48 I. Gościński i wsp.

VARIA

Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Towarzystwa Lekarskiego KrakowskiegoThe Past, Present and Future of the Cracow Physicians Society

1Towarzystwo Lekarskie Krakowskie

2Polska Akademia Nauk/Oddział w Krakowie

3Polska Akademia Umiejętności

Dodatkowe słowa kluczowe:prezesihistoriawspółpraca

Additional key words:chairmenhistorycooperation

Adres do korespondencji:ul. Radziwiłłowska 431-026 Kraków

Igor GOścińsKi1

Kalina KAwecKA-JAszcz2

wiesław PawLIK3

adam wieRNiKOwsKi1

ziemie polskie w dziewiętnastym wieku znajdowały się pod zaborami trzech wielkich mocarstw: Austrii, Prus i Rosji. wzrastała świadomość narodowa Polaków, różnie akcentowana w poszczególnych zaborach, czego wyrazem były powstania 1831 i 1863 r..

Polscy lekarze odczuwali potrzebę zrzeszania się, a ruch ten traktowany był przez uczonych jako praca społeczna w najszerszym tego słowa znaczeniu [1]: w 1805 r. powstało Towarzystwo Lekarskie wileńskie - pierwsze na ziemiach polskich, którego działalność została przerwana zajęciem ziem wschodnich przez związek Radziecki w 1939 r.; w Poznaniu w latach 1833-1840 działało towarzystwo lekarskie, a w 1865 r. powołano sekcję lekarską Po-znańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk założonego w 1857 r.; w Lesznie w 1859 r. powstało „sutyńskie” Towarzystwo Le-karskie zajmujące się leczeniem metodami zachowawczymi; w 1859 r. w Kamieńcu Podolskim Towarzystwo Lekarzy Podolskich działające do 1865 r.; w warszawie w 1808 r. zaczęło działać Towarzystwo warszawskie Przyjaciół Nauk (z sekcją zwaną wydziałem obejmującym matematykę, fizykę, chemię, naukę lekarską, historię naturalną i ekono-mikę) rozwiązane przez władze carskie w 1832 r. w ramach represji po powstaniu listo-padowym; w 1820 r. założono Towarzystwo Lekarskie warszawskie aktywne do dzisiej-szych czasów [2-4]. Podobne organizacje z polskim rodowodem powstawały również za granicą, w 1858 roku w Paryżu, w 1901 w sankt Petersburgu, w 1907 w chicago, a następne w 1912 r. obejmujące wszystkie stany UsA [2].

Kraków będący od 1815 r. wolnym Miastem, tzw. Rzeczpospolitą Krakowską, w ramach monarchii Austrio-węgierskiej, był ośrodkiem myśli patriotycznej, przeciw-stawiania się germanizacji, walki o repoloni-zację Akademii Krakowskiej - Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i walki o autonomię Galicji [4]. w grudniu 1815 r. zatwierdzony został statut „Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim złączonego (Societas Litteraria Universitatis Craco-viensis)”. statut stanowił, że prezesem był zawsze rektor Uniwersytetu [5]. Rozporzą-dzeniem cesarskim Towarzystwo Naukowe w 1856 zostało oddzielone od Uniwersytetu i zaczęło działać samodzielnie posiadając trzy oddziały: nauk moralnych, przyrodni-czych i ścisłych, oraz sztuk i archeologii. stale poszerzające zakres swej działalności Towarzystwo Naukowe w 1872 r. zostało przekształcone w Akademię Umiejętności, która po pierwszej wojnie światowej stała się

Polską Akademią Umiejętności [6].26 lutego 1861 r. przyznano Galicji

prawo do sejmu krajowego, a w 1862 r. zgodzono się na częściowe przywrócenie na UJ wykładów w języku polskim i pra-wo wyboru władz akademickich: rektora i dziekanów. Pierwszym wybranym rektorem został prof. Józef Dietl, późniejszy prezydent Krakowa [7].

