HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷...

80
HUMAN RIGHTS WATCH

Transcript of HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷...

Page 1: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

H U M A N

R I G H T S

W A T C H

Page 2: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریدادوه كورتی و مكھ عێراق لھ كانی داعشلێپرسراوێتی بۆ تاوانھ

Page 3: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

بۆ پارێزراوه كۆپیكردنیمافی ۲۰۱۷كۆپی ھیومان ڕایتس ۆوچ

مریكا چاپكراوهكانی ئھكگرتووهیھ تھوویالیھ لھ ISBN: 978-1-6231-35553

فاێڵ جیمێنزن ڕهالیھرگ لھدیزاینی بھ

وهلێكۆڵینھ چڕوپڕی زۆربھ. جیھان ریرتاسھسھلھ كاتده ڵكخھ كانیمافھ لھ رگریبھ ۆوچ یتسڕا ھیومان بۆ �تدارانسھده رسھ ینھخھده فشار و ینكھده ئاشكرا گشتی ڕای بۆ كانڕاستیھ و ینكھده كانپێشێلكاریھ لھ

خۆیھربھسھ تیوڵھنێوده ڕێكخراوێكی ۆوچ ڕایتس نھیوما. ریروهدادپھ دیھێنانیوه و كانمافھ لھ ڕێزگرتن تیبابھ پێشخستنی و كانمرۆڤھ تیرامھكھ لھ ڕێزگرتن بۆ كاتكارده چاالك كییھوهجو�نھ لھ شێكبھ كوه

. مووانھھ بۆ مرۆڤ كانیمافھ

تی جیھان و ئۆفیسی لھوو� ٤۰ زیاتر لھ ستافی لھ كھ تیھوڵھھیومان ڕایتس ۆوچ ڕێكخراوێكی نێودهن و لۆس ئانجلس و ندهۆھانسبێرگ و لھگۆماو یۆوجنێف و شیكاگیروت و برۆكسل و ردام و بھمستھئھ

زورك مۆسكۆو نایرۆبی و پاریس و سانفرانسیسكۆو سیدنی و تۆكیۆو تۆرانتۆو تونس و واشنتن دی. سی و . یھھھ

http://www.hrw.org :مان بكھكھڕهردانی ماڵپھسھ ھبۆ زانیاری زیاتر، تكای

Page 4: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ISBN: 978-1-6231-35553 ۲۰۱۷نوونی دووەم کا

ریدادوه وكورتی مكھ عێراق لھ داعش كانیتاوانھ بۆ راوێتیلێپرس

1 ..................................................................................................................................... كورتھ

2 ........................................................................................................................ ییتارهسھ یوهنھۆڵیكێل 2 ............................................................................................................................. كانندانھیز یوشهڕ

2 .................................................................................................................................. ییاسای یكارڕێ 5 .......................................................................................................................... داھاتوو یكاننگاوهھھ

9 ......................................................................................................................................دۆتیم 10 ................................................................................................................ نھیشێ: پمكھھی یشبھ

13 ....................................................................................................................... كانھیرلكاێشێپ یمارۆت

19 ..................................... داعش یكدارانچھ و نگرانھیال و ندامانئھ یدژلھ ییاسای یكارڕێ: مدووه یشبھ 22 ............................................................................................ كردنیندانیز و ركردنیستگده لھ یوهڕادهیز

26 ........................................................................................ راقداێع یدادگاكان لھ کانیھرھدادگ یھوكورت مكھ 39 ......................................................................................... یزانێخ یردانسھ و یاسای یرزهڕێپا یبوونھن

41 .................................................................................................. نڵمندا كھ داعش یكراوانھێگومانل وئھ 47 ........................................................................................................... انیندانیز ڵگھلھ خراپ یھڵمامھ 50 ........................................................................................................................... داندارهێسلھ یسزا

51 ............................................................................................................... انیقوربان یشداربھ یبووننھ 54 ............................................................................................. كانھیدیزھی دژبھ یتاوان لھ ییاسای یكارڕێ 59 .............................................................................................................................. وهبووكردنھرهقھ

66 ............. داعشدا ینگجھ لھ كوردستان یمێروھھ راقێع یكانزهێھ یلكارێشێپ یشكردنۆرامفھ: مھێیس یشبھ

69 ........................................................................................................................... كانازهیشنێپ 69 ................................................................................................................................. یكات یردادوه

70 ..................................................................................................ندكردنبھ و ركردنیستگده ووهنھۆڵیكێل

Page 5: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ
Page 6: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

1

كورتھ

شھپشتگیری ھاوبھ )، بھKRGرێمی كوردستان (ھھتی عێراقی وكانی حكومھكدارهچھ ھێزه یاندانكھربازیھسھ تھڵمھی ھھكۆتای ، لھوهمریكاو ئێرانیشھكانی ئھكگرتووهیھ تھوویالیھ كانیان بھتیھوڵھنێوده

تی عێراقی و انی حكومھكدا، ھێزهتھڵمھھھم عێراق. لھ داعش) لھ ناسراو بھتی ئیسالمی (وڵھدژی ده لھ ستگیركردووهكدارانی داعش دهندام و چھئھ زاران گومانلێكراویان لھھھ رێمی كوردستان بھتی ھھحكومھ

ن.دان منداڵیش ھھسھ یاندا بھنێو لھ كھ

ژهدادگا د رێمی كوردستان پشت بھتی ھھتی عێراقی و حكومھری حكومھسیستمی دادوه لھ كھریھھھ داعش یموو گوومانلێكراوانھم ھھئھ ی دادگاییكردنیپرۆسھ خێراییستن تا بھبھكانی خۆیان دهتیرۆریھ

، ننجام بدهئھتیرۆر پێی یاساكانی دژهبھ وهكرێتھڕوویان دهڕووبھ نایتھتۆمھو مای ئھر بنھسھلھبێ و بھ ناو داعش ندام بوون لھئھ تیتۆمھمای نھر بسھت لھتایبھكی و زۆرجاریش بھرهكی سھیھشێوهبھت دان ویھولھئھ ن بھنادهوڵێك و ھیچ ھھكانی دژیان ھتتۆمھ یورهگھ ك لھھیچ جیاكاریھ چاوكردنیڕهتیرۆری دادگای دژه رێكی عێراقی لھدادوه. كانورهگھ تاوانھدژی كان لھیاساییھ ری ڕێكارهبھگرتنھبھموسڵ، ووتی، كراوی داعش لھستگیرندامانی دهئھ بۆ دادگایكردنی �تی پێدراوهسھده كھوا ینھرێزگای نھپا یگومانلێكراوی داعش ٥٥۰۰ كردنیی دادگاییپرۆسھ ییكھ، دادگا۲۰۱۷مانگی شوبات تا كۆتایی ئابی لھ .نسزا دراو یانسكھ ۲۰۰ مالنی كھ یھو ژمارهو لھهنجام داوئھ

و دادگاكانی عێراق لھ سكھ ۷،۳۷٤ م النی كھوه ۲۰۱٤ساڵی لھ کھ ھیومان ڕایتس ۆوچ ئاگاداره سێداره یسیان لھكھ ۹۲ شیھم ژمارهلھ یان سزادراون و كراونرێمی كوردستاندا دادگایی تی ھھحكومھك ی وهسانھو كھموو ئھی ھھرهژما كۆی لھ مھشێكی كھبھ مھئھ كھ زانێشده كھڕێكخراوه. دراون

. ستگیر كراونگومانلێكراوی داعش ده

ری ڕێكارهبھگرتنھی پرۆسھ ستگیركردن وده و وهلێكۆڵینھ بایھخ دەدات بھ شیوازی م ڕاپۆرتھئھتی موكوركھ كھڕاپۆرتھ دا، م قوناغانھك لھریھھھلھ. عێراق گومانلێكراوانی داعش لھدژی كان لھیاساییھ

نگرو ندام و الیھئھ وایدادگایكردنێكی ڕه لھ كانوڵھھۆی الوازكردنی ھھنھبده كھكات ده دیبھجددی یاسای . داعش كدارانیچھ

لھستراتیژێكی نیشتمانی كھ وێكھردهدا دهی ھیومان ڕایتس ۆوچكھوهتوێژینھ لھمووی گرنگتر، ھھلھ

پرسیاربوون ناو داعش بھلھ یوانھوای ئھڕه دادگایكردنێكی دڵنیایی بدات لھ تێیدا كھ نیھ كاندایاساییھ ڕێكارهو دروستكردنی تۆمارێكی كی پڕ مانای قوربانیانشداریھبھیان كان ورهگریس و گھنھ تاوانھنجامدانی ئھ لھ

ی وانھئھموو رفراوانی ھھیكردن و سزادانی بھمان كاتدا، دادگاھھ لھ. م تاوانانھل بۆ ئھسھری تێروتھدادوهھۆی بێتھده ،بووبێتھھ وهكھگرووپھ میشیان بھكی كھندییھوهیھچی پھرگھنگری داعش بوون، ئھالیھ

خنكان و گیرانیو داھاتوودا لھ تی�یھكی كۆمھیھوهر ئاشتبوونھم ھھردهبھست لھربھبھدروستكردنی . یان ساڵی داھاتووكانی عێراق بۆ دهندیخانھبھدادگاو

Page 7: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 2

تاییرهی سھوهلێكۆڵینھی وانھئھ بۆ داكانتاییھرهسھ وهلێكۆڵینھ لھكان یاساییھ كسانی مافھیھی ربارهرانی دهنیگھ كھڕاپۆرتھ

تی ووپای عێراقی و حكومھكانی ئاسایش و سن ھێزهالیھلھ �تی داعشیان جێھێشتووهسھكانی ژێر دهشوێنھو ناڕوونی كان زانیاریھتایبھتمھندێتی لھ رانھایتس ۆوچ نیگھھیومان ڕ. ڕووخاتھده رێمی كوردستانھھ

بھ پشتبھستن بھستنیشانكردنی گومانلێكراوانی داعش، ده تباركردن وتۆمھ كارھێنراون لھبھ كھ كھپرۆسھھیچ بێ بوونی بھ ڵگھندامانی كۆمھن ئھالیھلھ بۆ ڕاكێشان نجھو پھ تباركردنیان تۆمھ انلیستی داواكراو

و كوڕو ئھبھ ھھڵھی ستگیركردنی ستنیشانكردن و دهده ببێتھ ھۆی یكھنجامھرهده نگھڕهكی زیاتر،ھیڵگھبھندێك ھھ، ماندا نیشان دراوهكھوهتوێژینھ ك لھوه. بووهنھ وهداعشھ ندیان بھیوهڕاستیدا پھ لھ كھ یپیاوانھ

ند چھ ستیان بۆ ڕاكێشراوهده كانداتاییھرهسھ وهلێكۆڵینھ ك گومانلێكراوی داعش لھوه ڵھھھ بھی وانھلھ .ر بردووهسھبھ كانریھدادوه وهكۆڵینھلێكاتی لھڵ كۆمھ زیندانی بھ گێكیان لھمان

كانزیندانھ وشیڕهمان كھوهتوێژینھ. یھی زۆریان ھھڵ زیندانیان كێشھگھیش لھكانوهلێكۆڵینھ یپرۆسھكان و زیندانھ شی ناوكھ

تدا لھندێك حاڵھھھ باڵغ و لھرهزیندانی قھ رپرسانی عێراقی گومانلێكراوانی داعشیان لھبھ دات كھنیشانی ده مافھڕێکخراو كی یھشێوهبھو وهكردۆتھكان جیانھورهگھ لھ مندا�نیان؛ ندكردووهدا بھۆخی نامرۆییانھدبارو

ك ش وهاریانھو پێشێلكلھ. پێشێل كردووه كی یاسایی عادیالنھیھپرۆسھراركردنی رقھبھ لھ كانیانیاساییھكاتژمێردا ۲٤ی ماوه ستگیركراو لھبێت دهده كھ یاسای عێراقیدا ھاتووه لھ ییھو بڕگھپشتگوێخستنی ئھ

كانیان خێزانھ ر بدرێ وبوونی پارێزهئاماده بھ ڕێگھدا وهكاتی لێكۆڵینھلھو رم دادوهردهبھ بھێنرێتھ جگھ. بێتھھ كانیانندامانی خێزانھڵ ئھگھلھ ندیانیوهپھ نیان پێبدهستگیركردنیان و ڕێگھده ھل وهنھئاگاداركھ

دانپێنان بھ ن بھناچاریان بكھ دراون تانجھشكھئھ ووتیان ستگیركراوانی دهكی زۆریھ، ژمارهشوهلھ، ووتیان، سھبارەت بھم تۆمھتانھ كرا رپرسانی عێراقیبھكاتێك پرسیار لھ . ناو داعش ندام بوون لھئھبھ

نجامدانی ی ئھربارهڕوو دهخستھكیان نھیھڵگھ�م ھیچ بھبھ ،كردووه وهیھوبارهیان لھوهلێكۆڵینھ . م جۆرهكی لھیھوهلێكۆڵینھ

یاسایی ڕێكاری

كی یھمارهژ گرووپھ مئھ. تی عێراق دروستكردوڵھر دهی بۆسھورهمنی گھترسی ئھكانی داعش مھكاره یتر كاری تاوانكاری وھھروەھا، نیدهرفراوان ھێرشی بھ ئھنجام گھیاند؛ لھوانھش لھ دژی ھاوڵتیانی مھبھ ڕاستن لھرێمی كوردستان تی ھھرپرسانی عێراقی و حكومھبھ. ئھنجامداوە ری وو�ترتاسھسھلھ

ئاسایشی رگریكردن لھبھپێناو لھ م تاوانانھرانی ئھنجام دهدژی ئھری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھك یھژماره م ڕاپۆرتھ�م، ئھبھ. انربانیری بۆ قوروهدادپھراركردنی رقھبھ لھو دڵنیابوون ھاوو�تیانیان

ڕوو.خاتھده نگرانی داعشكداران و الیھدژی چھ لھ كانھیاسایی ی ڕێكارهپرۆسھ لھ موكورتیكھ

نیشتمانی ستراتیژێكی بوونینھو نیھ دژی داعش كان لھیاساییھ ڕێكاره یپرۆسھ ھیچ ستراتیژێكی نیشتمانی لھوێكھردهدا دهكھڕاپۆرتھ ھل

یو تاوانانھودای ئھڵ فراوانی مھگھلھ ھاوتا نیھ وهكرێتھده گومانلێكراوانی داعشڕوی ڕوبھ یسزایانھ وئھتیرۆری عێراق دادگاكانی دژه ڵێن كھرێمی كوردستان دهھھ رانی عێراق ودادوه. نجامی داونداعش ئھ

ی پالنێكی رباره�م كاتێك پرسیاریان لێكرا دهبھ. نكھدهكاری یھکتر ھاوشێوهرێمی كوردستان ھھوھیومان ڕایتس ۆوچیان ووت كان بھرهكانی داعش، دادوهتاوانھ كانیان لھیاساییھ وهلێپرسینھ ری لھرتاسھسھ

Page 8: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

3

ی داعش ودژ كان لھیاساییھ ری ڕێكارهبھگرتنھ لھ نگی كردنماھھھھ بۆ نیھ انستراتیژێكی نیشتمانی كھ، ڵكوبھ. ورهگھ نجامدانی تاوانیئھ رپرسیاربوون لھی بھوانھئھ دادگایكردن و سزادانی ت دان بھویھولھئھپێی یاسای یان بھكھریھھھرێمی كوردستان تی ھھتی عێراقی و حكومھردوو حكومھھھکھ وێ كھردهده

ربھ بھبگرنھ بێ جیاكاریبھ گومانلێكراوانی داعشموو ھھدژی تیرۆری خۆیان ڕێكاری یاسایی لھدژه كانی تاوانھبارهقھ وداومھ دانێك بھنھت ویھولھئھھیچ و، كھگرووپھناو لھ ندام بوونئھ تیتۆمھ تایبھت بۆ

. نجامدانیئھ تبارن بھتۆمھ كھ

تیرۆر دژه یاساكانی بھ ستنبھتپش كرێكاریان پێده وهرێمی كوردستانھھھ رپرسانیتی عێراقی و بھن حكومھیھاللھ تیرۆر كھ یاساكانی دژه

بھ ھك وهشھوانھندێك لھھھ ن بھڵك بدهخھ رفراوان لھكی بھیھسزای ژماره ران داوهدادوه ی بھڕێگھو ك ئھوه نھو، بۆ نموھاوكاری داعشیان كردبێ ڕ وایھ�م باوهگالون، بھتێوەنھ تاوانێكی دیاریكراوەوە

كدارانی خواردنیان بۆ چھ كان كھرهیان چێشتلێنھ كاریان كردووهكانی داعش خۆشخانھنھ ی لھنھپزیشكا تایی و سزای لھتاھھك زیندانی ھھوه یان تێدایھتووند زۆر تیرۆر سزای یاساكانی دژه. كردووهداعش ئاماده

. داعش ناوندام بوونیش لھئھتی تۆمھ نھات بۆ تھنانھتھ دانسێداره

كانی تر تاوانھ نجامدانیئھ بری سزادانیان بھتیرۆر، لھیاساكانی دژهپێی سزادانی گومانلێكراوانی داعش بھدا، یسانھم كھلھ. وهییھڵگھتی بھرووی بابھ لھ ، زۆرجار ئاسانتره(القانون الجنائی) پێی یاسای سزادانبھ شداریكردنناو داعش، یان بھلھ ھندام بوونئھ تی بھتۆمھلماندنی نھا سھتھ رپرسان پێویستھر بھسھلھ یوهئھو پێویست ناكات بۆ سزادانی گومانلێكراوان ڵگھك بھكانی وهكدارهچھ زگاكانی داعش یان ھێزهدام و ده لھش كارێكی مھئھ—نجامیان دابێئھ نگھڕه ی دیاریكراو كھلماندنی تاوانێكو سھڵگھی بھوهدۆزینھ ستن بھھھ

ستن بھ�م، پشتبھبھ. نگدا ڕوویانداوهری جھروبھبێسھ لھ م تاوانانھئھ ی كھوهچاوكردنی ئھڕه بھ قورسھژێر لھ ان كھكورهزۆر گھ تاوانھسزادانی ت دان بھویھولھی ئھڕوانگھ لھ یھتیرۆر كێشھ یاساكانی دژه

. نجام دراونستی داعش ئھده م ڵھقھتاوان لھ بھی وو�تان زۆربھ ڕێكخراوێكی تیرۆریستی لھ ندام بوون لھئھ ڕاستھش، وهھگھڵ ئھل

ندامانی دادگایكردن و سزادانی ئھ عێراق بكات لھ لھ ڕێگری نیھتیدا وڵھیاسای نێوده لھ درێ و ھیچ شتێكده بێ بھبۆ عێراق گونجاو نھ نگھڕهڵك موو خھی ھھم جۆرهرفراوانی لھزادانێكی بھس�م بھ، داعش

نی تێدا دهربازی و مھ�تی سھسھداعش ده ییھموو ناوچھو ھھی دانیشتوانی ئھژماره چاوكردنی زۆریڕهستبوو بۆ زار ھاوو�تی عێراقی بھھیان ھده یدا، داعش پشتی بھكھ�تھسھی دهلوتكھ لھ. پاندبووسھ

ت دان بھویھولھئھ، وهكی تریشھالیھلھ. كانی ژێر كۆنترۆڵیو دانیشتوانھ و ناوچانھكردنی ئھ حوكمڕانیكانی سنوورداره رچاوهسھ كی ستراتیژییھوهبۆ ڕێكخستنھ بێردهان ڕێخۆشكھكورهزۆر گھ سزادانی تاوانھ

. عێراق

قوربانیان شداریكردنیبھ و ریدادوه تۆمارێكی نیدروستكردكی تریش دروست یھكێشھتیرۆر پێی یاسای دژهنھا بھتھ دژی گومانلێكراوانلھ ری ڕێكاری یاساییبھرتنھگدژی لھ یانھرفراوانبھزۆرو تاوانھموو ھھو ری بۆ ئھتۆمارێكی دادوه دروستكردنیی ڕوانگھ كات لھده

حا�ن و شاھێد لھ م تاوانانھی ئھڵگھی بھوهكۆكردنھو نجام دراوهكی زۆری ھاوو�تیانی عێراقی ئھیھژماره راركردنیرقھبۆ بھ قوربانیان داوهدا عێراق ی لھڵگانھكۆمھ ووازی ئھڕایی بانگھرهسھ.انقوربانی

Page 9: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 4

قوربانیان و شداریكردنی بھ بھ ھڕێگلھ عێراقدا بھشێوەیھکی گشتی ری، و سھڕەڕای ئھوەیروهدادپھ شداریبۆ بھ داوهوڵێكیان نھھیچ ھھوه یھوبارهلھرپرسان بھ بھ�م،كاندا دەدرێدادگایكھ لھشاھێدحا�ن

ك شاھێدحاڵ و وه كاندادادگایكردنھ لھ وتنركھدهبوون و ك ئامادهوهاندا، كیھدادگای كردنی قوربانیان لھپێ . گومانلێكراوان كردنی پرسیار بۆئاراستھكانیان و زموونھھی ئوهگێڕانھ

وهبووكردنھرهقھ بھ نھا پشترپرسان تھبھ باسكردنی مافی قوربانیان لھوێ كھرده، دهنگاوهم ھھئھبری لھ

م ت بۆ ئھنانھھ�م تبھ، زرات دامھی تایبھوهكان بۆردێكی پێداچوونھزیدیھیھ تاوانی دژ بھ بۆ .ستنببھی ڵگانھو كۆمھرانی ئھنوێنھ ندێك لھھھ. یھم ھھكی گشتی زۆر كھزانیاریھ ش،بچووكھ ریھستپێشخھده

رپرسانی كاتێكدا بھلھ. یان نیھوهبووكردنھرهر پالنی قھسھكیان لھھیچ زانیاریھ ووتیان، قوربانیان داوهبۆ زراندووهكان دامھزیدیھیھ دژبھ بۆ تاوانیریان ی دادوهوهكۆڵینھبۆردێكی لێ كھ غداد ووتویانھبھ

ھێشتا م بۆردهئھ �م ووتیان، بھنجام دراوهئھ زیدیقوربانیانی یھ دژیی لھتاوانانھو ی یاسایی لھوهلێپرسینھو شكاتی انیان كردووهوربڵ قگھوتنی لھچاوپێكھ كھبۆردهشیان، ووتی رپرسانبھ .نیھ و شوێنیبووجھڵ گھوتنێكیان لھھیچ چاوپێكھ زیدی ووتیان،ی یھڵگھكانی كۆمھسپیھ�م ڕیش بھ، وهكۆكردۆتھ كانیانتاوانھ . كردووهنھ كھبۆرده

مندا�ن دژی لھ یاسایی ڕێكاری

كانی ندیھپێشێلكردنی پاپھ نگھگومانلێكراوی داعش ڕه مندا�نی ی یاسایی لھوهلێپرسینھستگیركردن و ده پێویستھ شندیانھم پاپھپێی ئھبھی مندا�ن، ڵھمامھ ت بھبارهسھ كانی مرۆڤمافھ ھب خۆی بێتعێراق

و چاوبكرێڕه چارهدوا ڕێگھك وه نھاستگیركردن تھدهو بكرێ كھندی منداڵھوهرژهبھباشترین چاوی ڕه . ندكردنبھ بریی تر بدرێ لھدیلبھ یوهۆزینھد چاكسازی و ت بھویھولھئھ

عێراقی تیحكومھ لێبوردنی یاسایمافی نگھڕه پێنراوهردا سھسھدا سزایان بھیتی عێراقدادگاكانی حكومھ لھ ی داعش كھندامانھو ئھئھ

۲۰۱٦ئابی مانگی لھ كھ) ۲۰۱٦\۲۷ ژماره(پێی یاسای لێبوردنی گشتی بێت بھئازادكردنیان ھھبتوانێ سێك ركھھھ م یاسایھپێی ئھبھ. نجێ ناكھجێبھ ھو یاسایئھ زۆركان عێراقیھ ره�م دادوه، بھڕێندراتێپھ

و ھیچ تاوانێكی كردوه دژی خواستی خۆییلھ وێكی تری تووندڕهداعش یان گرووپ ندی بھیوهپھ نیشانی بدا ۲۰۱٦مانگی ئابی رلھنی و تاوانی كوشتن بھمھقھی تھنانی ماددهكارھێیان بھ پێ بوونك ی وهورهگھ سزدراون. ترتاوانی نجامدانیئھ بھ كھ وهگرێتھڵك دهكی تر خھیھژماره كھبڕیاره .داوهنجام نھئھ

شرینی و ت ۲۰۱٦نێوان مانگی ئابی لھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت بھدادگای فیدراڵی رۆكی ئۆفیسی سھ�م ، بھئازادكردوه پێی یاسای لێبووردنی گشتیبھستگیركراویان ده ۹،۹٥۸رپرسان ، بھ۲۰۱۷می كھیھڵ گھلھ ڵھمامھ یرانھو دادوه. ئھبووهیان ھھتیرۆر دژهكان تاوانی ئازادكراوه س لھند كھچھ یووتنھ

، بۆ نموونھ. نجێ بكھجێبھ یاساكھ وهتیان كردۆتھڕه ،و یانن ووتكھتیرۆر ده كانی دژهیسھی كھزۆرینھ پشتگیری داعشیان كردووه ی وانھو ئھنی ئھبۆچوو بھ وا ووتی كھینھنھ تیرۆر لھ رێكی با�ی دژهدادوه

ھیچ كانی داعش تاوانبارن، وكدارهچھی مان شێوهھھك چێشت لێنانیش بھتایی وهرهكارێكی سھ ت بھنانھتھداعش ندیان بھیوهدژی خواستی خۆیان پھ ڵێن لھی دهسانھو كھكانی ئھشھبانگھ بیستنی لھ نیھ خواستێكی

ڕی باوه ی بھوهرهبھجێ بكات لھجێبھ یاساكھ وهتیكردۆتھڕه ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت و بھئھ. كردووهرێمی كوردستان ھیچ تی ھھحكومھ. لێبوردن نیھ نیسێك پشتگیری داعشی كردبێت شایھركھو ھھئھ

Page 10: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

5

تی كومھبێژێكی حو ووتھكردووهرنھده كانداعشھ یان گومانلێكراوهسزادراو كی لێبوردنی بۆ یاسایھ .ئارادانیھ لھ وجۆرهھیچ بڕیارێكی لھ رێمی كوردستانیش ووتی،ھھ

كان ھانی تیھڵھونێوده ری لێبوردن، یاسا مرۆییھركردنی بڕیاده كان ناچارنین بھتھكاتێكدا حكومھلھی بڕیاری لێبوردن جێ كردنیجێبھ ستن بھكاندا ھھناوخۆییھ كداریھچھ كۆتایی ملمالنێھ لھ ندهرپرسان دهبھاوانی نجامدانی تئھ ستاون بھھھ یسانھو كھلھ ، جگھكردووه نگداجھ شداریان لھی بھوانھھبۆ ئ رفراوانبھ

. تی تروڵھتی یان جینۆسایدو تاوانی نێودهدژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھك تاوانی جھوه یورهزۆر گھھۆی بھندروستی ندانی تھكارمھدژی ری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھ كانتیھوڵھنێوده یاسا مرۆییھ ،ھاروهھھ كات. ده غھدهقھ ندروستیریتی تھنھڵ گھلھ ھاوتا بووبێت ندروستیان كھركی تھھنجامدانی ئئھ

داھاتوو كانینگاوهھھ كوردستان رێمیھھ تیحكومھ و عێراقی رپرسانیبھ

ا م یاسردهكان بۆ بھورهگھ رانی تاوانھنجام دهموو ئھھێنانی ھھ یكانوڵھھیومان ڕایتس ۆوچ پشتگیری ھھری عێراق سیستمی دادوهر سھك لھفشارو بارگرفتیھچ انانھم تاوی ئھژماره شزانێ زۆریده كاوده

ری و دادوه ییاسای كیھیكانی پرۆسھییھما بنچینھبنھپێی بھری ی دادوهتا پرۆسھھھ �مبھكات، دروست ده ن لھكھھدروست نرێمی كوردستان ستراتیژێكی نیشتمانی رپرسانی عێراقی و ھھبھ وكاكارنھ عادیالنھ

بۆ بھ وهڕاندنی یاساشھتێپھ بھ ،كانورهگھ سزادانی تاوانھ ی یاسایی ووهلێپرسینھ بھت دان ویھولھئھری بۆ قوربانیان روهدادپھ ی ئێستا نھیھم پرۆسھتی، ئھدژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھتاوانكردنی تاوانی جھ

. وهوێتھكھی لێدهم تاوانانھری ئھدادوه یی كردنینامھڵگھبھ بھ كاو نھرار دهرقھبھ ی وهو ب�وكردنھ دروستكردن ستن بھرێمی كوردستان ھھرپرسانی عێراقی و ھھجێ بھستبھبێت دهده ۆیھب

ش وهئھ نجام داوهیان ئھورهتاوانی زۆر گھ ی كھوانھسزادانی ئھ ت دان بھویھولھئھ ستراتیژێكی نیشتمانی لھڵ رۆڵێكی ڕوون بۆ گھلھ داوه نجامیانی ئھدیاریكراوانھ و تاوانھبۆ ئھ دادگایكردن و سزادانیان بھ كرێلێده ناو داعشلھ ندام بوونیاننھا گومانی ئھتھ ی كھوانھدا. بۆ ئھكھپرۆسھ شداربوونی قوربانیان لھبھچاوی رپرسان ڕهبێت بھتی بۆ مندا�ن، دهتایبھ ھب، ورهنجامدانی تاوانی گھی ئھڵگھونی بھبێ بوبھ

میكانیزمێك دروستكردنی یچوارچێوه ش لھوه، ئھتاوان بری سزادانیان بھن لھبكھ دیلی تری بھوهدۆزینھری و سیستمی دادوهگیرانی ھۆی خنكان و بێتھی ئێستا دهیھم پرۆسھكان: ئھڕووی ڕاستیھبۆ خستنھ

ناگاونان ھھ تی عێراق نادات لھیارمھ رار ناكات ورقھبھ بۆ قوربانیان یشكریھروهھیچ دادپھ وكان ندیخانھبھ داھاتوودا. و ئاشتی لھرهبھ

كانیان كاره ی كھوانھئھ ری ڕێكاری یاسایی و سزادانیبھگرتنھ وازبھێنن لھرپرسان م بھبێت النی كھده�م، نی. بھدهكانی مرۆڤی ھاوو�تیانی مھپارێزگاریكردنی مافھ لھ بووهكارھاو�تی داعش سھژێر دهلھ ندام بوون لھئھنھا ی تھوانھڵی ئھكۆمھ رفراوان و بھسزادانی بھر سھربوون لھر سوھھ رپرسانر بھگھئھ

ن ویات بدهولھخێرایی ئھبھجارو م كھبێت یھ، دهداوهنجام نھیان ئھكی ترھیچ تاوان و پێشێلكاریھ وناو داعش یاسای ن كھزاد بكھئا سانھو كھجێ ئھستبھو دهرهسھتیان لھمترین تۆمھكھ ی كھوانھدادگایكردنی ئھ بھ

بری لھن یان بۆ بكھدیلێكی ترچاوی بھرپرسان ڕهبێت بھت مندا�ن، دهتایبھ . بھوهیان گرێتھده لێبوردن ڵگا. یان بۆ ناو كۆمھوهڕانھپێناو گھ ن لھان بۆ دروست بكھرۆگرامی چاكسازیپ وسزادانیان

Page 11: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 6

و بری سزادان بۆ تاوانلھ دیلبداو پێشنیازی بھ كانورهگھ سزادانی تاوانھ بھ ویاتولھئھ كھ شێوازێكو قوربانیان داوه كھ وهوێتھبكھ لێ ڵگانھو كۆمھناو ئھتی لھزایھناڕه نگھبكات، ڕه كانبچووكھ پێشێلكاریھ

نی و سیاسی و دهڕووی مھ لھی وانھموو ئھدژی ھھ ن لھكھده لھپھری بھداوای ڕێكاری یاسایی و دادوه تیانھزایھم ناڕهتوان لھرپرسان ده�م، بھبھ .بووهھھ وهداعشھ ندیان بھیوهپھ وهربازی و ئیداریھمنی و سھئھی تاوانی وانھدژی ئھلھ كاندادگایكردنھ قوربانیان لھ وامیردهشداری پێكردنی بھبھ بھ وهنھبكھ مكھدادگایكردنی ت بھبارهسھڵیان گھلھندیدابن یوهپھ ئاشكرا لھوام و بھردهو بھنجامداوهیان ئھورهگھ

ڵكو بھ رهروهیاسا سھ كھ دای دهنھا نیشانك تھنھ هم جۆرلھڕێوشوێنێكی گومانلێكراوانی داعش و سزاكانیان. كان. ڕووداوهمێژووی دروستی كی یھوهگێڕانھدروستكردنی بێت لھریش دهتی دهیارمھ

�تێكی سھده كھ كانڕووی ڕاستیھدروستكردنی میكانیزمی خستنھ ستن بھرپرسان ھھبێت بھھا دهروهھھ وهیھم ڕێگھدان، لھڵك و شاھێدحا�ن بانگ بكا بۆ شاھێدیبێت خھی ھھوهو مافی ئھرفراوانی پێبدرێ بھ ڕوو. نجام دراون بخرێنھئھ وهكھگھنكانی جھنھموو الیھن ھھالیھی لھو تاوانانھموو ئھھھتوانرێ ده

یوهن لھدڵنیابوو ن لھن زیاد بكھكانیاوڵھرێمی كوردستان ھھھھ رپرسانی عێراقی وبێت بھش، دههوزیادلھجۆرێك بھن رفراوان بكھبھ كھو پالنھوهبگرێتھموو قوربانیان ھھ یھھھ یوهبووكردنھرهو پالنی قھئھموو قوربانیانی ھھی شداری پێكردنفاف و بھكی شھیھی پرۆسھڕێگھ لھ تگرێبخۆزی لھگھستیاری ڕهھھ

تووندوتیژی و بھ نجام دراوهدا ئھكھنگھكاتی جھلھ كھ كانكانی مرۆڤ و یاسا مرۆییھمافھكانی ورهگھ تاوانھك وه ستراوهپشتی پێبھ وهبووكردنھرهك وو�تی جیاوازدا قھیھژماره . لھوهستدرێژی سێكسیشھده

ماڵ و حاڵیان. ھڵك لبوونی خھھۆی ئاواره تھی بوونھو پێشێلكاریانھرێك بۆ ئھسھچاره بوون لھ داعش ئاواره ڕیشھ ھۆیبھ كھ داده وانھتی ئھنھا یارمھتھ كنھ وجۆرهكی لھیھوهبووكردنھرهقھ

ناوخۆیی و نھنجومھبۆیان. ئھ ریشھروهراركردنی دادپھرقھبھڵكو ی ماڵ و حاڵیان بھوهدروستكردنھ وهوتنھوازو پشتگیری خۆیان بۆ پرۆگرامی چاكسازی و دووركھاق بانگھری عێررتاسھسھكان لھكیھخێڵھ

. نراوهنھ و جۆرهنگاوێكی لھمڕۆ ھیچ ھھ�م تا ئھبھ ،ربڕیوهنگرانی داعش دهوی بۆ الیھتووندڕه لھ

واییئاشتھ و لێپرسراوێتیرێمی تی ھھانی عێراق و حكومھكمنیھئھ كانی خۆیان (ھێزهجددیھ پێشێلكاریھ چاوپۆشی كردن لھ

وڵی ھھو ھھروەھا رپرسیارێتیری و بھروهدادپھراركردنی رقھبھبۆ یھورهكی گھیھكوردستان) كێشھتی ، دادگاكانی عێراق و حكومھی ھیومان ڕایتس ۆوچ ئاگادارەندهوه. ئھعێراق لھ واییئاشتھ فراوانتری

بۆ ھیچ داوهداعشیان نھ ك یان كوردێك یان ھێزێكی دژهھرێمی كوردستان سزای ھیچ عێراقیھھكوشتن و ئھو پێشێلکاریھ بھبھڵگھکراوانھش بریتین لھنگ. كانی مرۆڤ و یاساكانی جھكی مافھپێشلكاریھ

كان سوونھ رفراوانی ماڵھو ڕووخانی بھنجھشكھروشوێن كردن و فڕاندن و ئھڵ و بێسھكۆمھ بارانی بھگولھندین كاتی جیاوازدا داوای چھ ھیومان ڕایتس ۆوچ لھرھێنراون. ستی داعش دهژێر ده ی لھناوچانھ ولھ

كانیان لھوهنجامی لێكۆڵینھرهی دهربارهرێمی كوردستان دهرپرسانی عێراقی و ھھبھ زانیاری لھ �مێكیان�م ھیچ وه، بھ كردووه رێمی كوردستانتی ھھكانی عێراق و حكومھكانی ھێزهپێشێلكاریھ

بھ بھ لێپرسراو لھقھڵھم نجام داوهئھی پێشێلكاریان ھێزانھ ئھو دەستبھجێبێت ده رپرسان. بھیشتووهگھنھپێڕێكی وهبا كھی ڵگانھو گۆمھڵ ئھگھلھ وهنگێكی تر ببنھترسی جھڕووی مھڕوبھ نگھڕه وهوانھپێچھبھ بدەن،

رێمی كوردستان. تی ھھتی عێراقی و حكومھری حكومھروهكسانی و دادپھیھ بھ یھمیان ھھكھ

Page 12: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

7

كانھتیوڵھنێوده ھچاالكیتی بۆ وڵھوده: كۆمسیۆنی نێكانتاوانھ لھ وهك گرووپی لێكۆڵینھوه ،تیوڵھنێودهنی یھك الیھژمارهن الیھلھ كھ وهتیمێكی لێكۆڵینھ م دواییانھبھم و )، وو�تانی سێیھCIJAرپرسیارێتی (ری و بھوهرهدادپھ

ندنجامدانی چھئھ وڵیھھ، �تی پێدراوهسھده كانكگرتووهیھ وهتھنی ئاسایشی نھنجوومھئھ، داوه ست داعشقوربانیانی ده ندێك لھری بۆ ھھروهدادپھ راركردنیرقھھب ئامانجی بھ كیانھریستپێشخھدهعێراق لھ ندامانی داعش كھی ئھھی دادگایكردن و سزادانخێرایھ پرۆسھو بھن ڕابگھ یانتوانیوهنھ�م بھعێراق لھ كھكات پرۆسھست پێدهكان دهتیھوڵھنێوده ریھست پێشخھی دهو كاتھتا ئھ نگھچێ: ڕهدهڕێوهبھ

پێناو باشكردنی بارودۆخی لھ ڕگھنھبخھوڵێك ھھ زنجیرهكان تیھوڵھنێوده نھالیھبێت دهكۆتایی ھاتبێ. دا تھم ڕاپۆرلھ و پێشێلكاریانھی کھڕووی ئھخستنھو كانیاساییھ كان و مافھیاساییھ ڕێكارهستگیركردن و ده

ولھ كانكانی مرۆڤ و دادگایكردنھمافھ کردنییچاودێر كش وهو�نھھھ زنجیره م. لھبھ بھ بھڵگھکراوە راقی وتی عێكانی حكومھشھبێت ھاوبھهد .تێدایھ انگومانلێكراوانی داعشی كھ یو دادگایانھندیخانھبھبھڵگھکردنی ستن بھم ھھالنی كھ كھ تپێكردنی دەسھ�تھ دادوەریھکانناعھن بۆ قھكھبرێمی كوردستان كارھھ

ر گھت ئھنانھ، تھوهی لێكۆڵینھرۆسھكاتی پ(القانون جنائی) لھ پێی یاسای سزادانكان بھتاوانھیان ھا كۆتایی ھێنان روهھھسزا بدرێن، دادگایی بكرێن و تیرۆر پێی یاسای دژهنھا بھگومانلێكراوانیش تھ

بۆ خێزانی قوربانیان ی ھاتوجۆویستۆی بووجھئھ ڵ گرتنھگھلھدان. سێداره ساردنی سزای لھڵپھھھ كان.ییھدادگا شداریكردن لھبھ

ر سھنگ بڕیاریدا لھكۆی ده كان بھكگرتووهیھ وهتھاسایشی نھنی ئنجوومھ، ئھ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲۱ لھ یڵگھبھو پاراستنی وهبۆ كۆكردنھ وهزراندنی تیمێكی لێكۆڵینھدامھ سكرتێری گشتی لھ �ت بھسھپێدانی ده

عێراق لھ ھوەن داعشالیھلھکھ تی دژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھنی جھنجامدانی تاواك ئھكان وهورهگھ تاوانھ یان لھ ،لھ عێراق داھاتوودا لھھکان دادگایكردنری و دادوه پرۆسھ كارھێنانیان لھش بۆ بھوه، ئھئھنجامدراوە

دانی سێداره سزای لھ بھ رێمی كوردستان ڕێگھھھ ی عێراق ووكاتھتا ئھم، ھھ�كانی تردا. بھدادگا نیشتمانیھ ردووال بۆرپرسانی ھھبھ نھكانیان بدهكۆكراوه ڵگھبھ و تیمھن، نابێت ئھوانی داعش بدهگومانلێكرا

وهتھنھ ڵ ئھو پھیڕەوە لھمێژینھیھیگھلھ ش ھاوتایھمھھكانی داعشدا، ئدادگایكردنھ كارھێنان لھبھدان سێداره لھ بۆ سزای ڕێگھ ی كھو پرۆسانھئھكردنی ردن و ھاوكاری نھكپشتگیری نھ كان لھكگرتووهیھ

رس ووتی، نتۆنیۆگوتێرهئھكان كگرتووهیھ وهتھم، سكرتێری گشتی نھكھی تشرینی یھ۱۰ ن. لھكھخۆش ده ندی كرد. ناوزهری'' ربھك ''كارێكی بھ،'' وهووهشوێنی نابێتھ دا۲۱ یدهسھلھ دانسێداره ''سزای لھ

ن راقی بكھرپرسانی عێبھ دان لھسێداره جێكردنی سزای لھساردنی جێبھڵپھم داوای ھھنی كھبێت ال، دهبۆیھ

تی : حكومھلھپێشتردا بوونی ھھبووە و وەک بھم دواییانھ شم جۆرهكارێكی لھی ئێستادا، م دادگایكردنانھلھتی دادگای تایبھ لھ چووندهڕێوهی بھیسانھو كھدانی ئھسێداره سزای لھ ساردنیڵپھھھ لوبنانی ڕازیبوو بھ

كان. كگرتووهیھ وهتھڵ نھگھت لھوتنی حكومھڕێكھ شێك لھك بھلوبناندا وه

بیانیانی كدارچھر سھلھ شیریكاریگھ نگھڕهگومانلێكراوانی داعش كانی یاساییھ ی خراپ و پێشێلكاری مافھڵھمامھ

تی رپرسانی عێراقی و حكومھبھ ران پرسیاریان لھ. توێژهبێتھھ عێراق كانی داعش لھبیانیھ گومانلێكراوهڵ گھكانیاندا كردووه، لھندیخانھبھ لھ كانی داعشبیانیھ گومانلێكراوه یی ژمارهربارهرێمی كوردستان دهھھ

ی زیندانیھكاری ژمارهتی عێراقی ووردهكانیان. حكومھبۆ وو�تھ وهتھڕێندراونھی گھوانھی ئھژماره

Page 13: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 8

بادی ر عھیدهزیران حھرۆك وهیلول سھی ئھ۱۷ �م لھڕوو، بھخستۆتھكانی داعشی نھبیانیھ گومانلێكراوهلجیكی و ڵ ھاوو�تیانی بھگھڵمانی لھستگیركردنی كچێكی ئھده ستاون بھرپرسان ھھبھ یاند كھڕایگھ

سێ بیانی تر ، ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت تیرۆر بھەژرێكی با�ی دی و ئێرانی. دادوهنسی و سووررهفھدانی سێدارهستگیركردن و دادگایكردن و لھده . ڕاپۆرتی میدیاكان باسیان لھڕاگیراون بۆ دادگایكردن

. وهكانھعێراقیھ ن ھێزهالیھكدارێكی ڕووسی كرد لھچھ

رێمی كوردستان بۆ ن ھھالیھلھی دوو بیانی وهھڕانگھ رێمی كوردستان باسی لھتی ھھبێژێكی حكومھووتھی ربارهكیان دهغدا ھێشتا ھیچ زانیاریھبھ تی عێراقی لھرپرسانی حكومھ�م بھ، بھكرد كانیانوو�تھ

