowacji powielającej może służyć produk-cyjne wykorzystanie określonego wynalaz-ku na podstawie zakupionej licencji. Warto zauważyć, że mimo decydującej roli inno-wacji pionierskich, innowacje powielające należy traktować jako bardzo ważny czynnik upowszechniania zmian technicznych. O go-spodarczym znaczeniu innowacji powiela-

jących mogą świadczyć przykłady szybkie-go rozwoju krajów, które „specjalizują się” w naśladowaniu obcych rozwiązań.

Kolejnym kryterium klasyfikacji innowa-cji jest skala ich zmian. Według tego kry-terium, powszechnie dzieli się innowacje na: radykalne (przełomowe, nieciągłe, re-wolucjonizujące produkcję) oraz na przyro-stowe (usprawniające produkcję, mały po-stęp). Ustalenie granicy między tymi rodza-jami innowacji nie jest rzeczą prostą. Można przyjąć za kryterium omawianego podziału relatywną wielkość nakładów wiedzy i in-westycyjnych na realizację innowacji, a tak-że względne znaczenie wywołanych przez nią efektów ekonomicznych, konsekwencje dla gospodarki i przedsiębiorstw wprowa-dzających nowe rozwiązania. Analizy pro-cesów innowacyjnych dowodzą, że inno-wacje usprawniające dominują ilościowo w strumieniu innowacji, podczas gdy inno-wacje radykalne zdarzają się bardzo rzad-ko. Te ostatnie związane są z większym ry-zykiem np. z tytułu niedopracowania roz-wiązań technicznych oraz wymagają lepiej rozwiniętych kanałów zewnętrznych w ce-lu zdobycia niezbędnych informacji, rów-nocześnie są zdolne do wywoływania sko-kowych zmian w gospodarce. Nie oznacza to jednak, że gospodarcze znaczenie inno-wacji usprawniających może być pomija-ne w analizach działalności innowacyjnej. Mogą one być – w wyniku serii następują-cych po sobie ulepszeń – ważnym czynni-kiem poprawy poziomu technicznego pro-dukcji i efektywności gospodarczej.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] Działalność innowacyjna przed-siębiorstw przemysłowych w latach 1998–2000, GUS Warszawa 2002 [2] Oslo Manual. The Me-asurement of scientific and technological acti-vities. Proposed Guidelines for Collecting and

146

Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [3] K. Poznań-ski, Innowacje w gospodarce kapitalistycz-nej, PWN, Warszawa 1979 [4] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uniwersytet Łódz-ki, Łódź 1999.

RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW INNOWACYJNYCH [types of innovative enterprises]

Klasyfikacje przedsiębiorstw z uwagi naich zachowania innowacyjne są różne, w zależności od przyjętych kryteriów. Można tutaj wymienić charakterystyki sektora, w którym działają firmy, fazę cy-klu życia produktu/technologii, specyfi-kę technologii użytkowanej przez firmy,zdolność firm do korzystania z efektówzewnętrznych czy więzi między firmami,strukturę i funkcjonowanie firm.

Dychotomiczna klasyfikacja zachowańinnowacyjnych przedsiębiorstw przyjmu-je za kryterium podziału charakter strate-gii technologicznej realizowanej przez fir-my, tj. wybór pozycji technologicznej fir-my w sektorze oraz intensywność wysiłku B+R (mierzonego np. % nakładów na B+R do sprzedaży). Na podstawie wspomniane-go kryterium można wyróżnić dwie podsta-wowe kategorie firm: aktywnych technolo-gicznie i biernych technologicznie.

Firmy aktywne technologicznie defi-niowane są jako wyróżniające się przede wszystkim wysokimi kompetencjami tech-nologicznymi, ale także przedsiębiorczo-ścią, elastycznością i dążeniem do rozwo-ju swoich technologii. Są one otwarte na kontakty z otoczeniem (klientami, inny-mi firmami i różnego rodzaju instytucjamitechnicznymi, naukowymi itp.). Realizo-wane przez nie strategie technologiczne

wymagają często intensywnego zaanga-żowania w prace B+R. Firmy te tworzone są przez wynalazców, z reguły z wyższych uczelni i instytucji badawczych, a także z działów badawczych lub technicznych dużych firm. Działają one praktyczniewe wszystkich sektorach gospodarki, ale głównie w takich dziedzinach, jak: instru-menty naukowe i precyzyjne, informatyka, projektowanie inżynierskie, elektronika, farmaceutyki, biotechnologie.

Firmy bierne technologicznie odznaczają się niewielkimi kompetencjami technolo-gicznymi, brakiem umiejętności do analizy i oceny nowych tendencji w postępie tech-nicznym oraz adaptacji, co stwarza zagro-żenie dla ich pozycji konkurencyjnej. Reali-zowane przez nie strategie technologiczne z reguły nie wymagają szerszego zaanga-żowania się w badania i rozwój. Działają one praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki, ale głównie w sektorach trady-cyjnych, rzemiośle, budownictwie.

Inny podział wyróżnia trzy grupy inno-wacyjnych firm w zależności od ich po-tencjału innowacyjnego:

1. Ponadnarodowe korporacje o dużym potencjale innowacyjnym, zwłaszcza działające w obszarach wysokich tech-nologii. Posiadają one możliwość przy-gotowywania innowacji na wielką ska-lę i następnie wprowadzania ich na ry-nek jako tzw. produktów globalnych o szerokim zasięgu odbiorców.

2. Duże firmy nastawione wyłącznie narealizację projektów badawczych dla potrzeb branży w kraju lub zagranicą.

3. Małe i średnie firmy innowacyjne dzia-łające w obszarach niszowych, wyko-rzystujące miejsce na rynku, których

147

z różnych powodów nie zajmują wiel-kie korporacje. Można tutaj wymienić: (i) małe firmy utworzone przez wyna-lazców (mistrzów techniki); (ii) tzw. firmy „odpryskowe” (spin-off), tj. fir-my wydzielone z dużego przedsiębior-stwa lub instytucji naukowej i badaw-czej dla zapewnienia lepszych warun-ków organizacyjnych i finansowychrealizacji przedsięwzięcia innowacyj-nego.

W odniesieniu do małych i średnich firmprzyjmując za podstawę klasyfikacji kon-tekst sektorowy, w którym operują te fir-my można wyróżnić trzy grupy firm:

1. Małe przedsiębiorstwa działające w przemysłach tradycyjnych (włókien-niczy, odzieżowy, skórzany, metalowy, meblarski). Ich konkurencyjność zale-ży głównie od zdolności do utrzymy-wania wysokiego poziomu elastycz-ności, reagowania na potrzeby rynku, utrzymywania kontaktów z klientami oraz niskich cen. Większość z tych firmnie prowadzi „formalnych” prac B+R, ale raczej zaangażowana jest w pra-ce związane z wzornictwem i podno-szeniem jakości wyrobów. Innowacje w tym przypadku polegają bardziej na drobnych modyfikacjach w istniejącychproduktach lub metodach wytwarza-nia, niż na wprowadzaniu znaczących zmian w technice.

2. Nowoczesne, małe przedsiębiorstwa stosujące strategie tzw. niszy rynkowej w przemyśle instrumentów naukowych, elektronicznym, projektowania wspo-maganego komputerowo; użytkują one technologie w celu podniesienia swo-jej konkurencyjności w specyficznychniszach rynkowych zorientowanych na użytkownika. Są to firmy będące pod-

wykonawcami dla innych firm, pro-dukujące wyspecjalizowane elementy i podzespoły na zlecenie często bar-dzo precyzyjnie wyspecyfikowanychpotrzeb użytkowników. Większość ich „technologii” pochodzi od ich klientów, a wiele firm nie prowadzi „sformalizo-wanych” prac B+R. Firmy te szeroko korzystają z zewnętrznych źródeł in-nowacji (wyższych uczelni, instytutów badawczych czy innych firm), prowa-dząc także w pewnym zakresie własne prace B+R.

3. Małe firmy oparte na nowej technolo-gii, tworzone do zastosowań najnow-szych technologii. Działają w obsza-rach zaawansowanych technologii, o wysokim ryzyku, takich jak: bio-technologie, technologie energetycz-ne, zaawansowane materiały, techno-logie informacyjne, półprzewodniki. Cechuje je prowadzenie własnych ba-dań, często w szerokim zakresie, wy-soki odsetek naukowców i inżynie-rów w ogólnym zatrudnieniu. Firmy te w szerokim zakresie korzystają tak-że z kontaktów z wyższymi uczelnia-mi, instytutami badawczymi i innymi przedsiębiorstwami – ważnymi źródła-mi nowoczesnych technologii.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] W. Cannell, B. Dankbaar (eds.), Technology Management and Public Policy in the European Union, Office for OfficialPublications of the European Communities, Oxford University Press, New York 1996 [2] A. H. Jasiński, Przedsiębiorstwo innowa-cyjne na rynku [w:] A. Sosnowska, S. Łobej-ko, A. Kłopotek, Zarządzanie firmą innowa-cyjną, Difin Warszawa 2000 [3] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uniwersytet Łódz-ki, Łódź 1999.

148

SEKTOR B+R [R&D sector]

to ogół instytucji i osób zajmujących się pracami twórczymi, podejmowanymi dla zwiększenia zasobu wiedzy, jak również dla znalezienia nowych zastosowań dla tej wie-dzy. W skład sektora B+R w Polsce wcho-dzą następujące rodzaje jednostek:[1]

– placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk obejmujące instytuty naukowe i samodzielne zakłady naukowe,

– →jednostki badawczo-rozwojowe (w skrócie JBR-y),

– jednostki prywatne, których podsta-wowy rodzaj działalności zaklasyfi-kowany został do działu 73 według PKD „Nauka”,

– szkoły wyższe: publiczne i prywatne prowadzące działalność B+R – w za-kresie tej działalności,

– jednostki obsługi nauki (biblioteki na-ukowe, archiwa, stowarzyszenia, fun-dacje itp.),

– jednostki rozwojowe,

– pozostałe jednostki.W ramach sektora B+R działają jednostki naukowe określane jako instytucje prowa-dzące w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe:[2]

e) podstawowe jednostki organizacyjne szkół wyższych lub wyższych szkół zawodowych w rozumieniu statutów tych szkół,

f) placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk,

g) →jednostki badawczo-rozwojowe,

h) międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych przepisów,

i) jednostki organizacyjne posiadające sta-tus jednostki badawczo-rozwojowej,

j) Polska Akademia Umiejętności,

k) inne jednostki organizacyjne, niewymie-nione w lit. a-f, posiadające osobowość prawną i siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym przedsiębiorcy posiada-jący status centrum badawczo–rozwo-jowego nadawany na podstawie.[3]

Jednostki rozwojowe – podmioty gospo-darcze, zajmujące się działalnością B+R obok swojej podstawowej działalności, pro-wadzą przede wszystkim prace rozwojowe mające na celu zastosowanie istniejącej już wiedzy, uzyskanej dzięki badaniom podsta-wowym i stosowanym lub jako wynik do-świadczenia praktycznego, do opracowa-nia nowych lub istotnego ulepszenia ist-niejących materiałów, urządzeń, wyrobów, procesów, systemów czy usług. W przewa-żającej części są to przedsiębiorstwa prze-mysłowe posiadające własne zaplecze ba-dawczo-rozwojowe (laboratoria, zakłady i ośrodki badawczo-rozwojowe, działy ba-dawczo-technologiczne, biura konstrukcyj-ne i konstrukcyjno-technologiczne, zakłady rozwoju techniki, biura studiów i projektów, itp.), a także rolnicze i zootechniczne zakła-dy, gospodarstwa i stacje doświadczalne, centra naukowo-techniczne, itp.

Pozostałe jednostki – to m.in. szpitale pro-wadzące prace badawczo-rozwojowe obok swojej podstawowej działalności, inne niż kliniki akademii medycznych (uniwer-sytetów) oraz kliniki i szpitale Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowe-go ujęte w kategorii: szkoły wyższe oraz szpitale posiadające status instytutów na-

149

ukowo-badawczych, ujęte w kategorii: jednostki badawczo-rozwojowe.

Aleksander BĄKOWSKI

Literatura: [1] Raport o stanie nauki i techniki w Polsce 2003, GUS, Warszawa 2004 [2] Usta-wa z dn. 8.10.2004 r., o zasadach finansowa-nia nauki, Dz.U. Nr 238, poz. 2390 [3] Ustawa z dn. 29.07.2005 r., o niektórych formach wspie-rania działalności innowacyjnej, Dz.U. Nr 179, poz. 1484 [4] Ustawa z dn. 25.07.1985 r. o jed-nostkach badawczo-rozwojowych, Dz.U. Nr 36, poz. 170 z późn. zm. [5] Oslo Manual. The Me-asurement of scientific and technological acti-vities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997.

SPIN-OFF [firma odpryskowa]

jest to nowe przedsiębiorstwo, które po-wstało w drodze usamodzielnienia się pra-cownika/ów przedsiębiorstwa macierzyste-go lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, szkoły wyższej), wykorzystu-jącego/ych w tym celu intelektualne zaso-by organizacji macierzystej. Firmy spin-off, w przeciwieństwie do firm →spin-out, po-siadają charakter przedsięwzięć niezależ-nych od organizacji macierzystej.

Powstanie firmy poprzez usamodzielnieniesię pracowników instytucji badawczych czy personelu technicznego dużych firm prze-mysłowych, związane jest często z komer-cyjnym wykorzystaniem technologii, wiedzy technicznej i umiejętności nabytych w orga-nizacji macierzystej. Proces ten w znacznej mierze przyczynia się do upowszechnienia się (dyfuzji) nowych technologii w gospo-darce. W niektórych przypadkach przeło-mowe odkrycie w pojedynczej organizacji naukowo-badawczej może powodować po-

wstanie dużej grupy nowych firm spin-off.Przykładami mogą tu być m.in. technolo-gia tranzystorów czy technologie związane z konstrukcją dysków twardych.[1]

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] P. Głodek, Powstanie i finan-sowanie małej firmy technologicznej [w:] P. Głodek, J. Kornecki, J. Ropęga. Funkcjono-wanie małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce. Wybrane zagadnie-nia. Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005, s. 16–17.

SPIN-OUT [internal start-up]

jest to nowe przedsiębiorstwo, które zosta-ło założone przez pracownika/ów przed-siębiorstwa macierzystego lub innej or-ganizacji (np. laboratorium badawczego, szkoły wyższej), wykorzystując w tym celu intelektualne oraz materialne zasoby organizacji macierzystej. Firmy spin-out, w przeciwieństwie do firm →spin-off, sąkapitałowo lub operacyjnie powiązane z or-ganizacją macierzystą. Tworzone są często w ramach →venture management.

Powiązania operacyjne mogą obejmować m.in. obsługę prawną, w zakresie rachun-kowości, jak również w zakresie marketingu i korzystania z kanałów dystrybucji insty-tucji macierzystej. Tworzenie tego rodzaju przedsiębiorstw w odniesieniu do projektów innowacyjnych jest formą wykorzystania przez organizację macierzystą potencjału, przedsiębiorczego zespołu założycielskiego przy jednoczesnym zachowaniu częściowej kontroli nad rozwojem projektu.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] J.L. Nesheim, High-tech Start Up, The Free Press, New York 2000, s. 274–275.

150

SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE [information society]

to termin przyjęty powszechnie, zarówno w rozważaniach teoretycznych, jak i w kon-tekście instytucjonalnym, na określenie do-minującej aktywności społeczeństw (prze-twarzanie informacji); stawiany w opozy-cji do dominujących wcześniej rodzajów aktywności, charakterystycznych dla spo-łeczeństwa przemysłowego (wytwarza-nie dóbr).

W powszechnym rozumieniu społeczeń-stwo informacyjne to, takie które stosu-je różnego rodzaju nowoczesne techno-logie służące gromadzeniu, analizowaniu i przesyłaniu informacji. Przede wszyst-kim jednak posiada instrumenty niezbęd-ne do korzystania z tych technologii, czy-li wiedzę. Powszechnemu zastosowaniu technologii towarzyszą zmiany organi-zacyjne, ekonomiczne, społeczne, mają-ce wpływ na wszystkie sfery życia i dzia-łalności ludzi.

Dotychczasowe analizy teoretyczne, po-zwalają odnosić rozumienie terminu spo-łeczeństwo informacyjne do czterech zna-czeń: (1) ideologicznego, gdzie s.i. okre-ślane jest w kategoriach polityki państwa wobec zachodzących transformacji gospo-darczych i społecznych; (2) ewolucyjne-go, odnoszonego do znanych koncepcji fal rozwojowych (rolnictwo, przemysł, wie-dza i komunikacja) i przypisywanych im określonych typów społeczeństw (rolni-cze, industrialne, informacyjne); (3) tech-nologicznego, kiedy utożsamia się rozwój gospodarczy i społeczny ze spektakular-nym rozwojem technologii informacyj-nej, przekształcającej systemy pracy, za-trudnienia, sprawowania władzy, edukacji, gospodarowania, w wyniku czego powsta-

ją nowe wzory kulturowe i cywilizacyjne; i (4) poznawczego, związanego z tworze-niem teorii socjologicznych celem odna-lezienia analitycznego paradygmatu istoty i sensu kształtowania społeczeństwa infor-macyjnego. W ramach tych teorii dominują dwie grupy poglądów: pierwsza obejmu-je podejście traktujące społeczeństwo in-formacyjne jako ukształtowaną, odrębną strukturę społeczną, będącą konsekwencją ewolucji społeczeństwa postindustrialnego. Natomiast druga grupa poglądów zakłada, że dokonujące się zmiany nie dotyczą ca-łości społeczeństwa, a jedynie niektórych segmentów struktury społecznej i traktują problem w kategoriach zmiany społecznej, a technologie informacyjne traktuje się jako jeden z wielu czynników mających wpływ na częściowe zmiany w całościo-wym funkcjonowaniu struktury społecznej, nie wpływający w jakiś szczególny sposób na jej jakościowe przekształcenia. Przed-stawiciele takiego podejścia wskazują na objęcie zmianami elit: politycznych, gospo-darczych, intelektualnych, przy jednocze-snym pozostawieniu poza jego wpływem innych grup i zbiorowości.[2]

Określenie społeczeństwo informacyjne przyjęło się po obu stronach Atlantyku i w Japonii, przy czym inaczej jest rozu-miane. Europa, oparta na tradycjach wspól-notowości, dąży do budowy społeczeństwa informacyjnego poprzez strategiczne plano-wanie odgórne, mając na celu wyrównywa-nie szans poszczególnych krajów i regionów oraz stworzenie gospodarki konkurencyjnej wobec gospodarek USA i Japonii. W mode-lu amerykańskim, gdzie kluczową zasadą rozwoju jest konkurencja, stosuje się pla-nowanie poprzez „nie przeszkadzanie”, za-kładające koncentrację na zapewnieniu ram prawnych i organizacyjnych, czyli elimino-waniu utrudnień. Inną logikę postępowania przyjmują kraje Dalekiego Wschodu prefe-

151

rujące w tych obszarach daleko posunięty interwencjonizm. Szczególnie Japonia nie szczędzi środków na wspieranie technolo-gicznych przedsięwzięć, badań naukowych, innowacji.[5]

Definicje społeczeństwa informacyjnegosą nadal in statu nascendi. Część z nich ma nieostry, opisowy bądź operacyjny charakter. Znane są także wątpliwości, co do samej potrzeby skonstruowania ta-kiej definicji.

Celem wprowadzenia porządku analitycz-nego wyszczególnia się cechy charaktery-styczne oraz wskaźniki pozwalające em-pirycznie zweryfikować poziom wykorzy-stania technologii informacyjnych przez dane grupy i społeczeństwa. Wśród desy-gnatów pojęcia wymienia się:[2]

– rozwinięte środki wytwarzania, ana-lizowania, przekazywania informacji i komunikacji;

– umiejętności wykorzystania techno-logii informacyjnych przez większość społeczeństwa, będących podstawą za-trudnienia i utrzymania;

– znaczący wpływ wykorzystywania tych środków na poziom dochodu na-rodowego;

– zakres stosowania technik jako głów-ny wskaźnik rozwoju cywilizacyjne-go i kulturowego, związany ze zmia-nami w dotychczasowych systemach aksjologicznych i społecznych wzo-rach zachowań.

Na podstawie wyszczególnionych desy-gnatów społeczeństwa informacyjnego proponuje się następujące empiryczne in-dykatory:[2]

– liczbowe określenie sprzętu teleinfor-macyjnego przypadającego na jedne-go obywatela;

– procentowy wskaźnik liczby umie-jących wykorzystywać ten sprzęt do ogółu ludności;

– procentowe określenie udziału oma-wianego sektora do innych sektorów gospodarki w stosunku do produktu globalnego i dochodu państwa;

– określenie proporcji pomiędzy zatrud-nieniem w tych sektorach, które są zwią-zane z usługami i przemysłem telein-formacyjnym, do ogółu zatrudnionych oraz określenie procentowe zmian spo-łecznych preferencji w zakresie korzy-stania z tradycyjnych form rozrywki.

Na obecnym etapie wiedzy na temat za-chodzących przemian określanych mia-nem dochodzenia do społeczeństw infor-macyjnego można stwierdzić, że mamy za sobą kwestie dotyczące:

– powszechnej zgody, że społeczeństwa obecnie powstające są zasadniczo od-mienne od poprzednich;

– nazewnictwa – poprzez fakt, że okre-ślenie s.i. powszechnie przyjęło się na określenie zachodzących przemian.

