Awiatorka, olej na ptnie, Andrzej Sznejweis(24 kwietnia br. artysta otwiera w Opolu, przy ul. Krakowskiej 1, galeri autorsk Ramiarnia)

Nr 34 (157158)ISSN 14277506

kwiecie 2015

PISMO UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO

2 INDEKSnr34(157158)

Spis treci

Indeks. Pismo UOWydawca: Uniwersytet Opolski. Nakad: 550 egz.Adres redakcji: 45-040 Opole, pl. Kopernika 11, Collegium Maius UO, pok. 17, tel. 77 541-60-17 e-mail: indeks@uni.opole.pl, www.indeks.uni.opole.plRedaktor naczelna: Barbara Stankiewicz-Buch owskaZdjcia: Jarosaw Mokrzycki, Tadeusz Parcej. Opieka merytoryczna: prof. Stanisaw S. NiciejaSkad komputerowy: Henryk Kobiela. Druk: ZAPOL Sobczyk, spka jawna, SzczecinZastrzega si prawo do adiustacji, skrtw, dawania wasnych tytuw, rdtytuw, nagwkw, przypisw itp., a w przypadku zdj i rysunkw wasnego kadrowania.

Kronika uniwersytecka ................................................................3Prof. Franciszek Grucza doktorem h.c. UO ................................10A zaczo si od powtarzania matury..(laudacja wygoszona przez prof. Mari K. Lasatowicz) ...............................................14O rzeczywistych jzykach ludzkich, lingwistyce i germanistyce (fragment wykadu dr. h.c. UO prof. Franciszka Gruczy) ...........16Wiersz Jana Goczoa .................................................................19No to bd ten biedny Prospero (Irena Wyczkowska o obrazach Andrzeja Sznejweisa) ..............................................20Od zecera do milionera (Stanisaw S. Nicieja) ...........................22yczliwy wodnik, mia heksa? ...................................................28O onierzu i skrzacie (Irena Wyczkowska) .............................29Za szybkie pisanie 36 (Adam Wierciski) ...............................31Jzyk w pampersie (Jakub Zuch) ..............................................34Wiersze Joanny Matlachowskiej-Pali.........................................35Co piszczy w trawie (prace studentw Instytutu Sztuki UO) ......36To co najwaniejsze (Bartomiej Kozera) ...................................38Zeznania wesoego rewolucjonisty (Joanna Silska o spotkaniu z Krzysztofem Skib) .................................................................39Kwadrans akademicki (go UO: dr Magdalena Ogrek) ...........43Przedwojenne szepty opolskiego dworca (Krzysztof Spaek) ....46Zeszyt w szkock krat (Joanna Kern) ......................................50Zamienie Soca nad Opolszczyzn (Marcin Szpanko) ............55Gwiazdy na niebie i ziemi, cz I (Jzef Musielok) ..................57Szukanie pracy z broni w rku (Monika Kalla) .........................61Wadza pierwszego kontaktu (Stanisaw Skakuj) .......................64Gorzka kawa Szeherezady (Wojciech Dindorf) ..........................68Wczoraj i przedwczoraj w Boszowcach (Adam Wierciski) ......70Walka o tron (Wodzimierz Kaczorowski) ..................................73Odeszli: prof. Stanisaw Rogala .................................................78Odeszli: prof. Krystyna Dubel ....................................................80Cytaty z importu ........................................................................82Nasz Trener (Zbigniew Zagrowski o Wojciechu Dereziskim) .............................................................................84Jubileusz Radio-Sygnaw: Narodziny pidziesiciolatka (Wodzimierz Kolman) ...............................................................86Jubileusz Radio-Sygnaw: Studiowanie przez mikrofon (Jolanta Mirosawska) ...............................................................88Dziesi dni pod zamkniciem (Andrzej Hamada) .....................92Listy, polemiki ...........................................................................95acuch nie poczy .................................................................97Dokd zmierzamy? (Ewa Szkic-Czech) ......................................99Kiesze uczelni ........................................................................100Znajomo jzyka za przewodnika (Magdalena Szyszka, Magorzata Adams-Tukiendorf) ...............................................10160 lat opolskiej matematyki (Jerzy Michael, Kamila Kowalska) ...............................................................................103Trudna pami (Aleksandra Starczewska-Wojnar) ..................104Pieko i raj w literaturze francuskiej XX wieku (Anna Ledwina) .................................................................................105

Gocie z Archiwum w Muzeum UO (Katarzyna Mazur-Kulesza) .......................................................................107Uczelnia koem si toczy .........................................................108Front u obozowych bram (Agata Malec, Elbieta Roehr) .........111Midzy wrztkiem a rozsdkiem (Jerzy Duda) .........................113Pka Suka: Z klasyk do ka (Witold Suek) .......................115Noty o autorach ......................................................................117Nowoci wydawnicze ..............................................................119

Tego, e Jerzy Grotowski wielkim reyserem teatralnym by, nie wiedziaa m.in. dziennikarka Dzie Dobry TVN Anna Wendzikowska. Jej niewiedz obnaya aktorka Si-gourney Weaver, ktra w czasie wywiadu zadaa dzienni-karce pytanie o synnego polskiego reysera. Od tego mo-mentu, bo sprawa staa si bardzo gona caa Polska wreszcie wie, kim by Jerzy Grotowski. (b)

Fot. Jerzy Stemplewski

To ten Grotowski od Wendzikowskiej?

kwiecie2015 3

Kronika uniwersytecka 11lutego.GociemrektoraUO

prof.dr.hab.StanisawaS.NiciejibyJarosawWasik,dyrektorMu-zeumPolskiejPiosenkiwOpoluprzedmiotemrozmowybyyplanywsppracy Uniwersytetu Opol-skiegoiMuzeumPolskiejPiosen-ki. 12 lutego.Podczas spotkania

zwiceprezydentemOpolaMiro-sawemPietruchrektorUOprof.drhab.StanisawS.Niciejaporu-szykwestiewentualnejrozbudo-wywzgrzauniwersyteckiego.Te-godniarektorby takegociemtegorocznychmaturzystw,ktrzynaopolskimRynkuodtaczylitra-dycyjnegopoloneza,wygositewykaddlasuchaczyUniwersyte-tuIIWiekunaPolitechniceOpol-skiej. 18lutego.RektorUOprof.dr

hab.StanisawS.Niciejaspotkasizwicemarszakiemwoj.opol-skiego Grzegorzem Sawickim rozmawianookoniecznocipodj-ciawsplnychdziaadotyczcychnauki,owiatyikultury.Tegodniarektoruczestniczytakewspotka-niu,wredakcjiopolskiejGazetyWyborczej,dotyczcympromocjimiasta,awrozgoniRadiaOpo-leczytafragmentyswojejksikipt.KresowaAtlantydawcykluAutorczytaswojeksiki. Wiceprezydent Opola Janusz

Kowalskiwziudziawspotka-niu,ktreprowadziprorektords.ksztacenia i studentw prof. drhab.MarekMasnyk,aktredoty-czyoperspektywrozwojusportuakademickiego. Prezes ukasz Litwinowicz

iprzedstawicieleStowarzyszeniaDbrowskieSkarbybyligomiprorektords.zarzdzaniaipromo-cjiprof.drhab.WiesawyPitkow-skiej-Stepaniakrozmowadoty-czyaorganizacjiPiknikuzamko-wego,planowanegona5lipcabr. 19 lutego. Podczas spotkania

zproboszczemparafiiMatkiBoejBolesnejiw.WojciechawOpo-

luks.MarkiemTrzeciakiemrek-torprof.drhab.StanisawS.Ni-ciejaiprof.MarianMolendaroz-mawialio lokalizacji rzebyEd-mundaJ.Osmaczyka.Tegodniarektorspotkasitakezczytelni-kamiswoichksiekwBibliote-cePublicznejMiastaiGminyim.ElizyOrzeszkowejw rodzinnymStrzegomiu. Prorektords.zarzdzaniaipro-

mocjiprof.drhab.WiesawaPit-kowska-Stepaniak uczestniczy-awposiedzeniuKomisjiPolity-

kiRegionalnej,Gospodarki iTu-rystykiUrzduMarszakowskiegoWoj.Opolskiego. 20 lutego. Prorektor ds. za-

rzdzaniaipromocjiprof.drhab.WiesawaPitkowska-Stepaniak,kanclerzEwaRurynkiewicziwi-cekanclerzZbigniewBudziszew-skibyligomiGrzegorzaSoczy-skiego, prezesa Woj. FunduszuOchronyrodowiskaiGospodar-kiWodnejwOpolu.Spotkaniedo-tyczyorestauracjizespoupaaco-wo-parkowegowDbrowie.

12 II 2015. Rozbudowa wzgrza uniwersyteckiego to temat spotkania rekto-ra prof. Stanisawa S. Nicieji z wiceprezydentem Opola Mirosawem Pietruch. Na zdjciu (od lewej); kanclerz UO Ewa Rurynkiewicz, Mirosaw Pietrucha, rek-tor prof. Stanisaw S. Nicieja i wicekanclerz Andrzej Kimla

18 II 2015. Spotkanie dotyczce perspektyw rozwoju sportu akademickiego. Na zdjciu (od lewej): Tomasz Lisiski (Wydzia Kultury, Sportu i Turystyki), wice-prezydent Opola Janusz Kowalski, prorektor prof. Marek Masnyk

4 INDEKSnr34(157158)

RektorUOprof.drhab.Stani-sawS.Niciejaspotkasizczytel-nikamiswoichksiekwbibliote-cePodAtlantamiwWabrzychu. 23 lutego. NaUniwersytecie

Opolskim obradowaa II Opol-skaKonferencjaNauczycieli J-zyka Angielskiego powiconakulturze i realiomkrajwanglo-jzycznych.Zakad Jzykoznaw-stwaStosowanegoInstytutuFilo-logiiAngielskiejzorganizowa jwewsppracyzMiejskimOrod-kiem Doskonalenia Nauczycie-li(MODN)wOpoluorazKonsu-latemGeneralnymStanwZjed-noczonychwKrakowie.Przeszo60nauczycieli jzykaangielskie-gozcaegoregionuuczestniczyowwykadachiwarsztatach.Kon-ferencjotworzyydrhab.LilianaPiasecka,prof.UO,orazprodzie-kands.ksztaceniaistudentwdrElbietaSzymaska-Czaplak.Go-ciprzywitaadyrektorMiejskie-goOrodkaDoskonaleniaNauczy-cieliwOpoluMagorzataSzelg.KonsulatGeneralnyStanwZjed-noczonychwKrakowiereprezen-toway: Maria Brzostek, dorad-ca edukacyjnywPolsce, JoannaWrzesiskaorazZuzannaLewan-dowska, wiceprezes The KingsFoundation, absolwentka presti-owego University of Cambrid-ge.Uczestnicymielim.in.okazjuczestniczywwarsztacieUS Na-tional Parks a theme for task-ba-sed activitiesprowadzonymprzezdr Katarzyn Molek-Kozakow-sk,wysuchaprelekcjiStephenaDewsburyegonatematNostalgia is Not Dead: The Role of Nostalgia in the Life and Works of Bob Dylan oraz zapozna si z zaoeniamiprogramustypendialnegodlana-uczycieliSUSIStudyoftheUSInstitutes forScholars, przedsta-wionymiprzezAlicjWujec-Kacz-marek(MODN). 24 lutego. Prorektor ds. za-

rzdzaniaipromocjiprof.drhab.Wiesawa Pitkowska-StepaniakspotkaasiwopolskimRatuszuzprzewodniczcymRadyMiastaMarcinemOcieprozmowado-tyczyawczeniasinaszejuczel-ni (organizacja sesji naukowej

wInstytuciePolitologii)wplano-waneobchody25-leciasamorzd-nociwOpolu. 25lutego.Programumidzy-

narodowieniaszkolnictwawysze-gototematspotkaniawWarsza-wiezprzedstawicielamiMinister-stwaNaukiiSzkolnictwaWysze-go,wktrymuczestniczyaprorek-tords.zarzdzaniaipromocjiprof.drhab.WiesawaPitkowska-Ste-paniak. 26lutego.ObradowaSenatUO. OfertaUniwersytetuOpolskie-

go skierowanadouczniwszkponadgimnazjalnych bya tema-tem spotkania z dziekanamiwy-dziaw,ktreprowadziaprorek-tords.zarzdzaniaipromocjiprof.drhab.WiesawaPitkowska-Ste-paniak. RektorUOprof.drhab.Stani-

sawS.Niciejauczestniczywze-braniuopolskiegooddziauZwiz-kuLiteratwPolskich,ktregojestczonkiem,spotkasitakezpre-zesemZLPMarkiemWawrzkiewi-czem. 27 lutego.WMuzeumZiemi

Przemyskiej rektor UO prof. drhab.StanisawS.Niciejaspotkasizczytelnikamiswoichksiek. 28lutego.NazamkuwSano-

kurektorUOprof.drhab.Stani-sawS.Niciejawygosiprelekcjnt.Kreswdlagrupyprzewodni-kwturystycznych.

2marca.Gociemrektoraprof.dr.hab.StanisawaS.NiciejibyposedoParlamentuEuropejskie-goKazimierzUjazdowski.Tegodniarektorspotkasitakezks.biskupemAndrzejemCzajiwziudziawposiedzeniuRadyProgra-mowejopolskiejTVP. Prorektords.zarzdzaniaipro-

mocjiprof.drhab.WiesawaPit-kowska-Stepaniak wzia udziaw konferencji prasowejw opol-skimRatuszu,dotyczcejudziauopolskichspek:WodocigiiKa-nalizacjaorazZakaduKomunal-negowprojekcieksztaceniadu-alnego. 3marca.Prorektords.kszta-

ceniaistudentwprof.drhab.Ma-rekMasnyk uczestniczywGaliModegoNaukowca,ktraodbyasiwSCK. DoOpola dotara grupa mo-

dzieyzUkrainy,ktrapodejmiestudianaUniwersytecieOpolskimw ramach ProgramuErasmus +.Studentwpowitaaprorektords.zarzdzania i promocji prof. drhab.WiesawaPitkowska-Stepa-niak. Prof.drhab.StanisawS.Nicie-

jabygociemprezydentaOpolaArkadiuszaWiniewskiego. 6marca.Prorektor ds. nauki

i finansw prof. dr hab. JanuszSodczykwziudziawIIspotka-niuOpolskiegoRegionalnegoFo-

2 III 2015. Gociem rektora prof. Stanisawa S. Nicieji by pose do Parlamentu Europejskiego Kazimierz Ujazdowski

kwiecie2015 5

rumTerytorialnego,powiconymprezentacjiwnioskwzbadare-alizowanych w ramach dziaaOpolskiegoObserwatoriumTery-torialnego,tj.analizystrategiilo-kalnychfunkcjonujcychwwoje-wdztwieopolskimorazpostpwwrealizacjiStrategiirozwojuwo-jewdztwaopolskiegodo2020ro-ku,jakrwnieekspertyzyzza-kresumonitorowania i ewaluacjiStrategii rozwojuwojewdztwaopolskiegodo2020roku.Drugaczobradpowiconabyakwe-stiomzwizanymzewaluacjpoli-tykpublicznychwnowymokresieprogramowaniaUniiEuropejskiejwlatach20142020. Prorektords.zarzdzaniaipro-

mocjiprof.drhab.WiesawaPit-kowska-Stepaniak ikanclerzUOEwa Rurynkiewicz spotkay siz z europosank Danut Jaz-owieck. Celem spotkania by-oomwienieszanspowoanianaUniwersytecieOpolskimkierunkulekarskiego. 9marca.Wdroeniedualne-

gosystemuksztacenianaUOtotytukonferencjizorganizowa-nej przezAkademicki InkubatorPrzedsibiorczoci w CollegiumCivitasUO, podczas ktrejwa-dzeUniwersytetuOpolskiegore-prezentowali:rektorprof.drhab.StanisawS.Niciejaiprorektorzy:prof.Wiesawa Pitkowska-Ste-paniakiprof.drhab.MarekMa-

snyk.Wkonferencjiwziliudziagociezagraniczni,wadzemiastairegionu,przedsibiorcyistuden-cistudiwdualnych.Odowiad-czeniach Duale Hochschule Ba-den-WrttembergMannheimwza-kresiewdroeniaifunkcjonowaniasystemuksztaceniadualnegom-wiprof.KayWilding.Prelegencipodzielilisipierwszymidowiad-czeniamiwzakresiefunkcjonowa-niasystemuksztaceniadualnegozperspektywyuczelniiprzedsi-biorcy.Zaprezentowanotewynikibadadotyczcychpotrzebrynkupracywzakresieksztaceniadual-negonaUniwersytecieOpolskim.