كانیان ھێزه ھیومان ڕایتس ۆوچیان ووت كھ بھی عێراقی رمانده. چوار فھكردووهئاشكرا نھ وهڕاندنھگھنسی رهتانی و فھریمریكی و بھیمانی ئھھا ھاوپھروهھھنگدا. كانی جھرهبھ لھ كداری بینیان كووشتووهچھ

و بارانكردنی ئھگولھ. داوە كانی داعشبیانیھ كدارهھاندانی كوشتنی چھرسھبھتایبھتی سھرنجیان لھم ڵھقھنگ لھتاوانی جھ بھ وهھۆی برینداریھڕدا نین بھشھن یان لھدهده وهستھدهی خۆیان بھكدارانھچھومانلێكراوی داعش ك گوه وهن عێراقھالیھكانیان لھھاوو�تیھ ی كھبیانیانھ و وو�تھئھبێت دهدرێ. ده

بھ شوهكرێن، ئھده كی عادیالنھادگاییھكانیان دتیھھاوو� ی كھوهن بۆ دڵنیابوون لھكاربكھ كرێتدادگای دهچاودێریكردنی بارودۆخی و ری یاساییستنیشانكردنی نوێنھده رو ھاوكاری لھدابینكردنی پارێزه

نھێنی بۆ ئاشكراو بھ تی عێراقی بھڵ حكومھگھڵ كاركردن لھگھلھ ،ستگیركردنیاندادگایكردن و ده كاندا. دادگایكردنھ دان لھسێداره ساردنی سزای لھڵپھكۆتایھێنان یان ھھ

Page 14: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

9

میتۆد

كانوونی غداد لھواو بھینھولێرو پارێزگای نھشتدا بۆ ھھپێنج گھ لھ كھ ھمای زانیاریر بنھسھلھ ۆرتھم ڕاپئھسێ كاتی جیاوازدا ر لھدا چوار توێژهیھم ماوه، لھوهتھكۆكراوه ۲۰۱۷موزی بۆ تھ ۲۰۱٦می كھیھ

ری نتھردانی سھڵ سھگھ، لھگومانلێكراوی داعشیان تێدا بووه ۱۲۰۰ كھ یان كردووهندیخانھردانی دوو بھسھناو داعش. دووجار ندام بوون لھئھ تبارن بھتۆمھ ی كھو ژن و مندا�نھولێر بۆ ئھھھ چاكسازی لھ

،ولێرھھ لھ تیرۆرردانی ژووری دژهك جار سھیھو وا كردووهینھنھ تیرۆریان لھردانی دادگای دژهسھست ردهبھیسی گومانلێكراوانی داعشیان لھكھ كھ تیرۆر كردووهری دژهڵ پێنج دادوهگھوتنیان لھچاوپێكھ

.کاتدە لھسھر کھیسھکانی دژەتیرۆرکھ کارھھولێریان کردووە ھھروەھا سھردانی دادگاکانی بھغداو .بووهزیری دادو عێراق و وه دادگای با�ی فیدراڵیرۆكی ڵ سھگھرگرتنی زانیاریان لھی وهوهكۆبوونھران توێژه

ی رمانگھرپرسی فھبھ بھ وتووهچاویان كھ ھاروه. ھھزیران كردووهرۆك وهری كاتی سھڕاوێژكاری دادوهرێمی رۆكی ھھری سھدستان و ڕاوێژكاری دادوهرێمی كورتی ھھی حكومھوهرهكانی دهندیھیوهپھ

كێشھ رسھی كار لھتیانھوڵھنێوده ناحكومیھ و ڕێكخراوه بھ ران ڕاوێژیان كردووهكوردستان. توێژه زایانی یاسای. ری ناوخۆیی و شارهڵ پارێزهگھن، لھكھكانی عێراق دهریھدادوه

یان پیاو ڵ دهگھلھ ،خێزانی گومانلێكراوانی داعش كردووه ۱۰۰ م لھنی كھڵ الگھوتنیان لھچاوپێكھ ھاروهھھ

. ستداوهدهویستانیان لھنجامدا خۆشھئھ لھ وشتووهیان چھورهئازاری گھ ستی داعشر دهسھلھ ژن و منداڵ كھكان، زیندانھ ن لھاعش بكھڵ ھیچ گومانلێكراوێكی دگھوتن لھران چاوپێكھدا توێژهیان نھرپرسان ڕێگھبھ منی. رانی ئھبیانووی نیگھبھ

بی رهزمانی عھ بھ سانھم كھزۆری ئھرهی ھھڵ زۆربھگھڕوو لھرانی ھیومان ڕایتس ۆوچ ڕووبھتوێژه وهێڕهرگی وهڕێگھ لھزمانی كوردی ولێر بھھھ كانیان لھوتنھچاوپێكھ ندێك لھ. ھھوتنیان كردووهچاوپێكھ

خشی ست و سروشتی خۆبھبھمھ لھ وهیان ئاگاداركردۆتھسانھم كھموو ئھران ھھ. توێژهنجامداوهئھی وانھموو ئھھھ ندی لھزامھستھێنانی ڕهدهكان و بھكارھێنانی زانیاریھتی بھچۆنیھ لھ كانوتنھچاوپێكھ شداریكردنیان لھبۆ بھ وهك ناكرێنھبوویھرهی ھیچ قھوهھیشتوون لتێگھو ڵ كراوهگھوتنیان لھچاوپێكھی زانیاری ناسنامھناو و خسی، ھیومان ڕایتس ۆوچ منی شھستی ھۆكاری ئھبھمھ بھكان. وتنھچاوپێكھ

. وهب�وناكاتھ ڵ كراوهگھوتنیان لھچاوپێكھ یسانھو كھندێك لھھھ

رێّمی ھھ تی عێراقی ورپرسانی حكومھی بھلیستێك پرسیاری ئاراستھ ی ئاب، ھیومان ڕایتس ۆوچ۳۱ لھ كان لھی دادگایكردنھو جۆری پرۆسھی ژمارهربارهوتنی زانیاری دهسكھده ت بھبارهكوردستان كرد سھ

ھم ڕاپۆرتی ئھوهوكردنھتا ب�دژی گومانلێكراوانی داعش. لھرێمی كوردستان ھھدادگاكانی عێراق و لھ وهتھم بابھستن بھیوهی گرنگ و پھو زانیاریانھ�م ئھ، بھبووه�مێكیان نھغداد ھیچ وهبھ رپرسان لھبھچ . ھیومان ڕایتس ۆودا ھھیھ م ڕاپۆرتھھل ووێنھدانھوەی رێمی كوردستانداتی ھھكانی حكومھ�مھوه رێمی كوردستان و سوپاس گوزارهتی ھھنی عێراقی و حكومھرپرساڵ بھگھلھ ووتووێژ بێت لھوام دهردهبھ

ڵ گھڕوو لھتھدا خراونھم ڕاپۆرتھلھکھ ی و ڕاستیانھنگاندنی ئھڵسھھھ لھ یشتووهی پێی گھو ھاوكاریانھبۆ ئھ كراوەکان.دەرئھنجامھ و پێشنیاز

Page 15: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 10

پێشینھم: كھشی یھبھ

ھۆكارێكدا خۆی زنجیره عێراق و سووریا لھ لھ م گرووپھخێرای ئھكردنی شھڵدانی داعش و گھرھھسھ كێشتی ''ڕیشھسیاسھ ومریكاوهن ئھالیھی عێراق لھ۲۰۰۳داگیركاری ساڵی رلھھھ ویش، ئھوهبینێتھهد

کھ كان رێمیھھھ تھمھكانی عێراق و حكوكھدوای یھ ك لھیھ تھكانی حكومھتائیفیھ تھسیاسھتا عس'' كردنی بھھۆكارێك كێش و ریێک یان ھھرھھر فاكتھ 1.وهتووندڕه وهم بزووتنھڵدانی ئھرھھسھ ھۆكاربوون لھ

. داراننێو توێژه لھ ی باس و گفتوگۆدەبێتھ جێگھ پێبدرێ،دا یھم ھاوكێشھلھ زیاتریری كاریگھ

پاش دروست بوو، لھبوو كدارچھسوونی تۆڕێكی ) كھAQIعێراق ( لھ لقاعیدهی ئھپاشماوه داعش لھعێراقی كدارهو چھھاتبوون لھکھ پێك م گرووپھئھ ۲۰۰۳ساڵی لھ همریكاون ئھالیھداگیركردنی عێراق لھ

2.زۆر چاالك بوون عێراق بوون لھ ی شیعھتی زۆرینھمریكاو حكومھدژی داگیركاری ئھ یو بیانیانھھێرشی خۆكوژی نجامدا زۆرجار بریتی بوون لھئھ ھێرشێكی زنجیره) AQI(، ۲۰۰٤ساڵی تای رهسھلھ 3ئامانج. كردهو ھاوو�تیانی عێراقیان ده كانھزگا حكومیمنی و دهئھ ھێزه كھ

وتی ھی مزگوهقاندنھھپاش ت ت لھتایبھ، بھوهعێراق چڕبوویھ تووندوتیژی تایفی لھ ۲۰۰۸و ۲۰۰٦نێوان لھ

ك یھش زنجیرهمھ. ئھدا شیعھ لھ ئیسالمی زارگھپیرۆزترین مھ لھ ێكھكیھ كھ :ڕاسامھ لھ ئھلعھسکھری 4نجامدا.یان ئھوانھكانیش ھێرشی پێچھو سوونھوهوتھكان لێكھدژی سوونھ ی لھی شیعھوهكاردانھ

دادگای با�ی عێراق پێی دەووترا تی عێراق كھھكی تایبایھ، دادگ۲۰۰٥می كھستپێكی تشرینی یھده لھنجامیاندابوو ی ئھو تاوانانھدام حسین بۆ ئھی سھكھتھرپرسانی پێشووی حكومھدادگایكردنی بھ ستا بھھھ یرهغھ كان ور عێراقیھسھبھ دادوەری تی�تێكی تایبھسھده و دادگایھئھ 5.دام حسینمی حوكمی سھردهسھلھ

دژی نجامدانی جینۆساید و تاوان لھئھ تاوانبار بوون بھکھ ھھبوو، دانیشتووی عێراق ی كانعێراقیھدام م دادگایدا، سھكھیھ . لھ۲۰۰۳تا ۱۹٦۸موزی نێوان تھ نگ و تاوانی تر لھتی و تاوانی جھمرۆڤایھ

دام حسین و دوو تی؛ سھدژی مرۆڤایھ ھنجامدانی تاوان لئھ بھتاوانباركران رپرسی تر ش بھحسین و شھ پێنرا ردا سھسھرپرسی تر سزای مردنیان بھبھ

) ۲۰۰۳\۱۳ڕۆژی (مریكا ئھ. رچووهر دهن پۆڵ بریمھالیھا لھی عێراقیدڵگھكۆمھ عس لھبھڕیشھکێشکردنی ) ۱( رمانی ژمارهیمانان فھ�تی كاتی ھاوپھسھده 1

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/56/20030516_CPAORD_1_De پاش عێراقی لھ ی سوونھوهتكردنھو ڕهشیعھ یتی زۆرینھوڵھزراندنی دهدامھ''تی، وڵھری كارنیج بۆ ئاشتی نێودهنتھسھ. ی عێراقیداڵگھكۆمھ عس لھبھ کردنیكێشڕیشھ

۲۰۰۳، ''(accessed on November 2, 2017 http://carnegieendowment.org/files/CP261_Haddad_Shia_Final.pdf ۲۰۱٦می كانوونی دووه.) ،۲۰۱۳یلولی نگ، ئھی جھوهتی بۆ توێژینھوڵھیمانگای نێودهپھ''، ۱شی بھ. نكاتی شكانی دیوارهڵمھھھ. عێراق لھ لقاعیدهی ئھوهڵدانھرھھسھ''لویس، . جێسیكا دی 2 .10Sept_0.pdf (accessed on November 5, 2017)-Resurgent-http://www.understandingwar.org/sites/default/files/AQI عێراق لھ لقاعیدهئھ: پرۆفایل''گرێك برونۆ، mia) Qaeda in Mesopota-(a.k.a. al ”,.۲۰۰۷می ی تشرینی دووه۱۹واشنتن پۆست، 3

http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/11/19/AR2007111900721.html (accessed on October 27, 2017). .۲۰۰۷می ی كانوونی دووه۲۰رز، ای عێراق،'' ڕۆیتھڕوتی سامھمزگھ ی بۆمب لھوهنھقیتھ 4

https://www.reuters.com/article/us-iraq-samarra-mosque/bomb-explodes-at-iraqs-samarra-mosque-idUSIBO25341320061212 (accessed on October 27, 2017).

۲۰۰۷ی عێراق'' ۲۰۰٦كانی ساڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ''ڕووداوه 5https://www.hrw.org/world-report/2007/country-chapters-6.

Page 16: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

11

و ئھ یشتھ، ھیومان ڕایتس ۆوچ گھوهب�وكرایھ ۲۰۰٦می تشرینی دووه لھ ڕاپۆرتێكیدا كھ لھ 6ڵواسین.ھھ بھ 7.بووی تێدا نھكی عادیالنھكانی دادگایكردنێیھبچینھما بنھ كھدادگایكردنھ ی كھھنجامرهده

كرا تی دهركردایھسھ وهن نووری مالیكیھالیھلھ تی عێراقی كھحكومھ ۲۰۱٤بۆ ۲۰۰٦ساڵی لھندین ھێرشی ی چھكھنجامھرهده كھ و سوونھشی شیعھبۆ دوو بھ وهكانی وو�تی چڕتركردهكیھرهدووبھ

8تایفی خوێناوی بوو.

، كھكانی سوونھكیھرهسھ اكاریھركردنی داوسھچاره ت شكستی ھێنا لھساڵی داھاتوودا، حكومھ ی دهماوه لھو ھیچ ڕیفۆرمێكی یھھھ ی سیاسیپرۆسھ لھ می ماناداریانر كھكی زۆشداریھكرد بھیان دهوهی ئھگازندهند ناوه زیادكردن و بھ. كراوهنھتیرۆردا عس'' و یاسای دژهبھ كێشكردنی تی ''ڕیشھڵمھھھ لھ قینھڕاستھ

شبگیری و دادگایكردنی ركوتكاری پۆلیس و ڕهسھ و زیرانرۆك وهستی سھده ان لھك�تھسھكردنی ده 9كانی زیاد كرد.سوونھ یزایكانی عێراقدا ناڕهندیخانھبھ دان لھنجھشكھو ئھناعادیالنھ

كان سوونھ ی خێڵھوهپاش ئھ لھش مھواوی الواز بوو، ئھتھعێراق بھ لھ قاعیدهلدا ئھ۲۰۰۷تای ساڵی رهسھلھناوی كداری بھھدروستكردنی میلیشیای چ ستیان كرد بھده دراپێدهیان مووچھ مریكاوهن ئھالیھلھ كھواوی الواز بوو تھ بھ ) AQI( دهنرچھكانیان. ھھناوچھ لھ لقاعیدهركردنی ئھبۆ ده كانی الصحوهنھنجوومھئھ

و لھ وهكانھستگیركراوهی دهڕێگھ ندێك جار لھكانیان ھھچاالكیھ وام بوون لھردهبھ كھ�م تۆڕهبوو، بھكانی داھاتووی ركردهسھ ندێك لھھھ ك كامپی بوكا كھچوون، وهدهڕێوهبھ مریكاوهن ئھالیھی لھندیخانانھبھ

10وت و تۆڕیان دروستكرد.ك كھیھ چاویان بھ و شوێنھداعش لھ

كارھێنا یان بھا نگی سووریجھ كھچوو كاتێك گرووپھ و باشتررهبھ قاعیدهلئھ چارەنووسی ۲۰۱۱ساڵی لھكر بوبھ، ئھ۲۰۱۳نیسانی كدار. لھیداكردنی چھشقپێكردن و پھستپێكرد بوو بۆ مھر دهوبھمھساڵێك لھ كھ

سووریا لھ كھبوونی نوێی گرووپھر ئامادهسھعێراق تیشكی خستھ بوو لھ لقاعیدهی ئھركردهسھ البغدادی كھوی منی و تاكڕهشكستی ئھ 11عێراق و سووریا. تی ئیسالمی لھوڵھبۆ ده كھگۆڕینی ناوی گرووپھ بھ

. م وو�تھری جارانی لھروهبۆ سھ وهڕێتھخێرایی بگھبھ لقاعیدهتی عێراق وایكرد ئھحكومھ

۲۰۰٦می ی تشرینی دووه٥نیۆرك تایمز، '' رچوو،دانی بۆ دهسێدارهدام حسین سزای لھسھ''كێرك سێمپڵ، 6

http://www.nytimes.com/2006/11/05/world/middleeast/05cnd-saddam.html (accessed on October 5, 2017). .۲۰۰٦می ی تشرینی دووه۱۹م دادگای با�ی عێراقی، ردهبھدادگایی لھمین كھیل، یھھیومان ڕایتس ۆوچ، دادگایی دوجھ 7

https://www.hrw.org/report/2006/11/19/judging-dujail/first-trial-iraqi-high-tribunal. ۲۰۰٦می تشرینی دووه ۲٤نیۆرك تایمز، .'' دوای داگیركاریلھ دایھلوتكھ غدا لھبھ ھێرشی تایفی لھ''كێرك سێمپڵ، 8

http://www.nytimes.com/2006/11/24/world/middleeast/24iraq.html (accessed on October 5, 2017). )۲۰۱۳ڕۆژ (نگ ی جھوهیمانگای توێژینھڕاست، پھ�تی ناوهی ئاسایشی خۆرھھ۲ڕاپۆرتی '' یراندا،قھ كانی عێراق لھسوونھ''ستیڤن وویكن، 9;(accessed on November 2, 2017) Iraq.pdf-In-Sunni-ingwar.org/sites/default/files/Wickenhttp://www.understand

۲۰۱٤تی، نیسانی وڵھوایی نێودهری كارنیج بۆ ئاشتھنتھسھ'' گیركردن،نجامی گۆشھئھ: عێراق یرانی تایفی لھقھ'' ن القواری، سھماریس حھ.(accessed on November 2, 2017) /iraq_sectarian_crisis.pdfhttp://carnegieendowment.org/files

۲۰۱۰مووزی ی تھ۱۸سی، .بی.واڵی بیڕی ھھماڵپھ'' ی عێراق،حوهكانی سھنھنجومھئھ 10http://www.bbc.com/news/world-middle-east-10677623 (accessed on October 27, 2017);

.۲۰۱٤می ڵدا،'' واشنتن پۆست، تشرینی دووهریھھمریكا سھكانی ئھزیندانھ سالمی لھتی ئیوڵھگێڕنس مكۆیی، ''چۆن دهhttps://www.washingtonpost.com/news/morning-mix/wp/2014/11/04/how-an-american-prison-helped-ignite-the-islamic-

state/?utm_term=.57928945e4cc (accessed on October 27, 2017). ۲۰۱۷می كھی تشرینی یھ۲٥ئێن، .سی، ئێن'' تی ئیسالمی،وڵھداعش یان ده''ی سانشێز، ڕه 11

http://www.cnn.com/2014/09/09/world/meast/isis-isil-islamic-state/index.html (accessed on October 27, 2017).

Page 17: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 12

و ۲۰۱۲ لھ ی پشتگوێ خستنی داواكانیاندژلھ خۆپیشاندانی ئاشتیانھ وڵیانداكانی عێراق ھھێك سوونھكات 12.وه�میان دانھھێرش و تووندوتیژی وه ت بھكانی حكومھمنیھئھ ھێزهن سازبكھ ،۲۰۱۳

ر شاری سھستی بھده ۲۰۱۳كۆتایی ساڵی سووریا داگیركردو لھ لھكی یھند ناوچھم جار داعش چھكھیھ و لھ گرت ی عێراقللوجھر شاری فھسھستی بھ، داعش ده۲۰۱٤می كانوونی دووه دا گرت. لھقھڕه

عێراق و كۆنترۆڵكردنی موسڵ و كانیان لھھێرشھ وام بوون لھردهبھ كھگرووپھ ۲۰۱٤ھاوینی و ركوك و دیالھھین و كدالحھشێكی پارێزگاكانی سھند بھكۆنترۆڵكردنی چھ ووهباشوره ان لھكانیویھپێشڕه

13.نبارئھ

ی بۆ تاوان و شھو بانگھكردكانی عێراق و سووریا ناوچھ لھ ی سێ ساڵی ڕابردوودا، داعش حوكمیماوهلھشێكی زۆری بھر سھ�تی بھسھپاندنی دهی ترس و سھوهپێناو ب�وكردنھ لھ كانی كردووهپێشێلكاریھ

كی زۆر یھستیان، داعش ژمارهكانی ژێر دهكردنی ناوچھبۆ ئیداره وڵێكك ھھوه 14.دانیشتوانی سوونھندی ك مامۆستاو كارمھوه، وهكانیان ھێشتھر ئیشھسھلھ تی عێراقیری ناوخۆیی حكومھرمانبھفھ 15كان.وهرهبڵ كۆكھزك وانی وهو شارهخۆشخانھنھ

داعش و ئێران و ڕووسیا مریكی دژهیمانی ئھپشتیوانی ھاوپھ كان بھھعێراقی و سووری �م، ھێزهبھی زۆرینھ ۲۰۱۷ڕاستی ناوه و لھوهیان دایھكھ�می گرووپھتووندی وه داعش) بھ كانی دژه(ھێزهبوونی ھۆی ئاواره نگ بووهجھی سێ ساڵی ڕابردوودا، ماوه لھ 16.وهرھێنایھستیان دهژێر دهكانیان لھناوچھ

لھسی تر زار كھدان ھھسھناچاركردنی لھنھا، جگھتھناو عێراق بھ ك ملیۆن ھاوو�تی لھیھ زیاتر لھ 17.وهرهدهوو�تانی لھ وهمافی مانھ كانیان و داواكردنیجێھێشتنی وو�تھ

می كھكانوونی یھ ۳۰رانی عێراق،'' نیۆرك تیمز، ردنی خۆپیشاندهپێكوهكاتی ب�س لھكھ ۲بریندار بوونی پرێس، '' یدیتسۆشیھئھ 12

(accessed on November 1, dispersed.html-protesters-iraq-as-wounded-http://www.nytimes.com/2012/12/31/world/middleeast/22017); ۲۰۱۲

۲۰۱۳ی نیسانی ۲۳واڵی بی.بی.سی، ڕی ھھسێك،'' ماڵپھند كھۆی كوشتنی چھھ بووه ویجھحھ ی عێراقی لھرانی سوونھ''پێكدادانی خۆپیشاندهhttp://www.bbc.com/news/world-middle-east-22261422 (accessed on October 27, 2017).

۲۰۱٥نگ، ی جھوهی توێژینھیمانگازا،'' پھی دوژمنێكی شارهوهنگاربوونھرهعێراق و سووریا: بھ رگری داعش لھجێسیكا دی لویس، ''بھ 13

%20Standard.pdf--http://www.understandingwar.org/sites/default/files/ISIS%20Defense%20in%20Iraq%20and%20Syria%20(accessed on November 2, 2017).

۲۰۱۷می كھی تشرینی یھ۱۷ی داعش،'' سی. ئێن. ئێن، ربارهكان دهھڕاستی 14http://www.cnn.com/2014/08/08/world/isis-fast-facts/index.html (accessed on October 27, 2017).

۲۰۱٥ی شوباتی ۲٦بات،'' تایم، دهڕێوهچانشیس كامبانیس و ڕێبیكا كۆ�رد، ''چۆن داعش شارێك بھ 15http://time.com/3720063/isis-government-raqqa-mosul/ (accessed on October 27, 2017).

یمانی جیھانی بۆ : ھاوپھوهتھی داعش،'' 'نوێكراوهوهنگاربوونھرهیمانی جیھانی بۆ بھتی بۆ ھاوپھرۆكایھتی سھری تایبھمریكا، ئۆفیسی نوێنھی ئھوهرهتی دهزارهوه 16 ۲۰۱۷ی ئابی ٤ناوبردنی داعش،'' لھ.(accessed on November 2, 2017) https://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2017/08/273198.htm

ماڵ و حاڵی خۆیان ملیۆن عێراقی ھاڵھاتوون لھ ۱ ر، ''زیاتر لھی كارتھلۆرا سمس و سپارك و چێڵسی جھ 17 ۲۰۱٤یرانی ی حوزه۲۰مارۆكانی،'' سی. ئێن.ئێن، گھ لھ وامھردهكاتێكدا داعش بھلھ

http://www.cnn.com/2014/06/20/world/meast/iraq-crisis/index.html (accessed on October 17, 2017).

Page 18: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

13

كانھپێشێلكاری یتۆمار داعش كانیھێزه تاوانی

نگ كانی مرۆڤ و تاوانی جھنجامدانی پێشێلكاری مافھئھ ستاون بھھھكانی داعش ، ھێزهوه۲۰۱٤ساڵی لھ

پێی بھتاوانی جینۆساید ھا روهھھو كانی عێراقجیاوازه ھناوچ لھ تیدژی مرۆڤایھ و تاوان لھ بی سووریرهر كۆماری عھسھ) لھCOIتی (وڵھخۆی نێودهربھسھ یوهكانی كۆمسیۆنی لێكۆڵینھنجامھرهدهداعش ۲۰۱٤ی ئابی ۳ ناوبانگترینیان، لھبھ لھ 18.�تی پێدراوهسھكان دهكگرتووهیھ وهتھن نھالیھلھكھ

19ئامانج. زیدی كردهری شنگال و دانیشتوانی یھرتاسھكانی سھر گووندو شارۆچكھسھ ھێرشی كردهسی تریان كھ ٦،٤۱۷باران كردوو سیان گولھكھ ۲۰۰۰م النی كھ م گرووپھئھ كانیكدارهچھكی سیستماتیكی و ڕێكخراو یھشێوهكانی زیندانی كردوو بھزیدیھپاشان داعش یھ 20ستگیركرد.دهتاوانی تری ڵگھكاریھێنان لھبھ ی سێكسیك كۆیلھوه و ر ژنان و كچانیانسھ سێكسی كرده ستدرێژیدهكدارانی داعش و كارپێكردنی چھ ملێ بھرگیری زۆرهی خراپ و ھاوسھڵھو مامھنجھشكھئھك وه

22.ربازو سھكدارچھ كردهانیان و مندا�نی یانگۆڕینی ئاین كانیان ناچاكرد بھزیدیھیھ ھاروهھھ 21ملێ.زۆره زیدیناوبردنی دانیشتوانی یھداعش لھئامانجی كھنیشاندا وهڵگھبھ بھ كانكگرتووهیھ وهتھڕاپۆرتێكی نھ

م ڵھقھجینۆساید لھ بھ ھنگڕه و جۆره''كاری لھ كھ ریخستده كھنجامی ڕاپۆرتھرهو ده ك گرووپوه بووه 23.''بدرێ

ی ۲۱ی ھیومان ڕایتس ۆوچ، كان،'' نێردهزیدیھیھ كانی داعش دژبھر تاوانھسھكان لھكگرتووهیھ وهتھناڵی نھكانی پھ: ڕاپۆرتھندازهێكی بێ ئھسر، ''ترهسكای وویڵھ 18

۲۰۱٦یرانی حوزهhttps://www.hrw.org/news/2016/06/21/un-panel-reports-ISIS-crimes-yezidis

.۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۱٥واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، تی،'' ھھدژی مرۆڤایھ لھ كانی داعش تاوانھعێراق: بۆردومانھhttps://www.hrw.org/news/2017/01/15/iraq-isis-bombings-are-crimes-against-humanity.

،''ندازهێكی بێ ئھر، ''ترسھسكای وویڵ 19

۲۰۱٦ن داعش،'' ئابی الیھڵكوژی لھكانی كۆمھزیدیھیھ و پارێزگاریكردن: قوربانیھوهران، ''داوا بۆ لێپرسینھنابھكۆمسیۆنی با�ی پھ 20http://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&task=download&id=1910_ca5ff308fd2154bb547334082b35290d&Ite

(accessed on November 2, 2017 mid=650&lang=en ی ئابی ۳غداد، بھ كان لھزیدیھیھ كانی دژ بھی ھێرشھوهیادكردنھ تی سكرتێری گشتی لھری تایبھزیستین، جێگری نوێنھیاندنی دكتۆر جیۆرجی بھعێراق، ''ڕاگھ یۆنامی لھ

۲۰۱۷ (accessed on October 18, general-secretary-representative-special-deputy-busztin-rgy-gy-mr-eport/iraq/statementhttp://reliefweb.int/r

2017). می كھۆوچ، تشرینی یھ ی ھیومان ڕایتسواڵی ب�وكراوهكان،'' ھھزیدیھملێ و گۆڕینی ئاینی یھزۆره ،'' عێراق: ھاوسھرگیریکردنی بھندازهی بێ ئھر، ''ترسسكای وویڵھ 21

۲۰۱٤ ، https://www.hrw.org/news/2014/10/11/iraq-forced-marriage-conversion-yezidis

ی ھیومان وكراوهواڵی ب�،'' ھھیھلھپھری بھسھچاره كان پێویستیان بھزیدیھیھ ن، قوربانیھكھست درێژی سێكسی سیستماتیكی دهده ست داعش باس لھ'عێراق: ڕزگاربووانی ده .۲۰۱٥ی نیسانی ۱٤ڕایتس ۆوچ،

https://www.hrw.org/news/2015/04/14/iraq-isis-escapees-describe-systematic-rape ی وهرهكانی دهندیھیوهی پھ، كۆمیتھوهعێراق و سووریا' گێڕانھ یرانی مرۆیی لھی قھوهنگاربوونھرهترسیداری داعش: بھسارا مۆرگن (ھیومان ڕایتس ۆوچ)، ''حوكمی مھ

، ۲۰۱٤می كھی كانوونی یھ۹نی پیران، نجومھئھhttps://www.hrw.org/news/2014/12/09/isils-reign-terror-confronting-growing-humanitarian-crisis-iraq-and-syria-testimony

.۲۰۱٦می كانوونی دووه ۳۰ ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھواڵی ب�وكراوه،'' ھھترسیدایھمھ نۆسایدی داعش لھی جیڵگھكان، بھڵھكۆمھ بھ گۆڕه عێراق: پارێزگاریكردن لھhttps://www.hrw.org/news/2016/01/30/iraq-protect-mass-graves

.۲۰۱٥ی نیسانی ۱٥ڵھاتوون، ئێستا چی؟''، ش ھھداع لھ زیدیانھیھ م كچھوتن: ئھتی (ھیومان ڕایتس ۆوچ)، ''چاوپێكھسقھمیر مھڕۆسانا بێگوم و سھhttps://www.hrw.org/news/2015/04/15/interview-these-yezidi-girls-escaped-isis-now-what.

ڵێ،'' كان دهكگرتووهیھ وهتھمافی مرۆڤی نھی كھنجام دابێت، ڕاپۆرتھعێراق ئھ نگ و جینۆسایدی لھداعش تاوانی جھ نگھكان، ''ڕهكگرتووهیھ وهتھواڵی نھری ھھنتھسھ 22 ۲۰۱٥ی مارسی ۹۱

.(accessed on November 2, 2017) http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=50369#.Wbwf58gjERm عێراق كانی مرۆڤ لھر بارودۆخی مافھسھكان لھكگرتووهیھ وهھتكانی مرۆڤی نھكان، ڕاپۆرتی ئۆفیسی كۆمسیۆنی مافھكگرتووهیھ وهتھكانی مرۆڤی نھنی مافھنجومھئھ 23 ۲۰۱۳ی مارسی ۱۳نجام دراون، كانی ئھنزیكھ ناو ئیسالمی و گرووپھتی بھوڵھن دهالیھی لھو تاوانانھژێر ڕۆشنایی ئھلھ

http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/RegularSessions/Session28/Documents/A_HRC_28_18_AUV.doc (accessed on November 2, 2017).

Page 19: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 14

ڵكوژیاندا، ین كۆمھترورهگھ كێك لھیھ . لھكانك شیعھئامانج وه ان كردهتری یگرووپ كدارانی داعشچھ

كامپی لھ یربازی شیعھدان سھسھ بھ ۲۰۱٤یرانی حوزه لھداعش

كدارانی مان مانگدا، چھھھ كی ترداو لھڵكوژیھكۆمھ لھ 24باران كرد.ی تكریت گولھوهرهده ریھسپایک زیندانی بادوش لھ زیدی لھو یھكورد ك لھیھژماره ودان زیندانی شیعھبارانكردنی سھگولھ ستان بھداعش ھھ

25ی موسڵ.وهرهده

ك و توركمانی بھشھ زیدی ویھ كوه عیراقی تریكانی مینھكھ كی ڕێکخراویھشێوهبھھا روهھھداعش موسڵمان یان كانی شاری موسڵ كرد یان ببنھسیحیھمھ رمانی بھفھ 26ئامانج. كانی كردهسیحیھو مھشیعھ 27.وهڕوی شمشێر ببنھجێبھێڵن یان ڕوبھ كھن یان شارههبد جزیھ

نجامدانی بۆ ئھ وهونارد، وهكانیشیھكداركراوهچھ بھ منداڵھ ، بھكانیكدارهچھ، داعش وه۲۰۱۱ساڵی لھ

زاران ھاوو�تی نجامدا كووشتنی ھھئھ لھ تۆمبێلی بۆمبڕێژكراو كھدان كاری خۆكوژی و ھێرشی ئۆسھنجام ئھ یانورهپێشێلكاری و تاوانی گھ كانیكداره�تی، چھسھی ژێر دهكانناوچھ لھ 28.وهوتۆتھنی لێكھدهمھ

دان نجھھشكو ئھحشیانھكان و كووشتنی وهگشتیھ شوێنھ ربڕین لھك تووندوتیژی سێكسی و سھوه داوه ی ناوچھزۆربھ لھ 29.وهھی ترس و تۆقاندنهوی ب�وكردنھڕێگھحوكمڕانی لھ یك شێوازێكوهش مھئھ

ك وه ووهپاندسھر ھاوو�تیاندا سھسزای تووندی بھداعش ی''دیوانی الحسبھ''، كانی ژێر كۆنترۆڵیھسوونڵ گھ، لھكردووهزینایان ی گوایھسانھو كھردبارانكردنی ئھزبازو بھگھبارانكردنی پیاوی ھاوڕهگولھ

پۆشینی شێوازی لھر ژنان و كچاندا سھووند بھپاندنی فشاری تكێشان. سھرهنی مۆبایل و جگھكردغھدهقھنھا تھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچیان ووت بھ ژنان و كچانی سوونھ 30.یانوهرهدهو ئازادی چوونھ یانرگجل و بھ

۲۰۱٤یلولی ی ئھ۲واڵی ھیومان رایتس ۆوچ، تكریت،'' ھھ تی ئیسالمی لھوڵھن دهالیھلھ کردنبارانعێراق: گولھ 24https://www.hrw.org/news/2014/09/02/iraq-islamic-state-executions-tikrit.

۲۰۱٤می كھتشرینی یھ ۳۰واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ،'' ھھباران كردووهدان زیندانی گولھھس عێراق: داعش بھ 25.inmates-prison-hundreds-executed-isis-https://www.hrw.org/news/2014/10/30/iraq

۲۰۱٤مووزی ی تھ۱۹ومان ڕایتس ۆوچ، ی ھیواڵی ب�وكراوهن داعش،'' ھھالیھكان لھمینھركردنی كھعێراق: فڕاندن و كوشتن و ده 26.minorities-expelling-killing-abducting-isis-https://www.hrw.org/news/2014/07/19/iraq

۲۰۱٤می كھی تشرینی یھ۱۱ی ھیومان ڕایتس ۆوچ، واڵی ب�وكراوهكان،'' ھھزیدیھملێ، گۆڕینی ئاینی یھزۆره عێراق: ھاوسھرگیریکردنی بھ 27https://www.hrw.org/news/2014/10/11/iraq-forced-marriage-conversion-yezidis.

۲۰۱۷\۳۰ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھ واڵی ب�وكراوهئامانج،'' ھھ غدا كردهبھ نی لھدهعێراق: ھێرشێكی خۆكوژی ھاوو�تیانی مھ 28https://www.hrw.org/news/2017/05/30/iraq-suicide-attacks-targeting-crowds-baghdad

۲۰۱۷موزیی تھ۲۹ وقیت كراون،'' سی.بی. ئێس نیوز لھكانی داعش بۆمبی تھربازكراوهسھ بھ چاڕلی دی ئاگاتا، ''چۆن منداڵھhttp://www.cbsnews.com/news/isis-trained-child-soldiers-cbsn-on-assignment/ (accessed on October 27, 2017)

۲۰۱٦ی ئابی ۲۲ ی ئیندیپێندنت لھعێراق،'' ڕۆژنامھ لھ وهقاندنھخۆتھ رلھبھ وهلێكرایھ ی داعش پشتووێنھ بۆمبڕیژکراوەکھیكھخۆكوژه 'منداڵھرن، 'ساموێڵ ئازبۆhttp://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-child-suicide-bomber-iraq-turkey-attack-bomb-terrorism-terror-bombing-

a7203261.html (accessed on October 27, 2017). ۲۰۱۷ی شوباتی ۲۰ ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھواڵی ب�وكراوهدان،'' ھھنجھشكھ، ئھدەکھن داعش باس لھ زیندانیھکانی عێراق: ژنانی سوونھ 29

https://www.hrw.org/news/2017/02/20/iraq-sunni-women-tell-isis-detention-torture ۲۰۱٦ی نیسانی ٥ ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھواڵی ب�وكراوهستی داعش،'' ھھژێر دهلھ ختھعێراق: ژنان ژیانیان سھ 30

https://www.hrw.org/news/2016/04/05/iraq-women-suffer-under-isis ۲۰۱٤می ی كانوونی دووه۱۳ ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھوكراوهواڵی ب�ن،'' ھھكھسك دهرتھكان مافی ژنان بھوهسووریا: تووندڕه

. rights-womens-restricting-extremists-https://www.hrw.org/news/2014/01/13/syria

Page 20: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

15

ڵ گھپیاوێكی خزمی نزیكیان لھ و بپۆشیایھ یان''نیقاب''ر گھئھ یان پێدراوهوهرهده ی چوونھكاتێكدا ڕێگھ لھ. بووه كھندامانی خێزانھكردن یان لێدانی پیاوێكی ئھرامھی غھكھنجامھرهده م یاسایھپێشێلكردنی ئھ. بووایھ

31.گیر كردبووگۆشھ خێزان و ھاوڕێ و ژیانی گشتی لھ ژنان و كچانی فتارانھڕهم ئھ

۲۰۱٦ی نیسانی ٥ ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھواڵی ب�وكراوهستی داعش،'' ھھژێر دهلھ ختھعێراق: ژنان ژیانیان سھ 31

https://www.hrw.org/news/2016/04/05/iraq-women-suffer-under-isis ۲۰۱٤م ی كانوونی دووه۱۳ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھوه،'' ھھنھكھسك دهرتھكانی ژنان بھكان مافھوهسووریا: تووندڕه .rights-womens-restricting-extremists-https://www.hrw.org/news/2014/01/13/syria

Page 21: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 16

ر ماڵ و سھبھتبوو ستیگرده�تی و سھكانی ژێر دهناوچھ كان لھخێزانھ رسھھپاندبوو بباجی سھ داعش 32.دزیدهنرخی كی تری بھو ئاڵتون و شتومھپاره كردوكانی تا�ن دهھاتن و بانكھڵدهی ھھوانھموڵكی ئھێنواری تری ئاینی و شورو یكھپھگۆڕو ونیسھو كھزارگھوت و مھمزگھ یوێرانكردن بھستا داعش ھھنرخ واری كلتوری بھ�نكردن و دزینی ئاسھڵ تاگھلھ �تی،سھدهكانی ژێر ری ناوچھرتاسھسھلھ ئاسھواری

م ڵھقھنگ لھتاوانی جھ بھ كارانھ م جۆرهئھ 33كانی.ئۆپراسیۆنھ دانیئیدامھکۆمھکێکی دارای بۆ وەک . درێنده

نجامدانی ھێرشی كیمیاوی و ئھ بھ ستاھھ كھداعش، گرووپھ دژه كانیی ھێزهدژ كانیاندا لھڕهشھ لھ شوێنھ نێو ھاوو�تیان و لھ كانیان لھكدارهچھ 34.نیان تێدا بووهدهی ھاوو�تی مھو ناوچانھتۆپبارانكردنی ئھ

نرێ خۆیان شوێنی پارێزراو داده كان بھتیھوڵھنێوده پێی یاسا مرۆییھبھ كھ خۆشخانھك نھوه كانیگشتیھكانی ستھدهناس بھقھ. ھێنادهكارڵغانی مرۆیی بھك قھكانیان ھاوو�تیانیان وهكاتی ئۆپراسیۆنھلھو دادهشارحھ

كاندا، داعشرهڕاستی شھناوه لھ 35.داڵھاتنیان دهوڵی ھھھھ كرد كھده ھاو�تیانھو یان لھقھداعش تھڵی كۆمھندین گۆڕی بھچھ وهھۆیھبھ كردوده نی ژێر كۆنترۆڵیدهڵی ھاوو�تیانی مھكۆمھ نی بھباراگولھ

36.دوای خۆی جێھێشتووهلھ

داعش كانی دژهھێزه پێشلكاری بارانكردنگولھ و خراپ یڵھمامھ

نێو ئێستا لھ كان كھا شیعھمیلیشی رێمی كوردستان وھھعێراقی و كانین ھێزهالیھلھ پێشێلكاری ندهرچھھھ ری دژ بھشھ�م ، بھبووهھھ مێژه عبی ناسراون لھھشدی شھح دا ڕێكخراون و بھیتی عێراقوڵھكانی دهھێزه

ی ردهژێر پھنجامدانی تاوان و پێشێلكاری لھئھ لھ بێم ھێزانھ ئازادی زیاتریان ھھئھ داعش وایكردووه ڕی تیرۆردا. شھ

۲۰۱٤می ی كانوونی دووه۱۳ ئێن لھ. ئێن. سی'' بات،ده كاو پارهیدا دهپھ داعش پاره چۆن''ئاشلی فانتز، 32

.money/index.html (accessed on October 26, 2017)-makes-isis-http://edition.cnn.com/2015/02/19/world/how ، ۲۰ندی كان، بھتیھوڵھمریكی بۆ یاسا نێودهی ئھڵگھكۆمھ'' ر موڵكی كلتوری،سھڕی داعش لھی شھوهنگاربوونھرهبھ''ر، لۆرا گوداڵ و ڕێبیكا ھاسیسكی، یڤید بۆوكھده 33 )۲۰۱٦(ی ۱۲ لھ رچووهده

7).(accessed on November 2, 201 property-cultural-war-isis-https://www.asil.org/insights/volume/20/issue/12/confronting ۲۰۱۷ی مارسی ٦ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' موسڵ، كی كیمیاوی لھكارھێنانی چھبھ بھ داعش تاوانباره 34

https://www.hrw.org/news/2017/03/06/isis-accused-unleashing-chemical-weapons-mosul ۲۰۱٦می كھی كانوونی یھ۲۰ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ی موسڵ،كشھپاشھ ر ھاوو�تیان لھسھ كاتھداعش ھێرش ده: عێراق

https://www.hrw.org/news/2016/12/20/iraq-isis-attacking-civilians-mosul-retreat ۲۰۱٦می كھی كانوونی یھ٤ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' كاربھێنێ،ڵغانی مرۆیی بھك قھداعش ھاوو�تیان وه یھترسی ھھمھ: عێراق 35

https://www.hrw.org/news/2016/11/04/iraq-feared-isis-use-human-shields-executions ۲۰۱۷مووزی ی تھ۱٤ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' مریكا،كانی فسفۆری سپی ئھترسیھمھ :سووریا\عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/06/14/iraq/syria-danger-us-white-phosphorus ۲۰۱۷ی شوباتی ۸ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،كارھێناوهكانی بھخۆشخانھڕی موسڵ داعش نھشھ لھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/02/08/iraq-mosul-battle-isis-used-hospital-base. ۲۰۱٦می كھی كانوونی یھ۲۷ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،ڕینیان كردووهی ڕاپھو گوندهبارانكردنی ھاوو�تیان لھگولھ بھ ستاوهداعش ھھ: عێراق 36

https://www.hrw.org/news/2016/12/27/iraq-isis-executed-civilians-village-uprising ۲۰۱٤ی یلولی ئھ۲ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' تكریت، تی ئیسالمی لھوڵھكانی دهبارانھگولھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2014/09/02/iraq-islamic-state-executions-tikrit ۲۰۱۷ی مارسی ۲۲ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ڵ،كۆمھ گۆڕی بھ تھسی فڕێداوهدان كھسھ داعش بھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/03/22/iraq-isis-dumped-hundreds-mass-grave ۲۰۱٤می كھتشرینی یھ ۳۰ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،باران كردووهدان زیندانی گولھسھ داعش بھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2014/10/30/iraq-isis-executed-hundreds-prison-inmates.