Natomiast przed obserwatorami i bada-czami życia społecznego są jeszcze pro-blemy dotyczące:

– identyfikacji tzw. obszarów kluczowychi ich opisu – przemian, które nadal trwa-ją i cały czas się dokonują;

– aspektu instytucjonalnego dotyczące-go konkretnych działań podejmowa-

152

nych w ramach polityk narodowych i ponadnarodowych.

Zachodzące pod wpływem rozwoju tech-nologicznego zmiany, powodują próby stworzenia przyszłych scenariuszy roz-woju społeczeństwa informacyjnego. Za-sadniczo konstruowane do niedawna teo-retyczne wizje można było podzielić na trzy grupy: pesymistyczne (orwellowska i rozczarowania społecznego), optymi-styczne (społeczeństwa twórczego i spo-łeczeństwa opartego na wysokiej technice) i neutralne (społeczeństwa współczesnych demokracji zachodnich i quasi-informa-cyjnego).[1]

Obecne scenariusze rozwoju społeczeń-stwa informacyjnego, oparte o kilkuna-stoletnie obserwacje i badania, oscylują wokół czterech scenariuszy zróżnicowa-nych pod względem wskaźnika optymi-zmu: (1) s. wyczerpującej się demokracji; (2) s. zdyscyplinowane; (3) s. demokra-tycznej kontynuacji; (4) s. transforma-cyjne.[8]

Z perspektywy czasu F. Machlup`a uzna-je się za pierwszego, który analizował sektor nazwany przez siebie „produkcją i dystrybucją wiedzy”. Dla celów anali-tycznych stworzył (na przykładzie gospo-darki USA) złożone z trzydziestu różnych dziedzin grupy, z których powstało pięć kategorii: oświata, badania, media komu-nikacji, maszyny informacyjne (kompu-tery) oraz usługi informacyjne (finanse,ubezpieczenia, inwestycje). Analiza po-zwoliła dowieść, że w 1958 r. sektor in-formacji dostarczający 29% PKB i jed-nocześnie pochłaniający 31% siły robo-czej, od roku 1947 rozwijał się dwa razy szybciej, niż rósł dochód narodowy USA. Analizowane przez F. Machlup`a procesy potwierdziły późniejsze analizy M. Pora-

ta (1970) z Urzędu Telekomunikacji De-partamentu Handlu USA.[1]

Natomiast samo użycie terminu s.i. (jap. joho shakai) datuje się na lata 60. i przypi-suje Japończykom: T. Umesamo, K. Koy-amie, Y. Masudzie. W latach 70. termin był znany i stosowany także w Europie, a obok niego na określenie zachodzących zmian używano także określeń: wiek cy-bernetyczny, epoka elektroniczna, spo-łeczeństwo technotroniczne, postindu-strialne. Obecnie spotkać można także określenia: społeczeństwo wiedzy, sieci, informatyczne, cyfrowe, zinternetyzowa-ne, cybernetyczne, ponowoczesne, telema-tyczne, postmodernistyczne i.in.

Z perspektywy historycznej przejście od społeczeństwa przemysłowego do infor-macyjnego umiejscawia się w różnych momentach czasowych i wiąże na przy-kład z:

– przewagą liczebną white-collar wor-kers (pracowników umysłowych zaj-mujących stanowiska urzędnicze, tech-niczne i administracyjne) nad blue-col-lar workers (pracowników fizycznych)– lata 50.[4];

– wystrzeleniem przez Rosjan sputni-ka, będącego katalizatorem dalszych zmian, nie poprzez sam fakt, iż rozpo-częła się era lotów kosmicznych, ale narodziła się era globalnej komunika-cji satelitarnej – rok 1957 [4];

– opracowaniem protokołów sieci kom-puterowych (protokołów transmisji danych), głównie TCP/IP (Transmis-sion Control Protocol/Internet Proto-col), od powstania których rozpoczął się burzliwy i powszechny rozwój In-ternetu i sieci komputerowych[3].

153

W sferze instytucjonalnej za momenty urzeczywistniające s.i. w postaci konkret-nych działań były: (1) działania podjęte przez Japończyków w połowie lat 70., (2) opublikowanie raportu Narodowej Aka-demii Nauk USA w 1979 r. prezentujące-go kierunki zmian wynikające z rozwoju techniki cyfrowej oraz (3) opublikowanie raportu o sutkach cywilizacyjnych rozwo-ju w postaci raportu dla Klubu Rzymskie-go z 1982 r.[7]

Obecnie za trzy najbardziej zaawansowa-ne społeczeństwa informacyjne uważa się: Finlandię, Stany Zjednoczone i Singapur, które różniąc się pod wieloma względa-mi (głównie powiązań instytucjonalnych pomiędzy państwem, nauką i biznesem) tworzą z dobrym skutkiem różne jego modele[6].

Logika postępowania bez względu na to, czy przybiera model dalekowschodni, amerykański, fiński czy jakikolwiek inny,może i powinna stanowić podstawę wła-snych strategii rozwojowych. Punktem wyjścia muszą być działania skierowane na: (1) minimalizację sygnalizowanych na podstawie badań i doświadczeń innych krajów zagrożeń, (2) optymalizację wa-runków rozwojowych poprzez tworzenie przychylnego klimatu do ich realizacji.

Małgorzata MATUSIAK

Literatura: [1] T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz, Społeczeństwo informacyjne. Szanse, zagro-żenia, wyzwania, Profesorowi Andrzejowi Sowińskiemu in memoriam od autorów, s. 38, www.users.uj.edu. pl/~usgoban/agh.html [2] L. H. Haber, Poznawcze aspekty badań nad społecznością informacyjną [w:] L. H. Haber (red.), Mikrospołeczność informacyj-

na na przykładzie miasteczka internetowe-go Akademii Górniczo-Hutniczej w Krako-wie, Uczelniane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2001, s. 41–42 [3] A. P. Wierzbicki, Rola techniki w cywilizacji informacyjnej [w:] L. W. Zacher (red.), Problemy społe-czeństwa informacyjnego. Elementy analizy ewaluacji i prognozy, Wyższa Szkoła Przed-siębiorczości im. L. Koźmińskiego, Warsza-wa 1997, s. 94 [4] J. Naisbitt, Megatrendy, Zysk i S-ka, Poznań 1997, s. 29–30 [5] R. Tadeusiewicz, o potrzebie naukowej refleksjinad rozwojem społeczeństwa informacyjne-go [w:] [2], s. 16–18 [6] J. Kulpińska, Roz-wój społeczeństwa informacyjnego – przykład Finlandii [w:] L. H. Haber (red.), Społeczeń-stwo informacyjne – wizja czy rzeczywistość? II Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Uczel-niane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2004, t. 1, s. 67 [7] A.M. Wilk, Polska wobec wyzwań społeczeństwa informacyjnego [w:] T. Zasępa, R. Chmura (red.), Internet, feno-men społeczeństwa informacyjnego, św. Pa-weł, Częstochowa 2001, s. 152–153 [8] K. Krzysztofek, Scenariusze przyszłości spo-łeczeństwa informacyjnego [w:] W. Cellary (red.), Polska w drodze do globalnego społe-czeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym, UNDP, Warszawa 2002.

STRATEGIA LIZBOŃSKA [Lisabon Strategy]

To wieloletni programu reform i zmian strukturalnych dla Europy, przyjęty na szczycie przywódców państw UE w mar-cu 2000 r. w Lizbonie, posiadający ran-gę nadrzędnego instrumentu kreowania rozwoju społeczno-gospodarczego Unii do 2010 roku. Strategia ta stanowi pró-bę rewitalizacji europejskiej gospodarki, tak by w założonej perspektywie czaso-wej stała się wiodącą potęgą ekonomiczną świata. Głównym celem Strategii Lizboń-

154

skiej jest stworzenie na obszarze UE do końca 2010 roku najbardziej konkurencyj-nej i dynamicznej gospodarki światowej, opartej na wiedzy; zdolnej do tworzenia nowych miejsc pracy oraz zapewniającej spójność społeczną. W swojej treści mery-torycznej nie odkrywa nowych kierunków działania, potencjalnych szans czy zagro-żeń, lecz zbiera w jeden pakiet zamierze-nia i instrumenty polityki szeroko dysku-towane w latach dziewięćdziesiątych. Jej główną zaletą jest kompleksowość i zin-tegrowane podejście do aktywizacji pro-cesów rozwojowych, wymagających róż-nych elementów zazębiającej się polity-ki, łączącej cele gospodarcze, społeczne i ekologiczne.[1]

U podstaw Strategii Lizbońskiej odnaj-dujemy ofensywne dążenie do efektyw-niejszego wykorzystania dostępnych za-sobów (pracy, wiedzy, kapitału, środowi-ska) oraz aktywne kształtowanie nowych przewag konkurencyjnych europejskie-go obszaru gospodarczego. Osiągnięciu zakładanych celów mają służyć różnego typu działania w pięciu, komplementar-nych obszarach:

1) przechodzenia do gospodarki opar-tej na wiedzy obejmującego rozwój społeczeństwa informacyjnego, wzrost znaczenia nauki i badań, stymulowanie zdolności innowacyjnych oraz kształ-towanie kwalifikacji i umiejętności podpotrzeby przyszłych rynków pracy;

2) liberalizacji i integracji rynków i sektorów sieciowych dotychczas wy-łączonych z reguł wspólnego rynku (telekomunikacja, energetyka, trans-port, poczta, usługi finansowe);

3) rozwoju przedsiębiorczości, kształto-wania warunków wolnej konkurencji

poprzez deregulację i likwidację ba-rier administracyjno-prawnych, two-rzenie i rozwój biznesu, łatwiejszy do-stęp firm i przyszłych przedsiębiorcówdo kapitału, wiedzy i technologii;

4) wzrostu zatrudnienia i przebudowy modelu społecznego poprzez uela-stycznienie rynków pracy, wzrost aktywności zawodowej, doskonalenie systemów edukacji, unowocześnienie modelu zabezpieczeń społecznych oraz ograniczanie biedy i wykluczeń spo-łecznych;

5) wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju i zachowania środowiska naturalnego.

Ustalenia Strategii Lizbońskiej są skie-rowane bezpośrednio do instytucji unij-nych i rządów poszczególnych państw członkowskich.

Budowa gospodarki opartej na wie-dzy opiera się na inicjatywach i działa-niach w dwóch komplementarnych ob-szarach:

1. Społeczeństwo informacyjne – za-pewnienie każdemu mieszkańcowi Unii swobodnego dostępu do infor-macji za pośrednictwem elektronicz-nych środków przekazu. Dla inicjatyw w tym zakresie nie stworzono specjal-nych podstaw instytucjonalnych i fi-nansowych. Główny nacisk położono na działania i środki krajowe. Poszcze-gólne państwa same miały określić priorytety i plany działań, włącznie z zapewnieniem funduszy. W trakcie realizacji powstała jednak potrzeba ko-ordynacji wybranych działań na pozio-mie unijnym. Ma temu służyć zatwier-dzona na szczycie unijnym w Feirze

155

(Portugalia) inicjatywa eEurope Action Plan 2002, obejmująca trzy komponen-ty: (1) tańszy, szybszy i bezpieczniej-szy Internet; (2) inwestowanie w lu-dzi i umiejętności; (3) motywowanie do korzystania z Internetu.

2. Badania i innowacje – generowanie innowacji, rozwój nowoczesnych tech-nologii oraz mechanizmów absorpcji wiedzy przez gospodarkę. Priorytety w tym zakresie obejmują:

– stworzenie Europejskiego Obszaru Ba-dawczego (ERA – European Research Area), tzn. integracja działalności ba-dawczo-rozwojowej na obszarze UE oraz zwiększenie mobilności kadry naukowej;

– zwiększenie do 2010 r. nakładów na B+R do poziomu 3% PKB (w tym 2/3 środków ma pochodzić od przedsię-biorstw).

Stworzenie wspólnego obszaru badaw-czego ma na celu wzmocnienie spójności aktywności badawczej, poprawę efektyw-ności polityki wsparcia rozwoju oraz efek-tywniejsze wykorzystanie wyników badań naukowych i postępu technologicznego dla zwiększenia konkurencyjności gospodarki europejskiej. Wśród szczegółowych zadań na plan pierwszy wysuwają się:[2]

– rozwój mechanizmów tworzenia sieci doskonałości;

– stymulowanie wzrostu prywatnych wydatków na B+R (kształtowanie klimatu współpracy firm i instytu-cji B+R, zachęty podatkowe, rozwój venture capital, wzrost aktywności Europejskiego Banku Inwestycyj-nego);

– wzrost mobilności kadry naukowo-ba-dawczej;

– rozwój Europejskiego Systemu Paten-towego;

– poprawa otoczenia regulacyjnego (prawnego, finansowego, podatko-wego), oddziałującego na prowadze-nie badań i zaangażowanie przedsię-biorstw w przedsięwzięcia innowacyj-ne;

– kształtowanie zdolności wchłaniania innowacji przez przedsiębiorstwa;

– rozwój współpracy naukowo-badaw-czej z USA.

Konsekwencją opracowania i przyjęcia dokumentów lizbońskich jest zmiana polityki naukowo-technologicznej Unii Europejskiej, która do tej pory zmierzała w kierunku „oddolnego” jej kreowania. Ma ona polegać na zbliżeniu jej do po-trzeb regionalnych i krajowych, endoge-nicznych potrzeb regionalnej przestrze-ni i podmiotów w niej działających. We-dług oddolnej zasady kreowania polityki naukowo-badawczej i postępu technolo-gicznego zorganizowane było działanie pięciu programów ramowych (w latach 1984–2002), stanowiących instrument finansowy wspólnotowej polityki na-ukowo-badawczej. Zasady 6 Programu Ramowego rozpoczętego w listopadzie 2002 r. uległy zmianie. Wzmocniono za-sadę koordynacji polityki naukowo-tech-nologicznej na poziomie Wspólnoty, tak by umożliwić efektywniejsze wykorzy-stanie działalności potencjału B+R we wzmacnianiu konkurencyjności gospo-darki europejskiej jako całości. Trak-tat o Unii Europejskiej (artykuły 163––173) wskazuje, że Wspólnota ma na celu

156

wzmacnianie podstaw naukowo-tech-nicznych swojego przemysłu i wspie-ranie jej większej konkurencyjności na poziomie międzynarodowym, jednocze-śnie wspomagając działalność badawczo--rozwojową uznaną za konieczną w in-nych obszarach.

W nowych ramach, polityce naukowo--technologicznej Wspólnoty nadano ho-ryzontalny charakter. Zagwarantowano to Traktatem o Unii Europejskiej, w którym wskazuje się, że polityka ta powinna być zbieżna i uwzględniać cele innych poli-tyk sektorowych. Zatem działania i in-strumenty kreowane w ramach polityki naukowo-technologicznej powinny być koordynowane i służyć realizacji innym, sektorowym politykom Wspólnoty (np. w obszarze rolnictwa, ochrony zdrowia czy ochrony środowiska). Jednocześnie mocno podkreśla się konieczność zwięk-szenia współpracy sektora B+R z sek-torem gospodarczym. W tym obszarze szczególne znaczenie nadaje się działa-niom dotyczącym:

– wzmacniania bazy naukowo-badaw-czej dla potrzeb przemysłu;

– wzmacniania współpracy pomiędzy jednostkami badawczo-rozwojowy-mi i naukowymi a małymi i średnimi przedsiębiorstwami;

– wspierania wyselekcjonowanych ob-szarów badawczych i ich promocji (tych, które stwarzają szansę wejścia produktów europejskich na rynki mię-dzynarodowe);

– wspierania specjalizacji produkcji.

Ocenę postępów w obszarze wdrażania Strategii na poziomie unijnym, jak i na

poziomie poszczególnych państw, zawie-rają doroczne raporty przygotowywane przez Komisję Europejską. W sferze re-alizacji przyjęto (w różnych dziedzinach) około 100 rozporządzeń, dyrektyw i pro-gramów. Po 4 latach realizacji wstępna ocena wskazuje na duże zróżnicowanie osiągnięć poszczególnych państw. Zde-cydowanie najlepiej radzą sobie kraje Eu-ropy Północnej: Finlandia i Szwecja oraz Irlandia i Wielka Brytania. Natomiast problemy identyfikuje się w odniesieniudo państw tzw. „twardego jądra Europy” – Niemcy, Francja i Włochy.

Mimo szeregu pozytywnych efektów, tempo wdrażania Strategii w pierwszych czterech latach, należy uznać za nie-wystarczające dla osiągnięcia założo-nych celów do końca 2010 r.[3] Dystans dzielący gospodarkę unijną względem potęgi Stanów Zjednoczony nie uległ istotnemu zmniejszeniu, a wręcz (w od-niesieniu do szeregu wskaźników) dys-proporcje pogłębiły się; np. nakłady na B+R, wielkość funduszy venture capi-tal. Zadawalających wyników nie odno-towano w żadnym z kluczowych obsza-rów. Do głównych przyczyn tego stanu należy zaliczyć:

1. Radykalne spowolnienie tempa wzro-stu gospodarczego UE – w momencie formułowania celów Strategii Lizboń-skiej w 2000 roku, wzrost PKB osią-gał poziom 3,5%, zaś dla ostatnich 4 lat wynosił średnio około 0,8% rocz-nie.

2. Trudności w wypracowaniu kom-promisu krajów członkowskich przy tworzeniu wielu rozwiązań prawnych, między innymi wspólnego prawa pa-tentowego (wprowadzenie Wspólne-go Patentu Europejskiego).

157

3. Opóźnienia we wdrażaniu legislacji do-tyczących rynku wewnętrznego, reali-zowania idei jednolitego rynku (przede wszystkim rynku energii).

Dostrzegając powyższe ograniczenia i brak oczekiwanej dynamiki poprawy innowacyjności gospodarki europejskiej w latach 2003–2004 podjęto szereg ini-cjatyw i działań zaradczych. W czerwcu 2003 r. przyjęto plan „Inwestycje w ba-dania”, w którym zaproponowano cztery grupy działań:[4]

1. Poprawa spójności i koordynacji podej-mowanych działań poprzez stworzenie kilku europejskich platform techno-logicznych, które wokół kluczowych technologii będą łączyć głównych part-nerów: instytucje naukowe, przedsię-biorstwa, grupy konsumenckie, insty-tucje publiczne i pomostowe itp.

2. Poprawa systemu wsparcia badań i ko-mercjalizacji innowacji technologicz-nych w zakresie:

– rozwoju zasobów ludzkich;

– wzmocnienia publicznej sfery B+R i jej powiązań z przemysłem;

– udoskonalenie i rozwój instrumentów finansowych (m.in. gwarancje dla fi-nansowania B+R w MSP oraz wspar-cie venture capital).

3. Zwiększenie nakładów publicznych na badania oraz szersze wykorzysta-nie innych instrumentów (pomoc pu-bliczna dla przemysłu, zamówienia publiczne).

4. Poprawa otoczenia dla badań i inno-wacji technologicznych (ochrona wła-

sności intelektualnej, regulacje doty-czące produktów i standardów, jasne reguły konkurencji, usprawnienie ryn-ków finansowych itp.).

Aktualne tempo realizacji założonych prio-rytetów i wdrażanych zmian, nie gwaran-tuje zrealizowania założonych w Strategii Lizbońskiej celów w wyznaczonym termi-nie. Wydaje się, że przyjęte w warunkach pomyślnej koniunktury i dynamicznie roz-wijającej się „nowej ekonomii” cele, sfor-mułowano zbyt optymistycznie. Krach in-westycyjny w sektorach IT oraz załamanie tempa wzrostu gospodarczego, silnie ogra-niczają możliwości zwiększenia nakładów na B+R przez przedsiębiorstwa i rządy poszczególnych państw. Proces deregula-cji gospodarek europejskich napotyka na duży opór. Nikt nie kwestionuje wytyczo-nych w Barcelonie wskaźników gospodar-ki opartej na wiedzy, ale w niewielkim za-kresie przekłada się to na decyzje budżeto-we. Zwycięża europejskie przywiązanie do modelu państwa opiekuńczego. Jednocze-śnie, tendencje stagnacyjne w państwach tzw. Starej Unii są silniejsze, niż w gospo-darkach USA czy Japonii.

W roku 2004 dokonano okresowej oceny realizacji celów Strategii Lizbońskiej i do-konano ich reorientacji. Komisja Europej-ska opublikowała w roku 2005 nowy doku-ment[5], w którym wytyczono koncentrację na osiągnięciu trzech głównych celów:

1. Wiedza i innowacje siłą napędową zrównoważonego wzrostu gospodar-czego.

2. Uczynienie Europy bardziej atrakcyjnym miejscem do inwestowania i pracy.

3. Tworzenie nowych, lepszych miejsc pracy.

158

Równocześnie Komisja Europejska zo-bowiązała kraje członkowskie do opra-cowania krajowych planów osiągnięcia wytyczonych celów, tzw. Narodowych Programów Reform.