Prorektords.nauki i finanswprof.drhab.JanuszSodczykgo-ciprzebywajcwUOdelegacjUniwersytetuSt.KlimentOhrid-skiBitola wMacedonii. Celemwizytybyoomwieniewarunkwpodpisaniaumowyowsppracypomidzyuczelniami. PosePiSprof.Jerzyyyski

bygociemrektoraUOprof.dr.hab.StanisawaS.Nicieji, ktrywtymdniuwygositakewykaddotyczcyKreswwopolskimod-dzialeNOT. 10marca.WdniuwitaUni-

wersytetuOpolskiego tytu dok-tora honorowego naszej uczelniprzyjwybitnygermanistaprof.FranciszekGruczajzykoznaw-cazUniwersytetuWarszawskiego,czonekrzeczywistyPolskiejAka-demiiNauk.Wtymdniu,wStu-denckimCentrumKultury,odbysikoncertpt.Historiapiosenkpisana,ktregouczestnikamibylim.in.rektorprof.drhab.StanisawS.Niciejaiprorektords.naukiifi-nanswprof.drhab.JanuszSod-czyk.Wicejnastr.10. 12marca.Gociemprorektor

ds.zarzdzaniaipromocjiprof.drhab.WiesawyPitkowskiej-Stepa-niakbyaradnasejmikuwoj.opol-skiegoViolettaPorowska.Rozmo-wadotyczyamoliwoci posze-rzeniadotychczasowejwsppracy. 13marca.Podczaswielkiego

9 III 2015. Wdroenie dualnego systemu ksztacenia na UO to tytu konfe-rencji zorganizowanej przez Akademicki Inkubator Przedsibiorczoci w Col-legium Civitas UO

9 III 2015. Prorektor ds. nauki i finansw prof. Janusz Sodczyk (na zdjciu z prawej) goci przebywajc w UO delegacj Uniwersytetu St. Kliment Ohrid-skiBitola w Macedonii. Na zdjciu z lewej kanclerz UO Ewa Rurynkiewicz

6 INDEKSnr34(157158)

finauZimowejGiedyPiosenkinascenieStudenckiegoCentrumKul-turyzaprezentowaosi9zespowzcaejPolski,ktrewykonaydwautwory,wtymjedendotekstuWoj-ciechaMynarskiego (jego twr-czocipowiconyby tegorocz-ny przegld).Tegoroczn Zimo-wGiedPiosenkiuwietnikon-certMeliKoteluk. Jury,w skadktregowchodziliprzedstawicie-leorodkwkulturyzwojewdz-twaopolskiegoorazJarosawWa-sik,NataliaGrosiak,MaciejKo-chaski,HannaKiec,TomaszBa-

zanorazprzedstawicielopolskiegostarostwapowiatowego,przyzna-o nagrody nastpujcym zespo-om:Imiejsce(zotywiatraczek)Nandu,IImiejsce(srebrnywiatra-czek)MeeowIIImiejsce(brzo-wywiatraczek)BAO.SpecjalnanagrodaDobrodzieskiegoOrod-ka Kultury Ponad Chmurami,specjalnanagrodaOrodkaKultu-rywNiemodlinieBAO,specjal-nanagrodaDomuKulturywKrap-kowicach BAO, specjalna na-grodaMiejskiegoDomuKulturywOlenieNandu,specjalnana-

grodaDomuKulturywOzimkuPonadChmurami,specjalnana-grodaNyskiegoDomuKultury -Chill-e-motion,nagrodaStarostyOpolskiegoMitochondrium,Stu-denckiFestiwalPiosenkiwKrako-wieGrzeczniChopcy,Studenc-kiFestiwalPiosenkiwKrakowieMitochondrium,nagranie teledy-skuMeeow,StudioNagraRa-diaSygnay Nandu, JuwenaliaweWrocawiuNandu,Piastona-liawOpoluBAO,supportwra-machNocyKulturywOpoluMi-tochondrium. Prorektords.zarzdzaniaipro-

mocjiprof.drhab.WiesawaPit-kowska-Stepaniak spotkaa sizwojewodopolskimRyszardemWilczyskim.Rozmowadotyczyamoliwociuruchomieniaobka-przedszkoladladziecistudentwikadrynaukowejnaszejuczelni. 14marca.WStudenckimCen-

trum Kultury UO matematycywitowalijubileusz60-leciama-tematykiakademickiejwOpolu takbrzmia tytu zorganizowa-nejztejokazjikonferencji,ktrejgomibylitakerektorUOprof.drhab.StanisawS.Niciejaipro-rektords.ksztaceniaistudentwprof.drhab.MarekMasnyk,akt-rzorganizowalipracownicyInsty-tutuMatematykiiInformatykiUO.Wicejnastr.103. 16marca.NaUniwersytecie

Opolskimgocikonsul general-nyRosjiAndreyYakovliev,ktre-mutowarzyszyprezesOpolskiegoOddziauStow.WsppracyPol-ska-WschdEugeniuszBrudkie-wicz.GociprzyjrektorUOprof.drhab.StanisawS.Nicieja.Wi-cejnastr.111. 1617marca.WStudenckim

CentrumKulturyUOobradowaydwie konferencje:OglnopolskaKonferencja Naukowa Wsp-czesne wyzwania zrwnowao-nejprodukcjiikonsumpcjiimi-dzynarodowakonferencjaTransi-tiontosustainableproductionandconsumptionsystems inagloba-lisingworld,ktreotworzypro-rektords.naukiifinanswprof.drhab.JanuszSodczyk.Obiestano-wiykontynuacjOglnopolskiej

9 III 2015 Pose prof. Jerzy yyski by gociem rektora UO prof. Stanisa-wa S. Nicieji

14 IV 2015. Konferencja 60 lat matematyki akademickiej w Opolu. Na zdj-ciu (od lewej): prof. Katarzyna Hakowska, dr Rocisaw Rabczuk, rektor UO prof. Stanisaw S. Nicieja, mgr Halina Nicieja. W drugim rzdzie, od lewej: mgr Piotr Knosalla, dr Wiesaw Szwiec, dr Jerzy Krawczyk, dr Andrzej Spakowski, dr Dymitr Sezion. W trzecim rzdzie (od lewej): mgr Baej Ornatowski, dr To-masz Weber, Maria Jasiska, prof. Zenon Jasiski

kwiecie2015 7

StudenckiejKonferencji Nauko-wej Chc by zrwnowaony!oraz InternationalConferenceonCurrentIssuesofSustainableDe-velopment. Ichcelembyostwo-rzenieforumsucegoprezentacjiwynikwbada,wymianypogl-dwidowiadcze,atakedysku-sjidotyczcejpodstaw,uwarunko-waorazwyzwazwizanychzezrwnowaonymrozwojem. 17marca.Wobradachinaugu-

rujcychdziaalnoKomitetuMo-nitorujcegoUrzduMarszakow-skiegoWoj.Opolskiegouczestni-czyy,nazasadachczonki:pro-rektords.promocji izarzdzaniaprof. dr hab.WiesawaPitkow-ska-StepaniakikanclerzUOEwaRurynkiewicz. GociemrektoraUOprof.dr.hab.

StanisawaS.Niciejibymarsza-ekwoj.opolskiegoAndrzejBua. 1820marca.Midzymoral-

nociaprawamirynkutoty-tukonferencji,jakaodbyasinaUniwersytecieim.AdamaMickie-wicza.Udziawniejwzilirepre-zentancikadrykierowniczejinsty-tutwikatedrprowadzcychstudiadziennikarskiez17uczelni.Uni-wersytet Opolski reprezentowa-aprorektords.promocjiizarz-dzaniaprof.drhab.WiesawaPit-kowska-Stepaniak. Jejwystpie-nieodnotowano jakowanygosw dyskusji na temat, jak kszta-

cidziennikarzyzmisj.Podczasdyskusjimowabyagwnieoroliiistocieprzyszejkadrymedialnej,ksztaconejobecnienakierunkachdziennikarskich. 1820marca.RektorUOprof.

drhab.StanisawS.Niciejauczest-niczy w posiedzeniu KRUP naUniwersytecieGdaskim. 20marca.Wgdyskiejbiblio-

teceInfo-Boxodbyosispotka-nieautorskiezrektoremUOprof.dr. hab. StanisawemS.Niciej,ktreprowadziaAgnieszkaGuzek. 20marca8kwietnia.WGa-

leriiZPAPPierwszePitrowOpo-

lumonabyoobejrzewystawmalarstwa i rysunku studentwzpracownidrhab.ucjiPiwowar-Bagiskiej,drMagdalenyHlawaczidr.BartomiejaTrzosa,ktrybyjednoczenieopiekunemartystycz-nymwystawyzatytuowanejCopiszczywtrawie.Wicejnastr.36. 2327marca.TrwaTydzie

GermanistykiOpolskiej,podczasktregouczniowiezainteresowa-niposzerzeniemswoichumiejt-nocijzykowychorazciekawychnowychdowiadczepowizanychzjzykiemniemieckimmogliobej-rzeciekawefilmyiprezentacje,wziudziawwarsztatacho te-matyceobejmujcejprogramstu-diwgermanistycznychorazolim-piadzieinterpunkcyjnej. 24marca.RektorUOprof.dr

hab.StanisawS.Niciejaorazpro-rektords.naukiifinanswprof.drhab.JanuszSodczykgocilipre-zydentaUniwersytetuwPoczda-mieprof.dr.hab.OliveraGntheraorazprorektords.wsppracyzza-granicprof.UlrikeDemske,kt-rzyprzybylidoOpolanazaprosze-niewadzWydziauEkonomiczne-goUO.Prof.drhab.OliverGn-therwygosiwAuliBkitnejCol-legiumMaiusUOwykadpt.Ja-ki jestempikny?Autoprezenta-cjaiocenaprzezinnychwsieciachspoecznociowych. WtymdniurektorUOspotka

16 III 2015. Podczas pobytu w Opolu konsul generalny Federacji Rosyjskiej w Poznaniu Andrey Yakovliev (na zdjciu w rodku) spotka si z rektorem UO prof. Stanisawem S. Niciej. Na zdjciu z prawej Eugeniusz Brudkiewicz, prezes Opolskiego Oddziau Wojewdzkiego Stowarzyszenia Wsppracy Pol-ska-Wschd

24 III 2015. Gociem Uniwersytetu Opolskiego by prof. Oliver Gnther, pre-zydent Uniwersytetu w Poczdamie na zdjciu z rektorem UO prof. Stanisa-wem S. Niciej

8 INDEKSnr34(157158)

sitakezmarszakiemwoj.opol-skiegoAndrzejemBuorazzczy-telnikamiswoichksiekwbiblio-tecewWieluniu. 2425marca.Wizerunki ko-

biet i mczyzn w reklamach,atakepodtrzymywaniestereoty-pwpciwmediach to tematywarsztatwzatytuowanychGen-derdlapocztkujcych,ktrezor-ganizowaoKooNaukowePeda-gogikiMidzykulturowejUO 25marca.WwiatowymDniu

Wodyw Samodzielnej KatedrzeBiotechnologiiiBiologiiMoleku-larnej Uniwersytetu Opolskiegoodbyosiseminariumpowico-nezagadnieniomczystociwodynaOpolszczynie. 26 marca.Obradowa Senat

UO. Gociem senatorw by drhab. Kazimierz Og z Instytu-tuSztuki,ktryniedawnouzyskastopiedoktorahabilitowanego. Prorektor ds. nauki i finan-

swprof.drhab.JanuszSodczykwziudziawposiedzeniuKomi-sjiPolitykiRegionalnej,Gospodar-kiiTurystykiSejmikuWojewdz-twaOpolskiego.Tematemposie-dzeniabym.in.potencjabadaw-czo-rozwojowy Opolszczyzny,wtymuczelni,dotychczasowydo-robek i sukcesywzakresieB+R(patenty,wdroenia,efektywsp-pracyzsektoremprzedsibiorstw,uczestnictwowprogramachramo-wychUE)orazplanynaprzyszozwizane z rozwojempotencjauiusugB+R.

26 marca.WAuli BkitnejCollegiumMaius UO odby siwieczrautorskipowiconypu-blikacjiprof.drhab.KrystynyMo-drzejewskiejLenferetleparadisterrestresdans la littrature fran-aise duXXe sicle. SpotkanieprowadzimgrTomaszRycki.Wicejnastr.105. 27marca.Sukcesybadmin-

tonistwUniwersytetuOpolskie-gowlatach20132015totytuwystawywMuzeumUO,wktrejotwarciuuczestniczylim.in.czon-kowie Akademickiej DruynyBadmintonaUO,w tymaktualnimistrzowiePolski, ichopiekuno-wieHenrykHoodnikiDariuszSobkw,atakerektorUOprof.dr

hab.StanisawS.Nicieja,prorek-torzy:prof.drhab.WiesawaPit-kowska-Stepaniak iprof.drhab.MarekMasnyk,kanclerzEwaRu-rynkiewicz,atakewiceprezydentOpolaMirosawPietrucha.Gociespotkania mogli obejrze praceplastyczneMartyMomot,student-kiInstytutuSztukiUO(edukacjaartystycznawzakresiesztukpla-stycznych),a takeobejrzefilmonaszychbadmintonistach. 27 marca. Rektor UO prof.

drhab.StanisawS.Niciejaorazprorektords.ksztaceniaistuden-twprof.drhab.MarekMasnyk,kanclerzEwaRurynkiewicziasy-stentrektoraMarcinMigaspotka-lisizwiceprezydentemMirosa-wemPietruch,architektemmiej-skimZbigniewemBomersbachemimiejskimogrodnikiemGraynRck.Rozmowa dotyczya pla-nwprzebudowywzgrzauniwer-syteckiego. 28marca.Nazaproszeniedra

JackaKozakiewicza,prezesal-skiej Izby Lekarskiej, podczaszjazdulekarzywoj.lskiego,kt-ryodbysiwKatowicach,rektorUOprof.drhab.StanisawS.Ni-ciejawygosiwykadnt.loswpo-chodzcychzKreswlekarzy,powojnieosiadychnalsku. 31marca.GociemrektoraUO

prof.dr.hab.StanisawaS.NiciejibyadrMagdalenaOgrek,absol-

26 III 2015. Gociem senatorw by dr hab. Kazimierz Og z Instytutu Sztuki

27 III 2015. Sukcesy badmintonistw Uniwersytetu Opolskiego w latach 20132015 to tytu wystawy otwartej w Muzeum UO. Na zdjciu nasi badminto-nici

kwiecie2015 9

wentkanaszegouniwersytetu,kan-dydujcanaurzdprezydentaRP(wicejnastr.43).Tegodniarek-toruczestniczywzebraniuspra-wozdawczo-wyborczymopolskie-go oddziau Zwizku LiteratwPolskich. Efektmotylaprzypadekczy

konieczno? to tytuwykadu,ktry prof. dr hab. Piotr Garba-czewskizInstytutuFizykiUOwy-gosiwGaleriiSztukiWspcze-snej(czytelniaGSW-Artpunkt).WykadtowarzyszywystawiepracMagdalenyod. 1 kwietnia. W Uniwersyte-

cieJanaKochanowskiegowKiel-cachgociadelegacjaUniwersyte-tuOpolskiegowskadzie:prorek-tords.promocjiizarzdzaniaprof.drhab.WiesawaPitkowska-Ste-paniak,prof.drhab.AdamLataa,kanclerzEwaRurynkiewicziasy-stentrektoraMarcinMiga,ktrymtowarzyszy Adam Macig, se-kretarzUrzduMarszakowskie-goWoj.Opolskiego.Wizytamia-anaceluzapoznaniesizprzy-gotowaniamikieleckiejuczelnidouruchomienia dziaajcegow jejstrukturzeWydziauNaukoZdro-wiu.WtrakciepobytuwKielcachprzedstawicielenaszegouniwersy-tetu zwiedzilim.in.WojewdzkiSzpitalZespolony. 3kwietnia.Koncepcjarozbu-

dowywzgrza uniwersyteckiegobyaprzedmiotemrozmowypro-rektords.promocji izarzdzaniaprof. drhab.WiesawyPitkow-skiej-Stepaniak z prezydentemOpolaArkadiuszemWiniewskim. 8kwietnia.RektorUOprof.dr

hab.StanisawS.Niciejaudzieliwywiadunt.swojejtwrczocidlaRedakcjiLiterackiej IIProgramuPolskiegoRadiarozmowazred.Ew Steck-Kalinowsk bdzieemitowana w piciu odcinkach,wcykluwiadkowiehistorii. 10kwietnia.WPolanicy ob-

radowaaKonferencjaRektorwUniwersytetwlskich.Uniwer-sytetOpolskireprezentowarektorprof.drhab.StanisawS.Nicieja.