Lekarze krakowscy do 1866 r. działali w ramach Towarzystwa Naukowego, w sekcji lekarskiej, odbywając posiedzenia w sie-dzibie Towarzystwa przy ul. sławkowskiej. Prace swe wygłaszali na posiedzeniach wspólnych całego Towarzystwa i publikowali je w poszczególnych „Rocznikach Towarzy-stwa Naukowego z Uniwersytetem Krakow-skim połączonego”, „Rocznikach wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim” (lata 1838-1845) i „Pamiętnikach Farmaceu-tycznych Krakowskich” (1834-1836) [8].

Potrzeba informacji medycznej w języku polskim spowodowała, że z inicjatywy prof. prof. Józefa Dietla i Antoniego Bryka, przy współudziale prof. prof. Józefa Majera i Fryderyka skobla rozpoczęto wydawanie od kwietnia 1862 r. tygodnika pt. „Przegląd Lekarski”, na którego łamach umieszcza-no obok prac naukowych, bardzo szeroki zakres informacji o lecznictwie, posiedze-niach naukowych, danych o charakterze sanitarnym i epidemiologicznym, danych odzwierciedlających życie naukowe, za-wodowe i towarzyskie oraz propagowano potrzebę powołania stowarzyszania ściśle lekarskiego [9].

Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, wy-łonione zostało z Towarzystwa Naukowego, jako trzecie stowarzyszenie lekarskie na ziemiach polskich znajdujących się pod za-borami, po wileńskim i warszawskim, które trwale zapisało się w historii medycyny. z inicjatywy dr Aleksandra Augusta Kremera (Ryc. 1), pod koniec 1865 r. powstała grupa lekarzy, którzy spotykali się na informacyj-nych posiedzeniach naukowych i którzy stworzyli zespół założycieli Towarzystwa Lekarskiego. Tu należy wspomnieć, że dr Kremer pracując przez 24 lata w Kamieńcu Podolskim, był założycielem i prezesem To-warzystwa Lekarzy Podolskich, od początku powstania w 1861 r. do końca istnienia, tj. 1865 r.. Pochodził z rodziny, której członko-wie zapisali się trwale w historii Uniwersytetu Jagiellońskiego i miasta Krakowa [10].

statut opracowali Aleksander Kremer, Jan Fałęcki i władysław ściborowski, a Józef Oettinger, Józef Doskowski i Teofil stępiński złożyli ten statut w Komisji Na-miestniczej, zatwierdzony 7 listopada 1866 r. przez naczelnika Rządu Krajowego we

49Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 1

Lwowie, po uprzedniej zgodzie w formie postanowienia cesarskiego wydanego 5 lip-ca. statut określił główne kierunki działania i status członka: „Towarzystwo Lekarskie Krakowskie stawia sobie za cel utrzymanie się na równi z dzisiejszym stanem nauki lekarskiej, przykładanie się do jej postępu, zwłaszcza w kierunku praktycznym, zbliża-nie się do siebie osób poświęcających się zawodowi lekarskiemu, utrzymanie godno-ści powołania oraz obronę interesów stanu lekarskiego”, oraz „wszyscy Członkowie Towarzystwa na posiedzeniach uważanymi będą za równych sobie, bez względu na urząd lub stanowisko, jakie poza obrębem Towarzystwa zajmują. Wyraz „Kolega” jako tytuł ogólny ma być uważanym”.

w Towarzystwie działały komisje: bal-neologiczna, higieniczna, sądowo-lekarska, statystyczna, terminologiczna (później słow-nikowa), które odegrały dużą rolę praktycz-ną w zakresie swego zainteresowania.

TLK związane było zawsze z wydziałem Lekarskim UJ poprzez osoby przewodniczą-cych, członków zarządu i innych członków Towarzystwa będących jednocześnie pra-cownikami Uczelni [10]. Poczet prezesów wybieranych początkowo na jednoroczne kadencje, na końcu na okres trzyletni, wska-

zuje że TLK kierowane było przez wielkich lekarzy i społeczników, którzy zapisali się w historii Polski, Krakowa i medycyny (tabela i). Dotyczy to również przewodniczących Komisji Nauk Medycznych Oddziału PAN w Krakowie (tabela ii).

