D I S P U T A T I O P H I L O S O P H I C AI N A U G U R A L I S ,

F L U I D O,£ U A M,

ANNUENTE DEO TER OPT. MAX.

Ex Aufloritate Magnifici Rctforis,

P E T R I van MU S S C H E N B R O E K ,&. L, M. MED. ET PHIL. DOCT. P H IL O S O P H !J E ET M A T H E S E O S

P R O F E S S O R I S O R D I N A R I I IN ACAD. LUGD. BAT.

N E C N O N

JmpliJJimi S e n a t u s A c a d e m i c i Con/enfu,

& Nobilijjlmae F a c o l t a t i s P h i l o s o p h i c a l Deer et o ,

/ o i ï Ü \ PRO GRADU DOCTORATUS, ET MAGISTERII[ölBUOTHff/y Summisque in P hilosophia Si Artibus Liberalibus

• i TDEN/ Honoribus & Privilegiis rite ac legitimè confequendis,

Publics, ac fokmni Examni fulmiltit

F R A N C I S C U S J O H A N N E S L O N S,Trajcétinus.

Ad diem 4 . JuVti 1743. ab Hord 8. ad 10. loco folito.

&

iA$Ir.

L U G D U N I B A T A V O R U M ,

Apud G E R A R D U M P O T V L I E T , 1743.

#; o i h ri .0 a x *•T ' r ' T

ÖttW S& ïfi

&H*s>«réW r**i-

«6ü !Ul©'RTü/ï’ t)ftÏÏ3<;jS^',TA I jttx y /* ^ w 4 ,ö aiü

iijisifto /iu Tvi /tfr r iz$ h m um.Ao S B , v*‘-

,&<ni£?i|nTö 'D f^l D W i>. X I

;>j eai'öikW'

.

V I R O

SPECTATISSIMO, INTEGERRIMO,

D. HENRICO LONSPARENTI OPTIMO , OMNI PIETATIS CUL-

TU, ET OBSEQUIO , NUNQUAM NON

COLENDO,

Harte DiJJertationem Imttgurakmfacrare voluit,

FRANCISCUS JOHANNES LONS,

A z PRA£-

ixxJt ihfefó *m. l\ w&fe, t | ^ « / :. -_.OGK UCO H }3ÊwMw ,- v t t f t a Q ; v 4 i \ « v « % _ W $ ró > W W | r > ^ | j

O Cl 1U J i >\ wwv^CX,i^ iW « 0 4 wvswnó\ V\vi\\m w^fc tm U w ^ ja m<£> t Rw^v\ wft iftv\% « Vs§vi\ ^4 fcVu wV.-q4 ^ Z .\\A. »&w* , ^ \ ünwvuwvi « 4 n \ m ^ |w % 4S |^ w\v*

■- 3; yt\«W *>4u\$fo ^\n\Q <\;n * m

4 4 ^ 5 ^ Wtt\ö\ m» ■: %»4\,K% "}\# WtiVVi 5 V :

P R JE F A T I O.Orcm geflurus legt bus Academicismaliquali erudition is prob at tone Lau•ream cuiqite deferentibus Doffora-lem , fpeciminis ergo, feleffam ePhyficis Dotfrinam de FLUID O

in Difputationis hujus contuli formam. Contrafliorqttidem ilia hic pro d it , quce alias amplijfima , &innumeris fere evitfa experiments fait. So/a ho-rum enarratione limit es > quibus me circumfcriptutneer no , expofituque digniora t ran fire deberem. Eaergo faltem ex luculentijfimis Hydrofiatices fontibushaufi, quorum expofitionem non Jolum Philofopho-rttniy fed etiam Me die or um interfuturam ejje cen-

A 3 ful

wm

6 p R iE F A T I O.fui. Varia quoque, qu<e hic int exenda fut (feut 9

ejf induflria Jilentio prtfterrnifja •> ad Differ tatio-nem retuli Me die am , capitis fui nexu , Phyftcahuic [ubjungendam , conformandamqtie. JEquitatcc £ter um Le flor is fretus (per o rogoque, ut ingenio,vel judicio, i» alterovc me lapfum, ftia fu -Jl ent are humanitate haud reeufet.

DISPU-

PaS 7

D I S P U T A T I O P H I L O S O P H I C A

I N A U G U R A L I S.

* i * / v f J*, ^ y f - - * V | J -- n - « y ^ 3 c . _ » y . w » “ F * ■ j l w i f v 1 ~

D E

F L U I D O.§ . I .

M nia, quae hoe Univerfum tenent corpora,in firma, & fluida dividuntür. Hsec dum-taxat expenfurus , quid fluidorum nomineintelligam , definitione prins fignificandumjudico. Fluidum voco acervum corpuf-culorum , quorum quodlibet adeo cft exi-guum, ut feorfum confideratum fenfus no-

ftros effugiat, a reliquis corpufculis levi opera feparerur ,atque exigua; potentise, per acervum morre, admodum facilecedat, dum quecedit, una cum nonnullis vicinis facillime rao-vetur, quamvis non tota moveatur maffa.

§. I I .

3 d i s p u t a t i o p h i l o s o p h i c a

§. I L%

Ad raentem meam clarius exponendam, om nia, in defim-tione (§. ï . ) enarrata , copiofiori cvolvantur fermone, opor-tet. Fluidum igitur corpufculorum acervus appellatum fuit,nullum quippc, quantum novi,exiftit fluïdum, qum fit corpo-reum, ne quidem aëre, luce, igne, exhalatiombus, vapor ibus,efflu-viifque elearicis exceptis. Cunfta fluida omnibus corporumproprietatibus pr^dita fun t, funtque extenfa, impenetrabilia,6 purata, vi inertia:, gravitate, attraftione, mobilitatc & quies-cibilitate donata. Corpufculutn unicum , qualecumque exiftat,fluïdum non nuncupo } licet ad hoe componendum concur-r a t , fed corpufculorum acervatorum congenem : quatenüsunum corpufculum vel eft atomus, vel particula firma,‘ exatomis , aut variorum ordinum particulis con flat a , qua: a ieexieuis viribus non removentur. Hx ergo m fluidorutn nu­mero reputari nequeunt, multo minus atomus, qua: nulhs na­tural viribus in partes diflringi poteft.

§• 1 I Iv

U ti ad indolem fluidi attingendam necefle efl:, acervus ad-fit corpufculorum (§. 11.) j requiritur quoque prarterea , utquodlibet corpufculum tanta gaudeat parvirate , ut fenfusnoftros, nullo infiruftos aukilio, adjuros, vel armatos effu-g ia t, 6c corpufculum a corpufculo diftmgui nequeat , etiamUfota mafia, ex plunbus acervata', fenfuum ope facile cogno-fcatur. A iq u e 4 a comparata funt fluida , qux novi omma.Qijodfi enim inter digitos trivero aquam, oleum, vmum, a-cetutn , lac, fpiricum, , mercurwm & c., ™Uas ^

