.

*

Warszawskie Towarzystwo Transportu i eglugi, S. A.

dawniej

Warszawskie Towarzystwo Akcyjne fiandln i Zeglngi WARSZAWA, Nowy. wiat ar. 35 ODDZIAY: Londyn, City

ChambersFenchurch Str. 65, E. C. 3

LiTerpooL 20 Chapel Str.

Pary, 43 Boulevard Haussmann

New-York, Rector Street 2

SesatwUc, Starososnowiecka 12 T^oru. Mostowa 9 d, Poudniowa 4446 Tczew, Stary Rynek 1

GDASK, Hundegasse 117 Niesawa. Wocawek, Pock, Wyszogrd, Puawy, Sandomierz

Transportowanie towarw drogami morskicmi, rzecznemi i ldowemi W a s n a e g l u g a na r z e c e W i l e

Finansowanie Zakupw Warrantowanie towarw / PolskaOdask KQLf Tczew .EOLUUA RYM u , iiwi..^ ' Londyn 2EGLUGARR A

ILUSTROWANY P R Z E W O D N I K

WYDANY PRZEZ DZIENNIK GDASKI ' G D A S K 1921

CZCIONKAMI DRUKARNI DZIENNIKA GDASKIE

1

Iow. Polskiej eglugi Morskiej u Gdasku

Hnndegasse nr. 15 i Sladtgraben nr. 13 r ep rezen tu je :

Two Polskiej eglugi Morskiej (Poiish Navigatioi) Company Inc.) 1 8 2 1 , Broadway New york

utrzymujce

bezporednia Komunikacje Gdask -Ameryka

S/S JZEF PISUDSKI pierwszy statek handl. pod polska f laga i linie holendersk

C. Goudriaan, Rotterdam, Shipowners and Brokers Vrachtvaart Maaty Bothnia"

Nederlandsche Stoomwaarl ,,Ny Besteraer" Nationale Lloyd" Assurance Co.

WH M&I1(0 ^r/u

3

Biblioteka Narodowa

30001012441066

GDASK. Szkic historyczny.

Nazwy Gdaska cig se nikt wystarczajco nie nit. Tyle ustalono, e jest pochodzenia sowiaskiego. Po

raz pierwszy spotyka si w dziejach w historji w. Wojciecha. W swojej podry misyjnej do Prus w. Wojciech r. 997 zatrzyma! sie w Gdasku, gdzie w przejedzie kaza i chrzci ludno. Ju wwczas Gdask by stolic ksistwa pomorskiego, ktre rozcigao si od morza po Note po lewym brzegu Wisy, sigajc miejscami na prawy, ku zachodowi za niekiedy a po Persant. W Gdasku rezydowali spowinowaceni z Piastami, w tym czasie (w. X) ochrzceni i pozostajcy pod polskiem do nominalnem zwierzchnictwem. Pod wzgldem kocielnym Pomorze naleao do diecezji pomorskokujawskiej.

wczesny Gdask skada sie z zamku drewnianego w okolicy dzisiejszej Szumicej Wody (Am Brausenden Wasser) i z osady rybakw, eglarzy, kupcw i rzemielnikw. W cigu stuleci napywali take osadnicy niemieccy, gwnie lubeczanie. W XIII w. ksi Swiantopek Wielki nadal osadzie organizacje miejsk. Wwczas kocioem parafialnym

1*

1

by w. Mikoaj, po ktrego oddaniu Dominikanom w r. 1231 mieszczanie zbudowali sobie inny pod wezwaniem w. Katarzyny. Herbem Gdaska by nawczas okrt.

Po wymarciu ksit pomorskich Krzyacy r. 1313 zagarnli podstpem i przemoc Pomorze, wymordowawszy podobno IDfKKi gdaszczan. Miasto zniszczyli, pozostawili jednak koci. Zamek za zajwszy, silnie utwierdzili.

Atoli miejsce leao tak korzystnie dla handlu, e Gdask powsta na nowo, ale ju bardziej powyej Motawy, teraz czysto niemiecki. Nazywano je Gownem Miastem (Rechtsladt) z herbem dwch biaych krzyy na czerwonem polu w przeciwiestwie do Starego Miasta (Altstadt), odbudowujcego si powoli dokoa w. Katarzyny. Gwnym kocioem zostaa teraz fara u P. Marji. Ze wzgldw konkurencyjnych Krzyacy zbudowali ponadto Nowe Miasto (Jungstadt) opodal zamku.

Ucisk Krzyakw doprowadzi jak cae Prusy tak i Gdask do tego e p o d d a s i r. 1 4 5 4 P o l s c e . Skoro wie o przyjciu poddastwa przez Kazimierza Jagielloczyka dosza do Gdaska, ludno rzucia si na zamek i zburzya go oraz

. Nowe Miasto. Od Kazimierza Gdask zyska bardzo daleko idce przy

wileje m. i na herbie pozwoli umieci koron nad krzyem a nalec do wielkiego pastwa, miasto mia sposobno do rozwinicia ogromnego handlu. W XV, XVI i XVII wieku sta si najpikniejszym i najbogatszym w Polsce grodem. Wtedy to powstay wspaniae budowle: Obok P. Marji kocioy w. Jana, . Piotra i Pawa, w. Brygidy, ratusz, Dwr Artusw, Wielka Dwignia (Krahntor), Katownia, Angielski Dom, Zielona Brama, Wysoka Brama, Arsena i. i.

Wielka Dwignia (Krantor) Gdask jest miastem wybitnie kupieckiem, a kupiectwo

gdaskie posiada wietn wiekow tradycj. Pooenie Gdaska przy ujciu Wisy do morza sprawia,

e od chwili powstania swego G a s k b y p o r t e m d l a k r a j w n a d W i s t a p o o o n y c h , cznikiem Polski drog wodna z zachodni Europ, a mieszkacy fego sia fakktn obj musieli porednictwo handlowe w wymianie rw miedzy temi krajami. Od czasw zagospodarowania Polski przez Kazimierza Wielkiego kraj mg wywozi swe pody, gwnie nadwyk produkcji zboa w wielkich rozmiarach. Wisa przyniosa tysice penych szkut zboa do Gdaska. Gdask rozsya! je dalej do najodleglejszych krajw Etrropy. Od r. 1366 rozwinite i dobrze zorganizowane kupiectwo

gdaskie naley do kupieckiego zwizku Hanzy, w ktrym zajmuje coraz powaniejsze, jedno z kierujcych stanowisk. W roku 1393 podczas wielkiego nieurodzaju w zachodniej Europie, 300 okrtw przybyto do Gdaska po zboe z Anglji, Francji i Holandji.

Krzyacy starali sic przeszkodzi zbyt bliskim stosunkom Gdaska z Polsk, lecz od upadku potgi Zakonu i uzyskania od Kazimierza Jagielloczyka przywilejw rozlegych, Gdask rozwija si coraz szybciej, mieszkacy zbierali olbrzymie bogactwa, a okrty pod flag polsk i gdask zawijay do wszystkich portw Europy, nawet Carogrodu. Polskie zboe szo do Francji, Hiszpanji, Portugalii, od r. 1588 do Woch, a nawet sporadycznie do Tangeru.

Oprcz zboa spawiano Wis do Gdaska drzewo dbowe oraz bardzo rzadkie cisowe, na maszty dla floty hiszpaskiej i portugalskiej szo drzewo z puszczy biaowieskiej, wywoono rwnie potas, ptno, ywic, ow i ela

Gdask cieszy si z jednej strony zupen samodzielnoci, z drugiej za strony korzysta z opieki krlw polskich i na podstawie uzyskanych przywilejw prowadzi cay handel zamorski Polski. Wzrasta handel wywozowy, a z nim rwnolegle handel przywozowy. Polska zamona sprowadzaa artykuy zbytkowe, z Belgii sukna, delikatne tkaniny, papier, z Francji wino, oliw. Szlachta polska dowozia do Gdaska zboe, a w zamian, przyzwyczajona do wystawnoci, kupowaa rzeczy, ktrych w Polsce nie byo. W zwizku z tern pozostaje rozwj w Gdasku pewnych rodzajw przemysu, ktry raczej sztuk by ni rzemiosem. W poowie XVI wieku duo Holenderczykw szukao w Gdasku przytuku i. schronienia, gdy musieli uchodzi z ojczyzny z po

wodu zamieszek religijnych. Napyw ten by dla Gdaska nader korzystny, gdy przybysze ci, bd kupcy, posiadajcy rozlege stosunki handlowe, w dalszym cigu z Gdaska prowadzili szeroki handel zagraniczny, bd to rkodzielnicy zatrudniali si dalej przemysem. W ten sposb powsta w Gdasku wyrb kafli malowanych, wiecznikw i pajkw mosinych. Rozwino si zotnictwo, wyrb przedmiotw z bursztynu i koci soniowej, pasw polskich oraz ozdobne stolarstwo.

W tych wszystkich kierunkach mistrzowie gdascy doszli do nadzwyczajnej doskonaoci, wyroby ich poszukiwane byty i drogo ptacone, duo wytworw tych czasw znajduje si w muzeach i prywatnych zbiorach w Polsce i posiada warto zabytkw sztuki. Te gatzie rkodziea artystycznego, a raczej sztuki, rozwin si mogy przez zwizek z Polska. Jak zaznaczylimy, kupcy polscy i przybywajca szlachta z zamiowaniem kupowaa te cacka, nie patrzc na cen. Patrycjuszowskie kupiectwo gdaskie lubowao sic rwnie w gustownem urzdzaniu mieszka i zbiorach arcydzie tych sztuk, a bogate przez rozwinity handel, posiadao

potrzebne do tego rodki pienine. W roku 159N zaoy Holender Yermollcn wyrb w

dek pod ososiem". Wdki gdaskie nabieray z czasem wikszej wzitoci i znajdoway ogromny odbyt w Polsce, jak rwnie piwo gdaskie, szczeglnie t. z. p i w o J o p e j s k i e, wyrabiane na ,.Jopengasse", ktre cenione dla swego smaku i siy, wysyane byo nawet do Carogrodu i Anglji.

Wielki przemys artykuw codziennego uytku nie rozwin si w Gdasku, gdy nie mia odpowiednich naturalnych warunkw i nie dawat tak znacznych korzyci, jak wymi [tezie przemysu ;)rzed

miotw zbytkowych, najgwniejsz jednak rol odgrywa handel, ktry by naturalnem zajciem mieszkacw gdaskich. Mamy te w Gdasku rody kupieckie, ktre z dum patrze mog na starsz heraldyk swych domw", ni niejedne domy ksit krwi", stanowi one prawdziwie wiekow arystokracj kupieck.

Ogromne bogactwo nadawao Gdaskowi wielkie zn nie i pozwalao skutecznie broni, a nawet rozszerza przywileje. Od czasu zaboru krzyackiego miasto zachowao charakter przewanie niemiecki, zdoao nawet poniemczy okolic, osobliwie Gdaskie uawy.

Od r o k u 1521 n o w o w i e r s i w o z d b y 1 o G d a s k pomimo pocztkowego oporu rady i magistratu. Wtedy to kocioy parafialne zostay luteraskie, a take z klasztornych koci franciszkaski w. Trjcy, gdy inne klasztorne w. Mikoaja, w. Brygidy, w. Jzefa (Karmelitw) pozostay katolickie. Far Panny Marji, patronatu krlewskiego, magistrat stopniowo zabra katolikom, a chocia biskupi wygrywali o ni procesy, nie powiodo si wykona wyroku. Jan Sobieski, widzc opakany stan katolikw gdaskich, nie majcych kocioa parafialnego, wymg na miecie, e postawio w XVII w. Krlewska Kaplic (1681). Na przedmieciach istniej nadto z dawnych czasw kocioa w. Wojciecha, (St. Albrecht), zaoony jeszcze w XVIII w. dla Benedyktynw, odbudowany w wieku X\'H. a nakoniec posiadany przez Misjonarzy, oraz na St. Szotlandzie pojezuicki z w. XVII, dalej na Sidlicach, w Wrzeszczu i Now ym Porcie.

Gdask wobec Korony polskiej zachowa! zupena lojalo ile to nie sprzeciwiao si jego interesom handlo

wym. Tak walnie przyczyni si do ostatecznego poskro

mienia Krzyakw. Udzia miasta w obleniu Malborka w wojnie 13letniej uwiecznia obraz w Artusowym Dworze. Podobnie opiera si Gdask najazdowi szwedzkiemu. Za czasw Gustawa Adolfa wytrzyma oblenie i nie podda si Karolowi Gustawowi. Do koca dochowa wiernoci Leszczyskiemu. Ale znowu ju z Zygmuntem Augustem popad w zatarg, a z Stefanem Batorym prowadzi nawet wojn zacit. Tak samo stawia opr za Zygmunta III i Wadysawa IV przeciw niedogodnym dla siebie zarzdzeniom Rzdu polskiego.

Zielona Brania (Griines Tor) w ktrej zamieszkiwali krlowie polscy.

11

Rozwj Gdaska najwiksze uzyska rozmiary w XVII wieku. Za czasw najazdu szwedzkiego za Jana Kazimierza zmniejszy si handel polski, wzrs jednak znowu za Jana Sobieskiego.

Przesunicie drg wodnych oraz stopniowy upadek Rzpltej od XVII w. podkopay take handel i dobrobyt gdaski. Podczas oblenia za Stanisawa Leszczyskiego miasto ponioso wielkie straty, ktrych ju nie zdoao powetowa. Dobio go jednak w p wieku potem zagarnicie Pomorza polskiego przez Prusy r. 1772.

Wprawdzie Gdask a do roku 1793 nalea jeszcze do Polski, ale cisy kordon w zaborze pruskim oraz u Nowego Portu i Wisoujcia unicestwi handel miejski. Na towar do miasta przewoony, Prusacy naoyli 12 proc, na zamorski 24 proc. Miasto uciskano wszelkiemi sposobami, chcc wymusi dobrowolne" przyczenie, sita bowiem zabra zabronia Katarzyna II. Skoro na podstawie drugiego traktatu rozbiorowego w roku 1793 wojska pruskie stany pod bramami, lud i miodzie/ zerway sie do broni. Tydzie trwao, zanim zdobyto miasto. Zaraz zniesiono samodzieli iska i zaprowadzono pruskie rzdy policyjne. Pod uciskiem pruskim w r. 1797 uczniowie gimnazjum i gortsze jednostki w miecie uknuy spisek w celu oswobodzenia Gdaska, ale ten spisek odkryto.