Page 22: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

17

و كوشتاری نایاسایی پیاوان نجھشكھر ئھسھلھ ندین جار ڕاپۆرتی بھبھڵگھکراویچھڕایتس ۆوچ ھیومان و كووشتاره نجھشكھش ئھوانھلھ. كردووه داعشدا نگی دژ بھجھ لھ وهكانھعێراقیھ ن ھێزهالیھلھ

كانی و ئۆپراسیۆنھ للوجھی فھهوی كۆنترۆڵكردنھ۲۰۱٦كانی ئۆپراسیۆنھ یچوارچێوه كان لھنایاساییھدان و نجھشكھئھ ستان بھھھ م ھێزانھكاندا، ئھكاتی ئۆپراسیۆنھ . لھی موسڵوهی گرتنھ ۲۰۱۷-۲۰۱٦

و ك یھوهبێ ھیچ سڵكردنھڕ بھكانی شھی ناوچھوهرو ناوهوروبھده كردن لھستگیریان دهی دهوانھكوشتنی ئھ 37.وهكردهب�وده وهھكانتیھ�یھكۆمھ تۆڕه كانیان لھتاوانھ یڤیدیۆییی گرتھو ندێك جار وێنھھھ

ھھڕەمھکیانھ بۆمبارانی

تی ڵمھھھمریكا ئھ پێشھنگی بھ-یمانانكانی عێراق و ھاوپھێزهعێراق، ھ لھ داداعش نگی دژبھجھ لھ 38.کانخۆشخانھو نھرهخانووبھ وەک دەکرانھ ئامانج ھکاننیدهمھ ێوەارانکردنیان ئھنجام دەدا کھ چوارچبۆمب بھ كانیان (بۆیھپێكانی ئامانجھ قیق نین لھووردو ده ی كھكانھو مووشھكردنی ئھئاراستھ ن بھستاھھكان ھێزه

یو ناوچانھو ئھرهبھ، )IRAMكی گراد و (ن و مووشھك ھاوههو ،)كرێنژماردهھھ ھێرشی ھھڕەمھکیانھبھردانھوەی ن بھستاكان ھھنگیھجھ ش، فڕۆكھوهلھزیاتر 39.تێدا بوو اننیدهكی زۆر ھاوو�تی مھیھژماره

ر سھئامارێكی وورد لھ 40.مان ناوچھھھ لھ زیاتریان ھھیھ رب�ویكی بھریھكاریگھ كھ بۆمبانھی وئھو للوجھك فھكانی وهكانی ناو شارهورهگھ ڕهت بۆ شھنانھتھ ،ست نیھردهبھنی لھدهقوربانیانی مھ یژماره نگھن خۆیان، ڕهیمانادانپێنانی ھاوپھبھ 41بێت. كدازار قوربانیھند ھھچھ لھ كھژماره نگھم ڕه�، بھموسڵ دا ندراوێكی تریھڕاگھ لھ 42.نیان كوشتبێدهھاوو�تی مھ ٦۲٤ مست النی كھبھبێ مھكانیان بھنگیھجھ فڕۆكھ

�م ھیچ ڕی موسڵدا كوژراون، بھشھ نی لھدهھاوو�تی مھ ۱۲٦۰ۆ ب ۹۷۰بادی ووتی،زیران عھرۆك وهسھ 43.م ئامارهوتنی ئھسكھتی دهیھر چۆنسھڕوو لھخستھكی نھكاریھوورده

۲۰۱۷موزی ی تھ۲۷ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،نجامداوهیان ئھڕی موسڵ تاوانشھمریكا ڕاھێنانی پێكردوون لھی ئھو ھێزانھئھ: عێراق 37

https://www.hrw.org/news/2017/07/27/iraq-us-trained-forces-linked-mosul-war-crimes ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،موصڵی کۆننزیك كردن لھبارانشوێنی گولھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/07/19/iraq-execution-site-near-mosuls-old-city ۲۰۱۷موزی تھ ۱۳ لھ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' موسڵ، ری پێشێلكاری لھگھئھ لھ وهلێكۆڵینھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/07/13/iraq-investigate-possible-mosul-abuse ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۳۰ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ' ،موسڵ داوه ڵھاتنیان لھوڵی ھھی ھھو پیاوانھبارانی ئھتی نوێی پێشێلكاری و گولھڕاپۆر: عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/06/30/iraq-new-abuse-execution-reports-men-fleeing-mosul ۲۰۱٦موزی ی تھ۷ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' نھێنیدا، لھ قیوهچھ للوجھكانی فھلكاریھپێشێ لھ وهداواكاری لێكۆڵینھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2016/07/07/iraq-fallujah-abuses-inquiry-mired-secrecy ۲۰۱٦یرانی ی حوزه۹ ن ڕایتس ۆوچ لھواڵی ھیوماھھ'' ی كۆنترۆڵی میلیشیاكان،وهو تاقیكردنھ للوجھكانی فھپێشێلكاریھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2016/06/09/iraq-fallujah-abuses-test-control-militias ۲۰۱٦می ی تشرینی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،لینیکێکر كمی ھێرشێكی ئاسمانی بۆسھنجائھھاوو�تی لھ ۸كوشتنی : عێراق38

https://www.hrw.org/news/2016/11/29/iraq-airstrike-hits-clinic-8-civilians-died ی مارس۲۸ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،رانیھی نیگھكان جێگھئاسمانیھ ی ھێرشھوهگۆڕینی پێداچونھ: عێراق

https://www.hrw.org/news/2017/03/28/iraq-airstrike-vetting-changes-raise-concerns. ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۸ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،وهترسیھمھ خاتھنی دهدهژیانی ھاوو�تیانی مھ دەكی بژارچھ: مریكانگی ئھپێشھ یمانی بھھاوپھ\عێراق 39

https://www.hrw.org/news/2017/06/08/iraq/us-led-coalition-weapons-choice-endangers-mosul-civilians ۲۰۱۷ی مارسی ۲۸ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ،ترسیھی مھكان جێگھئاسمانیھ ی ھێرشھوهگۆڕینی پێداچوونھ: عێراق 40

https://www.hrw.org/news/2017/03/28/iraq-airstrike-vetting-changes-raise-concerns. موزی ی تھ۱۱ ی ئیندیپێندنت لھڕۆژنامھ'' مانی داعش،پاش نھكات لھكوشتنی ھاوو�تیان ده لھ وهای لێكۆڵینھتی داووڵھڕێكخراوی لێبوردنی نێوده: موسڵ''بێسان مێكرنان، 41

۲۰۱۷ http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/mosul-latest-news-amnesty-international-civilian-deaths-isis-defeat-iraq-

coalition-forces-us-air-a7835831.html (accessed on October 27, 2017). ۲۰۱۷ی ئابی ٤'' نی،دهی قوربانیانی مھری كۆتایی ڕاپۆرتی مانگانھسھئۆپراسیۆنی چاره—شھێزی ھاوبھ. ''مریكای ئھرماندهندی فھناوه 42

http://www.centcom.mil/MEDIA/PRESS-RELEASES/Press-Release-View/Article/1267466/combined-joint-task-force-operation-inherent-resolve-monthly-civilian-casualty/ (accessed on November 2, 2017).

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱٦ لھ ید پرێسیتسۆشیھئھ'' بوون،كانی موسڵ سیستماتیكی نھڵێ پێشێلكاریھزیرانی عێراق دهرۆك وهسھ: دواترین 43https://www.apnews.com/a4848b07448b4ced9d06a2d17a5073af (accessed on November 2, 2017).

Page 23: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 18

ملێزۆره ركردنیدهربھده ورهخانووبھ وێرانكردنیوێرانكردنی ستان بھعبی ھھھشدی شھو ح رێمی كوردستانتی ھھكانی حكومھكھیھ ،۲۰۱٤دوای ساڵی لھ لھ داعش. بۆ نموونھ یستده لھ وهكردنھدهی كۆنترۆڵیان و ناوچانھڵی ماڵ و موڵكی ھاوو�تیان لھكۆمھ بھ

یان رانكردنی دهوێ ھھڵکووتانھسھرو ستان بھعبی ھھھشدی شھكانی حكھیھ ۲۰۱٤كۆتایی مانگی ئابی لھ 44.دوای کۆنتڕۆڵکردنھوەی شارۆچکھکھ لھ دەستی داعش ئامرلی ریوروبھده نشینیگووندی سوونھ

ی وهقاندنھسووتان و تھ ستان بھعبی ھھھشدی شھكانی حكھ، یھ۲۰۱٥مارسی ی تكریت لھوهپاش گرتنھن ڕایتس ھیوما 45ورو ابوعلیل و باشووری العلم.كانی الدكھڕهشێكی زۆری گھدان بیناو وێرانكردنی بھسھ

ندێك جاركان و ھھبھرهعھ ر وێرانكاری نایاسایی ماڵھسھلھ كردووه ۆوچ ڕاپۆرتی بھبھڵگھکراویشی وهدوای ئھدوابھ. رێمی كوردستانتی ھھكانی حكومھن ھێزهالیھلھ كانبنشینھرهعھ واوی گووندهتھ

رپرسانی بھ 46وا.ینھركوك و نھھپارێزگاكانی ك گووند لھ ۲۱ م لھیشتوانی النی كھی دانوهدیپۆرتكردنھرێمی كوردستانی كانی ھھناوچھ ئازادی لھ كان بھئاواره بھ داوهیان نھرێمی كوردستان ڕێگھتی ھھحكومھ

و وهكان بمێننھو كامپھناكانیان ناچار كردبوو لھو ئاوارهن ھاتوچۆبكھكان جێناكۆكھ عێراق و ناوچھ 47تووندی جموجوڵیان سنووردار كردبوون.بھ

شقی مھ وهشھو سوونھعبی شیعھھشدی شھكانی حكھردوو یھھھ داعش بھ كانی دژهھێزه ندێك لھھھ 48كاریان ھێناون.ڕدا بھشھ و لھمندا�ن كردووه ربازیان بھسھ

۲۰۱٥ سییی ما۱۸ ی ئامرلی لھكان و پاشماوهیلیشیا عێراقیھم: دوای ئازادكردن وێرانكاری ھاتچ، لھھیومان ڕایتس ۆو 44

https://www.hrw.org/report/2015/03/18/after-liberation-came-destruction/iraqi-militias-and-aftermath-amerli p. 14. ۲۰۱٥یلولی ی ئھ۲۰، وهن عێراقھالیھی تكریت لھوهدوای گرتنھ ی وێرانكاری و پێشێلكاری میلیشیاكان لھ، پاشماوهھیومان ڕایتس ۆوچ 45

https://www.hrw.org/report/2015/09/20/ruinous-aftermath/militias-abuses-following-iraqs-recapture-tikrit. ۲۰۱٦می تشرینی دووه ۱۳'' نگی داعش،جھ كانی عێراق لھكوردیھ ن ھێزهالیھكان لھوێرانكاری گوندو ماڵھ: ئێكس بھ كراوه ، نیشانھھیومان ڕایتس ۆوچ 46

https://www.hrw.org/report/2016/11/13/marked-x/iraqi-kurdish-forces-destruction-villages-homes-conflict-isis p. 18. ۲۰۱۷می كھی تشرینی یھ۲۱ لھ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچھھ'' ن،چۆ بكھوئازادی ھاتوكان ناتوانن بھئاواره: رێمی كوردستانھھ \عێراق 47

https://www.hrw.org/news/2016/10/21/iraq/krg-displaced-people-cant-move-freely. ۲۰۱٥می كھی تشرینی یھ۳۰فنتن پۆست، ڕی عێراقدا، ھھشھ ن لھكھكتر دهڕی یھمندا�ن شھ :یاری منداڵ نیھ) ۆوچیومان ڕایتس ھ(ر وێلك كریستۆفھ48

https://www.hrw.org/news/2015/10/30/no-childs-play-kids-fighting-one-another-iraq-conflict ۲۰۱٦ی ئابی ۳۰ لھ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچھھ'' ،كان مندا�ن بھ سھرباز دەکھنمیلیشیا: عێراق

https://www.hrw.org/news/2016/08/30/iraq-militias-recruiting-children.

Page 24: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

19

و نگرانالیھ و ندامانئھ ژیدلھ یاسایی ڕێكاری: مدووه شیبھ داعش كدارانیچھ

رێمی ھھ رپرسانی عێراقی و، بھوامھردهبھ ھێشتا عێراق كانی داعش لھدژی ھێزه ڕ لھكاتێكدا شھلھ

زاران ی دادگایكردنی ھھپرۆسھ بھ ستیان كردووهده ڵ داعشگھندی لھیوهبوونی پھتی ھھتۆمھ بھ كوردستانستگیركردنی ده ی كھوهلھ رانھگھ. ھیومان ڕایتس ۆوچ نییھدان منداڵ ھھسھیاندا بھنێو لھ او كھستگیركرده لھ بووبێ. می زۆر كھقینھی ڕاستھڵگھمای بھر بنھسھلھ وهتھكانی حكومھن ھێزهالیھس لھندێك كھھھك ستنیشان كردنیان وهده لھ ستووهبھو دراوسێكانیان ڵگھندامانی كۆمھئھ نھا پشتیان بھیسدا تھندێك كھھھ مان ناویھھ سھو كھئھ وتووهڕێكھی وا وهرهبھی زیاتر، یان لھوهبێ لێكۆڵینھندامی داعش بھئھ

. بووهگومانلێكراوێكی تری ھھ

وهھرێمی كوردستانھھ ی وری عێراقرپرسانی دادوهن بھیھاللھئێستا كھ كھودای پرۆسھمھ وبارهقھندێك ھھ لھو ندكراونبھباڵغدا رهقھزۆر زیندانی ، گومانلێكراوانی داعش لھیھورهزۆر گھ چێدهڕێوهبھ

ھیچ تیرۆر یاسای دژه ،ندهرچھھھ. وهوێتھلێبكھزیندانیانی مردنی نگھڕه ویھتدا بارودۆخیان نامرۆییانھحاڵھ یسانھم كھر ئھسھلھ كاری رپرسانھو بھئھ�م بھسێرێ، ڵناپھ(القانون الجنائی) ھھ سزادان یاسای كییھبڕگھ

دوای نھا لھكات تھپێویستی ده كھ كانی یاسای سزادان بگرنبڕگھ وێ ڕێز لھناتوانن یان نایانھ نكھدهكاتژمێردا ۲٤ی ماوهستگیر بكرێ و لھده گومانلێكراو ن دادگاوهالیھستگیركردن لھدهرمانی رچوونی فھده

یھت ھھتۆمھ بێ. ڵیدا ئامادهگھكان لھوهێكۆڵینھری لر تاسھسھلھ یكھهرو پارێزهرم دادوهردهبھ بھێنرێتھكاتی لھ دانیاننجھشكھئھ وی گومانلێكراوانی داعش ورب�وكی و بھمھڕهستگیركردنی ھھدهر سھلھ كیش نیھیھو ھیچ ئاماژه ملێێ زۆرهدانپێنان بھستی ناچاركردنیان بھمھ كان بھمنیھئھ ی ھێزهوهێكۆڵینھل

. ڵگھك بھوه دانپێنانانھ م جۆرهی ئھوهتكردنھڕه ن لھردان بكھست تێوهران دهدادوه ی كھوهر ئھسھلھ

ی لھپھ كدا كھیھپرۆسھ لھزاران گومانلێكراوی داعش نی ھھو دادگایكردوه، لێكۆڵینھشمانھڕایی ئھرهسھكانی گومانلێكراو یاساییھ مافھنتی گره م جۆرهی لھلھپھكی بھیھپرۆسھ و وامھردهبھ كرێتێدا دهزۆری

او نووسر یمار بنھسھلھ، دادگایكردن و سزادانی گومانلێكراوان كیرهكی سھیھشێوهبھر ناكات. بھستھدهلێكی ستگیركراو ھھزۆرجار دهرھێنرابێ. ژێر فشاردا لێیان دهلھ نگھڕه كھ ی شاھێدحاڵ و دانپیدانانھووتھ

كان بھدادگایكردنھ ك لھیھژماره ی،وهلھجگھ مھئھكانی دژی. ڵگھداكردنی بھحھتھ پێنادرێ لھماناداری دان كۆتایی دێت. سێداره سزای لھ

كھندام بوون یان پشتگیری كردنی گرووپھئھ بھ داعش ری بڕیاری سزای گومانلێكراوانیرپرسانی دادوهھب

رسھكارلھی رانھو دادوهی ئھپێی ووتھبھ. ندهتیرۆر ده پێی یاسای دژه ھب یان كوشتن و تاوانی ترکھ لھوانھیھ كانیتاوانھ ئھو بۆنادەن اوانگومانلێكر بھ پێی یاسای سزادان سزای ئھوانن، كھكان دهیسھكھ

ك تاوان كانی وهورهگھ تیھوڵھنێوده تاوانھ، نی باسھ. شایھفڕاندن ستدرێژی سێكسی وك دهوه ئھنجامیان دابێ . نیھیاسای عێراقیدا جینۆساید لھنگ و تی و تاوانی جھدژی مرۆڤایھلھ

Page 25: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 20

ی وهنھا ئھتھ چونكھ ئاسانتره تیرۆردژه یاسای ستن بھپشت بھ وهییھڵگھھتی بڕووی بابھلھ وهدڵنیاییھبھ و ھێزه ئیداره لھ ھشداریكردنناو داعش، یان بھ لھ ندام بوونھلماندنی ئھسھ رپرسان پێویستھر بھسھلھ

م �م، ئھوانی داعش. بھتباركردنی گومانلێكرابۆ دادگایكردن و تۆمھ ڵگھك بھكانی داعش وهكدارهچھی و تاوانانھری ئھتوانێ تۆمارێكی گشتگیری دادوهنھ كھپرۆسھ كھ كاواده شێوازه ئھم ریبھگرتنھ

.وهقوربانیان و شاھێدحا�ن كۆبكاتھ لھ م تاوانانھنجامدانی ئھھی ئڵگھو بھ دروست بكاتنجامدراون ئھ بھ درێویات نھولھئھ دەکات کھ كھپرۆسھ لھ تیرۆر وایاسای دژه بھ ستنبھنھا پشت ، تھوهنكی ترهالیھلھ

. نجام داوهیان ئھورهگھ تاوانیناو داعش ی لھوانھسزادانی ئھ

ردا ھاتووهسھگۆڕانكاری بھو ی جیاوازی گرتووهرێمی كوردستانی عێراق ڕێچكھھھ ری لھسیستمی دادوهپارێزگاكانی دھۆك لھ �تیسھده رێم كھتی ھھدا، حكومھكوردستان تری عێراق. لھ كانیشھھب راورد بھبھبھ

سیستمی لھكاری پێكردوون. و ڕاندوهیاسای خۆی تێپھ ۱۹۹۲دوای ساڵی لھ یھھھ ولێرو سلێمانیو ھھ پێیبھیان كھریھتێیدا ھھ كھ یھكان ھھتاوانھ ت بھی تایبھدادگا یان ھۆبھو�تدا، ی وكھشھردوو بھھھدادگایی

گومانلێكراوی كھ شوانھئھن تھنانھت بۆ ھكتیرۆر دهكانی دژهیسھڵ كھگھلھ ڵھتیرۆری خۆی مامھیاسای دژهکھوتونھتھ ژێر ڕکێفی دەسھ�تی جیابھجیا دوەرەکان لھ ھھردوو سیستھمھکھدا دادگاکان و داداعشن.

ادوەری و ئھنجوومھنی دادوەری کوردی ، ئھو دوو دەستھیھی کھ کارووباری ا�ی دئھنجوومھنی بر سھكاركردن لھبۆ یھتیان ھھری تایبھدادوه ردووالشیانھھدادوەری بھڕێوەدەبھن و سھرپھرشتی دەکھن.

. وهتھتیرۆر بوونھتی دژهی تۆمھڕوی ڕوبھو مێرمندا�نھیسی ئھكھ

ھاوتایی بھ كھردوو سیستمھھھ ن،كھده یسانھم كھڵ ئھگھلھ ڵھمامھ ردووال كھنی ھھرای دادوهپێی ووتھبھرپرسی با�ی ی بھپێی ووتھ. بھیسانھم كھبۆ ئھ یھنێوانیاندا ھھكی سنووردار لھنگیھماھھ�م ھھن، بھكھكارده

دادگایكردنی نگی لھماھھتكردنی ھھبۆ دروس ردووال، ستراتیژێكی نیشتمانی یان پالنێك نیھھھزۆر نجامدانی تاوانھئھ رپرسیارن لھبھ ی كھوانھسزادانی ئھت دان بھویھولھگومانلێكراوانی داعش یان ئھ

تیتۆمھ كی بھرهكی سھیھشێوهی داعش بھمڕۆش دادگایكردنی گومانلێكراوانتا ئھ ،ئھنجامدالھكان. ورهگھو بارهمای قھر بنھسھلھ دانێك تویھولھئھچاوكردنی ھیچ جیاكاری و ڕهبێ ناو داعش بھلھ نیانھندام بووئھ

ران دادوهبھ عێراق ڕێگھ تی. یاسای لێبووردنی حكومھتانھی کھ لھوانھیھ ئھنجامیان دابێتئھوتۆمھ ئاستی ندیان بھیوهپھ دژی خواستی خۆیان لمێنن لھیسھده ن كھربكھده و گومانلێكراوانھبڕیاری لێبووردنی ئھ داده

رێمی كوردستان ھیچتی ھھ. حكومھداوهنجام نھو ھیچ كارێكی تووندوتیژیان ئھكردووه وهكھگرووپھ و جۆرهھیچ بڕیارێكی لھ ،رێمیش ووتیتی ھھبێژێكی حكومھو ووتھوهكردرنھكی لێبووردنی دهیاسایھ

49.كراوهچاونھڕه

پاندنی سھ وری روهراركردنی دادپھرقھبھداوای عێراق كانی داعش لھست تاوانھی دهقوربانیان ندهرچھھھ بھلێكی مانادار ئێستا ھیچ ھھ ییھم شێوهبھ كانچوونی دادگاییھڕێوهبھ�م ن، بھكھده ر تاوانبارانداسھیاسا بھ

كردنی پرسیار بۆ گومانلێكراوان دان یان ئاراستھ یو شاھێدیبوون مادهشداریكردن و ئابھ نادات لھقوربانیان تی چاودێری وڵھ، ھیچ ڕێكخراوێكی ناوخۆیی و نێودهیتس ۆوچ ئاگاداربێی ھیومان ڕاندهوهدادگادا. ئھ لھ

كان ناكات. دادگیكردنھ

ی ٦ ان ڕایتس ۆوچ لھمورێم بۆ ھیتی ھھحكومھ كان لھتیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھنگاندن و وهڵسھی با�ی ھھرۆكی كۆمیتھكتۆر دیندار زێباری، سھیڵی دئیمھ 49 ۲۰۱۷یلولی ئھ

Page 26: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

21

Page 27: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 22

زیندانیكردن و ستگیركردنده لھ ویڕهزیادهھێرش و نجامدانیی ئھڕێگھھاونیشتمانیانی لھت و وڵھر دهسھن لھورهكی گھترسیھكانی داعش مھھێزه

ری ڕێكاری یاسایی و سزادانی بھگرتنھ لھرپرسان ڕاستن بھ بۆیھ ری وو�ت،رتاسھسھتاوانی تر لھبۆ قوربانیان. ریروهراركردنی دادپھرقھبھئاسایشی ھاوو�تیانیان و لھ رگریكردنبھپێناو لھتاوانباران

تی عێراقی وسووپاو ئاسایشی حكومھكانی ناوبردنی داعش، ھێزهیان بۆ لھكھتھڵمھھھ شێك لھك بھوهو وهپێناو دۆزینھلھھێڵن �تی داعش جێدهسھێر دهكانی ژناوچھ كھ دەپشکنن سانھو كھئھ می كوردستانرێھھ نیدهمھ ھاوو�تی ڵكانھم خھزۆرێك لھ ندهرچھھھنێوانیاندا: نلێكراوانی داعشن لھگوماستگیركردنی دهان ندێكی تریھھ نگھڕه�م بووه، بھنھ وهداعشھ ندیان بھیوهو پھ كانی ژێركۆنترۆڵی داعشنی ناوچھڵھاتووھھ

ی تاوان و نجامدانئھ لھ رپرسیار بووبێتنگری داعش بووبێت و بھكدار یان الیھھچ كھ تێدا بووبێژێر كۆنترۆڵی كانیناوچھ بڕۆنھ ییانكدارانی داعش توانچھ لھ ی زۆركیھژماره ،ڕاستیدا لھپێشێلكاری.

هنی و ھێزدهدژی ھاوو�تیانی مھ لھ ورهو ھێڕشی گھرێمی كوردستان ھھ تی عێراقی وحكومھ كھناڕوونی پرۆسھ لھ رانھھیومان ڕایتس ۆوچ نیگھش، م ڕاستیانھئھڕایی رهسھ ن.نجام بدهكان ئھربازیھسھ انتباركردنییان تۆمھ انمای لیستی داواكراور بنھسھنگری داعش لھك الیھڵك وهستنیشان كردنی خھده وی كھھنجامرهده م شێوازهئھ نگھڕهی زیاتر. ڵگھبێ بوونی بھان بھیكھكھڕهڵگاو گھندامێكی كۆمھن ئھالیھلھ ندیان بھیوهڕاستیدا پھ لھ كھ وهوێتھستگیركردنی پیاوان و كوڕانی لێبكھستنیشانكردن و دهده ڵھھھ بھ

بھ كھدژی خواستی خۆیان لھ نجام دابێنیان ئھدهكی مھكیھچاالڕی وپھ، یان ئھبووهنھ وهداعشھ . م بدرێڵھقھ لھ كھگرووپھ لھ كردنپشتگیری

ستگیركراوهن خێزانی دهالیھیان لھشھبانگھ ی زۆركیھرانی ھیومان ڕایتس ۆوچ ژمارهتوێژه

ناوی سێكی تر پێشنیازی كردووهڵێن دراوسێ یان كھده یشتووه كھست گھدهكانی داعش بھگومانلێكراوهكی یان خێزانی ی ناكۆكی خێڵھوهرهھبلھ كانی داواکراوانھوە""لیستھ كێك لھناو یھ تھبخرێ س و كاریانكھ

50.بووهخسیان ھھیان شھ

داعش بوون كھ و ناوچانھھاتوون یان لھ وه�تی داعشھسھدهكانی ژێر ناوچھ ی لھسانھو كھئھ بۆ پشکنینیند چھ بھ رد كردوونراوكانیان بھێمی كوردستان ناوهرو ھھ یكانی عێراق، ھێزهردا گرتوونسھستی بھده

م دروستكردنی ئھ لھ. وهتھكۆیان كردوونھ وه۲۰۱٤ساڵی لھ ناوی گومانلێكراوانی داعش كھ لیستێك لھندامانی داعش ی ئھربارهك زانیاری گشتی دهوه ستووهبھ رچاوهندین سھچھ پشتیان بھ م ھێزانھئھدا لیستانھ

و زانیاری ئھ كی پشتیان بھرهكی سھیھشێوه�م بھبھ ،وهتھراوهن داعش خۆی ب�وكیھالندێكیان لھھھ كھ تھڵگاكانیان داوهك و كۆمھڕهناوی گومانلێكراوانی گھ وكانی داعشیان جێھێشتووهناوچھ كھ ستووهبھ سانھكھ

ڕوی ڕوبھ وهتھهدۆزراو ان"لیستی داواكراو"ناو كانیان لھكاتێك ناوه نھھڵك خھ 51كان.منیھئھ ھێزه ندی بوونیان بھیوهكانی پھتھتۆمھ یان لھوهرپرسان لێكۆڵینھی بھو كاتھتا ئھ وهتھستگیركردن بوونھده

. واوكردووهتھ وهداعشھ

۲۰۱۷ی مارسی ٥ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھستگیركردنی خێزانی گومانلێكراوانی داعش،'' ھھبوون، دهعێراق: ئاواره 50

https://www.hrw.org/news/2017/03/05/iraq-displacement-detention-suspected-isis-families. ۲۰۱۷یرانی ی حوزه٤ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھی موسڵ،'' ھھوهرو ناوهوروبھده باران كرابوون لھستراوی گولھستبھده س بھیان كھی دهوهعێراق: دۆزینھ 51

https://www.hrw.org/news/2017/06/05/iraq-dozens-found-handcuffed-executed-around-mosul.

Page 28: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

23

كانی عێراق لھھێزه ۲۰۱۷یرانی بۆ حوزه وه۲۰۱٦می تشرینی دووه ھیومان ڕایتس ۆوچ تێبینی كرد لھو ڵھاتبوونكانی داعش ھھناوچھ لھ كرد كھیان دهو كوڕو پیاوانھی ئھماشای ناسنامھتھپشكنیندا كنی خاڵھ

، یان ئاوارهی دهپێی ووتھبھ. وهدۆزرایھده ناو لیستی داواکراودا كانیان لھناوه رد كھكستگیر دهیان دهوانھئھكان كان و كامپی ئاوارهبازگھ لھ وهندین لیستی داواكراوهچھ ربازی بھمنی و سھندین ھێزی جیاوازی ئھچھ

كان پێ بدرێت. ناو كامپھی جێگیربوونیان لھی ڕێگھوهرلھن بھكھڵك دهپشكنین بۆ ناوی خھ

ی نگاندنی ڕاست و دروستی ووتھڵسھبۆ ھھرێمی كوردستان، تی ھھبێژێكی حكومھی ووتھپێی ووتھبھپاش 52''.یڵێن ڕاستھده ی كھوهقورئان بھ ن ''سوێند بخۆن بھكھئاسایش داوایان لێده كان''ره''زانیاری ده

رمانی ستھێنانی فھدهر بۆ بھم دادوهردهبھخاتھكان دهرهكانی زانیاری دهسوێند خواردن، ئاسایش ووتھ ڵ بكرێ. گھی لھوهستگیر بكرێ و لێكۆڵینھده گومانلێكراوستگیركردن تا ده

كرد كھ تی عێراقكانی حكومھمنیھئھ زهموو ھێھھ زیری ناوخۆ داوای لھ، وه۲۰۱۷ی ئابی ٦ لھ كان بھموو لیستھن تا ھھتی ناوخۆ بكھزارهوه كانی تاوان لھڵگھتی بھرایھبھڕێوهستی بھكانیان'' ڕاده''لیستھ

53.لھ ژێر یھک دەسھ�تدا ند بكرێنناوه

كان كان و كامپھبازگھ رپرسان پیاوانیان لھبھ كرد كھتێبینی ده ندین جارچھمان ڕایتس ۆوچ ھیوڵیان گھلھكھ یانكھكھڕهگھ سێكییان كھ كھكی كامپھھدانیشتووی ی كھوهمای ئھر بنھسھلھ كردستگیردهده

ی ناو لیستكانیان لھناوهی وهڕایی ئھرهسھ مھستی بۆ ڕاكێشابوو ئھده نگری داعشك الیھبووبون وهئاوارهزانیاری "رپرسان ووتیان، بھ بۆ كراوه ی پشکنینیانو ئاوارانھتدا، ئھڵھندێك حاھھ . لھبووهنھ داواکراەوکاندا

و ن، ئھی گومانلێكراوی داعش بوووانھستنیشانكردنی ئھبۆ ده ھێناده كانبۆ بازگھ "كانیانهمامكدارده رهده 54كران.ستگیر دهكێشرا دهبۆ ڕاده یاننجھپھی سانھكھ

شداریان لھبینی بھ جیاواز كھ ڵكین و خھالیھك یھی ژمارهربارهده ربڕیرانی دهان ڕایتس ۆوچ نیگھھیوم

واڵگری سووپاوك سووپا و ھھوه كردستگیركردنی گومانلێكراوانی داعش دهپشكنین و دهی پرۆسھشی خێراو پۆلیسی فیدراڵی و بھی بھرپھرچدانھوەی كھیھ و زگای ئاسایشی نیشتمانیتیرۆر و دهدژهتی ی حكومھرگھپێشمھ ھعبی و ھێزەکانی ئاسایش وشدی شھكانی حتی ناوخۆو ھێزهزارهواڵگری وهھھ 55رێمی كوردستان.ھھ

یلولی ی ئھ٦ مان ڕایتس ۆوچ لھورێم بۆ ھیتی ھھحكومھ كان لھتیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھنگاندن و وهڵسھی با�ی ھھی كۆمیتھرۆككتۆر دیندار زێباری، سھیڵی دئیمھ 52

۲۰۱۷ "",األسماء تشابھ "بشأن الداخلیة مقترحات على فقیوا ۲۰۱۷ی ئابی ٦فزیۆنی ئێن. ئاڕ.تی، لھالعبادی تھ 53

http://www.nrttv.com/AR/Detail.aspx?Jimare=54366 (accessed October 27, 2017). ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۳ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ستگیركردنی نوێی كوڕان و پیاوان،ده: رێمی كوردستانی عێراقھھ 54

https://www.hrw.org/news/2017/06/03/kurdistan-region-iraq-new-detentions-fleeing-men-boys. ۲۰۱۷ی مارسی ۱۹كردن، العلم، ، ڕاڤھ''چن؟كانی موسڵ بۆ كوێ دهستگیركراوه، ده)ھیومان ڕایتس ۆوچ(ڵقیس وویڵی، بھ 55

https://www.hrw.org/news/2017/03/19/where-are-mosuls-detainees-going.

Page 29: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 24

٦۰دووری بھ كھ ویجھكانی حھڵھاتووی ناوچھھھ دان خێزانیسھبھرێمی كوردستان تی ھھكانی حكومھھێزهڕۆژئاوای موسڵ بۆ وێتھكھتر دهكیلۆمھ ٥٥دووری بھ ر كھعفھلھباشووری موسڵ و تھ وێتھكھتر دهكیلۆمھ

ووهنزیك ب كھ وهشھو شوێنانھبھ كان ڕاگرتووهبازگھ ند مانگێك لھندێك چار چھو ھھفتھندین ھھی چھماوهبوونی نێویان یان ھھ كدارانی داعش لھبوونی چھ ومنی رانی ئھبیانووی نیگھڕ بھی شھوهكانی پێشھرهبھلھ 56یشتنی ھاوكاری مرۆیی بۆیان.گھ لھ ڕێگریان كردووه تدازۆر حاڵھ لھ و داعش ندیان بھیوهپھ

ی وهرهبھلھ كرێواوی پێدهتھ عێراقدا كاری لھ كھ (القانون الجنائی) نی عێراقیپێی یاسای سزادابھستگیركردن رمانی دهرچوونی فھدوای دهلھنھا پۆلیس تھ، یاندووهگھڕانھ ت بارودۆخی لھناکاویحكومھ

كاتژمێردا گومانلێكراو بھێنرێتھ ۲٤ی ماوهلھ و پێویستھستگیربكاهگومانلێكراو د یھن دادگاوه بۆی ھھالیھلھت ، حكومھوهڕووی كرداریھ لھ 57ی یاسایی بێت.كھستگیركردنھوامی دهردهی بھوهر بۆ ئھم دادوههردبھ

ڕدا كاتی شھن لھكھستگیردهی گومانلێكراوانی داعش دهعێراقیانھ و ھێزهر ئھسھلھ پێویستی كردووه، ھیومان ڕایتس ۆوچ تێبینی كردووه یندهوهن. ئھبكھ تی ناوخۆیزارهواڵگری وهشی ھھستی بھڕاده

ن و ستی الیھن و ڕادهكھستگیر دهڵك دهستگیركردنی دادگا خھرمانی دهبێ فھبھكان منیھئھ زۆرجار ھێزه كاتژمێردا نایانھێننھ ۲٤ی ماوهھا لھروهن، ھھناكھ یانكانرمیھفھ ندیخانھكان یان بھ�ت پێدراوهسھده ھێزه

ستگیركردنی ده ، ھیومان ڕایتس ۆوچ ۲۰۱۷مووزی تھ وا لھینھردانێكیدا بۆ نھكاتی سھر. لھم دادوهردهبھبێ چوار مانگ بھ م لھی النی كھبۆماوه كھ گومانلێكراوی داعشی بھ بھڵگھ کردووە م دوانزهالنی كھ

. ندكرابوونبھ كانیانانھندامانی خێزی ئھوهستگیركردنی دادگاو ئاگاداركردنھرمانی دهفھ

كانیان رپرسھبیری بھركردو وهرمانیان دهپرسانی عێراقی دوو فھ، بھئاشكرایھ م ڕووداوهدانپێنان بھ بھ سێك. لھستگیركردنی كھده رلھبھ ن دادگاوهالیھستگیركردن لھرمانی دهستھێنانی فھدهپێویستی بھ لھ وهھێنایھ

تێكدا حاڵھ نھا لھتھ وهكانیانی ھێنایھبیری ھێزهركردوو وهرمانێكی دهتی ناوخۆ فھزارهوهمووز، ی تھ۱۳تێیدا كھ راقیكانی یاسای سزادانی عێڵ بڕگھگھا بێت لھكان ھاوتستگیركردنھده ن كھستگیر بكھڵك دهخھ

بادی ھزیران عرۆك وهی ئاب، سھ٦ لھ 58ستبھێنرێت.دهستگیركردنی دادگا بھرمانی دهبێت فھده ھاتووهستگیركردن ی دهرمانانھو فھواڵگری ئھرپرسانی ھھبێت بھیاند دهكردوو ڕایگھ رمانھو فھپشتگیری لھ

59ھاوتانین. كانی یاسای سزادانڵ بڕگھگھلھ ن كھكھجێ نھجێبھ

۲۰۱۰ساڵی رێمی كوردستان لھتی ھھحكومھ كانی یاسای سزادانی عێراقی كھپێی بڕگھھا بھروهھھ وهر، دوای ئھم دادوهردهبھ ستگیركراو بھێنرێتھدا دهكاژێر ۲٤ی ماوهبێت لھ، دهووهی بۆكردوهپێداچوونھ

دا یھو ماوهلھ 60.ش مانگتا شھی ھھماوه تا وهدرێژبكاتھ یكھستگیركردنھده رمانیتوانێ فھر دهدادوهن بۆ دروستكردنی بكھڵ گھی لھوهن و لێكۆڵینھزیندانی بكھ كھسھكھ یھسایش بۆیان ھھكانی ئاھێزه

۲۰۱۷یرانی حوزه ۲۱ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ڕوانیدان،چاوه لھ وهكانی پێشھنزیك ھێڵھڵھاتوو لھی ھھھا ئاوارهزارهھھ: رێمی كوردستانی عێراقھھ 56

https://www.hrw.org/news/2017/06/21/kurdistan-region-iraq-thousands-fleeing-kept-waiting-near-front-line . كی كاتییھند مافێك بۆ ماوهی چھوهسككردنھرتھبھ دات لھ�تداران دهسھده بھ تی ئیمێرجنسی ڕێگھیاندنی حاڵھڕاگھ 57 ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۱تی ناوخۆیی عێراق، زارهوه 58 عتماد المعلومات الكاملة والدقیقة لتنفیذ مذكرات القاء القبضحرصاً على معالجة مشكلة تشابھ االسماء.. وزیر الداخلیة یصدر اعماماً على توابع الوزارة با"

http://www.moi.gov.iq/index.php?name=News&file=article&sid=2604 (accessed October 17, 2017). "",األسماء تشابھ "بشأن الداخلیة مقترحات على یوافق ۲۰۱۷ی ئابی ٦فزیۆنی ئێن. ئاڕ.تی، لھالعبادی تھ 59

http://www.nrttv.com/AR/Detail.aspx?Jimare=54366 (accessed October 27, 2017). )،۲۰۱۰ی شوباتی ۱٤ لھ ا كراوهرێمی كوردستانی عێراق (گۆڕانگاری تێد، ھھ۱۹۷۱ی قانون الجنائی ساڵی ۲۳ی ری جیھانی: عێراق، ''بڕگھروهی دادپھپرۆژه 60

art. 109 and art. 123 ,v2.doc-kurdish-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp

Page 30: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

25

ی ھپرۆس ست بھبێت دهش مانگ، ده. پاش شھوهرهری لێكۆڵھدادوه شكردنی بھو پێشكھ یكھیسھكھن، ھیومان ڕایتس ۆوچ كاوهستگیركرات بۆ بینینی دهبوونی مۆڵھر نھبھلھ 61.بكرێ كھیسھدادگایكردنی كھ

.وهیھم پرۆسھندن بھوردستان پاپھرێمی كتی ھھرپرسانی حكومھند بھی تا چھنجامھرهو دهئھ بگاتھ یتوانینھند ی یاسایی ''چھپرۆسھ لھوتن دواكھ كھ نا كھوەدا انی بھرێمی كوردستان دتی ھھبێژێكی حكومھ�م، ووتھبھرێمی كانی ھھكان بۆ ناوچھی ئاوارهزۆره و ژمارهیشتنی ئھھۆی گھبھ بووهھھ '' دامیسێكی كھكھ

62كوردستانی عێراق.

ندهرچھھیومان ڕایتس ۆوچیان ووت، ھھ تان بھرێمی كوردستی ھھبێژێكی حكومھری با�و ووتھپێنج دادوه تیوڵھكانی مرۆڤی نێودهمافھ بھندبوونی عێراق پێی پاپھبھ �مبھ ھاتووهنھ ناو یاسای ناوخۆدا لھ نووسراو بھھا روهویستانیان و ھھستگیركردنی خۆشھده لھ وهنھكان ئاگادار بكھھخێزان ریان پێویستھسھرپرسان لھبھ

م النی كھ ،مھڕایی ئھرهسھ 63.بێتندیان ھھیوهپھویستانیان ڵ خۆشھگھن لھستگیركراوان بدهده بھ ڕێگھن الیھلھكیان یھوهھیچ ئاگاداركردنھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچیان ووت ستگیركراوانی داعش بھخێزانی ده ۱۰۰

ستگیركردنی شوێنی ده بھ بارهسھ یشتووهگھرێمی كوردستان پێنھھھ رپرسانی عێراقی یانبھكات ستگیركراو دهمنداڵی دهدیان مێریسی دهر كھسھكار لھ رێك كھش، پارێزهوهزیاد لھ 64كان.گومانلێكراوه

ھیچ شتێك نازانن كانتی دایك و باوكی منداڵھبینیوویھم ئھ وا كھینھی نھیسانھو كھموو ئھھھ لھ ،ووتیموو ناوی ھھ ریان پێویستھسھرپرسان لھبھ ھا ووتییشی،روهكانیان. ھھداڵھشوێنی مننووس وچارهر سھلھكان زیندانھ ڵكی لھخھ یسداندین كھچھ �م لھن، بھتۆمار بكھ كیدارهسھیسێكی داتابھ تگیركراوان لھسده

كان زیاتر بۆ خێزانھ كیھنگیش ئاستھوهدا تۆماركرابێ ئھیسھو داتابھی ناویان لھوهبێ ئھبھ وهتھدۆزیوه 65كانیان.ی منداڵھوهدۆزینھ كات لھدروست ده

كات لھكی زۆر دروست دهستگیركراون بارگرانیھی دهزۆره و ژمارهڕو بوونی ئھوامی شھردهبھ استھڕن بۆ بیكھ یھتوانایاندا ھھ ی لھوهرپرسان ئھبێت بھده�م بھستگیركراوان، كانی دهمافھوكردنی یڕهپھ

درێ ونجام دهئھ وهت پێدراوه�سھیاسایی و دهن ھێزی الیھكان لھستگیركردنھده ی كھوهدڵنیابوون لھ بێتده تی. بۆیھوڵھودهكانی مرۆڤی نێمافھ كانی عێراق بھندیھكانی یاسای سزدان و پاپھڵ بڕگھگھلھ ھاوتایھ

خێزانی ر پێویستی كردگھڵكانی تر ئھھكان یان ختی كامپھرایھبھڕێوهی پۆلیسی ناوخۆیی و بھڕێگھ لھ .وهس و كاریان ئاگادار بكرێنھستگیركردنی كھده لھستگیكراوان ده

61Ibid. art. 109.