f N A U G U R A L I S.’ 9taflrus difcernere poflum partes. Nee qualicumque acie vifusquis polleat, illas aflequi poteftyvnefc etiam guftu, nee ol-faftu. Si vero corporum obvenerit acervus, veluti faring ,pulverumque aliorum, immiflïs digitis, pulverem fricaritibusinterceptum , partes taftu ufurpantur, aut oculis feorfim cer-n i, vel guftu diftin&e deprehendi poflunt: nunquam tarnenacervum talem nuncupare licet fluïdum , fed ex pulvenbusaggeftis compofitura , quorum quilibet firmus exiftit. Exi-guitas ergo partium , fluidum conftituentium , noftros fpe£tacfenfus, prout hi in hac vita funt conftru&i. Si proinde cor-pufcula multo fubtiliora dignofci fenfuum ope poffentj non-nullas maflas, fluidas hinc appellandas, pulvifculorum acer-vos diceremus. Palam id fiet, fi fenfus corporum refpe&u intali ponamus relatione, hoc eft, fi fenforia armemus organa.Vifus microfcopiis armando extenditur, ira ut minuta corpo-ra grandia videantur. Quapropter etiam microfcopiis contem-plantes fluida , veluti rubicundum humanum cruoremi huncnon ut fluidum, fed acervum quafl globulorum, contuemur,in quo unumquemque ab altero , quam clariflïme diftingui-mus. Talem acervum nemo , ejus contemplatione primumoccupatus, 5c quid confpiciat ignorans, fluidi nomine appel-labit, nifi aliunde fluidum efle nofcatj quippe magnitudo Scpartium diftin&io apparens efEcit, ut ab animo noftro impe-trare nequeamus id fluidum vocare, ab ineunte edo£ti a:tate,fluidi cujuscumque pbvii partes vifum femper pratenre. f c -curatus autem N atura fcrutator non fimplici hac coguirioneacquiefcere poteft, in fluida mafla earn partium requiri parvi-tatem , qua: in fenfus noftros inermes incidant. Vera deter-minanda erat fubtilitas partium, 6c ad conftantem aliquam re-vocanda menfuram , ut quories acervus compoperetur ex par­

is ticulis,

JO Dl SPIJT ATtO PHtLO SO PH IC A

ticulis , magnitudine earn ex fupcrantibus fubtitilateia, dïcagmen pulvifculorum vocarctur. Simulac vero hL attcnuarca-tur paulo ultcïius , ut ad certam eam fubtilitatem provehe-renturi jam fluidi obtinerent naturam. Hujusmodi cognitioetiara non parum lucis fcientiae Pbyfuees affuodereir. Verumneminem hucusque volvi Au£koretn , qui huic qu&ftioni, utpar erat , fatisfecifle afleri poffet. Majoris eam efle difcri-rainis, quam ut a. me folivi poffel, adverti, ideoque inta£taplane relifta,

§. i y.

Oportet porro , ut in fluido panes quarlibet de reliquoccecu levi opera fe parent nr. Si id enim fieri non pofjit,maffara appellants firman), prcut ©mne corpus firmum, mag-numque corpufculorum exiliffiavonira. eft acernts , quorumquodlibet > feparatim fpeftatwa,, non. minus humanos einde»rqt fenfus, quam ftuidar maffe. Yerum corporis firrwi com-pofitac partes a? gre a fe dimoveci poffiml, eoque id finnifiHdicitur *. quail partes, firmè fe tencajat amplc£taraturquie. InFluido autem panes a fe fccile fejunguntur} q-uod ramen inpulverum acervo locum, quoque habct. Qiiin imo nonnun-q-uam farinas putvifculos facilitis a fe diriperes } quam roer*curii, o lei j fyrupive partes. Qyiam ob cauflum id fepararijg.y^ opera a fe cooctvprtt quidem cum reliqiuis ad ma flamFluidam} quod vero folum notaffe in proba- Fluidi definmo-ne (§. i ) haud fufficeret. Hic iterum defiderari videtur,ut Philofophi, quam kvi opera partes, in mafta Flüida de-beant a fe feparari, determinent, ut mafla audiat Fluida. Namlevis opera terminus eft vagus, nihil accurati indicansj quod

I N A U G U R A L ! S. f i

in Phyfica ulterius explorandum erit, fimulque quam cxiguamodo requiratur potentia, ut datx magnitudinis & figurx cor­pus per Fluidum lento motu promoveatur. Hxc quidem indiverfis differet Fluidis; at quod difcrimen obfervatu quoqueSc adnotatu dignum valde judicatur. •

§. V.

Cum vero corpus per Fluidum movetur, parterqtte corporimoto cedunt , requiritur, ut vicinx partes illieo promoticorporis locum repleant, cavum obtineant, & tam lubricèfupra fe volvantur, ut asqualem acquirant fuperficiem} quem-admodum fieri cernimtts in motu bacilli per aquam , quernxquata aqux fdperficies quafi confequitur. Hoc aurem quifieri pofiet minime cognofccretur, nifi partes lubricifilmè fu­pra fe moverehtur, Sc quidem tam facile, ut non major vis,quam qux xquat cujuslibet particulx Fluidi gravitatem, defi-deraretnr. Vis hxc admodum erit exigua, fed nil! tam exi-gua fufficeret, animo concipere nequirem, quomodo Fluidapleraque tam xquatam fuperficiem , nulloque modo, quo adnoftros fenfus exafperatam , adipifcantur. Hac proprietareFluida diffident cum acervis pulvefum, cum plurimis, fi nofiomnibus, aliquae imprimi poflint fovex, plus minufve pro-fundx, qux in iis perftant; titi in farina, arenas cutniilo, a-liifque videre eft. In Fluidis véto nulla: imprefix perm^cntfoveas, omnefque h x , fublata imprimente caufia , extemplo& Fluido vicino explentur.

D IS P -U T A T IO P H IL Q S O P H IC A

§. V I .

N on dubito fore nonnullos Philofophos, qui fluidi defini-tionem «modo datam improbaruri f in t, tanquam inperfedam ,cum non méminerim, partes fluidi in perpetuo verfan m otu,euraque requiri, ut mafla corpufculorum fit fluida, cum fi-raulac quiefcunt partes, mafia firma evadit. H i emm afle-ru n t, firmitatem differre a fluiditate, in priori ftatu quiefce-re partes , qua: in pofteriori moventur. Verumtamen pacehorum Eruditorum dixero , multiplici conftare expenentia,corpus firmum manere firmum , etfi ejus partes celen motufupra 8c intra fe ferantur : quamquam corpus firmum etiamfirmum perfiftit, quiefcentibus ejus partibus, adeo ut partescorporis firmi in duplici poni poflint conditione, icilicet mmotu 8c quiete. Q ua:, ut clarius expediamus, apud ammumnobis proponamus Cylindrum metallicum , fngidum , quiei-centemquej firmum erit corpus, cujus partes inter ie quiei-cu n t: mox autem cylindrus trajiciatur per foramen minoris dia-metri , quam ea eft cylindri * veluti fila metallica per fora­mina in laminis chalybeis variorum luminum trahuntur, re-dieunturque ad tcnuitatem quamlibet. Jam inficias iri ncquit,in tranfitu fili per foramina, partes a fe 8c fupra fe moven ,neaue, qux antea fe contigerant, poft trajedionem ampliusfc contingere. Motum vero cekrem , 8c cum attritu fuprafe maeno, partes efle agitatas ingens probat calor, quem fi-lum introdudione illa induit. Nihilominus filum antea cor­pus firmum, perftat corpus firmum. Sed id filum m fidiscraflitiem extenuatum fit, rendatur, ut fides m clavicymbalis,tenfum percutiatur, fonabit, in ofcillationes celeres , magnaf.

J N A U G Ü R A L l S.

que ibir, atque redibitj nunc in majorem, nunc in minoremagitabitur longitudinem; cum inrer fixa obftacula lineam cur-vam exeundo, vel reftam redeundo formet j Q ux omnia fierinon poflunt, nifi partes, filum c.onftituentes, fupra fe motuinterno agitentur, & fupra fe invicem excurrant, reftituantur-que. Nonne percufix & trementis campanx partes omnesinteftino trepidant m otu, ipfa tarnen manente firma? Nifi hocin omnibus affli&is corporibus obtineret, vel ad exiguos i&usquodlibet corpus firraum defineret efie firmum. U t ergo lucemcridiana clarius 'patefcat, ad firmitatem non exigi mutuaminter partes, corpus conftituentes,quietem ; fed defiderari, utpartes vehementer fe traherepoftint, nec proinde facile ab unio-ne removeri, nifi vi magna, vi attrahente fuperiori.