Na poziomie europejskim instrumentem realizacji nowych celów Strategii w za-kresie badań i innowacji, stał się nowy plan działania opublikowany w paździer-niku 2005 r.[7]

Krzysztof B. MATUSIAK Aleksandra NOWAKOWSKA

Literatura: [1] K. B. Matusiak, A. Nowakowska, Dylematy Strategii Lizbońskiej – budowa go-spodarki opartej na wiedzy [w:] Ośrodki in-nowacji i przedsiębiorczości, SOOIPP/Raport, Łódź/Warszawa 2004, ss. 459–464 [2] Ma-king Reality of the European Research Area: Guidelines for EU Research Activities (2002––2006), COM(200)612\final, European Com-mission 2000 [3] Wdrażanie Strategii Lizboń-skiej. Reformy dla rozszerzonej Unii, Raport Komisji na wiosenny szczyt Rady Europej-skiej 26.03.2004, COM(2004) 29 [4] Inve-sting In Research: an Action Plan for Europe, COM(2003)226 final/2, Brussels 4.06.2003[5] Working together for growth and jobs – a new start for the Lisabon Strategy, CO-M(2005)24 [6] Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon Programme, COM(2005) 330 final [7] Imple-menting the Community Lisabon Programme: More Research and Innovation – Investing for Growth and Employment: a Common Appro-ach COM(2005) 488 final.

SYNERGIA [synergy]

To współdziałanie, kooperacja czynników, skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań. Zjawisko polegające na tym, że

współpracujący ze sobą pracownicy (ele-menty systemu) dają wypadkowy wynik pod jakimś względem większy (więk-sza wartość lub niższy koszt), niż prosta suma skutków wywołanych przez działa-nie każdego pracownika (elementu syste-mu) z osobna (indywidualnie). Osiąganie efektu synergetycznego stanowi sens two-rzenia oraz istnienia i rozwoju wszelkich organizacji. Synergia jest źródłem, które pozwala osiągnąć korzyści obu stronom biorącym udział w grze organizacyjnej. Oczywiście wysokość sumy korzyści zale-ży od przyjętych reguł gry, czyli od ustaleń między uczestnikami a organizacją jako całością. Stosunki między organizacją a jej uczestnikami mają charakter „gry o sumie niezerowej”, tzn. że jeden uczestnik może wygrać więcej aniżeli tylko tyle ile drugi straci (gra o sumie zerowej), gdyż rezul-tat zorganizowanego współdziałania jest większy, niż suma rezultatów ich działań pojedynczych.

Efekt synergii wykorzystują m.in. organi-zacje wspierające rozwój przedsiębiorczo-ści i innowacji. Najczęściej dzięki prowa-dzonej przez te instytucje polityce i bliskim kontaktom podmiotów (w praktyce oznacza to bliskie sąsiedztwo), początkujący przed-siębiorcy działający w inkubatorach przed-siębiorczości i firmy innowacyjne zlokali-zowane w parkach technologicznych, nie konkurują ze sobą. Obecność wielu nie-konkurencyjnych podmiotów gospodar-czych znajdujących się na zbliżonym po-ziomie rozwoju i stojących przed podobny-mi wyzwaniami sprzyja ich niewymuszonej współpracy. Dzięki temu osiągają one lep-sze efekty niższym kosztem (nakłady, czas, dostęp do informacji) i w rezultacie uzy-skują przewagę konkurencyjną nad innymi podmiotami działającymi na rynku.

Karol LITYŃSKI

159

Literatura: [1] Słownik Wyrazów Obcych Wła-dysława Kopalińskiego www.slownik-online.pl [2] WIKIPEDIA Wolna Encyklopedia www.pl.wikipedia.org

SYSTEM (METODOLOGIA) OSLO [Oslo Manual]

to wytyczne metodologicznie dotyczą-ce badań statystycznych innowacji tech-nologicznych (działalności innowacyj-nej) tzw. metodą podmiotową w sektorze przedsiębiorstw (Buisness Enterprise Sec-tor), w przemyśle i w tzw. sektorze usług rynkowych, opracowane na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przez ekspertów OECD pod egidą grupy NESTI – na podstawie wcześniejszych doświadczeń krajów skandynawskich, Niemiec, Francji i Włoch – i opubliko-wane w międzynarodowym podręczniku metodologicznym zwanym Oslo Manu-al. Stanowi powszechnie przyjęty, mię-dzynarodowy standard metodologiczny stosowany aktualnie we wszystkich kra-jach prowadzących badania statystycz-ne innowacji.

Opracowana w oparciu o nowoczesne in-terakcyjne modele działalności innowa-cyjnej obejmuje zestaw definicji i zaleceńmetodycznych, dotyczących w szczegól-ności badań statystycznych następujących zagadnień wchodzących w zakres proble-matyki innowacji:

– nakładów na działalność innowacyjną w ujęciu według rodzajów tej działal-ności,

– wpływu innowacji na wyniki dzia-łalności przedsiębiorstw, czyli efek-tów innowacji i sposobów ich mie-rzenia,

– źródeł informacji dla innowacji (zgod-nie z nowymi teoriami i modelami działalności innowacyjnej jest ich wie-le, nie tylko działalność B+R jak to za-kładał tzw. model linearny),

– celów działalności innowacyjnej,

– przeszkód utrudniających lub unie-możliwiających wprowadzanie inno-wacji.

W roku przez Grupę NESTI i EUROSTAT 2003 rozpoczęte zostały prace nad dru-gą rewizją podręcznika, mające na celu przygotowanie do nowej, trzeciej wersji uwzględniającej najnowsze ustalenia z za-kresu teorii i statystyki innowacji. Nowa wersja Podręcznika Oslo, będąca wspól-nym przedsięwzięciem OECD i EURO-STAT ma się ukazać w drugiej połowie 2005 roku jako Oslo Manual 2005.

Literatura: [1] Podręcznik Oslo, Propono-wane zasady gromadzenia i interpretacji da-nych dotyczących innowacji technologicznych, OECD/EUROSTAT 1997, KBN 1999 [2] De-finicje pojęć z zakresu statystyki nauki i tech-niki, GUS, Warszawa 1999, s. 56.

TAKSONOMIA KRAJÓW WEDŁUG VERSPAGENA

obrazuje rolę i udział różnych grup kra-jów w generowaniu i dyfuzji zmiany tech-nologicznej. Opracowana przez dr Barta Verspagena z Instytutu Badań Ekonomicz-nych nad Innowacjami i Technologią przy Uniwersytecie Limburskim w Maastricht (Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology – MERIT, Holandia), na podstawie analizy bogate-go materiału statystycznego (podstawowe wskaźniki ekonomiczne i naukowo-tech-

160

niczne dla 120 krajów o gospodarce ryn-kowej w okresie 1960–1989). W wyniku tej analizy dokonany został podział bada-nych krajów na cztery grupy:

1. Liderów (leaders) – grupa najmniej licz-na (w badanym okresie zmniejszyła ona ponadto swoją liczebność), obejmująca najbogatsze kraje świata i stanowiąca główne światowe źródło nowej wiedzy i technologii (w latach 1960–1973 były to: Kanada, Stany Zjednoczone, Fran-cja, Niemcy, Wielka Brytania, Holan-dia, Szwecja, Szwajcaria, Australia, Belgia, Dania i Nowa Zelandia, nato-miast w latach 1973–1989: Kanada, Stany Zjednoczone, Japonia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Szwecja i Szwajcaria).

2. Kraje doganiające (catching up coun-tries) – przykłady krajów doganiających w latach dziewięćdziesiątych to przede wszystkim Irlandia i Korea Płd.

3. Kraje „zaklinowane” na dotychczaso-wej pozycji (clamping on countries) – kraje, które osiągnęły pewien średni, „progowy” poziom rozwoju ekono-micznego, lecz nie są jeszcze w stanie zrobić przełomowego kroku, aby wejść na ścieżkę przyspieszonego wzrostu zmniejszającego dostatecznie szyb-ko dystans dzielący je od liderów, jak dzieje się to w przypadku krajów do-ganiających.

4. Kraje pozostające w tyle (falling be-hind countries) – grupa zdecydowa-nie największa, aczkolwiek w ciągu badanych trzydziestu lat systematycz-nie zmniejszająca swoją liczebność.

Powyższa taksonomia ma dość istotne im-plikacje w odniesieniu do statystyki nauki

i techniki, jako że dla każdej z tych grup krajów należałoby w zasadzie stosować – by jak najlepiej oddać ich stan aktualny i perspektywy rozwojowe na przyszłość – nieco inny zestaw wskaźników nauko-wo-technicznych; np. dla krajów grupy catching up, do której dołączenia powin-na aspirować Polska bardzo duże znacze-nie mają wskaźniki opisujące zdolność gospodarki i społeczeństwa do asymila-cji i dyfuzji nowej wiedzy i technologii, takie jak np. wskaźniki dotyczące inno-wacyjności gospodarki (innowacje jako wynik procesów dyfuzji), czy wskaźni-ki z zakresu edukacji (w analizie dr Ver-spagena Polska nie została uwzględniona, podobnie jak i inne kraje nie posiadające w podanym okresie 1960–1989 gospo-darki rynkowej).

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu sta-tystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 14–15.

TECHNOPOL

traktowany jest jako specyficzna formadystryktu przemysłowego, którego rozwój oparty jest na nowoczesnych technolo-giach. Termin ten początkowo odnosił się do bieguna technologicznego, kojarzącego się z pojęciem biegunów wzrostu lat 1950––1960, rozwijanym przez F. Perroux.

Technopol powstaje poprzez kombinację w określonym punkcie, przedsiębiorstw związanych z rozwojem naukowym, szkół wyższych i ośrodków badawczych. Po-czątkowo, w momencie powstawania, ba-zuje on na społeczności naukowej. Nie można go jednak traktować tylko jako uprzywilejowanej czy szczególnej strefy przemysłowej, zagospodarowanej i po-siadającej odpowiednią infrastrukturę.

161

Jest przede wszystkim złożonym syste-mem relacji między dwiema sferami: na-uki (reprezentowanej przez uniwersyte-ty i laboratoria badawcze) i gospodarki. Dlatego w większości przypadków bie-guny technologiczne są efektem działań miast, i to dużych metropolii. Tworzenie takiego bieguna oparte jest na koncepcji tzw. „płodnej krzyżówki”, według której pełni on rolę pośrednika, łącznika między badaniami i przemysłem. Ułatwiając kon-takty osobiste między różnymi środowi-skami tworzy →efekt synergiczny, któ-ry wywołuje nowe idee innowacji tech-nicznej i pobudza powstawanie nowych przedsiębiorstw.

Pierwsze bieguny technologiczne po-wstały w Stanach Zjednoczonych, a ich rozwój przypada na okres po II wojnie światowej. W latach 60. było już około stu parków naukowych i biegunów tech-nologii. Do największych i najstarszych, uważanych dziś za klasyczne, należą: Droga 128 koło Bostonu, Silicon Valley obok San Francisco i Orange County na południe od Los Angeles. Przestrzenie te stały się symbolami i modelami in-dustrializacji współczesnych gospoda-rek. Szczególnym przypadkiem jest tu sławna Dolina Krzemowa. Silicon Val-ley stało się terminem rodzajowym. Po-wstała w 1951 r. w Palo Alto, na przed-mieściach San Francisco i była efektem współpracy Uniwersytetu Stanford i kil-ku przedsiębiorstw założonych w nowych elektronicznych przemysłach. Prosty po-czątkowo technopol, szybko rozwinął się w sposób autonomiczny, stając się tech-nopolią, najsławniejszą i najważniejszą na świecie. W końcu lat 90. XX w. zajmo-wała ona obszar 500 km2, z 6 tys. przed-siębiorstw (w tym największymi firma-mi elektronicznymi) generującymi PKB równy 325 mld $.

W Europie tworzenie biegunów technolo-gicznych przypada na lata 60. Ich forma jest bardzo zróżnicowana, od parków na-ukowych do wielkich osi rozwoju. Mimo, że często idea ta była lansowana przez państwo (np. we Francji), to decyzja o po-wstaniu takich biegunów jest inicjatywą lokalną lub regionalną. Ich tworzenie po-legało na rozwijaniu działalności badaw-czej i przemysłowej w kilku wybranych dziedzinach, stanowiących „mocne punk-ty” miasta czy regionu. We wszystkich tych przypadkach chodziło o koncentra-cję wszystkich środków na tych dziedzi-nach, do których jednostki te były najbar-dziej predysponowane.

Aleksandra JEWTUCHOWICZ

Literatura: [1] G. Benko, Geografia technopolii,PWN, Warszawa 1993 [2] P. Bloc-Duraffour, Les villes dans le monde, Armand Colin, Synthèse, Paris 1998 [3] T. Bruhat, Vingt Tech-nopoles, un premier bilan, Datar, La documen-tation Française, Paris 1990 [4] J. De Courson, Technopôle et projet urbain: l’expérience inter-nationale [w:] Villes et technopoles; Nouvelle Urbanisation, Nouvelle Industrialisation, PUM, Toulouse 1990 [5] A. Jewtuchowicz, Polityka technologiczna i organizacja transferu tech-nologii we Francji [w:] K. B. Matusiak, E. Stawasz, (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii, polska perspektywa, Łódź/Ży-rardów 1998 [6] A. Jewtuchowicz, Teryto-rium i współczesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005.

TECHNOPOLIA

Obok pojęcia technopolu w literaturze używane jest również pojęcie technopolii. Pierwsze oznacza biegun technologiczny, drugie miasto o wyższych kompetencjach technologicznych, którego rozwój opar-

162

ty jest na tworzeniu i sprzedaży zaawan-sowanych technologii i którego celem są badania i ich aplikacja przemysłowa. Za główne cechy technopolii uważa się:

– przestrzenne skoncentrowanie infra-struktury badawczej, naukowej i tech-nologicznej należącej zarówno do sek-tora publicznego jak i prywatnego, ma-jące na celu stymulowanie i dyfuzję innowacji,

– wysoką jakość warunków życia, pra-cy i środowiska naturalnego,

– lokalizację przemysłu wysokiej tech-nologii, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw przemysłowych,

– przystosowane sposoby finansowaniaprzedsiębiorstw, w tym rozwój kapi-tału ryzyka,

– obecność środowiska badawczego i uniwersyteckiego.

Rozwój nowych technologii w technopo-liach stymulowany jest przez efekt syner-gii i korzyści zewnętrzne, głównie tech-nologiczne. Aby takie efekty wywołać rozbudowywana jest, głównie przez sa-morządy lokalne, specyficzna infrastruk-tura – →inkubatory, „szkółki przedsię-biorstw”, centra innowacji, parki bizne-su i handlu itp.

Dominujące w technopolii sieci opiera-ją się głównie na relacjach zawodowych. Powstające relacje i regulacje utrzymu-ją się na bazie wspólnego wykształcenia technicznego, znajomości zawodowych, podobnych badań naukowych i nie muszą opierać się na partnerstwie lokalnych ak-torów. Zjawisko technopolizacji umiejsca-wia się jednocześnie w logice rozwoju na

poziomie lokalnym oraz logice rozwoju naukowego, technicznego i przemysło-wego na poziomie narodowym i świato-wym. Ograniczenia z tego wynikające, określane są przez problem pogodzenia tych dwóch logik rozwoju, prezentują-cych odmienną racjonalność, różny hory-zont czasowy i różną skuteczność. Liczne badania potwierdzają tezę, że technopo-lie w zasadzie nie powstają spontanicznie. Władze lokalne muszą w tym przypadku sterować podstawowymi procesami roz-woju swoich gospodarek w sposób, który zapewni im efektywne połączenie z sie-cią globalną.

Aleksandra JEWTUCHOWICZ

Literatura: [1] G. Benko, Geografia technopolii,PWN, Warszawa 1993 [2] P. Bloc-Duraffour, Les villes dans le monde, ed. Armand Colin, Synthèse, Paris 1998 [3] T. Bruhat, Vingt Tech-nopoles, un premier bilan, Datar, La documen-tation Française, Paris 1990 [4] J. De Courson, Technopôle et projet urbain: l’expérience inter-nationale [w:] Villes et technopoles; Nouvel-le Urbanisation, Nouvelle Industrialisation, PUM, Toulouse 1990 [5] A. Jewtuchowicz, Polityka technologiczna i organizacja transfe-ru technologii we Francji [w:] K. B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii, polska perspektywa, Łódź/Żyrar-dów 1998 [6] A. Jewtuchowicz, Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Uni-wersytet Łódzki, Łódź 2005.

TELEPRACA, E-PRACA [telework]

określana jest jako symbol współczesnej pracy w kontekście kształtującego się spo-łeczeństwa informacyjnego. Stała się moż-liwa dzięki ekspansywnemu rozwojowi sektora ICT i wytwarzanym w nim pro-duktom. Wykorzystanie do pracy telefo-

163

nów, komputerów, oprogramowania i In-ternetu spowodowało możliwość „oderwa-nia” części pracowników od tradycyjnego, stałego miejsca pracy.

We współczesnej gospodarce telepraca jest jedną z większych innowacji o cha-rakterze organizacyjnym.

Z definicji telepraca jest możliwością wy-konywania pracy w dowolnym miejscu, gdy zasady funkcjonowania firmy, nie za-kładają konieczności stałego i bezpośred-niego kontaktu pomiędzy przełożonymi, współpracownikami, klientami i miejscem zatrudnienia.[1]

Definicja Komisji Europejskiej brzmi:the use of computers and telecommunica-tions to change the accepted geography of work – użycie komputerów i mediów te-lekomunikacyjnych w celu zmiany zwy-czajowo przyjętej geografii pracy.

Na stronach internetowych European Tele-work Online o telepracy mówi się, gdy przy użyciu dostępnych technik informatycznych i telekomunikacyjnych wykonywana jest praca w dowolnej odległości od miejsca, w którym oczekuje się na efekty tej pracy lub gdzie w tradycyjnym systemie zatrud-nienia praca ta byłaby wykonana.[3]

Geneza telepracy sięga lat 70. i związa-na jest z ideą telecommuting opracowa-ną przez fizyka, naukowca zajmującegosię techniką kosmiczną w NASA – Jacka M. Nilles`a. Kryzys paliwowy końca lat 70. spowodował konieczność poszuki-wania rozwiązań, które obniżą koszty związane z dotarciem do pracy i przeby-waniem w niej. Plan był zorientowany na uzyskanie oszczędności finansowychi energetycznych i zakładał koncepcję pra-cy zdalnej.[8]

Największym orędownikiem telepracy był A. Toffler, opisujący ją na początkulat 80. jako podstawę społeczeństwa post-industrialnego.[17]

Ze względu na formę organizacji pracy – w postaci telepracy – można wyróżnić kilka jej rodzajów:[5,2]

– telepracę domową określaną także jako wyrkom (home-based telewor-king / tele-homeworking) – wykony-waną przy pomocy komputera, faksu, telefonu w miejscu zamieszkania; z re-guły w tym systemie pracują pracow-nicy najemni zatrudnieni przez praco-dawcę w pełnym lub niepełnym wy-miarze, pracownicy kontraktowi lub samozatrudniający się;

– telepracę przemienną (ad hoc tele-working / multilocations) – wykony-waną częściowo w domu, częściowo w miejscu zatrudnienia w zależności od aktualnego zapotrzebowania firmy;z reguły są to pracownicy zatrudnieni na etacie;

– telepracę mobilną, nomadyczną (no-madic teleworking), której charakter polega na tym, iż pracownicy z re-guły zatrudnieni na etacie, wykonu-ją ją dzięki urządzeniom informatycz-nym i informacyjnym bezpośrednio u klientów, odbiorców usług lub też w podróży;

– telepracę telecentrową skoncentrowa-ną w tzw. telebiurach, stosowaną naj-częściej, kiedy pracownicy nie mogą wykonywać jej w domu lub też, kie-dy dostęp do siedziby firmy jest utrud-niony lub niemożliwy z uwagi na duże odległości przestrzenne; o organizowa-niu telebiur decyduje się wtedy, gdy

164

na obszarze geograficznym w pobli-żu firmy zamieszkuje większa liczbapracowników;

– telepracę zamorską polegającą na wykonywaniu pracy tak, jak w powyż-szych jej odmianach z tym, że jej ce-chą charakterystyczną jest możliwość przenoszenia miejsc pracy do różnych krajów i na różne kontynenty.

Podstawowym narzędziem telepracowni-ka jest komputer. To właśnie dzięki niemu można przesyłać wszelkie rodzaje danych: tekst (edytory tekstowe, e-mail), ale także głos (voice mail), obraz ruchomy, trans-misje faksowe. Dzięki komputerowi i In-ternetowi nastąpiło zastąpienie wymogu jedności miejsca i czasu, na wymóg jed-ności czasu.[6]

Zasadniczo telepracowników dzieli się na:[5,7]

– telepracowników zatrudnionych (na podstawie umowy o pracę uznającej miejsce zamieszkania, jako równo-rzędne z miejscem siedziby firmy lubją zastępującym);

– telepracowników samozatrudnia-jących się lub kontraktowych (pra-cujących w domu lub w siedzibie fir-my);

– telepracowników nieformalnych lub nawet nielegalnych (kiedy oso-ba prywatna i zarząd firmy wprowa-dzają taką formę pracy, z reguły ze względu na oszczędności, bez odgór-nej zgody i nierzadko wbrew polityce danej instytucji);

– telepracowników-przedsiębiorców (głównie specjalistów świadomie od-

rzucających formułę oficjalnego biura,rozwijających swoje interesy w opar-ciu o sieć informatyczną, pracujących według własnych preferencji i pre-dyspozycji).