كان بۆ تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھنگاندن و وهڵسھی با�ی ھھرۆكی كۆمیتھیڵی دیندار زێباری سھئیمھ 62 ۲۰۱٦می كھی تشرینی یھ۲٥وتی ڕێكھ یتس ۆوچ لھھیومان ڕا

.https://www.hrw.org/sites/default/files/supporting_resources/request_for_government_comment.pdf كان بۆ كگرتووهیھ وهتھی نھ. كۆنگره۱۹٥٥ڵ زیندانیان، جنێف، گھڵكردن لھردو یاساكانی مامھستانده 63 ٦۸و ٥۸ڵ تاوانكاران. یاسایگھلھ ڵھی تاوان و مامھوهوونھنگاربرهبھ

https://www.unodc.org/pdf/criminal_justice/UN_Standard_Minimum_Rules_for_the_Treatment_of_Prisoners.pd ی داوای كرد ناسنامھ رێكی تر كھڵ دادوهگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷زی مووی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ر ڕیاضڵ دادوهگھڕایتس ۆوچ لھ وتنی ھیومانچاوپێكھ

۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر سعود شنگالی، ھھدحال عباس و مھڵ فھگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ٦، مدانیھكرێت. حھئاشكرا نھ.t_for_government_comment.pdfhttps://www.hrw.org/sites/default/files/supporting_resources/reques

۲۰۱۷ی شوباتی ۲٦ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھڵھاتوون،'' ھھست داعش ھھدهی لھو پیاو كوڕانھستگیركردنی ئھرێمی كوردستان: دهھھ\عێراق 64https://www.hrw.org/news/2017/02/26/iraq/kurdistan-region-men-boys-who-fled-isis-detained

.۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۹غداد، كرێت، بھی ئاشكرا نھكھداوای كردبوو ناسنامھ رێكی عێراقی كھڵ پارێزهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھوپێكھچا 65

Page 31: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 26

عێراقدا دادگاكانی لھ گھریھکانیھ دادوكورت مكھك یھ پشت بھنھا تھرپرسانی عێراقی ن، بھكھده یسانھكھم ر ئھسھكارلھی رانھو دادوهی ئھپێی ووتھبھ

و گومانلێكراوانی مودادگایكردنی ھھ لھستن بھده) ۲۰۰٥\۱۳ ره(ژماتیرۆری عێراقی ی یاسای دژهبڕگھكانی پرۆسھ. یاسای سزادانكانی پێی بڕگھبھنجامدانی تاوانی جیاواز ئھتی تۆمھ بێ سزادانیان بھداعش، بھ

كھ وهشھوانھبھ ،داعشناو لھ ندام بوونھئھ تیكان، بۆ سزادانی تۆمھاییھیاس دادگایكردن و ڕێكاره انیسێككھ ۆن ئھولھوویات بھچکھ ستراتیژێك ھیچ بوونیبێ بھ، نجامدانی تاوانی ترئھ ارنین بھتبتۆمھ

. بدرێ

داعشدا كانییسھكھ لھ دان تویھولھئھ یان ستراتیژ بوونینھ ؛كانھیاسایی ێكارهڕ لھ وكورتی مكھ كی زۆر تاوان لھیھنجامدانی ژمارهئھ رپرسیار بوون لھھكانی داعش بی پێكرا، ھێزهك پێشتر ئاماژهوه

ڵ تاوانھگھستدرێژی سێكسی و لھهدان و ڕفاندن و دنجھشكھك تاوانی كوشتن و ئھعێراق وه�م، دادگاكانی عێراق بڕیاری سزای تی. بھدژی مرۆڤایھنگ و تاوان لھك تاوانی جھوهكانی تیھوڵھنێوده

ی دادگایو گومانلێكراوان تیرۆردا ھاتووهیاسای دژه لھ ن كھدهده و تاوانانھنھا بۆ ئھنی داعش تھگومانلێكراواكردن و كۆیلھ ك بھكانی یاسای سزادانی عێراقی وهپێی بڕگھبھ كانی ترتاوانھ نجامدانیئھ بھ نناكھ

عێراق ناتوانن گومانلێكراوان بھ ریرپرسانی دادوهھا بھروهستدرێژی سێكسی. ھھو دهنجھشكھئھ ندادگایی بكھ تیدژی مرۆڤایھ نگ و جینۆسایدو تاوان لھك تاوانی جھكانی وهتیھوڵھنێوده نجامدانی تاوانھئھرانی ھیومان ڕایتس ۆوچ ندی توێژهوه، ئھاسای نیشتمانیدا نین. زیاد لھوەشی لھ م تاوانانھی ئھوهرهبھلھ

گومانلێكراوانی ڵكۆمھ كی و بھمھڕهكی ھھیھشێوه، دادگاكانی عێراق بھكاندادادگایكردنھ لھ ردووهتێبینیان ك بھ ت دانویھولھبێ ئھ، بھنكھدادگایی ده كھڵ گرووپھگھدیان لھنیوهبوونی پھ تیتۆمھ بھ وهداعش پێكھ

وێ كھردهكان. دهورهگھ نجامدانی تاوانھئھ سیاربوون لھرپربھ كھ یوانھدژی ئھی یاسایی لھوهلێپرسینھی چوونڕێوهبھ لھ ن بووهشداربونھا ڕۆڵیان بھتھ كانیان كھسزاو دادگاییھئامانجی نھش بكھوانھرپرسان ئھبھ

. داعش كانی ژێر ئیدارەیخۆشھی بۆ نھندروستتھچاودێری باو ك كارهوهسھرەتایھکانی تگوزاریھخزمھ

لھ غداتی بھ�تی حكومھسھژێر ده دادگاكانی كانی دژی گومانلێكراوانی داعش لھیسھی كھھ، زۆرینلھئێستادا لھ كی زۆری گومانلێكراوانی داعش كھیھ. ژمارهی شاری موسڵی لێیھو پارێزگایھچێ ئھدهڕێوهوا بھینھنھ

ناو شاری ھل ۲۰۱٤تا ساڵی وا كھینھتیرۆری نھین. دادگای دژهوێ زیندانستگیركراون لھكاندا دهڕهشھکارەکانی باكووری موسڵ تر لھكیلۆمھ ۱۰دووری بھ ھل كیف،ی تشارۆچكھ لھ موسڵدا بوو، لھئێستادا

داو كاتھلھ وای كرد كھینھتیرۆری نھردانی دادگای دژهسھمووز، ھیومان ڕایتس ۆوچ تھ ی٦. لھ كاتدهكردو تێبینی دوو دادگایكردنی كرد. ده مدانیھی حھكی چۆڵكراوی شارۆچكھناو خانوویھكانی لھكاره

كانی ناو دادگای تاوانھغداد لھتیرۆری بھی دژهو ھۆبھ یھتیرۆری خۆیان ھھپارێزگاكانی تریش دادگای دژه . ندایھناوه

لھ بووهزاییان ھھموویان پێشتر شارهھھ بوو كھری ھھدادوه ۱۱ دا، دادگاكھم ڕاپۆرتھكاتی نووسینی ئھلھ

پێی بھ 66.واینھنھ یسی گومانلێكراوانی داعش لھر كھسھتیرۆرو بڕیاردان لھیسی دژهدادگایكردنی كھكانی ستی ھێزهن ڕادهكھستگیردهكان گومانلێكراوانی داعش دهمنیھئھ رمی، كاتێك ھێزهی فھپرۆسھ

داوای كرد رێكی تر كھوهڵ دادگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ر ڕیاضڵ دادوهگھڕایتس ۆوچ لھ وتنی ھیومانچاوپێكھ 66

وتن : چاوپێكھ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد یدان، بھەق زرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھڵ سھگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ٦، مدانیھكرێت. حھی ئاشكرا نھناسنامھ ۲۰۱۷ی شوباتی ۲غداد ر الزمیلی، بھیدهزیری داد حھڵ وهگھلھ

Page 32: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

27

ن و فایلیان بۆ كھڵ دهگھیان لھوهن و لێكۆڵینھكھندیان دهوان بھئھ ن كھكھده تی ناوخۆیانزارهواڵگری وهھھی وهو لێكۆڵینھ یانكھیسھبیستنی كھبۆ رهدادوه ۱۱و كێك لھم یھردهبھ یانھێننھن، پاشان دهكھروست دهده

موو گومانلێكراوان ھھبۆ ت یان حكومی ری تایبھپارێزهدادگادا، انیان لھكیسھكاتی بیستنی كھلھ. تایرهسھارێكی تر گومانلێكراو ج، یھی پێویست ھھڵگھبھ دا بوو كھڕهو باوهر لھر دادوهگھئھ. بنده ئامادهو یھھھری رپرسانی دادوهستگیركردن، بھرمانی دهبۆ فھ یاسایی ڕایی پیوویستیرهسھ. بۆ دادگایكردن وهڕێنێتھگھدهرمانی كارھێنانی فھماشای بھتھ وهگرنگیھ بھ زۆر ،رانی ھیومان ڕایتس ۆوچیان ووتتوێژه بھ . نستگیركردنی دادگا ناكھده

یسی دادگا گوێبیستی كھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت رێكی با� بھ، دادوه۲۰۱۷یلولی شوبات بۆ ئھ لھیلول ی ئھ۲۷ لھ 67.یسانھو كھدوابڕیار بۆ ئھ یشتۆتھو دادگا گھواینھنھ لھ بووه داعش ێكراویگومانل ٥٥۰۰

وئھ. ركردووهس دهكھ ۲۰۰ینزیكھدانیان بۆ سێداره بڕیاری لھ و كاتھتا ئھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت بھ�م ووتی ت ئازادكراون، بھبێ تۆمھبھ بداتێ كھ ی داعشمانو گومانلێكراوانھی ئھیتوانی ژمارهنھ رهدادوه

بۆ كانالنراوهوه یسھی كھو ووتی زۆرینھئھ. النراونوه ی دادگا گوێبیستی بووهیسانھو كھئھ %٥ لھ متركھناو ھل بووهمان ناوی گومانلێكراوێكی تری داعشیان ھھی ھھوهرهبھستگیركراون لھده بوون كھ سانھو كھئھ

می ئۆپراسیۆنی كھند مانگی یھچھ لھ ییمی توانای دادگاكھكھر بھووتیشی لھ. اواندا"داواكار"لیستی یوهپاش بیستن و لێكۆڵینھوا لھینھادگاكانی نھرانی دن سووپای عێراق، دادوهالیھی موسڵ لھوهگرتنھ

شوباتی ھ�م لكرد بۆ دادگایكردن، بھغداد دهی بھھوانكانیان ڕهستگیركراوهكان دهیسھكھ لھتای رهسھدەستگیرکراوان ژمارەی لێکۆڵھرەوان و دادوەریان لھ نھینھوا زیاد کردووە و گواستھنھوەی وه۲۰۱۷

68.داوە گومانلێکراوانی داعشیان خۆیان بڕیاری سزادانی وەستێنراوەو،

٤۰ دام دادگاییھلھ. بوو ۲۰۱٥مووزی تھ داعش لھ ی دادگایكردنی گومانلێكراوانیناوبانگترین پرۆسھبھ لھشداریكردن داعش و بھ ندام بوون لھئھ بار بوون بھتتۆمھ تیرۆری یاسای دژه٤ی پێی برگھھپیاو ب ٫۲۰۱٤69یرانی حوزه تكریت لھ ر لھکھكامپی سپای لھ ربازی شیعھی سھدان كادیرسھڵكوژی كۆمھ

م ئھ. پیاویان ۳٦دان بۆ سێدارهركردنی بڕیاری لھده كۆتایی ھات بھ ۲۰۱٦شوباتی لھ كھدادگایكردنھ لھگھڵ ئھوەشدا، 70.كانی دادگایكردنێكی عادیالنھردهڕووی ستانده موكورتی زۆری تێدابوو لھكھ یھدادگای

وتی ڕێكھ لھ ند كردوسھكانی پھدانھسێدارهبڕیاری لھ ۲۰۱٦ی ئابی ۷ ی فیدراڵی لھوهدادگای پێداچوونھدادگایكردنێكی تردا، لھ ۲۰۱۷ی ئابی ۸ لھ 71.جێ كردیان جێبھسزاكھرپرسان بھ ۲۰۱٦ی ئابی ۲۱

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲۷كرێت، تل كیف، ی ئاشكرا نھكھداوای كردبوو ناسنامھ رێك كھڵ داوهگھنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھوتچاوپێكھ 67

كرد داوای رێكی تر كھڵ دادوهگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ر ڕیاضڵ دادوهگھڕایتس ۆوچ لھ وتنی ھیومانچاوپێكھ 68وتن : چاوپێكھ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد ق زیدان، بھرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھڵ سھگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ٦، مدانیھكرێت. حھی ئاشكرا نھناسنامھ

۲۰۱۷ی شوباتی ۲غداد ر الزمیلی، بھیدهزیری داد حھڵ وهگھلھ ۲۰۱٤یلولی ی ئھ۲ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھتكریت،'' ھھ تی ئیسالمی لھوڵھكانی دهبارانھعێراق: گولھ 69

https://www.hrw.org/news/2014/09/02/iraq-islamic-state-executions-tikrit. ۲۰۱٥موزی ی تھ۱٦ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھی كادیران،'' ھھكھڵكوژیھالنانی دوابڕیاری كۆمھعێراق: وه 70

https://www.hrw.org/news/2015/07/16/iraq-set-aside-verdict-massacre-cadets. ۲۰۱٦ی ئابی ۷ری، كۆماری عێراق، نی با�ی دادوهنجومھئھ 71

محكمة التمییز: إرسال أحكام اإلعدام القطعیة بحق مداني جریمة سبایكر إلى رئاسة الجمھوریةhttp://iraqja.iq/view.3415/ (accessed on August 7, 2017)

۲۰۱٦ی ئابی ۲۱ ڕی بی.بی.سی لھواڵی ماڵپھ،'' ھھی كامپی سپایکھركھڵكوژیھۆ كۆمھدات بسێدارهپیاو لھ ۳٦''عێراق http://www.bbc.com/news/world-middle-east-37148060 (accessed on October 27, 2017).

Page 33: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 28

شداریكردنیان تاوانی بھ تیرۆرو بھپێی یاسای دژهبھ) المحكمة الجنائیة المركزیة( كانندی تاوانھدادگای ناوه 72.كردپیاوی تر ده ۲۷نی بۆ داسێدارهبڕیاری لھڵكوژیدا كۆمھ لھق زیدان و سێ عێراق فایھدادگای با�ی فیدراڵی رۆكی زیری داد حیدر الزمیلی و سھی وهپێی ووتھبھ

دادگایی ) ۲۰۰٥\۱۳ ژماره(تیرۆری پێی یاسای دژهنھا بھتھرپرسان بھتیرۆر، ری با�ی دژهدادوهكردن و ك پشتگیریكات وهتاوان ده كی زۆر لھیھژماره بھ هئاماژ یاساكھ. نكھگومانلێكراوانی داعش ده

ی كارھێنانی ماددهو بھ ڵگرتنھھك تاوانی دیاریكراوی وه ڕێكخراوێکی تیرۆریستی، لھگھڵ ندام بوون لھئھ ندی بھیوهبوونی پھكاتی ھھستگیركردن و كوشتنی نایاسایی لھو كوشتن و فڕاندن و دهنجھشكھنی، ئھمھقھتھ

كردنی سێكسی و كۆیلھ ستدرێژی سێكسی و بھك دهكانی وهتاوانھ �م یاساكھبھ 73.ڕێكخراوێكی تیرۆریستیی ٤ی بڕگھ. وهتی ناگرێتھدژی مرۆڤایھ نگ و جینۆسایدو تاوان لھك تاوانی جھكانی تری وهورهگھ تاوانھ

جێ كردن و ھاندان و پالندانان و جێبھ ستابێ بھھھ نێ كھپێسھسێكدا دهركھر ھھسھسزای مردن بھ یاساكھتایی تاھھداوای زیندانی ھھ مان بڕگھھھ. ھاوكاریكردن و دابینكردنی پشتگیری دارایی بۆ كاری تیرۆریستی

تێدا شداریان بھ بدات كھ سانھو كھنای ئھبكات یان پھ م جۆرهپۆشی كارێكی لھردهكات پھسێك دهركھبۆ ھھدوو جۆر سزا نھا باس لھتھ كاتێكدا یاساكھلھ ،ووتی ،زەیدانرۆكی دادگای با�ی فیدراڵیسھ 74.كردووه

دات بڕیاری سزای ران دهدادوه بھ ری ڕێگھدادوه دەسھ�تیتای، تاھھدان و زیندانی ھھسێدارهكات، لھده 75.ت چی بێتسووکترین سزا دەبێكرد �م دیاری نھبھ. نسووكتر بده

نجامدانی تاوانی تر، جیا دادگایی بكرێن بۆ ئھ كان بھسھكھكرێ تیرۆر ووتیان دهرانی دژههدادو ،ندهرچھھھنجامدانی تی ئھتۆمھ بھ یسێكی گومانلێكراوی داعشھیچ كھ ی كھوهلھ ھیومان ڕایتس ۆوچ ئاگادارنیھ�م بھ

گومانلێكراو شی كھیسانھو كھت لھنانھدادگایی كرابێ، تھ زادانی تاوانسكانی یاسای پێی بڕگھتاوانی ترو بھستدرێژی ك دهنجامدانی تاوانی وهئھ بھ دانی ناوه ن دادگاوهالیھی لھكھیسھتای كھرهكاتی بیستنی سھلھ

76.سێكسی

گومانلێكراوانی زۆری جیاواز لھكی یھكان بڕیاری سزادانی ژمارهوێ دادگا عێراقیھكھردهده ،زیادلھوەشنجامدانی ئھ رپرسیار بوون لھبھ ی كھوانھت دان بھویھولھئھ چاوكردنی جیاكاری وڕهبێ ن، بھداعش بده

ك كانی وهتاییھرهسھ تگوزاریھدابینكردنی خزمھ نگھنھا ڕۆڵیان ڕهتھ ی كھوانھڵ ئھگھكان لھورهگھ تاوانھرۆكی دادگای ی سھپێی ووتھبھ. ی داعشبردنی ئیدارهڕێوهبھ شێك لھك بھوه با بووهو ئاو كارهندروستی تھ

و سزای ئھدادگاكانی عێراق تیرۆر، لھ ئێستاداری با�ی دژهیدان و سێ دادوهزه با�ی فیدراڵی عێراق یان لھ یان كردبێكھشتگیری گرووپھیان پدژی خواستی خۆ لھ لھوانھیھ ن كھدهی داعش دهراوانھگومانلێك

۲۰۱۷ی ئابی ۸ڕی بی.بی.سی، واڵی ماڵپھ،'' ھھی سپایکھركوژی كامپڵدات بۆ تاوانی كۆمھدهسێداره س لھكھ ۲۷عێراق 72

http://www.bbc.com/news/world-middle-east-40866081 (accessed on October 27, 2017) ۲۰۱۷ی ئابی ۸، ۲٤وردستان ،'' كڵكوژی كامپی سپایکھرپێنێ بۆ كۆمھسھندامی داعش دهئھ ۲۷ر سھیڤانی، ''دادگای عێراق سزای مردن بھكارزان سولھ

http://www.kurdistan24.net/en/news/f2339973-907e-42ce-a2db-016f39dd026e (accessed on October 27, 2017). ۳و ۲ی ) مادده۲۰۰٥ی ساڵی ۱۳ تیرۆری عێراق (ژماره یاسای دژه 73

بێت سزای ده دا ھاتووهم یاسایھدا ئھ۳و ۲ی مادده لھ ر كارێكی تیرۆریستی كھھھ شداری بكات لھبھكی بێت یان رهری سھنجامدهسێك ئھركھ. ھھ۱ڵێ: (ده ٤ی مادده 74ڕوی بێت ڕوبھده دا ھاتووهم یاسایھی لھو تاوانانھنجامدانی ئھئھ تی تیرۆریستان بدات لھسێك ھانی یان پالنی یان ھاوكاری دارایی و یارمھركھرچێت. ھھدانی بۆ دهسێدارهلھبێت یان دهوهستی شاردنھبھمھ نای تیرۆریستان بدات بھپۆشی كاری تیرۆریستی بكات یان پھردهست پھنقھئھ سێك بھركھ. ھھ۲كی. رهری سھنجامدهك ئھوه وهمان سزا ببێتھھھ

پێنرێت.'' ردا بسھسھتایی بھتاھھسزای زیندانی ھھ .۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد، ق زیدان، بھفایھرۆكی دادگای فیدراڵی ڵ سھگھڕایتس ۆوچ لھ یومانوتنی ھچاوپێكھ 75 ۲۰۱۷مووزی ی تھ۳۱گراف، لھیلی تھكێكیان بووم،'' دهڵ یھگھوێك لھرشھناو داعش و ھھم لھكھمووچھ شێك لھك بھرگرت وهزیدیم وهجۆسێ ئینسۆر،''چوار كچی یھ 76

http://www.telegraph.co.uk/news/2017/07/31/quivering-isil-suspects-face-investigations-court-mosul-atrocities/ (accessed on August 7, 2017).

Page 34: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

29

رێكی با�ی یلول دادوهمانگی ئھ ، لھبۆ نموونھ 77.یان كردبێتوهنیدا ئھدهتگوزاری مھئاستی خزمھكدارانی داعش بۆ چھ بووه لێنان چێشت كاری كھ كردووهی كی دادگایكابرایھ م دواییانھبھ ،تیرۆر ووتیدژه

چاوی سزادانی پزیشكێكی ڕهدادگا ھا ووتی كھروهھھ. دانی بۆ كردووهدارهسێ و پێشنیازی سزای لھكان تیھوڵھنێوده یاسا مرۆییھ 78.كی داعشدا كاریكردووهیھخۆشخانھنھ ی لھوهرهبھلھ وهوكرد جووانکاری

كانیان ستیھندروتھ ركھئھنجامدانی ئھ ربھن لھكھده غھدهندروستی قھدانی تھنسزاو دادگایكردنی كارمھ . كانندروستیھھا تھڵ بھگھلھ رھاوتا بووبێگھئھ

و سزای گومانلێكراوان بھكان داواكاره ی بۆچیوهر ئھسھلھرانی نیشاندا كاتێك ھیومان ڕایتس ۆوچ نیگھ رنھبھ ناپێویست ناكات پھ ،یانری ووترپرسانی دادوه، بھنناده كانی یاسای تاواندا ھاتووهبڕگھ ی لھتاوانانھ

تیرۆر رێكی دژهدادوه 79.كانھتاوان بۆ تێدایھ تیرۆر زۆرترین سزایی یاسای دژهوهرهبھر سزای زیاتر لھبھبۆ سزادان و دادگایكردنێكی جیاوازه مان تاوانن، ئیتر بۆچی پێویستمان بھھھ جێنۆسایدو تێرۆر''ووتی،

80''جینۆساید؟

پێی یاسای عێراقی و تی و جێنۆساید تاوان نین بھدژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھ، تاوانی جھوهكی ترهالیھلھم رانی ئھنجامدهدادگایكردن و سزادانی ئھ نادات بھڕێگھ كھسیستمھ ن بۆیھرێمی كوردستاتی ھھحكومھبۆ ناو یاسای م تاوانانھردنی ئھزیادك لھ یھێك ھھوڵند ھھچھ رپرس ووتیان كھندێك بھھھ، ندهرچھھھ. تاوانانھ

.تھم بابھر ئھسھبوو لھمان نھرلھم پھردهبھك لھیاسایھ ھیچ پرۆژه م ڕاپۆرتھعێراقی، تا كاتی نووسینی ئھ

خێراتر ئاسانترو تیرۆرپێی یاسای دژهگومانلێكراوانی داعش بھی ری ڕێكاری یاسایی و دادگایكردنبھگرتنھكانی پێی بڕگھبھ یانكان و سزاداندادگای ئاسایی تاوانھ لھ یانكردندادگای یپرۆسھ ك لھچێ وهدهڕێوهبھ

ت بھدادگای تیبھ كارھێنانیبھ لھ �تدارانسھده داتھبوار دهتیرۆر یاسای دژه ،�میاسای سزادان. بھسك رتھبھ دادگایكردنێكی عادیالنھ كانی گومانلێكراوان لھساییھیا مافھ وهڕووی كردارییھ لھ تیرۆر كھدژهر سھنھا لھن تھربكھخێرایی بڕیاری سزادانی گومانلێكراوانی داعش دهتوانن بھران دهدادوه. وهكاتھده ی كھو تاوانانھر ئھسھاو لھوی تھڵگھی بھوهبێ پێویستی كۆكردنھ، بھكھناو گرووپھیان لھندام بوونمای ئھبنھ ایتس ۆوچیان ووت، لھھیومان ڕ تیرۆر بھری دژهك سێ دادوهش، وهوهلھ زیادنجامیان داون. ئھ

نووسراوی دانپێنان و پشت بھ وهداعشھ ندی گومانلێكراو بھیوهلماندنی بوونی پھبۆ سھ كاندادادگاییھ رهری لێكۆڵھ، دادوهبۆیھ. وهتھكۆكراونھ وهواڵگریھرانی ھھفسھن ئھالیھلھ كھسترێ بھشاھێدحا�ن ده

مدا، دادگا بانگھێشتی یسێكی كھند كھچھ نھا لھتھ. شاھێدحا�ن پرسیاركردن لھ لھبێت دهمی كھزۆر لێكی ھھ . یھھھ وهداعشھ ندیان بھیوهی پھیسانھو كھر ئھسھشاھێدی دان لھبۆ حا�نی كردووه شاھێد

داوای كرد ێكی تر كھرڵ دادوهگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ر ڕیاضڵ دادوهگھڕایتس ۆوچ لھ وتنی ھیومانچاوپێكھ 77

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد ق زیدان، بھرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھڵ سھگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ٦، مدانیھكرێت. حھی ئاشكرا نھناسنامھ .۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲۷رد، تێل كیف، ی ككھكردنی ناسنامھداوای ئاشكرا نھ رێك كھڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 78

داوای كرد رێكی تر كھڵ دادوهگھوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ڕیاض رڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 79وتن : چاوپێكھ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد ق زیدان، بھرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھڵ سھھگوتن لھ: چاوپێكھ۲۰۱۷مووزی ی تھ٦، مدانیھكرێت. حھی ئاشكرا نھناسنامھ

۲۰۱۷ی شوباتی ۲غداد ر الزمیلی، بھیدهزیری داد حھڵ وهگھلھ ۲۰۱۷مووزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ر ڕیاضڵ دادوهگھن ڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیوماچاوپێكھ 80

Page 35: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 30

ی و تاوانانھئھ مووی ھھقینھتۆمارێكی ڕاستھ لھ وهخۆیی ببینێتھ ركێك كھئھبۆ --نیھ درووست شێوازه مئھدا ریروهدادپھ ھا لھ تاقیکردنھوەیروهھھو كانھنی عێراقیھشایھ كھ--نجام دراونن داعش ئھالیھلھ

زۆر كھناو گرووپھ ڕۆڵیان لھ نگھڕه ی داعش كھمانلێكراوانھموو گوفتاری ھھكاروڕه چونكھ دەرناچێت و تاوانھو دادگایكردنی ئھ كردن و بھبھڵگھکردنوهلێكۆڵینھ ھێنان لھ شكست. كاتكسان دهجیاواز بووبێ یھ

ی وهك ئھوه كانی یاسای تاوانھکانپێی بڕگھون بھنجام دران گومانلێكراوانی داعش ئھالیھی لھورانھزۆر گھو م تاوانانھری ئھیی كردنی دادوهنامھڵگھبھبھ وتوو نابێت لھركھسھ داتڕوودهئێستادا لھ وهخوارهووردی لھ بھكاندا دادگاییھ كردنی قوربانیان لھپێنھشداری بھ. ی قوربانیانوهبووكردنھرهقھ

بھبدات ت ویھولھئھ کھری سیستمی دادوه بھ بواردان لھ ھێنێشكست ده م شێوازهھا ئھروهھھ. باسكراوه . داعشناو لھ ەورنجامدانی تاوانی گھئھ ار بوون لھرپرسیی بھوانھدادگایكردن و سزادانی ئھ

لھ نھا ڕۆڵیان بریتی بووهتھ ی داعش كھو گومانلێكراوانھ، دادگایكردن و سزادانی ئھوهكی ترهالیھلھو �تی لھسھی دهكاتی لوتكھ لھ. یھوی و كێشھڕهی داعش زیادهكھنی بۆ ئیدارهدهبینكردنی پشتگیری مھدا

بھ دا بوو كھستژێر دهو ملیۆنان ھاوو�تی لھكردت كاری دهوڵھك دهی كۆنترۆڵی كردبوو، داعش وهناوچانھنی تری دهندین كاری ئیداری و مھی باج و چھررمانبھری مامۆستاو پزیشك و فھرمانبھزاران فھھھبۆ معرزن بووهھھ وهداعشھ ندیان بھیوهپھ كھ رانھرمانبھم فھتیرۆری عێراقی ئھپێی یاسای دژهبھ 81.بووھھ

پشتگیری كردن و دابینكردنی ھاوكاری بۆ گرووپێكی ڕۆڵیان لھ ھۆیھدادگایكردن و سزادان بخش توانای خۆبھ بھ ی داعشكھنیھدهمھ ئیداره شداریكردن لھی بھوهلھ كدا گومان نیھكاتێ لھ. تیرۆریستی

وێكھرده�م وادهبھ، زیادكردووه ستیكانی ژێر دهناوچھ �تی لھسھپاندنی دهسھ لھ یكھگرووپھر تاوانی گھڵك ئھی خھۆرهز هو ژماردادگایكردن و سزادانی ئھ لھت دی نایھبھوتۆ وتێكی ئھسكھدهندام بوون یان پشتگیری كردنی ئھ لھ جگھ ورهتاوانێكی گھ گالبن لھنھیان تێوه دابێنجام نھیان ئھورهگھ

. كھگرووپھ

ی داعش كھو گومانلێكراوانھسزادانی ئھ و ری ڕێكاری یاساییبھگرتنھ ھنویات بدهولھرپرسان ئھبێت بھده تیتۆمھ دادگایكردنیان بھ ستن بھبێت ھھش دهمھبۆ ئھ ورهگھ زۆر نجامدانی تاوانیئھ رسیاربوون لھرپبھ ندام بوونتیان ئھتۆمھنھا ی تھوانھسزادانی ئھ بھ بھێنن كۆتایی نجامیان داون وی ئھریكراوانھاید تاوانھ وئھ

بری لھ. یسی مندا�نت بۆ كھتایبھبھ ،ورهنجامدانی تاوانی گھئھ یڵگھبێ بوونی بھبھ كھگرووپھ ناولھ بووه. كانڕووی ڕاستیھ كانی خستنھك میكانیزمھوه ی تر بكرێدیلچاوی بھبێت ڕهده دادگایكردن و سزای یاسایی

شێك ستی داعش بھدهژێر كانیان لھكاره كھ كرێنھ سانھو كھدژی ئھایی لھی یاسوهلێپرسینھ م نی كھبێت الده . نی یان ھاوكاریكردنی ھاوو�تیاندهكانی مرۆڤی ھاووالتیانی مھپارێزگاریكردنی مافھ لھ بووه

کھ سێنێده سانھو كھلھ تی ئیسالمی پارهوڵھرس، ''دهڕۆزنبێرگ و نیكۆالس كۆلش و ستیڤن لی دایھ ماسیو 81

۲۰۱٥می ی تشرینی دووه۲۹كات،'' نیۆرك تایمز، حوكمڕانیان دهhttps://www.nytimes.com/2015/11/30/world/middleeast/predatory-islamic-state-wrings-money-from-those-it-rules.html?_r=0

(accessed on October 17, 2017); ۲۰۱٦ی شوباتی ۱٦)، ۳( ۱۸۸ندی دی، بھنھی پزیشكی كھڵگھن،'' جۆرناڵی كۆمھكھده وهتی ئیسالمیھوڵھده ندی بھیوهڤۆجێڵ، ''بۆچی پزیشكان پھ

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4754176/ (accessed on November 2, 2017); ۲۰۱٤مووزی نگ، تھی جھوهیمانگای توێژینھڕاست، پھ�تی ناوهھھی ئاسایشی ڕۆژ۲۲ڕاپۆرتی سووریا،'' یناڵدس، ''حوكمڕانی داعش لھچاڕلس كاریس و ساموێڵ ڕه

http://www.understandingwar.org/sites/default/files/ISIS_Governance.pdf (accessed on November 2, 2017).

Page 36: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

31

ڵك ڵی خھكۆمھو بھ رفراوانی یاسای بھوهدانی لێپرسینھ نجامر ئھسھن لھر سوربووھھرپرسان ر بھگھئھم كھبێت یھدانی تاوان، ده نجامی ئھڵگھبێ بوونی بھناو داعش بھھندام بوون لنھا ئھتھكانی تھك بۆ تۆمھوه

شوانھجێ ئھستبھو دهرهسھان لھتیمترین تۆمھكھ ی وانھكردنی ئھدادگایی بھن ویات بدهولھئھ لھپھو بھجارھاوكاری وجۆرهێوازێكی لھش). بكھ وهماشای خوارهتھ( وهیانگرێتھیاسای لێبووردن ده ن كھئازاد بكھ

چاوی بڕیاری لێبووردن رپرسان ڕهبێت بھده. كاتكان دهندیخانھی بھندازهباڵغی بێ ئھرهركردنی قھسھچارهناو داعش ندام بوون لھئھ لھ جگھ كردووهنھ ورهتاوانی گھ شداریان لھبھ ن كھبكھ یسانھو كھموو ئھھھ بۆدژی خواستی خۆی لھ ی كھوهلماندنی ئھسھ لھ وهكاتھم دهرگریكار كھرشانی بھركی سھئھ شوهئھبێ، نھ . كردووه وهكھگرووپھ ندی بھیوهپھ

چاوكردنی تگیریكردن و ڕهپش ن لھی خۆیان بكھھدوایی مماشای مێژووی ئھرپرسانی عێراقی تھبھ ستھپێویی كاتی ، ئێداره۲۰۰۳ساڵی لھ مریكاوهن ئھالیھاش داگیركردنی عێراق لھپ لھ. م جۆرهلھ پھیڕەووێکی

جێ كرد كھجێبھ'' عسیكردنی بھ كێشڕیشھ'' تیسیاسھمریكا ئھ تیركردایھسھ كان بھیمانھھاوپھم ی ئھچواچێوه لھ 82.بوو عسحزبی بھ ندام لھری ئھفسھرو ئھرمانبھزاران فھركردنی ھھدهی كھنجامھرهده

بری لھ ،عسحزبی بھناو ندامێتیان لھھۆی ئھركران بھده كانیانكاره س لھزاران كھھھبھپرۆسھیھدا ی یاساییدا بووهپرۆسھ م و كوڕی لھكھو تھڵمھم ھھئھ. نجامدانی تاوانێكی دیاریكراوھۆی ئھركردنیان بھده

كانیان و ركراوان و خێزانھنێو دهزایی لھڵدانی ناڕهرھھتی عێراقی و سھالوازكردنی حكومھھۆی نگ و ی جھوهب�وبونھ گرنگ لھ ھۆکارێکی ئھم پرۆسھیھ بووە. گشتی ڵگاكانیان بھھاوڕێكانیان و كۆمھ

یتاوان ی یاسایی لھوهلێپرسینھ بۆ كھتھڵمھھھی وهرهبھلھ 83.عێراق تی لھ�یھناكۆكی سیاسی و كۆمھی دانیشتوان شھو بھنێو ئھزایی لھچاندنی تۆوی ناكۆكی و ناڕهر سھبوو لھری ھھبوو، كاریگھنھ دیاریكراو

كرابوون. ركوتسھ كھ

ڵ و كۆمھ بھ دادگایی كردنی كات كھزیاد ده وهترسی ئھمھتیرۆر یاسای دژه ستن بھدواجاریش، پشت بھپێی یاسا بھ بكا كھش بێبھ كانیان بۆ دادگایكردنی عادیالنھیاساییھ مافھ لھگومانلێكراوانی داعش یخێرا

. مافی خۆیانھ كانتیھوڵھعێراقی و نێوده

لێبووردن یاسای كانیبڕگھ ژماره(پێی یاسای لێبووردنی گشتی بھ بێنی داعش مافی ئازادكردنیان ھھستگیركراواده نگھڕه

وهگرێتھده سانھو كھئھلێبووردن یاسای) ۲(٤ی بڕگھ 84.ڕێندراتێپھ ۲۰۱٦ابی مانگی ئ لھ كھ) ۲۰۱٦\۲۷و داعش یان گرووپێكی تری تووندڕه ندیان بھیوهدژی خواستی خۆیان پھن لھنیشانی بده تواننده كھ

دن و ھێرشكردنھھۆی كوشتن و وێرانكر بوو بێتھ كھ داوهنجام نھو ھیچ تاوانێكی تیرۆریستیان ئھكردووهڵێ جیا دهبھ ٤ی بڕگھ. ۲۰۱٦مانگی ئابی رلھكانی عێراق بھمنیھئھ ت و ھێزهوڵھكانی دهزراوهر دامھسھ ستدرێژی سێكسی و بازرگانی كردن بھك فڕاندن و دهنجامدانی تاوانی تری وهئھ بھتبارن تۆمھی وانھئھ

. ربگرنوه یاساكھ ناتوانن سوود لھ وهمرۆڤھ

) ۲۰۰۳\۱۳ڕۆژی (مریكا ئھ. رچووهر دهن پۆڵ بریمھالیھی عێراقیدا لھڵگھكۆمھ عس لھبھ ڕیشھکێشکردنی) ۱( رمانی ژمارهیمانان فھ�تی كاتی ھاوپھسھده 82 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/56/20030516_CPAORD_1_De Ba_athification_of_Iraqi_Society.pdf (accessed

on November 6, 2017). ۲۰۱۳ی مارسی ۱۲، دات،'' الجزیرهده و وو�تھر لھرهعێراق ھێشتا زه عس لھبھ تی ڕیشھکێشکردنیلسیدی، ''سیاسھندا سیسنس و عبدولڕزاق امیره 83

http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2013/03/201331055338463426.html (accessed on October 27, 2017). )،۲۰۱٦\۲۷ (ژماره ۲۰۱٦یاسای لێبوردنی گشتی، ئابی 84

http://www.iraq-lg-law.org/ar/webfm_send/1629, art. 4 (accessed on November 6, 2017).

Page 37: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 32

ئامانج ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت بھ ،مانی عێراقرلھپھ ی یاسایی لھرۆكی كۆمیتھسھمحسن الكاركاری،

كھ وهشھوانھستگیركراوان، بھده ێكی جیاواز لھڵكۆمھ كانیتھبۆ تۆمھ یھچارهی ڕێگھوهدۆزینھ یاساكھ لھ ی تر كھزارانئازادكردنی ھھھا روهو ھھكی فراوانداودایھھم بارن لھتتۆمھتیرۆر پێی یاسای دژهبھ

ی ندامێكی كۆمیتھئھرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی و زانا ڕۆستایی، ق زیدان، سھفایھ 85.منكانیان كھتاوانھیسی كھنگاندنی ڵسھھھ ستنیشان كراون بۆدهری باش دادوه ،ووتیان ،مانی عێراقرلھپھ لھیاسایی

مان رلھت و پھحكومھ ،انشیووتی 86.كرێنو ئازاد دهوهیانگرێتھده یاساكھ ی ئایاوهستگیركراوان لھدهیرانی بۆ مانگی حوزه كھی لێبووردنھی ماوهوهك درێژكردنھن وهكھدا دهیاساكھ تاوتوێی گۆڕانكاری لھ

نێوان مانگی ئابی لھ ،س ۆوچی ووتھیومان ڕایت رۆكی دادگای با�ی فیدراڵی بھئۆفیسی سھ ٫۲۰۱۷87ستگیركراویان ده ۹۹٥۸رپرسان دا بھكھی یاسای لێبوردنھچوارچێوه ، لھ۲۰۱۷می كھبۆ تشرینی یھ ۲۰۱٦

. وهتھتیرۆر بوونھڕوی تاوانی دژهڕوبھ كرد كھی دیاری نھوانھی ئھ�م ژماره، بھئازادكردووه

جێ جێبھ چاویكات ڕهو دادگایكرنی پێویست دهوهو پێداچوونھوهرهرانی لێكۆڵھموو دادوهر ھھسھلھ یاساكھر ر دادوهگھئھ 88.پاش دادگایكردن پێش و چ لھ ن چ لھرگریكاران بكھبھموو بۆ ھھ كھبڕیارهكردنی

ی ی بۆ كۆمیتھكھیسھی كھوهتوانێ داوای گواستنھتبار دهوا تۆمھئھی دا كردنی یاساكھجێ نھبڕیاری جێبھیان كھجێكردنی یاسای لێبوردنھیان بۆ داواكردنی جێبھ بكاتری نی با�ی دادوهنجوومھئھ لھ لێبووردن

ر دادوه ك لھیھژمارهدا، كھكۆمیتھ ، لھنی باسھشایھ. وهدادگایكردنھ دووباره شكردنی داوا بۆكھپێشھ تبارشداریكردنی تۆمھبھ بھدان بێ ڕێگھدوا بڕیار، بھ نھگھن و دهكھكان دهیسھبۆ كھ وهپێداچوونھ

بھ ندییوهدژی خواستی خۆی پھلھ ی كھوهبۆ نیشاندانی ئھ تھنانھت ،كیھھیچ شێوهدا بھكھوهپێداچوونھ لھ . وهبیانگرێتھ كانی یاساكھندیدارهیوهپھ تا بڕگھ داوهنجام نھئھ تاوانێكی و ھیچكردوه وهكھگرووپھ

فڕاندن و ستدرێژی سێكسی و ك دهتاوانی وه كھی داعش ندامانھو ئھئھ یوهلھ یھترسی ھھمھ

ئێستادا دادگایی رێك لھھیچ دادوه ئازاد بكرێن چونكھ پێی یاساكھبھ نجام داوهئھ وهھمرۆڤ بھ یانبازرگانیكردنتبارێكی رێك دادگایی تۆمھر دادوهگھئھ 89.تیرۆری دژه٤ی بڕگھ لھ جگھناكات انھتاوانم بھ گومانلێكراوان

گانیكردن بھست درێژی سێكسی و فڕاندن و بازركانی دهتھتۆمھ ی بھئاماژه یدا كھفایلھ كردبێ و لھو ئھ یھھھ وهھری ئگھ، ئھوهگرێتھنایان كھھردنیاسای لێبو كانیبڕگھ ی كھو تاوانانھئھیان كردبێنھ وهمرۆڤھ

ی وهئازاد بكرێ پاش ئھ وهكھن كۆمیتھالیھلھ نجام داوهستدرێژی سێكسی ئھده بۆ نموونھ یتبارهتۆمھو تاوانی كوشتن و وێرانكاری و كردووه وهكھگرووپھ ندی بھیوهدژی خواستی خۆی پھ لھ كھ نێیھگھڕایده

.داوهنجام نھئھت زگاكانی حكومھمنی و دامودهئھ ر ھێزهسھھێرشكردنی بۆ

۲۰۱۳ی نیسانی ۱۳ر، ونیتھ،'' المی لێگیراوهخنھتیرۆری عێراقی ڕهق عباس، ''یاسای دژهموشره 85

http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/04/iraq-terrorism-law-executions-controversy.html (accessed on August 7, 2017 مانی عێراق زانا رلھی یاسای پھندامی كۆمیتھئھو ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد، رۆكی دادگای فیدراڵی، بھق زیدانی سھڵ فایھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 86

.۲۰۱۷موزی ی تھ۱۰ولێر، ڕۆستایی، ھھ Ibid ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد، رۆكی دادگای فیدراڵی، بھق زیدانی سھڵ فایھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 87

)،۲۰۱٦\۲۷ (ژماره ۲۰۱٦یاسای لێبوردنی گشتی، ئابی 88http://www.iraq-lg-law.org/ar/webfm_send/1629, art. 7.