§. V 1 1.

Veluti proinde corpus firmum in duplici ftatu perftat fir-mum j ita quoque fiuida: H xc poflunt j quiefeentibus parti-bus perftare fiuida , etiam commotis parcibus. Cum priusaflertum in controverfiam vocatum fuerit } illius veritas evi-dentibus experimentis demonftranda erit. Certum quidemeft, nonnullas mafias corporeas efie turn modo fluidas, quan-do partes a fe funt remotx viribus ignis , qui intra meatusirrepit, partes remover, feparatque de coetu m aterix, celeri-que inteftino motu agitat, quo durante mafia eft fiuida, quovel minuto, vel fublato fluidum firmitatem redipifeitur. H x c 'metallorum eft indoles, femimetallorum, refinx , cerx , febiadipiSj-aliorumque fimilium corporum, qux ,ign i impofira li!quantur, eX firmis in flijida tranfeunt, q u x , avolantc, vel im-minuto igne, in ftatum priftinum firmitatis revertunt. Sunt

É 3 alia ,

DISPUTATIO PHILOSÖPHICA

alia quorum fluiditas non ab ignc, fed a mow pendet} vel-uti fanguis rubicundus in hominibus , animalibus terreftribusj& in pifcibus frigidis. Ille humor, quamdiu per canales viVianimalis movetur , fluidus eft , effluxus vero ex ilhs, & mvafe aperto ftagnans in firmam concrefcit molem > uti cermturin cruore vens fe&ione edufto. Liquidum hoe , fi in cavoquocumque corporis confiftat, vertitur ad finem fefti fradivecaualis in trombum> imo 8c in ipfis vafis in polypum ahquan-60 coalefcit} licet raro. Verum aliis Fluidis aims «eft ge­nius , utpote quae } quiefcentibus licet partibus FUudttatemnon deponunt. Summa fope aim voluptate fangumis aho-rumque Fluidorum circuitum in canalibus viventnun piicmmfpeculatus- fui, occnrrentibus diverfis Temper apparitiombuS.Nonnunquam evenit, ut aliqui hquores, five rubri , live ie-rofi quorum particulas • microfcopio dignofcimus , ftagnareincipiant, 8c errore loei hinc inde vafculum obftruere, mpri-mis quiefcerc in exrremiratibus anguftifiimorum canahum, lan-guente animali, aut in animi deliquiumi .nadente. S. -M gtiffimo tuin oculo , optimifque microfcopns hquores luftre-mus-.in partitas nullum prorfus animadvertimus motum.Moxredcuntibns in animali viribus iterum propelltmtur hquores , 8.Z quiete in motum concitantur. Interea lil. vete ftagnaruntliquidi manferunt, non in firmam molem , aut inter fe, autS vaforum parietibus concreverunt, exteroqum non potu f-fent iterum propelli, formamque liquorum Pr‘ftina® adfc f‘feere Saltern aliqnam in oculos incurrentem oftendiffent mu-at onem Quicumque bic infurgeret ,& hquores, quamvis in

0“ °“ confpetlos, nihilominus motos fuiffe, * partes intefti-no motu agitatos defendere vellet, rogandus modo ene, ipfeut obfervariones inftituat, nullis indulgeat pratjadicns, & pet*.

I N A Ü G Ü R A L I S . !ƒ

fuafiffimus fum, ipfum illico de mei veritate afletti convi£tumiri.

§ . V I I I .

Non ignoro fuifie aliquos, qui obfervationibus fidem ha-bendam cfle negarunt , fed ratiociniis tantum innixi, motuminteftinum in Fluidi partibus femper dari, contendunt» quam-vis non adpareat, quoniam. nullum exiftat Fluidum finecertocaloris gradit, & cum calor in motu confiftac, partes Fluidimoveantui nccefle fit , quamvis motus propter exiguitatemfuam percipi nequeat. Hxc fentcntia mult is fcatet erroribus,ortis ex hypothefibus, quibus hujufmodi ratiociniorum fabri­cators fe tueri opinantur. Cum enim ajunt, non dari Flui­dum fine eerto caloris gradu, quacram, quomodo hoc cognof-catur? an mercurius examinatus fuit Fluidus in loco, omniigne vacuo, Sc converfns turn fuit in mafiam firmam ?. an fpi-ritus- yini retheteus, an olea ftiliatitia., an aër in tali regionefuere explorata , Sc amifere fuam. Fluiditatem ? Netninem hateobfervafle certiflime mi hi perfuadeo. Sed dicitur calor in mo-tu confifterc. Ita antiquis Philofbpbis nihil rite determinan-tibus loqui licebat. Quid enim eft calor ? vel perceptio quae -dam in menté noftra, vel aliqua conditio in corporibus, quain organa noftra fenforia ira agere poflunx , ut inde perceptiooriatur. Ilia in corporibus conditio pendet tantum ab igne ,intra meatus eorum haerente, quit, cum aequabiliter fefe qua-quaverfus diffundere nititur, St organis fenforiis noflri corpo­ris,, minus ignitis, occumt, in ea tranfit, mover,, nervos af-ficit,, ut mens caloris ideam obtineat, eoneipiarque. Si orga­na fenforia tequalem ignis copiam comprehenderint, ignis in

haec

d i s p u t a t i o p h i l o s ö p h i c a

Itéc nOn introit, nee mens calorïs ideam confequitur. Si inorgaiiis fenforïis plus ignis infuerit, hie in alia transfugit cor­pora, quae turn frigida putantur. Verum an ex hoe certo dejgne conceptli j in corporibus latitante, ullo modo derivari po-te ft, calorïs corporum naturam motu contineri? nihil minus.Séd reS éüpedietur facilfe j fi ad fëquentia animum advertamuS.Ign is/invadehs corpora , five firnfa , five F luida, rarefacereea lol e t , ut in volumen multo majus tumeant, prociil a fe re-rtiovendo partes. Sed qutfnam ignis copia hifc'e eflfedibas pro-ducéndis lufficit ? non quxlibet, utcumque parva j net quaeparuin fupetat igneiri, corporibus jam impertiturn; fed excef-fos ignis réquirit'ur notabilis’,' 'antequam effedum edere poflit.Omnium enim córpofum aeque Flüidorum, quam firmorumpartéS infigni fe trahünt v i, qua fe contingunt 8c ampledun-t'üt*. Non poterunt proihde a fe repelli, hifi a potentia, viattradiónis majori. ïmmo eadem potentia turn pondus, 8c at-tritum j turn réfiftentiatri vicïnarüm' adjacentium , aliarumquepartium vincere debet, adeoque, fi ignis fit potentia , quaerèmovebit partes in ebrpore} non in parva,fed notabili accedatcopia necefie c f t , antequam effedum fortiri poflit. Quam-obrem, fi Fluïdum cónflatur ex partibus gravibus, magnis ,fe valde trahentibus, 8c non nifi magno fupra fe movendis at-tritu j ejus partes , quamquam jam aliquam ignis copiam in-tra fuos receperint poros, nondum a fe recedent j fed turnmodo recedere inciperent, cura vires ignis cunda fuperave-runf impedimenta. Verum deceflferint jam aliqua ignis quan­titate partes Fluidi 'aliquantum a fe , 8c .adio ignis feparans, 8cvis qua partes In unionera perpëtuo 'tendunt, fibi fint in a>quibbrio, quemadmodum revera contingit} an hinc fequitur,partes Fluidi moved, an autem in quiete manere. In hoe ar-

