ICOM ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Αγ.Ασωμάτων 15 ΑΘΗΝΑ 105 53 Τηλ./Fax: 210 3219414 www.otenet.gr/Icom Email icom@otenet.gr ICOM και ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων ιδρύθηκε το 1946 από λίγους αρχαιολόγους, εθνολόγους, αρχιτέκτονες, ιστορικούς τέχνης, και συντηρητές με αφορμή τις καταστροφές που προκλήθηκαν στα μνημεία κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, με σκοπό την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το 1983 ιδρύεται το Ελληνικό Τμήμα του ICOM , που από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ίδρυσής του δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Μουσειοπαιδαγωγική και την εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.

Το Ελληνικό Τμήμα. όπως και το Διεθνές ICOM, παρακολουθούν τις απαιτήσεις των καιρών για το χαρακτήρα και το ρόλο των σύγχρονων μουσείων. Η πρώτη συνάντηση γι’ αυτό το νέο μουσείο, που γεννιέται στα μέσα του 20ου αιώνα , γίνεται στο Λούβρο, ενώ λίγα χρόνια αργότερα , το 1951, ICOM και UNESCO, ξεκινούν από κοινού τη “Σταυροφορία για τα μουσεία”, όπως την ονομάζουν, με σκοπό τη θεσμοθέτηση των μουσειακών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένου και του εκπαιδευτικού τους ρόλου. Σεμινάρια γίνονται σε όλο τον κόσμο επιδιώκοντας την συνειδητοποίηση της ανάγκης της εκπαιδευτικής δραστηριότητας, στο μουσειακό χώρο. Το σεμινάριο του Ελληνικού Τμήματος του ICOM πραγματοποιείται στην Αθήνα.

“…Διήρκεσε έναν ολόκληρο μήνα και είχε ως θέμα “Ο ρόλος των μουσείων στην Εκπαίδευση”. Οργανώθηκε με πρωτοβουλία του Βυζαντινού Μουσείου και με Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής τον τότε Διευθυντή του Γεώργιο Σωτηρίου. Είχε σημαντικό αντίκτυπο στον Τύπο της εποχής (εκτενή) αποσπάσματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό του Ευάγγελου Παπανούτσου “Παιδεία και Ζωή”, ενώ θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα στην ιστορία του I.C.O.M. Το σεμινάριο αυτό ακολούθησαν πλήθος άλλες δραστηριότητες με τον ίδιο προβληματισμό, που κατέληξαν το 1977 στην καθιέρωση της 18ης Μαΐου ως Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, με κύριο σκοπό την επισήμανση του ευρύτερου κοινωνικού τους ρόλου…”.

Έκτοτε το I.C.O.M επεξεργάζεται διάφορα μέτρα ώστε να γίνει ο μουσειακός χώρος περισσότερο προσιτός στους μελλοντικούς επισκέπτες, παιδιά και ενήλικες, ενώ παράλληλα συστήνεται επιτροπή που ασχολείται με την εκπαίδευση στα μουσεία.

Η επιτροπή αυτή ονομάζεται I.C.O.M-C.E.C.A (Education and Cultural Action), και αποτελεί σημαντικό όργανο συσπείρωσης των ανθρώπων των μουσείων, που ασχολούνται με τη μουσειοπαιδαγωγική. Τέτη Χατζηνικολάου, Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων και η Μουσειοπαιδαγωγική, εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ “ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ”, Αθήνα 2002, σελ.102

“….Στην Ελλάδα το κύμα αμφισβήτησης και επαναδιαπραγμάτευσης, που άγγιξε πολλούς θεσμούς του πολιτισμού κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, δεν άφησε ανεπηρέαστο και τον τομέα των μουσείων. Μέσα στο γενικότερο ενδιαφέρον για τη μελέτη του νεοελληνικού πολιτισμού, αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για τη διάσωση της παράδοσης, ενώ η ίδρυση λαογραφικών “μουσείων” και η δημιουργία αντίστοιχων συλλογών σημείωσαν πραγματική έκρηξη……”

Παρά τα υπάρχοντα όμως προβλήματα οργάνωσης και λειτουργίας των λαογραφικών μουσείων και συλλογών, η εκπαιδευτική τους δραστηριότητα εμφανίζεται ποικιλόμορφη και για πολλά από αυτά και πρωτοποριακή. Το προνόμιο να μελετούν μία ιστορική περίοδο πλησιέστερη χρονικά στο παιδί- αποδέκτη, γι’ αυτό και το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ “ Εκπαίδευση και Πολιτισμός” ξεκινά την εφαρμογή του στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, με τον λαϊκό πολιτισμό, ενώ παράλληλα διατηρούν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, έναντι των αντιστοίχων αρχαιολογικών, τα οποία υπόκεινται στις τυχόν δεσμεύσεις του Αρχαιολογικού Νόμου.

