Hydrobiologia referat

download Hydrobiologia referat

of 16

Transcript of Hydrobiologia referat

Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku Biaej Inynieria rodowiska Rok: III Semestr V

BIOLOGICZNA OCENA JAKOCI WODY

Sabina Dziki

1

SPIS TREI 1. CHARAKTERYSTYKA CZYNNIKW RODOWISKA 1.1 ABIOTYCZNE 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 TLEN TEMPERATURA WIATO FOSFOR AZOT

1.1.5

1.2 BIOTYCZNE 1.2.1 1.2.2 NIEANTAGONISTYCZNE ANTAGONISTYCZNE

2. CHARAKTERYSTYKA BEZKRGOWCW MAKROZOBENTOSOWYCH 2.1 JTKI 2.2 CHRUCIKI 2.3 WIDELNICE 2.4 MUCHWKI 2.5 NICIENIE 2.6 SKPOSZCZETY 2.7 WODOPJKI 2.8 LIMAKI 2.9 CHRZSZCZE 2.10 PIJAWKI 3. ANALIZA JAKOCIOWA I ILOCIOWA POBANYCH PRBEK

3.1 INDEKS HARGALEFA3.2 INDEKS SHANNONA-WIENERA 4. INTERPRETACJA BIOLOGICZNA UZYSKANYCH WYNIKW 5. WYKAZ WYKORZYSTYWANEGO PIMIENICTWA

2

1. CHARAKTERYSTYKA CZYNNIKW SRODOWISKA 1.1 CZYNNIKI ABIOTYCZNETo oddziaywanie nieoywionych elementw rodowiska na organizmy. Abiotyczne skadniki rodowiska w gwnym stopniu ksztatuj biotop i wpywaj istotnie na zamieszkujce go roliny i zwierzta ktre musz na drodze ewolucji przystosowa si do nich. Gwatowne i silne zmiany czynnikw abiotycznych np. transgresja morska mog zahamowa rozwj dotychczas wystpujcych organizmw oraz zmieni struktur biocenozy.

1.1.1 TEMPERATURA 1.1.2 WIATO 1.1.3 TLEN 1.1.4 FOSFOR 1.2 CZYNNIKI BIOTYCZNECzynniki rodowiska regulujce rozmieszczenie i liczebno populacji rolin i zwierzt, powstajce w wyniku oddziaywania jednych organizmw na drugie poprzez: symbioz, pasoytnictwo, drapienictwo, kooperacj, konkurencj biologiczn wewntrzgatunkow i midzygatunkow, oddziaywania troficzne (sie troficzna, acuch pokarmowy), ycie spoeczne (spoeczne owady), zachowania socjalne (terytorializm), allelopati, czynniki chorobotwrcze i in. Do czynnikw biotycznych zalicza si rwnie dziaalno czowieka.

1.2.1 ODDZIAYWANIA NIEANTAGONISTYCZNEInterakcje w ktrych aden z osobnikw nie ponosi strat. Najczciej obie albo przynajmniej jedna ze stron oddziaywania czerpie z niego korzyci.

Mutualizm- oddziaywanie midzygatunkowe obustronnie korzystne i konieczne do prawidowego rozwoju, a dla jednej ze stron czasem niezbdne do ycia - gatunki A i B czerpi korzyci i rzadko istniej bez siebie nawzajem, w skrajnych przypadkach gatunek A musiaby zgin z braku gatunku B. Przykady mutualizmu: porosty- trwaa symbioza glonw z grzymami. Glon daje grzybom pokarm, a grzyby daj glonom wod i sole mineralne. mikoryza- wspycie rolin drzewiastych i grzybw bakterie z przeuwaczami trzmiel i koniczyna- trzmiel zapyla roliny a koniczyna daje nektar czowiek i bakteria- paeczka okrnicy : paeczka w jelicie grubym trawi witaminy B, C, K a czowiek zapewnie jej poywienie w postaci resztek pokarmowych

Protokooperacja - oddziaywanie midzygatunkowe, polegajce na wsppracy dwch populacji odnoszcych wzajemne korzyci, lecz mogcych y take samodzielnie. Protokooperacja jest rodzajem symbiozy przygodnej (nieprzymusowej). Czsto wystpuje okresowo. Przykad protokooperacji

zwizek jamochonw z krabami: na skorupach wielu krabw yj przytwierdzonerne jamochony. Uatwiaj one krabom maskowanie si, otrzymujc w zamian

3

niedojedzone resztki pokarmu kraba. Jednak ani krab, ani jamochon nie s absolutnie zalene od swego partnera.

Komensalizm oddziaywanie midzygatunkowe pozytywne. Polega na czerpaniu korzyci tylko przez osobnika jednego gatunku. Drugi osobnik innego gatunku nie odnosi korzyci ani strat. Najczciej gospodarz udostpnia komensalowi pokarm lub schronienie. Przykad komensalizmu :

ryba amphiprion chronica si w jamie gastralnej ukwiaa, hiena lub spkorzystajcy z resztek pokarmu zdobytego przez lwa.