ی ٤غداد، ، بھسافھڕه ی فیدراڵی لھوهدادگای پێداچونھ ن لھدی لێبوركانی كۆمیتھندامھئھ لھ كێكھیھ االمیری كھ ر ئھحماڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 89 .۲۰۱۷می كھتشرینی یھ

Page 38: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

33

وا ینھرێكی نھدادوه. وهجێكردنی یاساكھ جێبھ ندن بھتیرۆری عێراقی پاپھدژهرانی ند دادوهھتا چ ڕوون نیھك چێشتلێنان وه بچووكترین شێوه ت بھنانھتھ وهی پشتگیری داعشیان كردوانھو ئھبۆچوونی ئھ بھ ،ووتی

ی كھوهتبار لھبیستنی بانگھێشتی تۆمھ لھ كی نیھزوویھكان تاوانبارن و ھیچ ئارهكدارهی چھمان شێوهھھبھ ووت كھ ھیومان ڕایتس ۆوچی بھ رهدوهو دائھ 90.كردووه وهكھگرووپھ ندی بھیوهپھدژی خۆاستی خۆی لھی پشتگیری داعشیان سانھكھ وئھ ڕی وایھی باوهوهرهبھات لھجێ بكدن جێبھیاسای لێبوور وهتیكردۆتھڕه

و ھۆكاری ھاتنی بڕوای ئھ ھیومان ڕایتس ۆوچیشی ووت، بھ ھا بھروهھھ. نی لێبووردن نینشایھ كردووه ۲۰۰۰ی ساڵی تاكانرهسھتیرۆر لھپێی یاسای دژهپێشتر بھ بوو كھ و زیندانیانھداعش ئازادكردنی ئھ

لھ وهكانھمریكیھن ئھالیھلھ كھ مان بكوشتایھو زیندانیانھموو ئھر ھھگھئھ''و ووتی، ئھ. ستگیركرابوونده 91.''بوودهمان نھیھم كێشھئھمڕۆ ئھرگیز ستگیركرابوون، ھھكامپی بووكا ده

رپرسیاربوون بھ كھن بدهی داعش و گومانلێكراوانھی یاسای لھوهلێپرسینھ ویات بھولھرپرسان ئھبێت بھدهناو ندام بوونیان لھئھ نھا گومانی بھی تھوانھن بۆ ئھدیلی تر بكھچاوی بھو ڕهورهنجامدانی تاوانی گھئھ لھ

ری یاسایی م ڕێكابێت النی كھده. ورهنجامدانی تاوانی گھدژیان بۆ ئھ لھ ڵگھبێ بوونی بھكرێ بھداعش لێدهكانی مرۆڤی ھاوو�تیانی مافھ لھ رگری كردن بووهبھستی داعش ژێر دهكانیان لھی كارهوانھدژی ئھلھ . ربھگرنھنی نھدهمھ

ڕووی ی خستنھك پرۆسھوه یھھھدا یسانھكھ م جۆرهڕێكاری یاسایی لھ بۆ دیلكی زۆر بھیھژمارهكان كگرتووهیھ وهتھپێدانی ڕێكخراوی نھشھپشتگیری پرۆگرامی گھ قی بھرپرسانی عێرابھ. كانڕاستیھ

كی جیا لھیھڵ پرۆژهگھلھ ناوخۆی ''ئاشتی یكۆمیتھ''ك بۆ دروستكردنی یھنجامدانی پرۆژهئھ ستان بھھھو تاوتوێكردنی وهكۆكردنھ لھ ڵگھكۆمھ داتھده بوار كھردوو پرۆژهھھ و�تیان، كھرشیفی ھاوزراندنی ئھدامھ

�م بھ 92.نجام دراوهنگدا ئھكاتی جھنی لھدهدژی ھاوو�تیانی مھ لھ ر تاوان و پێشێلكاری كھسھزانیاری لھكان ھیچ ڕووی ڕاستیھخستنھ لھ ریانھست پێشخھم ده، ئھی ھیومان ڕایتس ۆوچ ئاگاداربێتندهوهئھكانی ئاشتی توانای ھا كۆمیتھروه، ھھنیھ ی ئێستاوهریانھیاسایی و دادوه م ڕێكارهكی ڕوونیان بھندیھیوهپھ

تاوانی لھ ی داعش كھگومانلێكراوانھ وئھ نھبوار بده وهیھو ڕێگھتا لھ بینیینی گومانلێكراوانی داعشیان نیھ ی خستنھپرۆسھ شداریكردنیان لھو دواتر بھكاربھێنن بۆ ئازادبوونیان بھ كھمیكانیزمھ گالوننھ وهورهگھ

. كانڕووی ڕاستیھ

یھوایی سوودێكی زۆری ھھی ئاشتھی نیشتمانی و پرۆسھری كاتدادوه شێك لھك بھكان وهكۆمسیۆنی ڕاستیھاسایی ڕێی لێناكرێ ڕێكاری یچاوه وهڕووی واقیعیھ ری لھمیكانیزمی دادوه ی كھوكاتانھلھ تتایبھ بھ

كان موو تاوانھری دروستی ھھتۆمارێكی دادوهیان بتوانێ ربھتباران بگرێتھموو تۆمھدژی ھھلھ عادیالنھپێی بھ نگھڕه وی داعشزار گومانلێكرایان ھھده بھ چونكھ یھعێرقدا ھھ ش ئێستا لھمھئھ كھ دروست بكات

۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھكرێت، حھكرد ناوی ئاشكرا نھی داوا رێك كھڵ دادوهگھڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیومان چاوپێكھ 90

91Ibid بینی ی پێشوهرهبھھیومان ڕایتس ۆوچی ووت لھ و بھ. ئھ۲۰۱۷موزیی تھ٦، مدانیھكرێت، حھكرد ناوی ئاشكرا نھیداوا رێك كھڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ

ی تووندوتیژی بۆ وهنگاربوونھرهی چاكسازی بۆ بھپرۆگرام و پرۆژه بدرێن، پێویست بھ سێدارهر یان لھسھرنھزیندان بھ ستگیركراوانی داعش ژیانیان لھده كات كھده وهئھ واڵی ' ھھڵ،'كۆمھ شبگیری و زیندانی بھكان ناكات. ''عێراق: ڕهندیخانھبھ تاوانبارانی داعش لھ

۲۰۱۲، ۱٥ ھیومان ڕایتس ۆوچ لھhttps://www.hrw.org/news/2012/05/15/iraq-mass-arrests-incommunicado-detentions.

ر ئاستی سھوایی لھھن بۆ ھاندانی ئاشتكھك مۆردهیھوتن نامھكردن ڕێكھشھتی عێراقی و پرۆگرامی گھكان، '''حكومھكگرتووهیھ وهتھكردنی نھشھپرۆگرامی گھ 92 ۲۰۱۷ی ئابی ٤كان،'' ڵگھكۆمھ

http://www.iq.undp.org/content/iraq/en/home/presscenter/pressreleases/2017/08/04/the-iraqi-government-and-undp-sign-a-flagship-agreement-to-promote-reconciliation-at-the-community-level.html (accessed on November 2, 2017).

Page 39: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 34

بۆ ھاندانی سوودهبھ م جورهھا كۆمسیۆنی لھروهھھ 93.رابنتیرۆر سزادكانی یاسای دژهرفراوانھبھ بڕگھ ی خۆیانوهتوانن لێكۆڵینھكانی ڕاستی دهدروستكردنی تۆمارێكی مێژووی، كۆمسیۆنھ لھ جگھ 94.واییئاشتھ

پێشنیازكردنی پێدانی : شاھێدحا�ن و قوربانیان و تاوانباران رگرتنی شاھێدی لھوهك ؛ ن وهنجام بدهئھنجامدانی ئھ دووباره ڵ پێشنیازكردنی چاكسازی پێویست بۆ ڕێگریكردن لھگھلھ: قوربانیان بوو بھرهقھ

. تاوان و پێشێلكاری

ك وه نپێبده یانرفراوان�تی بھسھده زرێنن ودامھكان ڕووی ڕاستیھكانی خستنھرپرسان میكانیزمھبێت بھدهكانی نھموو الیھش پێشێلكاری و تاوانی ھھوهرگرتنی شاھێدی، ئھن و وهپێدانی مافی بانگكردنی شاھێدحا�

. بێت وهبووكردنھرهری و پالنی قھی دادوهری پرۆسھواوكھتوانێ تھده نگاوهم ھھئھ. ڕووخاتھنگ دهجھێی یاسا پبھكانیان دانابڕێنێ ركھئھ ێراقی لھرپرسانی عبھكان ی ڕاستیھكۆمسیۆن زراندنیدامھتوانێ ، دهكان، بۆ نموونھیھتی ڕاس، كۆمسیۆنوهبری ئھلھ. كانورهگھ تاوانھ لھ وهكان بۆ لێپرسینھتیھوڵھنێودهبۆ ڕێكاری دیلێك بھانی تاوانی بچووك وهنجامدئھ لھربگڕێ كانی داعش وهنزمھ پلھ گومانلێكراوه لھ ووتھ

. یاسایی

كوردستان رێمیھھ دادگاكانی لھ ریھکاندادگا یھوكورت مكھیاساكانی واوی پشت بھتھ بھ یشرێمی كوردستانھھ یوانھئھ، تی عێراقیك دادگاكانی حكومھروهھھ

چاوكردنی ڕه بێگومانلێكراوانی داعش، بھ دژیلھری ڕێكاری یاسایی بھگرتنھ ستێ لھبھده تیرۆردژهسزای رپرسان بھش، . لێرهیاسای سزادانكانی پێی بڕگھان بھكدیاریكراوه نھی یاسایی بۆ تاواوهلێپرسینھ

بھ بنتبار نھتۆمھ نگھڕه ش كھوانھبۆ ئھ ،ندهناو داعش ده ندام بوون لھئھ تیتۆمھ گومانلێكراوان بھبێ بھ ی داعشگومانلێكراوانی دادگایكردن و سزادانی پرۆسھ وامن لھردهبھمانیش ئھ. نجامدانی تاوانی ترئھ

تی مان كاتدا، حكومھھھ لھ. كانیسھكھجۆری ت دان بھویھولھتی ئھچۆنیھ ھیچ ستراتیژێكی ئاشكرا لھ وهی ئھشھبانگھ یو گومانلێكراوانھئھبۆ ئازادكردنی كی لێبوردنی نیھرێمی كوردستان ھیچ یاسایھھھ . داوهنجام نھو تاوانی تریان ئھوهكرد وهكھگرووپھ بھ ندیانیوهناچاری پھ ن بھكھده

داعش كانییسھكھ بۆ تویھولھئھ یان ستراتیژ نیبوونھ: یاسایی ڕێكاری لھ وكورتی مكھی وهنگاربوونھرهرێمی كوردستان یاسای بھھھحکوومھتی بێتتیرۆری خۆی ھھی یاسای دژهوهبۆئھ

ی دوو ساڵ كاری تادا بۆماوهرهسھلھ ڕاند كھكوردستانی عێراق تێپھ ھھرێمی لھ) ۲۰۰٦\۳ژماره(تیرۆری كاری پێنێ كھسھدا دهسانھو كھر ئھسھبھدان سێداره سزای لھرێمی كوردستان ی ھھیاساكھ 95.كراپێده

یان ھاوكاریكردنی كردن نگی مامھزراندن و ھھامھندیكردن و دیوهك پھوه؛ن دهنجام دهتیرۆریستی ئھ .یان ھاندان و پالندانان و پشتگیری دارایی و ھاوكاریكردنی كاری تیرۆرستی ،ڕێكخراوی تیرۆریستی

وێرانكردنی بیناو فڕاندن یان كات لھوانھشدیاری ده كچاالكیھ تایی بۆ زنجیرهتاھھزیندانی ھھ یاساكھی وانھكات بۆ ئھرنھساڵ تێپھ ۱٥ لھ زیندانی كھسزای ڵ گھلھ. پشتگیری دارایی ھێرشی تیرۆریستی

. نجامدانی كاری تیرۆریستیئھ لھ وهنھرپرسان ئاگادارناكھو بھوهنھكھی تیرۆرستان ب�ودهندهپڕوپاگھ

.٦ ڕه. الپھ۲۰۱۰ری كاتی،'' مارسی ر دادوهسھكان لھكگرتووهیھ وهتھكان،'' ڕێنمایی سكرتێری گشتی بۆ شێوازی نھوهتھنھ كگرتووهیھ-كانكگرتووهیھ وهتھنھ 93

،''كانڕوی ڕاستیھكانی خستنھری كاتی، ''كۆمسیۆنھتی بۆ دادوهوڵھری نێودهنتھسھ 94https://www.ictj.org/gallery-items/truth-commissions (accessed on November 2, 2017).

)۲۰۰٦ی ساڵی ۳ رێمی كوردستانی عێراق (ژمارهتیرۆری ھھ) و یاسای دژه۲۰۰٥ی ساڵی ۱۳ تیرۆری عێراقی (ژمارهیاسای دژه 95

Page 40: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

35

رچوو سھبھ ۲۰۱٦ساڵی رێمی كوردستان لھتی ھھتیرۆری حكومھ، یاسای دژهوهندجار درێژكردنھپاش چھ

مان رلھ، پھ۲۰۱۷یلولی ڕاستی ئھناوه لھ. وهدرێژبكرێتھ توانرا یاساكھمان نھرلھساردنی پھڵپھھھ ھۆیبھڕایی رهسھ. وهكردبوویھدرێژ نھ ییاساكھھێشتا ی م ڕاپۆرتھتی نووسینی ئھ�م تا كابھ وهكۆبوویھ دووباره

بھ زاران گومانلێكراودادگایكردنی ھھ لھ وامھردهبھرێمی كوردستان تی ھھ، حكومھرچوونی یاساكھسھبھولێر بیانوویان بۆ ھھ تیرۆر لھری دژهدوو دادوه. م یاسایھپێی ئھڵ داعش بھگھلھندیان یوهتاوانی بوونی پھ

اری ك رچوونی یاساكھسھبھ رلھی دادگایی كراون بھگومانلێكراوانھ وموو ئھھھ كھ بوووهئھ مھئھك ڕێكاری یاساییان یھژماره ،ووتیانوان ئھنوێكان، یسھبۆ كھ 96.نجام داوهان ئھندیداری تیرۆریستییوهپھو ڵگرتنھھسزادانی ك یاسای تباران وهتگیركردنی تۆمھسده ستن لھھبتوانن پشتی پێبده كھ ستھردهبھلھ

بۆ دانی تێدایھسێداره تا سزای لھ كھ) ۱۹۹۲\۸ژماره(نی مھقھی تھكارھێنانی ماددهدروستكردن و بھ 97.ی منداڵ نینوانھئھ

سنووری جوگرافیای رپرسان گومانلێكراوان لھر بھسھلھ كانی یاسای سزادانی عێراقی، پێویستھپێی بڕگھبھموسڵ لھکھ ێكی داعش گومانلێكراو ،بۆ نموونھ 98.نجام داوهیان تێدا ئھكھتاوانھ ن كھدادگای بكھ و شوێنھئھ

رپرسانیبھ بێتده بۆیھ. وا دادگایی بكرێینھكانی پارێزگای نھدادگا عێراقیھ بێت لھده نجامداوهتاوانێكی ئھ یو پارێزگایانھئھرپرسانی بھ كردنی گومانلێكراوانی داعش بۆوانھڕه ستن بھرێمی كوردستان ھھھھش مھبۆ ئھ نجامدانی تاوان تێیدا،ئھ تبارن بھگومانلێكراوان تۆمھ رێمی كوردستان كھھھ تیی حكومھوهرهده

م ردهبھ یان خستۆتھم داوایھئھ ،ری تری عێراقی ووتیانسێ دادوه رۆكی دادگای با�ی فیدراڵی وسھ . رێمی كوردستانتی ھھرپرسانی حكومھبھ

ی وهرهبھی ووتیان، لھكھبێژهرێمی كوردستان و ووتھتی ھھی حكومھتیرۆررانی دژه�مدا، دادوهوه لھ�تیان سھرێمی كوردستان دهھھ، دادگاكانی نجام دراوهێراقی ئھموو ھاو�تیانی عدژی ھھ لھ تیرۆر تاوانێكھ

رێمی ناو سنووری ھھر چی لھگھدادگایكردنی تاوانی تیرۆری گومانلێكراوانی داعش ئھ لھ یھھھ بھران سزای گومانلێكراوانی داعشیان ر دادوهگھ�م، ووتیشیان ئھھب 99.درابێنجام نھئھكوردستانیشدا ك وه بۆ نموونھدا، نجامدانی كاری تیرۆریستیپشتگیری ڕێكخراوی تیرۆریستی یان ئھ تاوانی زیاتر لھ

نجام ی تێدا ئھكھی تاوانھو شوێنانھێراق لھبێت دادگاكانی عستدرێژی سێكسی و تاوانی تر، دهكوشتن و دهكاری ندی بھیوهتاوانی پھ بھی گومانلێكراوان وهدوای ئھلھ ،كان ووتیانرهدادوه. نسزایان بده دراوه

تی وكات حكومھ، ئھواوكردرێمی كوردستانی عێراق تھھھ ی یاسایی زیندانیان لھماوه وهتیرۆریستیھی سزای وهڕوبونھكان بكات بۆ ڕوبھو شوێنھلھان رپرسانی عێراقیستی بھتوانێ ڕادهتان دهرێمی كوردسھھ

رۆكی كانی سھوان ووتھئھ 100.تی عێراقی�تی حكومھسھكانی ژێر دهناوچھ نجامدانی تاوان لھزیاتر بۆ ئھ نیھ ئامادهرێمی كوردستان ھھ ی كھوهلھ وهپشت ڕاستكرده یانواینھرێكی نھدادوه دادگای با�ی فیدراڵی و

رێمی ھھ رانیش، دادوهوهلھجگھ. بكات رپرسانی عێراقیستی بھی گومانلێكراوانی داعش ڕادهزۆرینھ

۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر، سعود شنگالی، ھھعباس و مھ لر فاضڵ دادوهگھان ڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیومچاوپێكھ 96

وە فایلی ھیومان ڕایتس ۆوچھ )، لھ۱۹۹۲\۸ نی (ژمارهمھقھی تھنان و پێبوونی ماددهكارھێسزادانی دروستكردن و بھ 97 رێمی كوردستانی عێراقھھ لھ) ۲۰۱۰شوباتی ی۱٤ ی لھوهپێداچونھ(، ۱۹۷۱ی یاسای سزادانی ساڵی ۲۳ی بڕگھ''عێراق، : ری جیھانیی دادوهپرۆژه 98

, art. 53 (accessed on November 6, 2017).v2.doc-kurdish-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp ی با�ی رۆكی كۆمیتھڵی دكتۆر دیندار زێباری سھیئیمھ: ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر، سعود شنگالی، ھھل عباس و مھضر فاڵ دادوهگھان ڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیومچاوپێكھ 99

.۲۰۱۷یلولی ی ئھ٦كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهپێداچونھ ۲۰۱۷موزی ی تھ٦ لھ مدانیھرێكی حھڵ دادوهگھلھ ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر، سعود شنگالی، ھھل عباس و مھضر فاڵ دادوهگھان ڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیومچاوپێكھ 100

Page 41: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 36

رێمی ھھ لھ ندترهسھوان، گومانلێكراوانی داعش الیان پھزموونی ئھپێی ئھبھ ،ولێر ووتیانھھ كوردستان لھندێك ھھ ای زیندانی كردن كھمی سزكان و كھزیندانھ باشی بارودۆخیھۆی بھ وهنھكوردستانی عێراق بمێن

. سێ ساڵھجار

ھیومان كات بھتیرۆر دهپێی یاسای دژهتبار بھیان مێردمنداڵی تۆمھیسی دهر كھسھكار لھ رێك كھپارێزه ۲۰۱۷ڕاستی ساڵی ناوه ی كوردستان لھرێمھھرپرسانی ندا، بھگمھتێكی دهحاڵھ ڕایتس ۆوچی ووت، لھ

كان منداڵھ وهوكاتھووتیشی، لھ رهو پارێزهئھ. رپرسانی عێراقی كردووهی بھوانھمنداڵیان ڕه دوانزه 101.كراوهناویان تۆمار نھ وهرپرسانی عێراقیھن بھالیھو لھ'' روشوێننبێسھ''

تی بێژی حكومھووتھ ۲۰۱٦می كھتشرینی یھ تی بۆ زانیاری، لھوڵھمنستی نێوده�می داواكاری ئھوه لھ سیان بھكھ ۹۰۰۰ زیاتر لھ تیرۆركانی دژهكھئاسایش و یھ وه۲۰۱٤ساڵی رێمی كوردستان ووتی، لھھھ

ند چھ رێمی كوردستان كھتی ھھحكومھ یكھبێژهپێی ووتھبھ 102.ستگیركردووهتیرۆر دهتاوانی دژهولێرو ھھ ری لھرپرسانی دادوهبھ ۲۰۱۷م ھیومان ڕایتس ۆوچ، تا مانگی ئابی ردهبھكی خستھئامارێ

٦۷۲ م لھیسی النی كھكھ لھ بوون وهرقاڵی لێكۆڵینھسھرمیان ركوك و گھھسلێمانی و دھۆك و كی سزادانی النی ڕیارس و بكھ ۱،۸۱۸ئازادكردنی ستاون بھتیرۆرو ھھتاوانی دژه گومانلێكراوی داعش بھ

ھیچ كھبێژهووتھ. دان بووهسێداره بۆ لھ وهساڵھ ۳نێوان سزاكانیان لھ س كھكھ ۱،۱۱۰ م لھكھ ڵ ئاماریگھلھ ستگیركراو و ئازادكراو سزادراوی ژن و مندا�نی دهر ژمارهسھكی لھكاریھوورده 103.ڕووخستھنھتی بڕیاری سزاكان چۆنیھ

و خێرایی زۆر بھ وهرێمی كوردستانھھرانی ھن دادوهالیھسزدانی گومانلێكراوانی داعش لھوێ كھهردده

بڕیاری سزادانی وه۲۰۱٦تای ساڵی رهسھلھ ،ولێر ووتیھھ رێك لھدادوه. بچێڕێوهكی زۆر بھیھژماره بۆ لھ وهی زیندانی سێ ساڵھماوه اكانیان لھسز كھ ڵ داعش داوهگھندی لھیوهتاوانی بوونی پھ پیاوی بھ ٦۱۹

دھۆك و تی ناوخۆ لھزارهوه كانیرمیھفھ زیندانھ لھ رپرسان پیاوانی گومانلێكراوبھ 104.دان بووهسێدارهتی كارو زارهن وهالیھلھ ری چاكسازی كھنتھسھ لھ یشن و ژنان و مندا�نكھزیندانی ده یولێرو سلێمانھھ

و زموونی ئھپێی ئھبھ ،ولێر ووتیھھ رێك لھدادوه 105.كرێنند دهبھ چێتدهڕێوهتی بھ�یھوباری كۆمھكار رلھمانگ تا ساڵێك بھ ٦ی كرێن بۆماوهزیندانی ده وهن ئاسایشھالیھكان لھستگیركراوهی دهزۆربھ

ری كاری شی دادوهبھ ،ولێر ووتیانھھ ر لھتیرۆری دژهدوو دادوه. تاییانرهستپێكردنی دادگیكردنی سھده

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۹غداد، كرێ، بھداوای كرد ناوی ئاشكرا نھ رێك كھڵ پارێزهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 101 ن میلیشیاو الیھكان لھعێراقیھ كانی داعش: ئاوارهتی، سزادانیان بۆ تاوانھوڵھڕێكخراوی لێبوردنی نێوده 102

۳۸ ڕه، الپھ۲۰۱٦كرێ، ڵ دهگھی خراپیان لھڵھت مامھكانی حكومھێزهھhttps://www.amnesty.org/download/Documents/MDE1449622016ENGLISH.PDF (accessed August 7, 2017).

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۰كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ 103

۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر ل عباس، ھھر فاضڵ دادوهگھتس ۆوچ لھوتنی ھیومان ڕایچاوپێكھ 104

ری ھیومان ڕایتس ۆوچ بۆ بھڕێوهارا لی ویتسن بھسكان بۆتیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ 105 ۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۱۰فریقا، ڕاست و باكوری ئھ�تی ناوهخۆرھھ

https://www.hrw.org/sites/default/files/supporting_resources/gl.2017.1.10.krg_response_to_hrw_findings_and_questions_on_the_treat.errorism_suspects.pdfment_of_child_t

Page 42: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

37

دان بھ تویھولھئھ لھ بووهنھ تایبھتی شیھیچ ستراتیژێكیوكردوه ستگیركراوانموو دهیسی ھھر كھسھلھ 106.یسی دیاریكراوندێك كھھھ

دانپێنان و نووسراوی كی پشت بھرهكی سھیھشێوهبھكاندا یسھكھ لھ، رهو دوو دادوهی ئھپێی ووتھبھ

بھ ش ھیچ بوارێكوه، ئھداعش ندی گومانلێكراو بھیوهبوونی پھی ربارهسترێ دهبھن دهشاھێدحا� . نشاھێدحا�ن بكھ پرسیار لھنادات ر رانی لێكۆڵھدادوه

رپرسانی ھن بالیھلھ یسی دوو گومانلێكراوی داعش كھر كھسھلھ یھھیومان ڕایتس ۆوچ زانیاری ھھ

كردنی كۆیلھ ك بھوهی ورهتاوانی گھ تباربن بھتۆمھ نگھڕه ستگیركراون ورێمی كوردستان دهھھ تیحكومھ تیرۆر بھپێی یاسای دژه) بھیافئوم سھ(ناوی كێكیانی بھرێمی كوردستان سزای یھكی ھھدادگایھ. سێكسی

ند ر چھستدرێژی سێكسی بۆسھكردن و دهكۆیلھ بھ داربوونی لھشتی بھتۆمھ بھ تایی داوهتا ھھزیندانی ھھ ر.ی� میوڵھناوی كھمریكی بھندێكی مرۆیی ئھزیدی و كوشتنی كارمھژنێكی یھ

.۲۰۱۷موزی ی تھ٦ لھ مدانیھرێكی حھھا دادوهروهھھ ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر سعود شنگالی، ھھل عباس و مھر فاضڵ دادوهگھان ڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیومچاوپێكھ 106

Page 43: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 38

كردن و كۆیلھ كانی بھبۆ تاوانھ پێنراوهسھنھھیومان ڕایتس ۆوچ، سزای جیاواز كانیھپێی زانیاریبھ كھ )ابو یاسر( بھ ناسراوه حمود حسینمید مھمار حھناوی عھم بھسی دووهكھ 107.ستدرێژی سێكسیدهھێرشێكی داعش شداریكردنی لھپاش بھ ستگیركرا لھده وهھرێمی كوردستانتی ھھكانی حكومھھێزه نالیھلھ

تێیدا وكردوتنێكی ، چاوپێكھ۲۰۱۷مارسی لھ . ۲۰۱٦می كھی تشرینی یھ۲۱ ركوك لھھر شاری كبۆسھ تیرۆر لھی یاسای دژهپێ، بھلھ ئێستادا 108.س كردندین كھستدرێژی سێكسی و كوشتنی چھده باسی لھ

109.كرێتدگایی دهسلێمانی دا

وی بۆ تووندڕهئایدۆلۆژیای ی وهنگاربوونھرهبوونی پرۆگرامی چاكسازی بۆ بھنھ رێك باسی لھدادوهو دابینكردنی بووجھ ن لھھاوكاری بكھ تی كرد كھوڵھی نێودهڵگھكۆمھ ی لھداوا. داعش كرد كانیزیندانیھ

رانن وان نیگھئھ ،تی ووتیوڵھندێكی مرۆیی نێودهكارمھ 110.م پرۆگرامھئھ زراندنیدامھ زا لھڵكی شارهخھكاتی لھ گیركراوان نیھستڵگا بۆ دهناو كۆمھ وهچوونھ دووباره چاكسازی بۆ ھیچ پرۆگرامێكی ی كھوهلھ

111.ئازادكردنیان

شی كھمانھرلھو پھكراوانی داعش نیھكی لێبووردنی بۆ گومانلێیاسایھ رێمی كوردستان ھیچتی ھھحكومھ .كردووهند نھسھپھتی عێراقی یاسای لێبووردنی حكومھ پرۆژه

ت دان بھویھولھئھ لھستراتیژێك زراندنیھدام ستن بھرێمی كوردستان ھھتی ھھرپرسانی حكومھبێت بھده

تی عێراقیان رپرسانی حكومھستی بھ، یان ڕادهنجامداوهیان ئھورهی تاوانی گھوانھی یاسای ئھوهلێپرسینھنھا گوومانی ی تھوانھئازادكردنی ئھ ستن بھی بڕیاری لێبووردن ھھچوارچێوه لھ وهكی ترهالیھن، لھبكھبێت النی ده. نجام دابێتیان ئھورهتاوانی گھ كھ ك نیھیھڵگھكرێ و ھیچ بھناو داعش لێدهندام بوونیان لھئھ لھ ر بووهتیدهیارمھستی داعش ژێر دهكانیان لھكاره ر كھبھگرنھنھ سانھو كھدژی ئھم ڕێكاری یاسایی لھكھندام تی ئھنھا گومانی تۆمھتھ ی كھسانھو كھبۆ ئھ. نیدهیانی مھكانی مرۆڤی ھاوو�تمافھ رگریكردن لھبھ

�تی سھن و دهروست بكھكان دڕووی ڕاستیھند میكانیزمێكی خستنھرپرسان چھبێت بھكرێ، دهلێده نبوونیاری و پالنی ی دادوهری پرۆسھواوكھش تھمھشاھێدحا�ن ئھ رگرتنی شاھێدی لھبانگ كردن و وه لھپێبدەن

.بێتده وهبووكردنھرهقھ

۲۰۱۷یلولی ی ئھ٦كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھهو�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ 107

، ۲۰۱٥می كھی تشرینی یھ۸ڕووداو، '' كوردستان، یاف لھسزادانی ئوم سھ'' داعش''http://www.rudaw.net/english/kurdistan/100820151 (accessed on August 7, 2017

۲۰۱٦ی شوباتی ۸ن، گاردیھ'' ر،ی� میوڵھكھ كوشتنی بارمتھ ھۆی ڕۆڵی لھبھ راوهژنێكی داعش سزادبێوه''سام لێڤن، https://www.theguardian.com/world/2016/feb/08/isis-widow-charged-for-her-role-in-the-death-of-hostage-kayla-meuller (accessed on

August 7, 2017). ۲۰۱۷ی مارسی ۲٤ر، نیۆركھ'' ڵ تارمایی داعش،گھلھ وڕو بھو ڕو''ڕۆبن ڕایت، 108

http://www.newyorker.com/news/news-desk/face-to-face-with-the-ghost-of-isis (accessed on August 7, 2017). ۲۰۱۷یلولی ی ئھ ۱۰كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ،، یھتوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ 109 ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر ل عباس ، ھھضر فادادوهڵ گھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 110 .۲۰۱۷ موزیی تھ٥ولێر، كرێ، ھھداوای كرد ناوی ئاشكرا نھ تی كھوڵھندێكی مرۆیی نێودهڵ كارمھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 111

Page 44: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

39

خێزانی ردانیسھ ی یاسای ورپاڕێزه بوونینھ ر بۆ خۆیان، یانڵبژاردنی پارێزهھھ لھ ندهستگیركراو دهده رێمی كوردستان ماف بھھھ یاساكانی عێراق و

ی ی پرۆسھماوه واویتھلھ بێی ھھئاماده رهو پارێزهئھ بێتو ده كاستنیشان دهان بۆ دهریت پارێزهوڵھدهڵ گھیھ لھس و كاریان ھھڵ خێزان و كھگھوتنیان لھندی و چاوپێكھیوهھا مافی پھروهھھ. انڵیگھلھ وهلێكۆڵینھ

كان بۆ كگرتووهیھ وهتھردو یاسای نھستانده ك لھستگیركردنیان، وهده وشیڕه ی خێزانیان لھوهئاگاداركردنھبێت گومانلێكراوانی تیرۆر ده كھ ھاتووهتیرۆردا نھیاساكانی دژه لھ 112.ڵ زیندانیان ھاتووهگھكردن لھڵھمامھ وهڕووی كرداریھ لھ ن كھكھكانمان وا پێشنیاز دهوه�م، توێژینھبھ. تڵ بكرێگھی جیاوازیان لھڵھمامھ

س و خێزان و كھ بھندی یوهنادرێ پھڕێگھ وریان نیھان پارێزهكوهكاتی لێكۆڵینھلھ گومانلێكراوانی داعش . كۆتایی دێت وهی لێكۆڵینھی ماوهوكاتھتا ئھ نبكھ وهكاریانھ

كانی ناو دادگایكردنھ لھ یھموكورتی ھھكھ ی كھوهدانی نا بھ ،زەیدانعێراقفیدراڵی رۆكی دادگای با�ی سھ

بوونی و نھوهی لێكۆڵینھری پرۆسھرتاسھسھر لھبوونی پارێزهك نھوا وهینھھتیرۆری ندادگاكانی دژه وهكردنی یاساكھجێ نھجێبھ لھ كھكانیان و ووتیشی كێشھخێزانھ ستگیركراوان ونێوان ده لھندی یوهپھ

113.ڵداوهریھھسھ

لھستگیركراو ده مافینتی دانی عێراقی گرهیاسای سزا لھ ۱۲۳ی ستووری عێراق و ماددهده لھ ۱۹ی ماددهزیری داد ی وهپێی ووتھ�م، بھبھ 114.یكھیسھو بیستنی كھوهی لێكۆڵینھماوهلھ ن دهر دهبوونی پارێزهھھ

ریان بۆ ھیچ گومانلێكراوێكی پارێزهرپرسان وا، بھینھنھ تیرۆر لھرێكی با�ی دژهحیدر الزمیلی و دادوهی ستپێكردنی پرۆسھڵ دهگھ�م لھكان، بھوهكاتی لێكۆڵینھبوون لھبۆ ئاماده كردووهبین نھداعش دا

. كراوه ریان بۆ دیاریپارێزه وهتھوڵھن دهالیھدادگایكردن لھ

داعش تێیدا گومانلێكراوانی وا كرد كھینھتیرۆری نھكی دژهدادگایھ ران تێبینی دوو دادگایكردنیان لھتوێژه رلھبھبوو ئایا �م ڕوون نھبھ ،ستنیشان كرابووبۆیان ده وهتھوڵھن دهالیھلھبوو كھریان ھھپارێزه

دا، كھكاتی دادگایكردنھلھ. وتبووكان كھگومانلێكراوه كان چاویان بھرهپارێزه كھستپێكردنی دادگایكردنھده و فھرمانبھری نووسینھوەی دادەریكھرهدادوهكاتێكدا كرد لھیان نھك جاریش قسھت یھنانھكان تھرهپارێزهنھا ھت ری حكومی، ھیومان ڕایتس ۆوچپارێزه لھ جگھ. كردتباران دهتۆمھ وخۆ پرسیاریان لھڕاستھ

ھاوكاری کھ ) IRC( تیھوڵھویش كۆمسیۆنی ڕزگاركردنی نێودهئھ كھك ڕێكخراوی مرۆییھ، ئاگاداری یھ وكی بۆ ئھرهكی سھیھشێوهویش بھئھ بكاتوا دابین ینھغدادو نھبھ تیرۆر لھستگیركراوانی دژهسایی بۆ دهیا 115.یھی داعشیان ھھقینھمان ناوی گومانلێكراوێكی ڕاستھھھ کھ یھھستگیركراونده

۱۹۹٥ی ئابی ۳۰ڵ زیندانیان،'' گھكردن لھڵھردو یاسای مامھكان، ''ستاندهكگرتووهیھ وهتھنھ 112

https://www.unodc.org/pdf/criminal_justice/UN_Standard_Minimum_Rules_for_the_Treatment_of_Prisoners.pdf, rules 58 and 68 (accessed on November 5, 2017).

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد، یدان، بھەق زرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھڵ سھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 113

۲۰۰٥می كھی تشرینی یھ۱٥ستووری عێراق، ده 114http://mofamission.gov.iq/documentfiles/IraqiConstitution.pdf art. 19 (accessed on November 6, 2017)

گوڕانكاری تێدا كرا ۲۰۱۰ی مارسی ۱٤ ك لھی یاسای سزادانی عێراقی وه۱۹۷۱ی ساڵی ۲۳ ی ژمارهڕگھبand 127 (accessed on November 6, 2017). 123arts. ,eng.doc-v2-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp

موزی تھ۱۷غداد، تی، بھوڵھی ڕزگاركردنی نێودهكۆمیتھ لھ کردنری پارێزگاریی ڕێكخھڵ ماریانا سۆلێكگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 115

Page 45: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 40

گومانلێكراوانی داعش لھ رگریان لھبھ كھمووز مانگی تھ ر لھپارێزه لھنی گرووپێك ستگیركردده رلھگومانلێكراوانی داعش بھ رگریكردن لھبھ كانی ڕابردوویان لھكارهھۆی كرد بھدهوا ینھكی نھدادگایھ 116.دادگا كراوانی داعش لھتیكردنی گومانلھرایھنوێنھر سھلھ بووهھھ خراپیری كاریگھ ۲۰۱٤یرانی حوزهران كان پارێزهستگیركردنھرمانی دهرچوونی فھدوای دهلھ ،ن ڕایتس ۆوچی ووتھیوما رێكی با� بھدادوه، بووهھھ وهداعشھ ندیان بھیوهڕاستی پھدان بھو بڕوایھلھن كھی داعش ناكھیسانھو كھئھڵ گھلھ ڵھمامھ

ستگیركراون، گومانلێكراوی داعش دهك وه ڵھھھ بھ ن كھكھده یسانھو كھرگری لھنھا بھتھ وهبری ئھلھ 117.ناودا یی لھك ھاوشێوهن وهتھعاده

وهتھردو یاسای نھپێی ستاندهبھ وا ووتیان كھینھنھ تیرۆر لھرێكی دژهزیری داد و دادوهوهالزمیلی، ر حیده

وتن لھندی و چاوپێكھیوهی پھێگھڕ رپرسان پێویستھر بھسھلھ ،زیندانیان لھگھڵ ڵھكان بۆ مامھكگرتووهیھ 118.وهنھستگیركردنیان ئاگاداربكھده وشیڕه كانیان لھن و خێزانھبده كانیانستگیركراوان و خێزانھدهنێوان

بھ دراوهتیرۆر نھیاسای دژه تبار بھستگیركراوانی تۆمھده بھ ڕێگھ وهرووی كرداریھ �م لھبھ 119.داوهی لێكۆڵینھماوهس و كاریان لھخێزان و كھ ندیكردن بھیوهپھ

رێمی كوردستان تی ھھن حكومھالیھلھ ۲۰۱۰ساڵی لھ یاسای سزادانی عێراقی كھ ت بھبارهسھ داوای ڕاوێژكاری یاسایی لھ یھستگیركراوێك بۆی ھھموو دهو گوڕانكاری تێدا كرا، ھھوهپێداچوونھ

ھیومان ڕایتس ۆوچ لھ ولێرری چاكسازی ھھنتھسھ ی لھمنداڵھ ۱۹و موو ئھم، ھھ�بھ 120.ت بكاتوڵھدهو بووهریان نھڵیان پارێزهگھلھ وهكاتی لێكۆڵینھلھڵ كردن ووتیان گھوتنی لھچاوپێكھ ۲۰۱٦می كھكانوونی یھ

گومانی بھ ش، چوار پیاو كھوهجگھلھ 121.ریان بینیووهئایا دادگایكراون یان دادوه یانزانی كھھیچ كامیان نھتێك بێ ھیچ تۆمھستگیركرابوون و پاشان بھرێمی كوردستانی عێراق دهكی ھھیھندیخانھبھ داعش بوون لھ

رڵیان پارێزهگھئاسایش لھ كانیوهكاتی لێكۆڵینھلھ ان ووت كھھیومان ڕایتس ۆوچی ئازادكرابوون بھ .بووهنھئاماده

ندی یوهتن و پھو چاوپێكھستگیركراوان ی خێزانی دهوهرێمی كوردستاندا مافی ئاگاداركردنھھھ یاسای لھ لھ 122.وهم مافانھبھ ندبنپاپھ بڕیاریانداوهرێمی كوردستان تی ھھرپرسانی حكومھ�م بھ، بھھاتووهنھ

۲۰۱۷ی ئابی ۱۰ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھداعش،'' ھھ دادگاكانی ھۆی كاركردن لھران بھستگیركردنی پارێزهعێراق: ده 116

.courts-isis-orkw-arrested-lawyers-https://www.hrw.org/news/2017/08/10/iraq .۲۰۱۷ی ئابی ۸، وهیویست ناوی ب�وبكرێتھنھ رێكی با�ی عێراقی كھڵ دادوهگھفۆنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھلھوتنی تھچاوپێكھ 117

۱۹۹٥ی ئابی ۳۰ڵ زیندانیان،'' گھڵكردن لھردو یاساكانی مامھكان، ''ستاندهكگرتوهیھ وهتھنھ 118https://www.unodc.org/pdf/criminal_justice/UN_Standard_Minimum_Rules_for_the_Treatment_of_Prisoners.pdf

ر الزمیلی، زیری داد حیدهڵ وهگھوتن لھو چاوپێكھ ۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھ، حھوهیویست ناوی ب�وبكرێتھنھ رێك كھڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 119 ۲۰۱۷شوباتی ی ۲غداد بھ

رێمی كوردستانی عێراقھھ لھ) ۲۰۱۰ی شوباتی ۱٤ ی لھوهپێداچونھ(، ۱۹۷۱ی یاسای سزادانی ساڵی ۲۳ی بڕگھ''عێراق، : ری جیھانیی دادوهپرۆژه 120, art. 53 (accessed on November 6, 2017).v2.doc-kurdish-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp

۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكان،'' ھھمنیھئھ ن ھێزهالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھتی ھھكومھح 121.forces-security-torture-allege-children-https://www.hrw.org/news/2017/01/29/krg

ری ھیومان ڕایتس ۆوچ بۆ بھڕێوهسارا لی ویتسن بھكان بۆتیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سئیمھ 122 ۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۱۰فریقا، ڕاست و باكوری ئھ�تی ناوهخۆرھھ

https://www.hrw.org/sites/default/files/supporting_resources/gl.2017.1.10.krg_response_to_hrw_findings_and_questions_on_the_treat.ment_of_child_terrorism_suspects.pdf

Page 46: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

41

وتیان ووتیان نھا حھوی منداڵی داعش تھگومانلێكرا ۱۹ڵ گھكانی ھیومان ڕایتس ۆوچدا لھوتنھچاوپێكھ 123.نبكھ وهكانیانھخێزانھ ندی بھیوهپھ یان پێدراوهڕێگھ

ر مدا دادوهكھكاتژمێری یھ ۲٤ی ماوهگومانلێكراوانی داعش لھ ن كھبده وهرپرسان دڵنیایی ئھبێت بھدهو وهی لێكۆڵینھپرۆسھ واوی تھلھ یھریان ھھنی پارێزهبوومافی ھھ ویاسای نیشتمانیدا ھاتووه ك لھوه بیننده

. نبكھ وهكانیانھخێزانھ ندی بھیوهبدرێ پھ یان پێڕێگھ

منداڵن كھ داعش یگومانلێكراوانھ وئھمنداڵیان ندین چھكداری داعش ندام بوون یان چھتی ئھتۆمھ بھ رێمی كوردستانھھ رپرسانی عێراقی وبھمنداڵی ۸۰م النی كھ وا ووتی،ینھكی نھیھندیخانھھ، ستافی ب۲۰۱۷ی مایس لھ. نكھو دادگاییان دهكردووهندبھ

كانوونی لھ 124.ندكردووهكان بھورهڵ گھگھلھ كانھكری ناو زیندانھمان ژووھھلھ گومانلێكراوی داعشیانلھ انمنداڵی گومانلێكراوی داعشی ۱۸۳م نی كھال رێمی كوردستان ووتی كھتی ھھ، حكومھ۲۰۱۷می دووه

و سیستمی چاكسازی كی نزیك لھزایھشاره 125.ند كردووهری چاكسازی بۆ ژنان و مندا�ن بھنتھسێ سھتی عێراقی و رپرسانی حكومھبھ ۲۰۱۷تا مانگی ئابی ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت بھ كانندیخانھبھ ۱۸ نیان لھمھتھ كھ ستگیركردووهده ك گومانلێكراوی داعشوه سیانكھ ۱۰۰۰ی رێمی كوردستان نزیكھھھ

126.متر بووهساڵ كھ

نگێكی ئاستھ بووهھھ وهداعشھ ندیان بھیوهناو داعش بوون یان پھلھ ی كھو مندا�نھڵ ئھگھكردن لھڵھمامھمان كاتیشدا ھھلھ بوون و وهنجامدانی كاری تووندوتیژیھئھ پشت لھ م مندا�نھندێك لھھھ. بۆ عێراق یھورهگھ

ستگیركراومندا�نی ده ڵگھی خراپ لھڵھمامھ وی عێراق لھمێژو. داعش بوون یستخۆیان قوربانی ده ی بھو مندا�نھبارودۆخ و ژیانی ئھ ت بھبارهكات سھرانی زۆر دروست دهگومانلێكراوانی داعش نیگھ

نھا عێراق تھ ندكردنی منداڵ لھشدا، بھوهڵ ئھگھلھ. ستگیركراونڵ داعش دهگھندی لھیوهبوونی پھھھ تیتۆمھیاسا بھ عێراق خۆی كانیندیھپاپھڵ گھلھ بێھاوتا نھ گھنناو داعش ڕهندام بوون لھمای ئھر بنھسھلھ

. كانتیھوڵھنێوده

ی بھو مندا�نھووتی، ئھ بۆ مافھکانی منداڵ كانكگرتووهیھ وهتھوی نھڕێكخرالیژنھی ، ۲۰۱٥مارسی لھس ی كھو مندا�نھھا ئھروهندكراون و ھھبھ داشوێنی نایاسایی لھ و ستگیركراونعێراقدا ده تی تیرۆر لھتۆمھ