TLK współpracowało z licznymi to-warzystwami krajowymi i zagranicznymi. szczególnie dotyczyło to współpracy z Towarzystwem Naukowym Krakowskim, które zostało przekształcone w 1872 r. w Akademię Umiejętności (od 1919 r. Polska Akademia Umiejętności), a od 30 paździer-

nika 1951 roku, po zawieszeniu działalności PAU z utworzoną Polską Akademią Nauk. Oddział PAN w Krakowie powstał w 1957 r.. Dopiero w 1989 r., dzięki zmianom ustrojo-wym w Polsce i aktywności byłych członków PAU oraz środowiska naukowego Krakowa reaktywowano działalność PAU [11].

zebrania TLK odbywające się w środy były miejscem szkolenia zawodowego i dyskusji akademickich. Towarzystwo zawsze stało na straży godności zawodu lekarskiego i przestrzegania zasad etyczno-moralnych.

1866-1867 Aleksander August Kremer, MUDr

1868 Maurycy Madurowicz, prof. ginekolog

1869 Lucjan Rydel, prof. okulista

1870 Alfred Biesiadecki, prof. patolog

1871 Józef Oettinger, prof. historyk medycyny

1872 Stanisław Janikowski, prof. medyk sądowy

1873 i 1898 Maciej Leon Jakubowski, prof. pediatra

1874 Leon Blumenstok (Halban), prof. medyk sądowy

1875-1876 Edward Sas–Korczyński, prof. internista

1877-1878 Stanisław Domański, prof. neurolog

1879 Władysław Ściborowski, MUDr internista

1880 Jonatan Warschauer, MUDr internista

1881-1882 i 1900 Henryk Jordan, prof. ginekolog

1883 Alfred Obaliński (1843-1898), prof. chirurg

1884 i 1894 August Kwaśnicki, MUDr pediatra

1885-1886 Antoni Rosner, prof. dermatolog

1887 ( przez 1. kwartał) Jan Mikulicz-Radecki (1850-1905) , prof. chirurg

1887-1889 Przemysław Pieniążek, prof. laryngolog

1889 Stanisław Paszkowski, MUDr internista

1890 Antoni Mars, prof. ginekolog

1891 Antoni Władysław Gluziński, prof. internista

1892 Stanisław Ponikło, doc. internista-gastrolog

1893 Józef Łazarski, prof. farmakolog

1895 Józef Walentowicz, MUDr

1896 i 1897 Józef Surzycki, MUDr internista

1901 i 1902 Kazimierz Kostanecki, prof. anatom

1903-1905 Julian Nowak, prof. lekarz, weterynarz, mikrobiolog

1906 Maksymilian Rutkowski, prof. chirurg

1907 Aleksander Rosner, prof. ginekolog

1908 Eugeniusz Borzęcki, MUDr dermatolog

1909 Stanisław Dobrowolski, prof. położnik-ginekolog

1910 Bolesław Wicherkiewicz, prof. okulista

1911 Napoleon Cybulski, prof. fizjolog

1912 -13 Tomasz Janiszewski, doc. higiena społeczna

1914-1915 Bronisław Kader (1863-1937), prof. chirurg

1917 Jan Piltz, prof. neurolog- psychiatra

1918 Franciszek Krzyształowicz, prof. dermatolog

1919-1921 Aleksander Rosner, prof. ginekolog

1922 Bruno Wojciechowski, MUDr

1923-1926 Kazimierz Wincenty Majewski, prof. okulista

1927-1930 Józef Latkowski, prof. internista

1931-1932 Franciszek Ksawery Walter, prof. dermatolog

1933-1938 Aleksander Oszacki , prof. internista

1939 i 1945 Franciszek Ksawery Walter, prof. dermatolog

1945-1946 Eugeniusz Brzezicki, prof. psychiatra-neurolog

1947-1948 Jan Miodoński, prof. laryngolog