Neutralizm to typ obojtnego wspycia jednej populacji wobec drugiej, kiedy organizmy yj w tym samym ekosystemie ale nie wchodz w bezporednie relacje. Np. sikorka i kaczka

1.2.2. ODDZIAYWANIA ANTAGONISTYCZNEInterakcje w ktrych przynajmniej jedna ze stron traci na rzecz drugiej, nale tu:

Konkurencja- interakcja midzypopulacyjna, w ktrej dwie populacje tego samego lub rnych gatunkw, zazwyczaj o podobnych wymaganiach rodowiskowych, rywalizuj o t sam nisz ekologiczn. Dochodzi do wspzawodnictwa o ograniczone zasoby rodowiska, np. o poywienie, miejsce do ycia. W wyniku tego oddziaywania obie populacje trac.

Pasoytnictwo- jest to wspycie dwch organizmw, w ktrej jeden czerpie korzyci ze wspycia, a drugi ponosi szkody. Wyrnia si: Pasoyty zewntrzne- pchy, komary, wszy, kleszcze pijawki. Pasoyty wewntrzne- tasiemce, glista ludzka, owsiki

Drapienictwo- jest to oddziaywanie osobnikw jednej populacji na inn. Drapienictwo polega na chwytaniu, zabijaniu i zjadaniu ofiary. Przystosowania zwierzt do takiego sposobu odywiania przejawiaj si posiadaniem ostrych pazurw, kw, a u ptakw mocnych, zakrzywionych dziobw. Zlokalizowanie ofiary uatwia doskonay wzrok i wch. Drapiec (drapienikiem) jest np. kot, wilk, orze.

Amensalizm- gdy populacja jednego gatunku hamuje rozwj drugiej populacji, pomimo e nie ma z tego adnych korzyci

2. CHARAKTERYSTYKA BEZKRGOWCW MAKROZOBENTOSOWYCH 2.1 JTKI EphemeropteraNiezwykle interesujcy rzd gromady owadw Insecta z podgromady Pterygota (owady uskrzydlone). Mimo, e postacie dorose posiadaj zdolno lotu czynnego to naleaoby je w zasadzie uzna za owady typowo wodne, gdy form dugo yjc jest larwa przebywajca w rodowisku wodnym.

4

Natomiast owady dojrzae yj najczciej kilka dni i maj tylko jedno zadanie doprowadzi do zoenia jaj. Dorose jtki odznaczaj si bardzo delikatn budow ciaa. Gowa okrga, ruchliwa z par dobrze rozwinitych oczu zoonych oraz trzema przyoczkami i krtkimi, wieloczonowymi czukami. Narzdy gbowe (typu gryzcego) silnie uwstecznione. Nie pobieraj adnego pokarmu. Przewd pokarmowy wypeniony powietrzem stanowi narzd aerostatyczny regulujcy ciar waciwy owada w trakcie lotu. Dorastaj od 2 do 40 mm dugoci ciaa w zalenoci od gatunku (samice zazwyczaj nieco wiksze od samcw). Odwok 10-czonowy zakoczony parzystymi wyrostkami rylcowymi i nici rodkow, ktra niekiedy zanika. Wyrostki s zwykle dwu -, trzykrotnie dusze od caego ciaa. Peni podczas lotu rol steru (stara i prymitywna cecha owadw). Okrywy ciaa stosunkowo mikkie sabo schitynizowane. Jtki posiadaj dwie pary trjktnych skrzyde rnej wielkoci o gstym, siateczkowanym uykowaniu. W stanie spoczynku uniesione s ku grze. Skrzyda drugiej pary bardzo mae, niekiedy zredukowane. Odna kroczne sabe, u samca przednia para wyduona suy do przytrzymywania samicy podczas lotu godowego. Jtki s owadami rozdzielnopciowymi, a formy hermafrodytyczne (obojnacze) nale do wyjtkw. Gody prezentuj si bardzo widowiskowo. W wirujcy, zmieniajcy co chwil kierunek i gony obok samcw, wykonujcych taniec godowy, wlatuj samice. W locie dochodzi do kopulacji trwajcej kilka sekund. Samce gin natychmiast po kopulacji. Natomiast samice yj nieco duej umieraj tu po zoeniu jaj. Po zapodnieniu samice zrzucaj jaja do wody lub skadaj je po zanurzeniu w wodzie odwoka, czasami jaja zostaj przyklejone do podwodnych czci rolin. Larwy yj w wodzie od kilku tygodni do dwch, trzech lat. Ciao zbudowane podobnie do osobnikw dojrzaych. Wyrniaj si stopami opatrzonymi jednym pazurkiem i skrzelotchawkami na bokach lub grzbiecie odwoka zakoczonymi trzema lub dwiema szczecinkami. Zawizki skrzyde tylnych (o ile wystpuj) znajduj si pod zawizkami skrzyde przednich. Larwy dobrze widz (due oczy i przyocza). Otwr gbowy z silnie wyksztaconymi narzdami gbowymi gryzcymi znajduje si na stronie brzusznej. Posiadaj silne nogi i rnej dugoci filamenty odwokowe. S zwykle detrytusofagami zjadaj rnego rodzaju czstki organiczne znajdowane na i w dnie. Bardzo nieliczne to drapienikami. Larwy dzieli si na cztery typy: grzebice, pezajce, pywajce i przyczepiajce si do podoa. Dorastajca nimfa linieje od 15 do 30 razy w cigu ycia. Owady opuszczaj wod jako uskrzydlone przedimago (subimago), ktre w cigu 24 godzin linieje przeobraajc si w posta dojrza (doskona imago). Zatem jtki jako jedyne obecnie yjce owady latajce maj dwa stadia uskrzydlone. Przechodz przeobraenie niezupene (hemimetabolia), czyli bez stadium poczwarki. Owady te zasadniczo dzieli si na 3 podrzdy i 23 rodziny. Znanych jest 2000 gatunkw. Kilkadziesit wystpuje w Europie rodkowej, w Polsce ok. 120 gatunkw. Stanowi najprymitywniejsz yjc grup owadw uskrzydlonych i wsplnie z wakami s zaliczane do grupy staroskrzydych (Paleoptera). Charakteryzujcej si brakiem moliwoci poziomego ukadania skrzyde na grzbiecie. Najstarsze kopalne znane z grnego karbonu, wikszo wspczenie yjcych z mezozoiku (jura, kreda). Dawniej jtki wystpoway powszechnie w rzekach Europy. Dzi albo wyginy, albo s na Czerwonych Listach gatunkw gincych i zagroonych. Bezporednimi zagroeniami dla wielu gatunkw owadw wodnych jest nie tylko zanieczyszczenie wody i pogorszenie jej parametrw fizykochemicznych. Rwnie istotny jest zanik naturalnych siedlisk. Nastpuje to przede wszystkim w wyniku regulacji hydrotechnicznych, co prowadzi do zmian ksztatu koryt rzecznych i zmian poziomu i przepywu wody. Prawie wszystkie jtki s bardzo wraliwe na zanieczyszczenia i rne zaburzenia rodowiska wodnego, dlatego s powszechnie wykorzystywane w biologicznych metodach oceny jakoci wody.