ت یان بێ تۆمھكردنیان بھندو بھڵھھھستگیركردنی بھمعرزن بۆ ده یھو كاری گومانلێكراوی تیرۆرستیان ھھخێزانی ی كھوهكرد بھ شیئاماژه لیژنھکھ. پۆشكردنی كاری تیرۆریستیردهتاوانی پھ سزادانیان بھ

۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكان،'' ھھمنیھئھ ن ھێزهالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھتی ھھحكومھ 123

.forces-security-torture-allege-children-://www.hrw.org/news/2017/01/29/krghttps ۲۰۱۷ی مارسی ۱۳ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھبارودۆخێكی خراپدان،'' ھھ دان زیندانی لھسھعێراق: بھ 124

.conditions-degrading-detained-hundreds-https://www.hrw.org/news/2017/03/13/iraq ۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكان،'' ھھمنیھئھ ن ھێزهالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھتی ھھحكومھ 125

.forces-security-torture-allege-children-https://www.hrw.org/news/2017/01/29/krg ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۱بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، وهكرێتھكان و داوای كرد ناوی ب�ونھندیخانھسیستمی بھ لھ ھنزیك ك كھزایھیڵی شارهئیمھ 126

Page 47: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 42

۱۸ بھ نی بووهمھستگیركراو تھكانیان و كاتێك دهستگیركردنی منداڵھدهلھ وهتھكراونھكان ئاگادار نھمنداڵھ 127.دانسێدارهبۆ لھ ساڵ نێردراوه

ی ماوه لھ�م، بھ. یھھھ مندا�ندمێر تیان بھتایبھری رێمی كوردستان سیستمی دادوهتی عێراقی و ھھحكومھ ڵ داعش لھگھندی لھیوهبوونی پھ گومانلێكراون بھ ی كھو مندا�نھموو ئھھھو دادگایكردندا وهلێكۆڵینھ

یاسای یان منداڵی تاوانبار بھسی دهیر كھسھكار لھ رێك كھپارێزه. كرێنند نادا بھو سیستمھكانی ئھرهنتھسھ لھ ند مانگێكھی چھك مندا�ن بۆماوهیھارهژمھیومان ڕایتس ۆوچی ووت، كات بھده تیرۆردژه. مندا�ندی مێرندیخانھبۆ بھ وهتھگوازراونھندكراون و نھغدا بھبھ تیرۆری پیاوان لھكی دژهیھندیخانھبھندی توانای خۆیی منداڵی وهدوو ئھ زیاتر لھ كھمندا�نی شارهدكی مێررهی سھندیخانھ، بھوهكی ترهالیھلھ

128.تێدایھ

كھ نكھده و وو�تانھی بۆ ئھند ڕێكارێكی بنچینھچھ بھ ژهكان ئاماتیھوڵھنێوده ردهو ستاندهیماننامھپھندی وهرژهم جار بھكھبێت یھ، دهوانھلھ. نجام داوهتاوانیان ئھ نكھده و مندا�نھی یاسای لھوهلێپرسینھ

ت وڵھبێت دهده. ڵگابۆ ناو كۆمھ كھی منداڵھوهڕاندنھڵ چاكسازیكردن و گھگھلھ چاو بكرێهڕ كھمنداڵھك وهستگیركردنیان بێت دهده ندكردن واتھگیركردن و بھستبری دهلھ وهكانی تر تاقی بكاتھچارهموو ڕێگھھھ

بێی پێویست زیاتر نھماوهلھ ندكردنی منداڵستگیركردن و بھده پێویستھ 129.چاوبكرێتڕه چارهدوا ڕێگھندكردندا، منداڵ مافی ھاوكاری یاسایی كاتی بھ لھ. ر بكرێتسھی چارهكھیسھكھ دەبێت زوترین كات و بھ

و بڕیارهر ئھگھبێ ئھتێكدا نھحاڵھ نھا لھند بكرێن تھكان بھورهگھ ادا لھشوێنێكی جی بێت لھو دهیھی ھھلھپھبھ ییكھندامانی خێزانھڵ ئھگھندیكردنی لھیوهندكردندا، منداڵ مافی پھكاتی بھلھ. بێتنھ كھندی منداڵھوهرژهبھلھئازادی ی لھو مندا�نھئھ ش،وهلھجگھ. وهردانھی سھڕێگھفۆنی و چ لھلھندی تھیوهی پھڕێگھ چ لھ یھھھ

ی ك خوێندن و كۆرسی ڕاھێنان و چاالكی تروه یھتیان ھھكرێن مافی چاودێری و ھاریكاری تایبھش دهبێبھ 130.دلخۆشکھر

نجامداوهتاوانیان ئھ كرێ كھجێ دهجێبھ مندا�نھۆئھو ی کھ بتیانھوڵھنێوده و نھریتھ ردهرو ستاندهپێوه وئھ . بنگالتێوە وهكاری تیرۆرستیھلھ ڕەنگھ كھ وهگرێتھش دهو مندا�نھئھ مان شێوهھھبھ

مندا�ن لھدری مێركانی دادوهستنیشانكردنی كێشھدهو چارهی ڕێگھوهبۆ دۆزینھبۆ زا كھشاره گرووپێك لھ :ن بھكھدهئاماژه وهبنھكۆده تیرۆری دژهێوهچوارچ

و یسی ئھر كھسھت بھبێھھ انكیره�تی سھسھمێردمندا�ن ده بھری دادوه كانیھتتایبھ بێت سیستمھده(

ری بھگرتنھ لھ. تیرۆر ندیدار بھیوهتاوانی پھ یان سزادراون بھكرێ ڵ دهگھیان لھوهلێكۆڵینھ شیمندا�نھ

پرۆتۆكۆڵی لھ ۱گرافی رهپھ ۸ی پێی ماددهبھ وهن عێراقھالیھر ڕاپۆرتێك لھسھكان لھجامی تێڕوانینھرەنكان، ''دهكگرتووهیھ وهتھھن كانی مندا�ن لھكۆمسیۆنی مافھ 127

گلێن،''ده وهربازیھملمالنێی سھ ی لھو مندا�نھكانی ئھی مافھیماننامھپھ-dds-https://documents CRC/C/OPAC/IRQ/CO/1, March 5, 2015,

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G15/043/49/PDF/G1504349.pdf?OpenElement (accessed June 21, 2016), para. 33 ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۹غداد، ڵ (ناو ئاشكرا ناكرێت)، بھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكھچاوپێ128

. ۲۰۱۰می كھی تشرینی یھ۱٥ �می ھیومان ڕایتس ۆوچ لھ�م،'' پرسیارو وه، پرسیارو وهرباز بووهپێشتر سھ ربازی منداڵێك كھر قادر: دادگایكردنی سھعومھ 129https://www.hrw.org/sites/default/files/related_material/Omar%20Khadr%20Q%26A.pdf

130Ibid.

Page 48: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

43

یان دادگا یان كانتھگشتی و تایبھ تیھ�یھھكۆم زراوهن دامھالیھچ لھ ،مندا�ن ت بھبارهنگاوێك سھر ھھھھ كھندی منداڵھوهرژهچاوكردنی باشترین بھبێت ڕهده بێت، �تی یاسادانانسھده ورپرسانی ئیداری بھ

ری بھبری گرتنھرناتیڤێكی تر لھلتھی ئھوهدۆزینھ بھ او بدرێوخی تھبێت بایھده. كی بێترهئامانجی سھبێت ده ،كھیسی منداڵھكھ ت بھبارهر سھبھگیرایھك یھر ڕێگھھھ. ستگیركردنیانو ده ڕێكاری یاسایی

131).ڵگابێت بۆ ناو كۆمھ كھی منداڵھوهڕاندنھگھلێی كھستھبھمھ

ساڵی كداری لھنگی چھكان بۆ مندا�ن و جھكگرتووهیھ وهتھتی سكرتێری گشتی نھری تایبھئۆفیسی نوێنھھانی "،بوون كانكدارهچھ ناو گرووپھی لھو مندا�نھڵ ئھگھكردن لھڵھكاتی مامھووتی، لھ ۲۰۱۱

و بێت ھاوكاری ئھده ین،دهی یاسایی دهوهندكردن و لێپرسینھری بھبھرتر لھشێوازێكی گونجاوترو كاریگھ 132".نجامیان داونی ئھو كارانھڕابردوویان و ئھ یشتن لھتێگھ بكرێ لھ مندا�نھ

تی چۆنیھ ت بھبارهسھ ڕێنمایی ڕوونی تێدایھ ناسراوه'' كانی پاریسنسیپھپره'' بھ كان كھتیھولھنێوده ڕێنماییھ

133.نگداكاتی جھنجامدانی تاوان لھئھ تبارن بھتۆمھ یكداركراوانھچھ بھ و منداڵھڵ ئھگھكردن لھڵھمامھو ئھ ،ڵێده پشتگیری لێكراوه وهتھوو� ۱۰۸ن الیھو لھوهتھوكراوهب� ۲۰۰۷ساڵی لھ كان كھڕێنماییھھێز یان ندیان بھیوهی پھكاتی بوونكان لھتیھوڵھدهپێی یاسا نێوبھتاوان نجامدانی ئھ تبارن بھی تۆمھمندا�نھك نھا وهك تھنھ ،ماشا بكرێنتھ تانھوڵھنێوده و تاوانھك قوربانی ئھبێت وه، دهوهكانھكدارهچھ گرووپھ راركردنیرقھبھی چوارچێوه ڵ بكرێ لھگھیان لھڵھكان مامھتیھوڵھپێی یاسا نێودهبێت بھده. تاوانبار

پێشنیازی كان كھتیھوڵھڵ یاسا نێودهگھلھبێت ھاوتا جۆرێك بۆیان بھ تی�یھازی كۆمھری و چاكسروهدادپھ 134.وهنسیپھو پرەوتنامھندین ڕێكھی چھڕێگھكات لھت بۆ مندا�ن دهپارێزگاری تایبھ

كات داوا ده ''ی تیرۆروهنگاربوونھرهجیھانی بھ كۆڕبھندی''ناوی زای تر بھگرووپێكی شاره ،ھاروهھھ

م دادگایانھئھ چونكھ نجام بدرێئھ وهدمندا�نھن دادگاكانی مێرالیھمندا�ن لھ ی یاسایی لھوهلێپرسینھمنداڵ یشھبۆ گھ یھكانی منداڵ و تێڕوانینێكی باشتریان ھھركردنی مافھبھستھده لھ یھكی باشتریان ھھیھپێگھ

135.رۆرتیدادگاكانی دژه ك لھوه

نجام دیاریكراویان ئھ و تاوانێكیك داعش ناو گرووپێكی وهلھ ندام بوونھتیان ئھنھا تۆمھتھ ی كھو مندا�نھئھ وهتھسكرتێری گشتی نھس، نتۆنیۆ گوتیرێرهئھ، ۲۰۱۷ساڵی لھ. نكھت دروست دهكی تایبھبارگرانیھ داوهنھك قوربانی وه ،ویی تووندڕهوهڕوبوونھكاتی ڕوبھلھ ،مكھندام دهو�تانی ئھو داوا لھ''كان ووتی، كگرتووهیھ

۲۰۱٦بۆ تووندوتیژی،'' ئابی وهویھسوڕی ژیانی تووندڕه ر لھسھڕوی چارهكان بۆ خستنھریھخھستپێشتیرۆر، ''دهكۆنفرانسی جیھانی دژه 131

https://www.thegctf.org/Portals/1/Documents/Toolkit-documents/English-Neuch%C3%A2tel-Memorandum-on-Juvenile-Justice.pdf (accessed on November 2, 2017).

۲۰۱۱یلولی كان،'' ئھكداریھچھ نگھی جھكاتی پاشماوهری لھروهكداری، ''مندا�ن و دادپھتی سكرتێری گشتی بۆ مندا�ن و ملمالنێی چھری تایبھئۆفیسی نوێنھ 132https://childrenandarmedconflict.un.org/publications/WorkingPaper-3_Children-and-Justice.pdf (accessed on November 2, 2017).

،'' بووهكداری ھھگرووپی چھ ن بھندیاوهیھكداری یان پھملمالنێی چھ گالون لھتێوه ی كھو مندا�نھر ئھسھكان لھنسیپ و ڕێنماییھكانی پاریس: پرهنسیپھیونیسێف: ''پره 133 ۲۰۰۷شوباتی

(accessed September 17, 2017). https://www.unicef.org/emerg/files/ParisPrinciples310107English.pdf . ۲۰۱۰می كھی تشرینی یھ۱٥ ایتس ۆوچ لھ�می ھیومان ڕ�م،'' پرسیارو وه، پرسیارو وهرباز بووهپێشتر سھ ربازی منداڵێك كھر قادر: دادگایكردنی سھعومھ 134

https://www.hrw.org/sites/default/files/related_material/Omar%20Khadr%20Q%26A.pdf ۲۰۱٦بۆ تووندوتیژی،'' ئابی وهویھسوڕی ژیانی تووندڕه ر لھسھڕوی چارهكان بۆ خستنھریھستپێشخھتیرۆر، ''دهكۆنفرانسی جیھانی دژه 135

Justice.pdf-Juvenile-on-Memorandum-Neuch%C3%A2tel-documents/English-tps://www.thegctf.org/Portals/1/Documents/Toolkitht(accessed on November 2, 2017).

Page 49: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 44

ن و بكھ وهكانھناحكومیھ كدارهچھ ھێزه بھ ندییوهبوونی پھھھ تبارن بھتۆمھ ی كھو مندا�نھڵ ئھگھلھ ڵھمامھكانی منداڵ مافھی ی پارێزگارانھنیدهمھ نھو الیھستكردنیان بھپرۆتۆكۆڵ بۆ ڕاده نیكردنیبھن بۆ تھكاربكھ

136.ڵگایان بۆ ناو كۆمھوهڕانھگھ بھ ھت دانویھولھپێناو ئھلھ شمھن ئھكھده

نابێت ،یاندڕایگھ ۲۰۱۱ساڵی كان لھكداریھچھ نگھتی سكرتێری گشتی بۆ مندا�ن و جھتایبھ رینوێنھ وهكدارهگرووپێكی چھ ندی بھیوهی پھوهرهبھنھا لھتھر"بھدژ بگیرێتھێكاری یاسایی لھرباز ڕمنداڵی سھ

137."نگ و دوژمنكاریدا كردووهجھ شداری لھیان بھ بووهھھ

داھاتوودا ندامی داعش بوون لھی ئھو مندا�نھئھ ی كھوهرانن لھنیگھوو�تان زۆرێك لھ ،ندهرچھھھ چارهدوا ڕێگھ كبێت وهده میشھیاسایی ھھی وهندكردن و لێپرسینھ�م بھن، بھكھدروست ده شھڕهھھ . ڵگابێت بۆ ناو كۆمھ كھی منداڵھوهڕانھر سزادانێكیش بۆ چاكسازی و گھھھست لھبھو مھ چاوبكرێڕه

نجام ئھ وهن مندا�نھالیھی لھتاوانانھ وڵ ئھگھكردن لھڵھمامھ لھ وهی تر بكاتھچارهڕێگھ بێت عێراق بیر لھده

نھرێنیھکانی ریھھكاریگ لھڕێگری توانرێ دهش وهری بھدادوه-بۆردێكی نا كانیان بداتھیسھكھ ودراوهڕاندنی تێپھ ستێ بھھھبێت عێراق ده. بكرێت ر مندا�نسھی تاوان لھتۆماری پێشینھ كان ویاساییھ ڕێكاره

شدیالنھم بھلھ. م جۆرهدیلی لھبھ جێ كردنی میكانیزم وجێبھ لھ تیان تێدایھی تایبھبڕگھ كھ ییانھو یاسائھ بێ كھی منداڵھوهڕانھئامانج لێیان گھ كھروونی وی و خوێندن و ھاوكاری دهتووندڕه لھ وهوتنھك دووركھوه

. ڵگھبۆ ناو كۆمھ

نكاندیخانھبھ ناو وشیڕهو بارودۆخی خراپی ناو ندازهباڵغی بێ ئھرهر قھسھڕاپۆرت لھ ندین ساڵھی چھھیومان ڕایتس ۆوچ بۆماوه

و دەستگیرکردنی شبگیریر ڕهسھی ڕاپۆرت لھوهب�وكردنھڵ گھلھ ،وهكاتھعێراق ب�ودهی كانزیندانھداعش ستگیركراویزاران دهزیادكردنی ھھ كھ یھگوومانی تێدا ن 138.ساڵھ ده ی زیاتر لھبۆ ماوه ھھڕەمھکی

ر سھفشارێكی زۆر زیاتر لھ تێدایھ انكی زۆریباڵغیھرهقھ ووشیان خراپھخۆیان ڕه كھ ندیخانانھم بھبۆ ئھكی زۆریان باڵغیھرهردانیان كرد قھران سھتوێژه ی كھندیخانانھو بھموو ئھھھ. كاتدروست ده كھسیستمھوێران وهڕهھۆی شھسڵ بھی مووهرهو دهناوهلھ تی حكومھكھكیھرهسھ ندیخانھوا، دوو بھینھنھ لھ. تێدا بوو

وزۆر خراپھ ی موسڵكانناو زیندانھوشی ڕه رمی،ی فھندیخانھبوونی بھرنھبھ، لھبۆیھ. هبوو. بنكاتی تێیدا ده یكیۆماوهبێت بده كھ وهمێننھده انھزیندانو ناو ئھكی زۆر لھیھبۆ ماوه ستگیركراواندهفشارو ، دانی تێدایھسێداره تایی و سزای لھتاھھندكردنی ھھتیرۆر بھردوو یاسای دژهی ھھوهرهبھلھ

تی ومھبێت حكده. وهمێنێتھدهكی زۆر یھبۆ ماوهكان ندیخانھر سیستمی بھسھلھبارگرانی تاوانبارانی داعش

كانكداریھچھ كان، ''ڕاپۆرتی سكرتێری گشتی: مندا�ن و ملمالنیھكگرتووهیھ وهتھنی ئاسایشی نھنجومھئھ 136

A/72/361–S/2017/821, August 24, 2017, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/72/361&Lang=E&Area=UNDOC (accessed on November 2, 2017) para. 237.

۲۰۱۱یلولی كان،'' ئھكداریھچھ نگھی جھاتی پاشماوهكری لھروهكداری، ''مندا�ن و دادپھتی سكرتێری گشتی بۆ مندا�ن و ملمالنێی چھری تایبھئۆفیسی نوێنھ 137https://childrenandarmedconflict.un.org/publications/WorkingPaper-3_Children-and-Justice.pdf (accessed on November 2, 2017).

ڕیماڵپھ لھ ر عێراق بكھسھماشای ڕاپۆرتی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھتھ 138https://www.hrw.org/middle-east/n-africa/iraq

۲۰۱۷ی مارسی ۱۳ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھبارودۆخی زۆر خراپدان،'' ھھدان زیندانی لھسھعێراق: بھ.conditions-degrading-detained-hundreds-https://www.hrw.org/news/2017/03/13/iraq

Page 50: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

45

رپرسان بتوانن بھتا بھ نكانی موسڵ بكھزیندانھ یوهبنیاتنانھ تی پشتگیری لھوڵھنێوده نھالیھعێراقی و . ندیخانانھبھم ناو ئھ وهستگیركراوان بگوازنھدهزووترین كات

كرد یانكاتیانھ دیخانھنو بھوشی ناو ئھڕهخراپی رانی ھیومان ڕایتس ۆوچ تێبینیه، توێژ۲۰۱۷مارسی لھران توێژه. ندكردووهدا بھشوێنانھو وا لھینھنھ گومانلێكراوانی داعشیان لھ شێك لھرپرسانی عێراقی بھبھ كھ

ی كانی پۆلیسی شارۆچكھو بنكھند ماڵێكی چۆڵكراچھ لھ اعشگومانلێكراوی د ۱۲۰۰ی كرد نزیكھ نتێبینیا ۳۰دووری لیل بھمام عھی حھباشووری موسڵ و شارۆچكھ وێتھكھتر دهیلۆمھك ٦۰دووری بھ كھ یارهگھ

كی باڵغیھرهو قھزۆر خراپھ م زیندانانھوشی ناو ئھڕهندكراون و بھ باشووری موسڵ وێتھكھدهتر كیلۆمھندكرابوون بھ وهو پێكھپیاو كوڕ بوون كان ستگیكراوهی دهزۆرینھكان زۆر پیسن. و ناو زیندانھزۆری تێدایھ

ردانی ژوورێكی ھیومان ڕایتس ۆوچ سھ. گوزاریھکی سنوورداری تھندرووستیتبێ دادگایكردن و خزمھبھ. ستگیركراوی تێدا بووده ۱۱٤مانگ بوو ٤ی بۆماوه بوو كھ ٦بھ٤ی كھرهڕوبھ ی كردكھزیندانھ

نانیان یو ژوورهلھ. ھبوون كان و خۆشۆردنیانژووره ھوی ئاسایان لرهدهاری چوونھبوكان ستگیركراوهدهھا�وی رماو گھ و ڵچنرابوونخشت ھھ كان بھرهنجھپھ. كارھێنانوالێتی تێدابوو بۆ بھك تھخوارد یھدهتێدا

بوونی نھ رھبلھس مردبوون كھ ٤م النی كھ، كھندیخانھی ستافی بھپێی ووتھبھ. بوو ندازهبێ ئھ كھناو ژووره 139.پاك و خاوێنیندروستی و چاودێری تھ

۲۰۱۷ی مارسی ۱۳ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھخراپدان،'' ھھبارودۆخی زۆر دان زیندانی لھسھعێراق: بھ 139

.conditions-degrading-detained-hundreds-https://www.hrw.org/news/2017/03/13/iraq

Page 51: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 46

ێبینیان كرد كھران تدا، توێژهمردانی دووهسھ لھك دانانی وه كان باشتر بوو،وشی ناو زیندانھڕه

ش مھو پاك و خاوێنی ئھوهرهئامێری ساردكھ ند ڕاپۆرتێك بووهی چھوهدوای ب�وبونھلھ، بھ�م و زیندانانھئھ ی بارودۆخی ناوربارهده

لھ 140.ھێشتا ھھر نامرۆیانھ بوو ڕەووشھکھوا ینھنھ لھ تیرۆررێكی دژه، دادوه۲۰۱۷لولی یئھ

٥٥۰۰ئێستادا رپرسانی عێراقی لھبھ ،ووتیدا باڵغانھرهقھ م زیندانھگومانلێكراوی داعشیان لھ

141.ندكردووهبھ

ھیومان وانھیبھبھڵگھکرا و ڕاپۆرتھێی ئھپبھكانی زیندانھ وشی ناور ڕهسھڕایتس ۆوچ لھ

ناو كردبووی، بارودۆخ لھ لیلمام عھو حھیارهگھبۆ و گونجاو نیھترسیدارهمھ ھو زیندانانئھ

یكی ستگیركراو تێیاندا بۆماوهده یوهمانھ كیمایھھیچ بنھ م زیندانانھدورودرێژو ئھ

. كانیان تێدا نیھتیھوڵھهنێود ردهستانده سھرەتای مستگیركراو لھندكردنی ده، بھسھرئھنجام ھبۆی

ڵ گھلھ ی خراپڵھی مامھخانھ چێتھدا دهشوێنانھمی و كھانانھم زیندئھ وشی ناوڕه. زیندانیان

لھڕادەبھدەری کارمھندانی ناو زیندانھکان،دروست شكھو دانیشتوانی ناوچھكھندیخانھی بھئیداره ندكراوان ور ژیانی بھسھلھ ورهكی گھترسیھمھ

. كردووه

رانی توێژه. رانیھی نیگھكان بۆ گومانلێكراوانی داعش جێگھزیندانھوشی ناو رێمی كوردستانیش ڕهھھ لھمندا�نی ری چاكسازی بۆ ژنان و نتھردانی سھسھ ۲۰۱٦ میكھكانوونی یھ ۆوچ توانیان لھ ھیومان ڕایتس لھ جۆرێك كھ كی زۆریان كرد بھباڵغیھرهتێبینی قھ. نڵ داعش بكھگھندی لھیوهبوونی پھ گومانلێكراو بھ

مڵ كھگھبوو لھواوی تێدا نھتانی تھرگ و بھجل و بھ. ی توانای خۆی زیاتر زیندانی تێدا بووندهوهش ئھشھرپرسانی بھ 142.روونیان زۆر خراپھبارودۆخی ده ڵكانێك كھبۆ خھروونی ھاوكاری ده كی زۆر لھوكورتیھ

كردنی ردانانی ھیومان ڕایتس ۆوچ بۆ سھرتوێژه تھداوهتیان نھھرێمی كوردستان ھێشتا مۆڵتی ھھمھحكو . ی پیاوانی گومانلێكراوانی داعشندیخانھبھ

زیندانی زۆر كداری داعش لھتێیاندا گومانلێكراوانی چھ ر كھی شۆككھوتنی وێنھركھن، ''دهكارنھن مھبێسھ 140

۲۰۱۷یرانی ی حوزه۱۸ندكراون،'' ئیندیپێندنت، زی مریشكدا بن بھفھقھ ك لھوه باڵغدارهقھhttp://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-fighters-prison-photos-crowded-chicken-factory-images-iraq-mosul-

a7849686.html (accessed August 7, 2017). ۲۰۱۷ی ئابی ۲۳رێكی عێراقی بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، یڵی دادوهئیمھ 141

۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكان،'' ھھمنیھئھ ن ھێزهالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھتی ھھحكومھ 142.forces-security-etortur-allege-children-https://www.hrw.org/news/2017/01/29/krg

میز لھ پڕبوون لھ كھ وهی ئاوی خواردنھبھده ك لھیھگردۆڵكھ

.زیندانی تێدابوو ۳۸ كھ ٤بھ۳ی كونی ژووری زیندانێكی وهرهده©Belkis Wille/Human Rights Watch

Page 52: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

47

چونكھی موسڵ كھندیخانھردوو بھھھ یوهبنیاتنانھ ن بھبده لھپھویاتی بھولھئھ واینھرپرسانی نھبێت بھدهكانی موو زیندانیھی ھھوهگواستنھ ستن بھرپرسان ھھبێت بھده. ستھبھو مھن گونجاون بۆ ئھندیخانھنھا بھتھڵ گھمندا�ن لھێ و كان دروست كرابتیھوڵھنێوده ردهپێی ستاندهبھ كھ كانھرمیفھ ندیخانھبھوا بۆ ینھنھ ركێكیئھك كانی ناوخۆو داد وهتھزارهبێت وه، دهدرێنجام دهئھ مھی ئھو كاتھتا ئھ. كرێنند نھكان بھورهگھ ندیخانھستگیركراو بۆ بھیشتنی دهڵ گھگھبێت لھده. كانناو زیندانھوشی ڕهباشكردنی ستن بھھھ لھپھبھ

. ندروستی بۆیانبوونی چاودێری تھھھ ن لھدڵنیایی بده تانھزارهم وهئھو ان بۆ بكرێندروستیپشكنینی تھی وهكانی بنیاتنانھوڵھھھ لھن پشتگیری كھعێراق ده پشتگیری لھ یتیانھوڵھنێوده نھالیھو بێت ئھده

كاتێكدا لھ. گیرێده ی زیندانی ڕێزی لێكانتیھڕهبنھ مافھ ی كھوهن و دڵنیابن لھكانی موسڵ بكھزیندانھپێی ، بھدرێی پێدهم زیندانانھئھ ردانكردنیی سھوام ڕێگھردهبھتی خاچی سوور وڵھكۆمسیۆنی نێوده

خۆ ڕێگیریان لێکرا ربھتری سھ، ھیومان ڕایتس ۆوچ و چاودێرانی ی کارمھندانی بھندیخانھکھووتھدرا یان پێنھران ڕێگھتوێژه بکھن و ندیخانانھم بھئھردانی ئاسای بۆسھلھالیھن چھند بھرپرسێکھوە کھ

.نندكراوان بكھڵ بھگھوتن لھچاوپێكھ

وشیڕه تی بۆوڵھی و چاودێرانی نێودهحكوم نھرانیپشك ی كھوهن لھن دڵنیایی بدهرپرسابھبێت ده ھھبێت کھ بھندکراویان تیادایھ، ھھروەھا ڕیگایموو زیندانانھیان ی ھھردانكردنی سھڕێگھ كان زیندانھ

رمانی ئازادكردنی ران فھبێت دادوهده. بدرێت ندكراوانبھڵ گھلھ بێ چاودێریوتنی نجامدانی چاوپێكھئھ . ندكراوندا بھنامرۆڤانھوشی ڕه لھ ن كھبده ستگیركراوانھده ئھو یان انھزیندانیو ئھ

زیندانیان ڵگھلھ خراپ یڵھمامھرێمی ھھ رپرسانی عێراقی وند بھتا چھ ھی كنجامھرهو دهئھ یتوانی بگاتھیومان ڕایتس ۆوچ نھ، ھندهرچھھھ

ھۆی بھن دهده كان ندیخانھبھ لھ ی گومانلێكراوانی داعشنجھشكھھی خراپ یان ئڵھكوردستان مامھڕابردوودا كانی تر لھھھیومان ڕایتس ۆوچ و گرووپ�م، بھ. كانھران بۆ بینینی زیندانیتوێژه دان بھنھڕێگھ

143.كردووهبھبھڵگھ كانی عێراقدازیندانھ ی خراپی تر لھڵھو مامھ داننجھشكھر ئھسھلھ ڕاپۆرتیان

یی وستھروونی و جھده كییھنجھشكھئھ موو جۆرهھھ''ڵێ ستووری عێراقی دهده لھ) ۱(۳۷ی ماددهپشتی دا كرابێ نابێنجھشكھو ئھشھهڕژێر فشاری ھھر دانپێنانێك لھھھ''و ''،غیھدهقھ ی نامرۆڤانھڵھمامھ داركردنیكھلھ ھۆیپێی یاسا بھبھ بێبووی ھھرهمافی داواكردنی قھ كھبێت قوربانیھسترێ و دهپێببھ

م یاسایھپێی ئھكات و بھده غھدهقھ نجھشكھئھ شاقیھا یاسای سزادانی عێرروهھھ 144.''ت و ماڵیرامھكھ

۲۰۰٥می ی كانوونی دووه۲٤تی عێراقی، ستگیركراوانی الی حكومھی خراپی دهڵھو مامھنجھشكھھیومان ڕایتس ۆوچ، عێراقی نوێ؟ ئھ143

https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/iraq0105.pdf; Human Rights Watch .۲۰۰٥ی نیسانی ۲۳ستگیركراوان،'' دژی دهمریكا لھكانی ئھیی بۆ پێشێلكاری ھێزهرماندهرپرسیارێتی فھدان،'' بھنجھشكھئھ ربازبوون لھھیومان ڕایتس ۆوچ، ''ده

https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/us0405.pdf; ۲۰۰٥ی نیسانی ۲٥رسراوێتی، ی لێپستگیكراوان و پرۆژهده كانی دژ بھی پێشلكاریھھیومان ڕایتس ۆوچ، ژماره

https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/ct0406webwcover.pdf ۲۰۰۷موزی ی تھ۲، وهكانی كوردستانھمنیھئھ ن ھێزهالیھكان لھیاساییھ شكردنی مافھدان و بێبھنجھشكھئھ

https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/kurdistan0707webwcover.pdf ۲۰۱٤ی شوباتی ٦ری عێراق، سیستمی دادوه ی خراپی ژنان لھڵھمامھ

https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/iraq0214webwcover.pdf. یستووری عێراقی ده۳۷ی مادده 144

https://www.constituteproject.org/constitution/Iraq_2005.pdf?lang=en (accessed on November 6, 2017).

Page 53: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 48

�م یاساكھبھ 145.رھێنرابێستگیركراو دهده لھ نجھشكھئھ بھ ستن كھدانپێنانێك ببھ ران ناتوانن پشت بھدادوهسترێ بھپشتی پێده وتووهكھستده وهدانھنجھشكھی ئھڕێگھ لھ ی تر كھڵگھبھ ئایا ناكات وهبھ ڕوونی ئاماژه بھ

یان نا.

دان بكرێت، نجھشكھتی ئھتۆمھ لھ وهی چۆن لێكۆڵینھوهت بھبارهڕوو سھكاری ناخاتھیاسای عێراقی وورده، دراوهنجھشكھدا ئھوهكاتی لێكۆڵینھلھڵێ رگریكار دهتیرۆر، كاتێك بھژهرانی دی دادوهپێی ووتھ�م بھبھنگاندنی ڵسھھھپێناو بكات لھستگیركراو ده بۆ ییستھندروستی و جھرمانی پشكنینی تھر فھدادوهبێت ده

، یاسای لێبووردنھ ش،وهلھ جگھ146.وهكی با�تر بۆ پێداچوونھی بۆ دادگایھكھیسھی و ناردنی كھكھشھبانگھی ڕێگھ لھ مای دانپێنانێك تاوانبار كراون كھر بنھسھڵێن لھی دهستگیركراوانھو دهئھ داتھده ماف كھگشتیھ

147.وهدادگایكردنھ دووبارهبۆ شكردنی داواكاری پێشكھ لھ رھێنراوهلێیان ده وهدانھنجھشكھئھ

داننجھشكھدژی ئھكی نوێی لھڕاندنی یاسایھتێپھ تاوتوێیمانی عێراق رلھدا، پھم ڕاپۆرتھكاتی نووسینی ئھلھستگیركراوێك ر دهندروستی بۆھھرمانی پشكنینی تھفھ ردادوهبێت ده دا ھاتووهیاسایھ م پڕۆژه. لھكردده 148.یداكھشھمی بانگھكھژمێری یھكات ۲٤ی ماوهلھ دراوهنجھشكھئھ كاتده وهی ئھشھگھبان ات كھربكدهت كاران دهدادوه دان و داوا لھنجھشكھئھ سن بھڵدهھھ كھكات ده سانھو كھھا پێشنیازی سزا بۆ ئھروهھھ ر لھدهنجھھشكو ئھوهتھكۆكراونھ وهنجھشكھڕێی ئھلھ كھ وهنھڵ بكھپوچھ یسانھو كھكانی ئھڵگھموو بھھھدا وهی لێكۆڵینھری ماوهسھرتاسھلھ كات كھپێویستی ده یاساكھ پرۆژهھا روهھھ ،وهدوربخرێتھ كھیسھكھ 149. بێتو ئامادهبێ ری ھھستگیركراو پارێزهده

ھیومان وا بھینھرێكی نھدادوه. پێشێل كراون م بڕگانھئھوێ كھردهدهیسدا ك كھیھ م لھالنی كھ لھ�م، بھن كھده وهی ئھھشیدا بانگھدادگاكھگومانلێكراوانی داعش لھ لھ'' زۆرێك''ڕایتس ۆوچی ووت،

كاری �م ووردهبھ ،یسانھو كھك لھریھبۆ ھھ ركردووهدهرمانی پشكنینی پزیشكی دراون و فھنجھشكھئھھۆی بھ داوهرێكی نھیان سزادانی ھیچ لێكۆڵھ وهرمانی لێكۆڵینھفھ ووتیشی كھ .دای نھكھنجامھرهر دهسھلھ

موو كارێكی ھھلھبكات وهلێكۆڵینھ و بووهڕۆڵی ئھ كھ داناوهدانی بھ ندهرچھن، ھھداھنجشكھئھ كانیشھبانگھھیومان ڕایتس ۆوچ دا بھیان نھرپرسانی عێراقی ڕێگھبھ 150.نجام دراونران ئھن لێكۆڵھالیھلھ خراپ كھ

كان بۆ ندیخانھدادگاكان و بھ كاندا بۆردانھكاتی سھڵ گومانلێكراوانی داعش بكات لھگھوتن لھچاوپێكھوا ینھو نھاغدبھ لھ یھكانیان ھھسیگیركراوهی بینینی دهڕێگھ س كھ�م سێ كھبھ. م ڕاپۆرتھنووسینی ئھ

ی دانپێنان بھ زۆرجار بۆ ناچاركردنیانھ ورب�وهومانلێكراوانی داعش زۆر بھدانی گنجھشكھئھ ،ووتیان .ملێزۆره

ی یاسای سزادانی عێراقی۱۹۷۱ی ساڵی ۲۳ ی ژمارهبڕگھ 145

, http://gjpi.org/wp-content/uploads/gjpi-cpc-1971-v2-eng.doc, art. 127 (accessed on November 6, 2017 ۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكان،'' ھھمنیھئھ ھێزه نالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھتی ھھحكومھ

.forces-security-torture-allege-children-https://www.hrw.org/news/2017/01/29/krg ۱۷۲۰موزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ر ڕیاضڵ دادوهگھن ڕایتس ۆوچ لھوتنی ھیوماچاوپێكھ 146 )، ۲۰۱٦\۲۷ ، (ژماره۲۰۱٦، ئابی یاسای لێبووردنی گشتی 147

http://www.iraq-lg-law.org/ar/webfm_send/1629, art. 9. ٤ی ، ماددهفایلی ھیومان ڕایتس ۆوچدایھ ، لھ۲۰۱۷دان، نجھشكھئھ یاسای دژبھ 148

149Ibid. arts. 6, 7, 14.

۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھكرێت، حھداوای كرد ناوی ئاشكرا نھ رێك كھادوهڵ دگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 150

Page 54: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

49

رێمی تی ھھكانی حكومھزیندانھ گومانلێكراوانی داعش لھ ی كھوهلھ یھرانی ھھنیگھ ،ھاروهھھی شھگھھیومان ڕایتس ۆوچ بان. وهببنھخراپ ڵھدان و مامھنجھشكھئھڕوی ڕوبھ کوردستانیشدا

. تانھوە بھبھڵگھ کردووەی کوردسرێمتی ھھكانی حكومھن ھێزهالیھلھ یدانی گومانلێكراوانی داعشنجھشكھئھندكراون و بھ وهھرێمی كوردستانتی ھھن حكومھالیھلھ ی داعش كھگومانلێكراوه منداڵھ ۱۹ ولھ کۆی ئھ

یان داون نجھشكھكانی ئاسایش ئھھێزه ووتیان، ڤدەیانڵ كردن حھگھنی لھوتیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێكھھ بھ داوهیان نھرێمی كوردستان ھێشتا ڕێگھتی ھھرپرسانی حكومھبھ 151.دانپێنان پێناو ناچاركردنیان بھلھ

. كانی داعش ببیننگومانلێكراوه ران پیاوهتوێژه

و گۆڕانكاری وهرێمی كوردستان پێداچونھتی ھھن حكومھالیھلھ ۲۰۱۰ساڵی لھ یاسای سزادانی عێراقی كھر سھلھ زانیاری تی كھوڵھمرۆیی نێوده ندێكی�م كارمھبھ 152.كاتده غھدهملێ قھتێدا كرا، دانپێنانی زۆره

دا وهلێكۆڵینھكاتی دانی گومانلێكراوانی داعش لھنجھكھشكاتێكدا ئھ لھ ،ووتی یھھھ تیرۆركانی دژهیسھكھ كھ ربكاستگیركراوێكی داعش دهرمانی پشكنینی پزیشكی بۆ دهفھ بینیووهرێكیان نھ، ھێشتا دادوهزۆرهڵ گھرێم، لھتی ھھبێژێكی حكومھی ووتھپێی قسھش، بھوهزیاد لھ 153.دانی كردووهنجھشكھی ئھشھبانگھ

خۆشیھنھا پشكنینی پزیشكیان بۆ نھستگیركراوان تھكان، دهندیخانھستگیركراوان بۆ بھیشتنی دهگھوت حھ ۲۰۱۷می كانوونی دووه ووتی لھ بێژهو ووتھئھ 154.كرێكان بۆ دهگوازراوهكان و نھدرێژخایھ

�م دواتر بھ، بھكراوهڵ گھخراپیان لھی ڵھزینداندا مامھ لھ یان كردبوو كھوهی ئھشھستگیركراو بانگھده 155.كراوهنھ وهیھوبارهلھرپرسێك دژی ھیچ بھكی یاسایی لھیھوهھیچ لێپرسینھ ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت

دانپێنانی البنێن كھوه یسانھو كھران ئھبێت دادوهڵێ دهرێمی كوردستان دهتی ھھتیرۆری حكومھیاسای دژه 156.وهپشتڕاست بكرێتھی تر ڵگھبھ بھر گھبێت ئھتێكدا نھحاڵھنھا لھتھ ی تێدایھملێزۆره

رانی توێژه بھ دان و ڕێگھنجھشكھئھ لھ كردن پێناو ڕێگرینگاوێك بنێن لھموو ھھرپرسان ھھبێت بھده

كان زیندانھ ووهلێكۆڵینھكانی شوێنھ ردانكردنیبۆ سھن كانی تر بدهتیھوڵھنێوده نھالیھھیومان ڕایتس ۆوچ و ریدادوه با�ی كانینھمھونجوبێت ئھده. ستگیركراوانڵ دهگھوتنی بێ چاودێری لھو چاوپێكھ

ی كھو دادگایكردنانھستانی ئھوه كان لھرهموو دادوهھھ نھكورد ڕێنمایی بده وئھنجوومھنھکانی دادووەری خۆ لھربھواو سھكی تھیھوهلێكۆڵینھو نكھڵیان دهگھی خراپ لھڵھی مامھشھانگھستگیركراوان بتێیاندا ده

ستن رپرسان ھھبێت بھده. كراوه ی تێداملێزۆره دانپێنانی البنێن كھوه یسانھو كھئھو ننجام بدهئھ كانتھتۆمھ ت بھبارهسھ ستگیركراوان كراوهن دهالیھی لھھشانو بانگھی ئھر ژمارهسھلھ ی زانیاریوهب�وكردنھ ھب

وهدوای لێكۆڵینھر لھبھتھدژ گیراوهڕێوشوێنیان لھ كھت ی حكومھپرسانھو بھی ئھژماره ی خراپ وڵھمامھ . تانھو تۆمھلھ

۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھكان،'' ھھمنیھئھ ن ھێزهالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھتی ھھحكومھ 151

.forces-security-torture-allege-children-ghttps://www.hrw.org/news/2017/01/29/kr رێمی كوردستانی عێراقھھ لھ) ۲۰۱۰ی شوباتی ۱٤ ی لھوهپێداچونھ(، ۱۹۷۱ی یاسای سزادانی ساڵی ۲۳ی بڕگھ''عێراق، : ری جیھانیی دادوهپرۆژه 152

essed on November 6, 2017)., art. 53 (accv2.doc-kurdish-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر، كرێ، ھھداوای كرد ناوی ئاشكرا نھ تی كھوڵھندێكی مرۆیی نێودهڵ كارمھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 153 ۲۰۱۷یلولی ی ئھ٦كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ 154 ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۰كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ 155

https://www.hrw.org/sites/default/files/supporting_resources/gl.2017.1.10.krg_response_to_hrw_findings_and_questions_on_the_treatment_of_child_terrorism_suspects.pdf.