Podczas wojny irancuskopruskiej w r. 1807, wojska francuskopolskie zdobyy Gdask po cikiem obleniu. Traktat tylycki przywrci mu swobod, atoli system kontynentalny nie pozwoli ody handlowi. Po kiesce Napoleona Cdatisk wytrzyma! ponowne oblenie wojsk rosyjskopruskich, podda! sie za 29 grudnia 1815 r. Na kongresie wiedeskim de

a gdaska staraa sie o pozostaw ienie charakteru w i

12

miasta. Pomimo to przydzielono je Prusom w roku 1815, Przez w iek z okadem Gdask zosta pod panowaniem prusskiem. Granica rozdzielajca Polsk odebraa mu hiuterland". To poderwao rozwj handlu gdaskiego. Odcicie od krajw nadwilaskich byo grobem gdaskiego kupiectwa i jego dalszego rozwoju. Gdask odlegy od rodowiska pastwa niemieckiego wanie przez swoje pooenie wysunite na wschd nie przedstawia dla Niemiec znaczenia jako port handlowy, nie by te miastem wielkiego przemysu ani nie stanowi centrum handlowego.

Hamburg, Brema, Lubeka, Szczecin, opanoway cay handel Niemiec zachodnich oraz przez swoje potoenie zachodnie i lepszy bliszy dostp morski do innych czci wiata cay handel zamorski Niemiec, Krlewiec dalej wysunity na wschd zaopatrywa okolice za sob lece, Gdask nie mia adnych warunkw do konkurencji z temi portami, nie dozna te w tym kierunku zupenie poparcia rzdu i pozostawa od r. 1772 w niewoli gospodarczej, podyktowanej polityk prusk. Zboe polskie nie szo ju Wis do Gdaska; Poznaskie, ten spichlerz zboowy Niemiec, zaopatrywao Niemcy za" pomoc rozgazionych sieci kolejowych najblisz drog, zboe z Galicji i Kongreswki innemi rwnie drogami rozchodzio si po Europie. Odpad najwaniejszy artyku wywozowy, to samo odnosi si do drzewa z nieprzejrzanych lasw polskich, upad wywz przez Gdask, przywz do krajw sowiaskich rwnie innemi szed drogami. Powodzi tego najwymowiuej takt, e ruch portowy Gdaska przed wojn, liczba okrtw przychodzcych i wypywajcych, nie bya tak bardzo wiksza od liczby w ostatnim roku, w obecnym czasie, gdy handel zewntrzny Polski dla niskiego stanu waluty i trudnoci wewntrznych nie mg si jeszcze rozwin.

13

Dugi Most (Lange Briicke) Z handlw ego miasta stao si urzdniezem, z emporjum

Batyku stolic prowincji Prus Zachodnich. Wprawdzie miao udzia w rozwoju gospodarczym Niemiec, ale pozostao daleko w tyle poza szczliwymi wspzawodnikami. Wskutek przesuwania ludnoci zmienio si dawne wolnociowe mieszczastwo na nacjonalistycznych Prusakw, tak e z wielkim alem egnali opuszczajce je w r. 1920 wojska pruskie, i przyjmowali swobod z rki traktatu wersalskiego.

Obecnie Gdask jest wolnetn miastem . Otrzyma rozlege terytorium, tak e cae to pastwo liczy przeszo 350 000 mieszkacw. Przywrcenie Pastwa polskiego, ktrego stanowi port najwaniejszy, wry mu wielk przyszo.

Charakter miasta zmieni! si przez wiek XIX niesychanie. Znikny dawne utwierdzenia, na miejscu ich stany nowe dzielnice. Przedmiecia zyskay bezporedni zwizek z miastem. Koleje i tramwaje powizay miasto z bliszemi i dalszemi okolicami," a wspaniaa Wielka Aleja, czca Gdask z Wrzeszczem, prowadzca przez nekropol gdask, cmentarze, z obu stron zabudowana i przeduona do Sopotu, przeobrazia na jakoby jeden kompleks miejski cala te dwunastokilometrow przestrze.

Jednak budowle z tego okresu, budowane bd to w naladowanym stylu starogdaskim, jak dworzec lub poczta, bd to w stylu nowoniemieckim, jak pomnik wojenny na Drzewnym Rynku, albo pomnik Wilhelma I na Siennym Rynku, nie doday piknoci miastu. Gdask, jako mody, po raz pierwszy w historii samodzielny ustrj pastwowy wchodzcy w poczet pastw europejskich, musi stworzy sobie stae warunki rozwoju i dobrobytu. Polska potrzebuje dostpu do morza, stafego poczenia morskiego ze wiatem. Gdask jest dla niej tent oknem na wiat", z

te faktu czerpa bdzie Gdask korzyci. Po zorganizowaniu stosunkw gospodarczych i Polska

bdzie posiadaa nadwyk zboa, kartofli i wszelkich rodkw ywnoci i przemysu rolniczego, byda, skry i t. p., dalej drzewa, ropy, ogromne skarby grnicze, soli jadalnej i potasowej. Polska zaopatrzy moe wystarczajco Gdask w ywno i da mu nadto surowce dla jego przemysu cukrw niczego, papierowego, skrzanego, drzew nego, wdek i piwa; w Gdasku powsta wzgldnie rozwin si musz fabryki maszyn, stocznie okrtowe i cay przemys, zwizany z budow okrtw i ruchem portowym.

Ludno polska w Gdasku po upadku pastwa niemieckiego odetchna, daleko jeszcze jednak do rwnouprawnienia. Szacuje si j liczebnie na okoo 60 000. Upoledzenie jej osobliwie daje si we znaki pod wzgldem kocielnym i szkolnym. Zmienione stosunki polityczne sprowadzaj duo Polakw do miasta, pozwalaj wic ywi nadzieje na szybki wzrost ludnoci polskiej. Istnieje reprezentacja polska w Sejmie gdaskim oraz w radach miejskich w Gdasku, w Oliwie i Sopocie i wielu wiejskich. Gwn instytucje polityczna stanw i Naczelna Rada Ludw a. Pras polsk przedstawiaj demokratyczny Dziennik Gdaski" pismo handlowe. Gazeta Gdaska", pismo dla ludu, oraz tygodnik Robotnik Gdaski", organ Polskiego Zjednoczenia Zawodowego.

al^?l . r l .PRPl^P G)p (ypi&iiiiipiteioipiipiiej^e

I M P O R T E K S P O R T Wymienite

z pierwszorzdnych fabryk poleca Franciszek Szm^t Gdask Mafzkauschegasse nr. 5

J e d y n y p o l s k i specjalny skad na miejscu [ofrj[QTp]tcnP]rQTp][QTP][Qrp][QlPJfoTp]faTpJwrp]wTpjLTp][QT^

llliiiiilllllii Illllii illlliiiiiiiiA

Dziennik Gdaski Telefon 1566 GDASK Drotbtinhena. 14

w u h o n u j e

wszelkie druki

Przechadzka po Gdasku. Wysiadszy na gwnym dworcu, zbudowanym w

stylu pseudogdaskim. spotykamy naprzeciwko zaraz polski

Hotel Continental,

Gwny dworzec. jedyny polski hotel w Gdasku z restauracj. Z Continentalu idziemy szerokiemi w a a m i E l b i e t a

9

^mJmmmJtHS^^^t^S I *,'

18

s k i e mi (Elisabethwall); tu jak te na terenie dworcowym byy ongi rowy i way miejskie, ktre dawniej miasto otaczay, lecz zniesione zostay na zachodniej stronie miasta. Po lewej stronie mijamy k o c i g a r n i z o n o w y w. E l b i e t y , konsulaty amerykaski iukraiski , po prawej plantacje z ruin dawnych fortyfikacyj i gmach Kom. Ligi Nar. (dawniejsz komend generaln). Idc wzdu tramwaju na D r z e w n y R y n e k (Holzmarkt) z brzydkim pomnikiem wojennym,

Gmach Kom'sarza Ligi Narodw. Brama.DIugouIiczna (Langgasser Tor)

r r c r v i YX

spotykamy pc prawej stronie B a n k Z w i z k u S p e k Z a r o b k o w y c h a po lewej stronie ju w ulicy Zduskiej (Topfergasse) polsk ksigarni p. Czarliskiego.

Przy wejciu na W g l o w y R y n e k (Kohlenmarkt) w:dzimy po lewej

teatr miejski z czterema doryjskiemi filarami na fasadzie, zbudowany w r. 1801. Dalej w lewo wida tyy a r s e n a u . Przed nami za ley Wiea wizienna (Stockturm z katownia (Peinkammer), stary zabytek gotycki, oblepiony domkami, przypominajcy dawniejsze wieki w ulicach penych nowoczesnego ruchu handlowego. Dzisiaj wewntrz wiey urzdza si wystawy obrazw.

Z obu stron katowni mamy dalsze bramy, zachodni i wschodnia. Wysoka bram (Hohes Tor) iDugouHczna (Langgasser

Tor), obie renesansowe z herbami Polski, Gdaska i ziem pruskich, obok gotyck strzelnic w. Jerzego (St. Georgshalle).

Pomidzy niemi a hotelem Danziger Hof, wasnoci angielsk z angielskim bankiem, rzucamy okiem na S i e n n y R y n e k , najwikszy rynek w Gdasku, fatalnie zeszpecony pomnikiem Wilhelma I. Na przeciwlegej stronie Siennego Rynku pynie Radunia, za ktr ley z a k a d S. S. E l b i e t a n e k z k a p l i c z k Przez bram Dugouliczn wchodzimy na Dug ulic i tern samem w samo jdro starego Gdaska.

21 Duga ulica i Dugi Rynek

cigle jeszcze stanowi orodek handlowy miasta i cay ruch tam si koncentruje. Wszelkie te stare ulice nie s prowadzone w prostych linjach, ale w zaokrglonych.

Widok na Dugi Rynek.

Std widzimy w kadej perspektywie domy, co wywouje bardzo charakterystyczne i waciwe Gdaskowi wraenie.

Po prawej stronie spotykamy Dom Uphagena, dalej nieadny nowy g m a c h p o c z t o w y . Po lewej mamy m. i. Bank Przemysowcw.

Ratusz stoi na wylocie ulicy na Dugi Rynek; wysmuka wiea z posagiem Zygmunta Augusta na szczycie jest piknym

pomnikiem gotyckiej sztuki budowniczej. Z przedproa pod ratuszem widzimy jak na doni cay rynek. Zamyka go

Zielona Brama (Grunes Tor), tak nazwana od lecego za nia mostu, ongi na zielony kolor pomalowanego. Tam mieszkali krlowie polscy, przebywajc w Gdasku, a dzisiaj znajduje si Muz e u m H i s t o r y c z n o P r z y r o d n i c z e . Przez bram prowadz trzy portale, nad ktremi mieszcz si polskie ory i pomorskie gryfy. Na prawej stronie skupiaj na siebie uwag d o m y B a n k u H a n d l o w e g o w W a r s z a w i e oraz B a n k u D y s k o n t o w e g o G d a s kBy d g o s z c z. Na galerji przedproa Banku Dyskontowego znajduj si ciekawe paskorzeby z historii Daniela. W domu poprzedzajcym mieci si konsulat francuski. Na lewej stronie Dugiego Rynku widzimy

Dwr Artusa z synn restauracj Rathauskeller w piwnicy i pikn studni Neptuna a obok Sie Gdask. Dalej P o l s k i B a n k P r z e m y s o wy ma swoj siedzib. Przeszedszy Zielon Bram, mamy przed sob Z i e l o n y Most , za nim ulic K o n w i M l e c z n y c h (Milchkannengasse) z B r a m M l e c z n y c h k o n w i i mostem na Nowej Motawie, za ktrym le D u g i e Ogrody i D o l n e M i a s t o . Z Mostu Zielonego mamy przed sob znamienny obraz gdaski, ktry miastu nadaje charakter pnocnej Wenecji: w prawo Wysp pichlerzna a na lewo dugi szereg domw, wzdu Dugiego Mostu (Lange Briicke). Opuszczamy teraz linje tramwaju i idziemy na lewo brzegiem Starej Motawy, owym D u g i m M o s t e m , wspomnianym ju w XIII

24

wieku. Tu znajduje si przysta statkw pasaerskich, tutaj dalej jest targ rybny, potem Spichlerz Krlewski, zbudowany przez Jana Strakowskiego, ujcie Raduni, gdzie ongi wznosi si zamek ksit pomorskich, a nakoniec doszlibymy do Wisy i Nowego Portu.

Z Dugiego Mostu prowadza bramy do rdmiecia. Zagldamy przez bram Chlebowych awek. Widzimy u l i c C h l e b o w y c h a w e k (Brotbankengasse) z Angielskim Domem i domem Dziennika Gdaskiego" z fortun na froncie po lewej stronie. Ulica ta przechodzi obok kocioa Mariaskiego, odkd przybiera nazw J o p e n g a s s e . Zamyka j front

Arsenau, najwspanialszej budowli renesansowej gdaskiej, dzieo Antoniego Obbergen. ktrej ciemna cega bogato zdobiona wstgami z piaskowca, zoceniami, maskami, uwieczona wieami, wywiera ogromnie imponujce wraenie. Nastpujca brama jest

Brama panieska z Panieska ulica (Frauengasse).

W wiey znajduj si sale Tow. Przyrodniczego, z ktrych jedna zawiera popiersie Heveliusza z daru Stanisawa Augusta. Ulica Panieska zamknita kocioem Mariaskim z staroytnemi domami, z przedproami zachowaa si jako cao najlepiej i daje przepikny wizerunek starego Gdaska. Paniesk idziemy pod gr. Przed nami wznosi si pod niebiosa olbrzymi i imponujcy

koci Mariaski, z ktrego wiey przed oczyma naszemi rozpociera sic pikny krajobraz: stare miasto, Wista, Motawa, niziny,

25

przecinane temi rzekami a za niemi na kracach widnokrgu modra szarfa morza. Przed kocioem skrcamy na lewo i obchodzc go czciowo, wchodzimy przez K r a m a r s k a (Kramergasse) na ul. w. I) u c h a (Heilige Geistgasse), gdzie zaraz po prawej znajduje si K r l e w s k a K a p l i c a . Przez Pierwsza Grobl (I. Damm) wchodzimy na S z e r o k (Breitgasse), ktrej njcie ku wodzie zamyka B r a m a r a w i a (Krahn lor) z 1441 roku z staroytnym rawiem, tak charakterystycznym na Gdask, i wiea astronomiczna, pamitna Heyeliuszem. Drug grobl wchodzimy na ulic w i t o j a s k (lohannisgasse). zamknit ku wodzie B r a m w i t o j a s k (Johannistor), powyej ktrej ley koci w. Jana. Ale my idziemy ulic pod gr i koci w. Mikoaja obchodzc, wchodzimy na p l a c D o m i n i k a s k i (Dominikanerplatz) z hal Tarkow, przy ktrym wznosi si baszta z dawnych utwierdze Kiek in de Kok", przypominajca jeszcze czasy krzyackie. Przez M a U l i c M y s k (Kleine Miihlengasse) dochodzimy po prawej stronie a co wielkiego kocioa w. Katarzyny a za nim do kocioa w. Brygidy, a po lewej stronie widzimy olbrzymi Wielki Myn, zbudowany rwnie przez krzyakw i pdzony odnoga Raduni, stworzon przez Krzyakw. Zwracamy sie na lewo i przychodzimy przy Raduni do M o s t u K o w a l s k i e g o (Schmiedebriicke), skd wida na drugici stronie Raduni staromiejski ratusz, dzie>o Obbergena, budowniczego arsenau.