5

Rys1. Larwa jtki

2.2 CHRUCIKI TrichopteraPostacie dorose yj od kilku tygodni do kilku miesicy. Lot imagines trwa od wiosny do pnej jesieni, czasem przedua si rwnie na okres zimowy - zwaszcza u gatunkw grskich. U samic niektrych gatunkw wysokogrskich, aktywnych w zimie, skrzyda s zredukowane. Moe wystpowa diapauza. Niektre gatunki chroni si do jaski w okresie lata (np. Stenophylax). Gatunki z wd okresowych "czekaj", a do jesieni, aby zoy jaja (brak siedliska do ycia larw). Jaja skadane s pojedynczo lub w pakietach w galaretowatej osonce na rolinnoci nadwodnej, gaziach lub bezporednio do wody. Niektre samice schodz pod wod, aby tam zoy jaja, np. na kamieniach. Rozwj jaja zalenie od temperatury trwa od 2 do 4 tygodni. W rozwoju nie wystpuje nigdy diapauza jajowa. Diapauza, czyli okres spoczynkowy, moe zachodzi w rnych stadiach larwalnych, w stadium poczwarki lub imago. Jeeli jaja zoone zostay na rolinnoci nad wod, kaja lub wylgajce si larwy s spukiwane przez deszcz lub wylgajce si larwy spadaj wprost do wody. W stadium jaja moe czasem wystpowa diapauza (okresowe zwolnienie, zatrzymanie rozwoju, w oczekiwaniu na sprzyjajce warunki). Z jaj wylgaj si larwy pierwszego stadium, ktre mog czasowo przebywa w galaretowatej substancji pozostajcej z kadki jajowej. Rozwj trwa zazwyczaj jeden rok (jedno pokolenie w roku). Cykliczno rozwoju bardziej wyrane jest u gatunkw klimatu umiarkowanego. Uwarunkowane jest to niecigoci warunkw rodowiskowych. Niektre gatunki maj dwa pokolenia w roku (zwaszcza w ciepych jeziorach). Acykliczno rozwoju obserwowana bywa u gatunkw rdliskowych, czciowo take u gatunkw zasiedlajcych zimne wody, gdzie rozwj trwa moe dwa lata. Moe wystpowa diapauza w stadium larwy. Wylgajce si larwy maj wyduony ksztat, silnie sklerotyzowan gow i dobrze rozwinity aparat gbowy. Oddychaj za pomoc nitkowatych skrzelotchawek lub wymiana gazowa nastpuje poprzez ca powierzchni ciaa. Wikszo larw chrucikw buduje przenone domki. Wielko larw waha si od 2 do 40 mm, dugo domku dochodzi do 50-60 mm. Larwy i poczwarki zasiedlaj wszystkie typy wd rdldowych i niektre zalewy morskie. Tylko kilka gatunkw z rodziny Chathamiidae z Nowej Zelandii i Australii yje w rodowisku morskim - co jest niezwyke jak na owady. Poczwarki rwnie wystpuj w rodowisku wodnym, za wyjtkiem niektrych gatunkw. Larwy niektrych gatunkw yj w lenej cice (wtrny ldowy tryb ycia), niektre inne w starszych stadiach wychodz na ld do siedlisk wilgotnych. Dotyczy to niektrych gatunkw zasiedlajcych rda helokrenowe. Przepoczwarczenie nastpuj wic w rodowisku ldowym. Podobnie bywa w przypadku nielicznych gatunkw zasiedlajcych wody okresowe, kiedy przepoczwarczenie moe nastpowa poza rodowiskiem wodnym - w tym przypadku larwa nie opuszcza wody, lecz zbiornik wysycha. Larwy chrucikw s pospolite w wodach rdldowych i s jednym z liczniejszych elementw makrobentosu - nierzadko dominujcym, zarwno pod wzgldem liczby osobnikw jak i biomasy. Jeli nie liczy jeszcze liczniejszych muchwek (Diptera) - to s najwaniejszym elementem makrobentosu, zwaszcza w regionach neotropikalnych. Gatunki s zazwyczaj wraliwe na zanieczyszczenia wd i