I N A U G U R A L ! S, 17quilibrü ftafu , nil nifi meram dari quietem , unufquifque fa»cile perfpicit. Quo igitur jure partes Fluidi dicentur jamrooveri, 5c calor confiftere in motu ! Nullo certe jure , autfundamento: fed id tantum ex inadvertentia, aut prxjudiciispugnatur, aefi ignis omnia moverct, quibus obvenit, corpo­ra , & ipfe Temper in motum turbinis a£fcus, fimili motu in ro-tundum quoque verfaret alia corpora. Quod autera a veroefle alienum, aliis adftruam obfervationibus, e a , qua: prolarafucrunt , ulteriu$ ftabilientibus. Capiatur ThermofcopiumDrebbelianum, five acre 6c liquore implerura, adeo mobile*ac ulla arte fieri poteft, quod obtinebitur, fi gracillimo tubu-lo fphatra ampliflima tenuiflimi vitri adne&atur } ponatur ve-fpera loco aperto, fed umbrato, notetur accuratiflime liquo-ris altitudo in tubo : dein lumine luna: plena: illumineturfphatra, 6c contentus in ea aër, qu i, fi vel tantillum ab hacluce, vel igne agitetur, aut dilatetur, fe expandendo, 8c ex-pellendo liquorem ex tubo, id oftendet, Imo vitrum uftoriumamplum, diametri trium pedum, luna: radiis opponatur, quicondenfentur in focum5 jam huic fphaeram appone Thermometri*qua: copiofiori igne , quam ante, illuftratur,6c obferva, anli-quoris in cubo adfeendentis vel minimum confpici poflit fignum,offendes nullum uti teftantur multi experjentifljmi Philoforphi. An igitur hie lunae ignis, qui modo ab igne folis ma­nat, a luna replicatus, fed rariffimus, quidem tanram habetpoteftatem, ur rarefaciat aërem, eumve moveat ? nequaquam;quippe id illico fpeftaretur. Ex quibus omnibus manifeftoapparet, frivolam fuifle objeftionem : calor confiftit in motuomnia Fluida calent * ergo omnia Fluida moventur.

C §. I X .

D IS P U T A T IO P H IL O S O P H IC At8

§. I X.

Quodfi tarnen quis ftatuerit Fluida moveri, licet hoc nul­lis detegarur fenfibus, affentientem hac tempeftate prudentenihabec neminem} quippe non amplius in Phyfica hypothefes& prarjudicia , fed vera, fed evidentes fe&amor obfervationes.Idcirco qui ultcrius convinci defiderat, non iennper moveriFluida -, admifceat aquae, vino, oleo pulvifculos, arenulas,limum. Omnia haec, durante motu, quem in Fluido excira-veramus, natant permifta movervcurque. Microfcopio ftantein loco firma , motus videri poflfunt. Sed aliquot exfpe&emusfeoras, manente interim vafe & Fluido in loco quietiffimo jfubfident pulveres, q u i, fx fere ejufdem gravitatis fpecifierecum Fluido fuèrint, fundum non penitus petent vafis; fedpautulum ab eo diftabunt. Hos nunc codera microfcopio in-tueri licet quiefcentes , nullo agitatos motu. An igitur qui-dem movebirur Fluidum , cos ambiens, fle cum quo fuut ae-quilibrati? .minime} cum ad partium Fluidorum motum pul-vifculi quoque turbari debuiflent. Alia argumenta apud Phy-ficos reperiunda, fententiae mex firmandae fervientia, brevi-tatis ergo tranfco.

§. X.

N e tarnen leviter faltem attigifle videar obje&iones , promotu inteftino Fluidorum allatas, eas intimrus perluftraffeoperae pretium erit. Di&a igitur fuot- Fluida perpetuo mo­ven i primo, quia fe in vafis figuris alienis accommodant }fecundo, quoniam fe cum aliis Fiuidis milcentj tertio , quia

i n a ü g u r AL I s. >9

falia folvunt, faccharum, quorum fuut menftruai folvere au-tem abfque motu nequeunt, adeoque pporteti ut partes, cumfolvunt, moveantmv

§. X I ,

Quod primam attinet objedionem (§. X.)* hsc facili ra­tio ne breviter dilui poteft. JFluidum propter prncliviratemad motum Tui eft incontinens , ideo ad alienas fe componatfiguras, hoeque faciendo partes re vera moventur. Sed poft-quam in vafe fe femel ita conftituit, ut in fuperficiem abierit,Horizonti parallelam & quiefcentem , omnefque meatus èccaulas in vafe impleverit, ab omni parte refiftentiam fuftine-bit, nee necefle eft, ut amplius fe moveat. Quiefcent itaquepartes, poftquam mutuo attritu fupra fe motum priorem per-diderint, non aliter, quam ficeiflimae arenas cumulus, vqlaurum muficum, vafi inje&um, fe conformat ipfius terminis,,eoque fado quiefciü

$. X I I.

Altera ex objediontbus (§. X.) , qua Fluida cum. FluidJsmifceri dicuntur,non tnajori valet robore,quam prior XI.}Arguit enim quidem turn moved in Fluido partes , cumFluida cum Fluidis mifeentur. Sed mixtione perada, interpartes amborum miftorum obtinet eequilibriüm, & próindequies. Nam nullo modo fequitur, quiaj-cüm partes mifeen­tur , eas moved j ergo poft miftionem, eas quoqüe moved.Diverfi hie eveniunt flatus,; omnifque miftio fpeciem exhibetfolutionis, 1 qua exada, alius adeft , quam cum perficererdr

C 2 fo.

2,0 D ISPÜ T A T IO P H IL O SO PH lC A

folutio.' Uno in cafu motus accidere poteft, & huic daturoccafiOj qux tarnen fölutione abfduta,, prxtetiit. Argumen-to autem nulla infidet vis, fi Fluida, fibi afFufa, .non permi-fccntur, qualia funt plurim aveluti olea non nubunt aquis,fpiritus vinofi non lixiviis alcalinorum falium , fpiritus viniaethereus non aquae , nee aquae regiae. Plura alia cxemplaGhemia fuppeditat. Alia, exiftunt Fluida, qux léntiffime, autvix fibi conjunguntur j uti accuratis experimentis FR., de

LANIS & BECCAR11 conftat.. Nam vino Italico. rubro,gravi, fiftulae infufo, leniffime afFufa fuifc aqua, quae ad bi-nos £er,e digitos fubjefti vini rubore nonnihil tinfta eft. Ali­quot diehus poft rubor ille ad quatuor digitos in aquam, fedufque & ufque dilutior adfeendere vifns, fubftitit ibir, nequefpatio aliquot ntenfium hyëmalium quidquam perrexit. Tin-&urx cupri in aqua forti afFufa eft aqua vulgaris j qux pau-latjm ad 14. pollices , fed non ulterjus , quinque menfiumfpatio, tin&a fuit. Hifce in Fluidis, fi; motus continuo darc-tur inteftinus, permiftio fa&a fuifiet» qux cum non provene-rit;a concludi nequit, motum inteftinum perpetuum adfuifFe.Ideo, quotiescumque mifturxbonx confici debent, Fluida in­ter fe funt conqualFanda, vel bacillo agitanda, vel igni im-ponend^j. qt.,hie fuo motu partes ;yehementer, agftet concu-tiatque. ,,ldc;iïc9 vinum rubrum, ab igne quocumque -calefa-ftqm > ptobe cum aquafincera mifcetur , dilutumque eonfti-tuit. it i\ lyo 1 ; wnii ,

’ ’ , §. X I I I . . . , , i iMh .