Zebraa:BarbaraStankiewiczFot.JarosawMokrzycki

***Prezydium PolskiejAkademii

NaukpowoaoprorektoraUOds.naukiifinanswprof.dr.hab.Ja-nuszaSodczykawskadKomite-tuPrzestrzennegoZagospodarowa-niaKrajuprzyPrezydiumPAN.

***Pracamagisterskaabsolwentki

filologiipolskiej, aobecniedok-torantki UniwersytetuOpolskie-go, Beaty Marcinowskiej pt.Kryminay przedwojennejWar-szawy(Nasielski,Wotowski,Ba-ejowski).Prbamonografii,na-pisana pod kierunkiem dr hab.Sabiny Brzozowskiej, prof.UO, jako jedynazostaawyr-niona w konkursie na najlepszprac magistersk, powiconzagadnieniomkulturypopularnejwPolscedo1939 roku (konkursdotyczy prac dyplomowych po-wstaych w latach 20132014).

***AbsolwentInstytutuSocjologii

UniwersytetuOpolskiegoAdamOmorczyk zosta laureatem VIKonkursuPolskiejAkademiiOlim-pijskiej za pracmagistersk pt.Igrzyskaolimpijskieametamor-fozymiast.Studiasocjologiczne,napisanpodkierunkiemprof.dr.hab.MarkaS.Szczepaskiego.

***Na zakoczonychwGubczy-

cacheliminacjachAkademickichMistrzostwPolskiwBadmintonie strefa poudniowa, reprezenta-cjaUniwersytetuOpolskiegozaj-aImiejsce,wygrywajcwszystkiemecze.Zwyciskaekipa:MateuszDubowski,AgnieszkaWojtkow-ska,MateuszSzydowski,Kin-gaHaracz,PatrykSzymoniak,MartaWjcik.Opiekun i trenerdruyny:HenrykHoodnik.

***Ukonstytuowaa si lista pra-

cownikwnaukowychtworzcychCentrum Kompetencji Uniwer-sytetuOpolskiego,bdcegopo-mysemrzecznikaMarcinaMigi.CentrumKompetencjizrzeszana-uczycieliakademickichwceluna-wizaniaipogbieniawsppracyzpartneramispoeczno-gospodar-czymi.Dzizesptworzyponad

50ekspertwzzakresunaukspo-ecznych i technicznych, w tympracownicy naukowi, uznawaniwrodowiskubiznesowymiaka-demickim.

***PrezydentOpolaprzyznawtym

roku40stypendiwzaosignicianaukowe,wtymdziaalnowko-achnaukowych,publikacje,kon-ferencjeidziaalnoworganiza-cjach studenckich, samorzdzie,mediach oraz stowarzyszeniach.29stypendiwtrafiodostudentwUniwersytetuOpolskiego,wtym5dostudentwInstytutuSztuki.

***Dyplomowyanimowanywide-

oklipAnnyPytlikpt.PibloktoqzrealizowanydoutworuMariiPe-szekpodtymsamymtytuemzna-lazsiwselekcjikonkursowejIIIedycjiOglnopolskiegoFestiwaluPolskiejAnimacjiO!PLA.Wide-oklipPibloktoqzrealizowanyzo-stawroku2014jakoartystycznydyplommagisterskiAnnyPytlikwPracowniMultimediwInstytu-tuSztukiUO.PromotorempracybydrBartoszPosacki.

AnnaWicek, ubiegorocznaabsolwentkaInstytutuSztukiUO,zostaa zwyciczyni konkur-suNoweOpolezorganizowanegoprzezGaleriSztukiWspczesnejwOpolu.Nagrodaprzyznanazo-staazaprojektfotograficznyBlu-ecollection.

Paulina Ornatowska, stu-dentka II rokustudiwmagister-skichwInstytucieSztukiUO,zo-staalaureatkapierwszejnagrodywdziedziniefotografiiwtegorocz-nej edycji oglnopolskiego, pre-stiowegokonkursuDolinaKre-atywna.Organizatoremkonkursu,podobnie jak w latach poprzed-nich, jestTVP.Nagrodzone pra-cepowstaywPracowniFotografiiprowadzonejprzezdr.GrzegorzaGajosa.

AleksandraRodzik,studentkapierwszegorokustudiwmagister-skichInstytutuSztuki,znalazasiwgronieartystwnagrodzonychna midzynarodowym festiwaluCowDesignFestival2014wkate-goriiilustracja.

10 INDEKSnr34(157158)

Prof. Franciszek Grucza doktorem honoris causa UO

Tajniki nie tylko glottodydaktyki10 marca br., w dniu, w ktrym Uniwersytet Opolski witowa swoje 21. urodziny, godno doktora honoris causa naszej uczelni przyj prof. dr hab. Franciszek Gru-cza, jzykoznawca, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, twrca glottodydaktyki, uczony podejmujcy problematyk polsko-niemieckiej koegzystencji kulturowej, czonek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.

KolejnydoktorhonorowyUniwersytetuOpolskiegotowarzyszynaszemuuniwersytetowiodpocztkujegopowoaniaprzypomniarektorprof.StanisawS.Ni-cieja,rozpoczynajcuroczystowAuliBkitnejCol-legiumMaius.Germanistyktworzylimyniemalodzera.ItowanieuprofesoraFranciszkaGruczydok-toryzowalisinasipierwsimagistranci.

JaiOpole,iUniwersytetOpolskiprzeztych21latnosieminadalnoszwswoimsercuiwgowiezre-wanowasiprof.FranciszekGrucza,dzikujczatowyrnienie.Mamtuwieluserdecznychkolegw.Izpodziwempatrz,jakwaszuniwersytetsirozwija.

PromotoremwhonorowymprzewodziedoktorskimprofesoraGruczybyaprof.MariaKatarzynaLasa-

towicz,dyrektorInstytutuFilologiiGermaskiejUO,ktrawlaudacjiprzypomniaam.in.,eprzyszyba-daczeuropejskichproceswjzykowo-kulturowych,dorastanaobszarzepograniczaetnicznego,konfesyj-negoispoeczno-kulturowegourodzisinakrtkoprzedwybuchemIIwojnywiatowejwMostachko-oGdyni.PomorzeiKaszubystaysijegokolebk,amultikulturowerelacjekaszubsko-polsko-niemieckiewywarywielkiwpywnajegoprzyszezainteresowa-nianaukowe.

Wszechstronnewyksztacenie,studiaslawistycz-neigermanistycznenaUniwersytecieim.AdamaMic-kiewiczawPoznaniu, rwnoczeniepogbionenaUniwersyteciewLipsku(germanistyka,onomastyka

Prof. Franciszkowi Gruczy towarzyszya prof. Maria K. Lasatowicz (na pierwszym planie), ktra wygosia laudacj i re-cenzentka prof. Iwona Bartoszewska z Uniwersytetu Wrocawskiego

kwiecie2015 11

i dialektologia), ukoczone pra-cmagistersknapisanpodkie-runkiemwielkiegoprof.TheodoraFringsa,wsptworzcegopodwa-linywspczesnejdialektologii,niepozostaybezwpywunaprzemy-lane,samodzielne,indywidualnewyborydroginaukowejprofesoraGruczy.Kolejnestopnienaukoweuzyskajujakopracowniknauko-wo-dydaktycznyUniwersytetuim.Adama Mickiewicza; pocztko-woasystentprof.LudwikaZabroc-kiego,potemadiunkt(1966),apoczterechlatach,wroku1970,jujakodoktorhabilitowany(napod-stawierozprawyzzakresujzyko-znawstwateoretycznegoopartejnabadaniachnaddiakryzjzykow),rozpoczwsppraczUniwersy-tetemWarszawskim,ktrywkrtcestasijegomacie-rzystuczelni.

Analizujcdorobeknaukowyprof.FranciszkaGru-czy,laudatorkapodkreliaogromnespektrumtema-tyczneodopracowateoretycznych,modelijzyko-wych,popartychtworzeniemnowatorskich,cenionychwkrajuizagranicteoriijzykoznawczych,dofor-muowaniametalingwistycznychkoncepcji,bdcych

podstawtworzenianowychkierunkwlingwistycz-nych.

ProfesorGruczastworzypodwalinynaukowelin-gwistykistosowanejiglottodydaktyki,przyznajcimrangsamodzielnychdyscyplinnaukowych.Tymsa-mymprzyczynisidoopracowanianowejstrategiipolskiejedukacjinaetapiestudiwwyszychwza-kresienaukijzykwobcych,strategiizatwierdzonej

Gocie uroczystoci

Uniwersytet Opolski ma kolejnego doktora honorowego. Na zdjciu (od lewej): dyrektor Instytutu Filologii Germaskiej prof. Maria K. Lasatowicz, dziekan Wydziau Filologicznego prof. Andrzej Ciuk, rektor prof. Stanisaw S. Nicieja, prof. Franciszek Grucza i prof. Iwona Bartoszewska

12 INDEKSnr34(157158)

naszczeblurzdowym.Systemowezmianywkszta-towaniuprogramwnauczania,innowacyjnywymiarorganizacjiimetodykinauczaniajzykaobcego,kon-sekwentneprzestrzeganiezasadyprowadzeniazajwjzykubdcymprzedmiotemstudiwzuwzgld-nieniemspecyfikijzykapolskiegowujciukontra-stywnymspowodowayogromnezmianywpodejciudoproblematykiksztacenianauczycieliiuczniwnawszystkichpoziomachedukacji.Podkierunkiempro-fesoraGruczy,wewsppracyznaukowcamizEssen,powstayponadtoalternatywnepodrcznikidonaucza-niajzykaniemieckiego,uzupenioneosowniki,po-radnikimetodyczneiopracowaniawicze.ProfesorGruczajestuznanymautorytetemnaukowymwPol-sce iwkrajachniemieckiegoobszaru jzykowego.Ogromnaaktywnonaukowa,ktrejdowodzifaktza-siadaniawwielumidzynarodowychgremiachitowa-rzystwachnaukowych,adotegoniebywaaintuicjabadawczasprawiy,estasitwrcnowychgerma-nistycznychkierunkwwwymiarzeinterdyscyplinar-nym.Dzikiniemupolska szkoa interlingwalnychtumacze,translatorykaitranslacjazostaywczonedosamodzielnychbadanaukowych,wychodzctymsamymnaprzeciwogromnemuzapotrzebowaniunaksztaceniekompetentnychtumaczywzakresiewielugrupzawodowych(tekstlaudacjinastr.14).

Podczasuroczystociprof.FranciszkowiGruczyto-warzyszyarecenzentkaprof.IwonaBartoszewskazUniwersytetuWrocawskiego(drugimrecenzentembyprof.JzefDarskizUniwersytetuim.AdamaMickie-

wiczawPoznaniu)orazrodzinadrBarbaraGrucza(UW),synowie:prof.SamborGrucza(UW)idrRa-domirGrucza(UW),synowaSilviaBonacchi(UW),siostraJaninaGruczaorazbracia:BernardiStani-saw.Pojawilisiinaukowcyzwielupolskichorod-kwakademickich,m.in.prof.ZofiaBerdychowskaiprof.ZenonWeigt(UJ),BarbaraSkowronekiWa-dysawZambrocki(UAM),prof.HenrykRatajczak(b.rektorUWr),prof.Ewaebrowska(UWM),atak-ePiotrKorczala,dyrektorBiuraCKds.StopniiTy-tuwNaukowychiJanMariaski,b.ministerwMi-nisterstwieEdukacjiNarodowej.

Opolskieuczelniwyszereprezentowali:drKry-stynaBrzozowska,prorektorPastwowejWyszejSzkoyZawodowejwOpoluiprof.KrystynaMacek-Kamiska,prorektorPolitechnikiOpolskiej.GomiuroczystocibylitakeprzebywajcywOpoluprzed-stawicieleUniwersytetuSt.KlimentOhridski-Bitola(Macedonia)orazbylirektorzynaszejuczelni,profe-sorowie:FranciszekMarekiJzefMusielok.

Zrodzinnychstronprofesora,zKartuz,przyjechaaJaninaKwiecie,starostapowiatukartuskiego.Opol-skiewadzesamorzdowereprezentowali:wojewodaRyszardWilczyski,wicemarszaekRomanKolek,prezydentmiastaArkadiuszWiniewskiiprzewod-niczcyRadyMiastaMarcinOciepa.Obecnibylitak-e:wieloletniasenatorRP,doktorhonoris causa UOprof.DorotaSimonidesiposeRyszardGalla,atak-ewczesnyprzewodniczcyTowarzystwaSpoecz-no-KulturalnegoNiemcwnalskuOpolskimNor-

Prof. Franciszek Grucza, doktor honoris causa UO i wadze Uniwersytetu Opolskiego

kwiecie2015 13

bertRasch,przedstawicieleopolskichszkrednichorazpracownicyistudencinaszejuczelni.

Tytuwykaduprof.FranciszkaGruczybrzmia:O rzeczywistych jzykach ludzkich, lingwistyce i germa-nistyce. Apoprzedziagobardzoosobistarefleksjapro-fesoradotyczcarolipochwa.

Spytaemkiedymojegoojca:dlaczegotynigdynaszanicniechwalisz?Onminato:zacomamchwa-li?Zato,espeniacieswojeobowizki?Janiejestemodpochwa,jajestemodganienia.Wielelatpniejotosamoobrakpochwamielidomniepretensjemoiasystenci.Aletakleniejest,czasemchwal.Na-wetzdarzamisisamegosiebiepochwali.Dzijesttakidzie.Czytoogromnewyrnieniejestpodsumo-waniemmojejkarierynaukowej?Nie!Obiecuj:jesz-czebdpowody,ebysizemnspiera.