Ulic Kowalsk (Scnniedegasse) wracamy na Drzewny Rynek i przez Z d u s k a (Topfergasse) mijajc po prawej koci w. Jzefa, po lewej polsk gospod

tka, wracamy do Continentalu.

Kocioy gdaskie. Koci Mariaski.

Najwicej godnym widzenia pomidzy kocioami gdaskiemi jest koci P. Marji. Gotyck wityni zbudowano w XIV, a rozszerzono w XV w. Ukoczono koci w r. 1502. Wiea mierzy 87 metrw, dugo wielkiej nawy 105 metrw, szeroko 35 m. Sze gwnych wej prowadzi do wityni, majcej 37 okien i 28 filarw. Swego czasu penio sub 128 ksiy, a ogromne wntrze zdoa pomieci przeszo 24000 osb. Jedynie w. Piotr w Rzymie, w. Pawe w Londynie i kocioy w Mediolanie i Sewilli przewyszaj katedr gdask co do dugoci i szerokoci. Ntre Dam i w. Stefan w Wiedniu s tych samych rozmiarw. 325 stopni prowadzi na szczyt wiey, a bicie w 6 ogromnych dzwonw byo podobno dawniejszemi czasy przywilejem niewidomych dzwonnikw. Wzrastajcy dobrobyt miasta, bogactwo obywateli wpyno na hojne uposaenie 30 (niegdy 50) kaplic i 46 otarzy. Koci Mariaski by parafialnym kocioem Gwnego Miasta. Patronat pocztkowo krzyacki, przeszed na krlw polskich. Proboszczowie bywali zarazem oficjaami gdaskimi. Jednak w wieku XVI wraz z miastem koci zosta luteraskim. Dugoletnie procesy prowadzili ongi z miastem biskupi kujawscy; chocia wygrywali, jednak nie mogli przeprowadzi wykonania wyroku.

Koci pomimo wspaniaoci architektonicznych' wyglda opustoszay, jakoby go z duszy obrano. Kaplice pozabijano, otarze pochowano. Dodatki umieszczone w cigu XIX wie

- i

27

ku, bez wyjtku odznaczaj si szpetot. S to witrae, fundowane przez krlw pruskich, posg Lutra i rzeby, dodane do wielkiego otarza.

Ulica Panieska'(Frauengasse) z kocioem Marjaskii

! " ? T ' . I

W kaplicy w. Doroty wisi synny tryptyk Memlinga Sd Ostateczny", najwikszy skarb wityni. Obraz ten by pierwotnie przeznaczony dla Florencji ale korsarz gdaski, Pael Beneke, pochwyci okrt, wiozcy ten cenny zabytek sztuki, i przywiz go do Gdaska. Naprno Sykstus IV stara si o oddanie obrazu. Napoleon wysa go pniej do Parya, gdzie do r. 1815 pozosta potem zwrcono go Gdaskowi, chocia Berlin stara si dosta obraz. rodkowa najwiksza cz tryptyku przedstawia Sd Ostateczny, Chrystusa w otoczeniu Najwitszej Panny, Jana Chrzciciela i Apostow, Archanioa Michaa, wacego dobre i ze uczynki. Po prawej stronie obrazw widzimy potpiecw, spychanych w ogie, skazanych na wieczne potpienie. Po lewej stronie w. Piotra, prowadzcego bogosawionych do wrt raju.

Rwnie godnym widzenia jest drewniany astronomiczny zegar Diiringera z XV wieku niestety popsuty. Z uderzeniem godzin ukazywali si na balkonie apostoowie, ktrzy nastpnie znikali. Legenda gosi, i mistrzowi zegaru, aby nic mg podobnego wykona arcydziea, wykuto oczy, a on znw z zemsty, krtko przed mierci, zepsu jedn z spryn, tak i zegar wogle przesta chodzi.

Wielki otarz wityni, dzieo Michaa z Augsburga, ucznia Diirera z XVI wieku, jest rzebiony, pozacany, a maiatury przedstawiaj sceny z ycia Najw. Marji Panny. Odmiennego rodzaju s otarze Mki Paskiej w kaplicy Ferberw oraz P. Marji w kaplicy i Reginalda z koca XV i pocztku XVI wieku, flamandzkiego pochodzenia.

Do najpikniejszych zabytkw naley domek sakramentalny w ksztacie gotyckiej wieyczki. Pikn ozdob kocioa s wielkie organy i chrzcielnica, ulana z bronzu w Holandii.

Charakterystyczne nader s pajki z XV wieku. Bardzo ciekawa jest ambona, zabytek z roku 1762, w stylu saskim, przy ktrej filar zamieniono na kolumn w stylu XVIII wieku, stalle dokoa niej przedstawiaj si malowniczo. Kaplica 11 000 Panien zawiera krucyfiks tak doskonale wyrzebiony, e o twrcy istnieje legenda, i zwabiwszy do sklepu kochanka crki, mistrz przybi go ywcem do krzya, chcc mie prawdziwy wzr boleci i konania. Naprzeciw brzydkiego pomnika Lutra znajduje si skarbiec, zawierajcy bardzo duo cennych rzeczy, jak n. p. szaty kocielne, najdawniejsze wschodniego i hiszpaskiego pochodzenia z XII i XIII wieku, haftowane przelicznie zotem i srebrem na jedwabiu i aksamicie dalej kielichy, relikwiarze, monstrancje, race itd. W kaplicy Wszystkich witych pokazuj chleb oliwski zamieniony w kamie, o ktrym istniej rne legendy. W kaplicy w. Reginalda zwraca uwag zwiedzajcego rzeba M. Boskiej z Dziecitkiem. Podobno jest dzieem winia, ktry siedzc w kani wyciosa w posg, za co uzyska zwolnienie od kary. Uwag budz liczne proporce pogrzebne. W kociele chowano patrycjuszw gdaskich. Najdawniejszy jest nagrobek burmistrza Lezkowa, zamordowanego przez Krzyakw. Zakrystian (Korkenmachergasse 4) sprzedaje bilety wstpu na zwiedzanie kocioa i wiey i oprowadza codzie, wyjwszy godzin obiadow od 12 i czas naboestw.

Koci w. Katarzyny, najstarszy koci w Gdasku, fundowany podobno w XII w. przez ksicia pomorskiego Sambora I, pniej kilkakrotnie rozszerzany, ongi parafialny Starego Miasta, teraz luteraski, by znany pod nazw mieszczaskiego kocioa" w przeciwstawieniu do kocioa dominikaskiego w. Mikoaja, zwanego

kocioem rybakw". Wie z drzewa, wykonan podug wzorw polskich, i zwan polsk", zniszczy poar, wywoany gromem w roku 1905. Jej miejsce zastpia w kilka lat pniej elazna, zbudowana podug pierwotnych wzorw polskich mimo opozycji niektrych szowinistycznych obywateli gdaskich.

Koci w. Katarzyny jest na zewntrz najozdobniezy z kociow gdaskich. Na bocznym otarzu znajduje si tryptyk z szkoy Cranacha. Uwag budzi licznie rzebiona kazalnica. Pod chrem znajduje si obraz Milcewicza (1656), przedstawiajcy wjazd Pana Jezusa do Jerozolimy.

Zwiedzanie kocioa po poprzedniem zgoszeniu sie u zakrystiana.

Koci w. Brygidy, obecnie katolicki parafialny, datuje z XII wieku. By tu klasztor zwany szwedzkim, dlatego, i ciao w. Brygidy szwedzkiej spoczywao tu czas jaki. Mistrz Krzyacki, Konrad von Jungingen, poleci zbudowa kaplic i klasztor pod wezwaniem w. Brygidy. Otarze nale do najpikniejszych z caego Gdaska, a niektre sarkofagi zawieraj ciekawe napisy, W kociele odbywaj si cztery razy do roku uroczyste polskie nieszpory z kazaniem.

Koci w. Jana fundowany w roku 1214, a ukoczony w r. 1460, obecnie luteraski, zasuguje na uwag przez sw architektur i dziea sztuki. Gwnym jego dobroczyc by Zacharjasz Zappio. Galerie wkoo otarzy s przeliczne, rwnie ambona i krucyfiks. Przedewszystkiem jednak pikne jest sklepienie gwiazowe. witynia mieci rwnie wartociow bibliotek teologiczn.

Zwiedzanie po poprzedniem zgoszeniu si u zakrystiana.

&**&

31

Koci w. Mikoaja by pierwotnie, zdaje si, parafialny podgrodzia, skadajcego

Wntrze kocioa w. Mikoaja

32

si Klownie z rybakw, std zwal si rybackim. Kiedy w. Jacek przyby roku 1227 do Gdaska, witopek odda go Dominikanom. Dzisiejsza budowla pochodzi z wieku XIV do XV. Koci pozosta katolickim, obecnie jest parafialny. Po Mariaskim najwicej posiada zabytkw sztuki. Na wielkim otarzu znajduj si m. i. posKi witych polskich, obok niego orze polski z mosidzu, sucy dawniej za pulpit. U w. Mikoaja odbywa si w niedziel i wito naboestwo polskie z kazaniem.

W kociele w. Barbary na t. z. Dugich OKrodach" (Langgarten) przechowywano w srebrnej skrzyni gow patronki tego kocioa. Krzyacy umiecili j jednak pniej w Malborku, a dopiero Kazimierz Jagielloczyk po odebraniu Malborka skarb ten wraz z czstk drzewa Chrystusowego w. Barbarze w Gdasku zwrci.

Koci w. Trjcy dawniejszy koci Franciszkanw w gotyckim stylu zbudowany za mistrza krzyackiego Konrada von Jungingen w XV wieku. PrzyleKajc liczn star kaplic pod wezwaniem w. Anny wybudowao miasto wasnym kosztem na danie Kazimierza JaKielloczyka. a uywali je przewanie Polacy i to nawet gdy kociek zosta luteraski.

Oprcz w. Brygidy i w. Mikoaja katolickie parafje znajduj si u w. Jzefa w kociele pokarmelitaskitn oraz przy najdawniejszej Krlewskiej Kaplicy opodal P. Marji, fundowanej przez Jana III, ktrego ciekawy portret przechowuje si na probostwie tame.

Pikna budowla barokowa kaplicy podobno jest dzieem sawnego Andrzeja Schliitera. Widzenia godne jest take podwrze dostpne z strony probostwa.

Publiczne gmachy w Gdasku. Najwicej polskich pamitek posiada

ratusz w Gdasku. miao, bo a na samym szczycie w iey umieszczono, przeszo metr Wysoki posg Zygmunta Augusta, dziercego godo marynarki polskiej. Przez gwn bram, dzieo szwedzkiego artysty Eggerta wchodzimy do sieni, gdzie oko z przyjemnoci spoczywa na licznie rzebionych schodach. ciany s wyoone niebieskiemi kaflami delfskiemi. Pierwszy pokj na prawo, to Oglna sala radnych'", podtrzymywana jednym filarem z granitu. Sze obrazw dar rodziny winiarskiej Jiincke zdobi ciany, jeden z nich przedstawia atak Batorego na fortec w Wisoujciu, drugi smutny powrt Napoleona przez Dug ul. (Langgasse) w r. 1813. Na drugim kocu, drzwi z orem polskim i herbem Sobieskich, Janin, prowadz do t. zw. Czerwonej sali", czyli prywatnej sali radnych. Sufit zdobny licznemi malaturami ma by podobno kopj jednego z sufitw paacu dow. rodkowe pole przedstawia Gdask, nad ktrym unosi s biay orze polski, a rozpostarte skrzyda sigajce z Polski do Batyku, symbolizuj opiek Polski nad Gdaskiem. Niezwyka jest tapeta aksamitna z wzorami, noyczkami wycinanemi, podobno 160 lat majca. Z pomidzy obrazw wyrnia si Sd Ostateczny". Obok pieca na cianie znajduje si zegar z daru Stanisawa Leszczyskiego. Opuszczajc t sal wchodzimy do Maej sali radzieckiej. Uderza w niej

35

r

wielki piec z czerwonoczarnobialego marmuru, a obraz nad drzwiami jest ilustracj Jednoci silni". Na zwornikach sklepienia umieszczono herby Polski, Litwy, Gdaska 1 Prus.

Korona krla Zygmunta na wiey ratusza gdaskiego.

36

Tutaj dawniej wisia obraz Szulca, przedstawiajcy Wadysawa IV jako triumfatora. Drzwi prowadzce do pokoju burmistrza na piet wszem pitrze s arcydzieem wypukorzeby. W samym gabinecie podziwiamy wspaniae stoy, inkrustowane mas perow, koci soniow, inne znw o srebrnych i marmurowych pytach. Puhar srebrny dar Anglji z okazji odwiedzin floty angielskiej w roku 1905 stoi na rodku stou. W maym pokoju, znanym pierwotnie jako kaplica w. Marcina, a obecnie przeznaczonym rja pracowni burmistrza, znajduj si wyborowe meble zegar wybijajcy minuty, darowany znowu przez Leszczyskiego. Kandelabry i obrazy przedstawiaj stare stroje miasta Gdaska.

Zwiedzanie ratusza za wykupieniem karty wstpu (2n Jen. od osoby).

Gieda czyli Dwr Artusa. Kupcy gdascy stworzyli w XIV stuleciu dom, przeznacza

jc go jako punkt zborny publicznych zebra i zabaw, a nazywali go podug legendy o krlu Arturze Artushof". W roku I47b zniszczy go poar z wyjtkiem czci kamiennych. Reszt dobudowano w XVI i XVII stuleciu. Z tego wieku pochodzi te wewntrzne urzdzenie. Nad szafami stojcemi przy cianach, wisz obrazy niedue co do rozmiarw, lecz wartociowe, n. p. Iot i crki opuszczajce Sodom" kilka obrazw oblenia Malborka przez Gdaszczan za Kazimierza Jagielloczyka Ostatni sd'" Moliera. Kobieca posta wyobraajca grzech ma by podobno portretem crki burmistrza Ferbera. Legenda obrazu opowiada, e obraona dama wezwaa malarza, aby zamalowa jej gow; wwczas artysta otoczy jej gow przezroczyst kul, ktra wcale jej nie zakrya. Gdy za namamiano go, by sam siebie midzy potpionymi umieci, wymalowa siebie w odzi

jadcej do pieka, lecz nad odzi przedstawi wasn on w postaci anioa nie kadby mona tak przedstawi ktry d odciga eglarsk osk do bezpiecznej przystani. Bardzo ciekawy obraz jest Okrt Kocioa" z Trjc i witymi. Nad okrtem anioowie trzymaj herby Polski, Prus i Gdaska. Polsk i gdask bander maj take i maszty.