6

dlatego bywaj wykorzystywane jako bioindykatory. Larwy buduj rnorodne konstrukcje (sieci owne, norki, przenone domki) wykorzystujc jedwabne nici, produkt gruczow wargowych. Stadia larwalne chrucikw reprezentuj rnorodne grupy troficzne oraz zrnicowane strategie ycia. Larwy s bardzo zrnicowane pod wzgldem ekologicznym. yj we wszystkich wodach sodkich rdldowych. Najbogatsza pod wzgldem ilociowym i jakociowym fauna chrucikw wystpuje w potokach, strumieniach i chodnych grskich rzekach. Mniej liczna fauna chrucikw zasiedla due rzeki i wody stojce, zwaszcza ciepe. Wiele gatunkw yje w wodach okresowych, nieliczne w torfowiskach. Larwy kilku gatunkw yj w wilgotnej cice (wtrny ldowy tryb ycia). W szczeglnych przypadkach rodowiskiem ycia jest cienka bonka wody (okoo 2 mm). Dotyczy to gatunkw yjcych w rdach, na obmywanych wod skaach i tropikalnych gatunkw yjcych w lesie deszczowym - na pniach drzew nieustannie ociekajcych wod. Wszystkie te przypadki s jednak wyjtkami potwierdzajcymi regu, e larwy Trichoptera yj w wodzie i prawie bez wyjtkw przydennie. Planktonowe i nektoniczne larwy chrucikw s nieznane, chocia niektre (Leptocerus, Triaenodes, Setodes) wraz z lekkimi domkami i przy pomocy swoich specjalnie zbudowanych odny pywnych s w stanie dobrze pywa. W rzekach widoczne jest strefowe rozmieszczenie larw, zarwno w profilu podunym - od rde do ujcia, jak i w profilu poprzecznym (rne gatunki preferuj inne siedliska). Wiele analiz pozwala na wyrnienie w jeziorze trzech gwnych stref istotnych dla rozmieszczenia chrucikw: 1. strefy najpytszego litoralu nie zaronitego, 2. strefy helofitw (najpytszy litoral zaronity przez rolinno wynurzon), 3. strefy rolinnoci elodeidowej (strefy gbszego litoralu). W jeziorach wyrniono te trzy grupy ekologiczne chrucikw:

1. limnebionty (gatunki jeziorne, wycznie lub gwnie wystpujce w jeziorach),, 2. limnefile (gatunki jeziorolubne, czsto i licznie wystpujce w jeziorach),, 3. limnekseny (gatunki przypadkowe w jeziorach).Larwy chrucikw reprezentuj niemale wszystkie konsumenckie formy odywiania si. S wrd nich:

drapiecy (Rhyacophilidae, Polycentropodidae) detrytusofagi (Philopotamidae, Limnephilidae) fitofagi (Hydroptilidae, Leptoceridae) gatunki wszystkoerne (Limnephilidae, Phryganeidae, Mollanidae). Niektre s wyspecjalizowanymi glonojadami (Hydropilidae) lub ywi si gbkami (Leptoceridae: Ceraclea).

Pod wzgldem funkcjonalnym mona wyrni aktywnych drapiecw ("napadaczy"), zbieraczy, filtratorw, "wysysaczy-glonopijcw", rozdrabniaczy.