Refleksjakolejna,tymrazemzsamegowykadu:Kadyczowiek,wszczeglnocikadyczowiekzajmujcysizawodowopoznawaniemwiata,per-manentniedokonujeaktwlingwalizacjipozyskiwanejwiedzy.Inatejdrodzenietylkotworzyswjosobi-styjzyk,leczpermanentniegozmienia,azwasz-czazmieniaswjsystemsemantyczny.Niemadwchludzinawiecie,oktrychmonabyzasadniepowie-dzie,eichrzeczywistejzykispodkadymwzgl-demidentyczne.Tosmutnaprawda,aletakpoprostujest,eniktniejestwstanienikogozrozumiedoko-

ca,ewszelkiemidzyludzkieporozumiewaniesimaswojegranice.Alekadyczowiekikadawsplno-taswstanieuczyniwiele,bymczinnymilud-miiinnymiwsplnotamiporozumiesilepiejanie-lidotychczas.Apomcludziomosigntencelmoelingwistykaitotymskuteczniej,imlepiejzdasobiesprawztego,ewaciwyprymarnyprzedmiotjejbadastanowikonkretniludzie,aniewspomnianewzorceczymodelejzykowe,ejejgwnymcelembadawczymjestmoliwiedokadnepoznaniekomu-nikacyjnychwaciwocikonkretnychywychludzi,aniedeniedoichunifikacjitotalnej.Finalnymzada-niemlingwistykijestpozyskiwaniewiedzyotym,cozrobi,byludziebyliwstaniewykorzystalepiejnidotychczaszarwnoswojepotencjaylingwogenera-tywne,jakigeneratywnepotencjayswoichjzykw.

Fragmentwykaduprof.FranciszkaGruczynastr.16.

PodczasuroczystociwystpiAkademickiChrUODramma per Musica,ktrymkierujedrElbie-taTrylnik.WholuobokAuliBkitnejmonabyoobejrzewystawpowiconoprof.FranciszkowiGruczy,przygotowanprzezpracownikwBibliote-kiGwnejUO.

BarbaraStankiewiczFot.TadeuszParcej

14 INDEKSnr34(157158)

A zaczo si od powtarzania matury

(laudacja z okazji nadania tytuu doktora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego prof. Franciszkowi Gruczy, wygoszona przez prof. Mari Katarzyn Lasatowicz, dyr. Instytutu Filologii Germaskiej UO)

FranciszekGruczaurodzisinakrtkoprzedwy-buchem IIwojny wiatowejwMostachkooGdy-ni.PomorzeiKaszubystaysijegokolebk,coniepozostaobezwpywunaksztatowanieosobowociprzyszegobadaczaeuropejskichproceswjzykowo-kulturowych,wychowanegonaobszarzepograniczaetnicznego,konfesyjnegoispoeczno-kulturowego.WJegoosobistyloswpisasiobrazKaszubwkontek-ciemultikulturowychrelacjikaszubsko-polsko-nie-mieckich.

Znajomotrzechjzykw,posugiwaniesiniminacodzie,sprzyjaowszechstronnemurozwojowimodegoFranciszkawmylzasady,ezkadymjzy-kiemposzerzamynaszobrazwiata.

Pocztkowe zainteresowania naukoweFrancisz-kaGruczyskupiaysinamatematyce;praatFranci-szekGruczaoptowazatym,bybratanekpodjstudiaslawistyczne;germanistykaniebyabranapoduwag.Trochzawirowawplanachedukacyjnychspowodo-waakoniecznoponownegozoeniaegzaminuma-turalnego(przyczyna:spnisinaegzaminwewa-ciwymterminie).Alternatywaalbopowoaniedomarynarkiwojennej,albopodjciestudiwjakowol-nysuchaczuprof.LudwikaZabrockiegonaUniwer-

syteciewPoznaniuzadecydowaaoprzyszejdrodzezawodowejnaszegoDoktoraHonorowego,ktrynie-razzprzekorstwierdza,egermanistzostawaci-wiezprzypadku.

Wszechstronnewyksztacenie,studiaslawistyczneigermanistycznenaUniwersytecieim.AdamaMickie-wiczawPoznaniu,rwnoczeniepogbionenaUni-wersyteciewLipsku(germanistyka,onomastykaidia-lektologia),ukoczonepracmagistersknapisanpodkierunkiemwielkiegoprof.TheodoraFringsa,wsp-tworzcegopodwalinywspczesnejdialektologii,niepozostaybezwpywunaprzemylane,samodzielne,indywidualnewyborydroginaukowejPanaProfesoraGruczy.Kolejnestopnienaukoweuzyskajujakopra-cowniknaukowo-dydaktycznyUniwersytetuim.Ada-maMickiewicza;pocztkowoasystentprof.LudwikaZabrockiego,potemadiunkt(1966),apoczterechla-tach,wroku1970,jujakodoktorhabilitowany(napodstawierozprawyzzakresujzykoznawstwateore-tycznegoopartejnabadaniachnaddiakryzjzyko-w),rozpoczwsppraczUniwersytetemWarszaw-skim,ktrywkrtcestasiJegomacierzystuczelni.

Nie sposbomwiwszystkichdokonanauko-wychProfesoraFranciszkaGruczy,gdyJegodoro-

beknaukowyobejmujeogromnespektrum tematyczne od opra-cowa teoretycznych,modeli j-zykowych,popartychtworzeniemnowatorskich, cenionychw kra-juizagranicteoriijzykoznaw-czych,doformuowaniametalin-gwistycznychkoncepcji,bdcychpodstaw tworzenianowychkie-runkwlingwistycznych.PanPro-fesorGruczastworzypodwalinynaukowe lingwistyki stosowaneji glottodydaktyki, przyznajc imrangsamodzielnychdyscyplinna-ukowych.Tymsamymprzyczynisidoopracowanianowejstrategiipolskiejedukacjinaetapiestudiwwyszychwzakresienauki jzy-kwobcych,strategiizatwierdzo-nejnaszczeblurzdowym.Syste-Laudacj wygosia prof. Maria K. Lasatowicz

kwiecie2015 15

mowezmianywksztatowaniuprogramwnauczania,innowacyjnywymiarorganizacjiimetodykinaucza-niajzykaobcego,konsekwentneprzestrzeganiezasa-dyprowadzeniazajwjzykubdcymprzedmiotemstudiwzuwzgldnieniemspecyfikijzykapolskiegowujciukontrastywnymspowodowayogromnezmia-nywpodejciudoproblematykiksztacenianauczycie-liiuczniwnawszystkichpoziomachedukacji.PodkierunkiemPanaProfesoraGruczy,wewsppracyznaukowcamizEssen,powstayponadtoalternatywnepodrcznikidonauczaniajzykaniemieckiego,uzu-penioneosowniki,poradnikimetodyczneiopraco-waniawicze.WuznaniuzasugPanaProfesoraUni-wersytetwEssenuhonorowaGowroku1999tytuemdoktorahonoris causa.

ProfesorGruczajestuznanymautorytetemnauko-wymwPolsceiwkrajachniemieckiegoobszaruj-zykowego.Ogromnaaktywnonaukowa,ktrejdo-wodzi fakt zasiadaniawwielumidzynarodowychgremiachitowarzystwachnaukowych,adotegonie-bywaaintuicjabadawczasprawiy,ePanProfesorstasitwrcnowychgermanistycznychkierunkwbadawczychwwymiarzeinterdyscyplinarnym.Pol-skaszkoainterlingwalnychtumacze,translatoryka,translacja,dzikiPanuProfesorowiGruczy,zostaywczonedosamodzielnychbadanaukowych,wy-chodzctymsamymnaprzeciwogromnemuzapotrze-bowaniunaksztaceniekompetentnychtumaczywza-kresiewielugrupzawodowych.

ProfesorGruczazabraponadtogoswdyskursienaukowymdotyczcymroliiznaczeniakulturywpro-cesieksztatowaniakomunikacjijzykowej.Tymsa-mymzainicjowaipromowawieleprojektwnauko-wych, podejmujcych ukierunkowane badania nadprocesemakwizycjijzykowej,uwarunkowanejwy-kreowanprzezNiegolingwistycznteorikultury.

Jakozaoyciel idugoletniprzewodniczcySto-warzyszeniaGermanistwPolskichwalnieprzyczy-nisidowczeniapolskiejgermanistykidomidzy-narodowych,wiatowychgremiwbadawczych.Jegoteksty,jakrwniewystpieniazawierajceprzemy-leniairefleksjenatematodrbnocigermanistykiza-granicznej,takepolskiej,odbiysiszerokimechemwrdmidzynarodowejspoecznocigermanistycz-nejiwpynynanowepostrzeganiezadafilologiiwewspczesnymwiecie.Wewrzeniu2005r.nawalnymzebraniuwiatowegoKongresuGermanistwwParyuPanProfesorGruczazostawybrany,jakopierwszyuczonyzEuropyrodkowejiWschodniej,prezydentemMidzynarodowegoStowarzyszeniaGer-manistycznego.WzorganizowanympodegidPanaProfesorawroku2010wWarszawiekongresiewzioudziablisko2000germanistwzwielukrajw,awy-goszonereferatyopublikowanow15tomach.

ZduymzaangaowaniemwczasiPanProfesorGruczawewszystkiesprawydotyczcepolsko-nie-mieckiegossiedztwa,widzcwzblieniuobunarodwkoniecznodziejow.Worganizowanychmidzy-

narodowychkonferencjachnaukowychpodejmowatrudnizoonproblematykwzajemnychuprzedzemidzyPolakamiaNiemcami.Szczeglniekonferen-cjazroku2000,ktrejpatronowaliprezydenciPolskiiNiemiec,zatytuowana1000latstosunkwpolsko-niemieckichwjzyku, literaturze,kulturzeipolity-ce,staasiasumptemdopodjcianaforummidzy-narodowyminterdyscyplinarnejdyskusjinaukowej.

Wyrazemogromnegoszacunkuiuznaniadladzia-alnociPanaProfesoranarzeczrozwojupolsko-nie-mieckiejwsppracyw zakresie nauki i kultury sprzyznaneMuniemieckiewyrnienia iodznacze-nia,takiejakwielkanagrodabadawczaim.Aleksan-dravonHumboldta(1993),ZotyMedalJ.W.Goethe-go(2002)czyKrzyZasugiPierwszejKlasyOrderuZasugiRFN(2002).

ProfesorFranciszekGruczajesthumanist,ktre-gogoswielewaywuniwersyteckichrodowiskachwkrajuizagranic.Zdugiejlistypolskichodzna-czepozwolsobiewymieniKrzyeKawalerskiiOficerskiOrderuOdrodzeniaPolski,atakeMe-dalKomisjiEdukacjiNarodowejiHonorowyMedalUniwersytetuWarszawskiego.ProfesorGruczatonietylkowielkiegoformatuuczony,aleiwspaniaype-dagogoniezwykejcharyzmie,przyjacielmodzieyiwychowawcadwchpokolegermanistw.Wypromo-wa35doktorw,tworzcwasnszkolingwistycznostandardachpracynaukowejodpowiadajcychmi-dzynarodowymwymogom.Wielupolskichgermani-stwredniegoimodszegopokoleniaprzyznaje,eProfesorwpynnaichrozwjintelektualny,iwtymsensieczujsiJegouczniami.

Rwnie germanistyka opolska zaznaa odwar-szawskiegojzykoznawcyduoyczliwoci;mamtunamylinietylkorecenzjenaukowe,aletakewie-leinspirujcychrozmw,pomyswkonkretnychte-matwbadawczych,konsultacjiprzypowoywaniunowychspecjalizacjikierunkowychistudiwpody-plomowych,czywreszcieindywidualnychwskazwekudzielanychpodczaskonferencjinaukowych.

Tutaj,naOpolszczynie,gdzierelacjewynikajcezpolsko-niemieckiegopograniczakulturowo-etniczne-gostakznaczce,ewybijajsidorangigwnychtematwbadawczychwwymiarzeinterdyscyplinar-nym,niezmierniewanejestwsuchaniesiwhumani-styczneprzesaniemyliProfesoraGruczy,bynanowozbada,poznaizrozumieistotrelacjitrudnegos-siedztwaiuczynijeznakiemlepszejprzyszoci.Po-stawabadaczanastawionegonamdrydyskursiporo-zumieniemidzynarodamibudzinajwyszyszacunek.

Zawszystko,coPan,PanieProfesorze,zrobidlanaukipolskiej,dlapolskiejgermanistykiinaszegoro-dowiskanaukowegoUniwersytetOpolskiskadaPanunajwyszyhod,przyznajcto,comanajdroszegodoktorathonorowy.

MariaKatarzynaLasatowicz

16 INDEKSnr34(157158)

O rzeczywistych jzykach ludzkich, lingwistyce

i germanistyce(fragment wykadu prof. dr. hab. Franciszka Gruczy, doktora honoris causa UO)

Przenoszeniewynikwmoichanalizlingwistycznychimetalin-gwistycznychnagrunt rozwaagermanistycznych i metagerma-nistycznych wywoywao co ja-kiczaskoniecznodokonywaniacoraz todalej idcychzmiantra-dycyjnegorozumieniagermanisty-ki.Dziniebdprzedstawiapo-szczeglnychetapwtegoprocesu,leczzreferujpokrtcetylkokilkajegorezultatw.

Zacznodnastpujcejuwagi.Wspczenie nazywanie germa-nistykifilologi,atymbardziejtraktowaniejejwtakisposb,jak-by stanowia jak cz filolo-gii,jestmaozasadneszczegl-niewtedy, gdy filologi traktujesijakodziedzinnaukiocelachzgodnychzetymologicznymzna-czeniemnazwyfilologia.adnapracanaukowaniepolegabowiemnalubieniuanitymbardziejnamiowaniuprzedmiotutejpracy.Niemateadnegozawodu,ktregowykonywaniepolegao-bynamiowaniuczylubieniuczegokolwiek.Staroyt-niGrecywoglenikogoniewyrnializapomocwy-razufilologztegopowodu,elubiswjjzyk,atymbardziejjakijzykobcy(tenazywalijzykamibarba-rzycw).

PierwotnieGrecywyrnializajegopomocoso-bylubicemwizakochanewgadaniu,czyliosobynazywanedzigaduamiaichprzeciwiestwa,czy-litzw.milczkw,wyrnializapomocwyraeniami-zeolog.Wprawdziepniejzaczliwyrazufilologuy-wadlawyrnianiaosbwykazujcychszczeglnezamiowaniedozajmowaniasitekstami,aleuywaligodlawyrnieniaosbchtniezajmujcychsista-roytnymitekstamipisanymi,anietekstamiwogle.Totensposbposugiwaniasitymwyraeniemzostawpewnymmomencieprzeniesionywobrbuniwersy-tetwnowoytnejEuropy.Wniektrychznichzacz

wyksztacasijuwXVIIIw.nowytypuczonychuczonychstarajcychsiwykaza,erwnienowo-ytnejzykimajswojhistori,swojepisemnetekstyzasugujcenastudiowanie.