Tertia obje&io (( §» X .) fpe&at folutionem corporum fir-morum in Fluidis. Non inficior, corpus in Fuido folvi ne-

3 quire

1 N A U G U R A L 1 S. ü

quire abfque motu tam fuarum partium, quam earum* quseFluidum coraponunt. Sed alia longe eft conditio rei, cumFluidum folutn in vafe fibi committitur alia cum iplïinjicitur corpus , quod attra&ione magna donatum , par*»tes Fluidi ad fe ra p it , repellit, motumque fufcitat, cujusantea nullum aderat veftigium. Capiamus enim vas cum aquaforti, quiefcatque prius aliquo in loco, adeo ut nullus in par-tibus motus appareat. jam lonte adjiciatur. limatura ferriquse ab aqua forti dum folvitur, infignis oritur effervcfcentia,cum fpuma, fumo & vehementiflima partium agitatione. Anigirur impetuofus hicce motus antea quoque exftitit in fluido }an vero exeitatus fu it, poftquam Fluidum folvere ferrumcce1-'pit? Nemo fanae mentis affirmare pollet, tanto motu Fluidumquiefcens gavifum eiïe, ac nunc fpe&atur tempore folutionis.Corpus ideo inje&um,& quod folvitur i illius motus caufla eft,&■ id circo ex folutione,-qux a motu perficitur, colligi ne-quit, motutn etiam ad partes F lü id i,; nomfolveritis, pertinere.Animadvertitur quidém in aliis* folutionibüs minor partium 'agitatioj fed five major minorve fuerit,J id ad rem nihil Con­fers quippe femper corpus,quod folvitur, novum Fluido ex-citatum parit motum, qualis anrea aberat. Aft nihil mkjofi'cum judicio adverfus motum inrcftinum Fhiidörum memorietraditum eft, quam quöd Cl. BECCARJUS CommentariisBononienfibus infertiit ,i5*quodque tantum expefimeotfe , nbriargutis nititur ratiunculis } fecutus in hac fententia fuit A.B O R E L L U M . Yitio ut mihi non vertatur, fpero,fi obfer-vationes BECCAR1I huic;diftertationi inferam. Egregie enimcxpcrientiflimus Vir obfervavit, corpora in F'luido quidemfolvimotu , fed in maffa'Ffuida,fibi &rquieti rélitta,non irteftemotum inteftinum, quo partes füluti corporis per univerfam

C 3 maflam

i t D 1 S P U T A T IÖ P H IU O S O P H IC A

mafTam diftribuuntur, cum id ƒ quod folutum «ft , tantummo*do prope corpus folvendum nater , & diftribuatur, manentereliqua Fluidi maffa pura* qua: a partibus corporis non infi-citur, nti patuit fequentibus experimentis: Sumpta fuit virreafiftula, quatuor longa pedes, dimidium pollicem am pla, abuna parte claufa, cui qusedam falis marini copia fuit inje£ta,eique leniflime affufa major aquae quantitas , quara ad folutio-oera falis defideratur. Haud diu poft falis portio liquefadaeft, (blutio deinde remitti coepir, tandem plane deficere vifafuit , neque diuturna plurium menfium mora aliquid ulteriusfolutum fuit. Haec turn aqua examinata eft, 6c fa&a aperturain parte tubi iofima, inferior effluens aqua erat admodum fal-fa , qure proximè fuit ad altitudinem 6 pollicum erat minus fal-fa , reliquum omne , quod fiftulae partem fuperiorem occupa-y i t , omnis falfedinis fuit expers } manifefto indicio , partesaqu« omnes motu inteftino non fuifle agitatas; quippe turnfalfedo aequabilker per univerfam maflam fuiffet difperfa. Ani-madvertendum eft , in hujufmodi folutionibus oriri bullas quaf*dam , five aëreas,five igneas, quae fe jungences partibus folu-ti corporis in altum adfeendunt, efficiuntque, ut partes ha: curaSublimioribus menftrui partibus mifeeantur. Sed ad aliud de-veniamus experimentum, qnod icerum magnum fententis no*ftrse pondus adfert. Fiftulae longae aqua fortis infufafuit, eiqueadje£tum cuprum, pofito apparatu in locoquieto, ortafuitfo-Jutio 6c ebullitio , aqua fortis undique circa cuprum viridicolore a partibus cupri folutis tingebatur. , Verum eo dilutiornatus fuit color, quo altior pqrtio aquae confpiciebatur. Quoetiam bulla? copiofius adfeenderant, eo fatutatior fuerat color-*verum in fuprema aquae parte ,nihil tinftum cognofiei potuit,eo ufque quoque bullae nou adfeenderant. Alio modo fimile

cap-

I N A U G U R A L I S .

captum fuit pencil I um: tubus ab altera parte claufus, aqna for*ti pura impletus fuit, inverfus parte aperto fufpenfus in vaf-culo, aquam fbrtem quoque continente. In hoc vafctilo lamel­la cuprea fufpenfa fu it, ita ut folutionis bulla: tubum ingredinon potuerint- Solutum fuit s s ab aqua forti in vafculo j quaeviridi colore fuit tin£ta -f at aqua in tubo multas dies calorismanfit expers. Sed aliorum corporum folutiones etiam perfe-quamur: Fiftulae vitreae inje&a funt qusdam camphors fru-ftula, ad altitudinem decern pollicum fpiritus vini affufus fuit.Vix quatriduo elapfo penitus folura fuerunt, fpiritus a fuper­fide ufque ad profunditatem o&o pollicum guf t a t us n i h i lcamphors continere obfervatus fuit^simmo aqus adje&us nub­ia camphors prsfentis prodidit figna. Ad profunditatem ma-jorem camphors fapor manifdlior reddebatur, fpiritus propefundum camphora crat fait u rat us; Ex hifce expcrimentis pro*-mde cadit prorfus fententia, q u s Fluidi partes in perpctuomotu 8c agitanone fcfie pofitaS a de verat. 'Propter h sc omnia& innumera alia in dèfinitiörte Fluidi1 (;§.!.) nullam feci men-tionem morns in partibus inteftini, convi&us eum non ferriperdari, Fluido manenre Fluido*, etiamfi a levi potenfia motufnFluido inferri pofle conceflero.'--

§. X I -iia&b* zubhoq s if t

Hucufqu# vidimus, Fluida & firma efle corpora , quorumpartes aut in moru, aut in qniete pbflurit' efie conftituts.Differunt autem inter fe, quod unins maffe partes levi operaa fe removed , alrerius mafls vi modo ingenti a‘ fe deponiqueanr. Fluidi ergo parres minus , quant e s corporis firmife trahunri Si igitur corporis firmi partes ita figurari ,- rodm--

dari.