Ze względu na status prawny telepracow-ników dzieli się na: najemnych (zatrud-nionych na podstawie klasycznej umowy o pracę), samodzielnych (uprawiających wolne zawody) i pracujących na własny rachunek (tzw. SOHO – Small Office/Home Office).[2]

Telepracobiorców dzieli się także w opar-ciu o kryterium wykształcenia – najczę-ściej na dwie grupy, z których pierwsza to pracownicy o wysokich kompetencjach, znakomicie wykształceni profesjonaliści, dla których telepraca jest krokiem w kie-runku przedsiębiorczości; w tej grupie dominują konsultanci zarządzania i anali-tycy systemów. Druga grupa natomiast, to pracownicy nisko wykształceni, dla któ-rych taki rodzaj pracy jest ucieczką od bezrobocia; w tej grupie dominują oso-by wykonujące proste prace (np. wpro-wadzający dane).[2]

Telepraca, ma swoje wady i zalety, zatem może przynosić korzyści i straty, dlate-go ewentualne skutki mogą być tak po-zytywne, jak i negatywne (por.pow.tab.). Wystąpienie przynajmniej części z nich ma i będzie miało swoje źródła w cha-rakterystycznych dla danego regionu czy kraju: warunkach gospodarczych, uregu-lowaniach prawnych, zamożności społe-czeństwa, nastawieniu do takiej formy pracy i zapewne wielu innych, niezna-nych jeszcze, czynnikach. Obecnie moż-na spotkać opinie, iż w firmach telepra-ca nie sprawdziła się; głównie w wyniku alienacji spowodowanej spadkiem pro-

165

duktywności i motywacji wśród telepra-cowników.Problem jest na tyle znaczący, że podej-muje się konkretne działania mające na celu zniwelowanie takich efektów – po-wstają internetowe listy dyskusyjne dla telepracowników danej firmy, centra te-lepracy, wspólne biura dla telepracowni-ków zamieszkujących w pobliżu.[10]

Zauważa się ponadto, iż spośród wszyst-kich grup telepracowników w najwięk-szym stopniu na poczucie alienacji nara-żeni są telepracownicy domowi. Nie bez znaczenia jest także fakt czy taka forma pracy jest świadomym wyborem pracow-

nika, czy też przymusową formą pracy uwarunkowaną np. kalectwem. Osoby wykonujące telepracę z przymusu, czę-ściej ulegają poczuciu alienacji, niż oso-by pełnosprawne, w przypadku których taka forma wykonywania pracy jest świa-domym wyborem.[11]

Z różnych szacunków wyłania się powoli struktura rynku telepracy – prace biuro-we (15,5%), konsulting (15,5), szkolenia (9,8), przetwarzanie danych (9,8), progra-mowanie (9,8), badania (8,2), sprzedaż/marketing (8,2), zarządzanie (6,5), księ-gowość (6,5), dziennikarstwo (4,9), pro-jektowanie (3,4).[13]

Ewaluacja społecznych skutków telepracy[2]

Pozy

tyw

ne

Skutki główne Sutki uboczne

Bliskie w czasie Odległe w czasie Bliskie w czasie Odległe w czasieWiększe możliwo-ści zatrudnieniaElastyczność za-trudnienia, umowy o pracę, miejsca zamieszkania, miej-sca pracyMożliwości za-trudnienia wysoko-wykwalifikowanejkadryZatrudnianie nie-pełnosprawnych

Zmniejszenie kosz-tów funkcjonowa-nia firmPoprawa środowi-ska i jakości życiaPoprawa bezpie-czeństwaZmniejszenie bez-robocia

Więcej czasu dla rodzinyElastyczność czasu pacyZmniejszenie kosz-tów pośrednichZmniejszenie licz-by zwolnień choro-bowych

Uaktywnienie rynków lokalnych i lokalnych społecz-nościRównomierne rozmieszczenie ludności

Neg

atyw

ne

Zwiększenie bezro-bociaWysokie koszy początkoweTrudności w utrzy-maniu tajemnicy firmy

Marginalizacja grup społecznychRozwarstwienie społeczneUtrata tożsamości firmy

IzolacjaDodatkowe kosztyBrak struktury dniaStres w rodzinieMniejsza ochrona ze strony związków zawodowychPrzeniesienie kosz-tów pracy firmy napracowników

AlienacjaChoroby psychicz-neRozpad więzi spo-łecznychBrak współczucia i solidaryzmu spo-łecznego

166

Wykorzystywanie techniki informacyjnej i informatycznej w pracy (telepraca) łącz-nie z promowaniem elastycznych form za-trudnienia, którym rozwój teleinformaty-ki zdecydowanie sprzyja, stanowi przed-miot szczególnej troski w działaniach Unii Europejskiej. Przykładem są cele zawarte w Programie eEurope 2002 czy prioryte-ty →Strategii Lizbońskiej. UE podejmuje w tym zakresie szereg działań mających skutkować ożywieniem regionów margi-nalizowanych i uaktywnieniem ludzi nie-pełnosprawnych.

Jak pokazują dane osoby niepełnospraw-ne stanowią około 10% telepracowni-ków, czyli jest to wielkość podobna jak w przypadku odsetka niepełnosprawnych w strukturze zatrudnionych w tradycyj-nych formach.[15]

Według szacunkowych danych obecnie jest około 11 mln telepracowników w Europie i ponad 20 mln w USA. W Europie naj-większy odsetek telepracowników wśród zatrudnionych jest w krajach skandynaw-skich (Finlandia 17%, Szwecja 15%) oraz w Holandii (15%). Zdecydowanie mniej natomiast w krajach z południa Europy.

Liczba telepracowników w ogólnej struk-turze zatrudnienia koresponduje z pozio-mem zaawansowania →GOW.

Najwięcej telepracowników wykonuje telepracę domową inne formy takie, jak samozatrudnienie czy praca mobilna są mniej popularne.[13]

„Typowym” telepracownikiem jest: męż-czyzna w wieku 35–54 lata, pozostający w związku małżeńskim, pracujący na ca-łym etacie, najczęściej specjalista, repre-zentujący bankowość, finanse lub usługibiznesowe.[2]

Generalnie obserwuje się tendencję wzro-stową liczby telepracowników i rosnące, chociaż powoli, zainteresowanie taką formą świadczenia pracy. Aby pracować w taki sposób niezbędne są pewne predyspozycje osobowościowe. Jednostki sprawdzające się lepiej w roli podległych pracowników, które muszą być „pilnowane” i motywo-wane przez przełożonych, mają większe trudności z wykonywaniem pracy w ta-kiej formie, niż jednostki zdyscyplinowane i potrafiące skoncentrować się na zadaniu.Również ci, którzy nie potrafią sami organi-zować sobie pracy, ani obyć się bez fizycz-nego towarzystwa współpracowników, nie powinni „zmuszać się” do telepracy. Dla tych natomiast, którzy do efektywnej pracy potrzebują skupienia i spokoju, taka forma jest bez wątpienia odpowiednia.[16]

Główną przeszkodą rozwoju telepracy w Polsce są bariery infrastrukturalne i wy-sokie koszty dostępu do sieci Internet, które są jednymi z najwyższych na świe-cie. Nie bez znaczenia są także wysokie koszty zabezpieczania danych przesyła-nych drogą elektroniczną.

Problemem jest także brak odpowiednich regulacji prawnych, zapewniających rów-nowagę pomiędzy elastycznością zatrud-nienia (stosowaniem telepracy), a bezpie-czeństwem socjalnym pracowników.

Największym problemem rozwoju tele-pracy w Polsce są jednak: mentalność lu-dzi, unikanie nowości, niechęć do zmian, obawa przed „nieznanym” i niedostatecz-na refleksja nad zachodzącymi globalnieprzemianami.

Małgorzata MATUSIAK

Literatura: [1] A. M. Wilk, Polska wobec wyzwań społeczeństwa informacyjnego [w:] ks. T. Zasępa,

167

R. Chmura (red.), Internet fenomen społeczeń-stwa informacyjnego, Św. Paweł, Częstochowa 2001, s. 150 [2] P. Sienkiewicz, H. Świeboda, Analiza systemowa telepracy [w:] L. H. Haber (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość, Księga Konferencyjna z II Ogól-no-polskiej Konferencji Naukowej, Uczelniane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2004, t. 2, s. 30 [3] www.telepraca-polska.pl/eto/win/defn_tw.html [4] www.wiadomosci.wp.pl.html [5] M. Bednarski, L. Machol-Zajda, Telepraca [w:] E. Kryńska (red.), Elastyczne formy zatrud-nienia i organizacji pracy a popyt na pracę w Pol-sce, Warszawa 2003, s. 150–151 [6] J. S. Knypl, E. T. Knypl, Wyrkom, czyli telepraca www.sami-sobie.clan.pl/wyrkom.html [7] Telepraca termi-ny i definicje, European Telework Online www.praca-polska.pl/eto/ascii/ faq02 [8] J. M. Nilles, Telepraca. Strategie kierowania wirtualną załogą, WNT, Warszwa 2003 [9] www.acsu.buffalo.edu [10] P. Berłowski, Telepraca – za i przeciw www.prace.yoyo.pl/inne/ now-200003011657.html [11] J. S. Knypl, E. T. Knypl, Wyrkom II, czyli ku społeczeństwu informacyjnemu www.telepra-ca-polska.pl/prasa/ wyrkom2.html [12] T. Zasę-pa, R. Chmura (red.), Internet i nowe technolo-gie – ku społeczeństwu przyszłości, Edycja Św. Pawła, Częstochowa 2003, s. 485–486 [13] Sta-tus Report on European Telework New Methods of Work 1999, Brussels 1999 [14] ECaTT Final Report, Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Form of Business Across Europe, © empirica 2000 [15] www.jobs.pl/li-brary.nsf/(IDDokumentu)/tele_ niepelnosprawni, www.ind.org.pl/users/telepraca/pl [16] R. Szym-czak, Telepraca w czterech ścianach, czyli jak wytrzymać ze sobą www.telepraca-polska. pl/praca/4sciany [17] A. Toffler, Trzecia Fala, PiW,Warszawa 1997.

TERM SHEET

jest dokumentem szczegółowo opisującym zasady, zobowiązania stron, warunki i struk-

turę przedsięwzięcia biznesowego przed dokonaniem inwestycji. Term Sheet jest umową wstępną (Istotne Warunki) i nie ma charakteru wiążącego partnerów. Stanowi podstawę dla stron do negocjowania osta-tecznej umowy inwestycyjnej z zamiarem jej podpisania w określonej przyszłości. Zawie-ra także zobowiązania stron, które zostaną podjęte przez obu partnerów w celu dopro-wadzenia do podpisania kontraktu.

Term Sheet może być również ofertą po-tencjalnego inwestora, w której podane są warunki na jakich dostarcza on kapitał, a także warunki wykorzystania kapitału.

W przypadku inwestycji kapitałowych Term Sheet zawiera zwykle informacje o wielkości dostarczonego kapitału, obej-mowanych w zamian udziałach/akcjach w spółce oraz warunkach wyjścia z przed-sięwzięcia.

Karol LITYŃSKI

[1] D. Newton, Translating the Term Swe-et, Enterpreneur.com, 20.08.2001 www.ener-preneur. com

TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) [zarządzanie przez jakość]

to rodzaj filozofii zarządzania jakością,bazującej na nieustannym diagnozowa-niu i doskonaleniu wszystkich elemen-tów współczesnego przedsiębiorstwa. Za-rządzanie przez jakość dotyczy głównie sfery jakości i kapitału ludzkiego. Ma na celu: dostarczanie na rynek produktów o najwyższej jakości (jakość zewnętrz-na), tworzenie odpowiednich relacji mię-dzy pracownikami (jakość wewnętrzna) oraz troskę o klienta. Na jakość produktu wpływa jego wygląd, opakowanie prosto-

168

ta, łatwość obsługi i montażu, bezpieczeń-stwo użytkowania. Jakość zależy między innymi od: (1) wyposażenia technicznego przedsiębiorstwa; (2) solidności i trwałości produktów i usług; (3) szybkości reakcji (terminowość dostaw); (4) wiedzy i kwa-lifikacji personelu oraz (5) empatii.

Wprowadzając do przedsiębiorstwa TQM należy zwrócić szczególną uwagę na:

1) jakość wyrobów i usługi;

2) bezusterkowość;

3) benchmarking (konkurowanie z naj-lepszymi);

4) komunikację z klientami;

5) synergię pracowników;

6) ciągłe doskonalenie produktów/usług.

Instrumentem pomocniczym polityki za-rządzania przez jakość są normy →ISO. W odróżnieniu od nich filozofia TQM niejest jednak formalnie zdefiniowana, a więcbrak jest ogólnie przyjętego wzorca. TQM jest tym samym procesem niekończące-go się doskonalenia jakości. Realizacja wymaga pełnego zaangażowania wszyst-kich pracowników przedsiębiorstwa. Waż-nym elementem jest delegowanie władzy i uprawnień oraz ograniczenie kontroli na rzecz uświadamiania i motywowania pracowników. Postępy w procesie wdra-żania i funkcjonowania TQM kontrolo-wane są za pomocą systemu. Popularną wykładnię globalnego zarządzania przez jakość stanowią dyrektywy W.E. Demin-ga. System wdrażania jest często poda-wany jako przykład innowacji organiza-cyjnych i menedżerskich (zaawansowana

technika zarządzania – advanced mana-gement technique).

Mariusz GOŁĘBIOWSKI

Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresustatystyki nauki i techniki, GUS, Warsza-wa 1999, s. 150–151 [2] J. Duraj, Podsta-wy ekonomiki przedsiębiorstwa, PWE, War-szawa 2001 [3] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, W. Wong, Marketing. Podręcznik europejski, PWE, Warszawa 2001.

TRANSFER TECHNOLOGII [technology transfer]

jest to przekazanie informacji niezbęd-nych, aby jeden podmiot był w stanie po-wielać pracę innego podmiotu. Informa-cja ta występuje pod dwoma postaciami – o naturze technicznej (wiedza inżynier-ska, naukowa, standardy) oraz procedur (m.in. prawnych, umowy o zachowaniu poufności, patenty, licencje).

Transfer technologii może w warun-kach rynkowych przybierać formę pa-sywną lub aktywną. Transfer technolo-gii w formie aktywnej jest równoznaczny z wąskim rozumieniem →komercjalizacji technologii. Transfer technologii w formie pasywnej obejmuje:

– transfer informacji,

– wejście w posiadanie wiedzy i jej ochrona,

– rozwój aplikacji.

Transfer technologii może być różnico-wany na komercyjny oraz na nieko-mercyjny. Transfer technologii nieko-mercyjny obejmuje:

169

– wiedzę przekazywaną bezpłatnie (stu-dia i staże),

– stowarzyszenia zawodowe i profesjo-nalne,

– wzajemne przekazywanie licencji,

– wiedzę przekazywaną w ramach firm(koncernów międzynarodowych).

Komercyjny transfer technologii obej-muje przepływ wiedzy i technologii mię-dzy podmiotami nie związanymi ze sobą strukturalnie i obejmuje:

– transfer zmaterializowany (hard),

– obrót licencjami na wynalazki i wzo-ry użytkowe oraz know-how,

– szeroko rozumianą informację (w tym wiedzę cichą).

Transfer technologii można podzielić na poziomy i pionowy. W tym ujęciu poziomy transfer technologii następuje pomiędzy firmami, natomiast pionowy– z publicznego sektora B+R do przed-siębiorstw.

Formy transferu technologii różnią się w zależności od przyjętego mechanizmu transferu technologii, i tak dla pionowego transferu technologii występują:

– badania kontraktowe, zamawiane przez firmy,

– licencje na wynalazki, wzory użytko-we,

– doradztwo naukowo-techniczne,

– przepływ kadry technicznej, szkole-nia,

– firmy spin-off,

– informacje w publikacjach naukowo--technicznych,

– seminaria, konferencje.

W ramach poziomego transferu techno-logii występują:

– licencje, sprzedaż patentów i wzorów użytkowych, know-how,

– kooperacja przemysłowa,

– usługi techniczne,

– środki rzeczowe,

– →joint venture.

Najbardziej złożoną formę poziomego transferu technologii w stanowi sprzedaż zakładu „pod klucz”. Tego typu kontrak-ty są zazwyczaj podpisywane w wyniku przetargu, a w ich realizacji uczestniczy grupa poddostawców. Często poddostaw-cy wraz z głównym inwestorem tworzą konsorcjum eksportowe.

Głównymi cechami rynku transferu tech-nologii są:

– istnienie elementów monopolu w wie-lu segmentach rynku,

– słaba pozycja przetargowa kupujące-go,

– łatwa segmentacja rynku,

– wysoki stopień koncentracji geogra-ficznej podaży i popytu,

– silna korelacja pomiędzy handlem tech-nologią oraz działalnością badawczo--rozwojową (B+R, ang. R&D),

170

– korelacja pomiędzy zapewnianiem ochrony patentowej i udostępnianiem licencji oraz pomiędzy

– eksportem produktów nasyconych tech-nologią i udostępnianiem licencji,

– ścisły związek pomiędzy technologią i bezpośrednimi inwestycjami zagra-nicznymi,

– pobudzone rynki dóbr inwestycyjnych i pracy wykwalifikowanej,

– relatywnie niższy stopień nowocze-sności sprzedawanych technologii, zwłaszcza do firm niepodporządko-wanych,

– głębsze i silniejsze związki pomiędzy odbiorcą i dostawcą, aniżeli w przy-padku handlu towarami.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] A.H. Jasiński, Bariery transferu technologii na rynku dóbr zaopatrzeniowo-in-westycyjnych, Wydział Zarządzania, Uniwer-sytet Warszawski, Warszawa 2005 [2] UNIDO Negocjacje w transferze technologii. Podręcznik szkoleniowy, UNIDO/PARP, Warszawa 2003 [3] V. K. Jolly, Commercializing new technolo-gies: getting from mind to market, Harvard Bu-siness School Press, Boston 1997 [4] K. B. Ma-tusiak, E. Stawasz (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii. Polska perspektywa, Uni-wersytet Łódzki, Łódź/Żyrardów 1998.

TWÓRCZA DESTRUKCJA I SCHUMPETEROWSKI PRZEDSIĘBIORCA

To kluczowe pojęcia schumpeterowskiej teorii rozwoju gospodarczego, bazującej

na aktywności przedsiębiorcy-innowato-ra. Przedsiębiorca w dynamicznym mo-delu jest nośnikiem mechanizmu zmian, jednostką zdolną do wprowadzania no-wych kombinacji czyli realizacji przed-sięwzięć innowacyjnych. Funkcją kon-stytuującą przedsiębiorcę jest wprowa-dzanie innowacji, niezależnie od innych rodzajów działalności związanych z pro-wadzeniem firmy. Dokładnie to widać naprzykładzie małej firmy, gdzie przedsię-biorca jest technologiem, własnym agen-tem kupna i sprzedaży, kierownikiem biu-ra, szefem personalnym itp. Przy reali-zacji tych zadań wykonuje specyficznefunkcje przedsiębiorcy. Wprowadzanie nowych kombinacji nie jest rutyną czy zawodem, analogicznie jak podejmowa-nie i realizowanie decyzji strategicznych. Główne funkcje przedsiębiorcy występu-ją zawsze w połączeniu z innymi rodza-jami jego działalności, które z reguły są bardziej widoczne niż działalność zasad-nicza. Schumpeter stworzył romantyczną wizję przedsiębiorcy „kapitana przemy-słu” będącego głównym nośnikiem zmian, postępu i rozwoju gospodarczego.

Bazująca na zdolności realizacji nowych kombinacji schumpeterowska przedsię-biorczość, jest osobliwym stanem ducha, rzadkim przywilejem pewnego typu ludzi. W każdym społeczeństwie są osoby potra-fiące kroczyć tam, gdzie nikt jeszcze nieprzeszedł (przedsiębiorcy-innowatorzy), inni podążają za tym, kto był pierwszy, a jeszcze inni mogą iść tylko w stadzie, ale na jego czele. W ten sposób Schum-peter charakteryzuje w formie piramidy strukturę społeczeństwa, pod kątem ducha przedsiębiorczości; na wierzchołku, któ-rej są przedsiębiorcy-innowatorzy wyzna-czający kierunki postępu ekonomicznego. Zmysł przedsiębiorczości jest typem zdol-ności wyzwalającym siłę do pokonywa-

171

nia przeszkód oraz własnych przesądów i oporów dzięki wyższym od normalnych zaletom umysłu i woli. Przedsiębiorczość wiąże się z realizacją funkcji przywód-czych, które objawiają się w sprzyjają-cych warunkach zewnętrznych. Przywód-ca spełnia swoje funkcje dzięki autoryte-towi i sile indywidualności, a sam intelekt posiada drugoplanowe znaczenie. Działa-nia o charakterze przedsiębiorczym nie są zawodem, ani stanem trwałym. Oznacza to, że trudno spotkać:

– osobę, która pozostaje przedsiębiorcą przez całe swoje życie;

– biznesmena, który ani na chwilę nie byłby przedsiębiorcą, nawet w naj-skromniejszym zakresie.

Dzieje rodzin przedsiębiorców pokazu-ją jednocześnie, że predyspozycji przed-siębiorczych raczej nie można odziedzi-czyć.

Przedsiębiorca innowator nie kalkuluje ry-zyka, motywem jego działania jest misja i dążenie do osiągnięcia często abstrakcyj-nych celów. To gospodarczy rewolucjoni-sta, zastępujący obecne stany i struktury nowymi, określanymi jako postęp. Pro-ces wprowadzania innowacji, szczególnie o dużym poziomie nowości (innowacje przełomowe), jest często szeroko konte-stowany i trudny społecznie do zaakcepto-wania, gdyż adaptacja nowych rozwiązań „burzy” określony porządek ekonomicz-no-społeczny, co w tradycji schumpete-rowskiej określane jest pojęciem „twór-czej destrukcji”. Opór przed „destrukcją” zmian technologicznych możemy identy-fikować w różnych wymiarach, np:

1. Indywidualnym – nasze kwalifikacjei umiejętności mogą być nieprzydatne

w nowych przedsiębiorstwach, tracimy pracę, a niejednokrotnie podstawy eg-zystencji. Stąd dość powszechny po-gląd, że innowacje zabijają miejsca pracy. Jest faktem, że nikną całe zawo-dy (kto pamięta o rymarzach, bedna-rzach itp.), ale pojawiają się nowe, do-stosowane do nowych wymagań tech-nologicznych czy organizacyjnych.