1949-1950 Jerzy Jasieński, prof. chirurg

1951-1952 Maksymilian Seidler, prof. ginekolog

1953-1954 Julian Aleksandrowicz, prof. hematolog

1955-1956 Kazimierz Lejman, prof. dermatolog

1957-1958 Jerzy Kaulbersz, prof. fizjolog

1959-1993 Józef Bogusz, prof. chirurg

1993-1994 Zdzisław Przybyłkiewicz, prof. mikrobiolog

1994-1997 Marek Sych, prof. anestezjolog

1997-2003 Maria Rybakowa, prof. pediatra-endokrynolog

2003- nadal Igor Gościński, prof. neurochirurg

Tablela IPrezesi Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego.Chairmen of the Cracow Physicians Society.

Tabela IIPrzewodniczący Komisji Nauk Medycznych Oddziału PAN w Krakowie(+ zgon).Chairmen of the Committee of the Medical Sciences’ Division of the Cracow Branch of the Polish Academy of Science (+ decease).

1957/1958 - 1970 Tadeusz Tempka, prof. internista-hematolog

1971 - 31.05.1976 Bogusław Halikowski, prof. pediatra

1976 – 19.11.1985(+) Władysław Król, prof. internista-kardiolog

1986 – 1.05.1997(+) Marek Sych, prof. anestezjolog

23.12.1997 – 30.06.1999 Alfred Zejc, prof. farmaceuta

1999 – 10.05.2007 Wiesław Pawlik, prof. fizjolog

2007 - nadal Kalina Kawecka-Jaszcz, prof. kardiolog - hipertensjolog

50 I. Gościński i wsp.

Praca Towarzystwa nabrała innego wymiaru po wybudowaniu własnej siedzi-by - Domu Towarzystwa Lekarskiego, przy obecnej ul. Radziwiłłowskiej 4 (Ryc. 2), uroczyście otwartego 2 marca 1905 r. Na podkreślenie zasługuje działalność prof. Antoniego Marsa oraz prof. Juliana Nowaka, przyjaciela i mecenasa stanisława wyspiań-skiego, któremu powierzono całościowe zaprojektowanie wnętrza Domu. Dzięki wyspiańskiemu powstały wnętrza (Ryc. 3)

i witraże, w tym „Apollo - system słoneczny Kopernika”, znany jako „Apollo spętany” (Ryc. 4), najwspanialszy obiekt polskiego modernizmu, podziwiany przez znawców sztuki z całego świata [12-14].

Powstała w 1893 r. Krakowska izba Lekarska znalazła swe miejsce do pracy w Domu Lekarskim. Dom Lekarski był miej-scem wielu historycznych wydarzeń, m.in. w 1916 r. w sali posiedzeń, tzw. Malinowej – obecnie sali stanisława wyspiańskiego,

Rycina 1Dr Aleksander August Kremer (1813-1880) założyciel i pierwszy prezes Towarzy-stwa Lekarskiego Krakowskiego.Dr Aleksander August Kremer (1813-1880) the founder and fist chairman of Cracow Physicians Society.

Rycina 2Dom Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego (wygląd obecny).The House of the Cracow Physicians Society (present view).

Rycina 3Fragment pierwszego piętra Domu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Fragment of first floor of House of Cracow Physicians Society.

Rycina 4Witraż Stanisława Wyspiańskiego „Apollo spętany”.The stained glass of Stanisław Wyspiański „Apollo tied”.

51Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 1

Komendant Legionów Józef Piłsudski ode-brał adres dziękczynny od społeczeństwa polskiego, a w 1919 zawiązał się Polski związek Lekkiej Atletyki.