Nazywaniewowymczasietychuczonychneofilo-logami,auprawianeprzeznichstudianeofilologilubfilologigermaskmonauznazawjakiejmierzeuzasadnione.JednakejunapocztkuXIXw.etymologiczneznaczenietychnazwzaczowcorazmniejszymstopniuwiernieoddawato,czymwcze-nigermanicizajmowalisinaprawd.Bowiemjuwtedydowiadomociniektrychznichzaczodo-ciera,ewinnizajmowasinietylkotekstamipisa-nymi,lecztaketekstamimownymi,eniemogsiograniczadoanalizyodpowiednichtekstwstaroyt-nych.Potem,wdrugiejpoowieXIXw.,wikszoznichbyaprzekonana,eichgwnymzadaniemjestposzukiwaniepraw,ktrerzdzhistorycznymizmia-namijzykowymi.Nazywanieichfilologamiwypadauznazawrczabsurdalne,albowieminteresujceich

Doktor honoris causa UO prof. Franciszek Grucza

kwiecie2015 17

prawatraktowalijakopewienrodzajprawnatury.Wjeszczewikszejmierzenazywaniewszystkichgerma-nistwfilologamiprzestaobyzasadne,gdyczznichwczyawobrbprzedmiotuswychbadatakeodpowiedniedialekty.

W kadym razie ju dawno temu przestao byprawd,jakobywszystkiepodmiotygermanistykizaj-mowaysiwycznie(bdgwnie)analiztekstwwytworzonychprzezkogowjakimniemieckimjzy-kuhistorycznym.Jednakejakoniefortunneoceniamnazywaniewspczesnejgermanistykifilologiprzedewszystkimdlatego,enazwataimplikujesugesti,ja-kobywspczesnagermanistykabyajakdziedzinaktywnocijednorodnych.Dziniesposbuznajejzataknawetwtedy,gdywemiesipoduwagtyl-korealizowaneprzezjejpodmiotybadanianaukowe.Polskiejgermanistykiniesposbuznazataktymbardziej,poniewaodconajmniejdrugiejpoowypo-przedniegowieku,zadaniemjej(alenietylkojej)pod-miotwjestterealizowaniezadazbiorczonazywa-nychksztaceniem.

Germanistyka(podobniejakinnedziedzinynazy-waneneofilologiami)niejestdziedzin,oktrejmo-nabyzasadniepowiedzie,ejejpodmiotyzajmujsibadaniamidotyczcymitegosamegoprzedmiotu.Ijesttakodczasupodzieleniasizbiorujejpodmiotwnakilkapodzbiorw,wszczeglnocinapodzbirpod-miotwzajmujcychsipoznawaniemtego,cozbior-czonazywasi(a)niemieckimjzykiem,(b)niemiec-kliteraturi(c)niemieckkultur.

Niebdpowtarza,dlaczegorzeczywyrnianezapomocwyraejzykniemiecki,niemieckalite-raturainiemieckakulturaniestanowizbiorurze-czyjednorodnych.Natomiastdopowiem,epodmio-tynalecedopierwszegozbioruzajmujsiprzedewszystkimrzeczywistymijzykamiludzitraktujcychsiebiejakoczonkwwsplnotyNiemcw,anietyl-koichmodelem/wzorcemjzykowym.ezuwaginafakt,ianiichrzeczywistejzyki,aniichrzeczywistekulturyniesadnymibytamisamoistnymi,wypadauzna,iniektrepodmiotyzaliczajcesidopierw-szegoitrzeciegopodzbiorugermanistwzajmujsipoznawaniempewnychistotnychwaciwoci(izara-zemwyrnikw)wszystkichbdtylkoniektrychczonkwrzeczonejwsplnotyzuwaginawykonywa-nprzeznichprac,zajmowanepozycjespoeczneitd.Iepodmiotytychczcigermanistykizajmujsipo-znawaniemnietylkoichrzeczywistychjzykwczykulturuznawanychzazgodnezodpowiednimistandar-dami,lecztakeichregionalnych,zawodowychitd.j-zykwikultur.

Cosizkoleityczyaktywnocizbiorczonazywa-nychgermanistycznymksztaceniem,towtymmiej-scu ogranicz si do kilku tylko uwag. Zaczn odstwierdzenia,ejuodduszegoczasuaktywnocitewymagajodrbnego,wtymtakenaukowego,na-mysu.Atodlatego,echarakteruistotnegoproblemunabraogermanistyczneksztacenie(podobniezresztjakwszelkieinneksztacenieakademickie)wmomen-cie,wktrymjegoceleprzestaybyzbienezcela-

18 INDEKSnr34(157158)

miakademickichaktywnoci,ktreNiemcyzbiorczowyrniajzapomocwyraeniaakademische Lehre,ajaroboczonazywamwykadaniempozyskanejwie-dzyobadanymprzedmiocie.WPolscegermanistycz-neksztacenienabraocharakterupewnegoistotnegoproblemunajpniejnapocztkudrugiejpoowypo-przedniegowieku.Wtymsamymczasieswpierwot-nzasadnozaczotracitradycyjnetwierdzenieotzw.jednoci(germanistycznej)naukii(germanistycz-nego)ksztacenia.

Zaczositakdziawmomencie,wktrymedu-kacyjnezadaniagermanistyki,pierwotnieograniczonedoodtwarzaniasiebiesamej,poszerzonooobowizekksztacenianauczycielijzykaniemieckiego.Jednak-emusiaminniemalwiek,zanimniektrzyneofi-lologowiezrozumieli,efilologinauczycieljzykaniemieckiego(ojczystego)todwapodmiotyozasad-niczornychkonstytutywnychwaciwociach(kom-petencjach).Jeszczewicejczasumino,zanimprzy-najmniejniektrzyzrozumieli,epodobnierzeczmasiwprzypadkunauczycielajzykaniemieckiegoja-koojczystegoiobcego.Rwnieniejestjeszczepo-wszechnezrozumienie,izupenieinnewaciwocimusirozwinwczasiestudiwprzyszynauczycieljzykaniemieckiegojakoobcego,ainnemidzyjzy-kowytumacz,ewkonsekwencjiprzygotowanieko-godoprofesjonalnegowykonywaniatychczynnociwymagaodmiennegoksztacenia,eniekadygerma-nistajestrwniekompetentnywsprawachdotycz-cychkadegorodzajugermanistycznegoksztacenia.

WciguXIXw.germanistykabyauprawiananawczesnychterenachpolskichwtakisamsposbiwtymsamymcelu,conaternachzamieszkaychprzezludnoniemieckojzyczn.ZkoniecznocizmianytegostanurzeczyniektrzygermanicizatrudnieninapolskichuniwersytetachzaczlisobiezdawasprawnajpniejpoodzyskaniuprzezPolskniepodlegoci.Aledokonanewokresiemidzywojennymzmianydo-tyczyygwniegermanistycznychbada.Wkadymrazieswojeprogramyksztaceniazwasnejwoli(anietylkozwoliwczesnychdecydentwpolitycznych)polscygermanicizaczlizmieniawistotnysposbdopieropodrugiejwojniewiatowej,dokadniejpo1956r.Gwnympromotoremtychzmianbyniewt-pliwiemjmistrz,prof.LudwikZabrocki.

Toonwywoawemnieprzekonanie,ezadaniemgermanistyjestnietylkoanalizawybranychgerma-nistycznychzagadnie,lecztakepermanentnepod-dawanienamysowicaegozakresuakademickichak-tywnocigermanistycznychorazzabieganieozmian

transformacjpolskiejgermanistykiwtakisposb,abyjejabsolwenci,opuszczajcmuryuniwersyteckie,moglisprostaswoimzadaniomzawodowym.

Dziwiem,euprawianiepolskiejgermanistykidlarealizacjiwycznietychsamychcelw,ktrerealizujegermanistykaniemiecka,jestbezzasadne.Iespoecz-nazasadnojejuprawianiawjakimkolwiekkrajuza-leyprzedewszystkimodtego,wjakiejmierzedostar-czaonaswojemuspoeczestwuprofesjonalnie,anietylkonominalnie,wyksztaconychspecjalistwna-uczycielijzykwobcychoraztumaczy,atakespe-cjalistwwzakresiemidzyludzkiegoporozumiewaniasi.Dziwiemrwnie,eabymcwyksztacijakie-gokolwiekspecjalistnamiarjegopraktycznychpo-trzeb,trzebanajpierwmoliwiedogbniezrozumie,jakiespecyficzneumiejtnocideterminujefektywnewykonywaniedanegorodzajupracy.Ieoakademic-kimksztaceniuzprawdziwegozdarzeniamonam-witylkopodwarunkiem,ezarwnojegoprogram,jakisposobyrealizacjitegoprogramuzostaywytwo-rzonenapodstawieodpowiednichbadanaukowych.Towkonsekwencjitychprzekonapowiciemwie-lelatpracypoznawczejkonstytuowaniudziedzinna-zwanychprzezemnieglottodydaktykitranslatoryk.

Dzipolskgermanistykodrniajodgermani-stykiniemieckiejczyaustriackiejwsposbzasadni-czynietylkojejspecyficznezadaniaedukacyjne,lecztakejejspecyficzneczstkowedziedzinybadapo-za jzykoznawstwem, literaturoznawstwemikultu-roznawstwemskadajsinanitetakiedziedzinyczstkowe,jakgermanistycznaglottodydaktykaczygermanistycznatranslatoryka.Innegorodzajuspecyfi-kabadawczapolskiejgermanistykipoleganatym,ezajmujesinietylkoniemieckimjzykiemNiemcwczyAustriakw,lecztakeniemieckimjzykiemPo-lakw,atakebadaniemwszelkichladw,jakiepo-zostawiliczonkowiewsplnotyniemieckiej(Niemcy)natereniePolskilubwpamiciPolakwzarwnoj-zykowych(np.nazewniczych),jakiniejzykowych,alenie tylkotychocenianychnegatywnie, lecztak-etych,ktrewypadaocenipozytywnie.Jednymzistotnychspecyficznychzadapolskiejgermanistykijestpodejmowaniebadawcelupozyskanianaukowouzasadnionychodpowiedzinapytanie,conaleyzro-biiczegonaleyunika,jelichcesizwikszyza-kresmoliwociwzajemnegorozumieniasiPolakwiNiemcw.

FranciszekGruczaFot.TadeuszParcej

kwiecie2015 19

Jan GoczoWojciechowi Dindorfowi, z nasuchw metafizycznych

* * *

W nieskalanej bieli od stp do gowy

i do koca wspzoonych skrzyde

ten anio urodzinowy z pnocno-wschodnich

stron nieba do mnie zesany. Ramiona

podtrzymujce trbk z bezustannym

niesyszalnym, cho syszanym przejmujco

nawoywaniem do pracy, ktrej ani pocztku

ani koca.

On z pewnoci wie, ile mona jeszcze

ode mnie oczekiwa, cho ycie czowieka

nijak si ma do najdrobniejszej kruszyny wiecznoci.

Z czego zatem ten niesyszalny a syszany

dwik otuchy, e, pki co, jeszcze si

nie rozliczyem z daru widzenia

w dzie i w nocy, nade wszystko za

z daru syszenia wszelkich krzykw i szeptw,

z daru dziwowania si i zachwycania

wszystkim tym, co ju mi dano.

marzec 2015

20 INDEKSnr34(157158)

No wic dobrze. Bd jak Prospero, ten z Burzy Szekspira, ami czarodziejsk rdk, niszcz uczone dziea. adnej wiedzy, adnej interpretacji, adnych szablonw. Z Kalibanem rcej ironii i Arielem wdziku po-radzimy sobie sami nieprofesjonalnie.1. Ach, przeliczna Kolombino. Gobeczko. Cmok, cmok. Sodyczko. Pancerna suknia, nie adne fiu, fiu jedwabie. Zblia si z chrzstem grzechotnika. A obok drzewo, w cichych gaziach prawdziwy gobek. Nasza Kolombina mogaby skrci mu epek. Ale czy warto? Czy nie potrzeb-ny byby wtedy Vizir do wywabienia plam? Mona jednak i tak popatrze: oto narzucona sobie kon-wencja. Jak u Boya eleskiego mieszczaneczka hodujca biae sado. Nieatwo wtoczy siebie w form konwenansw i wytrwa.2. Uroda bywa smutna, ale czy na pewno w gbi tych a tak lirycznych oczt nie kryje si jedynie puapka? Bo lito jest puapk i to skuteczn. A sfera ponurych dowiadcze to mogo by wy-rywanie skrzydeek tym paskudnym muchom.3. Czsty, jake efektowny motyw umeblowanie lasu. Na kadym drzewie telefon. Znakomita me-tafora echa. A jego boginka miaa dobre serce i li-

towaa si nad swoj kuzynk Jutrzenk. Kiedy ta poprosia o niemiertelno dla ukochanego Ti-tonosa, bogowie zakpili z niej, nie ofiarujc daru wiecznej modoci. Gos Titonosa by sabszy od wszystkich wierszczy. Moe za spraw telefonw maonka go usyszy i przyniesie kropl rosy na zielonym listku?4. Amor? A moe pies ogrodnika? A moe ko-chankowie w swoim mikkim przywizaniu stali si poduszkami?, a pies kpi z nich. Jemu by si to nie mogo przydarzy. Jak we wszystkich Twoich obrazach nic nie jest tym, czym nam si wydaje. I Ty sam, jak sdz, drwisz sobie z nas, narzuca-jc pozornie, ale tylko pozornie, atwe stereotypy, takie liczniusie.5. Przyznaj, ten obraz mnie, wstyd powiedzie bo to niemodny zwrot, nieco wzruszy. Troch jakby z Lemiana, tratwa Majki. A moe inaczej, moe jest to miosne oe, w ktrym ciaa pachn cynamonem, przypraw korzenn i oliw, jakby w tym lesie rodzia si idea nowego smaku. Kiedy uniesie si i u nas. Raz jeszcze Szekspir: Czy to nie jest oe Oberona i Tytanii? Miejsce poznawania prawdziwych in-stynktw. Miejsce poszukiwa.

Irena Wyczkowska o obrazach Andrzeja Sznejweisa

No to bd ten biedny Prospero

2. Sfera dowiadcze, olej/deska, 24 x 28 cm, 2011 r.

1. Melomanka, olej/ptno, 60 x 50 cm, 2014 r.

5. oe z baldachimem, akwaforta, 14 x 17,5 cm, 2006 r.

3. Zawsze moesz zadzwoni, akwaforta, 16,7 x 13,7 cm, 2006 r. 4. aweczka, akwaforta, 17 x 11,5 cm, 2006 r.

kwiecie2015 21

No wic dobrze. Bd jak Prospero, ten z Burzy Szekspira, ami czarodziejsk rdk, niszcz uczone dziea. adnej wiedzy, adnej interpretacji, adnych szablonw. Z Kalibanem rcej ironii i Arielem wdziku po-radzimy sobie sami nieprofesjonalnie.1. Ach, przeliczna Kolombino. Gobeczko. Cmok, cmok. Sodyczko. Pancerna suknia, nie adne fiu, fiu jedwabie. Zblia si z chrzstem grzechotnika. A obok drzewo, w cichych gaziach prawdziwy gobek. Nasza Kolombina mogaby skrci mu epek. Ale czy warto? Czy nie potrzeb-ny byby wtedy Vizir do wywabienia plam? Mona jednak i tak popatrze: oto narzucona sobie kon-wencja. Jak u Boya eleskiego mieszczaneczka hodujca biae sado. Nieatwo wtoczy siebie w form konwenansw i wytrwa.2. Uroda bywa smutna, ale czy na pewno w gbi tych a tak lirycznych oczt nie kryje si jedynie puapka? Bo lito jest puapk i to skuteczn. A sfera ponurych dowiadcze to mogo by wy-rywanie skrzydeek tym paskudnym muchom.3. Czsty, jake efektowny motyw umeblowanie lasu. Na kadym drzewie telefon. Znakomita me-tafora echa. A jego boginka miaa dobre serce i li-

towaa si nad swoj kuzynk Jutrzenk. Kiedy ta poprosia o niemiertelno dla ukochanego Ti-tonosa, bogowie zakpili z niej, nie ofiarujc daru wiecznej modoci. Gos Titonosa by sabszy od wszystkich wierszczy. Moe za spraw telefonw maonka go usyszy i przyniesie kropl rosy na zielonym listku?4. Amor? A moe pies ogrodnika? A moe ko-chankowie w swoim mikkim przywizaniu stali si poduszkami?, a pies kpi z nich. Jemu by si to nie mogo przydarzy. Jak we wszystkich Twoich obrazach nic nie jest tym, czym nam si wydaje. I Ty sam, jak sdz, drwisz sobie z nas, narzuca-jc pozornie, ale tylko pozornie, atwe stereotypy, takie liczniusie.5. Przyznaj, ten obraz mnie, wstyd powiedzie bo to niemodny zwrot, nieco wzruszy. Troch jakby z Lemiana, tratwa Majki. A moe inaczej, moe jest to miosne oe, w ktrym ciaa pachn cynamonem, przypraw korzenn i oliw, jakby w tym lesie rodzia si idea nowego smaku. Kiedy uniesie si i u nas. Raz jeszcze Szekspir: Czy to nie jest oe Oberona i Tytanii? Miejsce poznawania prawdziwych in-stynktw. Miejsce poszukiwa.