2. Społecznym – ofiarami zmian techno-logicznych są często całe grupy zawo-dowe, a w przypadku dużej przestrzen-nej koncentracji określonej działalno-ści gospodarczej, może nastąpić zastój gospodarczy całego regionu (w ten sposób powstają tradycyjne regiony przemysłowe). Eksponuje się nega-tywne skutki zmian nie dostrzegając obiektywnego charakteru zmian i ko-rzyści z tego wynikających. Opór przed postępem niesionym przez przedsię-biorcę innowatora, może przyjąć nie-jednokrotnie zorganizowany charak-ter – począwszy od buntu na naci-skach politycznych i ochronie prawnej kończąc. Przykładem zorganizowane-go oporu był zapoczątkowany około 1760 r. w Scheffeld ruch robotników, chałupników, tkaczy, rzemieślników (od Neda Ludda określany jako ruch luddystów), przeciwko mechaniza-cji procesów wytwórczych. Maszyny fabryczne będące produktem pierw-szej rewolucji przemysłowej miały być przyczyną niskich płac i zagrażać miejscom pracy. Luddyzm ucieleśnił się w celowym niszczeniu maszyn, urządzeń i instalacji przemysłowych. Ten ruch jest uznawany za protopla-stę związków zawodowych.

3. Korporacyjnym – upadają przed-siębiorstwa, w tym duże niezdolne do przestawienia na nowe produkty,

172

technologie i zmiany organizacyjne. Nieznane są przykłady, przynajmniej w pierwszym okresie urynkowienia nowych produktów, producentów dy-liżansów, którzy przestawili by się na produkcję samochodów, kowali prze-kształcających kuźnie w warsztaty na-prawcze czy producentów samocho-dów, którzy podejmują się produkcji samolotów, helikopterów itp. Postęp obejmujący nowe produkty następuje częściej w małych firmach lub przeztworzenie nowych technologicznych przedsiębiorstw (np. Apple – komputer osobisty, Microsoft – oprogramowanie, Daimler-Benz – samochód itp.). Wie-le jest przykładów metod blokowania korporacyjnego innowacji w dostępie do rynku poprzez certyfikaty, dopusz-czenia do rynku, normy itp.

Widzimy tym samym, jak nowe rozwiąza-nia tworzące określoną nową jakość życia konsumentów napotykają na zorganizowa-ny opór. Oczywiście wcześniej lub później znajdują się właściwe warunki i otoczenie, które sprzyjają przedsiębiorcy w jego dro-dze na rynek. Tam właśnie pojawiają się nowe przedsiębiorstwa i rodzi się nowy ośrodek nowoczesnej technologii.

Schumpeterowska teoria przedsiębiorcy--innowatora wniosła nowy powiew w teo-rie ekonomii oraz stanowiła inspirację do dyskusji i nowych kierunków badań. Przez długie lata była traktowana z przy-mrużeniem oka i uwzględniana w dysku-sjach ekonomicznych z uwagi na wysoki poziom intelektualny oraz barwną osobo-wość jej twórcy. Wypadało po prostu znać prace Schumpetera mimo, że nie weszły do głównego nurtu myśli ekonomicznej. Sytuacja uległa diametralnej zmianie na przełomie lat 70. i 80. XX w. Nowe ten-dencje rozwojowe w gospodarkach państw

wysoko rozwiniętych wymusiły odkrycie dorobku Schumpetera na nowo, pokazu-jąc jego szczególną aktualność.

Gospodarka oparta na wiedzy, globaliza-cja, renesans przedsiębiorczości okazały się bliskie przewidywaniom autora z począt-ku XX wieku. Aktualność podejścia mimo upływu ponad 60 lat, pozwoliła okrzyknąć nadchodzący XXI wiek erą „schumpete-rowskiego twórczego destruktora”.

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] J. A. Schumpeter, Business Cycles. A Theoretical, Historical and Stati-stical Analysis of the Capitalist Process, New York/London 1939 [2] J. A. Schumpeter, Teo-ria rozwoju gospodarczego, PWN, Warsza-wa 1960.

UMIĘDZYNARODAWIAJĄCE ŚRODOWISKA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [franc. milieu internationalisant]

To pojęcie wprowadzone do literatury przez ekonomistów francuskich C. Fourcade i O. Torrès. Punktem wyjścia dla sformu-łowania koncepcji były dla nich badania innowacyjnego środowiska przedsiębior-czości. O ile w analizach środowiska inno-wacyjnego bazę teoretyczną stanowi teo-ria efektów zewnętrznych i koszty transak-cji, to C. Fourcade i O. Torrès za podstawę swoich rozważań przyjęli teorię zasobów. Autorzy wychodząc ze współczesnej teo-rii firmy zaproponowali postrzeganie re-gionu (danego terytorium), jako „portfela zasobów”, o który przedsiębiorstwo opie-ra swoje korzyści konkurencyjne.

W swoim podejściu, C. Fourcade i O. Torrès szukają odpowiedzi na pytanie, w jakim

173

stopniu konkretne terytorium może stać się stymulatorem i atutem w procesie umię-dzynarodowienia małych, lokalnych przed-siębiorstw? Problemem jest, bowiem fakt, że małe i średnie firmy rzadko podejmująsamodzielne działania zmierzające do ich umiędzynarodowienia. Potrzebują do tego pomocy większej lub mniejszej liczby ak-torów działających na terytorium, na któ-rym się znajdują.

Środowisko umiędzynarodawiające jest systemem trwałego współdziałania, gdzie lokalni aktorzy (małe i średnie firmy, spo-łeczności terytorialne, instytucje publiczne lub parapubliczne, uniwersyteckie ośrodki badawcze, systemy bankowe itp.), pracują razem by stworzyć dynamikę umiędzynaro-dowienia. Celem tej dynamiki jest, z jednej strony zwiększenie możliwości włączenia się w sieci globalne przedsiębiorstw lokal-nych, z drugiej, zwiększenie atrakcyjności terytorium w skali międzynarodowej. Pro-ces ten zakłada istnienie sił wewnętrznych, które stymulują uaktywnienie międzynaro-dowe przedsiębiorstwa lokalnego, którego podstawą działania są efekty zewnętrzne oraz bliskość organizacyjna. Środowisko takie miałoby charakter samopodtrzymują-cy się w tym sensie, że im bardziej byłoby umiędzynarodowione, tym bardziej stawa-łoby się umiędzynarodawiające.

Aby środowisko stało się umiędzynaro-dawiającym musi spełnić szereg warun-ków, do których zalicza się:

– istnienie szybkiej infrastruktury ko-munikacyjnej, takiej jak lotniska, sieci autostrad, dostęp do Internetu o szyb-kiej transmisji danych itp., która uła-twia mobilność ludzi i towarów,

– posiadanie zasobów specyficznych,które różnicują regiony i stanowią

o ich odrębności; takimi zasobami jest, m.in. pojawienie się przedsiębiorstw międzynarodowych o prestiżowej mar-ce, których lokalizacja przyciąga inne firmy i wywołuje efekt kumulacyjny;koncentracja takich przedsiębiorstw rozwija określoną kulturę przemysło-wą, podnosi kwalifikacje pracownikówi jakość wyrobów, sprzyja współpra-cy, uruchamia mechanizmy uczenia się; istotnym elementem jest tu posta-wa międzynarodowych firm i stopieńich terytorializacji, ponieważ firmyte mogą znacznie ułatwiać lokalnym przedsiębiorcom wchodzenie w sieci globalne,

– posiadanie pewnej liczby instytucji i organizacji zajmujących się i świad-czących usługi w zakresie działalności międzynarodowych; chodzi tu o dzia-łalność przedsiębiorstw export-im-port, działalność różnorodnych cen-trów kształcenia w zakresie zarządza-nia i rozwoju międzynarodowego itp.; instytucje te tworzą korzystne warun-ki uczenia się organizacyjnego,

– istnienie organizacji publicznych i pry-watnych ułatwiających i organizują-cych handel międzynarodowy, jak np. kluby eksporterów, międzynarodowe serwisy izb przemysłowych i handlo-wych.

Aleksandra JEWTUCHOWICZ

Literatura: [1] C. Foucarde, Le territoire com-me atout des processus d’internationalisa-tion des PME: le concept de milieu interna-tionalisant [w:] B. Guesnier, A. Joyal (red.), Le développement territorial. Regards cro-isés sur la diversification et les stratégies,A.D.I.C.U.E.E.R.-I.E.R.F., Université de Po-itiers, Poitiers 2004 [2] C. Foucarde, O. Torrès

174

(red.), Les PME entre région et mondialisation: processus de „glocalisation” et dynamiques de proximité, Les cahiers de l’ERFI, Université Montpellier I, Montpellier 2003 [3] O. Torrès, Lokalna globalizacja czy globalna lokaliza-cja. Rozważania na temat glokalizacji [w:] A. Jewtuchowicz (red.), Wiedza, innowacyj-ność, przedsiębiorczość a rozwój regionów, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2004.

VENTURE CAPITAL [kapitał ryzyka]

jest to rodzaj finansowania o charakterzeudziałowym średnio- lub długotermino-wym – jest dostarczane przez inwesto-rów indywidualnych, duże przedsiębior-stwa lub profesjonalne firmy inwestycyjnei przeznaczone głównie dla małych i śred-nich przedsiębiorstw, nienotowanych na giełdzie papierów wartościowych, a po-siadających znaczący potencjał szybkie-go rozwoju. Akcje/udziały tych przed-siębiorstw nabywane są z zamiarem ich późniejszej odsprzedaży. Przychody ze sprzedaży akcji/udziałów przedsiębior-stwa są dla inwestora podstawowym źró-dłem odzyskania zainwestowanego ka-pitału oraz realizacji zysków. Głównym źródłem zysków inwestora jest przyrost wartości przedsiębiorstwa.

V.c. zajmuje istotne miejsce w zakresie finansowania projektów innowacyjnych,realizowanych przez małe i średnie przed-siębiorstwa. Jego szczególną cechą jest finansowanie firm powstających i rozwi-jających się na bazie innowacji (→eta-py rozwoju firmy innowacyjnej). Szcze-gólnie istotne cechy venture capital to m.in.: zdolność podejmowania znaczące-go ryzyka, długoterminowość inwestycji, brak konieczności spłaty kapitału i odse-tek oraz często wsparcie udzielane małej

firmie w zakresie zarządzania (charakterwsparcia różni się w zależności od rodza-ju inwestora).

Inwestycje venture capital realizują wy-specjalizowane instytucje inwestycyjne (→fundusze venture capital), osoby fi-zyczne (→anioły biznesu) lub duże przed-siębiorstwa (→korporacyjny venture ca-pital).

Pojęcie venture capital jest pojęciem węż-szym, niż pokrewne pojęcie private equity. Private equity oprócz inwestycji w małe i średnie przedsiębiorstwa, obejmuje rów-nież angażowanie się w różnego typu ope-racje kapitałowe, niezwiązane bezpośred-nio z procesem innowacyjnym w tym: finansowanie wykupów menedżerskich(buyouts), finansowanie pomostowe, fu-zje i przejęcia (mergers and acquisitions, M&A), restrukturyzacje finansowe przed-siębiorstw (turn-arounds), prywatyzacje, mezzanine, →venture management, od-publicznienie firm.

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] K. Sobańska, P. Sieradzan, Inve-stycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004 [2] W. D. Bygrave, J. A. Tim-mons, Venture capital at the Crossroads, Ha-rvard Business School Press, Boston 1992 [3] European Private Equity & Venture Capi-tal Association, Private Equity & Venture Ca-pital Glossary, EVCA, 2002.

VENTURE MANAGEMENT

jest sposobem zarządzania potencjałem rozwojowym przedsiębiorstwa, którego głównym elementem jest wyodrębnienie w ramach przedsiębiorstwa autonomicz-nej jednostki lub utworzenie nowej (or-

175

ganizacyjnie) spółki. Wyodrębniona jed-nostka jest podporządkowana potrzebom jednostki, która ją tworzy. Umożliwia ona firmom o mało elastycznej strukturze, bar-dziej elastyczne działanie w ramach no-wych jednostek, które rządzić się mogą odmiennymi regułami.

W ramach venture management można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje:[1]

– wewnętrzny venture management – po-legający na wyodrębnieniu w ramach dotychczasowej struktury nowej au-tonomicznej jednostki (in-company ventures);

– zewnętrzny venture management – po-legający na powołaniu nowego przed-siębiorstwa zależnego w całości lub częściowo od tworzącej je firmy (→spin-out).

Venture management jest wykorzystywa-ny m.in. w dynamizowaniu działalności działów badawczo-rozwojowych dużych korporacji (m.in. 3M). W tym układzie ka-dra menedżerska spółki-matki, realizuje projekt w celu technologicznej „uciecz-ki do przodu” w sytuacji, gdy w ramach istniejącej struktury byłby on utrudnio-ny lub niemożliwy do przeprowadzenia. Dodatkowym elementem wyodrębnienia nowego przedsięwzięcia jest element wy-korzystania dynamizmu przedsiębiorcze-go kadry zarządzającej swoim własnym (choćby częściowo) projektem/ przedsię-wzięciem.[1]

Nowa, częściowo niezależna, elastyczna struktura (lub firma), której fundamentemsą doświadczeni menedżerowie i techno-logia, powinna dynamicznie się rozwi-jać. Realizuje ona ustalone przez spółkę--matkę cele i ze względu na zależność od

niej (kapitałową, organizacyjną, udzielane wsparcie itp.), powinna zapewnić ochro-nę przed przeniknięciem nowości do firmkonkurencyjnych.

Istnieje wiele form venture management; do podstawowych typów zewnętrznego venture management zalicza się:[2]

– corporate venture management – po-lega na dostarczeniu środków finan-sowych i ewentualnie innych rodza-jów wsparcia, przy założeniu, że fir-ma-matka zachowuje jedynie udziały mniejszościowe;

– venture nurturing – podobnie jak w po-przednim przypadku jednak firma-mat-ka zachowuje w spółce udziały więk-szościowe;

– joint ventures management – wspólne przedsięwzięcie dużej firmy o ugrun-towanej pozycji na rynku oraz małe-go przedsiębiorstwa zainteresowane-go rozwojem posiadanej przez siebie technologii.

W zakresie wewnętrznego venture mana-gement istnieją dwie podstawowe przy-czyny wyodrębnienia nowych jednostek. Pierwszym z nich są prace nad rozwojem koncepcji nowego produktu i wprowadze-niem go na rynek (venture management oparte product champion). Drugim może być realizacja konkretnego projektu przez zespół zadaniowy, powołany w określo-nym celu (venture management oparte venture team).[1]

Paweł GŁODEK

Literatura: [1] K. Sobańska, P. Sieradzan, Inve-stycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004 [2] J. Węcławski, Venture ca-

176

pital. Nowy instrument finansowania przedsię-biorstw, PWN, Warszawa 1997 (w pow. klasy-fikacji pominięto zaliczane przez Węcławskie-go do venture management firmy spin-off).

WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA [intellectual property]

termin ten w prawie polskim nie jest zde-finiowany; nie jest również precyzyjniezdefiniowany w prawie międzynarodo-wym. Przyjęło się obejmować tym poję-ciem prawo autorskie i prawo własności przemysłowej.

W ramach ONZ działa organizacja pod nazwą Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization – WIPO), a konwencja o jej ustanowieniu stwierdza, że „własność in-telektualna” oznacza prawa odnoszące się do: dzieł literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystów in-terpretatorów oraz do wykonań artystów wykonawców, do fonogramów i do pro-gramów radiowych i telewizyjnych, wy-nalazków we wszystkich dziedzinach dzia-łalności ludzkiej, odkryć naukowych, wzo-rów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych, jak również do nazw han-dlowych i oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczciwą konkurencją oraz wszel-kie inne prawa dotyczące działalności in-telektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej.

Światowa Organizacja Handlu (WTO) określa prawa własności intelektualnej, jako prawa nadawane osobom na wytwo-ry ich umysłów. Dla potrzeb podpisane-go w 1994 r. porozumienia dotyczącego Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (TRIPS), pojęcie „własność intelektualna” odnosi się do prawa autor-

skiego i pokrewnych, znaków towaro-wych, oznaczeń geograficznych, wzorówprzemysłowych, patentów oraz topografiiukładów scalonych. Dodatkowo włączo-ne jest jeszcze pojęcie ochrony informa-cji nieujawnionej.

W prawie Unii Europejskiej istnieje zaś dyrektywa zatytułowana „The EU Intel-lectual Property Rights Enforcement Di-rective”.

Krzysztof GULDA

[1] P. Waglowski, Prawo w sieci. Zarys regu-lacji Internetu, Helion, Warszawa 2005.

WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA [industrial property]

to rodzaj praw wyłącznych wynikających z narodowego lub międzynarodowego pra-wodawstwa. Termin ten pochodzi z Kon-wencji Paryskiej o Ochronie Własności Przemysłowej z 1883 r., ratyfikowanejprzez Polskę w 1975 roku. Jednak Kon-wencja nie definiuje pojęcia „własnośćprzemysłowa”, wymienia jednak przed-mioty podlegające ochronie własności przemysłowej, do których zalicza: paten-ty na wynalazki, wzory użytkowe, wzo-ry przemysłowe, znaki towarowe, znaki usługowe, nazwy handlowe i oznaczenia pochodzenia lub nazwy pochodzenia, jak również zwalczanie nieuczciwej konku-rencji. Zgodnie z Konwencją własność przemysłowa rozumiana ma być w naj-szerszym znaczeniu i ma się stosować nie tylko do przemysłu i handlu w ścisłym znaczeniu, ale również do przemysłów rolnych i wydobywczych oraz do wszyst-kich produktów wytworzonych lub natu-ralnych, np.: win, nasion, liści tytoniu, owoców, zwierząt, minerałów, wód mine-

177

ralnych, piwa, kwiatów, mąki. Najważniej-sze postanowienia Konwencji to:

– prawa wyłączne udzielane w różnych krajach są od siebie niezależne i pod-legają ustawodawstwu kraju, który te prawa przyznał;

– we wszystkich państwach-stronach Konwencji (ok. 100 państw) osoby zagraniczne są w sprawach ochrony własności przemysłowej traktowane tak samo, jak osoby krajowe;

– każdemu, kto dokona prawidłowego zgłoszenia o udzielenie praw wyłącz-nych w jednym z państw-stron Kon-wencji, przysługuje pierwszeństwo przy ubieganiu się o ochronę w in-nych państwach-stronach Konwencji, o ile zgłoszenia w innym kraju dokona w terminach: 12 miesięcy dla wynalaz-ków i wzorów użytkowych, 6 miesię-cy dla wzorów przemysłowych i zna-ków towarowych.

Generalną zasadą jest, że przy ubiega-niu się o udzielenie praw wyłącznych do różnych rodzajów własności przemysło-wej, składa się oddzielne wnioski i pro-wadzi oddzielne postępowania w każdym z krajów, w których chce się mieć ochro-nę. Dzięki istniejącym porozumieniom międzynarodowym możliwe jest ubiega-nie się o ochronę w uproszczonych pro-cedurach i prowadzenie jednego postępo-wania. Przykładem takiego porozumie-nia jest Układ o Współpracy Patentowej (Patent Cooperation Treaty – PCT) za-warty w 1970 r., otwarty dla wszystkich krajów członkowskich Konwencji Pary-skiej oraz innych układów, nad którymi nadzór administracyjny sprawuje Świa-towa Organizacja Własności Przemysło-wej. Układ daje możliwość, uproszczone-

go i po obniżonych kosztach, uzyskania ochrony wynalazków w więcej niż jed-nym kraju, które wyznacza zgłaszający. Każde zgłoszenie międzynarodowe pod-dawane jest międzynarodowemu badaniu przez Międzynarodowy Organ ds. Poszu-kiwań oraz Międzynarodowy Organ Ba-dań Wstępnych.

Historia ochrony przedmiotów objętych ochroną własności przemysłowej sięga odległych czasów. Pierwsze prawo pa-tentowe, tzw. ustawa wenecka, powstało w 1474 r. Podstawowe koncepcje zawar-te w niej przetrwały do dziś. W roku 1790 weszło w życie prawo patentowe w USA. W latach 1800–1882 prawa patentowe we-szły w życie w większości krajów europej-skich. Przełomem było przyjęcie w 1883 r., wspominanej wcześniej umowy między-narodowej, Konwencji Paryskiej.

System praw wyłącznych wynikają-cy z ochrony własności przemysłowej, przyznający monopol właścicielowi praw, choć niekiedy krytykowany, jest podsta-wą współczesnej →Gospodarki Opartej na Wiedzy. Efekt gospodarczy jest najczęściej wynikiem prowadzonych procesów inno-wacyjnych, obejmujących badania nauko-we, prace badawczo-rozwojowe, wdroże-niowe i dyfuzję. W czasie tych procesów tworzone są własne lub wykorzystywane obce dobra niematerialne, w tym przed-mioty objęte ochroną własności przemy-słowej. Niezbędnym więc warunkiem po-dejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej jest znajomość i stosowa-nie zasad efektywnej ochrony własności przemysłowej.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z dn. 20.03.1883 r.