Πρώτο το Μουσείο Μπενάκη, το 1975, θα εφαρμόσει εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα σχολεία και το παράδειγμά του θα ακολουθήσει, το έτος 1979, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, με προγράμματα, που απευθύνονται σε παιδιά και νέους της πόλης του Ναυπλίου και της γύρω περιοχής.

Το ενδιαφέρον των αρχαιολογικών μουσείων για τα εκπαιδευτικά προγράμματα εκδηλώνεται αργότερα , με πρωτοπόρο το Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας, ένα μουσείο με δύσκολο “αντικείμενο” για το σχολικό κοινό.

Παράλληλα ξεκινούν και τα περιβαλλοντικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας, τα προγράμματα της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, ενώ τα σχολεία αρχίζουν δειλά- δειλά να δηλώνουν την παρουσία τους στα ελληνικά μουσεία. Προκύπτει λοιπόν επιτακτικά η ανάγκη της καθιέρωσης ενός συνεχούς διαλόγου ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους φορείς, για τον εκπαιδευτικό ρόλο των μουσείων.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού , η “Γέννηση της Γραφής”, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, προσφέρει το ερέθισμα για τη δημιουργία, από πλευράς υπουργείου, του Κέντρου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, στην οδό Πρυτανείου, στην Πλάκα με μια σημαντικότατη έκτοτε πορεία στην μουσειακή εκπαίδευση.

Το 1987 η Διεθνής Ημέρα Μουσείων αφιερώνεται στη μουσειοπαιδαγωγική, ενώ ένα χρόνο μετά, το 1988, η διεθνής επιτροπή του C.E.C.A συνεδριάζει στο Ναύπλιο, με θέμα: Εκπαιδευτική και Πολιτιστική Δράση των Μουσείων. Συνέδριο ορόσημο για τη μουσειακή αγωγή στην Ελλάδα.

Αμέσως μετά, πραγματοποιείται στην Αθήνα η πρώτη συνάντηση για την οργάνωση του Σεμιναρίου “Μουσείο- Σχολείο” με τη συμμετοχή και ξένων ειδικών. Η συνάντηση αυτή εντάσσεται στις εκδηλώσεις της Δεκαετίας για την Πολιτιστική Ανάπτυξη της UNESCO. Τέτη Χατζηνικολάου, Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων και η Μουσειοπαιδαγωγική, εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ “ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ”, Αθήνα 2002, σελ. 102

Από τότε, το εκπαιδευτικό σεμινάριο “Μουσείο- Σχολείο”, συνεχίζει την

πορεία του σε διάφορους Νομούς της χώρας, και οργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Παιδείας, το ελληνικό τμήμα του ICOM και τους τοπικούς φορείς (δήμοι, πανεπιστημιακά τμήματα, βιβλιοθήκες κ.ά) . Σκοπός του σεμιναρίου είναι η ενημέρωση του εκπαιδευτικού κόσμου μέσα από θεωρητικές μουσειοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις και παρουσιάσεις εκπαιδευτικών εφαρμογών, σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Το σεμινάριο καταλήγει πάντα με την πρακτική εφαρμογή από τις ομάδες εργασίας.

Το 1995-1996 το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ “Εκπαίδευση και Πολιτισμός” έρχεται να αλλάξει την εκπαιδευτική πολιτική στα σχολεία και παράλληλα να συνδέσει ακόμα περισσότερο το μουσείο με το σχολείο.

Η πειραματική εφαρμογή του προγράμματος ολοκληρώνεται το έτος 2002. Ενώ το 2003 εγκαινιάζεται η πιλοτική γενίκευσή του, στο Νομό Χανίων με σκοπό να επεκταθεί σε όλη την Ελλάδα.