7

Rys.2 Larwa z rodziny Phryganeidae w osonce

2.3 WIDELNICE PlecopteraObejmuje 2000 gatunkw. Zasiedlaj gwnie strefy klimatu umiarkowanego. W rodkowej Europie yje ponad 100 gatunkw. Zamieszkuj piaszczyste i kamieniste brzegi rzek i strumieni. Rzadko lataj, najczciej pezaj po kamieniach i rolinach. Niektre aktywne s dopiero po zmierzchu. Dorose owady maj ciao spaszczone grzbieto-brzusznie, wyduone i mikkie. Gowa jest do dua i paska, czuki wieloczonowe, nitkowate. Skrzyda s boniaste i w stanie spoczynku le na odwoku. S to owady okoo kilku mm dugoci, sabo lataj, odywiaj si mchem, glonami albo w ogle nie pobieraj pokarmu. yj krtko, do kilku dni. Jaja skadaj do wody. Rozwj w wodzie i przeobraanie larw (przeobraenie jest niezupene) trwa dugo od jednego roku do trzech lat, larwy s troch podobne do dorosych osobnikw. Wikszo larw widelnic rozdrabnia gruboczsteczkow materi organiczn, cz ywi si detrytusem, s te drapiene larwy widelnic. Oddychaj ca powierzchni ciaa lub zebranymi w pki skrzelotchawkami (znajdujcymi si w rnych miejscach: u nasady dolnej wargi, tuowia lub odwoka). Larwy widelnic s wraliwe na zanieczyszczenia i bardzo wymagajce pod wzgldem zawartoci tleniu w wodzie. Wiele gatunkw jest zagroonych wyginiciem w zwizku z pogarszajcym si stanem siedlisk wodnych. Najbardziej pospolita, wystpujca we wszystkich wodach, jest nieszczeta Nemoura sp. Dorosy owad jest brzowy, dugo ciaa dochodzi do 10 mm. Larwy s krpej budowy, o dugoci 6 9 mm, tylne odna wycignite s do tyu, sigaj poza koniec odwoka. Zawizki skrzyde ustawione s skonie w stosunku do osi ciaa. Odywiaj si detrytusem. Nieszczeta i inne gatunki z tej rodziny s jedynymi przedstawicielami widelnic wystpujcymi na rolinach w strefie przybrzenej jezior. w wodach pyncych moemy spotka larwy Leuctra sp. Maj ciao wysmuke, dugoci 58 cm, tawego koloru. Pochewki skrzydowe s rwnolege do ciaa. Odywiaj si detrytusem.

8

Rys 3. Larwa widelnic

2.4 MUCHWKI DipteraNalece tu owady nie wyrzdzaj wikszych szkd w lesie. Ich znaczenie polega na tym, e naley tu szereg gatunkw pasoytniczych, regulujcych liczebno szkodliwych owadw. S to owady wszdobylskie, bardzo zrnicowane ekologicznie, czsto wymagajce w stadium larwy rodowisk pynnych lub ppynnych. Larwy mona spotka w: cice, pniakach (owikowate , leniowate, komarnicowate, dziewierkowate, kobylinkowate), w padlinie, w kale zwierzt, w kauach (komarowate), na grzybach (bedliszkowate), na rolinach : minuj licie , zjadaj nasiona i owoce, eruj w korze lub drewnie (pryszczarkowate, trawiszkowate, mietki), pasoytuj na ssakach (gzowate, gzikowate), na owadach (rczycowate). Wystpuj te formy drapiene : bzygowate (mszyce), niektre lepaki (limaki, larwy owadw, ddownice), owikowate (owady). Formy dorose przebywaj na kwiatach, liciach, pniach drzew z wyciekajcym sokiem, na glebie, nad zbiornikami wodnymi. Bior udzia w zapylaniu rolin i przenoszeniu wielu chorb. Jedna para boniastych skrzyde, druga zredukowana do kolbkowatych tworw - tzw. przezmianek penicych rol zmysu rwnowagi podczas lotu. Aparat gbowy lico-sscy lub kujco-sscy. Oczy due, ciao i gowa pokryte licznymi szczecinkami. Stopy 3-5 - czonowe zakoczone 2 pazurkami i przylg. Przeobraenie zupene. Rozmnaanie: jajorodnie, yworodnie, hermafrodytyzm, pedogeneza, partenogeneza. Larwy beznogie, czasami bezgowe. Poczwarki: typu wolnego, zamknita, a u wyszych muchwek poczwarka wolna zamknita w bobwce.

Rys.4 Bk

9

2.5 NICIENIE NematodaZamieszkuj rodowisko wodne, ale rwnie gleb. Wikszo z nich jest pasoytami zwierzt i rolin. S Silnie wyduone, o zrnicowanych wymiarach. W wikszoci s to organizmy niewielkie, osigajce dugo od 0,3 mm do mniej ni 10 cm, niektre osigaj okoo 1,2m, a jeden z gatunkw osiga 8 m dugoci ciaa. Zewntrzn powok ciaa stanowi wr powokowo-miniowy skadajcy si z oskrka, nabonka i pojedynczej warstwy mini.