Okres międzywojenny był etapem kon-tynuacji podstawowej pracy Towarzystwa w oparciu o dotychczasowe zasady.

zajęcie przez Niemców Krakowa dnia 5 września 1939 r. i okupacja trwającą do 17 stycznia 1945 roku przerwały wszelką działalność TLK. Dom Lekarza zajęty przez okupantów ulegał systematycznemu znisz-czeniu, szczególnie w styczniu 1945 r. po wy-sadzaniu pobliskiego wiaduktu kolejowego przez wycofujących się z Krakowa żołnierzy niemieckich. Po wojnie budynek ulegał dal-szej degradacji użytkowany jako magazyn, następnie przez studium wojskowe, w koń-cu przez bibliotekę AM. Dom odzyskano w 1990 r. co pozwoliło organizować zebrania w tradycyjne „środy lekarskie” [15,16].

TLK, będące od 1951 r. Oddziałem Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, przy zachowaniu pełnej autonomii, zajmuje się głównie organizacją zebrań naukowych i szkoleniowych, oraz integracją, podzielone-go na wiele specjalistycznych towarzystw, świata lekarskiego. TLK corocznie premiuje nagrodą im. Prof. Marka H. sycha (dyplom i gratyfikacja pieniężna) najlepsze doktoraty z zakresu medycyny, które przedstawiane są na zebraniach Towarzystwa. Nagrodę od 2013 r. rozszerzono na „ młodych” doktorów habilitowanych, tj. do 40 r. ż.

Od początku istnienia TLK, efektywna współpraca o nieprzeciętnym znaczeniu dla ówczesnego krakowskiego środowiska lekarskiego i farmaceutycznego była następ-stwem bliskiego związku z Towarzystwem Naukowym Krakowskim, późniejszą Polską Akademią Umiejętności. Godnym podkre-ślenia jest fakt, iż już w chwili utworzenia Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego zaistniał ścisły związek z Towarzystwem Naukowym Krakowskim za przyczyną pierwszego prezesa TLK – Dr Aleksandra Kremera, który był członkiem TNK i póź-niejszej Akademii Umiejętności. Prezesami TLK byli również następujący członkowie PAU: August Kwaśnicki (1884 i 1894), Ka-zimierz Kostanecki (1901 i 1902), Napoleon cybulski (1911), Franciszek Krzyształowicz (1918), Franciszek walter (1931-1932; 1939 i 1945), Aleksander Oszacki (1933-1938) i Jan Miodoński (1945-1946). Bliskie relacje pomiędzy TLK a AU / PAU istniejące w przeszłości są one nadal utrzymywane i rozwijane. Przykładem takiej współpracy było publikowanie w wydawnictwach Aka-demii prac z zakresu anatomii, fizjologii i medycyny klinicznej. w 1930 roku Polska Akademia Umiejętności utworzyła wydział Lekarski i w ramach tego wydziału powoła-no w 1947 roku międzywydziałową Komisję Nauk Farmaceutycznych a w 1949 roku Komisję Medycyny Klinicznej i Doświadczal-nej. wydział Lekarski PAU wydawał również „Rozprawy wydziału Lekarskiego” oraz biuletyny w języku francuskim, dzięki czemu świat nauki był informowany o polskich, w tym zwłaszcza krakowskich, osiągnięciach w dziedzinie nauk medycznych. Godnym podkreślenia jest fakt, iż w dziedzinie me-dycyny nie zamykał się wydział Lekarski PAU we własnym środowisku i zawsze