Wntrze ratusza. Na dugim pasie nad lawami L. Ewert wymalowa w r. 1589 tryumf w oisk gdaskich po zdobyciu Malborka. Inny obraz przedstawia bitw morsk pod Wisoujciem pomidzy Szwedami a Polakami w chwili, gdy admira szwedzki wysadza swj okrt w powietrze. Midzy oknami obok drzwi na lewo znajduj si medalionowe obrazy Zygmunta III, na prawo Wadysawa IV. Naprzeciw zegara znajduje sic

gusta HI, a niedaleko w. Krysztofa, nioscego Jezusa, posg Kazimierza IV, chorgiew z daru Stanisawa Augusta i obraz Leszczyskiego. Artushof byl nietylko punktem zbornym rnych gdaskich cechw ale te miejscem zabaw, uroczystoci i bankietw. Obecnie odbywa si w nim gieda zboowa.

Wchodzi si do Dworu Artusa przez Sie Gdask (Danziger Diele), dziki ofiarnoci Giedziskiego bogato wyposaon. Zawiera wspaniae czarnodbowe schody, a sufit jest pokryty malaturami znanego gdaskiego artysty Stryowskiego, przedstawiajcemi Koronacj Krlowej Estery", Samsosona i Dalil", Izaaka i Rebek", Izraelitw przechodzcych morze Czerwone" in inne. Godne uwagi s staroytne szafy, skrzynie, angielski zegar, piec itd., a zwaszcza zbir charakterystycznych sztychw z XVIII w.

Orze polski z bronzu, przytwierdzony do drzwi wchodowych Artushofu jest kopj starego orla polskiego znajdujcego si w Waplewie, w pow. stumskim, ziemi malborskiej, kupionego w swoim czasie przez Marj Sierakowsk. Za czasw polskich by w Elblgu na poczcie. Kopj kaza sporzdzi znany zbieracz gdaski, Giedziski. Druga kopja znajduje si w Krakowie w Muzeum Narodowem.

Wstp wolny w dni powszednie od 911 i pj i od 24 godz.; od maja do wrzenia od 25, w niedziel i wita od 912 przed poudniem. Za oprowadzenie paci si. Zgosi si naley u odwiernego giedy p. Steina, Langer Markt 43.

Brania Wysoka (Hohes Tor) przy Wglowym i Siennym Rynku pikna budowa renesansowa, dzieo Wilhelma van dem Bock, wykoczona przez niego w r. 1588. Na fasadzie piaskowca herby bogato pozacane Polski, Gdaska i ziem pruskich.

41

Brama Dugouliczna (Langgasser Tor) w woskim stylu renesansowym zbudowana jako brama triumfalna w r. 1(>12 przez Abrahama van dem Bock, syna Wilhelma.

Strzelnica w. Jerzego (St. Georgshalle). Wybudowao j w r. 1494 bractwo strzeleckie w. Jerzego z Dworu Artusa, zoone z modych najbogatszych mieszczan. Budynek ten jest wykonany w stylu pnego gotyku. Na szczycie wieyczka dachowa z w. Jerzym, zabijajcym smoka. Po rozwizaniu bractwa dom przeszed w r. 1803 w posiadanie miasta.

Wiea Wizienna (Stockturm) (Rynek Wglowy Kohlenmarkt 25) naprzeciwko Bramy Dugoulicznej, niegdy obronna wiea w murach miasta. Dach wiey zbudowany w r. 1587 przez Antoniego van Obbergen. Od Dugiej ulicy na prawo od bramy sta kiedy prgierz. Dotd zachoway si

Zbrojownia.

12

w tem miejscu na pewnej wysokoci ozdobne drzwi, na ktrych wyobraony jest miejski pachaek z prtem w rku. Wtp wolny. Przy Wiey wiziennej

Katownia, niegdy brama i wiea obronna w murach miasta; w r. 1876 przebudowano j jako ju bezuyteczn po wzniesieniu Wysokiej Bramy na Katowni. Dach i pikne szczytnie s dzieem Antoniego van Obbergen z r. 1592.

Zbrojownia (Zeughaus) przy ul. Jopejskiej (Jopengasse), odwrotna strona zwrcona do Wglowego Rynku, jest najwspanialszem dzieem Antoniego van Obbergen, zbudowana w r. 1605. Z kadej strony zdobi dom cztery piknie ozdobione szczytnice, na ich wierzchu granaty buchajce ogniem. Od ul. Jopejskiej w samym rodku fasady posg Pallas Ateny.

Zielona Brama, Dtugi Rynek 24, zbudowana w r. 1564 jako dworzec dla krlw polskich. Nad tukiem bramy herby Prus Krlewskich, Polski, Gdaska i poniej dodany herb Krlestwa Pruskiego. Obecnie w Zielonej Bramie mieszcz si zbiory przyrodnicze: wykopaliska, kamienie i wielki zbir bursztynu.

Panieska Brama, Dtugi Most (Lange Briicke) 26, tu si znajduj lokale zebra, biblioteka i zbiory przyrodnicze i obserwatorium astronomiczne Towarzystwa Przyrodnikw.

raw lub Dwignia (Krantor) przy Dugim Mocie, zakoczenie LI. Szerokiej (Breitgasse), adny budynek z W wieku.

Wielki Myn, wzniesiony przez Krzyakw w r. 1349; grubo murw wynosi I m .20 cm. Kazimierz Jagielloczyk odda myn ten w wyczne posiadanie miasta.

Ratusz Staromiejski, wzniesiony przez sawnego gdaskiego twrc pikna Antoniego van Obbergen w latach 158789. W Ratuszu Staromiejskim by radnym sawny astronom Jan Heweliusz.

Klasztor pofranciszkaskl, Fleischergasse, zbudowany przez 0 0 . Franciszkanw w wieku 15. Dzi muzeum miejskie.

Niska Brama (Leege Tor), wzniesiona w r. 1626 przez Jana Strakowskiego w pobliu dzisiejszego dworca towarowego, ozdobiona pikn fasad granitow.

Nowy gmach politechniki gdaskiej, otwartej w roku 1904, znajduje si w Wrzeszczu (Langfuhr) Gosslerallee 1112.

Gmachy prywatne. Dom Steffensw przy Dugim Rynku ma przeliczna fasa

d renesansow, zdobion rzebionym marmurem. Idc ku Dugiej ulicy ujrzymy niektre domy z staremi kamiennemi obszernemi schodami, rodzaj werand bez dachu, przedproa, gdzie dawni patrycjusze spdzali wieczr

Z prywatnych staroytnych domw prawdziwe muzeum stanowi

DOM UPHAGENA odrestaurowany i przywrcony do pocztkowego stanu. przeliczny zabytek wieku XVII. niezwykym delikatnym wdzikiem podniesiony. Sie czyli Diele zdobi liczny starowiecki zegar a pokoje na pitrze posiadaj dekoracje w stylu barokowym, wazony Delfskie, staroytne meble i malacia ptakw, owadw i t. d.

14

tury przedstawiajce krajobrazy morskie, scenerie z ycia ptakw, owadw itd.

Midzy innemi znajduje si tam tabakierka, dar Stanisawa Augusta, ofiarowana, poniewa rajca Uphagen jako patrjota polski, nie chcia po zaborze suy Prusakom i zoy swoj godno.

Piknoci stylu odznacza si take jeszcze siedmiopitrowy t. zw. Angielski Dom w Brotbankengasse 16, Lwi Zamek" ul. Duga 35, Dom Schlutera, Jopengasse 1. Ciekawe zabytki z czasu gotyckiego wida przy domach KI. Hosennahergassc 10 i Frauengasse 12. Pikne przedproa (Beischlage) wida w Jopengasse, Brotbankengasse, a zwaszcza w Heilige Geistgasse i w Frauengasse.

Wisloujcie.

H M O M m

Z Gdaska do Oliwy, Sopotu i Orowa. Do Wrzeszcza, Oliwy, Sopotu i Orowa mona dojecha

kolej. Pocigi do Sopotu z przystankami w Wrzeszczu i Oliwie s to podmiejskie i bardzo czste. Stacj Orowa jest May Kack, skd przez 10 minut dochodzi si do uzdrowiska, ju w Polsce. Tam pocigi przedmiejskie ju nie dochodz, tylko osobowe na linji Gdask Wejherowo (Puck). W Sopocie staj take kurjery, nie za w Wrzeszczu, Oliwie lub M. Kacku.

Do Oliwy i Jelitkowa przez Wrzeszcz prowadzi tramwaj nr. 2 wychodzcy z Wglowego Rynku co kwadrans (do Wrzeszcza co 5 minut nr. 1), w niedziel i wita podczas lata czciej. Najpikniej jednak jest przejecha bicyklem, lub kogo starczy, powozem czy samochodem. Zreszt od niedawna istnieje take do Sopotu komunikacja autobusowa.

Wyjedamy znowu z Continentalu, gdzie przed dworcem jest przystanek tramwajw, doroek samochodowych i autobusw, jedziemy w du kolei, przejedamy j na mocie, skd po prawej stronie widzimy jeden z najpikniejszych zabytkw Gdaska w. XVIII Rennerstift, a przed nim dom Puzappu na Rennerstiftsgasse i gmach Dyrekcji Kolei.

Za mostem bya ongi Oliwska Brama. Tutaj zaczyna Si Wielka Aleja lipowa w poowie XVIII wieku przez burmistrza zaoona. Na nastpnym przystanku tramwaju

16

Politechnika iv Wrzeszczu. Halbe Allee schodzi si na lewo na Alej Delbriicka (Delbrtickallee) do polskiego Komisariatu Generainego. Dalej po obu stronach jedziemy przez cmentarze. Po prawej mijamy Ujedalni (Sporthalle) z najwiksz sal w Gdasku, po lewej politechnik. Mno si wile wrd ogrodw, ktre przechodz w cmentarze, gin ogrody, zaczynaj si kamienice. Wjedamy do Wrzeszcza i wnet na Rynek wrzeski, skd na prawo prowadzi droga do kocioa katolickiego.

Za Rynkiem zrazu spotykamy jeszcze kilka gustownych zwaszcza za wil ongi kronpfynca teraz przemysowca Jewelowskiego dwa domy w piknych parkach, potem Rycerski Dwr (Ritterhof). Ale potem ulica si zwa, mno si domy czynszowe, przychoda typowe dla ongi pruskiego miasta koszary, wrd ktrych po prawej stronie odbija fabryka mebli Oikos.

Koczy si Ulica Gwna przecinajca cay Wrzeszcz, zaczyna si Szosa Pomorska. Tramwaj skrca na lewo okr

ajc koszary, potem biegnie przez pole rwnolegle do szosy do Oliwy.

Olego z Wrzeszcza do Oliwy wynosi 3 i p kilometra. Przez kilom, jeszcze nad szos spotykaj si domy, zamknite waem kolei z Wrzeszcza do Starej Pity. Rwnolegle do szosy i tramwaju od wau kolejowego poczwszy, ale jeszcze wyej, bo ju na stoku wzgrz, ley przedmiecie oliwskie Pelonki z swojemi czterema dworami, pochodzcemi jeszcfce z XVIII w., licznie ukrytemi pord zieleni zalesionych stokw. Pomidzy niemi uderza Zakad Sabych (Siechenheim), na wzr paacu oliwskiego zbudowany. Z tramwaju roztacza si przepikny widok na prawo na morze przebijajce przez alej szosy, na lewo na Pelonki i lesiste ponad niemi wzgrza.

Przystanek tramwaju wprowadza nas w sam rodek Oliwy na ul. Pod Parkiem (Am Schlossgarten). Tutaj przesiada si w tramwaj prowadzcy z Rynku oliwskiego do Jelitkowa. Tutaj znajduje si gwne wejcie do wspaniaego oliwskiego parku, w XVIII w. przez opata zaoonego.

Idc przez Park mijamy Paac opacki, obecnie gimnazjum. Zwiedza go nie wolno, chyba za pozwoleniem burmistrza. W Paacu na parterze w r. 1920 mieciy si biura komisji granicznej niemieckopolskiej. Na pitrze istniej jeszcze pikne dekoracje na cianach i sufitach, tapety i malowida.

Z drugiej strony Parku w mniejszym ogrodzie ju ku Sopotowi, stoi liczny dwr z XVIII w., ongi mieszkanie zarzdzcy majtkw opackich.

Tramwajem zajedzie si z Oliwy w kwadrans do Jelitkowa, kpieli morskich Oliwy z wasnym uzdrowiskiem. Tam znajduje si osobliwo, galerja obrazw, malowanych przez jybaka, ktry na staro dopiero w 60 r. ycia odkry w sobie talent malarski, bardzo naiwnych i zabawnych.

Szosa z Oliwy do Sopotu z matemi przerwami zabudowana jest domami, coprawda niebardzo piknemi. Wyjedamy na brzydkie sopockie przedmiecie Smierowo (Schmierau). Dla pieszych prowadzi 20 minutowa przechadzka nad morzem z Jelitkowa na przedmiecie sopockie Karlikowo, albo duga, bo dwugodzinna droga nadzwyczaj pikna przez oliwskie lasy, skd roztaczaj si wspaniae widoki na Oliw, Sopot, Gdask, Nowyport, zatok, Hel i nawet otwarte morze.

W Sopocie, (nie Sopoty ani Zoppot) z ulicy Gdaskiej skrcamy przez Wielki Tunel (Grosse Unterfiihrung) i jestemy na Rynku. Opodal za nami dworzec. Na Rynku stoi koci} ewangelicki, niedaleko na Szkolnej za poczt katolicki, oba niebardzo adne. Na lepej uliczce Cecylji na kocu stoi pikna wia z XVIII w. podobno ongi wasno Przebendowskich. Wewntrz jeszcze dzi znajduj si staroytne cylindrowe piece.