Irena Wyczkowska o obrazach Andrzeja Sznejweisa

No to bd ten biedny Prospero

2. Sfera dowiadcze, olej/deska, 24 x 28 cm, 2011 r.

1. Melomanka, olej/ptno, 60 x 50 cm, 2014 r.

5. oe z baldachimem, akwaforta, 14 x 17,5 cm, 2006 r.

3. Zawsze moesz zadzwoni, akwaforta, 16,7 x 13,7 cm, 2006 r. 4. aweczka, akwaforta, 17 x 11,5 cm, 2006 r.

22 INDEKSnr34(157158)

Stanisaw S. Nicieja

Od zecera do milioneraTadeuszDoga-Mostowiczurodzisi10sierpnia

1898rokuwmajtkuOkuniewopodWitebskiem,mia-stem,ktrerozsawiswymiobrazamiMarcChagall.Rodzicebylidzierawcamiduegomajtkuziemskie-go.Tadeuszmiaszczliwedziecistwoimodo.W1915rokuukoczygimnazjumwWilnieirozpoczstudianaUniwersytecieKijowskim.ZaangaowasiwwczaswdziaalnopatriotycznwPolskiejOrga-nizacjiWojskowej.Rewolucjawimperiumrosyjskimw1917rokuijejnastpstwazburzyyjegosielanko-wywiat.Niewielewiemy,codziaosiznim,gdynawschodzieponydworyszlacheckieigdytoczyasiwojnapolsko-bolszewicka,wktrejbraudzia.WkadymrazietraktatpokojowywRydzewmarcu1921roku,ktrywytyczygranicemidzyPolskaRosjbolszewick,spowodowatotalnpauperyzacjjegonajbliszychrodzinneOkuniewozostaobowiempo

stronierosyjskiej.Biednyjakprzysowiowamyszko-cielnaosiadw1922rokuwWarszawieipodjsipierwszejlepszejpracy,jakamusitrafia:zecerawdziennikuRzeczpospolita.Mieszkawjakimzato-czonympokoikunaPradze,wpodejrzanymszemra-nymtowarzystwie,ktrepniejplastyczniesportre-towawswojejpowieciDoktorMurek.

Powoliawansowa.Zzecerastasikorektorem,niemiaoprbujcympisaskromneartykuliki,drob-nerelacjezrnychwydarze,pniejfelietony,bywkocunapisaopowiadanieihumoreskpt.Senpa-niTunci,ktraukazaasiw1925rokunaamachRzeczpospolitej.Wtedyporazpierwszyzadziwiczytelnikwniezwykzdolnocifabularyzowaniaisugestywnnarracj,pobudzajcwyobraniczytel-nika.Tendar,awaciwiewielkitalent,przynismusawipienidze.

Polska stranica (stan z roku 2010) przy wjedzie na most graniczny w Kutach. Tu zostali odprawieni 17 wrzenia 1939 roku marszaek Edward Rydz-migy z generalicj i prezydent Ignacy Mocicki t drog wyjechali do Rumunii (fot. Ha-lina Nicieja)

kwiecie2015 23

Nimsitojednakstao,doznawielkiegoupokorze-nia,omalniestraciyciainabawisitrwaejchoro-byserca.Doszodotego,bonieopatrzniewpltasiwpolityk.Pozamachumajowymw1926rokupe-niwadzywPolsceprzejlipisudczycy,aMostowiczpublikowaswojeartykuynaamachpism(zwaszczaRzeczpospolitejiABC),ktremiayorientacjna-rodow,endeck,bdcychwostrejopozycjidoobozuJzefaPisudskiegoinieoszczdzajcychosobymar-szakaotoczonegoprzezarmilizusw.Pismatepo-siadaywietnezespoyibyskotliwychpublicystw:AdolfaNowaczyskiego,KornelaMakuszyskiego,Stanisawa Stroskiego czyAdamaGrzyma-Sie-dleckiego,bywymienitylkonajwybitniejszych.Mo-stowiczdoczydonich.Nieustpowaimtalentemdziennikarskim.Potrafipisafinezyjnieizoliwie.

Ironiczniekusatyrrnychod-nowicielipolitycznych,nadtychpychbyychlegionistw,uwaa-jcychsizajedynychprawdzi-wychpatriotw,czstoskorum-powanych gosicieli moralnegoodrodzenia. By czasem skraj-nieantypisudczykowskiibezlito-nieobnaahipokryzjorazpust-kideowrnychpukownikw.Jegociteripostyczstokomento-wanonasalonachwadzy.Narazisitymdotegostopnia,eposta-nowionounicestwigofizycznie.

8wrzenia1927roku,gdytuprzedpnocwracadodomunaulicGrjeck44,zostanapadni-typrzezczterechzbirwuzbrojo-nychwpaki.Wustawcinitomuknebelidonieprzytomnociskato-wano,przyokrzykach:tozatear-tykuliki.NastpnieoguszonegowywieziononaobrzeaWarszawyiwrzuconodogliniankiwomian-kach.Kilkagodzinleawmule.Dopieronadranem,odrtwiayzzimna,odzyskaprzytomno.Miajeszczetylesiy,abyswymijkamizwrci uwagprzejedajcegowpobliuchopa,ktrywczenieranowybrasiposianonak.Ontowycignpisarzazglinian-kiizawizdoszpitala.Jakpniejstwierdzono, pomoc przysza wostatniejchwili.Tylkoprzypadekspowodowa,eprzeytennapad.Pisayotymprawiewszystkiega-zety.Pisudskinakaza ledztwo,ale sprawcw nigdy nie wykry-to,chobyowieleposzlakiewi-dentnychdowodw,ktotozrobi.

Podobnylosspotykawtymcza-sieinnychkrytykwmarszakaPisudskiego,m.in.Je-rzegoZdziechowskiego,StanisawaStroskiego,JanaDbskiegoczyAdolfaNowaczyskiego(trzykrotniewcigudwchlat),ktremuwybitookozato,etytuo-waPisudskiegoniekomendantem,akomediantem.

Po tym incydencieMostowiczpocz stopniowodystansowasioddziennikarstwainterwencyjnegoiskoncentrowasinapowieciopisarstwie.Dokocayciaodczuwaskutkipobicia.Miasabesercezagro-onezawaem.Incydent,przezktryniemalniestra-ciycia,wykorzystawpowieciZnachor,gdziety-tuowybohater,prof.Wilczur,pobityprzezbandytw,testracipami.WprzeciwiestwiedobohateratejpowieciMostowiczaniedotknaamnezja.Miado-brpamiiwiadomo,epobiligoludziewmun-durach.

Przed domem i piekarni Rankowskiego, skd Tadeusz Doga-Mostowicz wzi chleb i wyruszy w sw ostatni podr. Przed piekarni stoj crka Ja-dwiga (po mu Kiebowa) i wnuczka Irenka (po mu Bejtman) z mieszkank Kut Hel Wjcick. Po prawej stronie zdjcia wida szyld piekarni z napisem po rosyjsku, co wskazuje, e fotografia zostaa wykonana w czasie wojny, gdy w Kutach byli Rosjanie (ze zb. Ireny Bejtmanowej, rocznik 1935, z wyksztace-nia pedagog, osiadej po wojnie w Lublicu, pieczoowicie przechowujcej pa-mitki rodzinne oraz pami o tragedii, ktra dotkna jej rodzin w Kutach)

24 INDEKSnr34(157158)

Kariera Nikodema Dyzmy

TadeuszDoga-Mostowiczbyautorem17powiecidrukowanychpocztkowowprasiewodcinkach,ana-stpniewformieksiek.Prawiekadatrafiaanali-stbestsellerw.Niktniezliczyrecenzji,wywiadwikomentarzy,ktretowarzyszyyichwydaniomiko-lejnymwznowieniom.Najwikszrenomipopular-nozdobyapowieKarieraNikodemaDyzmy,przezczkrytykiuwaanazanajlepszypdpro-zymidzywojennej,aprzezniektrychzaproduktliteraturywagonowejczytadadopodry.NiktzkrytykwniepotrafijednakodmwiMostowiczo-wi mistrzostwawarsztatowego i zdolnoci nar-racyjnych.PowojnieKarierNikodemaDyzmytrzykrotniewPolscesfilmowano.WroltytuowegobohaterawcielalisiAdolfDymsza,RomanWilhel-mi(genialnarolawserialuJanaRybkowskiego!)iCe-zaryPazura.Wielukrytykwtwierdzio,eJerzyKo-siski,jeliniesplagiatowapomysuMostowicza,toswamerykask,bestsellerowpowieBeingThe-re(Wystarczyby)ktrsfilmowano,obsadza-jcwgwnejroliPeteraSellersanajprawdopodob-niejnapisapodwpywemlekturyKarieryNikodemaDyzmy.FakttenprzywoujeJanuszGowackiwswejksiceGoodnigth,Derzi,bdcejsfabularyzowa-nbiografiKosiskiego.

WkadymrazieKarieraNikodemaDyzmydo-brzeznosiprbczasu.Jestregularniewznawiana,aostatniotrafianawetnalistaudiobookw.Najlep-szymibezwzgldnymrecenzentemdladziealiterac-kiegojestzawszeczas.Aten,jakwida,sprzyjaMo-stowiczowi.Wczymtkwisia tejpowieci?Anowtym,eyciepolityczne,niezalenieodepoki,ci-

gle replikuje swoistekarieryNi-kodemwDyzmwprostakwichamw,ktrzy,wychodzczdo-wspoecznych,sigajszczytwawansupolitycznegoimaterialne-go.WIIIRzeczpospolitej,awicp wieku pniej, ujawnio siwieluDyzmw. Jeeli czym sirniliodpierwowzoru,towyjt-kowowulgarnymjzykiem.

Kariera Nikodema Dyzmyniebyajedynymzjadliwympam-fletem na elity polityczne zwi-zane zmarszakiem Pisudskim.Szydziznichrwniewpowie-ciachOstatniabrygada,CzekibezpokryciaczyPamitnikpaniHanki.Byautorembonmotw:Dnokadej tragedii togupotaorazWartobygrzecznym,nawetjaksiniemanatoochoty.Za-rzuconoMostowiczowi,eatako-waobzpisudczykowski,bobyendekiem.Touproszczenie.Mo-

stowiczdoadnejpartiinigdynienalea,awswychksikachiostrejpublicystyceatakowagupot,cy-nizmipozerstwo.Sambywyjtkowodobrzewycho-wanymdentelmenem,nienagannieubranymarbitremelegancji,noszcymnajmodniejszekrawaty,kapelu-szeimeloniki.Miaszerokigest.Lubiobdarowywaprzyjaci.MieszkawcentrumWarszawywpiknieurzdzonymszeciopokojowymapartamenciepenym

Plakat z inscenizacji Kariery Nikodema Dyzmy w reyse-rii Michaa Kotaskiego w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (premiera 2013) z Grzegorzem Gromkiem w roli gwnej, za ktr zosta wyrniony Teatraln Kreacj Ro-ku. Powie Tadeusza Dogi-Mostowicza od osiemdzie-siciu lat nie tylko jest wznawiana, ale te nie schodzi ze scen teatrw i ekranw kinowych. W 2014 roku warszaw-ski Teatr Syrena zrealizowa na jej kanwie musical w rey-serii Wojciecha Kocielniaka z Przemysawem Bluszczem w roli Dyzmy

Stroma ulica prowadzca w kierunku mostu w Kutach (w tle koci ormiaski).To gdzie na wysokoci znajdujcego si na fotografii samochodu ciarwk Mostowicza musiaa dosign seria z karabinu maszynowego auto przeko-ziokowao, stoczyo si w d i zniszczyo ogrodzenie posesji Mojzesowiczw. Zgin szofer i Tadeusz Doga-Mostowicz

kwiecie2015 25

kwiatw.Ubierasizangielskaiwzoremdandyswniewychodzinaulicbezparasola.Jedzibiaym,luksusowymsamochodemamerykaskiejmarkiBu-ick.Bybyskotliwyidowcipny.ZamiastpomnikawolBuickaartowa.Przystojnyblondyn,budzizachwytupaimiaopinikrlawarszawskichsalo-nw.TuprzedwybuchemwojnybywPolscepostacipowszech-nieznan.

ledztwo w sprawie mierci Mostowicza

mierTadeuszaDogi-Mostowi-czawKutachobrosalegend.Po-wstay na ten temat setki domy-sw i dziesitki relacji rnychnaocznychwiadkw.Jestwnichwielerozbienoci,fantazji,prze-barwie, nadinterpretacji, bo tesawaMostowicza,wblaskuktrejwieluchciaosiogrza,byapo-tnymmagnesem.

Tu po wojnie nie podjto (zwiadomychwzgldw)prbyusta-leniapodstawowychfaktwzwi-zanych z jego mierci. PolskastraciaKuty,aludnotamtejszwymordowanobdwywieziono.Przezdziesitkilatniemonaby-onaPokucieswobodniepojecha.NieinteresowanositespecjalniebiografiautoraKarieryNikode-maDyzmy,bow latachstalini-zmulansowanoinnliteratur.

Gdyuschykulat70.XXwie-kunastpirenesanszainteresowa-niatwrczociMostowiczaijego

biografowiezaczligromadzidokumentyorazrela-cjenatentemat,byojuzapno,abyjednoznacz-niestwierdzi,dlaczegozgin.CoonwoglerobiwKutach,skorowszyscywaniejsizdylistamtduciecdoRumunii?Powstaykontrowersjenietylkowokmiejsca, ale i daty jego mierci.Wymarli najstarsiwiadkowie,apamipolatachczstoujawniaswo-jezdolnocikreacyjne.Dowiadczamtegojakohisto-rykzbierajcyrelacje.Czasempowielulatachludziomwydajesi,etakbyo.Sotymwicieprzekonani.Azjawiasiktoinnyitwierdzi,ebyoinaczej.Icorobi?Komuwierzy?Komuprzyznaracj?Wta-kiejsytuacjitrzebaprzybrapostawoficeraledcze-goiuruchomiswnieufnodorelacjipisemnychiwspomnienaocznychwiadkw.