służył nie tylko nauce ale również nauczaniu medycyny i rozwiązywaniu spraw zdrowia, współpracując w tym obszarze z TLK [17-20]. istniejąca współpraca TLK z korporacją jaką jest PAU jest nadal rozszerzana przy-bierając różne coraz doskonalsze formy. Dla rozwoju tej współpracy niezwykle istotnym jest, iż dyrektorzy wydziału Lekarskiego PAU są członkami TLK. wydział Lekarski PAU organizuje naukowe posiedzenia, które są otwarte i biorą w nich udział członkowie innych towarzystw w tym TLK. Również TLK zaprasza na swoje posiedzenia członków wydziału Lekarskiego PAU, którzy biorą w nich również czynny udział. członkowie TLK są również zapraszani do wygłaszania publicznych wykładów popularnonaukowych w ramach, „Kawiarni Naukowej” organizo-wanej przez PAU wspólnie z krakowskim Dziennikiem Polskim. Posiedzenia te cieszą się ogromnym zainteresowaniem społeczności Krakowa a miejscem tych posiedzeń jest aula PAU w Krakowie przy ul. sławkowskiej 17.

Dobrze układa się współpraca TLK z bardzo licznymi regionalnymi specjalistycz-nymi towarzystwami lekarskimi działającymi w Krakowie oraz z Oddziałem krakowskim Polskiej Akademii Nauk, szczególnie z Komisją Nauk Medycznych oraz z Komisją Historii i Filozofii Medycyny. Należy rów-nież podkreślić wieloletnią współpracę ze stowarzyszeniem Absolwentów wydziałów Medycznych UJ [21]. członkowie tych komi-sji, towarzystw naukowych i stowarzyszeń, obok pracowników collegium Medicum UJ, wygłaszają rocznie 70 - 80 referatów pod-czas 30-35 posiedzeń TLK.

Należy wymienić również bardzo dobrą współpracę z redaktorem naczelnym Prze-glądu Lekarskiego, organem TLK – prof. władysławem sułowiczem, Okręgową izbą Lekarską i niektórymi oddziałami PTL - Towarzystwem Lekarskim warszawskim, Towarzystwem Lekarskim częstochowskim, Oddziałem w Tarnowie i Kołem w śremie. Utrzymywany jest stały kontakt z Polskim stowarzyszeniem Medycznym w Republice czeskiej i Towarzystwem Lekarzy Polskich na Grodzieńszczyźnie (Republika Białoruś); m. in. przekazujemy im zaprenumerowany przez TLK „Przegląd Lekarski” oraz pod-ręczniki i wydawnictwa monograficznie otrzymywane nieodpłatnie dzięki redaktoro-wi naczelnemu Medycyny Praktycznej - dr med. Piotrowi Gajewskiemu [22].

Podobnie do innych towarzystw i sto-warzyszeń problemem codziennym TLK są sprawy finansowe. składki członkowskie nie pokrywają nawet opłat pocztowych. Utrzymanie budynku we właściwym, dobrym stanie, pochłaniające ogromne koszty, jest możliwe tylko dzięki funduszom własnym uzyskiwanym z wynajmowania większości pomieszczeń i okresowej pomocy finanso-wej społecznego Komitetu Odnowy zabyt-ków Krakowa.

Powszechny jest brak aktywnego udzia-łu „młodzieży” w działalności organizacyjnej, Uczestniczy ona jedynie w zebraniach, szczególnie licznie, gdy przedstawiane są zagadnienia medyczne o charakterze praktycznym. zawsze dopisują seniorzy, dla których uczestnictwo w zebraniach i innych formach działalności Towarzystwa, jest nie

tylko jedynym kontaktem z „medycyną” ale i formą potrzymania więzi koleżeńskich.

zagadką jest przyszłość, jednak patrzy-my na nią optymistycznie gdyż dotychczaso-we formy pracy TLK, przedstawione w tym doniesieniu, wola współpracy kierownictw lekarskich towarzystw specjalistycznych, prezentowanych instytucji i stowarzyszeń, gwarantują pomyślną przyszłość.

Piśmiennictwo1. Rederowa D: Z dziejów Towarzystwa Naukowego

Krakowskiego 1815-1872. PAU, Kraków 1998.2. Brożek K: Polskie stowarzyszenia lekarskie 1805-

1951. Wyd. SCRIPT, Warszawa 2005.3. Lejman K: Kilka kart z dziejów dawnego Towarzystwa

Lekarskiego Krakowskiego. (W) W setną rocznicę założenia Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Krakowski Oddz. Polskiego Towarzystwa Lekarskie-go, Kraków 1966, 9-23.