24 DISPUTATIO PHILOSOPHICA.

d a ri, >attenuari,; laevigari, efficique poflint, u t etiamG fc tan-gant , tarnen fe debilius, quam antea trabant, 6c lubrice fupra{e volvi queant *, poterit corpus firmura verti in Fluidum.Contra, fi Fluid* maflfx partes, fe parum trahentes, ita mu-tare, interftitia implere, vel difponere valeamus, ut longe ve-hementius fe trahere, 6c in plurimis locis contingere incipiantjraafla Fluida in firmam vertetur. Idcirco omne corpus fir-m um , cujus partes dictismiodis difponi 8c figurari poflunt,mutabitur in Fluidum , 8c Fluidum in firmum. Quod afler-tum cum omni experientia congruens, innumeris exemplis pro-bare poflum} exempla ex triplici regno defumere licebit. Om­nia metalla longo tempore cum aqua attrita in mortario por-phyritico, in Fluidum coriverfa fuerunt. Omnia metalla, &femimetalla ab igne fo lv i, 6c ad fluorem ufque attenuari pof-func. Stannum, auripigmentum, antimonium, cum mercuriofublimato corrofivo deftillata, refolvuntur in fpiritum Flui­dum , tenuem , fumantem, limpidum. Salia, uti marinum,gemma:, fontium, nitrum , vitriolum, feorfum capta, 6c cumtriplo bali ficciflimi , vehementiflimo igne agitata, vertunturin Fluida tenuia , acida, corrodentia. Nitrum cum aluminecakinato 6c limatuta zinci modico igne agitatum, tranfit infpiritum album , tenuiflimum. Lapis calaminaris , minium,regulus- antimonii, bismutum, zincum, tu tia , plumbum cumfale ammoniaco deftillata, vertuntur in fpiritum volatilem ,fluidiflimum, acerrimum. Sulphur, fal ammoniacum, 8c calxviva , in asquali copia m ifta, 6c igne a£ta, abeunt in fpiritumrubrum , tenuiflimum , fumantem. Calx quaelibet, creta ,terne quqslibet , concha: , reftazque quarcumque, macerat*prius lenta affufione fpiritus falis marini difponuntur ita , ut fiaquse injiciantur, prascipue calidas, brevi folvantur, non fe-

• cus

X N A U G U R A L I S. *9cus ac falia , conftituantque Fluid urn clarum limpidumque.Pergamus ad exempla ex partibus animalibus petira, Sc ccrna-mus,an firms eorum partes etiam non convertantur in Flui-das, tam operationibus nature* quam artis. Offa innominataadulti hominis, recenti cadavere exempta,- pondus habuerunt80 unciarum , q u s exficcata vix o&o uncias pendent} adeo-que 72 uncis fub forma vaporis Flilidi in auras adfeende-ru n t, qui colligi vapor potuillet. Exufta hsc ofla in cinerestïJultö leviores fuerunt reddita, aliis adfeendentibus Fluidis*Mufculus carnis bovini pondere unuis librae deftillatione chemieca uncias tredecim lym phs prsbuit* falis volatilis drachmasduas & grana fex, olei drachmas tres Sc grana quatuor, capitismortui uncias duas, unam drachmam Sc grana decem. Quamobrem totus fere mufculus folidus in Fluidum verfusfuit. Quod*cumque animal putredinem contrahit in loco tepenti humido*que,tabefcit penitus in Fluïdum glutinofum, fstens. Animaliumpartes f irm s, ab animalibus vivis Cornells, in ventriculo fol-vuntur, una cum Fluido ventriculi, intc/linorum ,b ile , fuccopancreatico in chylum Fluidum abeunt, turn in lac, fangui-cm, ferum, lympham, aliofque humores diverfifiims tenuita-ti$. Vegetabilia recentia, fi iucculenta. fuerint * artificiis Che-micorum , in vafis claufis retenta Fluidum offer.unt tenue, a-qua vaporis di&um, turn copiolïflimam aquam,olea varia, fed& falia Sc terram. Salia cum terra vehementi ignitione in Fluï­dum vertuntur yitrum. Si vitrum cum copiqfo alcalino fale inigne liquatur, frigefaftum poftea in aqua folvitur non fecusac fal. Nihil ergo exiftit in vegetabili firmo, quin Fluidamadfcifcere naturam queat. Licet ex durioribus.his Sc ficcioribusparcius videatur colligi Fluidum * nihilominus fere rota in Flui­dum verti pofiunt. Adeo ut ex allatis obfervatiorubus, Sc experi-

D men-

2<S D 1 S P U T AT I Q ' P t f I t Ö S ' Ö P H I C A

mentis manifefto eliciatur, otnne corporum firmorum genus na 'turam nancifci Fluidam pofle.

§. X V .

Quorundam quidem Eruditorum Senfentia haud me la te t,acfi, quod arte ex firmis corporibus educitur Fluidum* id’ipfis fub forma Fluidi ineffec. • Quod Forum Virorum pace,quos me ctiam oculatiores, atque perfpicatiores aguofcam, nontarnen adeo facile dare pofliim. Eequis enim in frigidis fir-mifque metallis Fluida fub tali forma contineri aflerere poteft,*cum omnes eorum partés firmiflimo nexu fe contingant? faliain igne ficcata corpora funt firma, in quibus nihil fluidi fubhac fpecie obtinet. Ita quoque boli 6c terrx funt comparatx.'Verum fpiritus acidi, faiini, Fluidiflimi ex falibus colligun»tur. Quod Sucem fateor tantum fieri, quia partes falium ali-quae, iit 6c qnsdam bolorum/ forte vitriolicae, ab igne attenu-antur} de ccetu materia: reliquse pelluntur, certo modo figu-rantur, adeo ut formam induant Fluidam , quae antea nullispartibus rnerat Pari paftö ex mercurio fublimato, & metallisaliqtfibus j aut femimetallis partes ab igne adeo fubtiles eva-dunt, eafque adipifcuntur conditiones, quibus fluunt, firmita-te priori imifla. ldeoque cenfendum non eft, tantam Eluidicopiam in mufculo bovino latuiffe, quantam inde eleftan*fuiflè (§ . X I V . ) memini. Sanguis enim ruber in eo mutatusfuit in fimiam molem, qua canales majores impleuit, cum exal its va fis tenuiores humores effluxerinr, aut etiam longinqui-tate temporis aliquam firmitatem induerint. - Ex mufculo enimin partes fe&o nihil amplius fub tali forma liquid! effluxit Ve-tum fimulac ignis partes a fe feparare caepit inter deflillandumj

mo-

I N A U G U R A L I S. 2 ?mobtlioces partesy prius de acervo depulfe, in Fluïdum- ver*fae funt, deinde reliqu®, quae avelli difficilus potuerunt,quaetarnen avulfe in Fluïdum abivefuiit, deinreliquse craffiores& firmïores a folo igne- terreftri atfenuati uon pctuerufitj’ nififales fcïndentes penetrantefque acceflerint, aut fpirittis falifliintime penetrantes- per meatus in particulas, eafque aliqiiatr-tuin a fe removentes prius afTufe fuerint S* adeo ut poftea ab■aqua folvi poflïnt , & cutn ea Fluïdum componant: Non igi*tur concludi potcft, cum quandam -Fluidi copiam ignis opeex corpore colligimus, hanc fub forma Fluidi corpori inhoe-fifle. hse enim Fluidi partes, una cum aliis ooneopulatar mo-lem firmam conftitucrtmt.

X V I.

Fluidorum partes, etiamfi non temper moveantur, ad mo-tum tarnen proclives funt, facilique labore in motum concitaripöflunt, & fupra fe volvtin rotundum ; quod fieri vix poterït,nifi rotunda, aut ad eam accedente conftiterunt figure, quodL U C R E T I U S olim perfpexifie videtar, cgregrïe cahens :

lila autem debent ex lavibus atque rotundts‘' Effe rhagis ,-fluido qnx corpore liquida cotrjlant,

JSfec retmentur emm inter fe glomeramina quaqu&ï •

E t procurfus item in proclive volubilis exjlat.