Abyustali,jaktobyozemierciMostowicza,ze-braemwszystkieznanemirelacjeoraznajwaniejszeksikiorazartykuybiograficzneoautorzeZnacho-raipojechaemwsierpniu2014rokudoKutnawizjlokaln.Otojejrezultat.

Waciwieniewiadomo,jakiktrymszlakiemMo-stowicztrafidoKut.Czybywgwnymstrumieniuuciekinierw,ktrzyszukaliratunkunaziemirumu-skiej?Czybywpobliuekipyrzdowej?PremierSa-wojSkadkowskiwswymdziennikuniewymieniana-

Maciej Bohosiewicz prezes Fundacji Ormiaskiej KZKO, jego ona Marta i prof. Stanisaw Nicieja na cmentarzu w Kutach

Roman Wilhelmi uwaany za arcymistrza kreacji Dyzmy w gonym serialu telewizyjnym w reyserii Jana Rybkow-skiego z roku1980

26 INDEKSnr34(157158)

zwiskaMostowicza.Alemggozignorowa,bomiakutemupowodybywszakMostowiczwielkim,cz-stozoliwymkrytykiemrzdwpukownikwigene-rawwPolsce.Pisudczycygonienawidzili.

Niepodwaalnymfaktemjest,eMostowiczwpol-skimmundurze,wrandzekaprala,bywKutach17wrzenia.Wedugnajstarszejrelacji(zroku1947osiemlatpotragedii)JanuszaMinkiewicza,widzcpanik,wjakiejuciekalidygnitarzepastwowi,Mo-stowiczchciaochronimiejscowludnoprzedgra-bieamiuzbrojonychzodziei ipostanowizorgani-zowazaimprowizowanStraObywatelskwceluczuwanianadbezpieczestwemmieszkacw.TomiabypowdjegozatrzymaniasiwKutachiodcze-niasioduciekinierw,ktrzyprzeszliju17wrzenianastronrumusk.BolszewicyweszlidoKutdopie-rotrzydnipniej.PrzeztenczasMostowiczmiape-nifunkcjeporzdkowe.

Zupeniecoinnegotwierdzi18latpniej(w1957roku)niechtnyMostowiczowipoetaidziennikarzSta-nisawBurcz.Wjegointerpretacjipisarzzdami-dzy14a17wrzeniaswoimluksusowymsamochodemmarkiBuickkugranicyrumuskiejinatknsinanieustalonejproweniencjipatrolwojskowy.Zlksiidodagazu,aonierzeoddaliwjegokierunkuserizkarabinuijednazkultrafiaMostowiczaza-ledwiekilkasetmetrwodgranicy.Zazdrosnyosa-wBruczpragnzrobizMostowiczatchrzanawetpojegomierci.

Dostawca chleba

Po zestawieniuwszystkich znanychmi duo p-niejszych relacjiwydaje si, e najblisze prawdyswspomnieniazwizanychzKutamipoetyJerze-goHordyskiegoiJadwigiMigockiej-DrzazgizOa-wy,BronisawaCiokaiMariiMajerczykzZakopa-negoorazBronisawyBroszkiewicz-DrozdowskiejzBystrzycyOawskiej.Wynikaznichpouwzgld-nieniudrobnychrozbienoci,ktrewtychrelacjach

wystpujeMostowiczzaanga-owasiwdziaalnoaprowiza-cyjnwKutach.Krysamocho-demciarowymmidzyKutamiaWynicpostronierumuskiej,przewocchlebdlaonierzypol-skich, internowanych tuzamo-stem,po rumuskiej stronie.Fe-ralnego dnia, 20 wrzenia 1939roku,podpiekarniKarolaRan-kowskiego(18741944)przyuli-cy Tuidowskiej w Kutach przy-jecha samochodemciarowym.Gdyzkierowcadowalidocia-rwkichlebibuki,domiastawje-chaytrzysowieckieczogi,witaneowacyjnieprzezludnoukraisk

iydowsk.Modziewchodzianateczogiibrata-asizbolszewikami.WwczasjedenzUkraicwzwrciuwag,epodpiekarniRankowskiegostoipolskisamochdwojskowy.Jedenzsowieckichczo-gwruszywtymkierunku.Widzcto,kierowcapol-skiejciarwkiruszywkierunkumostugranicznego.

Czogniebywstaniedogoniszybkomkncejci-arwki.Jegodowdcapocignwicserizkarabi-numaszynowego,ktradosigauciekajcychnastro-mymzjedzieprzykocieleormiaskim.Szoferstraci

Karol Rankowski

Tadeusz Doga-Mostowicz

kwiecie2015 27

panowanienadkierownic,ciarwkapotoczyasibezwadniewdiprzekoziokowaa,wpadajcdoro-wuirozbijajcogrodzenieposesjiMojzesowiczw.Zotwartychdrzwiszoferkiwypadonierzwrandzeka-prala.Wokleaydziesitkirozrzuconychbochen-kwchlebaisetkibuek.RypsymaMojzesowiczwci-gnazwokionierzadoswegoogrodu.Gdyrozpiamapnikkaprala,przymocowanyskrzanympaskiemdojegoramienia,wypadstamtdidentyfikatorMo-stowicza.

TakascenamierciMostowicza icie filmowa,wrdbochenkwchlebapowtarzasiwkilkunasturelacjach.Rozbienocidotycztylkomiejscaiprzy-czynywywrceniasiciarwki.Czwiadkwtwierdzi,estaositonazakrciezakocioemor-miaskimiekierowca,uciekajcprzedkulamipa-dajcymizczogu,niewyrobizakrtuirozbisamo-chdnaogrodzeniuMojzesowiczw.Pomojejwizycienamiejscuwsierpniu2014rokuodrzucamtwersj.SwoimsamochodemkilkakrotnieprzejedaemtrasodpiekarniRankowskiegodoprzyczkamostunadCzeremoszemprzydomostwieMojzesowiczwniemaadnegozakrtu.Wydajesiwicpewnym,etokule,ktretrafiywszoferkalbowkoa,byyprzy-

czynwywrceniasiciarwki.AsamMostowiczzmarwwyni-kupostrzau,anieobraepowy-padku.Literackiopis,zblionydoprzedstawionejwyejwersjimier-ciMostowicza,zawarwswejpo-wieci Ukraiski kochanek(2008)StanisawSrokowski,ktrytakekorzystazrelacjinaocznychwiadkw.

ZwokiMostowiczazoonowkaplicy na cmentarzuwKutach.Wie,esynnypisarzzostaza-strzelonyprzedgranic,lotemby-skawicyobiegacaeKuty.Napo-grzeb,celebrowanyprzezdwchksiy (Samuela ManugiewiczaiWincentego Smala), w ktrymRosjanienieprzeszkadzali,przy-szysetkiludzi.Mostowiczleawotwartejtrumniewkaplicycmen-tarnej (zachowao si takie zdj-cie,ktrewykonaUkrainiecDut-kowski).Liczcawwczas14lat,

mieszkajcaobecniewBystrzycyOawskiej,Bronisa-waBroszkiewicz-Drozdowskazapamitaa,eludziecaowalibutyMostowiczaienajegoczolebyakrwa-waplama.wiadkiemtegopogrzebubyatematkaRomualdaNowakadyrektoraPanoramyRacawic-kiejweWrocawiu.

MostowiczapochowanowgrobowcuOhanowiczwnacmentarzuwKutach.24wrzenia1978roku,dzi-kizaangaowaniusiwtsprawJarosawaIwaszkie-wiczaprezesaZwizkuLiteratwPolskich,rodzinaMostowiczwdoprowadziadoekshumacjiiprzenie-sieniaprochwpisarzanaCmentarzPowzkowskiwWarszawie.Jegonazwisko,nomen omen:Mostowicz,wpisaosiwyraziciewlegendsynnegomostu,wpobliuktregozgin.W2015rokuzinicjatywyprof.TadeuszaMikoajaTrajdosaiMaciejaBohosiewiczazFundacjiOrmiaskiejpodjtodziaania,abyumiecitamtablicotreci:PamiciTadeuszaDogi-Mosto-wiczapisarzapolskiegozabitegoprzeznajedcwra-dzieckichwKutachwpobliugranicyPolskiiRumu-niidnia20IX1939roku.

StanisawS.Nicieja

Wiesaw Rankowski wnuk zamordowanego przez banderowcw waci-ciela piekarni w Kutach, Karola Rankowskiego od kilku lat co roku przy-jeda z Heilbronn w Niemczech, gdzie obecnie mieszka, do miasteczka swe-go urodzenia

28 INDEKSnr34(157158)

Dlaczego wanie banie?

IrenaWyczkowska:Powstaytebaniezzauro-czeniaGrnymlskiemurodziamsiwWarsza-wie,owszem,mamtamrodzin,alemwicmoenie-cockliwie:sercejumieszkasobiewOpolu.Odtylulat!agodnekrajobrazyOpolszczyzny,miejsca,gdziedostrzegamcoszczeglniepiknego:atokolorowe-goptakawrdtrzcin,atolasy(ach,telasybukowenaGrzew.Anny!),miejscainspirujcewyobrani,ta-jemniczeruiny,przycupniteustpwzgrzawiosecz-ki,monabywyliczaiwylicza

Kiedybyamzdrowa,jedziamsobiepowiecie,samoloty,statki,autokary,niegrygrzyska,noimorze,najpikniejszychybapomyswBoskimpla-niestworzeniawiata.Chciaampowoli,pkisistar-czy,poznawafenomen:wyspy.Due,mniejsze,penezabytkwitebdcetylko(TYLKO?)muzeamicu-dwnatury.Zachorowaam.Notosobiewymyliam,ejaniezrezygnujzcieszeniasiwiatem,o,naprzy-kadtakaniezwykonadniezwykociami:jakrze-ki,jedneprzyjanie,zcaymzaufaniem,innewyra-nieztroskimylonieatwychkompromisach,czsizsob.

Cae ycie wymylaam bajki, opo-wiadaam je koleankom na koloniach,uczniom,synowiiinnymrodzinnymdzie-ciom.Wnukowichybanajwicej.Iotoprzyszedczas,gdyzechciaomisiopo-wiadabaniesamejsobie.Napociech,dlaodwrceniauwagiod,ech,niemacosichwali.

I tak oto wziam sobie specjalneszczypczyki i powycigaam,mam na-dziej,ezestosowndelikatnoci,pew-nepostacizelskichbajek,przebraamjewprzezsiebiezaprojektowaneszatki.Sprbowaamopowiedzieonichposwo-jemu.Oj,pewniezaklnuczenietnolodzy:Totoherezjepanetnikinigdyniemia-ypoczuciahumoruaniwodnikisympatiidlaludzi.Ktotowidzia,ebyheksaniebyazoliwa,aboginielosulubiysobiewypikrzynkzawielepitnegomiodu.

Akcjawikszocibanitoczysigdziewbliejnieokrelonymmiejscu,alekrajo-brazy,porzdekspoeczny,piknewarto-ciitradycjerodzinnewyranieumiesz-czajjnatychziemiach.Awydarzeniamirzdziwszdzietasamaregua:wszystkonatymwieciejestjaknajbardziejmo-liwe.Askorotak,tomoebywajtebu-dzceradozwrotyakcji,szczliweza-koczenia?

(b)

yczliwy wodnik, mia heksa?Wkrtce, w chorzowskim wydawnictwie Medeia, uka si banie grnolskie, opowiedziane po nowemu przez Iren Wyczkowsk, poetk, eseistk, autork tomikw poetyckich Skra wa, Gdzie pioun ronie, Ptaszysko, Balkon bez porczy, Gwar utajony, Smocza samotno, Wstp do teorii jawy, Ulica Rwnolega, Bilet na wodolot, Portret z dusz na ramieniu oraz zbioru krtkich opowiada Mitoplotki.

Rys. Andrzej Sznejweis

kwiecie2015 29

Szukaam,szukaamiwreszciegdziewpudlezrnociamiodnalazamcentymetrkrawiecki.Bobardzochciaamsprawdzi,ileto15centymetrw(wnaturze,gdysa-maliczbazawszejestniecoabstrakcyjna),botylewaniewedlepewnegopisarza,kt-ryniematuadnychwtpliwoci,wynosiprzecitnywzrostkrasnoludka,czyliskrzata.Okazaosi,esigakrawdzimojegoulubionegokubkazBolesawca,wktrympo-rannakawajestnajsmaczniejsza.Izarazmisiwidziatakijegomowzielonymlubtymkubraczku,czerwonejczapce,konieczniezsiwbrod(chowkrajachpnoc-nychwierzysi,emiewajtakerude,iczemunie).Staopartyokubeczek,aponie-waspodekmapowierzchniniecolisk,przezornietrzymasikubeczkowegouszka.

Wedleuczonejskrzatoloki,czyliMariiKonopnickiej,stworzeniate,zwanetakeubotami,mieszkaysobiepodaw,zapieckiem,podmalowanskrzyni,karmiysiodrobintwarogu,okruchamichleba,aiskwarkaminiepogardziy.Pomagayludziom,opiekowaysidziemiinawetniekiedynajmniejszymdziewczynkompomagayza-plewarkoczyki.Ubranewopocze,zimnosiykouszekzmysiejskrki.Alecojabdotymmwi,znamytowszyscyzopowieciO krasnoludkach i sierotce Mary-si,gdziepoetka,niekiedynieznonieegzaltowana,objawiatylepoczuciahumoru.Mo-julubionksik,wktrejpojawiasikrasnoludek,jestCudowna podrszwedzkiejpisarkiSelmyLagerlff.Istnychopicyszwarccharakter,Nils,amatorzncaniasinadzwierztami,dostrzegjakimdziwnymtrafemkrasnoludka(widabidulasinachwil-kzagapi!),chciagozamknwklatceiposwojemudrczy.Ho,ho,miajupewneplanywtymwzgldzie!Skrzatuprzejmieprosiowypuszczeniego,akiedytonieskut-kowao,rach-ciach,czary-mary,uczynichopcamaymjakon.KrzywdzonezwierztamogyterazpomyleoodwecieTakeiotym,ebyNilsmgsizmieni.Todugaba,alejelinawetmonatuwyczusmrodekdydaktyczny,jaktonazywaWako-wicz,toczytasijnadalwietniesowodaj!

PodobnokrasnoludkiodstraszyaelektrycznoZraziajetazbytprzenikliwaja-sno.Jedzonko,coprzecieniebezznaczenia,zamknitowchodziedomowejGren-landii.Itehaasy,atoradionaful,atoryczytelewizor.Wicniemajudomowychskrzatw?