4. Małecki JM: W dobie autonomii galicyjskiej (1866-1918). (W) Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1796-1918. Wyd. Literackie, Kraków 1966, tom 3, 225-394.

5. Zamachowska M: Związki Towarzystwa Lekarskiego z Wydziałem Lekarskim. (W) Księga Jubileuszo-wa Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Krakow-ska Szkoła Wyższa im. A. Frycza-Modrzewskiego, Kraków 2006, 23-29.

6. Lejman K: Kilka kart z dziejów dawnego Towarzy-stwa… (vide3).

7. Tempka T: Józef Dietl (1804-1878). (W) Sześćsetlecie medycyny krakowskiej. Tom I. Życiorysy. Akademia Medyczna w Krakowie, 1963, 77-112.

8. Lejman K: Kilka kart z dziejów dawnego Towarzy-stwa… (vide3).

9. Schmidt-Pospuła M: „Przegląd Lekarski”- historia powstania i początek istnienia. (W) Księga Jubile-uszowa Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Krakowska Szkoła Wyższa im. A. Frycza-Modrzew-skiego, Kraków 2006, 31-41.

10. Śródka A: Aleksander August Kremer (1813-1880). (W) Księga Jubileuszowa Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Krakowska Szkoła Wyższa im. A. Frycza-Modrzewskiego, Kraków 2006, 17-20.

11. Zamachowska M: Związki Towarzystwa Lekarskiego z Wydziałem Lekarskim……(vide5)

12. Gościński I: Julian Nowak (1865-1946). (W) Księga Jubileuszowa Towarzystwa Lekarskiego Krakow-skiego. Krakowska Szkoła Wyższa im. A. Frycza-Modrzewskiego, Kraków 2006, 21-22.

13. Beiersdorf Z: Dom Lekarski - siedziba Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego jako dzieło sztuki. Ibidem, 55-134.

14. Romanowska M: Stanisław Wyspiański 1869-1907. Dom Towarzystwa Lekarskiego i inne wnętrza z 1904 roku. Ibidem, 43-54.

15. Rybakowa M, Gajda Z, Czepko M: Towarzystwo Lekarskie Krakowskie – historia i teraźniejszość.135 lat Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. TLK, Kraków, 2003,15-31.

16. Ciećkiewicz M: Działalność Krakowskiego Towarzy-stwa Lekarskiego w XXX-leciu Polski Ludowej. (W) Krakowskie Towarzystwo Lekarskie w Trzydziesto-lecie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Krakowski Oddz. PTL, Kraków 1975, 5-15.

17. Rederowa D: Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815-1872. PAU, Kraków 1998.

18. Hübner P: Siła przeciw Rozumowi. Losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1939-1989. Wyd. „Secesja”, Kraków, 1994.

19. Polska Akademia Umiejętności. Oficyna Wyd.-Druk. „Secesja”, Kraków 2010.

20. Piskurewicz J: Prima inter pares. Polska Akademia Umiejętności w latach II Rzeczypospolitej. PAU, Kraków 1998.

21. Gościński I, Wiernikowski A: Towarzystwo Lekarskie Krakowskie partnerem Stowarzyszenia Absolwentem Wydziałów Medycznych UJ. Przegl. Lek. 2013, 70, 9 (str.-w druku).

22 Gościński I, Wiernikowski A: Współpraca Towa-rzystwa Lekarskiego Krakowskiego i Okręgowej Izby Lekarskiej w Krakowie z lekarzami z zagranicy, szczególnie z lekarzami pochodzenia polskiego. II Kongres Polskich Towarzystw na Obczyźnie. 4-7 września 2008. PAU, Stow. „Wspólnota Polska”, Kraków 2010, 277-283.