Quod Philofophus ratiocinio collegit, id microfcopia nofiratempeftateadoculummonftrant. Omnium enim Fluidorumfince-rorum partes, qure hucusque infpeftx fuefünt vel fphcericae velfplmoidex obfervatx fiunc. Sanguinis rubicundi globylos in va*

D 2 riis

18 d ï s p u t a t i o p h i l o s o p h i c a

riis animalibus contuitus fspe fu i,u ti jam memoravi (§ .V II .)Plures obfervatores mcmoris tradiderunt, fe etiam molcculasglobofas in fanguinc confpexifle. Scrum, lac e fïmilibus componi*tur globulis. Hancquoque oleorum figuraro detexit L E E U -W E N H O E K Iü S , vidique ego mercurium non nifi rotundafub forma. Aër fe ita feroper in Fluidis fpeftandum dedit. T e-nuiores fateor liquores microfcopia adhuedum effugifie ; verumcum nullus Fluidi partes, nifi rotundas fpe&averit ; analogiceratiocinando confequar, ad reliquorum Fluidorum partes ro-tunditatem etiam pertinere. H s c quidem conclufio tanti noneft in Phyfica roboris , quam ocularis demonftratio omniumFluidorum ; fed illius fundamentum jam diëtum mihi fuppedi-ta t, idque neganti adeft nullum.

§. xyïi.K o n tarnen opinor omnes quodcumque Fluidum cornpor

nentes partes eflTe rotundas; quippe Fluidis plurimis multa in-natant hsterogeneai corpufcula,, quprum forms vehementerdifcrepant., Salia. enim aquis foluta partes exhibent tenues,acutas, oblongas aliarumque figurarum. H s vero partes folsnon efficiunt Fluidum , fed una cum Fluidi finceri partibusmaflam Fluidam, ^uam , an fqls falins- partes producere pof-fcnt, ignorpl,., : , ,« i bw ai

§. X V I I I .

Fluida ex partibus diverfarum magnitudinum eonficiuntur.Multorum Fluidorum partes tnicrofcopii benefkio confpici 6cdiftingoi pofluut, aliorum prx tenuitate vifus, utcumque ar-

\

I N A U G U R A L I S. *9

mari aciem effugiunt j hinc Fluida crafliora & tenuiora exi-ftunt. 111a conftant ex moleculis, qua? componuntur ex par*ticulis, & hae irerum funt acervi ex particulis minoribus con-glomerati , qui forte iterum ex fubtilioribus, donee tandemterminemur in dementis> five atomis, omnium corporum pri-mordiis , nullis natura? viribus, aut artis ulterius diflolvendis.Quando igitur maflam Fluidam excraflioribus partibus confla-tam obtinemus > cam attenuare in Fluidum fubtilius, idque ite­rum in fubtilifiimum vertere licet, tantum diflolvendo partesmolecularum a fe inviccm variis modis & artificiisj quemad*modum Chemici praeftant putrefattione, fermentationc, deftil-lationibus repetitis, fotu, turn variorum menftruorum permi-ftionibus, aliifve modis, quos Chemia, nobilis pars Phyfica:fuppeditare folet.

§. X I X.

Expofira jam fententia mea de diverfirate partium Fluidi ra*tione magnitudinis C§• X V I 11 . ) } neceffe eft nonnnllisdi-lucidetur & firmetur obfervationibus, ne forfan temere aliquidfuftinuifle videar. Olca planrarum exprefla , vel ftillatitia Flui­da funt crafla, quae ex aqua in puriflimis vitris faepius deftil-lentur, femper fubtiliora evadunt, reli&ifque craflis fcecibtistandem alcholi vini fubrilitate fua haud concedunt. Sticcusexhoraeis quibuscumque fruftibus expreflusmuftumdatcrafTumtenacitate quadam praeditum, quod expofitum fermentationi atte-nuatur in Fluidum fubtilius, id deftillationialiquoties fubje&um,ab igne lcniter attenuante, in fpiritum refolvitlir Flbidiflimurhqui fi ex uvis flierit paratus} cum oleo virrioli miftus j fpiri­tum dat vini JEthereum , acidum , qui in alcalico liquore, de:.

Y • E) 3 pofita

i

d i s p u t a t i o p h i l o s o p h i c a

pofica aciditate 8c flavedine, mitiflime agitatus, volatilis eva?die j prxbetque fubtiliflimum Fluidum, quod arte hucufque,quantum conftat, faftum fuit. Sanguis ruber animalis deft ilia-»done exhibet oleum , quod primum crafliufculum, vigeftes au-tem deftiliatum, oleum prasbet animalium diftum , Fluidum,tenuiflimum, penetrantiflimum. Quid vero fotus folus prxfta-re poflit, liquet ex eo, quod ovi albumen, glutinofum Flui­dum , incubatu calentis avis adeo attenuetur , ut non modövolatile evadat, fed in Fluidum tenuiflimum vertatur, uti inovis hypenemiis, 6c incubatis videre eft. Practerea circulate8c attritus diuturnus humorum per canales in vivo animali fan-guinem fummopere attenuat, ut abeat in ferum tenuius, hocdurante circttlo abit in lympham tenuiorem, quae dein in te-nuiflima Fluida, oculi humores conftituentia, & forte fubrt-liores adhuc funt fpiritus animales & medicis vocati.

$. x x . ^ v

Fluida, pro ut ex demonftrationibus, ha&enus allatis, li­quet, funt maflae, ex corponbus fphaericis , aut fphxroideiscompofitae, quae corpora acervata inter fe neceflario relinquuntinterftitia, cumque ipfa componeritia corpora acervi funt te-nuiorum particularum; inter hos etiam meatus, five poros m-tercedere oportet. Quod etiam in ordinibus particularum, amsfubtilioribus obtinebit, donee ad ultima elementa, non porofaamolius perventum fuerit. Hujufmodi interftitia atquc meatuspenetrari permearique poterunt a corpufcnlis fubtilioribus,quorum diametri interftitiorum amplitudinibus concedunr. Luxatque ignis a fubtiliflimis conftituitur corpufCulis , qux Inter*ftitia Fluidarum partium non modo facile ingredmntur ,^fcd

I N A U G U R A L E S. jtr

plürima pervadunt, Qua dc caufla omnia fere Fluida, ex-,eepto mercurio & oleis piceis, pelluciditate gaudenc. Imrnaquxdam Fluida adeo eximie pellucent, ut nihil ae're pelluci-fdins, dein alcohole, fincerave aqua cognofcamus. Verum ininterftitia craftiorum Fluidorum le infinuant partes fubriliojrumjquar, quatenus interftitia- taotum implent, non augent volu*men, fed interfticiis quodammodo im plttis, pro ut fabrica 6?magnitudo partium in uno, & interftitiorum in alrero Fluidopermittitj reliqua copia tantum voluminis augmentum efficient.Duo ideo Fluida, data quantitate fibi aft'ufa, non fervabuntTemper poft miftionem volumen, utrique quantitati asquale *fed minusj quod variis conftitit experimentis. Inclytus R E tA U M U R IU S enim ad duas partes aqux affudit unam par.tem fpiritus vini, miftione fa£ta , decrevk utriufque Fluidimifti .volumen » parte totius maflae. Ad oleum vitrioli pa?aqua? quantitas quo ad volumen adje&a fuit j. decrevitque mif-turte volumen. Imo, ft exigua aquas copia oleo vitrioli ad-mifeeatur, ut ea in poris olei penitus delitefcat* hoc fpecificeerit gravius. Si ad fpiritum falis marini, fpiritum nitri, lixi­vium • falis tartari aqua affundatur , maflarum minuitur volu­men i uti quoque evenit poft affufum acetum ad fal fouda? >folutum in aqua, vel poft acetum deftillatum, adjeëlum ad faltartari, in aqua liquatum.