178

w wersji z dn. 14.07.1967 r., Dz.U. 75.9.51 [2] Angielsko–Polski Słownik Terminów z za-kresu Dokumentacji i Informacji Patentowej, Urząd Patentowy RP www.uprp.pl [3] W. Ko-tarba, Ochrona własności przemysłowej w go-spodarce polskiej, Instytut Organizacji i Za-rządzania w Przemyśle, ORGMASZ, Warsza-wa 2000.

WSPÓLNOTOWE CENTRUM BADAŃ NAUKOWYCH [Joint Research Centre – JRC]

pełni rolę laboratorium badawczego UE. Historia JRC sięga początku lat 60., kie-dy w wyniku pojawiającej się potrzeby konsolidacji nauki w ówczesnej Wspól-nocie Europejskiej, powołano pierwszy instytut JRC, dedykując jego prace roz-wiązywaniu problemów energii atomo-wej. W okresie późniejszym utworzono kolejne instytuty, dedykując im kluczo-we dla rozwoju Unii Europejskiej dzie-dziny nauki.

Obecnie JRC prowadzi badania w bar-dzo szerokim zakresie, poczynając od standardów bezpieczeństwa zabawek dla dzieci, poprzez doskonalenie materiałów do implantacji biodrowych, aż do wy-korzystania systemu satelitów do mo-nitorowania i wykorzystania gruntów. JRC prowadzi swoją działalność w ści-słej współpracy z europejskimi zespoła-mi naukowymi, uniwersytetami i organi-zacjami badawczymi. Głównym celem działań JRC jest pomoc w stworzeniu bezpieczniejszej, zdrowszej, czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy. Do zadań JRC należy wpływanie na zmiany głównych kierunków działania w odnie-sieniu do priorytetów tematycznych oraz oferowanie naukowych podstaw dla two-rzenia polityki UE.

Programy badawcze JRC są ustalone przez Europejską Radę Ministrów i finansowanez budżetu Unii Europejskiej, przy współ-udziale dodatkowego finansowania z kra-jów stowarzyszonych. Prowadzą szero-kie badania w dziedzinach ważnych dla sektora przemysłu i bezpieczeństwa oby-wateli. Przez ostatnie lata Joint Research Centre rozwinęło specjalistyczne umiejęt-ności i narzędzia w celu dostarczenia nie-zależnych ekspertyz na skalę europejską umożliwiających lepsze zrozumienie po-wiązań pomiędzy technologią, ekonomią i społeczeństwem.

Priorytety działalności są skoncentrowa-ne na sześciu obszarach:

1. Bezpieczna żywność – szeroki zakres kompetencji JRC dotyczy jednostki ds. produktów żywnościowych, która ma zapewnić odpowiednią jakość żywno-ści na każdym etapie łańcucha pokar-mowego.

2. Biotechnologia – w ramach tej rozle-głej dziedziny JRC koncentruje się na organizmach modyfikowanych gene-tycznie (genetically modified organi-sms, GMOs).

3. Chemikalia – to druga z największych gałęzi przemysłu europejskiego i waż-ny obszar polityki Komisji Europej-skiej. JRC jest już w nim głęboko za-angażowane poprzez Europejskie Cen-trum Walidacji Metod Alternatywnych (European Centre for Validation of Al-ternative Methods, ECVAM) oraz Eu-ropejskie Biuro Chemiczne (European Chemical Bureau, ECB).

4. Zdrowie – JRC ustala nowe prioryte-ty Komisji w dziedzinie zdrowia pu-blicznego oraz pracuje nad problemami

179

związanymi z zagrożeniami dla zdro-wia, mającymi swe źródło w powietrzu i w wodzie.

5. Środowisko – prowadzi prace badaw-cze w zakresie zmian klimatycznych, zrównoważonego rozwoju i różnorod-ności biologicznej.

6. Energia jądrowa – zakres działań obej-muje zagadnienia bezpieczeństwa istnie-jących elektrowni jądrowych, składowa-nia odpadów, bezpieczeństwa jądrowego oraz systemów kontroli w odniesieniu do nierozprzestrzeniania materiałów jądro-wych. Prace te prowadzone są w imie-niu Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (International Atomic Ener-gy Agency, IAEA) oraz Europejskiej Organizacji ds. Bezpieczeństwa (Euro-pean Safeguards Organisation, ESO).

JRC podejmuje jednocześnie szereg działań o charakterze horyzontalnym dotyczących →foresight’u technologicznego, pomia-rów i materiałów odniesienia oraz bezpie-czeństwa publicznego i zwalczania prze-stępstw finansowych. Obejmują one szeregzagadnień, poczynając od materiałów re-ferencyjnych dla różnych zastosowań (np. dla szybszej identyfikacji choroby BSE),a skończywszy na kwestiach związanych z bezpieczeństwem korzystania z Interne-tu i ryzykiem przemysłowym.

Wspólnotowe Centrum Badań Naukowych z centrum w Brukseli, składa się z 7 od-rębnych instytutów, każdy specjalizuje się w odrębnych dziedzinach usytuowanych w pięciu krajach europejskich (Belgia, Włochy, Hiszpania, Holandia, Niemcy):

1. Instytut Materiałów Odniesienia i Po-miarów (IRMM, Belgia, Geel) http://irmm.jrc.cec.eu.int

2. Instytut Pierwiastków Transuranowych (ITU, Niemcy, Karlsruhe) http://itu.jrc.cec.eu.int

3. Instytut Energii (IE, Holandia, Petten) http://ie.jrc.cec.eu.int

4. Instytut Ochrony i Bezpieczeństwa Oby-wateli (IPSC, Włochy, Ispra) http://ipsc.jrc.cec.eu.int

5. Instytut Środowiska i Zrównoważo-nego Rozwoju (IES, Włochy, Ispra) http://ies.jrc.cec.eu.int

6. Instytut Zdrowia i Ochrony Konsu-menta (IHCP, Włochy, Ispra) http://ihcp.jrc.cec.eu.int

7. Instytut Studiów Perspektyw Techno-logicznych (IPTS, Hiszpania, Sewilla) http://ipts.jrc.cec.eu.int

Instytuty JRC oferują szeroką gamę moż-liwości włączenia się w prowadzone pra-ce badawcze. Jako narzędzia stosowa-ne są: warsztaty i zaawansowane szkole-nia w obszarze zaawansowanych metod

Lokalizacja Wspólnotowych Centrów Ba-dawczych

180

i technik wspierających wdrażanie polityk UE, wyjazdy do pracy czasowej dla De-legowanych Krajowych Ekspertów (Se-conded National Expert), Naukowców Wizytujących (Visiting Scientist) i sty-pendystów.

Stypendia naukowe JRC mają na celu rozwój możliwości szkoleniowych i wy-miany naukowców. Komisja oferuje sty-pendia naukowcom, którzy rozpoczęli studia doktoranckie w Polsce (kat. 20), uzyskali stopień doktora (kat. 30) oraz doświadczonym naukowcom posiadają-cym 10 lat doświadczenia na poziomie doktoratu lub 16 lat bez uzyskania stop-nia doktora (kat. 40), którzy chcą uczest-niczyć w prowadzonych w instytutach JRC pracach badawczych.

– Kategoria 20 – kandydaci posiadają-cy wykształcenie magisterskie, uzy-skane na uczelni wyższej lub równo-ważnym instytucie, którzy rozpoczęli studia doktoranckie w Polsce.

– Kategoria 30 – kandydaci, posiadają-cy stopień doktora, w obszarze odpo-wiadającym tematyce danego stypen-dium. Minimalny czas trwania stypen-diów w kat. 20 i 30 wynosi 6 miesięcy, a maksymalny 36 miesięcy.

– Kategoria 40 – doświadczeni naukow-cy w obszarze odpowiadającym tema-tyce danego stypendium, posiadają-cy dziesięcioletnie doświadczenie na-ukowe na poziomie doktoratu lub 16 letnie doświadczenie naukowe na po-ziomie stopnia magistra. Czas trwania stypendium kat. 40 wynosi minimalnie 1 miesiąc, a maksymalnie 24 miesiące.

Wybór kandydatów odbywa się w drodze konkursów ogłaszanych na stronie www.

jrc.cec.eu.int oraz na stronach poszczegól-nych instytutów. Kandydaci na stypendia kat. 20 i kat. 30 są wybierani w drodze kon-kursów organizowanych przez instytuty ba-dawcze JRC. Konkursy są publikowane na stronach internetowych poszczególnych in-stytutów. Kandydaci na stypendia kat. 40 wybierani są poza systemem ogłaszanych konkursów. Dokumenty można przesyłać przez cały rok. Selekcja kandydatów orga-nizowana jest przez poszczególne instytu-ty w miarę zapotrzebowania na personel o danym profilu naukowym.

Michał KLEPKA

[1] www.jrc.cec.eu.int/

WYNALAZEK [invention]

to w powszechnym rozumieniu nowy po-mysł lub rozwiązanie, w dowolnym ob-szarze aktywności człowieka. W prawie nie ma definicji wynalazku, jako takiego,a istnieje jedynie określenie jakie kryte-ria musi spełniać wynalazek, aby mogła być na niego udzielona ochrona. Kwestie udzielania ochrony na wynalazki uregulo-wane są Ustawą Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30 czerwca 2000 r., wraz z następnymi nowelizacjami. Wynalazek, na który może być udzielona ochrona musi spełniać, niezależnie od obszaru techniki, równocześnie trzy kryteria (art. 24):

– musi być nowy,

– musi posiadać poziom wynalazczy,

– musi nadawać się do przemysłowego stosowania.

Należy od razu zwrócić uwagę, że Usta-wa określa również (art. 28), co wyna-

181

lazkiem być nie może. Za wynalazki nie uważa się w szczególności:

– odkryć, teorii naukowych i metod ma-tematycznych;

– wytworów o charakterze jedynie es-tetycznym;

– planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodar-czej oraz gier;

– wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki;

– programów do maszyn cyfrowych;

– przedstawienia informacji.

Ustawa określa też grupę wynalazków, które mogą spełniać ustawowe kryteria dla wynalazku, a jednak nie można uzy-skać na nie ochrony (patentu). Patentów nie udziela się na (art. 29):

– wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem pu-blicznym lub dobrymi obyczajami;

– odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt;

– sposoby leczenia ludzi i zwierząt meto-dami chirurgicznymi lub terapeutycz-nymi oraz sposoby diagnostyki stoso-wane na ludziach lub zwierzętach.

Zgodnie z kryteriami, wynalazek, który ma być chroniony musi być nowy, czyli nie może być częścią stanu techniki, który istniał przed zgłoszeniem tego wynalazku

do ochrony. Stan techniki to wszystko, co jest powszechnie dostępne do wiadomości w postaci opisu, w tym ustnego. Nowość wynalazku oceniana jest w sposób obiek-tywny w procedurze prowadzonej w Urzę-dzie Patentowym RP. Ustawa dopuszcza również udzielanie ochrony na wynalaz-ki, których przedmiotem jest nowe zasto-sowanie znanej już substancji lub użycie znanej substancji do uzyskania wytworu o nowym zastosowaniu (art. 25). Zapis ten ma ogromne znaczenie dla przemy-słu farmaceutycznego.

Wynalazek odznacza się poziomem wy-nalazczym (art. 26), jeśli dla znawcy (fa-chowca o przeciętnej wiedzy w danej dzie-dzinie) nie wynika w sposób oczywisty ze stanu techniki.

Wynalazek nadaje się do przemysłowego stosowania, jeżeli umożliwia uzyskanie określonego wytworu lub wskazuje spo-sób, który może być zastosowany w dzia-łalności przemysłowej. Nie oznacza to, że każdy wynalazek ma być przed uzyska-niem ochrony zrealizowany. Ma jedynie istnieć, w świetle uznanych zasad nauki, możliwość jego urzeczywistnienia. Wy-różnia się trzy kategorie wynalazków: do-tyczące wytworów, sposobów oraz wy-tworów i sposobów.

Zgodnie z Ustawą (art. 56) wynalazek do-konany przez obywatela polskiego może być uznany za tajny, jeżeli dotyczy obron-ności lub bezpieczeństwa Państwa. Wy-nalazek tajny stanowi tajemnicę państwo-wą (art. 57).

W wyniku nowelizacji wprowadzono do Ustawy wynalazki biotechnologicz-ne (Roz. 9). W rozumieniu Ustawy są to wynalazki dotyczące wytworu składają-cego się z materiału biologicznego lub za-

182

wierającego taki materiał, albo sposobu za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wy-korzystywany.

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z późn. zm. [2] W. Kotarba, Ochro-na własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

WYSOKA TECHNIKA [high technology, high-tech]

to dziedziny wytwarzania i wyroby od-znaczające się wysoką naukochłonno-ścią, tzw. wysokim poziomem aktywno-ści B+R (R&D intensity). Dziedziny wy-sokiej techniki charakteryzują się przede wszystkim:

– wysokim poziomem innowacyjno-ści,

– krótkim cyklem życiowym wyrobów i procesów i szybką dyfuzją innowa-cji technologicznych,

– wzrastającym zapotrzebowaniem na wysoko kwalifikowany personel,szczególnie w zakresie nauk technicz-nych i przyrodniczych,

– dużymi nakładami kapitałowymi, wy-sokim ryzykiem inwestycyjnym i szyb-kim „starzeniem się” inwestycji,

– ścisłą współpracą naukowo-technicz-ną, w obrębie poszczególnych krajów i na arenie międzynarodowej, pomię-dzy przedsiębiorstwami i instytucjami

badawczymi (instytutami naukowymi, wyższymi uczelniami itp.),

– wzmagającą się konkurencją w han-dlu międzynarodowym.

Pojęcie wysokiej techniki stosowane jest przede wszystkim w odniesieniu do analiz zakresu handlu zagranicznego. Wskaźniki dotyczące handlu zagranicznego w dzie-dzinie wysokiej techniki pomyślane były pierwotnie jako mierniki efektów i wpły-wu działalności B+R (output and impact of the R&D), lecz ostatnio coraz częściej wskazuje się również na ich przydatność w analizach dotyczących problematyki konkurencyjności i globalizacji. Zdolność do wdrażania i komercjalizacji nowych technologii jest uznawana za kluczowy czynnik decydujący o konkurencyjności poszczególnych krajów w nowoczesnej gospodarce światowej. Natomiast wiel-kość eksportu wyrobów wysokiej techniki traktowana jest jako wskaźnik odzwiercie-dlający zdolność gospodarki danego kraju do absorbowania nowej wiedzy naukowo--technicznej, będącej rezultatem działalno-ści B+R i przekształcania jej w konkretne efekty ekonomiczne, a także jako wskaź-nik odzwierciedlający zdolność gospoda-rek poszczególnych krajów do wykorzy-stania tych efektów na globalnym rynku. Z kolei dziedziny produkujące wyroby wysokiej techniki są źródłem wysokiej wartości dodanej i nowych, na ogół do-brze opłacanych ,miejsc pracy.

Prace nad pomiarem wysokiej techni-ki zostały zapoczątkowane przez Mini-sterstwo Handlu Stanów Zjednoczonych (US Department of Commerce) i konty-nuowane następnie przez niektóre kraje zachodnioeuropejskie, a przede wszyst-kim przez Sekretariat OECD, który pod-jął się w 1993 r. przygotowania między-

183

narodowego podręcznika metodologicz-nego poświęconego tej tematyce.

Jako mierniki intensywności B+R stosuje się najczęściej następujące wskaźniki:

– relacja nakładów bezpośrednich na działalność B+R (direct R & D – di-rect intensity) do wartości dodanej;

– relacja nakładów bezpośrednich na działalność B+R do wartości produk-cji (sprzedaży);

– relacja nakładów bezpośrednich na działalność B+R powiększonych o na-kłady pośrednie (indirect R&D – indi-rect intensity) „wcielone” w dobrach inwestycyjnych i półwyrobach (acqu-ired technology; technology embodied in intermediate and investment goods) do wartości produkcji (sprzedaży).

W literaturze znajdujemy szereg innych kryteriów umożliwiających wyodrębnie-nie dziedzin wysokiej techniki, np.: udział personelu naukowo-technicznego, liczba uzyskanych →patentów lub podpisanych umów licencyjnych.

W analizach dotyczących wysokiej tech-niki stosowane są podejścia (metody): (1) według dziedzin (the industry appro-ach) oraz (2) według wyrobów (the pro-duct approach).

OECD stosuje dwie klasyfikacje dziedzinprzemysłu według intensywności B+R (in-dustry classifications based on R&D inten-sity), zwane także klasyfikacjami dziedzinprzemysłu w oparciu o zawartość techno-logii (classifications of industries based ontechnology). Starsza klasyfikacja zalecanajest do stosowania w przypadku analiz do-tyczących lat 1970–1980, natomiast nowa,

opublikowana w 1995 r., zalecana jest dla analiz dotyczących okresu 1980–1995. Pierwsza lista zalecana dla lat 1970–1980 dzieli przemysł na trzy kategorie:

– wysoką technikę (high technology) – obejmującą dziedziny, w których na-kłady na działalność B+R stanowią ponad 4% wartości sprzedaży,

– średnią technikę (medium technology) – obejmującą dziedziny, w których na-kłady na działalność B+R stanowią od 1% do 4% wartości sprzedaży,

– niską technikę (low technology) – obej-mującą dziedziny, w których nakłady na działalność B+R stanowią 1% lub mniej wartości sprzedaży.

Stosownie do tej definicji do wysokiejtechniki zaliczano: przemysł lotniczy, pro-dukcję komputerów i maszyn biurowych, przemysł farmaceutyczny, przemysł elek-troniczny, produkcję aparatury naukowo--badawczej oraz maszyn elektrycznych.

Nowa lista przeznaczona dla lat 1980––1995, w odróżnieniu od poprzedniej opracowana została w oparciu o oblicze-nia uwzględniające nie tylko bezpośred-nią, ale i pośrednią zawartość B+R. Obej-muje ona 4 następujące kategorie:

– wysoką technikę (high-technology in-dustries),

– średnio-wysoką technikę (medium--high-technology industries),

– średnio-niską technikę (medium-low--technology industries),

– niską technikę (low-technology indu-stries).

184

W przypadku tej klasyfikacji kategoriawysokiej techniki nie obejmuje już pro-dukcji aparatury naukowo-badawczej oraz produkcji maszyn elektrycznych, które przesunięte zostały do kategorii średnio--wysokiej techniki. Ponadto, jeśli chodzi o różnicę pomiędzy obiema listami, nie-które dziedziny, zaliczane dotąd do ni-skiej techniki, zmieniły nieco swoje po-łożenie i w nowym ujęciu przesunięte zo-stały do kategorii średnio-niskiej techniki (przykładem może być choćby przemysł stoczniowy).

Obie listy opracowane zostały w oparciu o dane dla kilkunastu najbardziej rozwi-niętych krajów OECD. W przypadku pierwszej listy były to Stany Zjednoczo-ne, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Bry-tania, Kanada, Włochy, Holandia, Belgia, Szwecja i Australia. Zaś w przypadku li-sty drugiej uwzględnione zostały kraje, dla których dostępne są dane dotyczące pośredniej zawartości B+R, a mianowicie – Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Kanada, Wło-chy, Holandia, Australia i Dania.

W obu wymienionych klasyfikacjach ist-nieją bardzo wyraźne różnice w pozio-mach intensywności B+R wyodrębnio-nych kategorii (niezależnie od stosowa-nych mierników), co znacznie ułatwia wybór dzielących te kategorie progów. Na osiem dziedzin zaliczanych do wy-sokiej techniki i górnych pięter średnio--wysokiej techniki (z wyjątkiem maszyn nieelektrycznych), przypada w krajach OECD prawie 80% ogółu nakładów na działalność B+R.

Metoda „według dziedzin” ma jednak liczne wady. Po pierwsze, charakteryzuje ją wysoki stopień agregacji i brak możli-wości uzyskania danych bardziej zdeza-

gregowanych. Po drugie wiele wyrobów produkowanych przez firmy zaliczane dodziedziny wysokiej techniki, reprezentuje w rzeczywistości średnią lub niską techni-kę; i odwrotnie, niektóre wyroby produko-wane w sektorach średniej i niskiej tech-niki spełniają kryteria zaliczania do wyso-kiej techniki. Wynika to w głównej mierze z faktu, ze całość nakładów na działalność B+R w danym sektorze jest przypisywa-na do podstawowego rodzaju działalności firm składających się na ten sektor. Kon-sekwencją tego może być przeszacowa-nie intensywności technologicznej w jed-nych sektorach, kosztem jej niedoszaco-wania w innych (przypuszcza się np. że znacząca część nakładów na działalność B+R w przemyśle aeronautycznym, doty-czy w rzeczywistości elektroniki, co po-woduje w konsekwencji przeszacowanie intensywności technologicznej tej pierw-szej dziedziny i niedoszacowanie inten-sywności B+R w drugiej).