Oskrek (zwany kutikul) stanowi warstw ochronn, przepuszcza jedynie wod i gazy, zbudowany jest on z substancji biakowej. Dziki niemu nicienie s bardzo odporne na trucizny i niekorzystne warunki rodowiska. Nabonek (zwany hypoderm) ley pod oskrkiem, jego budowa jest zalena od wielkoci nicieni, tworzy on zgrubienia zwane wakami hyperdermalnymi, biegnce wzdu ciaa. Warstwa miniowa- zbudowana jest z mini podunych. Nie ma tu mini poprzecznych, jakie spotykamy u wirkw. Jam ciaa wypenia pyn surowiczy, ktry zapewnia zwierzciu sprysto, zastpuje on rwnie ukad krenia rozprowadzajc substancje odywcze.

Nicienie posiadaj szkielet hydrostatyczny. Ukad pokarmowy ma posta przewodu. Dzieli si on na trzy odcinki: przedni (pocztkowy) i tylny (kocowy) - pochodzenia ektodermalnego, oraz rodkowy pochodzenia endodermalnego. Rozpoczynaj si otworem gbowym, ktry prowadzi do gardzieli czcej si z jelitem, a koczy otworem odbytowym. U niektrych gatunkw moe doj do redukcji otworu odbytowego, a nawet jelita rodkowego. Nicienie nie posiadaj ukadu oddechowego, a wymian gazow prowadz ca powierzchni ciaa. Pasoyty potrafi oddycha beztlenowo. Ukad krenia nie zosta wyspecjalizowany, substancje odywcze rozprowadzane s po organizmie przez pyn surowiczy. Ukad nerwowy skada si z piercienia okoogardzielowego (obrczki okoogardzielowej), w skad ktrego wchodzi 5 zwojw nerwowych, i z pni nerwowych (pnia brzusznego i pnia grzbietowego), poczonych spoidami poprzecznymi. Ukad wydalniczy jest przeksztaconym (przystosowanym do usuwania pynnych metabolitw) ukadem protonefrydialnym. Niekiedy zwany ukadem H. Zbudowany z 2 przewodw, ktre maj wsplne ujcie. Narzdem zmysw s amfidie Wikszo nicieni jest rozdzielnopciowa, u niektrych wystpuje wyrany dymorfiz pciowy. Wikszo z nich jest jajorodna (jajoyworodny jest wosie krty), a rozwj dzieli si na kilka stadiw.

2.6 SKPOSZCZETY OligochaetaGrupa okoo 5000 gatunkw piercienic o wyranie segmentowanym, wyduonym ciele pozbawionym parapodiw i bez przydatkw na gowowym odcinku ciaa, z nielicznymi i prostymi, chitynowymi szczecinami, tradycyjnie klasyfikowana jako podgromada siodekowcw (Clitellata).

10

Ewolucyjnie wywodzone s od morskich wieloszczetw. Wikszo gatunkw zamieszkuje rodowiska ldowe i sodkowodne, ale s te takie, ktre yj w wodach sonawych i sonych. ywi si martw materi organiczn, mikroorganizmami i czstkami ywych rolin. Niektre s drapienikami, komensalami lub pasoytami. Wikszo gatunkw odgrywa znaczc rol w ksztatowaniu waciwej struktury gleby lub w procesach samooczyszczania si wd.

2.7 WODOPJKI HydracarinaJest to zwyczajowa nazwa roztoczy (Acari) zamieszkujcych rodowiska wodne. Podobnie jak powszechnie stosowana w hydrobiologii ich nazwa aciska Hydracarina (z aciny wodne roztocze) nie jest to nazwa taksonu, a nazwa grupy organizmw wydzielanej na podstawie kryteriw ekologicznych. Przedstawiciele 5 grup roztoczy: Hydrachnellae, Halacaridae, Oribatida, Acaridida i Mesostigmata niezalenie zasiedlili rodowiska sodkowodne, zwaszcza przybrzen stref pytkich zbiornikw wodnych. Na wiecie jest okoo 5000 gatunkw roztoczy, przedstawicieli okoo 300 rodzajw i podrodzajw w obrbie okoo 100 rodzin i podrodzin zaliczanych jest tradycyjnie do wodopjek. W Polsce wystpuje ponad 400 gatunkw z 27 rodzin, wikszo to przedstawiciele rzdu Prostigmata pospolite i liczne. Larwy wodopjek, opatrzone najczciej 3 parami odny to z reguy pasoyty wodnych owadw. Dorose wodopjki to z reguy zwierzta o ciele kilkumilimetrowej dugoci, jaskrawo ubarwione (czerwone, zielone), zaopatrzone w 4 pary odny, aktywnie pywajce i drapiene poluj zwaszcza na zooplankton oraz jaja i mae larwy owadw. Oddychaj tlenem rozpuszczonym w wodzie, ktry przenika przez powoki ciaa.