.۲۰۰٦ی ساڵی ۳ رێمی كوردستانی عێراق، ژمارهھھ تیرۆر لھیاسای دژه156

Page 55: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 50

دانسێدارهلھ سزایو دانی تێدا بووهسێدارهی لھن ڕێژهزۆرتری ی جیھان كھو وو�تانھلھ كێك بووهیھعێراق مێژه لھسزای بھ یاسای عێراقی ڕێگھ 157.چین و ئێران و سعودیھ پاشلھ م وو�ت دێتچواره دا بھكھندیھڕیزبھلھڵكانی خھبۆ وهیشھیاسای دژتیرۆركانی پێشێلكردنی تاوانھ دات بھدهك تاوان یھزنجیره دان بۆسێدارهلھ، رێمی كوردستانتی ھھی حكومھكھبێژهی ووتھپێی ووتھبھرێمی كوردستان، ھھ لھ .ورهن گھمھتھ

سزای كھ، بڕیارهكاتجێ دهدان جێبھسێدارهساردنی سزای لھڵپھھھ لھی ۲۰۰۸ی ساڵی كھبڕیاره تحكومھك تاوانبار وه "نرێگرنگ دادهبھ كھ بێمدا نھكھ تێكی زۆرند حاڵھچھ نھا لھتھ"كات ده غھدهدان قھسێدارهلھ 158.''كاری تیرۆرستی بھ

یھدانیان ھھسێدارهی سزای لھیسانھو كھموو ئھھھ، یاسای سزادانی عێراقی لھ ۲۲٤ی ماددهپێی بھ لھبڕیار و دواوهكرێن بۆ پێداچوونھغدا دهبھ ی فیدراڵی لھوهی دادگای با�ی پێداچوونھوانھن ڕهئۆتۆماتیكیھ

159.ڕۆژدا ۱۰ی ماوهلھكانیان یسھكھ

ی وهبێ ب�وكردنھن بھكھجێ دهدان جێبھسێداره سزای لھندین چھتی عێراقی رپرسانی حكومھ، بھلھ ئێستادادانی سێدارهلھیسی كھ ۹۲ لھم كھ النی لھ ھیومان ڕایتس ۆوچ ئاگاداره 160.رمیكی فھیھھیچ ژماره

یاند كھو تێیدا ڕایگھوهكی ب�وكردهیھیاننامھری بھنی با�ی دادوهنجومھی ئاب، ئھ۲ لھ 161.ی داعشندامانئھسیانیان كھ ركردوهر گومانلێكراوی داعش دهدانی بۆ چواسێدارهوا بڕیاری لھینھتیرۆری نھدادگای دژه

رێكی دادوه 162.كھكدار بۆ گرووپھچھ زکردنیبھسھربا لھ رپرسیار بووهبھكێكیان پۆلیسی داعش بوون و یھ ۲۰۰دانیان بۆ سێدارهبڕیاری لھ و كاتھتا ئھ ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت، یلول بھی ئھ۲۷ لھ دادگاكھ

بیستنی واوكردنی قۆناغیو تھواینھدادگای نھ كان لھسروشتی خێرایی دادگایكردنھ 163.ركردووهیس دهكھقۆناغی ئێستا لھ كھ ش مانگدای شھماوهیسی گومانلێكراوی داعش لھكھ ٥٥۰۰ تاییهرسھ یوهلێكۆڵینھ

ربكرێدان دهسێدارهاری سزای لھبڕی كی زۆر لھیھژماره نگھڕه كات كھزیاد ده رانیانھو نیگھئھ دادگاییدان ری. و دادوهی یاسایی پرۆسھ لھموكورتی جدی ڕای كھرهسھ

۲۰۱۷ی نیسانی ۱۱تی، وڵھی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودهكراوهواڵی ب�وھھ'' كان،كان و ڕاستیھژماره: ۲۰۱٦ساڵی دان لھسێداره سزای لھ'' 157(accessed on October 27, 2017). figures/-and-facts-2016-penalty-https://www.amnesty.org/en/latest/news/2017/04/death

۲۰۱۷ی مارسی ۱٤ڕووداو، '' ،یھدانیان ھھسێداره تاوانبار سزای لھ ۲٥۰ زیاتر لھ: كوردستان دان لھسێدارهسزای لھ 158http://www.rudaw.net/english/kurdistan/140320174 (accessed on August 7, 2017);

۲۰۱۷یلولی ی ئھ٦كان بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، تیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھو وهوهی با�ی پێداچونھرۆكی كۆمیتھیڵی دكتۆر دیندار زێباری سھئیمھ رێمی كوردستانی عێراقھھ لھ) ۲۰۱۰ی شوباتی ۱٤ ی لھوهپێداچونھ(، ۱۹۷۱ی یاسای سزادانی ساڵی ۲۳ی بڕگھ''عێراق، : ری جیھانیی دادوهپرۆژه 159

, art. 53 (accessed on November 6, 2017).v2.doc-kurdish-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp .۲۰۱۷ی ئابی ۳۰عێراق، كان لھكگرتووهیھ وهتھنھ'' ،۲۰۱٦می كھموز بۆ كانوونی یھمانگی تھ عێراق لھ كانی مرۆڤ لھڕاپۆرتی مافھ''یری، زا داسمورتھ 160

http://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&id=7853:report-on-human-rights-in-iraq-july-to-december-(accessed on November 2, 2017) mid=650&lang=en2016&Ite

.۲۰۱۷موزی ی تھ٦یس بووك، تی فھ�یھتۆڕی كۆمھ رمیان لھیجی فھر پھسھتی دادی عێراق لھزارهن وهالیھلھ یاننامھبھhttps://www.facebook.com/276686282715100/photos/a.276728569377538.1073741828.276686282715100/443694919347568/?type=

3&theater (accessed on August 7, 2017). ۲۰۱٤یلولی ی ئھ۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' تكریت، تی ئیسالمی لھوڵھكانی دهبارانھگولھ: عێراق 161

https://www.hrw.org/news/2014/09/02/iraq-islamic-state-executions-tikrit ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲٥رز، ڕۆیتھ'' تیرۆر، تاوانباربوون بھ دات كھدهسێدارهلھ داری سوونھكچھ ٤۲عێراق ''

http://uk.reuters.com/article/uk-mideast-crisis-iraq-execution/iraq-hangs-42-sunni-militants-convicted-of-terrorism-idUKKCN1C01Q0 (accessed on October 18, 2017

۲۰۱۷ی ئابی ۲۲'' كانی داعش،كدارهكانی بۆ چھدانھسێدارهسزای لھ:وا ینھسزاكانی نھ دادگای 162http://www.nrttv.com/En/Details.aspx?Jimare=16168 (accessed on October 27, 2017

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲۷ل كیف، ، توهكرێتھداوای كردبوو ناوی ب�ونھ رێك كھڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 163

Page 56: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

51

بادی زیران عھرۆك وه�م سھبھ 164.كاتده غھدهدان بۆ مندا�ن قھسێداره ادانی عێراقی سزای لھیاسای سزدان سێدارهی ئایا سزای لھوهر ئھسھتاوتوێكردنی بڕیارێكن لھ سیپر ران لھدادوه ،یلول ووتیی ئھ۱٦ لھ

تاوانی بھ ستگیركراموسڵ ده كان لھراقیھعێ ن ھێزهالیھلھی كھڵمانیھئھ و كچھر ئھسھپێنن بھبسھدادگای بھرپرسانییلول،ی ئھڕاستی مانگناوهلھ 165.تیرۆر پێی یاسای دژهداعش بھ ندیكردن بھیوهپھ

بڕیاری لھناو داعش ندام بوون لھتاوانی ئھ تیرۆرو بھپێی یاسای دژهبھ غداكانی بھندی تاوانھناوه 166.جێكراوهش جێبھكھركردو بڕیارهكی ڕووسی دهدانی بۆ پیاوێسێداره

سزای . دانھسێداره دژی سزای لھموو وو�تێكدا ھھ ك و لھیھموو شێوهھھ بھھیومان ڕایتس ۆوچ

یانھ و حھتمیانھجیھانبھ شیوەیھکی م سزایھپاندنی ئھسھو دڕندەی و كۆتابڕیاری دان بێھاوتایھ لھسێدارهلھدان سێداره سزای لھ كانی جیھان كۆتاییان بھی وو�تھزۆرینھ. ەوایھتی و ھھڵھ و ڕق وکینھپڕە لھ ناڕ

ستن بھوو�تان كرد ھھ كان داوای لھكگرتووهیھ وهتھنی گشتی نھنجوومھ، ئھ۲۰۱۲ساڵی لھ. ھێناوه سزای لھ ی كھو تاوانانھی ئھوهمكردنھسنوورداركردنی و كھ دان وسێداره ساردنی سزای لھپھڵھھ

. دانسێداره سزای لھ بھ تیواوهپێناو كۆتایی ھێنانی تھش لھمانھموو ئھپێنرێت، ھھسھدانی تێدا دهسێداره لھبۆ داواكانیان بھێنن رێمی كوردستان كۆتایی بھھھ حکوومھتیری عێراقی وبێت سیستمی دادوهده

دان سێداره سزای لھ ھێنان بھی مان بڕیاری كۆتایرلھردوو پھاعش و ھھدانی گومانلێلكراوانی دسێداره . نبده

قوربانیان شداریبھ بوونینھ یھكاندا ھھموو دادگاییھھھ لھ انشداریكردنیقوربانیان مافی بھ ر خۆیان وویستیانگھئھ پێی یاسای عێراقیبھ، تا گوومانلێکراو بتوانێ پاڵنھرەکانی بۆ وهرهری لێكۆڵھوهبۆ داد كردنی پرسیارشاھێدی دان و ئاراستھ بۆ

ی زۆربھ رێمی كوردستان لھھھ رپرسانی عێراقی و�م، بھبھ 167.ڕوونبکاتھوە تاوانانھ ئھنجامدانی ئھومای دانپێنان و نووسراوی ر بنھسھنھا لھتھ كردووهدادگایی كاندا گومانلێكراوانی داعشیان یسھكھ

ر لھبھھیچ ڕێوشوێنێك ناگرنھ. كھگرووپھناو لھ بوون بووه ندامئھ بۆكیش رهكی سھیھشێوها�ن، بھشاھێدحكرێ یان دادگایی ده یو كھ ی كێوهت بھبارهسھ ی قوربانیانداوهڵگانھو كۆمھی ئھوهئاگاداركردنھ

ی و قوربانیانھی ئھپێی ووتھ، بھسھرئھنجامدا لھ. كرێئێستادا ده ی لھو دادگاییانھبوونیان لھداواكردنی ئامادهری عێراق، رتاسھكانی سھجیاوازه ڵگھكۆمھ ڵ كردن لھگھوتنی لھھیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێكھ كھ

ان بۆ ریروهدادپھ ی كھوهتپێكردنی قوربانیان لھناعھقھ لھ می كردووهتی زۆر كھئێستا خزمھ كانیدادگاییھ .راركراوهرقھھب

۲۱بۆ ۱۸نێوان نی لھمھیان تھ ی منداڵھكھرهنجامدهئھ ی كھو تاوانانھدان بۆ ئھسێدارهپاندنی سزای لھسھ كات لھی یاسای سزادانی عێراقی ڕێگری ده۷۳و ۷۲ی مادده 164

بێت دان بێت، دهسێدارهتایی یان لھتاھھی زیندانی ھھسزاكھ كھ وهن مێرمنداڵێكھالیھنجامدانی تاوانێك لھتی ئھحاڵھ لھ(مێرمندا�ن ۱۹۸۳ی ساڵی ۷٦ ، یاسای ژمارهساڵدایھ ساڵ ٥ی ی چاكسازی بۆ ماوهناردنی بۆ قوتابخانھش بھوهئھ ركراوهی بۆی دهو سزایھبری ئھربكات لھدژی دهداگای مێرمندا�ن حوكمێكی تر لھ

http://gjpi.org/wp-content/uploads/juvenile-welfare-law-76-of-1983.pdf (accessed on November 6, 2017). ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱٦یتت پرێس، سۆشیھئھ'' بوون،كانی موسڵ سیستماتیكی نھڵێ، پێشێلكاریھزیرانی عێراق دهرۆك وهسھ: دواترین'' 165

https://www.apnews.com/a4848b07448b4ced9d06a2d17a5073af (accessed on November 2, 2017). یلولی ی ئھ۱٦پرێس، یتیدسۆشیھنزیك موسڵ توركن،'' ئھ كانی داعش لھستگیركراوهده ی خێزانھزیرانی عێراق، نیوهرۆك وهسوزاناب جۆرج و قاسم عبدولڕزاق، ''سھ 166

۲۰۱۷ https://apnews.com/e15b0221b00b419fbba4f1f3a15d9d3f (accessed on October 27, 2017).

رێمی كوردستانی عێراقھھ لھ) ۲۰۱۰ی شوباتی ۱٤ ی لھوهپێداچونھ(، ۱۹۷۱ی یاسای سزادانی ساڵی ۲۳ی بڕگھ''عێراق، : ری جیھانیی دادوهرۆژه 167on November 6, 2017)., art. 53 (accessed v2.doc-kurdish-1971-cpc-content/uploads/gjpi-http://gjpi.org/wp

Page 57: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 52

لھ بێوێ ڕۆڵیان ھھیانھدهشاھێدحا�ن و قوربانیان ن تھعادهرێكی عێراقی، ی پارێزهپێی ووتھبھ 168.نجام دراونی ئھو تاوانانھر ئھسھكانیان لھشكردنی شاھێدیھپێشكھ بھتاوانبارانی عێراقیدا دادگایكردنی

ویش ئھ روری لێكۆڵھست دادوهردهھب نھبخھ كانیانپرسیاره وهكانیانھرهی پارێزهڕێگھلھ تواننھا دهروهھھری ڕێكاری یاسایی بھبۆ گرتنھتیرۆر ی دادگاكانی دژهوهرهبھ�م، لھبھ. تبارانی بكاتی تۆمھئاراستھ

پێی یاسای داعش بھ بھ ندیھیوهبوونی پھلماندنی ھھسھ نھا پێویستان بھتھدژی گومانلێكراوانی داعش لھشداریان بھگومانلێكراوانی داعش كھ یوهئھ لماندنیبۆ سھ شاھێدی قوربانیان نیھ تیرۆر، پێویستیان بھدژه

. كردووه پێی یاسای سزادانی عێراقیستدرێژی سێكسی بھك كوشتن و دهتاوانێكی دیاریكراوی وه لھ قوربانیان یان شاھێدحا�ن لھ و شاھێدیڵگھی بھوهن قۆناغی كۆكردنھتوانتیرۆر دهرانی دژه، دادوهوهرهبھلھ

كی یھشێوهران بھدادوهڵ كرا، گھوتنیان لھی چاوپێكھرهو پێنج دادوهموو ئھی ھھپێی ووتھبھ. ڕێننبپھمانلێكراوانی داعش گودژی لھی یاسایی وهك بۆ لێپرسینھمایھك بنھوه ستنبھدانپێنان ده پشت بھ كیرهسھندیان یوهبوونی پھی ھھوهدنھن ھاوڕێ و دراوسێكانیان بۆ پشتڕاستكرالیھدان لھ ڵ نووسراوی شاھێدیگھلھ 169.داعش ڵگھلھ

ڵك، دادگا ن بۆ خھكان كراوهموو دادگایكردنھكاتێكدا ھھھیومان ڕایتس ۆوچی ووت لھ وا بھینھرێكی نھداوهی وهرهبھش نادات لھو جۆرهڕاستیدا ھانی شتێكی لھ دن و شاھێدی قوربانیان ناكات و لھشداریكرداوای بھ

غداد، بھ لھ 170.وهقوربانیانھ وام بھردهندیكردنی بھیوهپھ لھ كھرشانی سیستمھسھ خاتھركێكی قورس دهئھقامگیر وا سھینھبارودۆخی نھ ركھھھ ،تیرۆر ووتیان ری دژهرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی و دوو دادوهسھ

كاتی ت لھتایبھن بھبكھ یشداریتوانن بھر ماڵ و حاڵیان، قوربانیان دهسھ وهڕێنھكان توانیان بگھبوو ئاوارهنگاوێك بێت و دادگا چ ھھچۆن ده شداریكردنھو بھئھ كرد كھیان نھوهباسی ئھ 171.كاندایھدادگایی پرۆسھ

. كاندادگایكردنھ شداریكردنی قوربانیان لھپێناو بھر لھبھگرێتھده

نجام ئھ بھ ستاوهھھ ندامێكی داعشئایا ئھ یوهزانینی ئھر سھڕووی كاركردن لھ لھ یھورهكی گھیھكێشھ مھئھ وهای لێبووردن بیگرێتھیاس ندامی داعشتاوانبارێكی ئھ نگھڕهی یسانھكھو بۆ ئھیان ورهتاوانێكی گھ دانی

ی وهرهبھئازاد بكرێن لھ نجامدابێیان ئھورهی تاوانی گھوانھئھ نگھڕه ،كاتاد دهزی رانھگھو ئھش ئھمھئھ .زانیوهنھ سانھم كھی دادگایكردنی ئھربارهھیچیان ده سانھم كھی تاوانی ئھكانكیھرهسھ شاھێدحاڵ و قوربانیھ

نجام ولێر ئھتیرۆری ھھی دژهھۆبھ كان لھموو دادگایكردنھھھ ،رێمی كوردستان ووتیانرانی ھھدادوه

نگاوێكی �م دادگا ھیچ ھھ، بھبنئاماده یھمووان بۆیان ھھھھ موو کھس والیھنێک وبۆ ھھ یھدرێ و كراوهده 172.داكانكاتی دادگاییھلھ اریکردن یان شاھێدیدانیانقوربانیان و داواكردنی بھشد بھندیكردن یوهپھ لھ ناوهنھ

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱٥ڵقیس وویڵی، یڵ بۆ بھئیمھ 168 ۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھحھكرێ، داوای كرد ناوی ئاشكرا نھ رێك كھدادوهڵ گھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 169

170Ibid ۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھحھكرێ، شكرا نھداوای كرد ناوی ئا رێك كھدادوهڵ گھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد یدان ، بھق زهرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھسھڵ گھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 171 ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۹غداد بار حسین، بھرو ڤھعفھجھ ران ڕیاضڵ دادوهگھھا لھروهھھ ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر ل عباس و مسعود شنگالی، ھھر فاضدادوهڵ گھایتس ۆوچ لھوتنی ھیومان ڕچاوپێكھ 172

Page 58: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

53

و رهبھ نگاوھھ ی قوربانیان داوهگانھڵو كۆمھندێك لھھھ نگھشداری چاالكی قوربانیان، ڕهبێ بھبھكان سوونیھ رۆكی خێڵھسھ ،۲۰۱۷یرانی حوزه ، لھمجۆرەش وەکكی لھیھنموونھ .بنێن وهندنھسھتۆڵھ

شت ھھ س لھكھ ٥۲ مگرتن و كووشتنی النی كھ ستاون بھزیدی ھھكدارانی یھچھ کرد کھ گوایھباسیان دەمانگی ئابی لھزیدی ژنانی یھ بھدژ یتاوان شداریان لھبھڵ داعش گھلھ گوایھ كھ خێزانی خێڵێكی سوونھ

الم روشوێن بوون، بھبێسھ و خێزانانھھئ م ڕاپۆرتھكردنی ئھكاتی ئاماده ، تاندهرچھھھ 173.كردووه ۲۰۱٤ھیومان ڕایتس ۆوچ ، ندهرچھھھ 174.وهتكردهیان ڕهم جۆرهكی لھیھشھدروستی بانگھڕاست و كان زیدیھیھ وروژێنێ كھده رانیانھو نیگھئھ م ڕووداوهئھ�م بھواوی بزانێ، تھ بھ یھشھم بانگھیتوانی دروستی ئھنھو رهكان ڕاكێشێ بھزووی گرووپھئاره نگھری ڕهی دادوهپرۆسھ كردنی قوربانیان لھپێنھ یشداربھ

. ستی خۆیانر دهسھری لھروهدادپھ راركردنیرقھبھو وهندنھسھتۆڵھ

۲۰۱۷ی ئابی ۱۹یس بووك، فھ رمی لھی فھڕهلی الماتۆتی الپھمان عھرلھری پھئۆفیسی میدیای نوێنھ یاندنێكی ڤیدیۆیی لھڕاگھ 173

https://www.facebook.com/1109944709091912/videos/1440079172745129 (accessed on October 27, 2017 ۲۰۱۷ی ئابی ۲۰یسبووك داینابوو، فھ رمی خۆی لھی فھڕهر الپھسھلھزدا كھندامی بۆردی ڕێكخراوی یھرو ئھبھڕێوهن موراد ئیسماعیل بھالیھك لھیھیاننامھبھ 174

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10155514612927092&id=822002091 (accessed on October 27, 2017).

Page 59: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 54

د. ڕانشاھێدحا�ن تێپھ دنی لھیاسای پارێزگاریكر ، عێراق پرۆژه۲۰۱۷مارسی لھ نگاوێكی ئھرێنیداھھ لھزانیاری كات كھزیاد ده رانھزاو زانیاری دهو قوربانی و شاھێدحاڵ و شارهژیانی ئھ لھ پارێزگاری یاساكھ

و دژی ئھدان لھ شاھێدی ھانی قوربانیان بدات لھ م یاسایھئھ نگھڕه 175.كانی تاواندایسھكھ لھ ندهدهدان، شاھێدی بواردان بھبێ �م، بھبھ. ورهدانی تاوانی گھنجامئھ تاوانبارن بھ ی داعش كھگومانلێكراوانھ

. وتۆی نابێسوودێكی ئھ م یاسایھئھ

تی عێراقی و حكومھ ی لھوانھبێت ئھن، دهدا بكھكھپرۆسھ شداری لھر قوربانیان خواستیان وابوو بھگھئھ ی قوربانیان لھشداری چاالكانھداوای بھتباران دژی تۆمھر لھبھگرنھرێمی كوردستان ڕێكاری یاسایی دهھھ

و كانی داھاتووی گومانلێكراوان و لھر دادگییھسھی زانیاری لھوهب�وكردنھ بھش وهن ئھبكھ كاندادادگاییھكاتی ھدادگا ل لھ نبوونیائامادهبۆ قوربانیان بكرێ و داوایان لێ بكرێ ندی بھیوهپھ و گونجاوه ی كھشوێنانھ

بۆڵ دابینكردنی ھاوكاری دارایی گھلھ ،یھھھ وهوانھیسی ئھكھ ندی بھیوهپھ یو دادگاییانھئھلێك ك ھھكان وهنی دادگایكردنھكارھێنابھ لھ نبده قوربانیان بھ بێت داواكارانی گشتی ڕێگھهد.بوونیانئاماده

ی پرسیار ئاراستھپێی یاسا بھ یان پێ بدرێو ڕێگھتویانھشی چھو تاوانانھر ئھسھدان لھ یشاھێدیبۆ ی و قوربانی و شاھێدحا�نھتی ئھالمھسھ دڵنیابوون لھ لھ كاربھێننبێت ووریایی بھده. نتباران بكھتۆمھ

ی قوربانیان شداریكردنبھ كان پشتیوانی لھتیھوڵھنێوده بێت خێرخوازهده. نكھدهكاندا دادگاییھ لھشداری بھو نرخی كانی دادگایی كردنپرۆسھ ی قوربانیان لھوهبۆ ئاگاداركردنھ ك دابینكردنی بووجھن وهبكھ

.چێدهڕێوهبھ كانی تێدای دادگاییھو شوێنانھی ھاتووچۆیان بۆ ئھتێچوون

كانزیدیھیھ دژبھ یتاوان لھ یاسایی ڕێكاری سی تر كھكھ ٦٤۱۷ستگیركردنی زیدی و دهیھ ۲۰۰۰ م لھتنی النی كھكوش ستان بھكدارانی داعش ھھچھكردنی كۆیلھستدرێژی سێكسی و بھڕوی دهكی سیستماتیكی ڕوبھیھشێوهموویان زیندانی كران و بھھھ

كدارانی داعش و چھ بھ ی خراپ و ھاوسھرگیریکردنی بھ زۆرەملێڵھو مامھنجھشكھسێكسی و ئھكانیان منداڵھیان و كھگۆڕینی ئاینھ بھ ھا زۆرێكیان ناچاركرانروهھھ 176.وهملێ بوونھزۆرهكارپێكردنی

كردنیان گیانیان كان و زیندانیكاتی ھێرشھلھ كانھزیدییھ یكی زۆریھژماره ،ندهرچھھھ. رانكداركچھبھدوای عێراق و سووریا لھ ترۆڵی داعش لھكانی ژێر كۆنناوچھ سیان توانیان لھكھ ۳۰۰۰ی ، نزیكھستدادهلھ

ی كھو باقیھوهرهوو�تانی ده سیان برانھكھ ۸۰۰ی نزیكھ یھم ژمارهلھ. ربازیان بێتده وه۲۰۱٤ساڵی 177.بوون جێرێمی كوردستانی عێراق نیشتھھھ تریشیان لھ

ی كھو تاوانانھلھ كێكھزیدی یھدانیشتوانی یھ دژبھداعش كانی، تاوانھتاوانانھ میی ئھر سروشتی دڕندهبھھل

ی دژهیمانرپرسانی عێراقی و ھاوپھبھ وه.وتۆتھلێ كھ تیوڵھكردنی نێودهئیدانھبھبھڵگھکردن وزۆرترین و دژی ئھ زیدی لھبۆ قوربانیانی یھ انریروهدادپھ راركردنیرقھوام پێویستی بھردهداعش بھ

۲۰۱۷ی مارسی ۱۱مانی عێراق، رلھپھ 175 ",قانون حمایــة الشھود والخبراء والمخبرین والمجنى علیھم" ,

(accessed on November 2, 2017). March 11, 2017, http://ar.parliament.iq/2017/03/11/13073/ ۲۰۱٦ئابی '' كانی داعش،ست تاوانھزیدی دهقوربانیانی یھ: و پارێزگاریكردنوهواز بۆ لێپرسینھبانگھ''كان، كگرتووهیھ وهتھرانی نھابھنكۆمسیۆنی با�ی پھ 176

http://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&task=download&id=1910_ca5ff308fd2154bb547334082b35290d&Ite(accessed on November 2, 2017). lang=enmid=650&

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۲غداد، زدا، بھندامی بۆردی ڕێكخراوی یھرو ئھبھڕێوهڵ موراد ئیسماعیل بھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 177

Page 60: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

55

.وهنجام داون دووپات كردۆتھدژ ئھكانیان لھتاوانھ داعش كھی گومانلێكراونھ داعش كانی تاوانیڵگھپاراستنی بھو وهكانی كۆكردنھوڵھھھ كان پشتگیریان لھتیھوڵھنێوده نھالیھ زۆرێك لھ

178.كان كردووهزیدیھدژی یھلھ

ری لھو پشتگیرێكخراوێكی ناحكومیھ كھ )زدایھ( ھیومان ڕایتس ۆوچ و نھ ش، نھمھڕایی ئھرهسھرێمی كوردستان تی عێراقی و ھھتێیدا حكومھ یسێكیش كھنھا كھتھ ئاگادارنین لھ ت،كازیدی دهی یھڵگھكۆمھ

دژی نجامدانی تاوانێكی دیاریكراو لھر ئھبھدادگایكردنی گومانلێكراوێكی داعش لھ ستابن بھھھ، وانھلھ: باسكرد مھبۆ ئھ یانوانھند ھۆكارێكی پێچھر چھولێھھ تیرۆر لھری دژهو دادوهدو 179.كانزیدیھیھ

ك بۆ یھھاتوون دۆسیھو نھ نیھ انرانیی تاوانكھربارهده دیاریكراویانزیدی زانیاری قوربانیانی یھ گوایھی وهرهبھیان لھ ،وهنھرێمدان بكھھھكانی زیندانھ ی حاڵ حازر لھسانھو كھدژی ئھت لھشكاتی تایبھ

ڕایی رهسھ(رێمی كوردستان ری ھھ�تی دادوهسھی دهوهرهده وێتھكھدهو شنگال ڕوویانداوه كان لھاوانھتو شێكی زۆری ئھدا بھو كاتھرێمی كوردستان لھتی ھھكانی حكومھربازیھمنی و سھئھ ھێزه ی كھو ڕاستیھئھ

وا بھینھی نھكھرهدادوه 180).بوو ران ووتتوێژه یان بھمھژێر كۆنترۆڵدا بوو خۆشیان ئھیان لھنھناوچادژی یدا سزادراون تاوانیان لھدادگاكھ ی لھو گومانلێكراوانھندێك لھھھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت

181.تیرۆر سزادراونپێی یاسای دژهاعش بھكانی تری دك گومانلێكراوه�م وه، بھنجام داوهكان ئھزیدیھیھ

کھ لھ وهشھم دوایھوتنی ئھاوپێكھچ زیدی بھڵ قوربانیانی یھگھلھ وتنی ھیومان ڕایتس ۆوچندین چاوپێكھچھند م چھالنی كھ ن كھكھده وهدھۆك پێشنیازی ئھ زیدی لھقوربانی یھ ۱۲ڵ گھلھنجام درا ئھ) ۲۰۱۷ (ئایاری

نجام ق ئھرھھده تاوانیان لھ ی كھو داعشانھی ئھر ناسنامھسھلھ یھرچاویان ھھك زانیاری زۆر بھانیھقوربی تر كھندیان كردوون و چوارهسووریا بھ كدارانی داعش لھووتیان، چھ كھژن و كچھ ۱۲ شت لھھھ. داون

ند ك تووندوتیژی سێكسی و چھی خراپی وهڵھڕوی مامھموویان ڕوبھندبوون و ھھعێراق بھ ووتیان لھیان وهڕانھڵ گھگھلھ ،ندبوون ووتیانسووریا بھ لھ كان كھزیدیھیھ ژن و كچھ سێ لھ. وهتھتاوانێكی تر بوونھ

رگھپێشمھ دووانیان ووتیان كھ: و پرسیار كردنوهكردوون بۆ لێكۆڵینھ بۆ عێراق ئاسایش بانگیرپرسێك وتیان ووتیان ھیچ بھسنوورو حھ یان لھوهڕینھكاتی پھڵ كردوون لھگھن لھوتنیاچاوپێكھ ووتیان كھ وهن ئاسایشھالیھلھڵ كرابوو گھیان لھوهلێكۆڵینھ ی كھوانھئھ. كردوونڵ نھگھوتنی لھچاوپێكھ

ستی داعش و ژێر دهھێشتا لھ كھ ویستانیانكدارانی داعش و ناوی خۆشھرێكی پیاو داوای ناوی چھفسھئھڕووی ھیچ ھۆكارێك بۆ پرسیارو بێ خستنھند پرسیارێكی تری دیاریكراویان لێكردوون بھچھ

۲۰۱٦یرانی ی حوزه٦ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھكان،'' زیدیھیھ كانی داعش دژبھر تاوانھسھكان لھكگرتووهیھ وهتھكانی نھڕاپۆرتھ'' 178

https://www.hrw.org/news/2016/06/21/un-panel-reports-isis-crimes-yezidis ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۱۲ كدارانی داعش،'' ڕووداو،دژی چھری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھ ن لھكھبڕیاری دادگای عێراق ده پێشوازی لھ وهووریاییھ كان بھزیدیھ''یھ

http://www.rudaw.net/english/middleeast/iraq/12062017 (accessed on October 27, 2017) واڵی لێبوردنی ھھپشتگوێ خراون،'' وهتیھوڵھی نێو دهڵگھن كۆمھالیھداعش لھ ستیژێردهریان لھرامبھكانی بھھترسناك تاوانھ زیدی ڕزگاربوو لھ''عێراق: قوربانیانی یھ

۲۰۱٦می كھی تشرینی یھ۱۰تی، وڵھنێودهhttps://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/10/iraq-yezidi-survivors-of-horrific-abuse-in-is-captivity-neglected-by-international-

community/ (accessed on October 27, 2017). ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۲غداد، زدا، بھندامی بۆردی ڕێكخراوی یھرو ئھبھڕێوهڵ موراد ئیسماعیل بھگھۆوچ لھ وتنی ھیومان ڕایتسچاوپێكھ 179

: ۲۰۱۷موزی ی تھ٥ولێر، ل عباس و مسعود شنگالی، ھھران فاضدادوهڵ گھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 180 ۲۰۱۷موزی ی تھ۹ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ركراون،كان دهكدارهچھ زیدیھخێزانی یھ: رێمی كوردستانی عێراقھھ''ھا روهھھ

https://www.hrw.org/news/2017/07/09/kurdistan-region-iraq-yezidi-fighters-families-expelled ۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھ، حھوهیویست ناوی ب�وبكرێتھنھ رێك كھداوه ڵگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 181

Page 61: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 56

كاتی پرسیارو لھ بووهنھیی رێكی ژن ئامادهفسھھیچ ئھ ووتیشیان كھ كھسیانھ. كانیانوهلێكۆڵینھ كاندا. وهلێكۆڵینھ

Page 62: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

57

. ی ھیچ شكاتێكی یاساییوهبۆ كردنھ كردووهنھ وه�تدارانھسھده كیان بھندیھیوهھھیچ پ ،موویان ووتیانھھ

لھ راربێرقھبھری روهببینم دادپھ زۆرم پێخۆشھ''ساڵ بوو ووتی، ۱۷نی مھتھ كان كھكچھ كێك لھیھی ندامھشت ئھو ھھر ئھسھت بھی چی ڕووبداوهترسم لھ�م دهبھ. رمان ھاتووهسھبھ یوهئھق رھھده

م پیاوانھھیوادارم ئھربازیان بوو،م دهكھندامانی خێزانھئھ ركھھھ. ستی داعشنژێر دهھێشتا لھ م كھكھخێزانھ .''دادگایی بكرێن

جینۆساید لھ تاوانی كی با�ی بۆ بھ ناساندنییھۆمیتھك کراواننفالئھھیدان وتی شھزاره، وه۲۰۱٤یلولی ئھ لھ

. دروستكرد رێمی كوردستانتی ھھی حكومھی ئیدارهوهرهكانی دهكوردستانیھ دژی دانیشتوانی ناوچھون نجام درازیدی ئھدانیشتوانی یھدژی لھ كھ ھتیوڵھی تاوانی نێودهڵگھی بھوهكۆكردنھ یھم كۆمیتھركی ئھئھ

رۆكی فا، سھن مستھیمھر ئھدادوه 182.و شیكار كردنیان كانڵگھبھ لھ كردن پارێزگاری تیچۆنیھڵ گھو لھی شاھێدحا�ن ی ووتھوهیوای ئھھبھ ی شاھێدی قوربانیاندا بووهوهوڵی كۆكردنھھھ لھووتی، ،كھكۆمیتھ

تی و ھدژی مرۆڤای نگ و تاوان لھتاوانی جھ بۆ تاوانباركردنی گومانلێكراوانی داعش بھ بھکاربھێنرێت كیزانیارییھ، ھیچ تاوانانھ وعێراق بۆ دادگایی كردنی ئھ �تی یاسای لھسھده بوونیر نھبھلھ. جینۆساید

و گومانلێكراوانی داعشیان الیھ رێمی كوردستان كھتی عێراقی و ھھرپرسانی حكومھبھ تھداوهیی نھكھتیمھ 183.نكھدادگاییان ده

ریان بۆ روهن دادپھوهنی ئھكان شایھزیدیھكانی داعش، یھست تاوانھنی تری دهموو قوربانیاك ھھوهكانیان ندیھوهرژهتی بھرایھنھی نوێو گرووپانھزیدی و ئھی یھڵ قوربانیانگھڕاوێژكردن لھرار بكرێ. رقھبھی وهمكردنھستنیشان كردن و كھده ھل بێر دهتی دهكانی ژنان یارمھھكانی مافناحكومیھ ن و ڕێكخراوهكھدهكی یھر پرۆسھھھشداربوونیان لھی بھربارهده یانبێھھ نگھن و شاھێدحا�ن ڕهقوربانیا ك كھرانیھر نیگھھھ

و و شوێنانھئھ چوونھ ژیانیان لھ تیالمھسھپاراستن و كان و ك شوێنی دادگایكردنھوه ریدادوهبڕیاریان ر گھھستی داعشن ئژێر دهھێشتا لھ كھ یانویستانھو خۆشھر ژیانی ئھسھلھ ترسیدروستكردنی مھ

زیدی بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچیان قوربانیانی یھ كھ یھدوو كێشھ مھئھن. كان بكھدادگاییھ شداری لھدا بھنھێنی بھپارێزگاریكردنی زانیاری و ن لھك بكھیھند ڕێگھچاوی چھرپرسان ڕهبێت بھت، دهتایبھبھ. باسكردژێر ھێشتا لھ كانیان كھی خێزانھندامانھو ئھئھ وترسن ده وهندنھسھتۆڵھ ی لھوانھی ئھی ناسنامھوهھێشتنھ

.ماشاكردنی قوربانیانسووك تھ ی بھوهنگاربوونھرهری ڕێوشوێن بۆ بھبھڵ گرتنھگھلھ ،ستی داعشنده

یان لھڵگھبھ ن كھبكھ و الیھنانھموو ئھڵ ھھگھكار لھرێمی كوردستان ھھ رسانی عێراقی ورپبێت بھدهكانی تاوان و ڵگھبھموو ی ھھوهپێناو كۆكردنھ ش لھوهئھ ،وهزیدی كۆكردۆتھقوربانیان و شاھێدحا�نی یھ

ی كانڕووداوه وەبیرھێنانھوەی بھ�م نھبێتھ دووبارە لسھوتھتێر كییھشێوهبھرانیان نجامدهر ئھسھلھ زانیاریبێت ده. بێتر قوربانیان و شاھێدحا�ن ھھسھروونی لھدهری زۆر خراپی كاریگھ وهئھ نگھڕه چونكھ پێشوو

می لھكانی ترریھست پێشخھكانی جینۆسایدو دهی تاوانھوهی با�ی ناسینھڵ كۆمیتھگھكار لھ وهنزیكھلھر ی ھھستنیشانكردنی ناسنامھن بۆ دهم جۆرهی لھڵگھی بھوهوڵی كۆكردنھھھ لھ كھ نبكھ جۆره

۲۰۱٦می كانوونی دووه ۳۰ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھن،'' ھھكان بكھڵھكۆمھ بھ گۆڕه ''عێراق: پارێزگاری لھ 182

https://www.hrw.org/news/2016/01/30/iraq-protect-mass-graves. ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۱٥فا، ن مستھھیمر ئھڵ دادوهگھفۆنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھلھوتنی تھچاوپێكھ 183

Page 63: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 58

تی و جینۆسایدو دژی مرۆڤایھنگ و تاوان لھنجامدانی تاوانی جھئھ بھ تبارهتۆمھ كھ گومانلێكراوێكی داعششداری وڵی بھبێت ھھده. كراونستگیر نھده ھێشتا كھ ربكرێده سانھو كھركردن بۆ ئھستگیرمانی دهفھ

كانی بۆ تاوانھ چێدهڕێوهدژی گومانلێكراوان بھ ی لھو دادگاییانھن لھپێكردنی شاھێدحا�ن و قوربانیان بده . ندكردنستدرێژی سێكسی و بھك كوشتن و دهوه

ھکانزیدییھ بھ دژ كانیتاوانھ بۆ ریدادوه یوهلێكۆڵینھ بۆردی

دانی نجام نھدژی ئھلھ ۲۰۱۷یرانی مانگی حوزه لھی زاییانھتی و ناڕهوڵھنێوده و فشارهھۆی ئھبھ نگھڕه دروست بوو، زیدیدژی دانیشتوانی یھكانیان لھگۆمانلێكراوانی داعش بۆ تاوانھ ڵگھیاسایی لھرێكاری

دژی ھی لو تاوانانھری بۆ ئھی دادوهوهلێكۆڵینھ بۆردێكی یاندری عێراق ڕایگھا�ی دادوهنی بنجومھئھكانی داعش ر تاوانھسھت كار لھكی تایبھیھك ھۆبھهو كھ كھبۆرده. كاتدروست ده نجام دراوهكان ئھزیدیھیھ كھ بێت )بعاج( ی لھكھبڕیاربوو شوێنھ تارهسھلھ كاتت ژنان دهتایبھزیدی و بھدژی دانیشتوانی یھلھ 184.شنگال لھ )الشمال( �م دواتر بردرایھبھ ،باشووری شاری شنگال وێتھكھتر دهكیلۆمھ ۳۰دووری بھ

ستنیشان كردووهده كھبۆ ھۆبھ انریدادوه مووز ووتی كھمانگی تھ رۆكی دادگای با�ی فیدراڵی لھسھم ئھ و ووتیشی،ئھ 185.وهكرابۆ دیاری نھ ێنیانوشو �م ھێشتا بووجھزیدی، بھیھ گشتی ڵ داواكارێكیگھلھ

كانی كوشتن و بۆ تاوانھتیرۆر پێی یاسای دژهبھكانیان شكاتھ دات كھزیدی دهقوربانیانی یھ بھ ڕێگھ یھھۆبھ ندهرچھھھ ھوە،كانیانی كارهچوارچێوه بكھن و بھشێوەیھکی کرداری بیخھنھ ستدرێژی سێكسیفڕاندن و ده

ر سھدادگا كار لھ كان لھران و داواكارهدادوه ی كھھا ووتروهھھ. ھاتووهنھ شدایاساكھ لھ تاوانانھ مئھدا كھپرۆسھ لھ قوربانیانڵی ۆڕبۆ ی یشو پێشبینئھ. تاوانباران ن بۆ دادگایكردن و سزادانیكھكان دهیسھكھ

وهكرده و گومانلێكراوانھڕوی ئھڕوبھ كانیانتھربانیان تۆمھر قوگھئھ. قۆناغی دوابڕیاردا ت لھتایبھبھكرد ناتوانێ كاونگێكی زۆر دروست دهئاستھ وهو، ئھی ئھووتھ كراون، بھندكانی تر بھولێرو شوێنھھھ لھ كھ . كرێنده یتی عێراقكی حكومھی دادگایھوانھڕه كھ بداوهنتی ئھرهگ

زیدی ڕاوێژیان ی یھڵگھكۆمھ زدا، ووتی،ڕێكخراوی یھ جێبھجێکاری ریبھێوهڕموراد ئیسماعیل، بھك شوێنی جوگرافی وه یھھھ كھی بڕیارهنێكند الیھچھ یان لھخنھڕهو كھر دروستكردنی بۆردهسھلھ كراوهپێنھ

دابینكردنی شیكاری تی لھوڵھزایی نێودهبوونی شارهكان و نھموسڵمانھ رهموو دادوهھھ دانانی وكھبۆردهبوونی ڵ نھگھری شنگال، لھوروبھو دهوهناوه زیدی لھڵی یھكۆمھ گۆڕی بھ ٤۰ پزیشكی بۆ زیاتر لھ

ریھستپێشخھرێمی كوردستانی عێراق و دهكانی ناو ھھریھستپێشخھڵ دهگھلھ كھبۆردهنگی ماھھھھ 186.ی تركانتیھوڵھنێوده

۲۰۱۷یرانی ی حوزه۱۲باس نیوز، '' كان،زیدیھیھ كانی دژ بھتاوانھ لھ وهك بۆ لێكۆڵینھزراندنی دادگایھری عێراق بڕیاری دامھنی با�ی دادوهنجومھئھ 184

http://www.basnews.com/index.php/en/news/iraq/357193 (accessed October 27, 2017). ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۷غداد ق زیدان، بھرۆكی دادگای با�ی فیدراڵی فایھڵ سھگھفۆنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھلھوتنی تھچاوپێكھ 185

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھرو جھعفھجھ ضران ڕیاڵ دادوهگھھا لھروهھھ ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۲غداد، زدا، بھندامی بۆردی ڕێكخراوی یھرو ئھبھڕێوهئیسماعیل بھ ڵ مورادگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 186

۲۰۱٦می كانوونی دووه ۳۰ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھھھ'' ن،كان بكھڵھكۆمھ بھ گۆڕه پارێزگاری لھ: عێراق'https://www.hrw.org/news/2016/01/30/iraq-protect-mass-graves.