Το Ελληνικό Τμήμα του I.C.O.M θα συμβάλλει ουσιαστικά στη δημιουργία ενός σημαντικού εκπαιδευτικού προγράμματος, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, με θέμα “ Το Σχολείο υιοθετεί ένα μνημείο” “……που έθεσε ως βασικό του στόχο τη δημιουργία μιας ιδιαίτερης σχέσης διάρκειας ανάμεσα στο μαθητή και τα μνημεία. Η υλοποίηση του Προγράμματος αυτού συνέβαλε στη γνωριμία των μαθητών με τα μνημεία που υιοθέτησαν μέσα από ένα πλέγμα ειδικών δραστηριοτήτων και προσεγγίσεων, οι οποίες απευθύνονταν τόσο στο γνωστικό όσο και στο συναισθηματικό επίπεδο, αξιοποιώντας συχνά τις γνώσεις των μαθητών από τη σχολική ύλη. Έτσι, η μελέτη των μνημείων δεν βασίσθηκε μόνο στα βιβλία ή σε άλλες γραπτές πηγές, αλλά κυρίως στη συστηματική προσωπική παρατήρηση και την έρευνα. Με τον τρόπο αυτό καλλιεργήθηκε η ανάγκη να ενσωματωθεί το μνημείο στην καθημερινή ζωή της σχολικής μονάδας, γεγονός που παρακίνησε και άλλους μαθητές σε ανάλογες δραστηριότητες. Αναπτύχθηκαν, παράλληλα, σχέσεις συνεργασίας και φιλίας με άλλα παιδιά ή άλλα σχολεία σε τοπικό, περιφερειακό, πανελλήνιο ή και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το Πρόγραμμα “Το Σχολείο υιοθετεί ένα Μνημείο” έχει συμπεριληφθεί στις επιμέρους δράσεις του προγράμματος “ΜΕΛΙΝΑ”…..” .

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες υλοποιούνται επίσης με αφορμή : τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, το ετήσιο σεμινάριο των Πολιτιστικών Δικτύων, που οργανώνεται από της Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς με την συμβολή του I.C.O.M κ.ά

Το 2003 το Ελληνικό Τμήμα του I.C.O.M συμπλήρωσε είκοσι χρόνια σημαντικότατης παρουσίας στην ελληνική μουσειολογία αλλά και είκοσι χρόνια διαρκούς παρουσίας στην οργανωτική επιτροπή του Διεθνούς Συμβουλίου.

“………Ως τμήμα ενός μη Κυβερνητικού Οργανισμού, οφείλει να μεταφέρει τη διεθνή εμπειρία στην ελληνική πραγματικότητα, να συνδέσει την ελληνική επιστημονική κοινότητα με τη διεθνή, να γίνει τελικά γέφυρα επικοινωνίας των πολιτισμών. Τέτη Χατζηνικολάου “Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων και η Μουσειοπαιδαγωγική”, εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ “ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ” Αθήνα 2002, σελ. 106-107

Η μουσειοπαιδαγωγική μπορεί να αποτελέσει αυτή την γέφυρα, που είναι, άλλωστε, αναγκαία στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες του 21ου αιώνα…..”

Το Ελληνικό Τμήμα του I.C.O.M εμφανίζει και μια σημαντική εκδοτική δραστηριότητα, ενώ το Ενημερωτικό του Δελτίο, που εκδίδεται κάθε χρόνο και διανέμεται στα μέλη του, ενημερώνει για τις δραστηριότητες των ελληνικών μουσείων ενώ παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τη λειτουργία του Διεθνούς Οργανισμού, στην Ελλάδα ΠΟΠΗ ΖΑΧΟΥ- ΚΑΛΚΟΥΝΟΥ Μουσειοπαιδαγωγός Μέλος Δ.Σ Ελληνικού Τμήματος I.C.O.M ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1- Τέτη Χατζηνικολάου, Το ICOM και η Διεθνής Ημέρα Μουσείων, εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,

ένθετο Επτά Ημέρες, 18-5-1997 2- Γιώργος Κόκκινος, Ευγενία Αλεξάκη “ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ

ΑΓΩΓΗ” εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, Αθήνα 2002 3- “Μουσείο- Σχολείο”, 6ο Περιφερειακό Σεμινάριο Καβάλας, εκδ. ICOM, Ελληνικό Τμήμα Καβάλα 2002 4- “Σχολείο και πολιτιστική κληρονομιά. Η ελληνική εμπειρία” Πρακτικά Συνεδρίου της

Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής. Το παιδί και η Αισθητική Αγωγή(1996), Αθήνα 1998 5- Ίδρυση, Οργάνωση και Λειτουργία Εκπαιδευτικών Τμημάτων σε Μουσεία, ICOM, CECA 1988,

Πρακτικά