Rys 5. Wodopjki na rdestnicy

2.8 LIMAKI GastropodaS to bezkrgowce z gromady zaliczanej do typu miczakw, najliczniejszej i cechujcej si najwikszym zrnicowaniem. limaki opanoway zarwno morza i wody sodkie, jak i rodowisko ldowe. Cechuj si asymetryczn budow ciaa (w toku procesu rozwojowego nastpuje obrt skorupy larwy o 180), dzielcego si na: gow, wyranie wyodrbnion, na ktrej znajduje si jedna lub dwie pary czukw oraz para oczu i otwr gbowy od strony brzusznej, nog o paskiej podeszwie, ktra u pewnych morskich gatunkw jest przeksztacona w rodzaj petw sucych do pywania, oraz dugi worek trzewiowy, w ktrym znajduj si wszystkie narzdy wewntrzne, pokryty paszczem wytwarzajcym muszl. Poruszaj si z prdkoci 50 m/godz.

11

Narzdami zmysw limakw s: statocysty, umieszczone w nodze osfradia, stanowice narzdy zmysu chemicznego, gwnie wchu, komrki czuciowe rozmieszczone na caej powierzchni ciaa, gwnie na czukach, oraz oczy o niewielkiej zdolnoci widzenia, reagujce na natenie wiata i rozrniajce kontury z maej odlegoci. Zapodnienie wewntrzne, s wrd limakw formy obupciowe i rozdzielnopciowe, wikszo skada jaja w otoczce, u gatunkw ldowych wysyconej solami wapnia. Nieliczne gatunki s jajoyworodne. Rozwj limakw, poza jajoyworodnymi i wikszoci pucodysznych, przebiega ze stadium larwalnym (tzw. weliger). limaki s gwnie rolinoerne, ale te drapiene i pasoytujce. Dziel si na trzy podgromady: przodoskrzelne, pucodyszne i tyoskrzelne. Najbardziej znanymi przedstawicielami przodoskrzelnych s m.in.: porcelanki, stoek, rozkolcowate, ywordka.

Rys 6. limak winniczek

2.9 CHRZSZCZE ColeopteraNajliczniejszy rzd, obejmujcy ok. 450 tysiecy wspczesnie opisanych gatunkw, z tego w Polsce stwierdzono wystpowanie ponad 6 tysicy. Najstarsze chrzszcze znane s z dolnego permu. Byy to gwnie formy drapiene i rozwijajce si w drewnie, swym wygldem nie odbiegay od form wspczesnych. Wczeniejsze grupy, zw. Protocoloptera, uwaa si za formy przejciowe miedzy chrzszczami waciwymi a rzdem Megaloptera, z ktrym chrzszcze wydaj si najbliej spokrewnione. Wyrnia si cztery podrzdy: Archostemata, Adephaga- drapiene, Myxophaga i Polyphaga - wieloerne,

a w ich ramach 130 rodzin rozmieszczonych na wszystkich kontynentach. Chrzszcze s zrnicowane pod wzgldem wielkoci od 0,3 mm (niektre gatunki z rodzimy Ptilidae) do 200 mm (np. poudniowoamerykaski tytan, Titanus giganteus, na zdjciu). Charakteryzuje je zwarta budowa ciaa: ubarwienie bardzo zmienne, niekiedy jednolicie czarne lub brunatne, czsto metalicznie niebieskawe lub zielonkawe (np. tcznik liszkarz), jaskrawo czerwone z kontrastowym wzorem (np. biedronka siedmiokropkowa, lub niekiedy cakowicie biae. Okrywy ciaa zwykle silnie zesklerotyzowane i twarde, niekiedy ciao ulega wtrnej desklerotyzacji, przybierajc posta larwoksztatn (np. samice wietlikowatych), bd staje si mikkie, czsto o znieksztaconych pokrywach. Chrzszcze wystpuj we wszystkich rodowiskach ldowych i sodkowodnych na caej kuli ziemskiej (oprcz Antarktydy), ywi si m.in. bezkrgowcami (np. skoczogonkami, skaposzczetami), larwami i postaciami dojrzaymi innych owadw, na ktre poluj. Padlina zwierzt stanowi rodowisko rozwoju larw skrnikowatych, grabarzy i m. omarlicowatych, grzyby i luzowce stanowi pokarm larw i postaci

12

dojrzaych wielu drobnych grup chrzszczy, np. yszczynkowatych, ywymi lub martwymi rolinami odywiaj si np. stonkowate, kzkowate lub strkowcowate, stanowic wielokrotnie powane zagroenie dla upraw rolnych (stonka ziemniaczana, pcheki ziemne, sodyszek rzepakowy, strkowce) i lenych. Chrzszcze z uwagi na swoj rnorodno i ogromn nieraz liczebno stanowi wany element wszystkich biocenoz ldowych i sodkowodnych.