PoznanaprzypadkiembardzojusdziwapaniMariannaopowiedziaamihistoriswegopra-pra-pra-imoejeszczerazpra-dziadka.Wszystkotodziaositu,naGr-nymlsku,wwczasnalecymdoPrus,wcikichdlatychziemczasachwojennapo-leoskich.(Mgtobyrok1806,moe1807).Klskazaklsk,Jena,Auerstedt,dzie-sitkujcyszeregiwojskatyfus,dezercjakaranamierci(niechlubnejpamicibieganieprzezrzgi).Awszystkotoprzeztego,jakmawialioficerowie,parweniuszanatronie,czyliNapoleona.Takenanajbliszymnamtereniebyy,wydawaosi,solidnieprzygo-towanetwierdzewNysie,Brzegu,Kolu.Padyione.AwodlegyprzodekpaniMa-rianny,Jakub,musiaidowojskaibyomutymsmutniej,ezostawiaprczonyma-lekiegosynka,ktryparmiesicywczeniejprzyszednaten,jakwida,nienajlepszywiat.Jakubmiaszczciewikszeodinnych:zachorowanatyfus,byoznimcakiemjule,alekuzdumieniulekarzywlazareciewyzdrowia.Isaniajcegosijeszczenanogach,wyniszczonegochorbskiem,skierowanoponownienafront.TymrazemDamazKoszbliyasidoniegoniemalpoufale:zostarannywramiiwnog.Powiedzia-nomu,emoewracadodomu,nictuponim.Byytosowa,jaknatamteczasy,lito-ciwe.Kawaekdrogiprzewizgoswojfurmankjakigospodarz.Alewkrtceznisgozwozu,pooynaziemipokrytejjeszczeniegiem,zostawisamemusobie,bomuniepodrodzebyo.Jakubcochwilatraciprzytomno,dokuczamublniedoopisa-

Irena Wyczkowska

O onierzu i skrzacie

30 INDEKSnr34(157158)

nia.Jelizasnnamoment,widziawkoszmarachlazaret,woskowosinetwarzeumie-rajcych,syszabudzcezgrozjkitych,ktrymamputowanonogiczyrce.NkaogopragnienieBoe,ebytakchokroplwody,kropelk

Inaglepoczunawargachdotykczegoszorstkiegoizarazpotemzimny,niecosod-kawysmaknieznanegosobiesoku.Ach,jeszczenigdynicmutakniesmakowao!Toznaczyniasporzdzonegozkorytymcudownymnapojemzaspokajajegopragnienieskrzat!Prawdziwyskrzat!Ubraniemia,wbrewopisomwbajkach,szarawe,tuiwdzieata,czapeczkjakbyprzykurzon.Jakubpomyla,ewidocznietakbywaprzedmier-ci,ot,przewidzenia,omamy.Alemayludzikumiechnsi(atwarztomiapomarsz-czonniczympieczonejabuszko!),wyjani,esok,ktrymutaksmakowa,tozbrzo-zy,niezwykegodrzewa,ktreleczy.Sokpowoliprzywrcimuniecosi,anacierpieniaigorczkspowodowaneprzezranypomogkompresyzzi,zkory,onjuwie,jakie,boleczyswoichwspbraci.Razjeszczenapoigosokiem,apotemoznajmi,ewie-wirka,wswojejdobroci,ofiarowaamutrzyorzechy,niewicej,alewiadomo,jaktojestnaprzednwkuIterazteorzechyrozbijekamieniem,pokruszyionetakepowin-nyJakubawzmocni.

C,niemgmupomcchodzi,aledoradza,ktrypienieksocetrochjuwysu-szyoimonasioniegooprze.Spodnieguwygrzebywajakiepczki,pdy,znajdy-wazamrooneborwkiiczarnejagody.Jakiebyypyszne!Apniejruszyliwdrog.Pomalutku,pokawaltkucieki,tobrncwtopniejcymniegu,towbocie.Czasemkrasnoludekprzynosidojedzenianiewielkie,kolorowejajka,podobnodostawajeodptakw,ktrympomg,aiczasemratowaycie.Kiedyzwyrandumnasporymli-ciupodaJakubowitrochmiodu.Asokbrzozowybycodziennie.Brzozaopowiadatoniezwykedrzewo,pradawne,starszeodludzkiegorodu,izauwa:kiedyponielasipotemnapogorzeliskunicrosnniechce,pierwsza,jakooznakapowracajcegoy-cia,pojawiasibrzoza.Mwiioinnychdrzewach,lesieijegoprawach,zwierztach,ktres,jakiesNigdyjednakniezdradzaadnychtajemniczyciakrasnoludkw,nawetnieudziela,mimoswejstarowieckiejuprzejmoci,odpowiedzinapytaniadoty-czcetakichnibypospolitychspraw:gdziemieszkaj,cojedz,czymajdruhwinie-przyjaci.SzkodamylaJakubjelidoyj,syneczkowibymotymopowiada.

Ktregodniadobiegyichdwikidzwonwkocielnych,rzecztozwyczajna,sy-szelipodobnewielokrotnie,jednaktymrazemJakubowibrodazadraajakdziecku,kt-rechcepowstrzymapacz,aleniepotrafi.Mojawioskawoaatupopatrz,tacha-tazesomianymdachem,wpobliudwchsosen,tomoja.Aleobokniegoniebyonikogo.Bysam!

Jakokulejc,doczapadodomu,onawybiegamunaprzeciw,zsynkiemnarku.Iletobyoradoci,westchnie,miechuiez.Nie,tegosiniedaopisa!Jakubchciaopowiedzieonie,ktomuuratowaycie,alejako,moeisamsiebieniewpeniro-zumiejc,milcza.Zaawpostawijednakmiseczkzkasz,omastynieaowa,na-zajutrzpokruszytrochsera,dodakawaekplacka.Itakczynicodziennie,ajedzenieznikao.Kiedymiajechadossiedniejwsi,poproszonogo,byzostachrzestnymbra-tanicy.Wrci,widzi,emiseczkawieonapeniona.Popatrzynaon,umiechnlisidosiebie,nadalmilczc.Dopierojakostarzyludzie,gdysiedzielikiedypopracynaganku,wyznajejwszystko.Schyliagow,ebyniewidziajejezoddawnasiwielurzeczydomylaa.

Niemaskrzatw,niema.Aledlaczegokotmruczyczasemzluboci,jakbygogaska-no?Apiesmerdaogonem,zadowolony,jakbyniewidzialnarkadrapaagozauchem?Wssiednimpokojuniemowlmarudzi,popakujeinaglezaczynagaworzy,miasizprawdziwuciech?Onewidz,myjunie!

IrenaWyczkowska

kwiecie2015 31

Adam Wierciski

Za szybkie pisanie (36)Kopotygeograficzno-lingwistyczne.Napytanie,

jakwygldadziosadaPannaMariawTeksasie,kt-rzaoyliwXIXwiekuosadnicyzelska,reyser-ka filmuowychodcach sprzed latodpowiedziaa:Jak kawaek lska Opolskiego przetkanego palmami. Jest jakby kopi Punicy Wielkiej, ktra ley na gra-nicy Grnego lska i Opolszczyzny [sic!]. Charakte-rystyczny jest oczywicie centralnie pooony koci znacznie okazalszy ni te, do ktrych przywyklimy w amerykaskim krajobrazie.

Mieszkacy Panny Marii pielgnuj swoj histori, jed do Polski, odwiedzaj miejsce, z ktrego przy-byli ich przodkowie. Nie mwi ju po polsku, zreszt nigdy [sic!]nie mwili. Przyjechali, mwic tylko po lsku [sic!],a nazwy rzeczy nowych, nieznanych za-poyczyli z angielskiego. Stworzyli podobno fascynu-jcy miks jzykowy, ale osb, ktre jeszcze go uywaj, nie spotkalimy (Historia Panny Marii. Z Laur Pawe-l rozmawia Magdalena Lankosz,WysokieObcasy2015,nr6,s.38).

lskOpolskitoczhistorycznegoGrnegol-ska;GrnylskgraniczyzDolnymmidzyOpo-lemaBrzegiem(prawiewpoowiedrogi).OsadnicyzPunicyWielkiejmwiliwXIXwiekupolskgwa-r;polskimigwaramiludowymimwiatewikszowczesnychpolskojzycznychmieszkacwziemle-cychmidzyOdraDwiniDnieprem(bezwzgl-dunastopieuwiadomienianarodowego;niewszy-scyodrnialiprzynalenoetnicznodpoddastwa.Bo my s Polacy, / Chopcy Ostryjacypiewalicza-semrekrucizzaboruaustriackiego).

WlatachdwudziestychXIXwiekutumaczyJe-rzySamuelBandtkie:Jeeli koniecznie wypada roz-rni szlsk polszczyzn od innej, to zdaje si najle-piej bdzie nazwa j szlsk, tak jak wielkopolskiej i litewskiej, i ruskiej polszczynie imiona wasne nada-wa mona od miejsc, w ktrych lud ni mwi; lecz wy-myla dla niej nowe imiona z francuskiego patois lub z niemieckich dialektw [jzykpolskichlzakwna-zywaliniektrzyNiemcywasserpolskim,uywanoteinnychokrele:plattpolnisch,oderwendischczybhmisch-polnischA.W.]byoby rzecz wca-le dziwaczn.

Kilkadziesit lat pniej, podczas krakowskiegojubileuszu Jzefa IgnacegoKraszewskiego,obcho-dzonegow1879roku,przemawianietylkowswo-imimieniuJanGlajcar,wocianinzelskaaustriac-kiego:Mwi nam, emy nie Polacy, ale jacy lscy lzacy, e nie mwimy po polsku, ale po lsku. Lecz lud lski dobrze wie, jako nie masz w Wiedniu narodu

wiedeskiego, ale s Niemcy, tak nie ma na lsku na-rodu lskiego, ale s Polacy.

***Autornoty,podpisujcysiliterkami(PD),oze-

szorocznym,poznaskimwydaniuPamitek Soplicy HenrykaRzewuskiego:Tom skada si z 25 opowia-da [cilej:cyklugawdA.W.], ktrych narratorem jest fikcyjny bohater Seweryn Soplica, podlaski [sic!]szlachcic (MagazynLiterackiKSIKI2015,nr1,s.42).

Niechciaosi,wida,piszcemudokadniejprzej-rzeksiki;czenikparnawski,ImPanSewerynSo-plicakilkarazyprzeciewspominaorodzinnymza-cianku podNowogrdkiem, zWielkiegoXistwapochodzion,niezPodlasia.Por.Chocia urodziem si Litwinem, ziemianinem nowogrdzkim, co poczytu-

Wysokie Obcasy 2015, nr 6, s. 38Jak kto mwi polsk gwar, to nie mwi po polsku? To wczeni wychodcy spod Warszawy czy Krakowa m-wili te nie po polsku, tylko po mazowiecku i po mao-polsku?

32 INDEKSnr34(157158)

j dla siebie najwikszym zaszczytem (IXSicz Zapo-roska);Ja jestem litewskim szlachcicem, a do tego al-beczykiem(XXVZamek kaniowski).

***Zrecenzjiksikibrytyjskiegopublicysty(Richard

Hardgreaves,Breslau. Ostatnia twierdza Hitlera,tum.TomaszFiedorek,Pozna2014):Po zakoczeniu woj-ny wszyscy niemieccy mieszkacy zostali wysiedleni. Zastpili ich Polacy, gwnie repatrianci ze Lwowa [sic!].I o tym wszystkim wyczerpujco pisze brytyjski dziennikarz i publicysta historyczny, w ksice wartej rekomendacji(TomaszZ.Zapert,MagazynLiterackiKSIKI2014,nr12,s.37).

EkspatriancizeLwowaiwschodniejczcidawne-gowojewdztwalwowskiego,zwanipopularnielwo-wiakami,stanowiliokoo10%mieszkacwpowo-jennegoWrocawia.Aebylibardziejwidoczniodinnychgrup,isychaichbyonauniwersytecie,wszkoach,wurzdachitramwajach,tojuinnasprawa.NiebezkozerynazywanoWrocawprzezlatamaymLwowem.Wyjaniaaautorkaksikipowiconejstrukturze ludnociowejWrocawia:stwierdzi mo-emy, e liczba tzw. lwowiakw nie przekraczaa we Wrocawiu nigdy 10% ogu mieszkacw, a obecnie zapewne jest znacznie nisza. Jeszcze raz wic nale-y podkreli niesuszno panujcego przekonania, e we Wrocawiu znajdowaa si znaczniejsza grupa re-patriantw z byego woj. lwowskiego, przede wszyst-kim za z samego Lwowa [egzulancizeLwowaosie-dlalisipowojnierwniewKatowicach,Bytomiu,Gliwicach iOpolu A.W.].Sugesti znaczniejszej liczby lwowiakw we Wrocawiu spowodowa napyw dawnej lwowskiej inteligencji, ktra zaja wiele sta-nowisk w szkolnictwie wyszym i rednim i w szeregu innych instytucji wrocawskich oraz przeniesienie si do Wrocawia znacznej liczby dawnych tramwajarzy lwowskich. Przy tym lwowiacy byli niewtpliwie ru-chliwym elementem wielkomiejskim, umiejcym nada ton miastu(IrenaTurnau,Studia nad struktur ludno-ciow polskiego Wrocawia,Pozna1960,s.45).

***Dopowiedzenie.Uczonapani,ktraniedawnonaa-

machDuegoFormatuzoyadeklaracj:No i miej-my na uwadze ten nasz wsplny idea, jakim jest po-wiedzmy sobie szczerze detradycjonalizacja Polski (pisaemo tymwpoprzednimnumerzeIndeksu),zapomniaapewnie,etosamodoradzazdobywcomchiskipisarzSunTsi(Vwiekp.n.e.);mistrzomsztukiwojennejpodpowiadasposobyzniewalaniaprzeciw-nikabezwalki.ZasadaVIII:Omieszaj tradycje, bo s one twoim najwikszym wrogiem, poniewa nie pozwa-laj zapomnie o historii.

***Pospiesznaetymologia:Sowo pasoyt wywodzi si

z greckiego i oznacza spoywajcy przy stole inne-

go (BarbaraWeimann,Chro si przed pasoytem,DziennikPolski[Londyn]2015,nr11,s.6).

Greckiparazytipolskipasoyttoczowieky-jcykoszteminnych.Alenaszpasoytniepochodzizjzykagreckiego.Pasoyt(wczeniejpasirzyt,aodXVIwiekudo1936rokupasorzyt)tozoe-nie,skadasizdwchczstek:pairzy(takwwielupolskichgwarachnazywasidodzidniatyek).Pasibrzuch,zwanywczeniejtepasobrzuchem,passwjbrzuchcudzymkosztem,apasoyt(dawniejszapisownia:pasorzytniezaciemniaaetymologiiwy-razu),tedarmozjad,pasto,codawnigimnazjalici,obycizacin,nazywalieufemistyczniesempitern.

***Martin Pollack, pisarz austriacki, opisujcy ze

znawstwemdawnGalicj,przyznawwywiadzie,eAndrzejVincenz(synsawnegoStanisawaVincenza,nazywanegoHomeremHuculszczyzny),zarzucamu,ezabardzokoncentrujesinagalicyjskimbrudzie.Wtrceniedziennikarki:Moe rzeczywicie u Vincen-zw, na Bukowinie [sic!],nie byo brudno[Po (nie)wi-dzialnej Galicji. Z Martinem Pollackiem rozmawia Ur-szula Pieczek,Znak2014,nr12,s.48].

VincenzowiesiedzielinaPokuciu,tam,gdzieszum Prutu, Czeremoszu, nie na Bukowinie. BukowinaprzedwojnleaazagranicznymCzeremoszem,porumuskiejstronie;zaczaswaustriackichbyaodrb-nymksistwemwmonarchiiHabsburgw.

Polityka 2015, nr 9, s. 27Zwrot z Basic Polish w powanym tygodniku opinii. W nor-malnej polszczynie: wszem wobec oraz wszem wobec i kademu z osobna

kwiecie2015 33

***ListJerzegoGiedroyciadoTeodoraParnickiegoz

22lutego1957rokuzostaopatrzonybdnymprzy-pisem:W l. 19561958 do Polski z ZSRS przyjechao okoo 200 tys. osb (gwnie Polakw deportowanych i uwizionych w l. 19391941 i 19441945); w zwizku z tym przy Polskim Czerwonym Krzyu powsta Ogl-nopolski Komitet Pomocy Repatriantom ze Wschodu; na jego czele stan minister szkolnictwa Wadysaw Biekowski (JerzyGiedroyc,TeodorParnicki,Listy 19461968. Cz druga,opracowaAndrzejDobro-wolski,Warszawa2014,In