§p X X L

Fluida ex partibus eonftant fe immediate tangentibus, vel afe aliquantum remoris 6c diftantibus. Aqux partes iefe con-,tingere tuto concludi poteft, quoniam aqua, vafis metallicisinclufa, nulla v i, aut arte condenfari in minus volumen, vel

j com-

i i ■

DISPUTATIO philosophica

comprimi pofle , a F L O R E N T I N E , aliifque PhilofopKïsobfervata fuir. Q_aodri vel tantillum hujus partes a fc diftitif-fent » comprefiione vehementifliroa in minus adigi potuiflcntvolumen. Si fanguinis globulos in canalibus viventis animalismictfcfcopio infpiciamus , hos fe tangere oculis clare pater.C ruoris, lamina vitrea excepti , partes contingere fefe paripafto fpedare licet. Quod fi quis tarnen neget partium Flui-dorum conradum , aflëratque eas a fe ede remotas propteraliud inconfprcuum , fubtiliflïmum 8c interpofitum Fluïdum ,éi fumus refponfuri, nos hypothefibus non indulgerc, fed tan­tum certis niti obfervationibus , quibus convincimur , xquchypothetice ejufmodi fubtilius poni Fluidum , quam crailioresFluidi partes fe non contingere, 8c fi ultra obfcrvationes fa-pere intendamus, opinor, nos errorum inextricabili labyrinthonofmet immifcere. Extant praterea F lu ida, quorum partesfe mutuo conta&u non prehendunt, quales funt in vaporibusadfcendentibus, in nebulis nubibufque, quarum partes in aere^ fe diflidentes natant. Hae fimuiac fe tangunt, ie couniunt,in mafias coeuntes majores,quae tandem increfcunt in guttarummagnitudinem , conftituentium pluviam, grandinem, nivem8tc. Scd nee fumi partes fe attingunr, ideoque file per aë-rem adeo facile aflurgit, 6c in hoe ejus partes inter adfeen-dendum, dum per radips fobs tranfeunt, a fe remote cernun-tur. Haud dubie corporum partes, 4 magno tantum igneevadentes F lu ida , ab igne Fluido undique ambiuntur, ipflinnatant, disjundx a reliquo extu , quar, avolante igne, adfc accedunt, adeoque vehementer fe'trahuöt; ut in maifas fir-mas redeant.

§. XXII.

I N A Ü G Ü R A L I S . St

§. X X I I .

Cun&a Fluida, cognita, gravitate praedita funt. Pondusmaflis reddic Summam gravitatis , cuilibet atomo, vel, cui*Übet particula: folidse inhacrentis. Partes proeterea FluUdorum lubricè inter fe moveri poflunt , 6c quidem in om-nem deterroinationem , quaprQptc.rmafïa F lu ida, vafi infufa,fuperficiem obtinet Horizonti parallelam, partibus propter gra-vitatem ita fe componcntibus , ut aequalem a centro gravitatisterrae diftantiam in fuperficie Fluidi acquirant. Quonianv par'»tes Fluidi fubtiles fun t, fuperfides, .ab iis in vafculo formatta , parum fit in&qualis, parum afpera; id circo polita. Cu-jufeumque enim corporis poliri fuperficies afpericatcs habec,fed parvas * uti turn ex poris in omnibus corporibus majori-bus, turn ex methodo poliendi corpora re&e confequimur. Po-lire enim eft modo corporis fuperficiei coelaturas tenues, & ful-cos ope afperorum pulverum infculpcre. At parum afpera quo-que Fluidorum erit fuperficies, cum inter fingulas, Fluidumcomponentes particulas, interftitia relinquantur, live valles.Pro illorum parvitate fuperficiei afperitas minor exiftet PolitaFluidorum fuperficies Fluida refplendere facit, ideoquelym-pha fpeculi inftar nitet, nec.majorem in ullius corporis fuper­ficie fplendorem confpcximus, quam ia mcrcurio, cujus vismaxima, lucem repellens, in cauffa eft fummse opacitatis. A<liis Fluidis vis lucem repellens minor ineft , ideoque minusfplendent, 6c quatenus lucem attra&am tranftnittunt, pellu-cent. Admiranda profe&o eft corporum proprietasqua lucemtrahunt repelluntque fimul. Proprietas haec ad exiguam a fu­perficie diftantiam diffunditur, eamque ex obferyationibus da-

P ri

D IS P U T A T IO P H IL O S O P H 1CA

rinovim us, fed ignoratur, quid qualifve fit vis attrahens &repellens , uti hodierni Principes Pbjlofophi fatcntur. N ontarnen omnium Fluidorum fuperficies funt po^tae» autbiliter refplendent, cum nempe eorum partes riimium aftant, veluti contingit in vaporibus, fumis, nebula, nubibus,alüsve , fimili modo coroparatis.

§. X X I I I .

Omnia tandem Fluida earn quoque adepta fuere indolem,qua in undas concitari poflint, qua: funt montcs, in fuperfi-cie mafTae Fluid* elevati,mox defcendentes in vallem, moven-tes Sc attollentes vicinas partes in fimiles montes, qui procur-runt ex uno in alterum locum, Se vel in orbes difccdunt,vel retta promoventur in re£to quodammodo traftu > qualesfunt undae, a vends in Oceano, lacubus, Fluminibufque con-citat* , quac refta in littus appellunt, vaftifque conftant rnoli-bus • quippe in Oceano Atlantico obfervantur nonnumquam200 pcdes alt* undae, longitudinisque diverfe, 10000 ahquan-do pedum 8c ultra, latitudineque praeditae varia} prout altitu-dine differ unt Si in Fluidi fuperficiem grave corpus refta in-ciderit, Fluidum fub corpore deprimitur, vicinum undiqueelevatur, otbis formam inducns. Mons hic orbicukris fua gra-vitatc defcendit, ulterius ab injefto corpore diftans Fluïdumdcvat in amplioris montis orbicularis figuram, qui rurfus def­cendit , novum ampliorem orbem elevatum formaturus. Atquehoe modo undae 4 corpore inmiflo tanquam * centro receduntin- ambitum majorem in fuperficie aquae aliorumque liquorum.Undae vero aërcae, quae dicuntur fonorae, alio paulum mo-d o , etiamfi utcunquefimili, funt conftitut*. Opportumcaten?

I N A U G U R A L ! S. I fhie me na&um video de motu & velocitate undarum agendi,quod Thema exorfus eft N O B . N E W T O N U S , perpo-livit ulterius C L. S’G R A V E S A N D I U S . Verum univer-falia nonnulla Fluidorum jam Tatis profecutus fui. Non enimpcrtra£tare Hydroftaticam animum induxi, fed tantum aliquodprofe&uum meorum in Philofophica Scientia edere fpecimen ,cui hie finem imponere pofte arbitror.

T A N T U M .

. 'Li; m r i t b ^ u 4 ^ % : :>jS"-©^ftfüöfrt ‘j I> p t \ r ;

^z-i.rrJ mJ'-jV j s p 1 Q -SIAM V A >U £ .J p ?. 1:<>iirn'mo 1 , : . i iiH it-jfsh w v U t t U m * #H|H!r*oA jiTfcl .bo&'pïfe Ki 'sr ., iïf ibm rof4lii«g xr ; !; ai;> r. *■*

ilciiiA fi sikm svxtoqm i föStoB: ;>:ii is»

U T H Anp

mmmWfmm

mm

WêÊÊÊ:

Wmm

sm 4*>

mm'TLSsZS'l

mmW*mi * .

mmmm

f t Ë S