Z Rynku prowadzi ul. Morska obok oddziau Banku Dyskontowego po lewej do uzdrowiska z domem gry i pomostem oraz ciepemi kpielami. Naprzeciw Parkhotel, w ktrym w r. 192n mieszka! Merekowski. Ztd na prawo ul. Poudniowa z Bankiem Ludowym ku przedmieciu Karlikowu. W tej stronie le Poudniowe azienki. Na lewo Pnocne wzdu parku. Tutaj cign si promenady a do granicy polskiej przy strumieniu Zwelinie (Menzelbach), wrd nich azienki Pnocne oraz plac zabaw, gdzie w r. 1914 za drobn opat patriotyczni Prusacy ogldali uczcych si jedc konno chopakw kronprynca. Na samej granicy nad morzem le po obu stronach Zweliny kamienie z napisem P (Polska) i F. D. (Freistadt Danzig) i dat pokoju wersalskiego. Std mona wzdu morza pieszo doj do Orowa. Przed wojn z pomostu odchodziy statki.

49

Przez Wielki Tunel wracamy na tamt stron kolei. Tam od Rynku ul. Gdaska zamienia si na Pomorsk. Przedamy kolej po mocie, i pikn alej, majc po prawej stronie przegldajce midzy wzgrzami morze, przekraczamy granic. Jest celnik i posterunek gdaski z barjer. Polskie co dopiero w Kolibkach.

Mijamy po prawo cmentarz kolibski, potem kaplic jeszcze krlow Marysiek pamitajc. Kolibki, teraz wasno polska, z rk niemieckich przez dyrektora Banku Dyskontowego W. Kukowskiego wykupiona, jeszcze za rzdw niemieckich. Kolibki pamitne s wizyt gen. Hallera w roku 920. Z parku roztaczaj si pikne widoki na morze (Grota Marysieki).

Za zabudowaniami minwszy krzy, zjedamy na prawo z szosy i w kilka minut po lewej majc lesiste Redowskie wzgrza dojedamy do Orowa. Wysokie wzgrza zbliaj si do morza a na stokach ley uzdrowisko z pomostem i azienkami. Tutaj opodal w czerwonym domku wrd sodkiego ogrdka mieszka w r. 1920 eromski.

Oliwa. Gdask jako samo miasto nie miaby tego znaczenia, gdyby

nie posiada przelicznej okolicy. Parowcem dojeda si wygodnie do kilku miejscowoci, jak Sienna Huta (Heubude), Plehnendorf, Bonzak (Bohnsack), Neufahr. Dalsze wycieczki wodne prowadz do Nowego Portu (Neufahrwasser), Westerplatte, Brzena (Brsen), Wisoujcia (Weichselmiinde), a wreszcie na pwysep Hel (z portu jedzie si 2 godziny parostatkiem). Za Sopotem ley urocze Orowo, w bliskoci Oliwy Jelitkowo (Glettkau), gdzie do dzi pokazuj galerj obrazw, malowan przez prostego rybaka, ktry dopiero w 60 roku ycia spostrzeg w sobie artyzm.

Ulubionem miejscem wycieczkowcw jest stara urocza Oliwa, otoczona przelicznemi lasami i dolinami.

Wedug tradycji sprowadzi pomorski ksi Subisaw Cystersw do pobudowanego przez siebie klasztoru w Oliwie. W XVI wieku klasztor i koci uleg zupenemu zniszczeniu przez poar, dopiero Stefan Batory wymg na Gdasku 20 tysicy talarw na odbudowanie opactwa obecna witynia datuje z koca XVI wieku. W roku 1626 Szwedzi zniszczyli i spldrowali koci, zabierajc z sob dzwony, 7 cennych otarzy i duo innych kosztownoci. Po zawarciu pokoju midzy Polsk a Szwecj w roku 1660 nastpuj dla Oliwy lata spokoju, przerwane niestety na pocztku XVIII stulecia przez Rosjan, ktrzy oblegajc Gdask, zniszczyli kulami i Oliw. Za czasw pierwszego rozbioru Polski opactwo oliwskie liczyo 50 zakonnikw, lecz w tym te roku Fryderyk II rozwiza zakon, a ostatni opat, 51 z urzdu, Rybiski umar w roku 1782. Zakon istnia zatem 639 lat. Po Rybiskim bito jeszcze trzech nominalnych opatw z rodu Hohen

51 zollernw, a wic w caoci 54. Bibliotek podzielono midzy Berlin, Pelplin i Krlewiec.

Koci oliwski, to jeden z najwspanialszych starych zabytkw. 22 filarw podtrzymuje sklepienie, a tyle otarzy zdobi wityni. Na prawym filarze otarza bocznego Matki Boskiej, dziwny kaprys natury, ykami marmurowemi daje kontury dwch wrogich sobie osb Fryderyka II i Marji Teresy. Wielki baldachim haftowaa szwedzka krlowa Krystyna, darujc go klasztorowi. Tu przy ambonie wskazuj pyty kamienne, e tutaj pochowano ostatnich opatw Rybiskiego i Konarskiego. W prezbyterjum wisz portrety ksit pomorskich jak Subisawa, Sambora I, wiantopeka Wielkiego i Mestwina II, dalej Przemysa II, Wadysawa okietka, Winrycha Kniprode, w. mistrza, Kazimierza Jagielloczyka, Batorego i Zygmunta III. Po obu stronach przed wielkim otarzem uderzaj licznie rzebione stacje z XVII wieku. Wielki otarz w stylu XVIII w. podtrzymuj kolumny z czarnego marmuru nad nim znajduj si rnokolorowe okna, przedstawiajce w. Trjc, ktrej wezwanie nosi koci.

Wielkie d b o w e o r g a n y byy najwspanialsze w Polsce. Dzi tylko czciowo si na nich gra.

Do bocznej nawy usunito skromn pyt grobow ksit pomorskich, ktrzy le pochowani przed wielkim otarzem, oraz pikne konfesjonay z XVIII wieku.

Koci liczy 24 otarzy, wykonanych w XVII w. Obrazy otarzowe przewanie przedstawiaj sceny z ycia Pana Jezusa. Ozdobione s marmurem z alabastrowemi figurami. Antependje wszystkie s z starej prasowanej skry, suce ongi za tapet w klasztorze. W jednej z kaplic znajduje si dawniejszy wielki otarz z w. XVII. i stalle z XVI w w drugim otarzu pikny obraz Zwiastowania. Z ambitu prowadz

4:;

drzwi do ogrodu i paacu opackiego, obok ley kaplica opacka w ktrej opaci odprawiali ciche msze w. w stylu saskim z latarni. Dzisiaj suy za grb w Wielki Pitek.

Prby restauracji w nowoniemieckim stylu w wieku XX bardzo zeszpeciy koci.

Z klasztoru zachoway si kruganki, wrd ktrych budzi uwag t. z. kaplica oliwna, gdzie ongi znajdowaa si oliwa z bronzu, urzdzona jako wodostryk, oraz niektre sale.

ciany refektarza s pokryte portretami opatw, a w Sali pokoju (Friedenssaal), stoi st, przy ktrym podpisano pokj szwedzkopolski w roku 1660.

P r z e l i c z y p a r k i p a a c o p a c k i zaoony w XVIII wieku. Wygodnym spacerem dochodzi si do gry Karola (Karlsberg) ztd przeliczny rozlegy widok na Gdask i ca okolic a nawet na pwysep Hel. adna przechadzka przez lasy prowadzi do Sopotu.

Sopot. Jedna z najwicej znanych i ulubionych miejscowoci k

pielowych nad Batykiem to Sopot, odwiedzany gwnie przez Polakw. Sopot jest tylko 12 kim. oddalony od Gdaska przy kolei GdaskWejherowoBerlin. Wszystkie pocigi te popieszne zatrzymuj si w Sopocie. Kolej podmiejska utrzymuje wygodny zwizek z Gdaskiem. W sezonie jest take poczenie autobusami z Dugiego Rynku w Gdasku do Uzdrowiska w Sopocie.

Sopot posiada nowe obszerne Uzdrowisko (Kurhans) o 50 pokojach, i wspaniay 400 m. dugi pomost, ktry jest u

lubionem miejscem przechadzki Sopocian i goci. W parku uprzyjemniaj pobyt przed poudniem i po poudniu koncerty, odbywajce si codziennie przez cay sezon.

Sezon trwa od 1 czerwca do 15 wrzenia. Obok zimnych eskich i mskich kpieli pnocnych

(Nordbad) i poudniowych (Siidbad) mieszcz si w obu azienkach take kpiele familijne. Sopot posiada take adny Kinach dla ciepych i wszelkich medycznych kpieli.

Najwicej goci zbiera si w Sopocie w tygodniu sportu w poowie lipca.

W ostatnim czasie rozwija si take pomylnie sezon zimowy. W najbliszej okolicy Sopotu zachwycaj goci przeliczne lasy, urocze promenady i liczne spacery do Thalmiihle, Brauershhe, Stolzenfels i Orowa.

Orowo. Z pomostu sopockiego wida Orowo. Ta miejscowo

kuracyjna ley ju w Polsce. Z Sopotem czy j spacer nadbrzeny. W sezonie chodz take statki. Stacj kolejow Orowa jest May Kack, skd w kwadrans dochodzi si do Domu Kuracyjnego. Pooone na stoku gr. Orowo posiada dalekie widoki na morze i Hel.

Wskazwki praktyczne. Przyjazd i wyjazd.

Obywatel Rzpltej polskiej potrzebuje na przyjazd do Gdaska tylko wykazu osobistego z fotografj. Wiza nie jest potrzebna ani na przyjazd ani na wyjazd z Gdaska do Polski.

Polski obywatel w Gdasku, chccy wyjecha ztd do Niemiec musi mie wiz polsk i niemieck. Niemiecka wiza na tutejszem biurze paszportowem na wyjazd do Niemiec i powrt do Gdaska kosztuje 30 rrtk. Polsk wiz na wyjazd do Niemiec otrzyma polski obywatel mieszkajcy stale w Gdasku w biurze paszportowem, opata wynosi 100 mk. niem. za paszport i 100 mk. niem. za wiz.

Polak przybywajcy do Gdaska i chccy tu dopiero uzyska polsk wiz na wyjazd do Niemiec, otrzyma j dopiero po zasigniciu odpowiednich informacji biura paszportowego u polskich wadz powiatu, z ktrego interesent przyjecha.

Gdaszczanin potrzebuje na wyjazd do Polski i przyjazd do Gdaska tylko wykazu osobistego z fotografj. Jeeli gdaszczanin chce pojecha do Polski nie wprost lecz przez Niemcy lub Prusy Wschodnie, lub wyjecha z Polski do Niemiec potrzebuje wizy polskiej.

Gdaszczanin potrzebuje na wyjazd do Niemiec lub Prus Wschodnich wizy polskiej i niemieckiej. Wiza niemiecka,

oo

ktr wystawia niemieckie biuro paszportowe na Nowych Ogrodach (Neugarten) 30, kosztuje 6 mk.

Wiza polska na wyjazd do Niemiec kosztuje 10 mk., na jednorazowy wyjazd i powrt 20 mk., na dwurazowy 40 ink., na trzyrazowy 60 mk. i t. d.

Opaty powyej podane mog by zmienione w niedugim czasie.

Wiz wystawiaj biura paszportowe zwykle na 1 miesic. Niemiecki obywatel potrzebuje na przyjazd do Gdaska o

prcz niemieckiego paszportu i niemieckiej wizy take polsk wiz z konsulatu polskiego. Na wyjazd do Polski niemiecki obywatel, chcc pojecha do miejscowoci w b. dzielnicy pruskiej, musi przedoy konsulatowi naprzd pozwolenie przyjazdu od starosty powiatu, w ktrym chce zamieszka. jeeli niemiecki obywatel chce pojecha do innej dzielnicy Polski, konsulat polski zapytuje si naprzd o pozwolenie przyjazdu Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Potem po wypenieniu 2 kwestionariuszy interesem otrzymuje wiz, za ktr naley zapaci 30 mk.

Chcc powrci do Niemiec, niemiecki obywatel musi si zgosi u wadz miejscowych, pacc za wiz do wyjazdu 200 mk. polskich.

Rewizja celna. Gdaska rewizja celna bagau odbywa Si w dworcowym

urzdzie celnym w Gdasku lub w pocigach w Pszczkach (Hohenstein).

Polska rewizja celna bagau przyjedajcych do Polski odbywa si w Tczewie w budynku celnym na peronie: rewizja wyjedajcych z Polski do Gdaska odbywa si w dworcowym urzdzie celnym. Kady musi si podda take rewizji osobistej.

56

Podobna rewizja odbywa si na innych stacjach pogranicznych: w Gdyni dla przyjedajcych z Wejherowa, w Starej Pile dla podrujcych z Kartuz i w Skarszewach dla uywajcych pocigu z Kocierzyny do Pszczek.

Wywz pienidzy. Wolno zabra z sob z Polski do zagranicy tylko 1000 mk niem. i 3000 mk pol. Kto potrzebuje wikszej sumy pienidzy, powinien si w Polsce postara o pozwolenie na wywz potrzebnej sumy; pozwolenie udzielaj banki dewizowe.

Plan zwiedzania: Do zwiedzania samego Gdaska potrzeba przynajmniej

dwch dni, a wraz z okolic piciu dni czasu. Zwiedzi naley przedewszystkiem ratusz, dwr Artusa czyli gied, kocioy P. Marji, w. Mikoaja, w. Katarzyny, Muzeum miejskie, Frauengasse, Jopengasse, Langgasse i Langemarkt, Wysok Bram (Hohes Tor), Muzeum miejskie, dom Uphagena oraz wej na wie kocioa P. Marji. Z okolicy naley zwiedzi Oliw, Sopot, Orowo i Hel: obie ostatnie miejscowoci ju w Polsce.

Poczta. Gwna poczta: Duga Ulica (Langgasse 2225; Urzd czekowy: Ul. Kowali Kotwicznych! Ankerschmiede

gasse) 11 a. Doroki

przy Gwnym Dworcu, Rynku Drzewnym (Holzmarkt), Rynku Wglowym (Kohlenmarkt), Rynku Siennym (Heu

markt). Automobile

przy Rynkach Wglowym, Drzewnym i przy Rynku we Wrzeszczu.

Autobusy kursuj regularnie od Gwnego Dworca do Siennej Huty (Heubude) co godzin i podczas sezonu od Dugiego Rynku do

Sopotu co p godziny, w nocy co godzin. Tramwaje elektryczne

do Wrzeszcza (Langiuhr) co 5 minut, po godz. 8 wieczorem co 10 minut do godz. 10; nr. 1.

do Oliwy z Wglowego Rynku przez Wrzeszcz co kwadrans; nr. 2

z gwnego dworca do Ul. Wierzbowej (Weidengasse) co 10 minut; nr. 3.

z gwnego dworca do Bramy Nizin (Werdertor) tymczasem nie kursuje; nr. 4.

z gwnego dworca do Rybiego Rynku (Fischmarkt) i Ulicy Lenza (Lenzgasse) tyczasem nie kursuje; nr. 5.

do Oruni (Ohra) od Wiey Wiziennej (Stockturm) w Gdasku do kocioa w Oruni co 10 minut: nr. 6.

do Emaus i Sidlic z Srebrnej Huty (Silberhiitte) co 10 minut; nr. 7.

do Nowegoportu i Brzena (Brsen) z Dwigni (Krantor) do domu Kuracyjnego W Erztnie co 22minut. nr. 8.

z Wrzeszcza do Brzena latem co kwadrans, zim co 20 minut nr. 9.

z Rynku w Oliwie do Jelitkowa (Glettkau) latem co kwadrans, zim co p godz. nr. 10.