2.10 PIJAWKI HirudineaS to gatunki zaopatrzone w jedn lub dwie przyssawki. Prowadz pasoytniczy lub drapieny tryb ycia. S blisko spokrewnione ze skposzczetami, maj z nimi wiele cech wsplnych i wczane s z nimi do siodekowcw (Clitellata). Wikszo pijawek to zwierzta wodne lub amfibiotyczne, gatunki ldowe nale do rzadkoci. Pijawki maj ciao wyduone, kurczliwe, wyranie segmentowane, obe lub spaszczone grzbietobrzusznie, dugoci od kilku milimetrw do ponad 30 cm, zwajce si ku kocom, zakoczone jedn lub dwiema przyssawkami. Skada si z 34 metamerw, w tym prostomium i 33 sabo odgraniczone od siebie segmenty. Od zewntrz segmenty s wtrnie podzielone na 214 piercieni nierzadko maskujcych poczenia segmentw. Odcinek gowowy tworzy prostomium (pat przedgbowy) i 4 segmenty. Na jego wierzchniej stronie znajduj si oczy (110 par) o rnej, w zalenoci od gatunku, wielkoci, ksztacie i rozmieszczeniu. U niektrych gatunkw oczy nie wystpuj. Przyssawki, wbrew powszechnej opinii, nie su do wysysania pynw ofiary. W przedniej przyssawce pijawki znajduje si otwr gbowy. Do ssania pijawki uywaj silnie uminionej gardzieli i przeyku. Przyssawki su pijawkom do przytwierdzenia si do podoa, a gatunkom krwiopijnym wycznie do wbicia si pod skr ofiary. W ubarwieniu ciaa dominuj odcienie brzu i zieleni z domieszk czerni. Wiele wodnych i ldowych gatunkw zwierzt ywi si pijawkami. Nale do nich inne pijawki, raki, niektre gatunki owadw wodnych i ich larwy, ryby, ptaki wodne, a take niektre gatunki ssakw. Gatunki krwiopijne s nosicielami chorobotwrczych wirusw oraz pasoytw krwi. Pijawki pasoytujce na rybach wyrzdzaj szkody w hodowli ryb. Osabiajc swoich ywicieli czyni ich bardziej podatnymi na zakaenia. Wysysajc nadmiernie krew modych ryb mog je nawet doprowadzi do mierci. Podobnie wyglda wpyw pijawek na hodowle kaczek.

3. ANALIZA JAKOCIOWA I ILOCIOWA POBRANYCH PRBEK

13

Oznaczone taksonyPlecoptera Ephemeroptera Trichoptera Diptera Nematoda Oligochaeta Hydracarina Gastropoda Coleoptera Hirudinea

Nazwa polskaWidelnice Jtki Chruciki Muchwki Nicienie Skposzczety Wodopjki limaki Chrzszcze Pijawki

Liczba osobnikw w przeliczeniu na 1 m235 66 47 12 64 14 144 21 0 0

Liczba rodzin wyrnionych wrd oznaczanych taksonw

10

Nasonecznienie Temperatura rednia prdko prdu wody Podoe Charakter zlewni

2 10 C 0,33 m/s K+P+Z L+R+M

3.1. INDEKS MARGALEFA

d=gdzie: S-liczba taksonw, S=10

S log N

N- cakowita liczba osobnikw N=35+66+47+12+64+14+144+21+0+0=403

d=

10 = 3,84 III klasa jakoci wody log 403

3.2. INDEKS SHANNONA- WIENERA

14

H = gdzie: H- oglne zrnicowanie N- oglna liczebno organizmw w prbie Ni liczebno danej rodziny

Ni Ni 3,322 log N N

H1 = H2 = H3 = H4 = H5 = H6 = H7 = H8 = H9 = 0

35 35 3,322 log = 0,31 403 403 66 66 3,322 log = 0,43 403 403 47 47 3,322 log = 0,36 403 403 12 12 3,322 log = 0,15 403 403 64 64 3,322 log = 0,42 403 403 14 14 3,322 log = 0,17 403 403 144 144 3,322 log = 0,53 403 403 21 21 3,322 log = 0,22 403 403

H 10 = 0

H

110

= 2,59 due zrnicowanie biologiczne

4. INTERPRETACJA BIOLOGICZNA UZYSKANYCH WYNIKW

15

Z uzyskanych wynikw, mona stwierdzi, e pobrana woda klasyfikuj si w III klasie jakoci wd, a co za tym idzie mona okreli j jako niezbyt dobr. Uzyskanie tak niskiej klasy moe by spowodowana du liczb wodopjek. Podoe zlewni: kamienisto-piaszczysto-wirowe jest rednim podoem, ktre mogo mie wpyw na tak jako wody. Nastpnie charakter zlewni, ktry jest lesisto-rolniczo-komunalny, moe nie mie znaczcego wpywu na jako wody, zakadajc, e pobr wody nie nastpowa w miejscu zrzutu ciekw. Kolejne parametry: niskie nasonecznienie 2,rednia temperatura 10 C, oraz redni przepyw 0,33 m3/s. Za pomoc indeksu Shannona-Wienera obliczyam, e pobrana prba ma due zrnicowanie biologiczne

5.WYKAZ WYKORZYSTYWANEGO PIMIENICTWAZ. Kajak Hydrobiologia. Limnologia. Ekosystemy wd rdldowych wyd. PWN, Warszawa 1998 www.robale.pl/

16