Wady te niweluje w znacznym stopniu metoda druga, będąca w gruncie rzeczy rozwinięciem, uzupełnieniem i uściśle-niem „podejścia według dziedzin”. Wy-maga ona jednak szczegółowych danych dotyczących nakładów na działalność B+R według grup wyrobów. Dane ta-kie są na razie dostępne jedynie dla nie-licznych krajów członkowskich OECD. Punktem wyjściowym prac związanych z rozwinięciem metody „produktowej” była lista grup wyrobów wysokiej techni-ki opracowana w 1994 r. przez Sekretariat OECD we współpracy z niemieckim Insty-tutem Fraunhofera ds. Badań nad Syste-mami i Innowacjami (FhG-ISI), w oparciu o wcześniejsze prace tego instytutu, bę-dące z kolei kontynuacją studiów prowa-dzonych w latach osiemdziesiątych przez Instytut Badań Ekonomicznych (NIW, Niemcy, Dolna Saksonia).

185

W 1995 r. Sekretariat OECD przygotował, w ścisłej współpracy z Eurostatem, nową listę wyrobów wysokiej techniki dotyczą-cą okresu 1980–1995, w oparciu o dane dla sześciu krajów: Stanów Zjednoczo-nych, Japonii, Niemiec, Włoch, Szwecji i Holandii (w przypadku metody „według wyrobów” ograniczona liczba krajów, dla których dane uwzględnione są w oblicze-niach, nie ma, w odróżnieniu od metody „według dziedzin”, większego znaczenia, ponieważ przynależność poszczególnych wyrobów do wysokiej techniki nie zależy od uwarunkowań krajowych, dlatego li-sta wyrobów wysokiej techniki może być opracowana w oparciu o dane dla niewiel-kiej liczby krajów).

W pierwszym etapie prac przygotowana została wstępna lista wyrobów zaawan-sowanych technologicznie na podstawie Międzynarodowej Standardowej Klasy-fikacji Handlu, przy czym jako miernikzawartości B+R stosowana była relacja nakładów na działalność B+R do warto-ści sprzedaży (R&D expenditure/total sa-les. W drugim etapie prac zawartość po-szczególnych grup była analizowana na niższych poziomach agregacji, co dopro-wadziło do wyeliminowania wielu wyro-bów niespełniających przyjętych kryte-riów. W przypadkach szczególnie wątpli-wych uciekano się do pomocy ekspertów – na specjalistów w danej dziedzinie pro-dukcji.

Trudności z przygotowaniem dostatecz-nie szczegółowej listy wyrobów wyłącz-nie w oparciu o metodę ilościową, bez ko-rzystania z pomocy ekspertów i w konse-kwencji niemożności ustalenia hierarchii w wyłonionej grupie wyrobów, odzwier-ciedlającej ich techniczne wyrafinowanie,uważane są za główne słabe punkty me-tody produktowej. Podkreśla się dodat-

kowo dużą pracochłonność i niską po-wtarzalność wyników uzyskanych jako rezultat oceny dokonywanej przez eksper-tów (szczegółowe listy wyrobów ustalone w wyniku prac kilku różnych grup eksper-tów rzadko bywają jednakowe).

Lista opracowana w roku 1995 jest bar-dziej restrykcyjna niż pierwsza lista z roku 1994. Obejmuje ona łącznie 9 grup wyro-bów (lista z roku 1994 obejmowała łącz-nie 10 grup wyrobów). Jest ona w znacz-nym stopniu kompatybilna z najnowszą listą dziedzin wysokiej techniki, aczkol-wiek zawiera również wyroby produko-wane w działach zaliczanych do techniki średnio-wysokiej. W wyniku sprzeciwu ekspertów nie zostały natomiast do niej włączone wyroby spełniające, zgodnie z wynikami obliczeń, kryteria zaliczania do wysokiej techniki, lecz produkowane w działach zaliczonych, zgodnie z listą dziedzinową, do techniki niskiej i średnio--niskiej. Głównym problemem przy kon-struowaniu listy wyrobów stanowił prze-mysł samochodowy. W przypadku meto-dy dziedzinowej przemysł samochodowy jako całość zaklasyfikowany został do ka-tegorii średnio-wysokiej techniki. Z tego powodu oraz z uwagi na duży udział prze-mysłu samochodowego w handlu między-narodowym, zdecydowano ostatecznie nie umieszczać na oficjalnej liście wyrobówwysokiej techniki grup wyrobów tego przemysłu, spełniających kryteria zali-czania do wysokiej techniki.

Jednocześnie przyjęta metoda szacowania intensywności B+R dyskryminuje te dzie-dziny i grupy wyrobów, w których w ba-danym okresie ma miejsce szybki wzrost produkcji/sprzedaży (szybszy niż wzrost nakładów na działalność B+R), spowodo-wane wzrostem popytu lub/i dynamiczną polityką handlową w danej branży.

186

Aktualnie OECD w ramach kontynuacji prac nad rozwojem metody produktowej opracowuje nową bazę danych dotyczącą handlu zagranicznego wyrobami wysokiej techniki w oparciu o listę z 1995 r.

W grupie wyrobów zaliczonych do wyso-kiej techniki wyodrębniane są dodatkowo dwie dalsze kategorie:

– ultrawysoka technika (technika „brze-gowa” – leading-edge products, le-ading-edge technology) – jest to gru-pa wyrobów wysokiej techniki odzna-czająca się najwyższą intensywnością B+R, wynosząca powyżej 8,5% war-tości sprzedaży. Z reguły wyroby za-liczane do tej kategorii podlegają w znacznym stopniu różnym formom protekcjonizmu publicznego (np. ae-ronautyka, energia nuklearna, uzbro-jenie);

– technika wysokiego poziomu (high-le-vel technology, high-level commodi-ties) – to wyroby o bardziej masowym charakterze, których produkcja i han-del w skali międzynarodowej odby-wają się zgodnie z zasadami wolnego rynku.

Pojęcie wysokiej techniki wykorzystywa-ne jest również ostatnio w analizach doty-czących tzw. przemysłów i usług opartych na wiedzy (knowledge-based industries and services). To nowe pojęcie stworzone zostało w celu zebrania w jednej, zbiorczej kategorii dziedzin o wysokiej intensyw-ności B+R, stosujących na szeroką skalę technologie informacyjne i komunikacyj-ne (ICT) oraz posiadających najwyższe udziały osób wysoko kwalifikowanychwśród zatrudnionego personelu. Oprócz dziedzin zaliczanych do wysokiej i śred-nio-wysokiej techniki kategoria ta obej-

muje „banki, ubezpieczenia i inne usłu-gi świadczone przedsiębiorstwom” oraz usługi takie jak ochrona zdrowia i eduka-cja (w sektorze przedsiębiorstw).

W latach 90. w krajach tzw. triady: Sta-nach Zjednoczonych, Japonii i Unii Eu-ropejskiej udział wyrobów wysokiej tech-niki w eksporcie ogółem systematycznie wzrastał, osiągając w roku 2000, w przo-dującej pod tym względem Irlandii, po-ziom 41%, a w USA i Japonii odpowied-nio: 30% i 27%. W Polsce od początku dekady lat 90. udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie utrzymuje się cały czas na poziomie zaledwie ok. 2–3%. W roku 2003 wynosił on 2,6% i był nie-co wyższy niż w roku 2002, w którym wynosił 2,2%. Warto wszakże dodać, że w roku 2003 wartość bezwzględna eks-portu wyrobów wysokiej techniki (w ce-nach bieżących) wzrosła o blisko połowę (45,3%) w stosunku do roku poprzednie-go. Według analiz przeprowadzonych przez Sekretariat OECD Polska należy wraz z Grecją, Australią, Turcją, Nową Zelandią i Islandią, do grupy krajów tej organizacji o największej względnej prze-wadze (comparative advantage by tech-nology intensity) w sektorach: średnio--niskiej i niskiej techniki i zarazem o naj-większym względnym braku przewagi (comparative disadvantage by technology intensity) w sektorach: wysokiej i śred-nio-wysokiej techniki.

Krzysztof B. MATUSIAK

Literatura: [1] Z. Wysokińska, Konkurencyj-ność w międzynarodowym i globalnym han-dlu technologiami, PWN, Warszawa 2001 [2] Definicje pojęć z zakresu statystyki naukii techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 98–104 [3] Nauka i technika w 2003 r., GUS, Warsza-wa 2005, s. 144–195.

187

WZÓR PRZEMYSŁOWY [industrial design]

to zgodnie z Ustawą prawo własności przemysłowej z dn. 30.06. 2000 r., nowa i posiadająca indywidualny charakter po-stać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, kon-turów, kształtów, kolorystykę, struktu-rę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację (art. 102). Podkreślić trze-ba, że wzorem przemysłowym jest kon-kretny przedmiot – wytwór, wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowa-nie, symbole graficzne oraz kroje pismatypograficznego, z wyłączeniem progra-mów komputerowych. Za wytwór uwa-ża się także:

– przedmiot składający się z wielu wy-mienialnych części składowych, umoż-liwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie (wytwór złożony);

– część składową, jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje wi-doczna w trakcie jego zwykłego uży-wania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwa-cji, obsługi lub naprawy;

– część składową, jeżeli może być przed-miotem samodzielnego obrotu.

Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowa-nie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób (art. 103). Wzór uważa się za iden-tyczny z udostępnionym publicznie także wówczas, gdy różni się od niego jedynie nieistotnymi szczegółami (art. 104).

Ani nowość, ani oryginalność wzoru nie podlegają sprawdzeniu w procesie reje-stracji przez Urząd Patentowy.

Nie podlega ochronie jako wzór przemy-słowy przedmiot będący wynikiem reali-zacji wyłącznie cech technicznych lub funkcjonalnych (art. 102). Niektóre wzory przemysłowe, które spełniają kryteria dla wzorów przemysłowych podlegających ochronie, z mocy prawa chronione być nie mogą. Ma to miejsce gdy (art. 106):

– udzielenie ochrony byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobry-mi obyczajami;

– wzór zawiera oznaczenia, które nie mogą być przedmiotem ochrony.

Nie mogą być przedmiotem ochrony ozna-czenia, które (art. 131):

– zawierają nazwę lub skrót nazwy Rze-czypospolitej Polskiej, bądź jej sym-bole (godło, barwy lub hymn), nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości, znaki sił zbrojnych, organizacji paramilitarnych lub sił po-rządkowych, reprodukcje polskich or-derów, odznaczeń lub odznak honoro-wych, odznak lub oznak wojskowych, bądź innych oficjalnych lub powszech-nie używanych odznaczeń i odznak, w szczególności administracji rzą-dowej czy samorządu terytorialnego albo organizacji społecznych działa-jących w ważnym interesie publicz-nym, gdy obszar działania tych orga-nizacji obejmuje cały kraj lub znaczną jego część, jeżeli zgłaszający nie wy-każe się uprawnieniem, w szczegól-ności zezwoleniem właściwego orga-nu państwa albo zgodą organizacji na używanie oznaczenia w obrocie;

188

– zawierają skróty nazw bądź symbole (herby, flagi, godła) obcych państw,organizacji międzynarodowych, a tak-że przyjęte w obcych państwach urzę-dowe oznaczenia, stemple kontrol-ne i gwarancyjne, jeżeli zakaz taki wynika z umów międzynarodowych, chyba, że zgłaszający wykaże się ze-zwoleniem właściwego organu, któ-re uprawnia go do używania takich oznaczeń w obrocie;

– zawierają urzędowo uznane oznacze-nia przyjęte do stosowania w obrocie, w szczególności znaki bezpieczeń-stwa, znaki jakości lub cechy legali-zacji, w zakresie, w jakim mogłoby to wprowadzić odbiorców w błąd co do charakteru takich oznaczeń, o ile zgła-szający nie wykaże, że jest uprawnio-ny do ich używania;

– zawierają elementy będące symbolami, w szczególności o charakterze religij-nym, patriotycznym lub kulturowym, których używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję na-rodową.

Prawo wyłączne korzystania z wzorów przemysłowych, to prawo z rejestracji wzoru przemysłowego (art. 105). Prawo to oznacza monopol korzystania z wzoru w sposób zawodowy lub zarobkowy na terenie Polski przez okres 25 lat od do-konania zgłoszenia w Urzędzie Patento-wym. Właściciel prawa ochronnego ma prawo do zakazania wytwarzania, wpro-wadzania do obrotu lub importowania dla celów handlowych wytworów będących naśladownictwem chronionego wzoru. Za-kres przedmiotowy prawa z rejestracji na wzór przemysłowy określają łącznie ry-sunek wzoru i jego istotne cechy wskaza-ne w opisie (art. 107). Wzory przemysło-

we mogą być rozpatrywane jako utwory i wtedy ich ochrona definiowana jest przezUstawę o prawie autorskim i prawach po-krewnych z dn. 4.02.1994 r.

Ustawa wskazuje tylko jeden przypadek, kiedy nie narusza się prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Dotyczy to korzy-stania ze wzoru dotyczącego środków ko-munikacji i ich części lub urządzeń, któ-re znajdują się na obszarze RP czasowo, a także przedmiotów które znajdują się na obszarze RP w tranzycie (art. 115).

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z późn. zm. [2] W. Kotarba, Ochro-na własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

WZÓR UŻYTKOWY [utility model]

to zgodnie z Ustawą Prawo Własności Przemysłowej z dn. 30.06.2000 (art. 94), nowe i użyteczne rozwiązanie o charakte-rze technicznym, dotyczące kształtu, bu-dowy lub zestawienia przedmiotu o trwa-łej postaci. Wzorem użytkowym jest więc zawsze przedmiot. Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli po-zwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Wobec wzoru użytkowego, który może podlegać ochro-nie, analogicznie jak wobec →wynalaz-ku, oczekuje się nowości i możliwości wykorzystania. Nie oczekuje się jednak od nich nieoczywistości (poziomu wy-nalazczego). Wzór użytkowy może być więc rozwiązaniem zupełnie oczywistym, o ile nosi znamiona użyteczności i nie

189

był wcześniej ujawniony. Wobec wzorów użytkowych stosuje się analogiczne,wy-łączenia z ochrony, jak wobec wynalaz-ków (art. 100).

Prawo wyłącznego korzystania z wzoru użytkowego to prawo ochronne na wzór użytkowy (art. 95). Przez uzyskanie pra-wa ochronnego nabywa się prawo wy-łącznego korzystania ze wzoru użytko-wego w sposób zarobkowy lub zawodo-wy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronne-go wynosi dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzę-dzie Patentowym. Zakres przedmiotowy prawa ochronnego określają zastrzeże-nia ochronne, które stanowią część opisu ochronnego (art. 96). Ograniczenia pra-wa ochronnego na wzór użytkowy są ana-logiczne jak ograniczenia w stosunku do patentów na rozwiązania dotyczące pro-duktów (art. 100).

Krzysztof GULDA

Literatura: [1] Ustawa Prawo Własności Prze-mysłowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z późn. zm. [2] W. Kotarba, Ochro-na własności przemysłowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa 2000.

ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI [the management of innovation]

to oparte na posiadanych zasobach poszu-kiwanie takich rodzajów innowacji, które powodują, że proces innowacji staje się bardziej efektywny w konfrontacji z wy-zwaniami, jakie stawiają przed organiza-cją rynek, konkurencja, klient. Obejmu-je ono wybór nowej techniki, technologii, organizacji pracy, kwestie pozyskiwania

nowych rozwiązań, różne sposoby ich wykorzystania, z uwzględnieniem kwestii prawnych, ekonomiczno-finansowych, ad-ministracyjnych, społecznych, struktural-no-procesowych, środowiskowych i stra-tegicznych. Złożoność procesów innowa-cyjnych wymaga systemowego podejścia do zarządzania tą sferą działalności – in-nowacja jest pracą zorganizowaną, sys-tematyczną i racjonalną.[3] Zasadne jest więc tworzenie na użytek każdego przed-siębiorstwa koncepcyjnej struktury zarzą-dzania działalnością. Obejmuje ona 5 ka-tegorii: strategię, strukturę, technologię, zadania i ludzi.

Zasadne jest także podejście procesowe do zarządzania innowacjami, polegające na integracji poszczególnych faz i czynno-ści składających się na proces innowacyj-ny, tj. przygotowania innowacji i jej efek-tywnego wdrożenia do praktyki i dyfuzji. Możliwości przeprowadzenia takiego po-dejścia do zarządzania innowacjami zale-żą od zasobów i kompetencji firm. Dużefirmy są w stanie ustrukturyzować pro-ces innowacyjny w sposób bardzo roz-budowany, obejmując koordynacją wiele faz i zróżnicowanych czynności, podczas gdy małe firmy pracują zwykle w sposóbnieformalny.

Współczesne zarządzanie innowacjami cechuje się:

– orientacją rynkową uwzględniającą oczekiwania klienta oraz konkuren-cję;

– rozwiniętymi relacjami występującymi pomiędzy nauką, innowacjami, a go-spodarką;

– kreowaniem modelu sieci uwzględ-niającej trzy wzajemnie powiązane

190

elementy: podmioty (uczestniczące w procesie innowacji), działania i za-soby;

– tworzeniem systemu informacji na potrzeby organizacji dla wszystkich faz procesu innowacji oraz organiza-cji realizujących i wdrażających inno-wacje;

– kreowaniem w organizacjach czynni-ków stymulujących rozwój innowacji, takich jak informacja i wiedza. Prze-jawem ich rozwoju jest powstawanie nowych pomysłów oraz efektywność przetwarzania ich w innowacje pro-duktowe, procesowe i usługowe.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] J. Baruk, Zarządzanie działal-nością innowacyjną [w:] M. Brzeziński (red.), Zarządzanie innowacjami technicznymi i orga-nizacyjnymi, Difin, Warszawa 2001 [2] A. Po-mykalski, Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa 2001 [3] P. F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992 [4] J. Bogdanienko, M. Haf-fer, W. Popławski, Innowacyjność przedsię-biorstw, Uniwersytet im. Mikołaja Koperni-ka, Toruń 2004.

ŹRÓDŁA INNOWACJI [sources of innovation]

to pojęcie ściśle związane z zagadnie-niem tworzenia i pozyskiwania wiedzy technicznej. Dla innowatorów wprowa-dzających nowe rozwiązania istotne zna-czenie ma bowiem rozpoznanie i zapew-nienie sobie dostępu do różnorodnych źródeł, z których można czerpać impul-sy i inspiracje do opracowania nowych rozwiązań, czy też gotowe rozwiązania.

Pojęcie to jest wieloznaczne, wypełnione wieloraką treścią. Zazwyczaj uważa się, że obejmuje ono zarówno impulsy, przyczy-ny, jak i miejsca (instytucje, grupy osób), tworzenia nowej wiedzy technicznej oraz czynniki warunkujące ten proces.

W literaturze poświęconej działalności innowacyjnej można spotkać wiele róż-nych ujęć pojmowania źródeł innowacji. Z punktu widzenia pojedynczego kraju często przyjmuje się tradycyjny podział źródeł innowacji, w którym wyróżnia się trzy podstawowe źródła: (i) własne bada-nia naukowe, (ii) obca myśl techniczna i (iii) działalność wynalazczo-racjonali-zatorska. W tym ujęciu źródła krajowe reprezentują rodzime instytucje badaw-czo-rozwojowe i indywidualni wynalazcy, natomiast źródła zagraniczne stanowią li-cencje, know-how, import nowoczesnych maszyn i urządzeń oraz inne formy trans-feru obcych rozwiązań technicznych.

W innym ujęciu (z punktu widzenia przed-siębiorstwa wdrażającego zmiany), można wymienić następujące źródła kreowania zmian: (i) transfer technologii; (ii) dzia-łalność sfery B+R; (iii) prowadzenie ba-dań marketingowych rynku krajowego i zagranicznego; (iv) wykorzystanie me-tod gromadzenia pomysłów, np. „burzy mózgów”; (v) doradztwo firm konsultin-gowych; (vi) stymulowanie postaw pra-cowników i kierownictwa.

P.F. Drucker, wybitny znawca proble-matyki innowacji, wyróżnia siedem źró-deł okazji do innowacji, które należy przede wszystkim śledzić, a następnie wprowadzać jako zmiany do praktyki gospodarczej. Dzieli je na wewnętrzne (czyli znajdujące się wewnątrz każdego przedsiębiorstwa i dostrzegalne dla ludzi z przedsiębiorstwa) i zewnętrzne (tzn. wią-

191

żące się ze zmianami w otoczeniu przed-siębiorstwa czy przemysłu). Wewnętrz-ne źródła okazji do innowacji obejmują: (1) nieoczekiwane powodzenie lub nie-powodzenie oraz nieoczekiwane zdarze-nie zewnętrzne, (2) niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem o niej, (3) innowacja wynikająca z potrzeb pro-cesu, (4) zmiany w strukturze przemysłu lub strukturze rynku. Natomiast zewnętrz-ne źródła okazji do innowacji to: (5) de-mografia, (6) zmiany w postrzeganiu, na-strojach, wartościach oraz (7) nowa wie-dza zarówno w dziedzinie nauk ścisłych, jak i innych.[1]

Innowacje mogą wyniknąć z analizy jed-nego ze źródeł wewnętrznych, jak i za-stosowania nowej wiedzy. Bardziej wia-rygodne i przewidywalne są wewnętrz-ne źródła okazji do innowacji, niż źródła zewnętrzne. Za najmniej efektywne, jako źródło innowacji, traktowana jest „nowa wiedza” z uwagi na wysoką nieprzewidy-walność skutków technicznych i ekono-micznych wprowadzanej zmiany.