Poczenie kolejowe. do Wejherowo i do Pucka przez Red; przez Tczew do Bydgoszczy i Torunia; przez Tczew do Poznania;

przez TczewBydgoszczToru do Warszawy; przez MalborkElblg do Krlewca; do Wejherowa i do Pucka przez Red; do Kartuz przez Wrzeszcz i przez Pruszcz; do Berlina przez TczewChojnicePileKistrzyn i przez

SopotWejherowoLborkSzczecin: Koleje podmiejskie:

do Wrzeszcza (Langfuhr) (7 minut) do Oliwy (14 minut) do Sopotu (20 minut) co godzin i czciej.

doNowegoportu (Neufahrwasser) w 15 minut. do Pruszcza (Praust).

Parowce odchodz z Dugiego Mostu (Langebriicke);

do Siennej Huty (Heubude), Plehnendorf, Bonzaku, (Bohnsack), Einlage, Nickelswalde, Schnbaum, Rothebude i Scbdneberg; do Siennej Huty i Bonzaku codziennie co kilka godzin i czciej;

do Nowegoportu i Westerplatte (przystanek przy Zielonej Bramie (Griines Tor) codziennie co kilka godzin i czciej:

na Hel i napowrt; przystanek przy Bramie w. Jana (Joliannistor); parowiec zatrzymuje si po drodze w Sopocie;

do Pilawy (Pillau) i Krlewca (Konigsberg); do Tiegenhof i Elblga. do Sopotu i winoujcia; do Pilawy i Libawy.

59

Hotele i restauracje. Hotele w Gdasku:

Hotel Continental, jedyny polski hotel, Stadtgraben 7 naprzeciwko dworca , z restauracj i winiarn. Tel 680 i 3450.

Danziger Hof, Dominikswall 6; Tel. 331, 690 i 211. Reichshof, Stadtgraben 9 b: Tel. 92 i 96. Norddeutscher Hol, Stadtgraben 11: Tel. 1760. Deutsches Haus, Holzmarkt 1214: Tel. 647. Monopol Hotel, Hundegasse 16: Tel. 3138. Hotel Vanselow, Heumarkt 3: Tel. 487. Hotel St. Josephshaus, Tpfergasse 56; Tel. 207S i 1795. Kirch, Wrzeszcz, Ul. Gwna (Hauptstr.) 32 Tel. 336. Hohenzollern" Wrzeszcz, Ul. Gwna (Hauptstr.) 68 Tel. 1863 Artushof", Wrzeszcz, Ul. Gwna (Hauptstr.) 55 Tel. 2W2. Seestern. Brzeno (Broesen, Am Strande 4) Tel. 3096. Kurhaus Westerplatte" Westerplatte, Aleja brzozowa (Bir

kenallee) 12 Tel. 757. Restauracje w wszystkich wymienionych hotelach.

Restauracje: Continental, Stadtgraben 7, Varsovie, Stadtgraben 12,

Ermitage, Hundegasse 96, Danziger Ratsstube, Langgasse 4142, Jzei Kuhn, Reitbahn 18, Deutsches Haus, Holzmarkt 1214, Ratskeller, Langermarkt 44, Lowenschloss, Langgasse 35, Jutikerhof. Jopengasse, Hohenzollern, Langermarkt 11, A. Ulrich. Brotbankg. 18, Ayckes Weinstuben, Hundeg. 1112, A. Bieberstein, Holzmarkt d7, C. H. Kiesau, Hundegasse 67, Bodenburgs Weinstuben, Jopengasse 3, S. Plotkin, Langermarkt 20, St. Josephshaus, Tpfergasse 58, Hackerbrau, Gr. Wollwebergasse 28, HansaCafe, Hundeg. 110.

Kawiarnie i cukiernie: Seidel, Breitgasse 9 i Kohlenmafkt 2, E. Haueisen, Stadt

graben 10. Langgasse 74, Langermarkt 12, O. Haueisen, Jopengasse 3435, Deutsches Haus, Holzmarkt 1214. Cafe Sturm", Heiligegeistgasse 23, Birk, Postgasse 34, Brunies, Langermarkt 29, Fr. Bluhm (A. Boehlke), Wrzeszcz, Gwna Ul. (Hauptstrasse) 34.

Hotele w Oliwie: Hotele i restauracja: Deutscher Hof, 01ivaer Hot, Wald

hauschen, Hotel Carlsberg, 01ivaer Vereinshaus. Cukiernie: Kock'a Am Schlossgarten i Kaiser Kaffe, Zop

poter Chausee. Hotele w Sopocie:

Hotel Miramare, ul. Lena (Waldchenstr.) 45 (polski). Willa Halina (wac. p. Tomaszewska) ul. Pnocna (Nordstr.)

73 (polski). Uzdrowisko (KurhausLogierhaus) ul. Pnocna (Nordstr.)

2, 4, 6. Parkhotel, ul. Poudniowa (Sudstr.) 5. Heese, ul. Morska (Seestr.) 66. Metropol, ul. Morska (Seestr.) 145. Bahnhofshotel naprzeciwko dworca. Sedan, ul. Bismarka (Bismarksstr.) 1820. Kaiserhoi, ul. Morska (Seestr.) 23. Erholungsheim, Promenada Poudniowa (Siidpromenade).

Teatry: Teatr Miejski, Wglowy Rynek (Kohlenmarkt), Neues

Operettentheater, dawniej Wilhelmtheater, Dugie Ogrody (Langgarten) 31,

dl

Yariete: Kiinstlerspiele w hotelu Danziger Hof, ReichshofPalast,

Karmelitergasse 13 (naprzeciwko dworca), Cafe Konietzko, Halbe Allee, Wintergarten, Am 01ivaer Tor 10. Doskonay koncert codzie po poudniu wieczorem w polskim lokalu Ermitage" Hundegasse 96.

Polskie banki. Bank Dyskontowy, Langermarkt 18. Bank Zwizku Spek Zarobkowych, Holzmarkt 18 Bank Handlowy w Poznaniu, Gr. Wollwebergasse 27. Bank Handlowy w Warszawie, Langermarkt 78. Polski Bank Przemysowy, Langermarkt 35. Bank Przemysowcw, Langgasse 5758. Warszawski Bank Stoeczny, Langgasse 5051. Bank Kwilecki i Potocki, Hundegasse 85. Bank Ludowy Jopengasse 48. Polski Bank Komisowy, Langgasse 37. Batycki Bank Komisowy, Melzergasse 1113. Ziemski Bank Kredytowy, Heiligegeistgasse 34.

Zbiory. Muzeum miejskie w klasztorze pofranciszkaskim Flei

schergasse 2528. Galerja obrazw i dziea plastyki i przemysu artystycznego. Na parterze i na pierwszem pitrze znajduj si dziea przemysu artystycznego, midzy innemi

62

cenne zbiory kafli, mebli gdaskich i naczy drogocennych z napisem nieraz polskim. Zabawna jest obwdka puhara Kotnm mein verlangen". Drugie pitro zawiera galerj obtazw, poczwszy od prymityww polskich, a po wiek XX. Ciekawa .jest bardzo fantazja pikna z Neptunem. Cenne s portrety patrycjuszw gdaskich, gwnie pdzla Andrzeja Stecha, oraz zbir rycin Chodowickiego.

Wstp w dni powszednie od 103 godz.. w niedziele od 112 godz. W niedziele i rody wstp wolny, w poniedziaek 1 ink., w inne dni 50 fen.

Przyrodniczohistoryczne Muzeum w Zielonej Bramie. Zbiory z mineralogii, petrografii, geologji, paleontologii, et

nologji, botaniki i zoologii. Wstp w niedziele od 112 godz.; w rod w miesicach od marca do padziernika od 25 godz. od listopada do lutego od 14 godz., dla nieczfonkw po poprzedniem zgoszeniu si te o innym czasie. Wtp wolny.

Gdaska Sie obok Dworu Artusa. Gdaska sztuka i przemys artystyczny.

Biblioteka miejska, Am Jakobstor 16, otwarta codzie od godz. 101 przed po. i z wyjtkiem soboty po po. od 47 godz., w lipcu i sierpniu tylko od godz. 102.

Urzdy. Gdaskie Urzdy.

Parlament (Volkstag), Neugarten 2324. Senat, Neugarten 1216. Oddzia miejski (dawniej Magistrat).

Langgasse 47, Tel. 3040 do 3044. Gdaska Izba Handlowa (Danziger Handelskammer), Langer

markt 43. Tel. 236.

Poczta gwna, Langgasse rg Postgasse. Gdaska Gieda (Danziger Brse), Langermarkt. Gdaski Urzd dla Handlu Zagranicznego (Danziger Aussen

handelsstelle), Jopengasse 59. Tel. 3481.

Polskie urzdy: Komisarjat Generalny.

Biuro Generalnego Komisarza i Wydzia InformacyjnoHandlowy, Dellbriickallee 3 a. Te. 3946, 3947.

Wydzia InformacyjnoHandlowy; Urzd Handlu Zagranicznego. Tel. 3652; Biuro paszportowe. Tel. 3951; Oddzia techniczny. Tel. 3652; Oddzia prawny. Tel. 3652; Departament wojskowy. Tel. 3950; Dyrekcja lasw pastwowych;

(wszystkie przy Neugarten 27). Dyrekcja Kolei Pastwowych, Am 01ivaer Tor. Tel. 3460

do 3464. Polska Dyrekcja Poczt i Telegrafw, Ankerschmiedegasse 11

(Winterplatz). Tel. 3948, 3949, 4095. Puzapp, Polski Urzd dla Handlu Zagranicznego, Renner

stiitsgasse 11. Tel. 176, 392, 438, 3376.

Konsulaty zagraniczne. Ameryka: Konsul Dawson, Elisabethwall 9. Tel. 3920. Anglja: Konsul Fry, Stadtgraben 14 Tel. 3891. Austrja: Konsul Gelhorn, Langermarkt 38. Tel. 3475. Belgja: Konsul Osborne, Elisabethwall 9. Tel. 3M77. Danja: Konsol Generalny Bent Falkenstjerna Langgasse 73.

Finlandia: Konsul Valmo Sukaniemi, Strausgasse 4. Francja: Konsul James Fernand Roper Gueritte, Langermarkt

17 Tel. 1050. Grecja: Konsul Henri Haber, Rennerstiitsgasse 6. Tel. 3489. Guatemala: Konsul Weber, Rennerstiftsgasse 1. Hiszpanja: Konsul Don Juan do Dos Egear, Neugarten 27. Holandia: Konsul Brinckmann, Jopengasse 15 Tel. 1049. Meksyk: Konsul Kurt Rude), Langermarkt 14. Niemcy: Konsul Dr. Liedtke, Neugarten. Tel. 4090. Wydzia

paszportowy (Passbiiro), Neugarten 30, pokj 5 i b. Norwegia: Konsul Haukeboe, Stadtgraben 5. Tel. 2975. Szwecja: Konsul Behnke, Langermarkt 20. Tel. 3233. Turcja: Konsul Dr. Schopf, Weidengasse 50. Tel. 588.

Adwokaci i notariusze polscy. Bielewicz, Karrenwall 9, Te. 208. angowski, Hundegasse 19, Tel. 3004 Jankowski, Gr. Wollwebergasse 10

Lekarze polscy Dr. Kubacz (choroby kobiece) Heil. Geistgasse 112. Tel. 2545 Dr. Panecki (choroby kobiece) Grosse Wollwebergasse 3,

Tel. 1911. Dr. Litewski (uszy, nos i gardo) Langgasse 68. Dr. Szpitter (oczy, uszy, nos i gardto) Kohlenmarkt 13,

Tel. 1594 Dr. Stanowski, (nerwy i choroby wewntrzne) Hundegasse

105. Dr. Kdzierski, (pluee) Karrenwall 5 Tel. 1718. Dr. angowski.

W Oliwie Dr. Katke, flek. prakt.), Am Schlossgarten 15. Tel. Oliwa 83.

W Sopocie. Dr. Ulatowski, ul. Morska (Seestrasse) 16, tel. 248. Dr. Wclewski, ul. Morska (Seestrasse) 26, tel. 188. Dr. Majkowski, ul. Wilhelmowska (Wilhelmstr.) (tymczasem

nie ordynuje). Lekarze dentyci w Gdasku.

Dr. Filarski, (Langgasse) 53, tel. 2518. Dr. Pomierski, (Langgasse) 74.

Towarzystwa. Spis organizacyj polskich w Gdasku, Oliwie i Sopocie.

Gmina Polska w w. m. Gdasku, Am Jakobstor 56. Polski Czerwony Krzy, p. drowa Pomierska, Langgasse 74. Polski Biay Krzy, p. Budzyski, Kassub. Markt 1720. Liga eglugi Polskiej, p. Szulczewski, Neugarten 27. Zjednoczenie Polskich Kupcw i Przemysowcw, Bank Kwi

lecki, Potocki, Hundegasse 85. Zrzeszenie Polskich Zwizkw Zawodowych, I Damm 16. Zwizek Handlowcw (Pozna) Oddzia Gdask, I Damm 16. Zwizek Bankowcw (Pozna) Oddzia Gdask, Langen

markt 78. Zwizek Kolejarzy, p. witkowski, Kaninchenberg 51. Zwizek Urzdnikw Pocztowych, p. Bellwon, Mausegassc 4. Zwizek Urzdnikw Sdu i Wizie, p. Skrzetuski, Kleine

gasse 1213.

Syndykat Dziennikarzy Pomorskich, p. Purwin, BrotbankenGasse 14.

Tow. Nauczycieli, p. Langmesser, Johanniskirchhof, Szkoa Polska.

Polskie Stronnictwo Ludowe, p. Wesoowski, DanzigPeter.hagen, Predigerg. 7.

Narodowa Partia Robotnikw, p. Milewski, Jopengasse 4. Tow. Jedno", Czyewski, Ankerschmiedegasse 6. Tow. Sok", p. Siniecki, Breitgasse 971. Tow. Skautw", Poggenpfuhl II. Tow. Polek, p. Tylewska, Ketterhagergasse 5. Tow. w. Jadwigi, p. elewska, Holzgasse 7. Tow. w. Zyty, ks. wikary Wiecki, Knigl. Kapelle. Tow. Lutnia", p. Grimsmann, Pfefferstadt 50. Tow. Cecylia, p. Kufel, Gr. Miihlengasse 2 II. Tow. Moniuszko, p. Strzelecki, Holzraum 11. Stowarzyszenie Technikw, p. Preyss, Neugarten 27. Tow. Polek we Wrzeszczu, p. P. Ulrichowa, Kastanien

\\ eg 4 d. Tow. Cecylia we Wrzeszczu, p. Zamysowski, Herthastr. 13. Tow. Gwiazda we Wrzeszczu, p. Raciniewski, AntonMller

Weg 2. Tow. Jedno w Oliwie, p. Pukiewicz, Ottostr. 15. Tow. Lutnia w Oliwie, p. Pestka, Gdask, Kirchengasse 15. Tow. Owiata, prezes Majewski, Sidlice (Schidlitz), Oberstr. 95. Tow. Polek, prezesw a p. Mieliska, Sidlice (Schidlitz), Rek

tor w eg 3. Tow. Liga eglugi Polskiej, p. dr. Wclewski, Sopot, Seestr.

Nr. 26. Tow. Lutnia w Sopocie, p. Bresiski, Parktr. 54. Tow. Ludowe w Sopocie, p. Januszkiewicz, Oliwa, Jahnstr. 20.

%Tow. Macierz Kaszubska, p. Tomaszewski, Sopot, Nordstr. 73. Tow. Polek w Sopocie, p. Tomaszewska, Nordstr. 73. Tow. Sok w Sopocie, p. Matuszewski, Parkstr. 31. Zjednoczenie Zawodowe Polskie w Sopocie, p. Uller, Brau

erei Bergschlosschen.

Gmina polska. Gmina Polska w w. m. Gdasku (Am Jakobstor 56). Biuro czynne od godziny 10 do 12 przed poudniem i 36

po poudniu, instytucja, reprezentujca Polakw zamieszkaych na terytorjum w. m. Gdaska. Wydziay: organizacyjny, finansowy, ekonomiczny, opieki spoecznej, szkolny, kocielny, robotniczy, urzdniczy, kulturalnoowiatowy i prawny.

Najwyszym organem Gminy jest Naczelna Rada Ludowa, pochodzca z wyborw i skadajca si z 75 czonkw. W skad Prezydium wchodz obecnie: Prezes dr. Wad. Panecki, wiceprezes Jzef Czyewski, wiceprezes Stan. Leszczyski, kontroler gen. J. Kopczyski i sekretarz gen. Erazm Czarnecki.

5*

68

Czytelnie polskie. < Tow. Czyt. Lud., p. Filarski, Gdask, Langgasse 53. Macierz Kaszubska, Sopot, Seestr. 10. Czytelnia Nowoci, Sopot, Viktoriastr. 9.

Naboestwa. Polskie naboestwa.

W kociele w. Mikoaja w kad niedziel o godz. 11 i pf. W Sidlicach co dwa tygodnie o godz. 8 i p. W Wrzeszczu co dwa tygodnie o godz. 11 minut 15. W Nowymporcie raz w miesicu o godz. 10. W Oliwie co drug niedziel o godz. 11. W Sopocie co dwa tygodnie, raz o godz 7 minut 45, drugi

raz o godz. 11 minut 15.

S P I S strona

Szkic historyczny 316 Przechadzka po Gdasku 1725 Kocioy Gdaskie 18 32

Koci Marjaski 2629 Koci w. Katarzyny 29 Koci w. Brygidy 30 Koci w. Jana 30 Koci w. Mikoaja 31 Koci w. Barbary 32 Koci w. Trjcy itd. itd. 32

Publiczne gmachy w Gdasku 34 Ratusz 34 Dwr Artusa 36 Inne gmachy publiczne 39 43

Gmachy prywatne 43 44 Przechadzka do Oliwy, Sopotu i Orowa 4549 Oliwa 50

70

Sopot 52 Orowo 53 W s k a z w k i p r a k t y c z n e

Przyjazd, wyjazd, rewizja celna, wywz, pienidzy, plan zwiedzania 5456

Poczta, doroki automobi le 56 Autobusy, tramwaje, koleje, parowce 5758 Hotele, restauracje, cukiernie, teatry 59 61 Banki polskie 61 Zbiory: muzea, bibl i : teki 61 62 Urzdy gdaskie, polskie, konsulaty 62 63 Adwokaci i lekarze polscy 64 Towarzystwa polskie 65 68 Naboestwa polskie 68

j||||||||||||lll!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM

iW. angowski & Co. 1 = Breitgasse 104 G D A S K Telefon 3141 ]

Hurtownia win i spirytuozw j

^llllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIW

i?

^jJ^K Wolne miasto Gdask ^ C

Pnocne Monte Carlo! f c e r c l e p r i w e j

i 7 B a k k a r a t 1 A f BouleRoyalel R o u l e t t e

Minimum mk. 10 Maximum mk. 6 0 0 0 Midzynarodowe tygodnie sportu i eglarstwa

OD IPgo UPCA DO KOCA SIERPNIA Zabawy pywackie Wzloty wyc gowe i popisowe Opera lena Wycigi konne Regaty aglowe Strzelanie do gobi z gliny

Zabawa kostjutnowa Ujedalnia Ul dl IW Unlflt w samolotach z eleg. Iimousinami LlaydOstflug'u nUlllJ HilUI (poczty lotniczej) z BERLINA lub SZCZECINA do SOPOT, dla nowych czonkw za uprzedniem zameldowaniem Jazda parostatkiem z winoujcia do Sopotu w parostatk. pasa Norddeutscher Lloyd'0 imdzon z komfortem, zostaje czonkom za okazaniem biletu bonifikowana

o komunik.bez truda.paszportw., kolej,parostatkiem lub samolotem, rwnie, i o reguach gry udziela K u r h a u s K a s i n o S o p o t

Oficjalne biuro informacji w Berlinie Transatlantisches Reiseu Yerkehrsburo. Budapesterstr.5. Telefon Amt Lutzw 3371 i 955.

Haltl l t l l t l l

P. J. Aycke i Sht N A S T P C A

WACICIEL: ALEXANDER CZECH GDASK

HURTOWNIA WIN PIWNICA WIN MUSUJCYCH BIURO: HUNDEGASSE 12 TELEFON NR. 434

SPRZEDA DETALICZNA: HUNDEGASSE 128 TELEFON NR. 434

Zao3. 1825

Zaoj. 1825

AYCKE*GO NOWA WINIARNIA HUNDEGASSE NR. 1112 TELEFON NR. 451 \ Y C K E ' G O STARA WINIARNIA

R. 12" TELEFON NR. 3btZ

111?i ..niPl .r|p|p|p|9pI|e|9|cj|e|9||e|9||9

HOTEL CONTINENTAL STADTGRABEN 67 G D A S K STADTGRABEN 67 NAPRZECIW DWORCA KOLEJOWEGO TELEFON 6803450 WACICIEL BATYCKIE TOW. TERENOWE

JEDYNY POLSKI HOTEL W GDASKU

P O L E C A : ZNAKOMITE

OBIADY K O L A C J E

BUFET ZAOPATRZONY W ZAKSKI DOBOROWE OBFICIE OBIADY OD 12EJ DO 3EJ

KOLACJE A LA CARTE DO GODZINY 11EJ

HOTELRESTAURACJA WINIARNIA

P O L E C A : NAPOJE

WSZELKIEGO GATUNKU

' - ' ' I I

JEDYNA POLSKA PIERWSZORZDNA WINIARNIA-RESTAURACJA

ERMITAGE HUNDEGASSE 96 C i D A S K HUNDEGASSE 96

Polsko-francuska kuchnia Wasna cukiernia Wino najprzedniejszych gatunkom O b i a d y od 12-ej do 4-ej goch;. Herbatka Fioe o'clock tea 5i~-cj Kolac je od ("rej &odj.

Podc3as herbatki i kolacji ptyygryroa artystyczne trio Karasiski Melodyst i Petersburski

RENDEZVOUS PRZYJEZDNYCH / KRAJ1 t ZAGRANICY

RI ST AUR A CM A W ARSZ A WI ANN A

VARSOVIE" SI ^DTGRABj N 12 G D A S K \ tS.AATS l>\\ 0

O t r o a r t a od 8- e j r a n a P o l e c a : jnan kuchni butet roarS3aroski Piroa oryginalne i rriiejscoroe

P a p i e r o s y i cygara po cenach fabrycznych ( d>icla si mformacyj ro spr.iro.ich handlowali bc3tnti

W O J GI E CII X A PI Ii R A I. \

^r^)C^C^f^X^(^Xsg?C^X^) C /^ 0 0

fjtel SMetzopol Sopot

(pierwszorzdny f)otel Otwarty cay xok

(Restauracja z winem ^Terasa a r Scenka

Orkiestra ,fhonu

g

8 a HALINA

Pensjonat Polski SOPOT

Pnocna ulica T3 Nordstrasse Telefon 202

s s

Danziger Maschinenwerke Telefon nr. 4077

A. G. Gdask Melzergasse 4

T m t l f T T i T t T T T T T f Y T f T n T f T t n T I t T T T T T T T T T

B u d o w a i n a p r a w a odzi motorowych, samochodw, narzdzi i maszyn rolniczych

Konstrukcje elazne w wszelkim rodzaju Kaflowe piece przenone

elazne stale palne piece oszczdnoci z cyrkulacj ciepopowiet.

e l a z n e s t a l e p a l n e kuchenne piece

o s z c z d n o c i o w e z p i e c y k a m i

Ekonomiczne automaty gazowe do kuchni gazowych

Stoliki do kuchenek gazowych

U m y w a l n i e * Wykonanie artykuw masowych Sztancarnia i tocznia li Jedyny polski interes tego rodzaju iv Gdasku

Ir"

Z Sp. Akc. zaoona w roku 1870

Ubezpieczenie transp. wszelkiego rodzaju morskich,rzeczny eh,ldowy eh,skadowy eh w kadej wysokoci w obcych walutach

Polisy natychmiast Kapita zakadowy i rezerwowy (w Polsce, Gdasku i zagranica.)

p r z e s z o 150 m i l j o n w mareK n i e m i e c k i c h Jeneralna Reprezentacja w Gdasku B o l e s a w J a n c z a k , DominikswalH

Telefon nr. 28 (IMebenanschluss)

fi I U i i

Gdaskie Biuro Ogosze Telefon 2921, 5753 G d a s k Langenmarkt nr. 15

p r z y j m u j e zamwienia wszystkich ogosze dla polskich i niemieckich gazet

oraz czasopism

WYKOCZA PLANY OGOSZE

P o s i a d a w a s n e biura do t u m a c z e n i a 8

i

e/cD G d a s k ( 5 ^ i Brotbankengasse 14 Telefon nr. 1866

Fil ja w Tczewie | ulica Dworcowa 3

| najwiksze pismo todzienne ekonomiczno-handlowe w Gdasku I Dziennik Gdaski

broni praw Polski w jedynym porcie polskim Obowizkiem kadego Polaka popiera denia narodowe Najszybsze wiadomoci polityczne z caego wiata

1 Najskuteczniejszy organ dla reklam i ogosze

gikdkJk *.*.*.*JkJk*.*.* *Jk&4dk*.**.**A-*.kAA*J^*JkJk4Jkt-jkA %

felaralaralaralaralaro ara aro ara ara ara ara ara ara a a arorei arolaral

I1P0RT Tow. Ahc. G D A S K EKSPORT Telefon 5365, 313'S

Banki Adr. telegr.: CompaniaDanzig

Bank Dyskoatowy, Gdask Deutsche Bank, Filja w Gdasku

Konto czekowe: Gdask nr. 7828 A. B C. Cod 6 Ausgabe

Maszyny wszelkiego rodzaju Maszyny do szycia Piece do gotowania

Centryfugi Skry surowe i garbowane Wszelkie artykuy dla garbar

Wszelkie narzdzia dla szewcw Artykuy spoywcze

Towary wkiennicze i manufaktura e_i0|0p!0|0p|0p|0B|0B|0[0|0|0^

Niiiii

Cj^janziger^L/onfektionFiaus K Waciciel. ci. SteinFifel

(poggenpfufil 59 Gdask Cfelefon nr. 409 Wasne skady: Cfpfergasse Z3\2h

CUtstddtiscfier Graben 66 b Wrzeszcz, Cauptsftasse 11

Eleganckie ubranie (Damskie i SM.asQ.ie I gotowe i na miar

Cfrwae materjay najlepsze wykonanie

zmiarkowane ceny [IIHIIIHIHIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIHIIIIIIlinH

J Md damskich I uhrer-H ennig GDASK I I

Wielkiem zaufaniem pa z najlepszej sfery odzna

cza si Salon md M. H. Salon pa, ktre lubi

dobry gust, solidn robot i nie

zawodno! Przyjmuje materjay Przystpne ceny

Czytelnia Nowoci" Victoriastr. 9 S O P O T Victoriastr. 9 Wypoycza ostatnie nowoci

polskie, francuskie i angielskie Otwarta od 112 i od 46, w niedziele i wita od 111 godz.

Bank Przemysowcw Oddzia w Gdasku

zaatwia wszelk. czynnoci bankowe i Telefon 352 :: Adres telegr.: Wislabank

CENTRALA W POZNANIU STARY RYNEK 7374

Kapi ta zak adowy 200000000 Wpacone r eze rwy 120 000 000

ZAOONE 1861 r.