Koncepcja E. v Hippela określana mianem „funkcjonalnych źródeł innowacji” zakła-da, że w procesie tworzenia i realizacji nowego rozwiązania technicznego biorą udział różne przedsiębiorstwa i instytucje, które są wzajemnie powiązane w sposób funkcjonalny i które czerpią z tego proce-su rozmaite korzyści ekonomiczne, tech-

niczne i rynkowe. Partnerami tego procesu są: wytwórcy wyrobu lub usługi, klienci, użytkownicy, dostawcy i kooperanci oraz inne podmioty biorące w nim udział. w ra-mach tej funkcjonalnej współpracy part-nerzy wymieniają między sobą – także w sposób nieformalny – informacje ryn-kowe i techniczne, know-how, prototypy, koncepcje i pomysły, które są inspiracją do powstania nowego rozwiązania technicz-nego, a następnie podjęcia jego zastosowa-nia produkcyjnego. Koncepcja ta stwarza nowe wymagania dla przedsiębiorstw re-alizujących innowacje lub korzystających z osiągnięć technicznych swoich partne-rów, zwracając ich uwagę na znaczenie ze-wnętrznych źródeł innowacji oraz koniecz-ność współpracy formalnej i nieformalnej z dostawcami i użytkownikami swoich wy-robów lub usług.

Edward STAWASZ

Literatura: [1] P. F. Drucker, Innowacje i przed-siębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warsza-wa 1992 [2] E. v Hippel, The Sources of In-novation, Oxford University Press, New York 1995 [3] Oslo Manual. The Measurement of scientific and technological activities. Propo-sed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Euro-stat, Paris 1997 [4] A. Pomykalski, Innowa-cje, Politechnika Łódzka, Łódź 1997 [5] E. Stawasz, Innowacje a mała firma, Uniwersy-tet Łódzki, Łódź 1999.

192

WYKAZ POJĘĆ SŁOWNIKA W JĘZYKU ANGIELSKIM:

ACADEMIC ENTREPRENEURSHIP .................................................................. 131ACADEMIC ENTREPRENEURSHIP INCUBATOR .......................................... 13 BENCHMARKING ................................................................................................. 17BRANCH R&D UNITS .......................................................................................... 79BUSINESS ANGELS .............................................................................................. 15BUSINESS SUPPORT CENTER .......................................................................... 105CENTER OF ADVANCED TECHNOLOGIES ...................................................... 26CLUSTER ................................................................................................................ 81COMPETITIVE ADVANTAGE ............................................................................ 135COMPETITIVENESS AND INNOVATION PROGRAM ................................... 121CORPORATE VENTURE CAPITAL, CORPORATE VENTURING ................... 85CREATIVITY, CREATIVE THINKING ................................................................. 89DETERMINANTS OF INNOVATION ACTIVITY ............................................... 30DUE DILLIGENCE ................................................................................................. 33E-LEARNING ......................................................................................................... 40ENTREPRENEUR & ENTREPRENEURSHIP .................................................... 127EU FRAMEWORK PROGRAMME FOR RESEARCH

AND TECHNOLOGICAL DEVELOPMENT ................................................ 121EURO INFO CENTRES – EIC ............................................................................... 20EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD ....................................................... 44EUROPEAN PATENT ........................................................................................... 116EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION ................................................ 48EXCELLENCE CENTER ....................................................................................... 25FINANCE GAP ....................................................................................................... 94FORESIGHT ............................................................................................................ 51GRANT .................................................................................................................... 60HIGH TECHNOLOGY, HIGH-TECH .................................................................. 182INDUSTRIAL DESIGN ........................................................................................ 187INDUSTRIAL PROPERTY ................................................................................... 176INDUSTRIAL PROPERTY RIGHTS ................................................................... 119INFORMATION SOCIETY .................................................................................. 150INNOVATING ENTERPRISE .............................................................................. 133INNOVATING REGIONS IN EUROPE ................................................................. 70

193

INNOVATION ......................................................................................................... 65INNOVATION ACTIVITY ...................................................................................... 37INNOVATION AND BUSINESS CENTRES ....................................................... 107INNOVATION POLICY ........................................................................................ 117INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) ............................................................. 66INTELLECTUAL PROPERTY ............................................................................. 176INTERNET .............................................................................................................. 77INTRAPRENEUR ................................................................................................. 124INVENTION .......................................................................................................... 180INVESTMENT READINESS ................................................................................. 60INVESTMENT STAGES ........................................................................................ 42ISO STANDARD ................................................................................................... 103JOINT RESEARCH CENTRE – JRC ................................................................... 178JOINT VENTURE ................................................................................................... 80KNOW HOW ........................................................................................................... 83KNOWLEDGE-BASED ECONOMY .................................................................... 57KONDRATIEFF LONG WAVE CYCLES .............................................................. 29LEARNING REGION ........................................................................................... 137LICENCE ................................................................................................................. 91LISABON STRATEGY ......................................................................................... 153LOCAL GUARANTEE FUND ............................................................................... 53LOCAL LOAN FUND ............................................................................................ 93MEGASCIENCE, BIG SCIENCE .......................................................................... 96MEZZANINE .......................................................................................................... 97MILIEU ENTERPRENEURIAL INNOVANTE [FRANC.] .................................. 72MILIEU INTERNATIONALISANT [FRANC.] .................................................. 172MODEL ................................................................................................................... 98NATIONAL DEVELOPMENT PLAN .................................................................... 98NATIONAL INNOVATION SYSTEM ................................................................... 99NEW TECHNOLOGY-BASED FIRMS, TECHNOLOGY FIRM ......................... 49OSLO MANUAL ................................................................................................... 159PATENT ................................................................................................................. 115PRODUCT DEVELOPMENT STAGE ................................................................... 28PROTOTYPE ........................................................................................................ 124R&D SECTOR ....................................................................................................... 148

194

REGIONAL FINANCING INSTITUTIONS ........................................................ 141REGIONAL INNOVATION STRATEGY ............................................................. 139REGIONAL INNOVATION SYSTEM ................................................................. 142RESEARCH AND DEVELOPMENT CENTER .................................................... 24RESEARCH AND EXPERIMENTAL DEVELOPMENT R&D ............................ 36SATELLITE ACCOUNTS FOR R&D .................................................................. 136SEED FUND ............................................................................................................ 55SERVICE INNOVATIONS ...................................................................................... 67SOURCES OF INNOVATION .............................................................................. 190SPIN-OFF .............................................................................................................. 149SPIN-OUT [INTERNAL START-UP] .................................................................. 149SYNERGY ............................................................................................................. 158TECHNOLOGY BALANCE OF PAYMENT ......................................................... 18TECHNOLOGY COMMERCIALIZATION .......................................................... 84TECHNOLOGY CREDIT ....................................................................................... 91TECHNOLOGY IMPROVEMENT DESIGN ...................................................... 123TECHNOLOGY INCUBATOR............................................................................... 61TECHNOLOGY PARK ......................................................................................... 111TECHNOLOGY TRANSFER ............................................................................... 168TECHNOLOGY TRANSFER CENTER ................................................................ 21TECHNOPOL ........................................................................................................ 160TELEWORK .......................................................................................................... 162TERM SHEET ....................................................................................................... 167THE MANAGEMENT OF INNOVATION .......................................................... 189THE NATIONAL SME SERVICES NETWORK ................................................... 86THE TRANSILIENCE MAP ................................................................................... 95TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) ...................................................... 167TYPES OF INNOVATIVE ENTERPRISES ......................................................... 146TYPES OF INNOVATIONS .................................................................................. 143UNITARY PATENT ............................................................................................... 117UTILITY MODEL ................................................................................................. 188VENTURE CAPITAL ........................................................................................... 174VENTURE CAPITAL FOUNDS ............................................................................ 56VENTURE MANAGEMENT ............................................................................... 174

195

INFORMACJE O AUTORACH:

Aleksander Bąkowski, dr

Zatrudniony w Krajowym Punkcie Kon-taktowym Programów Badawczych UE. Ekspert w zakresie programów Unii Eu-ropejskiej, zwłaszcza Programów Ramo-wych i Funduszy Strukturalnych. Koordy-nator Programu UE Badania i Innowacje w Polsce. Od roku 2000 związany z Krajo-wym Punktem Kontaktowym Programów Badawczych UE, jako konsultant i kierow-nik Zespołu ds. Innowacji i MSP. Posiada piętnastoletnie doświadczenie w zakresie zarządzania projektami innowacyjnymi i realizacji projektów w zakresie komer-cjalizacji wyników badań naukowych, transferu technologii, wspierania przed-siębiorstw innowacyjnych. Konsultant w zakresie polityki innowacyjnej na po-ziomie krajowym i regionalnym oraz in-strumentów wdrażania tej polityki; eks-pert w projektach krajowych i międzyna-rodowych. Od roku 2003 współpracuje z Ministerstwem Gospodarki w zakresie programowania sektorowych programów operacyjnych funduszy strukturalnych. Członek Zarządu Stowarzyszenia Orga-nizatorów Ośrodków Innowacji i Przed-siębiorczości w Polsce.

Paweł Głodek, dr

Adiunkt w Katedrze Przedsiębiorczości i Polityki Przemysłowej na Wydziale Za-rządzania Uniwersytetu Łódzkiego. Eks-pert w zakresie finansowania przedsię-wzięć innowacyjnych. Zainteresowania badawcze: zagadnienia przedsiębiorczości i funkcjonowania małych przedsiębiorstw, innowacji i transferu technologii. Posiada znaczące doświadczenie badawcze i edu-

kacyjne w zakresie kierowania i realizacji projektów badawczych z zakresu przed-siębiorczości, ekonomiki finansowaniamałych i średnich przedsiębiorstw, inno-wacji i transferu technologii. Współpra-cuje z licznymi instytucjami wspierający-mi rozwój innowacji i transfer technolo-gii oraz finansowanie MSP. WykładowcaPodyplomowego Studium Komercjalizacji Nauki i Technologii realizowanego przez Uniwersytet Łódzki wraz z University of Texas w Austin (polski odpowiednik pro-gramu Master of Science in Science and Technology Commercialization). Autor licznych publikacji z zakresu finansowa-nia projektów innowacyjnych oraz ma-łych i średnich przedsiębiorstw.

Mariusz Gołębiowski

Doktorant na Wydziale Zarządzania Uni-wersytetu Łódzkiego. Zajmuje się fore- sight’em, innowacjami i transferem tech-nologii. Uczestnik zagranicznych pro-gramów edukacyjnych i szkoleniowych (studia w Niemczech i Finlandii). Od li-stopada 2005 r. menedżer w Stowarzysze-niu Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce.

Krzysztof Gulda

Absolwent Uniwersytetu Warszawskie-go. Dyrektor Departamentu Innowacyj-ności Ministerstwa Gospodarki. Posia-da wieloletnie doświadczenie w zakresie organizacji transferu technologii i akty-wizacji przedsiębiorczości akademickiej zdobyte m.in. w Uniwersyteckim Ośrod-ku Transferu Technologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badaw-cze: własność intelektualna, polityka inno-wacyjna, instrumenty wsparcia transferu

196

technologii do małych i średnich przed-siębiorstw. Autor szeregu publikacji, opra-cowań i ekspertyz.

Aleksandra Jewtuchowicz, prof. UŁ, dr hab.

Dyrektor Instytutu Gospodarki Przestrzen-nej na Wydziale Ekonomiczno-Socjolo-gicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Kie-rownik Zakładu Ekonomiki Regional-nej i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. Ekspert w zakresie ekonomi-ki regionalnej i lokalnej oraz gospodarki przestrzennej. Specjalista w zakresie go-spodarki przestrzennej, ekonomiki i za-rządzania miastem i regionem, rozwo-ju lokalnego. Zainteresowania i badania naukowe dotyczą zagadnień związanych z procesami globalizacji, integracji euro-pejskiej i europejskiej polityki regional-nej, powstawaniem i rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw, innowacyjny-mi środowiskami przedsiębiorczości i or-ganizacją transferu technologii, lokaliza-cją i strategiami rozwoju przedsiębiorstw. Ekspert i konsultant naukowy w zakresie strategii rozwoju miast, gmin i regionów oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Jest członkiem i uczestniczy w pracach wie-lu organizacji naukowych krajowych i za-granicznych jak: Regional Science As-sociation, Regional Science Association Association de Science Régionale de Lan-gue Française, Europejskie Stowarzysze-nie Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Oddział Polski, Międzyna-rodowa Akademia Nauk Organizacji i Za-rządzania, członek założyciel Sekcji Pol-skiej, Komitet Przestrzennego Zagospoda-rowania Kraju PAN, ŁTN, i inne. Autorka i współautorka ponad 90 publikacji wy-dawanych w języku polskim i językach

obcych, wykonawca i współwykonawca ponad 20 ekspertyz.

Michał Klepka

Absolwent Szkoły Głównej Gospodar-stwa Wiejskiego w Warszawie. Dokto-rant na Wydziale Zarządzania Uniwer-sytetu Łódzkiego. Od 4 lat specjalista Krajowego Punktu Kontaktowego Pro-gramów Badawczych UE (KPK). Obsza-ry specjalizacji: polityka innowacji, poli-tyka regionalna, instrumenty wspierania innowacyjności MSP, regionalne strate-gie innowacji. Menedżer Sieci Regional-nych Strategii Innowacji w Polsce – Inte-gRIS. Autor raportów w zakresie regional-nych mechanizmów wspierania innowacji, efektów regionalnych strategii innowacji w Polsce dla instytucji rządowych i orga-nizacji pozarządowych. Uczestnik wie-lu krajowych i międzynarodowych pro-gramów i projektów. Od sierpnia 2005 roku, menedżer projektu Ministerstwa Spraw Zagranicznych: „Budowanie przy-jaznych warunków dla rozwoju innowa-cyjnych przedsiębiorstw Ukrainy poprzez mechanizmy regionalne”. Od październi-ka 2005 roku kierownik Punktu Kontak-towego Polskich Regionów na Ukrainie. Ekspert w projektach wspierających roz-wój innowacyjny regionów.

Karol Lityński, dr inż.

Od 2000 roku wiceprezes Fundacji Cen-trum Innowacji FIRE. Od 15 lat zajmu-je się zagadnieniami akademickich in-kubatorów przedsiębiorczości, a także problematyką komercjalizacji i transferu technologii z ośrodków akademickich do przemysłu. W latach 1997–2001 doradca w Ministerstwie Gospodarki ds. polityki

197

innowacyjnej, MSP i zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji. W la-tach 2001–2002 Prezes Agencji Techni-ki i Technologii. Aktualnie współpracu-je z Polską Agencją Rozwoju Przedsię-biorczości i Agencją Rozwoju Przemysłu w zakresie: form wspierania przedsię-wzięć innowacyjnych i zagadnień doty-czących funkcjonowania parków prze-mysłowych. Od września 2005 r. członek Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia Or-ganizatorów Ośrodków Innowacji i Przed-siębiorczości w Polsce. Od 1972 r. zwią-zany z Politechniką Warszawską.

Krzysztof B. Matusiak, dr

Pracownik naukowo-badawczy i wykła-dowca w Instytucie Ekonomii Uniwersy-tetu Łódzkiego. Zainteresowania badaw-cze dotyczą zagadnień przedsiębiorczości i samozatrudnienia, małych firm, innowa-cji i transferu technologii, funkcjonowa-nia rynków pracy oraz instytucjonalnych form wspomagania rozwoju regionalne-go. Posiada piętnastoletnie doświadcze-nie w kierowaniu i realizacji projektów badawczych i aplikacyjnych w dziedzi-nie inkubacji przedsiębiorczości i inno-wacji, transferu technologii oraz rozwoju regionalnego w Polsce i w Europie Środ-kowo-Wschodniej. Szeroko współpracu-je z wieloma instytucjami europejskimi, rządowymi, samorządowymi i pozarzą-dowymi. W latach 1996–1998 ekspert Projektu Banku Światowego w zakresie przedsiębiorczości w Polsce. W latach 2002–2004 pełnił funkcję rektora Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Społecznej w Ostro-łęce. Autor lub współautor ponad 120 pu-blikacji i ekspertyz. Od września 2005 r. Prezes Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczo-ści w Polsce.

Małgorzata Matusiak, dr

Absolwentka kierunku socjologia na Uni-wersytecie Łódzkim w zakresie Aktywiza-cji Społeczności Lokalnych (1998), absol-wentka Podyplomowego Studium Orga-nizacji i Zarządzania Przedsiębiorczością (1998), absolwentka Studium Doktoranc-kiego Socjologii na Uniwersytecie Łódz-kim (2004). Doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii (2005) – „Postawy studentów wobec pracy w perspektywie społeczeństwa informacyjnego”. Zainte-resowania badawcze: organizacje poza-rządowe, społeczeństwo informacyjne, za-stosowanie nowych technologii w sytuacji pracy, elastyczne formy pracy i zatrudnie-nia, nowe zjawiska towarzyszące współ-czesnej pracy (pracoholizm, siecioholizm, wypalenie zawodowe), społeczne skutki postępu technologicznego. Uczestniczka projektów badawczych dotyczących inno-wacji i aktywizacji gospodarczej. Autor-ka publikacji na temat: postaw studentów wobec pracy, ośrodków innowacji i przed-siębiorczości, współczesnych, niekorzyst-nych zjawisk na rynku pracy.

Marzena Mażewska

Dyrektor Gdańskiego Towarzystwa Edu-kacji Obywatelskiej, specjalistka z zakresu organizacji i zarządzania przedsiębiorczo-ścią. Posiada piętnastoletnie doświadcze-nie w doradztwie dla MSP oraz instytucji otoczenia biznesu. Współrealizatorka kil-kudziesięciu projektów związanych z roz-wojem sektora MSP. W latach 1996–1998 ekspert Projektu Banku Światowego w za-kresie przedsiębiorczości w Polsce. Od 1998 roku konsultant Programu Rozwo-ju Ekonomiki i Przedsiębiorczości Open Society Instytute w Nowym Jorku na Eu-ropę Wschodnią i Azję Centralną. Autorka

198

i współautorka 15 książek opublikowanych w Polsce, Kazachstanie i na Ukrainie.

Piotr Niedzielski, prof. US, dr hab.

Kierownik Katedry Efektywności Innowa-cji na Wydziale Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego. Za-interesowania badawcze: ocena projektów gospodarczych, zarządzanie innowacjami, ekonomika i organizacja transportu. W la-tach 2000–2005 pełnił funkcję Prorektora Wyższej Szkoły Zawodowej OECONOMI-CUS, Polskiego Towarzystwa Ekonomicz-nego w Szczecinie. Od 2005 r. Prodziekan ds. Studiów Dziennych na Wydziale Za-rządzania i Ekonomiki Usług Uniwersyte-tu Szczecińskiego. Autor i współautor po-nad 100 publikacji, opracowań i ekspertyz dla praktyki życia gospodarczego.

Aleksandra Nowakowska, dr

Absolwentka Wydziału Ekonomiczno-So-cjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Regio-nalnej i Ochrony Środowiska Uniwersy-tetu Łódzkiego. Ekspert w zakresie instru-mentów programowania rozwoju lokalnego i regionalnego. Zainteresowania badawcze: regiony uczące się, wpływ innowacji na rozwój lokalny i regionalny. Uczestnicz-ka projektów badawczych dotyczących rozwoju regionalnego, środowisk innowa-cyjnych i MSP. Autorka szeregu ekspertyz i publikacji. Kierowała opracowaniem kil-kunastu strategii rozwoju lokalnego.

Edward Stawasz, prof. UŁ, dr hab.

Kierownik Katedry Przedsiębiorczości i Polityki Przemysłowej Uniwersytetu

Łódzkiego. Zainteresowania badawcze dotyczą: przedsiębiorczości i zarządza-nia small biznesemi. Ekspert w zakresie innowacji i transferu technologii. Posia-da dwudziestopięcioletnie doświadcze-nie w kierowaniu i realizacji projektów badawczych i aplikacyjnych w dziedzi-nie restrukturyzacji przedsiębiorstw oraz przedsiębiorczości i innowacji, transferu technologii, rozwoju regionalnego w Pol-sce i Europie Środkowo-Wschodniej. Sze-roko współpracuje z wieloma instytucjami europejskimi, rządowymi, samorządowy-mi i pozarządowymi. Autor lub współau-tor ponad 150 publikacji i ekspertyz. Czło-nek Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Łodzi. Członek Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczo-ści w Polsce i European Council of Small Business.

Krzysztof Zasiadły

Absolwent Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Poznaniu. Ekspert ONZ, USAID, Ban-ku Światowego, UE. 22 lata doświadczeń w dziedzinie transferu technologii, inkuba-cji przedsiębiorczości i innowacji oraz roz-woju regionalnego w Polsce, Europie Środ-kowej i Wschodniej, Azji Centralnej. Od ukończenia studiów współpracuje ze śro-dowiskiem naukowym. W 1990 r. był or-ganizatorem, a następnie prezesem Wiel-kopolskiego Centrum Innowacji i Przed-siębiorczości SA w Poznaniu, pierwszego w Polsce inkubatora innowacji i przed-siębiorczości. Był założycielem i w la-tach 1993–1999 prezesem Stowarzysze-nia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce. Od 2000 roku współpracuje z Krajowym Punktem Kontaktowym Programów Badawczych UE w Warszawie. Od 1991 jest wicepre-

199

zesem Międzynarodowej Grupy Roboczej Centrów Innowacji w Europie Środkowej i Wschodniej, której był założycielem. Od 1998 r. jest Wiceprezesem Międzynaro-dowej Grupy Ekspertów Parków Nauko-

wych i Centrów Innowacji SPICE z sie-dzibą w Berlinie i Poznaniu. Jest autorem, współautorem i redaktorem 32 książek opu-blikowanych w Polsce, USA, Niemczech, Kazachstanie i na Ukrainie.