Jan Majewski Mistrz d e k a r s k i

Gdask, Tischlergasse 49 paleta si do wykonywania wszelkich nowych i starych robt dekarskich, kryc ia dachw papa, upkiem i dachwka

Reparacje Reparac je

Bank Handlowy w Warszawie

zaoony 1870 zaoony 1870 Kapita akcyjny i rezerwowy

okoo 200 miljonw

O d d z i a y : Bdzin, Ciechocinek, Czstochowa, Gdask, Kalisz, Kiece, Krakw, Kutno, Lublin, d, Miechw, Mawa, Ostrowiec, Piotrkw, Pozna, Radom, Sosnowice, Tomaszw,

Toru, Wocawek, Zawiercie

Oddzia w Gdasku: Dugi Rynek nr 7/8 Telefon nr. 4035, 1788, 3477

BANK ZWIZKU SPEK

ZAROBKOWYCH ODDZIA GDASKI GDASK HOLZMARKT18

Zaatwia wszelkie czynnoci z z a k r e s u b a n k i e r s t w a

INSTYTUCJA CENTRALNA: POZNA O D D Z I A Y :

Warszawa Krakw Toru Grudzidz Bydgoszcz Lublin d Radom Piotrkw Kielce Nowy Jork

Adr. telegraficzny ..ZAROBKOWY" Nr. telefonu 36983699

Batyckie Tow, Terenowe z o. p. Stadtgr. 6 (Hotel Continental) G D A S K Telefon nr. 6803458 :

Kupno i sprzeda terenw, domw, zakadw przemysowych i t. d. na wasny i obcy rachunek

6P o(s(ki hbrka tabak I i tytoniu

^ufjan 7vrt ^dask1i?r3e3C3 (Setefon nr. 2982 au&emoeg nr. 4

(Setefon nr. 1413 HbtydcOSfiCfi >zpitalna nr. 13 JRdres e[egr.: J^uferf, ^daskl^udgosjeg

5Fienos3or3?d. urgdgenie masjynmoe do wyrobu tabaki i tytoniu >peejafnoe: egion!*a"

tyto 3 prawdgiwej gagraniejnej tabaki Wirginia"

Dla filatelistw! Kupujemy I sprzedajemy znaczki pocztowe przyjmujemy take w komis .Dziennik Gdaski'

O D D Z I A F I L A T E L I S T Y C Z N Y G D A S K , Brotbankengasse 14

Tow. Instalacyjne Pomorskie T. I .

G D A S K Brotbankengasse 12 Telefon nr. 2620

Zakady: elektryc3ne

ga3oroe

Wodocigi kanali3acja centralne ogranie

Jedyna polska firma ro tej brandy na miejscu

*

F I L J E : Grud3id3, Starogard, Wejheroroo

FREYMANN GDASK KOHLENMARKT

Najwikszy pierwszorzdny dom zakupw

DOM dobrych jakoci

Z A S A D Y : DOBRE JAKOCI TANIE CENY DUY WYBR STARANNA OBSUGA

Xr\

1 KSIGARNIA POLSKA 1 i Shad nul t materiaw plmfennudi i I Romana CznrlinsKieso I i Gdask, Tpfergasse 19 (przy Holzmarkt) =_

polec? | najnowsze wydawnictwa naukowe, powie =

H ciowe, nuty, przewodniki, pamitki, pocztw s | ki i albumy z widokami Gdaska i okolicy M I Maerjaiy pimienne w wielkim wybo Dorzj =

Przedruto w 2 b r o n K . ,

UIB 'uinBJZioH o?siSz|Ofj

V C V f V 5 a t a 5 V t

oi.onsjoipsig ' ' assegsjoipsig

(eojpi) J3qsjotpbicr ' ' asseSjaj asserj aipspio

|5J

J\. B. C E>.

"* A. ; /%,/ MMdlcM

Wolf BasHon ^usspnimj

K.iiiiiichi?n

V BnsHon

Bj i r

X v

I KSIGARNIA POLSKA i i Shad nut t materiaw pl&mlennuch i I Romana Czarliskiego I | Gdask, Tpfergasse 19 (przy Holzmarkt) =

polec? g najnowsze wydawnictwa naukowe, powie 1

| ciowe, nuty, przewodniki, pamitki, pocztw 1 | ki i albumy z widokami Gdaska i okolfcy [ Materjaly pimienne w wielkim wyborz2 1

Whogi * DzienniRGdasfci, Brotbankengasse 1 .^ Przedrufc wzbrorn^r A

Alfabetyczny spis ulic. AbcggGasse 6 7 B Adebargasse 5 B C Adlers Brauhaus, Hinter 3 B Allee, grosse 1 A Allmodengasse 6 B Altes Ross 4 B Althof 4 D Altstadt 2 3 B C Altstadtischer Graben 3 B C Am brausenden Wasser 3 C Am Haustor 3 B Am Holzraum I B Am Jakobstor 2 B Am Kielgraben 4 C Am Olwaer Tor 2 B Am Petershagener Tor 6 A Am polnischen Haken 2 3 D Am Rahm 3 C Am Sande 3 B Am Spendhaus 3 B C Am Stein 3 B Am Stiftswinkcl I B Am Waliplatz 6 A An der grossen Miible 3 B An der griinen Briickc 5 B An der Kuhbriicke 5 B An der ncuen Mottlau 5 C An der Reitbahn 4 A An der Schneidemiihle 3 B An der Steinschleuse 6 7 A B Ankerschmiedegasse 5 B Aschbriicke 6 B Aussprung, Bastion 7 B

Backergasse, gr 3 C Backergasse, ki 3 B Baienhof 5 B St. Barbaragasse 1 5 C St. BarbaiaHospitalsbof 5 C St. BarbaraKirchliof 5 C

ioioiniiiKirchengasse 2 3 B olomaiKtrchhof (Str.j . . . . 2 B lolomaiKirchhof, alter . . . . 2 A lannshof

, 3 B 4 A

oldschc Gasse 5 B lergasse 4 B

hiischofsbcrg (ulica) 5 A Bischofsgasse 4 A Bischofshhe 5 A Bleihof 4 C Bttchergasse 3 B Bootshaus 3 4 C Boo smar.nsgasse 4 B Brabank 3 C Brandgasse 5 B Brandtteiie 3 B Brausenden Wasser, am 3 C Breite Gasse (Petershagen) . . . . 6 A BreitenbachBriicke 3 4 C Breitgasse . . . 4 B Brocklosengasse 4 B Brotbankcnyasse 4 B

jDziennik Gdaski! : Brotbankengasse 14 :: Telefon 1866 :

Biirgerwiesen 5 D Biittelgasse 3 B Buttelhoi J 15 Burggrafenstrasse 3 B

strasse 3 C Buttertor 4 C

1. 2 3. Damm . . . . 4 B 4. Damm 3 i B

4 A B Der aite I lof. ' 4 D Diencrgasse 5 B DivisionsPassage 5 C Dominikanerplatz 3 B Dominikswall 4 A B Drehergasse 4 B

Eimermacherhoi 3 C St. ElisabethKirchengasse . . 3 B St. ElisabethKirchhof . . 3 A B St. EHsabethwall 3 A Englischer Damm 4 C Erichsgang 6 C

Faulengasse 4 B Faulgraben 2 B Fischbiiicke 3 C Fischerhof 5 B Fischmarkt . . . 3 4 C Fleischergasse 5 S A B Frauengasse 4 M FriedrichPassage 6 B FuchsWll 2 B C

Ganskrug Gartengasse . . . . Gasse, grosse . . . . Gasse, kleine . . . . Gerbergasse, grosse . . Gerbergasse, kleine Gertrudengasse Gwny dworzec . . Goldschmiedegasse . Grabengasse . . . . Grosse Allee . . . . Grosse Backergasse Grosse Berggassc Grosse Gasse . . . . Grosse Gerbergasse Gr. Hosennahergasse. Grosse Kramergasse . Grosse Miihiengasse . \ Grosse Nonnengasse , Gr. Ohlmiihlengasse \ \ Grosse Scharmachergasse Gr. Schwalbengasse Gr. Wollwebergasse Griine Briickc . . Griiner Weg . . . . Griines Tor Gra jagy

4 D 6 7 B

3 C 3 C 4 B

4 AB 5 A

2 3 4 6 1 3 5 A 3 C 4

4 5 4 3 3 3 4

6 B 4 5

6 7 5

2 3

Hakergasse 3 Hakcrtor Hakelwerk Halbengasse Halle und Halliof . / . ' . ' . ' . ' , ' , [ ' . ' . Haltestelle petershagen Hansagasse Hansaplatz (am Jakobstor) . . . . . . . Heckergraben . , Hcilige Gcistgasse ' Heil. Leichnamswall I leumarkt Heveliusplatz Hinter Adlers Brauhaus Hintergasse, Langgarter Hintergasse Hint. Lazarett Am Lazarett" . . Hirschgasse . . .

' . . . . . Holies Tor . Holminsel Holzgisse Holzmarkt Holzraum, am Holzschneki Hopiengassc 4 5 Hosennahergasse, gr. Hosennahergasse, ki. Huhnerberg Hiihnergasse Hundegasse 1 Iusarengasse

B C 4 C

4 B 2 B

IrrgartenBriicke Irrgarten, ki St. JakobsHospital . . . Jakobsneugasse . . . . Jakobstor . . . . Jakobstor Am Jakobstor" Jakobswall Johannisgassc St. JohannisKirchhof, alter St. JohannisKirchhof (Str.) Johannistor Jopengasse . . . . Judengasse Jungferngasse Jungstadt. Gasse . . . . Jungstadt. Holzraum . . Junkergasse

Kampe Kalkgasse Kalkort ~ . . Kaninchenbcrg Kaimelitergasse Karpfenscigen . . . Karrengasse'Am Jakobstor" . . Karrenwall Kasernengasse Kassubischer Markt Katergasse . . _ . . . . . St. KatharinenKirchensteig . . . St. KatharinenKirchhof, alter . . St. KatharinenKirchhof (Strasse) . Katholischer Kirchhof, Schiessstange Kehr. ieJergassc Ketterhagergassc Kiebitzgasse . KielgraDen Kielmeistetweg Kleine Backergasse Kleine Berggassc Kleine Gasse Ki. Gerbergasse KI. Hosennahergasse KI. Irrgarten KI. Kn>inn. KI. Ki. KI. Mi KI. No KI. Ol

4 A 3 A 8 B

5 6 C 4 5 B

2 B 6 C 2 C 4 A

1 C D 5 A

3 4 B 1 B 6 A

6 B C 4 5 B

4 B 6 7 B

6 C 4 A B

5 C 2 A B 3 4 A

2 B 2 B 2 B 2 B

2 B C 1 B C

5 A 4 B 4 C 1 B

5 B C 3 B 1 B 1 B

3 4 B

4 C 2 B 3 C 4 A

3 B A B 3 B

6 B 1 C 3 C

3 B 3 B 3 B

Klein Rammbau 3 C KI. Scharmachergasse 4 B KI. Schwalbengasse 6 7 B KI. Wollwebergasse 4 B Kneipab 5 D Kneiphof 5 B Kniippelgasse 3 C Kniippelgasse, ki. 3 C Koksche Gasse 3 B Kohlengasse 4 B Kohlenmnrkt 4 B Kohlentor 3 C KolKowgasse 6 C Korkenmachergasse 4 B Kramergasse, gr. und ki. 4 B Krantor ^ 4 B Krausebohnengasse w 3 C Krebsmarkt . . . . ' . . ' 4 A i Kiirschnergasse 4 B Kuhbriicke 5 B Kuhgasse . . . . 4 B Knhtor . ' " . " . . . y. . . . . . . . 5 B Lange Briicke 4 B C Langenmarkt 4 5 B Langgarten 5 C Langgarter Hintergasse 5 6 C Langgarter Tor . . . . . . 6 C D Langgarter Wall . . . . . . 4 5 C D Langgasse 4 B Langgasser Tor ' B Lastadie Laternengasse Lawendelgasse . . . Lazarett, Am (Hinterm) Lazarettgang ' Leeges Tor Lcitergasse . . . . . . . . . . Lenzgasse Letzte Gasse (Petershagen) . . . . . . Lschplatz a. Brabank 3 C Logengang . . . . . . . . . . . 4 A Malergasse 3 B St. Marienkin 3 A

nbuden 5 C S i>

Matzkausche Gasse t 5 B Maucrgang . 4. B Mausegasse 5 B Melzergassc 5 B Milchkannenbriickc 5 C Milchkannengasse 5 B C Mittelgasse 6 C Mottlaubassin . 6 A B Motawa 2 3 4 5 B C Motawa, nowa 5 6 B C Mottlauergasse 6 A Miihle, an dei Grossen 3 B Miihiengasse, grosse 3 B Miihiengasse, kleine 3 B Miinchengasse . . . 5 B C Wathlergasse . . . . 3 B Nehrung . . . \ \ \ . . . . . . . 2 3 D Nehrunger Weg 4 D Neugarten 3 A Neugarter Tor ' 3 A Neunaugengasse 4 B Niedere Seigen . . . . . . 3 B Niederstadt . . . . . . . . . . . 5 6 7 B C Nonnengasse gr. u. ki. 3 B Nonnenhof . ' ' 3 B Ochsengasse . . . . . . . . . . . . 3 B Olmuhlengasse, gr. u. ki. . . . . . 3 B Olivacr for 1 A Packhof . . . . . . . . 4 C Hankewali 4 5 D Paradiesgasse . . . . 2 3 B Passage, Danziger 4 A B Paulsgasse (Petershagen) . . . . . . . . . 6 A Peteishagen . . . . . . o 6 A Petershagen a. d. Radaune . . . . . . . 5 n A Petershagen h. d. Kirche . 5 A Peteisllagener Promenad . '. ^ A Petershagener Tor b A Petersiliengasse 4 C PetriKirchhof (Strasse) . . . . . . . . . 5 B St. petri und PauliKirchhof, alt 3 A Pfaffengasse | B Plandgraben 2 C Pfarrhof j B Pfefferstadt 3 B Pferdetranke 3 B Plankengasse 4 C Plappergasse 3 B Pogkjenpfuhl 5 6 A B Polnisciier Haken. . : .' . , 2 Por,techaisengasse _ B Postgasse ;j j Predigergassd (Petershagen) 6 A 1. und 2. prjestergasse . . . . . . . 4 B Professorgasse 3 B prom. Dwigni 4 C promenad (Neugarten) . . . . . . . 2 3 A Promenad (Petershagen) . . 5 A Pumpengasse 5 B Radaunengase 5 A RShm 3 L

Rahmtor Rammbau Rammbau, Klein Ravelin (Petershagen) . . Reinke^gasse bei Petershagen Reitbahn Reitergasse Rennerstiftsgasse . . . . Rittergasse . . Rittertor . Rpergasse . . . . . . . Rosengasse Ross, altes . . . . Salvatorgasse . St. SalvatorKin lv Sammtgasse Sande, am . . Sandgrube . Schnrmacherga.' Schaferei . . . Scheibenritter^asse Schewenschleuse . Schichaugasse . . SchichauWerft Sidlice (przedmiecie Schiessstange . . Schiffchenbriicke . Schild . . . . Schilfgasse . . . Schleifengasse . . Schleusengasse

sgasse . . ' gasse

Selm.Schwalben^ Schwalbengasse, .Schwanengang Schwarzes Ateer Seigen, hohe . . . Seigen, niedere . . Silberhutte . . . . Speicherbahn . . Spendhaus, am . . SpendhausNeugasse Sperlingsgasse . . . Sprengels Hof . . . Stadtgraben . . . . Stangneter Graben SteffensPark . . Stein, am . . . . Steindamm . . . . Ste nlager Platz . Steinschleuse, an der. Stiftsgasse . . . . Stittswinkel . . . . Strandgasse . . . . Straussgas