Page 64: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

59

كان و زیدیھتاوانی جینۆسایدی یھ لھ وهبۆ لێكۆڵینھ تیھوڵھودهوێ كۆمسیۆنێكی نێمانھی دههوئھ(رپێ و بۆمان سھ ستنھھھ سانھم كھوێ ئھمانھده. كھكی دروستی مێژووی ڕووداوهیھكێشانی وێنھ

وێ زۆربھنامانھ. رگرینوه مھلھ وانھموومان ی كردیان كردیان، تا ھھوهبۆجی ئھ وهنھھڕوون ك ).نگ بكرێ و بكوژرێڵك بێدهیی و ساكاری خھساده

وتنی ندی و چاوپێكھیوهپھ زیدی ناناسێ كھكی یھھیچ قوربانیھت، ھیومان ڕایتس ۆوچی وو ئیسماعیل بھ

یستماتیكی بۆ وڵێكی گشتی و سدروستكردنی ھھ لھ رپرسان شكستیان ھێناوهكردبێ و بھ كھڵ بۆردهگھلھ 187.ڵ قوربانیان و شاھێدحا�نگھوتن لھچاوپێكھ

وهبووكردنھرهقھ "كانربازیھسھ ڵھتیرۆرو ھھ"ی قوربانیانی وهبووكردنھرهقھ ربۆبھند ڕێوشوێنێكی گرتۆتھق چھاعێر

ت حكومھ، م یاسایھپێی ئھبھ 188.گۆڕانكاری تێدا كرا ۲۰۱٥ساڵی لھ كھ ۲۰۰۹كی ساڵی یھی یاساڕێگھلھروزیانیان رهی زهسانھو كھی ئھوهبووكردنھرهبۆ قھ ی درووست کردكدا كۆمیتھموو پارێزگایھھھلھ

بووی ماددی بۆ رهردنی قھدابینك بھ، كانی سووپاڵھكان و ھھربازیھسھ ھۆی تیرۆرو ئۆپراسیۆنھبھ وتوهلێكھك یان وییھزه ك یان پارچھیھنشینی و دابینكردنی شوقھی خانھمووچھروونی و روزیانی ماددی و دهرهزهمی كانوونی دووه لھ 189.كانیانهخانوو یوهوتوو بۆ بنیاتنانھكانی زیان لێكھڵبووی دارایی بۆ خھرهقھ

ر ھاوو�تیان ھسبوو بھرهقھ كمریكی وهملیۆن دۆالری ئھ ٦۰ لھ مالنی كھ یاند كھڕایگھ كھ، كۆمیتھ۲۰۱٦نێوان مانگی لھ ووتی كھ كھمانگی نیسان، كۆمیتھ لھھا روهھھ 190.كردووهش دابھ ری وو�ترتاسھسھلھ

ی ماڵ و موڵكیان وهبووكردنھرهسی بۆ قھكھ ۳٥۰۰ داوای زیاتر لھ ۲۰۱۷مارسی م ودووهكانوونی ۲۰۰۰بووی بۆ رهی قھپاره رجكردنیخھ یاند كھگھڕای كھ، كۆمیتھ۲۰۱۷مایزی لھ 191.ندكردووهسھپھ 192.وتووهزیانیان لێكھرو رهزهداعش كانی دژهھۆی داعش و ھێزهبھ كھ ند كردووهسھنبار پھئھ یسی تركھ

مووزی تھ وا لھینھگای پارێزگای نھباره لھیان وهبووكردنھرهی قھیسی كۆمیتھردانی ئۆفران سھكاتێك توێژه

دا لھوكاتھلھ كھ برددهڕێوهبھوا ینھتیرۆری نھمان شوێنی دادگای دژهھھكانیان لھ، كارهكرد ۲۰۱۷ھیومان ڕایتس رێكی با� بھوێ دادوهلھ. وا بووینھپارێزگای نھ لھ مدانیھحھ ینشینیسیحیی مھشارۆچكھ

ی وهبووكردنھرهقھداواكاری ٦۰۰۰ مالنی كھمووز كۆمیتھکھ تای مانگی تھرهتا سھ ،ۆوچی ووت

۲۰۱۷ی ئابی ۱٤بۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ، وهموراد ئیسماعیلھ یڵ لھئیمھ 187

۲۰۱۳ی نیسانی ۱۷ر، قوربانیانی تیرۆر،'' المۆنیتھ داتھبوو دهرهملیۆن قھ ۳۰۰ر الشاھیر، ''عێراق عومھ 188http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/04/iraq-terrorism-compensation-victims.html (accessed on August 16, 2017

۲۰۱۷میی كانوونی دووه۱٥ واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھتی،'' ھھدژی مرۆڤایھكانی داعش تاوانن لھوهقینھ'''عێراق:تھ 189https://www.hrw.org/news/2017/01/15/iraq-isis-bombings-are-crimes-against-humanity

سكرتێری گشتی ئھنجوومھنی وهزیرانی كۆماری عێراق190"2016 عام خالل معاملة ألف 15 من أكثر على تصادق المتضررین لتعویض المركزیة اللجنة: الوزراء لمجلس العامة األمانة"

http://www.cabinet.iq/ArticleShow.aspx?ID=7138 (accessed on November 20, 2017). سكرتێری گشتی ئھنجوومھنی وهزیرانی كۆماری عێراق191

"الماضیة الثالثة األشھر خالل معاملة 3500 من أكثر على تصادق المتضررین لتعویض المركزیة اللّجنة: الوزراء لمجلس العامة األمانة" http://www.cabinet.iq/ArticleShow.aspx?ID=7351 (accessed on November 20, 2017).

سكرتێری گشتی ئھنجوومھنی وهزیرانی كۆماری عێراق192"9/6/2014 تاریخ قبل االنبار في المتضررة بالممتلكات الخاصة التعویضات مبالغ بصرف توعز المتضررین لتعویض كزیة

http://www.cabinet.iq/ArticleShow.aspx?ID=7462 (accessed on November 20, 2017).

Page 65: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 60

موراد 193.ویستانیانخۆشھستدانی ده لھستدانی ماڵ و موڵك و دهك لھزیانی وه ك لھیھبۆ ژماره یشتووهپێگھی ی پالنربارهدهھیچیان ڵیانگھلھ ندی بووهیوهپھ ھو لی ئھزیدیانھیھ و قوربانیھئیسماعیل ووتی، ئھ

194.گرتووهرنھان وهشیكیبوویھرهھیچ قھ وزانیوهنھ و جۆرهكی لھھیوهبووكردنھرهھق

ستن رپرسان ھھبێت بھده. نیھ واوی قوربانیانپێی پێویستی تھبھ یھھھ وهبووكردنھرهی ئێستا بۆ قھو پالنھئھ خۆبگرێ ی لھزگھستیاری ڕهھھ كھ وهردنھبووكرهجێكردنی پرۆگرامێكی قھدروستكردن و جێبھ بھ ردهپێی ستاندهكانی ژنان و بھمافھ پێكردنی قوربانیان و گرووپی شداریفاف و بھكی شھیھی پرۆسھڕێگھلھ

دا كھنگھكاتی جھلھ كھ ی مرۆڤكانی مافجدیھ ی پێشێلكاریھموو قوربانیانبۆ ھھ بێت كانتیھوڵھنێوده . وهستدرێژی سێكسیشھده بھ ڕوویداوه

كانتیھوڵھنێوده ریھستپێشخھدهداعش و ڕۆڵی او نكدارانی وو�تانی بیانی لھنجام دراون و ڕۆڵی چھی ئھو تاوانانھی ئھورهھۆی گھبھ

ڕۆڵ یھتوڵھی نێودهڵگھرشانی كۆمھركی سھداعش، ئھ كانی دژبھربازیھسھ تھڵمھھھ ھل بیانیھکان تھحكومھ . خۆكانربھدروست و سھ ریھدادوه وڵھپشتگیری كردنی ھھ بگێڕێ لھ

كان لھاوان و پێشێلكاریھموو تر قوربانیانی ھھرامبھبھرپرسیارێتین لھندی بھی پاپھتانھوڵھو دهئھبێت ده

تی عێراقی و ردوو حكومھھھ ری لھتی باشكردنی توانای سیستمی دادوهر چۆنیھسھنھركیزبخھتھ عێراق،رو كی كاریگھیھشێوهكان بھورهگھ دژی تاوانھری ڕێكاری یاسایی لھبھرێمی كوردستان بۆ گرتنھھھ�تی دادگای سھقبوڵكردنی ده عێراق بھ داواكردن لھ بھ بكرێت توانرێده وهئھ. خۆو عادیالنھربھسھ

. تیوڵھكانی نێودهتاوانھ

دان ی دڵنیای ن لھرپرسانی عێراقی بكھبھ تی داوا لھوڵھی نێودهڵگھكۆمھ كانی عێراق لھشھھاوبھبێت دهستۆی ئھ گرتنھ ی عێراقی وكانی یاسای سزادانناو بڕگھ خرێنھكان دهتیھوڵھنێوده تاوانھ ی كھوهلھ لھن رپرسان بكھبھ لھ لھپھداوای بھبێت ده. ئاستی با�شدا بێت رچی لھگھكان ئھرپرسیارێتیھبھ

ڕێگری لھ كھ ستگیركراوانكانی دهیاساییھ ری و مافھی دادوهپرۆسھ كان لھپێشێلكاریھ ركردنیسھچارهچاودێریكردنی بۆ دابینكردنی بووجھو كی عادیالنھبوونی دادگاییھھھ كات لھرگریكاران دهبھ

كانی عێراق لھشھبێت ھاوبھش، دهوهلھ جگھ. رم دادوهردهبھكان لھیسھبیستنی كھكاتی كان لھدادگایكردنھ ریكردن لھشداكانیان بۆ بھڵگھتیدانی قوربانیان و كۆمھیارمھنگاو بنێن بۆ تی ھھوڵھی نێودهڵگھكۆمھ

ك میكانیزمی ی وهرمیكانیزمی كاتی دادوهزراندنی بۆ دامھ و دابینكردنی بووجھ كاندادگاییھدانن سێداره دژی سزای لھ یو وو�تانھبێت ئھھا دهوهرھھ. كانڕووی ڕاستیھخستنھو وهبووكردنھرهقھ . دان بھێنێسێدارهسزای لھكۆتایی بھتا عێراق داواكردن لھ كانیان لھوڵھھھ وام بن لھردهبھ

راركردنی رقھبھپێناو لھ رمیان كردووهكی نافھھرییستپێشخھده ندتی چھوڵھنی نێودهندێك الیھھھ ڕاستھنگ كی گشتی بێدهیھشێوهبھ�م بھداعش، كانی تاوانھبۆ قوربانیانی ری عادیالنھكی دادوهیھپرۆسھیچ داعش و پێشبینی ھ كانی دژهست ھێزهبۆ قوربانیانی ده وهلێپرسینھئاست پێویستی لھ وهتھماونھ

۲۰۱۷موزی ی تھ٦، مدانیھ، حھوهناوی ب�وبكرێتھ یوویستنھ رێك كھڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 193

۲۰۱۷یلولی ی ئھ۱۲عێراق، ری با�ی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھڵقیس وویڵی توێژهزدا بۆ بھری یھبھڕێوهیڵی موراد ئیسماعیل بھئیمھ 194

Page 66: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

61

و ستافھئھ. یھئێستا ھھ ی گومانلێكراوانی داعش كھیسھموو كھو ھھڵ ئھگھن لھوخۆ ناكھوتنێكی ڕاستھركھبھ ،ھیومان ڕایتس ۆوچیان ووت بھ نكھده ریھستپێشخھده جۆر دووم ئھر سھلھ كار ی كھتیانھوڵھنێوده

عێراق بكات ری لھكانی دادوهۆسھپربردنی ڕێوهبھواوی پشتگیری تھ انتوانیوهیكانیان نھڕێكخراوهجێكردنی جێبھ وكانی عێراق دادگایكردنھ ری لھروهدادپھ ت بھبارهسھ یھجدی ھھ رانیی نیگھوهرهبھلھ

. دانسێدارهسزای لھ

پێدراوه �تیسھده UN ئاسایشی نینجوومھئھ نالیھلھكھ وهلێكۆڵینھ تیمیر سھنگ بڕیاریدا لھكۆی ده كان بھكگرتووهیھ وهتھنی ئاسایشی نھنجوومھئھ ۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲۱ ھل

لھ ن داعشالیھلھ كان كھورهگھ ی تاوانھڵگھو پاراستنی بھوهبۆ كۆكردنھ وهدروستكردنی تیمێكی لێكۆڵینھن الیھی لھپێشێلكاریانھ ور ئھسھھێنا لھ تیشك خستنھشكستی كھنھنجوومھ�م ئھنجام دراون، بھعێراق ئھ

كھبریاره). بكھ وهماشای خوارهتھ(مان بڕیاردا ی ھھچوارچێوه نجام دراون لھداعش ئھ كانی دژهھێزه تبھن ڕاوێژكارێكی تایالیھلھ كھ وهزراندنی تیمێكی لێكۆڵینھدامھ سكرتێری گشتی لھ دات بھ�ت دهسھدهو تی و جینۆسایددژی مرۆڤایھ لھ نگ و تاوانھكانی تاوانی جھڵگھو پاراستنی بھوهبۆ كۆكردنھ ببرێڕێوهبھ .عێراق یان وو�تانی تر كانی داھاتوو لھڕوانكراوهچاوه دادگاییھ ان لھكارھێنانیبھ

وتن بێت پێی ڕێكھبێت بھده وهكھن تیمھالیھكان لھڵگھ كۆكراوهبھ'' كارھێنانێكی تریربھھھ''ڵێ، ده كھبڕیاره .''یسێكر كھمای ھھر بنھسھتی عێراقی لھڵ حكومھگھلھ

نووسراوێك پرۆژهكردنی ئاماده ستێ بھكات ھھكان دهكگرتووهیھ وهتھسكرتێری گشتی نھ داوا لھ كھبڕیاره كھكانی تیمھنمایی كردنی كارهبۆ ڕێبێت '' یتی عێراقندی حكومھھزامی ڕهجێگھ'' ڕۆژدا كھ ٦۰ی ماوهلھ بھ كھنووسراوه بێت پرۆژهده ،ڵێدهنی ئاسایش نجومھئھ. نی ئاسایشنجوومھن ئھالیھندكردنی لھسھپھو

ۆ كاركردن زای یاسایی تر بی عێراقی و شارهوهرهری لێكۆڵھستنیشانكردنی دادوهده دیاریكراوی باس لھ ''.تی بكاتڵھزایانی نێودوهشانی شارهشانبھ كھناو تیمھلھ

ری وكھواتھ كھتیمھكاری بێت ده كھ كردووهوهی بھنی ئاسایش ئاماژهنجوومھی ئھكھبڕیاره ندهرچھھھكات وتن دهركھبھ كھیمھكانی تچۆن كاره وهرووی كرداریھ لھ �م ڕوون نیھ، بھكانی عێراق بێوهلێكۆڵینھ

كانی تری وڵھڵ ھھگھرێمی كوردستان لھكانی عێراق و ھھمنیھئھ كانی ئێستای ھێزهوهڵ لێكۆڵینھگھلھ . كانی داعشتاوانھ بھ بھڵگھکردنی ناو عێراق لھ یكانناحكومیھ ڕێكخراوه

دروستكردنی فشاری ھۆی دووباره ی خۆیان نابێتھكانوڵھھھی وهدڵنیایی بدات لھ كھرهلێكۆڵھ یمھبێت تده راركردنیرقھبھ وتنی زۆر لھھۆی دواكھ كانی نابێتھھا كارهروهقوربانیان و شاھێدحا�ن و ھھبۆ روونی ده

. ندكراوندا بھبارودۆخی نامرۆڤانھ لھ شیستگیركراوانھو دهھا ئھروهھھبۆ قوربانیان و ریروهدادپھرپرسانی ھاندانی بھ لھبگێڕن بێت ڕۆڵێكی ئھرێنی، دهكاربوو ست بھده كھتیمھ ركھش، ھھوهلھجگھ

ی و تاوانانھموو ئھدادگایكردنی گومانلێكراوانی داعش بۆ ھھ رێمی كوردستان لھتی عێراقی و ھھحكومھری بھڵ گرتنھگھلھ: او گومانلێكراوانستگیركرانی دهكی یاسایی و مافھپرۆسھ لھو ڕێزگرتن نجامیان داوهئھ

ھا روهھھ: ر قوربانیانسھرگیز بخاتھخ و تھبایھ زیاتر كھی نیشتمانی وهكانی لێپرسینھوڵھھھ لھ شێوازێكتی عێراقی حكومھڕازیكردنی وڵی ھھ كھبێت تیمھده. دانسێدارهساردنی سزای لھڵپھكۆتایی ھێنان یان ھھ

. كردووه داكھنگھجھ ی پێشێلكاریان لھنانھو الیھموو ئھكان بۆ ھھوهاوانكردنی لێكۆڵینھفر بدات لھ

Page 67: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 62

كانی دادگاییھ پرۆسھ كان لھڵگھبھھێنانی كارنھبھ بھ روونی ئاماژه نی ئاسایش بھنجوومھئھ ییكھبڕیارهرۆری عێراقدا تییاسای دژه ی لھو دوو سزایھلھ كێكھیھداو دان دهسێداره سزای لھ بھ ڕێگھ كھعێراق ناكات

یان بۆ و سزایھان ئھرێمی كوردستتی عێراق و ھھری حكومھردوو سیستمی دادوهھھ ران لھدادوه وھاتووهی دادگاكانی و كاتھتا ئھھھ. پاندووهسھ رێمی كوردستانو ھھ یی عێراقتیرۆریاسای دژه پێیتاوانباران بھ

، نابێت تیمھنبده دان بۆ گومانلێكراوانی داعشسێداره سزای لھ بھ رێمی كورردستان ڕێگھراق و ھھعێئێستای یاساییھ بھردەوامھکانی كارهڕێ كاربھێنرێن لھبھ وهكردۆتھیی كۆڵگانھو بھبدات ئھڕێگھ كھرهلێكۆڵھكردن پشتگیری نھ كان لھكگرتووهیھ وهتھی نھتی مێژینھھڵ سیاسگھلھ ش ھاوتایھمھئھ عێراق لھ داعش دژبھ

م، سكرتێری كھتشرینی یھ ۱۰ لھ. دانسێدارهبۆ سزای لھ رهڕێخۆشكھ ی و پرۆسانھكردنی ئھو ھاوكاری نھ نتۆنیۆ گوتێرێرێس ووتی، كان ئھكگرتووهیھ وهتھگشتی نھ

195.ندی كردناوزه'' ریربھكردارێكی بھ'' بھ ''و،وهی نابێتھا جێگھد ۲۱ی دهسھ دان لھسێدارهسزای لھ''

جێ كردنی سزای لھساردنی جێبھڵپھھھ ن لھرپرسانی عێراقی بكھبھ م داوا لھبێت النی كھ، دهوهبری ئھلھ تی لوبنانی ڕازیبوو بھحكومھ: یھكی نزیك ھھیھش پێشینھمھبۆ ئھ دا كھیاسایانھ وهم لێپرسینھدان لھسێداره

وتنی ڕێكھ شێك لھك بھتی لوبنان وهی دادگای تایبھیسانھو كھبۆ ئھدان سێداره ساردنی سزای لھڵپھھھ 196.كانكگرتووهیھ وهتھڵ نھگھت لھحكومھ

تیوڵھنێوده یوهلێپرسینھ و ریدادوه كۆمسیۆنی

ی وهرهگرووپێكی لێكۆڵھ كھ) CIJA(تی وڵھی نێودهوهری و لێپرسینھهرو، كۆمسیۆنی دادپھ۲۰۱٤ساڵی لھیشتن لێك تێگھ پێی یاداشتێكیبھ رفراوان كرد كھبھبۆ باكووری عێراق سووریاوه كانی لھ، كارهتاوانھ

سووریا لھ ۲۲۰۱ساڵی لھ م گرووپھ، ئھنی باسھشایھ 197.نكھرێمی كوردستان كاردهتی ھھڵ حكومھگھلھنێوان وخۆ لھكی ڕاستھندیھیوهھیچ پھ كھیشتنھلێك تێگھ یاداشتی. و وو�تھلھ چاالكھ وهوكاتھزراو لھدامھ

CIJA ت بھسھ�م دهرێمی كوردستان دروست ناكات، بھری عێراق و ھھی دادوهو پرۆسھ� CIJA دات دهیاسایی یس و فایلی ڕێكاریو دروستكردنی كھڵگھی بھوهتوانای ناوخۆیی و كۆكردنھ بنیاتنانی لھ

. تیوڵھكی ناوخۆیی یان نێودهم دادگایھردهبھلھ یانكارھێنانكراو بۆ بھئاماده

وهرویج و دانیماركھڵمانیاو نھداو ئھنھوروپاو كھكێتی ئھریتانیاو یھتانی بھوڵھن دهالیھلھ CIJAی بووجھ كات كھتی و جینۆساید دهدژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھتاوانی جھ لھ وهلێكۆڵینھ م ڕێكخراوهو ئھ كرێدابینده

كات لھستان دهرێمی كوردتی ھھمان كاتدا ھاوكاری حكومھھھنجام دراون و لھندامانی داعش ئھن ئھالیھلھكاتێكدا ، لھCIJAری نوێنھ ،ێرما جێالسیكی نووتھپێی بھ. م جۆرهی لھوهبۆ لێكۆڵینھ بنیاتنانی تواناكانی

ن تاوان دهنیشانی ده یڵگانھو بھئھ(كان مای تاوانھر بنھسھلھ ڵگھی بھوهكات بۆ كۆكردنھكارده كھڕێكخراوهشداریكردنی ھب رسھلھ ڵگھی بھوهر كۆكردنھسھخاتھركیز دهكی تھرهكی سھیھشێوهبھ CIJA، )نجام دراوهئھ

۲۰۱۷می كھی تشرینی یھ۱۰دان'' سێدارهت و سزای لھفافیھر ''شھسھاڵێك لھنپھ كانی سكرتێری گشتی لھكان، ''ووتھكگرتووهیھ وهتھنی ئاسایشی نھنجومھئھ 195

https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2017-10-10/secretary-generals-remarks-panel-%E2%80%9Ctransparency-and-death-penalty%E2%80%9D (accessed on November 2, 2017).

كانكگرتووهیھ وهتھنھ-ت بۆ لوبنانكی تایبھت بۆ لوبنان، ''دادگایھكی تایبھكان: دادگایھاستیھڕاوی ڕپھ 196http://www.un.org/apps/news/infocus/lebanon/tribunal/factsheet.shtml (accessed on November 2, 2017).

ری و روهتی بۆ دادپھوڵھی كۆمسیۆنی نێودهوهرهكانی دهندیھوهڵ جێرما جێالسیك، لێپرسراوی پیھھگلھ وهی سكایپھڕێگھ وتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 197 ۲۰۱۷موزی ی تھ۲٦ن، ندهلێپرسراوێتی،'' لھ

Page 68: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

63

گیرێ و شیكار ڵدهھھ ڵگانھم بھموو ئھجێالسیك ووتی، ھھ. كاننجام دانی تاوانھئھ كانی داعش لھركردهسھ ری ڕێكارهنبھستی گرتھبھبۆ مھكرێ پێش دادگایكردن دهكانی تاوانی ستی دۆسیھپاشان ڕادهكرێ و ده

كردنی كۆیلھ ر بھسھی لھندین دۆسیھچھ CIJAێالسیك، تا ئێستا ی جپێی ووتھبھ. داھاتوودا كان لھیاساییھ . كردووهدروست كانی شنگال ربازیھسھ زیدی و ئۆپراسیۆنھژنان و مندا�نی یھ

�تھسھده بھ م دۆسیانھستكردنی ئھڕاده لھ خوزیاره CIJA ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت كھ جێالسیك بھ

و عادیالنھ كانی دادگایی كردنیردهستانده ھندبن برجێك پاپھمھكان بھتیھوڵھو نێودهنێوخۆیی ریھدادوه ی ناوخۆییھوهھێزكردنی توانای لێكۆڵینھبھ CIJAركیزی ئێستای تھ. دانسێدارهسزای لھ كردنیجێ نھجێبھ

ر سھكار لھ كھ یھوروپای ئھیشتمانیانھن ریھدادوه رپرسھو بھمان كاتدا ھاوكاریكردنی ئھھھعێراق و لھ لھژێر لھ كھ وهشھوانھبھ نجام داوه،یان ئھورهاوانی گھت ن كھكھداعش ده یندامانھو ئھدژ بھكانی یسھكھ سانھو كھی یاسای لھوهتوانن لێپرسینھتان دهوڵھده نسیپانھم پرهپێی ئھبھ كھ ،�تی جیھانیدانسھنسیپی دهپرهتی دژی مرۆڤایھنگ و تاوان لھك تاوانی جھتی وهوڵھنجامدانی تاوانی نێودهئھرپرسیاربوون لھبھ ن كھبكھ . كانی وو�تانی تر ڕوویانداوهناوچھلھ كھ

تیوڵھنێوده یتاوان دادگای

ی عێراق و كاتھتا ئھھھ 198.زراندتی دامھوڵھهی نێوددادگای تاوان كھ'' ی ڕۆمیماننامھپھ'' لھ ندام نیھعێراق ئھ، دادگای وهیاندنێكھی ڕاگھڕێگھلھ و دادگایھكانی ئھ�تھسھده بھ بێیان ڕازی ده كھیماننامھپھ ندام لھئھ بێتھده

نجام ئھ و شوێنانھلھ یو تاوانانھست بھێنێ بۆ ئھدهرێمی بھ�تی ھھسھتوانێ دهنھا دهتھ تیوڵھتاوانی نێوده. بكات ستی دادگاكھڕاده یسانھو كھكان ئھكگرتووهیھ وهتھنھ نی ئاسایشینجوومھر ئھگھدراون ئھ

، ''تیوڵھنێوده تاوانی بۆ دادگای وهگێڕانھ'' بات بھناوی ده،ی وهئھی چوارچێوه نی ئاسایش لھنجوومھئھجێ كردنی بواری جێبھ چوونھ ری ڕێكاری یاسایی لھگرتنبھ لھ بدات كھدادگا �ت بھسھتوانێ دهده

٫۲۰۰۲199ساڵی ی ڕۆم لھییماننامھپێی پھبھ كانی دادگاكھكاره

ندام لھئھ ھببێت عێراق كردووه كان داوایان لھكگرتووهیھ وهتھكانی مرۆڤی نھوروپاو ئۆفیسی مافھكێتی ئھیھكانی دژی تاوانھری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھ دان بھپێناو ڕێگھش لھمھتی ئھوڵھودهی نێدادگای تاوان

200.نجام دراوهئھ وهنگھكانی جھنھموو الیھن ھھالیھلھ تی و جینۆساید كھكانی دژی مرۆڤایھنگ و تاوانھجھر عبادی یده، حھ۲۰۱٦مارسی لھ. و دادگایھم لھندائھ بۆ بوونھ داوهكی نیشان نھیھ�م، عێراق ھیچ ئاماژهبھ

ندیكردن بھیوهبۆ پھ عێراق ھیچ پالنێكی نیھ ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت كھ بھ زیرانرۆك وهسھ ش بكاتو تاوانانھلھ وهتوانێ لێكۆڵینھده دادگاكھوكات ئھ ھیوهترسی ئھلھ شمھئھ ئاشكرایھ--وهدادگاكھ

. نجام دراونئھ وهتھكانی حكومھمنیھئھ ن ھێزهالیھلھ

دنجێ كربواری جێبھ چووه ۲۰۰۲موزی ی تھ۱ و لھ ۱۹۹۸موزی ی تھ۱۷ تی لھوڵھكانی نێودهی ڕۆمی دادگای تاوانھیمانامھپھ 198

https://www.icc-cpi.int/NR/rdonlyres/ADD16852-AEE9-4757-ABE7-9CDC7CF02886/283503/RomeStatutEng1.pdf ی جیھانیخشھتی، نھوڵھكانی نێودهندامانی دادگای تاوانھئھ

https://www.icc-cricket.com/about/members (accessed on October 18, 2017). ی ڕۆمانامھیمی پھ۱٥ی مادده 199

یتێكی گشتی'' ندامی بۆ ''دیبھوروپاو وو�تانی ئھكێتی ئھبری یھیاندن لھتی، ''ڕاگھوڵھكانی نێوده، دادگای تاوانھندام، گفتوگۆی كراوهنی وو�تانی ئھنجومھی ئھلسھجھ پانزه 200 ۲۰۱٦می تشرینی دووه ۱۷-۱٦، ۲۰۱٦می تشرینی دووه ی ڕۆم لھیمانامھندامی پھی وو�تانی ئھوهمین كۆبونھھھپانزه لھ

https://asp.icc-cpi.int/iccdocs/asp_docs/ASP15/GenDeba/ICC-ASP15-GenDeba-Slovakia_EU-ENG.pdf (accessed on November 2, 2017).

Page 69: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 64

ری ڕێكاری بھگرتنھلھ یھ�تی ھھسھده كان�م دادگای تاوانھ، بھدادگاكھ لھ ھندام نی، عێراق ئھندهرچھھھك وه نجام دراونھئ وهندامی دادگاكھوو�تانی ئھ ن ھاونیشتمانیانیالیھی لھورانھگھ تاوانھو دژی ئھیاسایی لھ

عێراق یان لھورهتاوانی گھ ندامی داعشك ئھوه نگھڕه كھ ندامی وو�تانی دادگاكھئھ یو ھاوو�تیانھئھ نھخھركیز دهتی تھوڵھی نێودهدادگای تاوان گشتی داواكارانی، تی دادگاكھسیاسھ ك�م، وهبھ. نجام دابێئھ

یسانھو كھر ئھسھ

،فاتو بێنسۆدا ووتی ، داواكاری دادگاكھ۲۰۱٥نیسانی لھ. ورهنجامدانی تاوانی زۆر گھئھ رسیارن لھرپبھ ورهنجامدانی تاوانی گھئھ رپرسیارن لھی بھوانھلھ ییاسای ڕێكاریو وهی بۆ لێكۆڵینھكھھیواكانی ئۆفیسھ

'' كی زۆریھژماره'' ن كھدهده نیشان وهكان ئھژهئاما ندهرچھو ووتیشی، ھھئھ 201.ناو داعش سنووردارهلھكداری بیانی، ك چھوه كردووه وهكھگرووپھ ندیان بھیوهپھ ندامی دادگاكھھاوو�تیانی وو�تانی ئھ

مان كاتدا، بێنسۆدا ووتی، ھھلھ. ھاوو�تیانی عێراق و سووریا پێك ھاتووه لھ كھتی ڕێكخراوهركردایھسھر سھدات لھزیاتر نیشان ده ئاشکرایھکیش وهئھ''رگرتنی زانیاری زیاتر وه لھ یھو ئامادهی كراوهكھیسھئۆف

202.''تی ڕێكخراوی داعشركردایھمی سھرهھھنێو ندام لھی ھاونیشتمانیانی وو�تانی ئھپێگھ

مسێیھ وو�تانی یكانوهلێكۆڵینھكرێ ده وهوروپا لێكۆڵینھوو�تانی ئھ لھكان، تیھوڵھ�تی جیھانی یاسا نێودهسھنسیپی دهژێر ڕۆشنایی پرهلھ 203.سووریاو عێراق لھ ورهنجامدانی تاوانی گھئھ ی تاوانبارن بھڵكانھخھو لھ

ێ بوونی بستپێكرد بھرفراوانیان دهتایی بھرهكی سھیھوهڵمانیا لێكۆڵینھری ئھرپرسانی دادوه، بھ۲۰۱٤ لھعێراق و سووریا نجام دراون لھن داعش ئھالیھی لھو تاوانانھلھ وهگومانلێكراوێكی دیاریكراو بۆ لێكۆڵینھ

204.شنگال زیدی لھی یھمینھر كھداعش بوو بۆسھ ی۲۰۱٤ساڵی كانیر ھێرشھسھركیزیان لھتھ كھعێراق نجامدانی تاوان لھئھتی تۆمھ س بھكھ ۲۷ ن لھهورقاڵی لێكۆڵینھڵمانی سھرپرسانی ئھش، بھوهھلجگھ

205.و سووریا

ن الیھی لھو تاوانانھر ئھسھتی، فاتۆ بێنسۆودا، لھوڵھكانی نێودهگشتی دادگای تاوانھی داواكاری یاننامھتی، ''بھوڵھكانی نێودهدادگای تاوانھ ئۆفیسی داواكاری گشتی لھ 201

۲۰۱٥ی نیسانی ۸نجام دراون''، ئھ وهداعشھhttps://www.icc-cpi.int/legalAidConsultations?name=otp-stat-08-04-2015-1 (accessed on November 2, 2017).

202Ibid.

واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، كانی سوریاو عێراق،'' ھھكان ئاوارهیسھر كھسھ �م تیشك خستنھوروپا: ڤیدیۆیی پرسیارو وهئھ نگ لھكانی جھدژی تاوانھی لھڕێكاری یاسای 203 ۲۰۱٦می كھی تشرینی یھ۲۰

https://www.hrw.org/news/2016/10/20/war-crimes-prosecutions-eur ۲۰۱٤ی ئابی ۹عێراق،'' لھ زمھ، ''دێوهماشای جۆر ستۆرك، (ھیومان ڕایتس ۆوچ) بكھتھ م ھێرشھر ئھسھبۆ زانیاری زیاتر لھ 204

https://www.hrw.org/news/2014/08/09/nightmare-iraq (accessed October 18, 2017); واڵی كان،'' ھھستگیركراوهڵ دهگھن لھكھیی داعش دهدڕنده ان و شاھێدحا�ن باس لھقوربانی—كانزیدیھو گۆڕینی ئاینی یھ ''عێراق: ھاوسھرگیریریپێکردنی بھ زۆرەملێ

۲۰۱٤می كھی تشرینی یھ۱۱ ھیومان ڕایتس ۆوچ لھ, https://www.hrw.org/news/2014/10/11/iraq-forced-marriage-conversion-yezidis

پێی یان ژن و منداڵ بوون. بھزۆربھ كھ و وو�تھئھ زیدی چوونھیھ ۱۱۰۰ری وروبھده ی پرۆگرامێكی كۆچكردن كھچوارچێوه ڵمانیان لھئھ شاھێدحا�ن ئێستا لھ ك لھیھژمارهتی دژی مرۆڤایھلھ نگ و تاوانندامێكی داعش بۆ جینۆسایدو تاوانی جھستگیركردنی بۆ ئھرمانی دهی میدیاكان، ئۆفیسی دادواكاری فیدراڵی فھكراوهڕاپۆرتی پشتڕاست نھ

. ستھێناوهدهبھ ۲۰۱۷می كھی تشرینی یھ۳ڵمانیا، دادگاكانی سویدو ئھ ری بۆ سووریا لھروهڵدێین، دادپھلێیان ھھ ن كھو تاوانانھئھ مانھھیومان ڕایتس ۆوچ، ئھ 205

.courts-german-and-swedish-syria-efleeing/justic-are-we-crimes-are-https://www.hrw.org/report/2017/10/03/these

Page 70: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

65

. ست نیھردهبھلھ وانھم لێكۆڵینھزانیاری گشتی بۆ ئھ�م بھ بێت،ھھی تر وهلێكۆڵینھئێستادا لھ نگھڕه

Page 71: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 66

عێراق كانیھێزه پێشێلكاری رامۆشكردنیفھ: مسێیھ شیبھ داداعش نگیھج لھ كوردستان رێمیھھو

نجامدراون لھرێمی كوردستان ئھھھ كانی عێراق ون ھێزهالیھلھ ھكانی مرۆڤ ككانی مافھپێشلكاریھ

روشوێكردن و ڵ و بێسھكۆمھ بارانی بھش كوشتن و گولھوانھلھ. باشی بھبھڵگھکراونداعش بھ نگی دژبھجھھیومان 206.ستی داعش بوونژێر دهی لھناوچانھو كان لھھرفراوانی ماڵی سوونبھ و وێرانكردنینجھشكھئھ

وهلێپرسینھ ئایای وهی ئھربارهده ردووال كردووهرپرسانی ھھبھ داوای زانیاری لھ ندین جارچھڕایتس ۆوچ �میان وه نھاتھ. و پێشێلكاریانھئھ بۆ كراوهرێمی كوردستان تی ھھحكومھكانی ھێزهكان و عێراقیھ ھێزه لھ

ر سھك لھڕووی ھیچ زانیاریھبێ خستنھن بھكھكان دهپێشێلكاریھ لھ وهلێكۆڵینھ كھ یوهلھ بریتی بووه .كانوهنجامی لێكۆڵینھئھ

ن گمھده زۆر بھ �مكانیان، بھپێشێلكاری ھێزه كردن لھ وهۆڵینھلێكبۆ داوه ڵێنی زۆریانپرسانی عێراقی بھبھر كرابێ بۆ ڕای گشتی ئاشكرا گھرانی ئھنجام دهئھ لھ وهیان لێپرسینھكانیان وهلێكۆڵینھ نجامێكیئھ ھیچ

ر تۆڕی سھڤیدیۆیی بوو لھ كیھیگرتھند چھوتنی ركھده، م جۆرهخراپی لھی دواین نموونھلھ. كراوهتی زارهوه ر بھخێرای سھ ی بھرپھرچدانھوەیھكرانی یھفسھئھ تێیاندا ) كھ۲۰۱۷ ئایاری( رنێت لھئینتھ

مووز، مانگی تھ لھ 207.نكھكانیان دهبارانی گومانلێكراوانی داعش و خێزانھو گولھنجھشكھناوخۆ ئھری فسھئھ شت شھحكومھ ھیومان ڕایتس ۆوچی ووت كھ زیران بھرۆك وهڕاوێژكارێكی سھ

ئێستادا �م لھبھ''نێ، یھگھدژیان ڕادهكان لھنگاوهكاندا وھھڤیدیۆییھ گرتھ ھل نووتوركھده كھ ستگیركردووهدهی ئاب، ئۆفیسی ۱۷ لھ 208''كانوتنھركھیامی پیرۆزبایی سھم پھردهبھست لھربھبھ بێتھی دهوهرهبھ، لھ''نا

بۆ تی دروستكردووهكی تایبھیھكۆمیتھ یاند كھو تێیدا ڕایگھوهیاندنێكی ب�وكردهزیران ڕاگھرۆك وهسھ كھ وهشھشانھو بانگھكانی موسڵ، بھئۆپراسیۆنھ ی پێشێلكاری لھشھبانگھ ۲۰ لھ وهلێكۆڵینھ

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۹واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ،'' ھھڕەکی مۆصڵی کۆنگھنزیك بارانكردن لھ''عێراق: شوێنی گولھ 206

https://www.hrw.org/news/2017/07/19/iraq-execution-site-near-mosuls-old-city ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۳واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، موسڵ،'' ھھ امدانی پێشێلكاری لھنجری ئھگھئھ لھ وهعێراق: لێكۆڵینھ

https://www.hrw.org/news/2017/07/13/iraq-investigate-possible-mosul-abuse ۲۰۱۷موزی ی تھ۱۳واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، كان نێردراون بۆ كامپی چاكسازی،'' ھھخێزانی داعشھ عێراق: گوایھ

https://www.hrw.org/news/2017/07/13/iraq-alleged-isis-families-sent-rehabilitation-camp ۲۰۱۷موزی ی تھ۳۰واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ڵھاتوون،'' ھھموسڵ ھھ ی لھو پیاوانھعێراق: ڕاپۆرتی نوێی تاوان و كوشتنی ئھ

https://www.hrw.org/news/2017/06/30/iraq-new-abuse-execution-reports-men-fleeing-mosul ۲۰۱۷یرانی ی حوزه٦واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ،''ھھوهتھنزیك موسڵ دۆزراونھ ستراوی لھست بھدهباران كراو بھسی گولھیان كھدهعێراق: بھ

https://www.hrw.org/news/2017/06/05/iraq-dozens-found-handcuffed-executed-around-mosul ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۲۱واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ڕ،'' ھھی شھوهكانی پێشھنزیك ھێڵھ ڕوانیدان لھچاوه ڵھاتوو لھی ھھزاران ئاوارهھھ ی كوردستانی عێراق: بھرێمھھ

https://www.hrw.org/news/2017/07/09/kurdistan-region-iraq-yezidi-fighters-families-expelled ۲۰۱۷یرانی ی حوزه۳واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ڵھاتوو،'' ھھستگیركردنی نوێی پیاوان و كوڕانی ھھستانی عێراق: دهرێمی كوردھھ

https://www.hrw.org/news/2017/06/03/kurdistan-region-iraq-new-detentions-fleeing-men-boys كگرتوو،'' بۆ عێراقێكی یھ كھڕه�م دۆڕاندنی شھبھ كھنگھی جھوهسارا لی ویتسن، (ھیومان ڕایتس ۆوچ)، ''بردنھ 207

The Star, May 27, 2017, https://www.hrw.org/news/2017/05/27/winning-battles-losing-war-united-iraq. ۲۰۱۷موزی ی تھ۱٤غداد، ڵ (ناو ئاشكرا ناكرێ)، بھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 208

Page 72: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

67

ك لھیھژماره كدا ھاتبوو كھیاندنھڕاگھ لھ 209.خێرا كراون كانی بھرپھرچدانھوەیكھرانی یھفسھدژی ئھلھ . وهتھبوونھ ڕوی دادگاییكردنو ڕووبھگیركردووهستهكانیان درهفسھئھ

كانی ئۆپراسیۆنی پێشێلكاریھ كان لھتاییھرهسھ وهلێكۆڵینھ بادی ووتی،زیران عھرۆك وهسھیلول، ی ئھ۱۷ لھ 210.بووننھ'' كیسیستماتی''نجام دراون و ئھ وهسێكھند كھن چھالیھلھ و پێشێلكاریانھئھ ن كھخھریدهموسڵ ده

و ڵ كراوهگھیان لھوهرچوون لێپرسینھتبار دهی تۆمھربازانھو سھئھ ،پرێسی ووت یدیتسۆشیھئھ بادی بھعھی م پێشێلكاریانھئھ كھ ك نیھیھگرین و ھیچ ئاماژهكان دهشھكان و بانگھموو ڕاپۆرتھھھ ئێستادا گوێ لھ'' لھ

كی یھشێوهگالون بھ وهو كارهلھ ی كھرانھفسھو ئھھا ووتی ئھروهھھ.'' یكی بووبنكانی مرۆڤ سیستماتمافھو نجام دانی ئھئھ رمانیان بھفھ وێ كھركھی دهو كاتھتا ئھ، ھھ''مرخھم تھكھ'' كی سزادراون بھرهسھ

ر سھكیان لھواڵ و زانیاریھن ھیچ ھھرپرسا، بھم ڕاپۆرتھتا نووسینی ئھھھ. یان نا داوه پێشێلكاریانھ. كردبووبۆ ھیومان ڕایتس ۆوچ دابین نھ رانھفسھربازو ئھو سھی دادگایكردنی ئھچوونی پرۆسھڕێوهبھكانی پێشێلكاره كھیھ ربازێكیتێیدا كاپتن و سھ یشت كھكی ڤیدیۆییان پێگھیھران گرتھھا توێژهروهھھ

. یھھھ كانبارانكردنھدان و گولھنجھھشكئھ لھ ستیانوخۆ دهڕاستھخێرا بھرپھرچدانھوەی

، ھیومان ڕایتس ۲۰۱۷مووزی تھ لھ. بووهعبی باشتر نھھشدی شھكانی حپێشێلكاریھ لھ كردنوهلێكۆڵینھكان رهدادوه كێك لھیھ. غدا كردكانی بھی تاوانھوهری دادگای پێداچوونھڵ دوو دادوهگھوتنی لھۆوچ چاوپێكھ

تیرۆرو عبی و دژهھشدی شھن حالیھكانی پێشلكاری لھیسھكھ سھلھ ركی بڕیاردانھبار حسین، ئھناوی جھبھ 211.درێننجام دهئھ وهعبیھھشدی شھن پۆلیسی فیدراڵی یان حالیھی لھوانھدژی ئھكانی تری تاوان لھیسھكھعبی ھشدی شھندامانی حدژی ئھلھ ییسكھ ٥۷ر سھتا ئێستا بڕیاری لھ وتبوو كھرانی وتوێژه تادا بھرهسھلھ

بوون كھ سانھو كھدژی ئھ ڕاستیدا لھ كان لھیسھكھ تی كھكانی و ووتویھقسھ لھ وام بووهرده�م بھ، بھداوهنھا تھ بھ ئاماژه یتوانیوهنھ. ونبوعبی نھھشدی شھ�م حعبی، بھھشدی شھح شێك بن لھبھ وایان نیشانداوه

. نجامدانی تاوانئھ بھ عبی سزادرابێھشدی شھندامێكی حا ئھتێید بكات كھ یشیسك كھیھ

دژی ھاوو�تیانی نجامدانی تاوان و پێشێلكاری لھئھ عبی لھھشدی شھترسیداری حی مھپێشینھڕایی رهسھنی نجوومھ، ئھ۲۰۱٥تای ساڵی رهسھ لھ. كردنیان ستایش لھ وامھدهرتی عێراقی بھنی عێراقی، حكومھدهمھ

ی مانھكان لھدروشمھ 212.كانی دانابوورمیھفھ ر نامھسھعبی لھھشدی شھدروشمی ستایشی حری با� دادوهمان و اكھی سووپسایھ لھ''یان '' ،ی عێراقھعبی پشتیوانی سووپا ئازاكھھشدی شھح: ''پێك ھاتبوون وهخوره

.''ھێزترو خۆڕاگرترهعبی عێراق بھھشدی شھح

۲۰۱۷ی ئابی ۱۷زیرانی عێراق، رۆك وهسھئۆفیسی رمیڕی فھماڵپھ 209

http://www.pmo.iq/press2017/17-8-20171.htm (accessed on November 2, 2017). ی ۱٦یتت پرێس، سۆشییھبوون،'' ئھكانی موسڵ سیستماتیكی نھڵێ پێشێلكاریھزیرانی عێراق دهرۆك وهدواین: سھ 210

۲۰۱۷یلولی ئھhttps://www.apnews.com/a4848b07448b4ced9d06a2d17a5073af (accessed on November 2, 2017).

۲۰۱۷موزی ی تھ۱۹غداد، بار حسین، بھر جھڵ دادوهگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 211

۲۰۱۷ی شوباتی ۱٦س ۆوچ، واڵی ھیومان ڕایتن،'' ھھكھڕی داعش دهی شھو ھێزانھن ئھالیھ''عێراق: تا�نی و وێرانكاری لھ 212https://www.hrw.org/news/2017/02/16/iraq-looting-destruction-forces-fighting-isis

۲۰۱۷موزی ی تھ۷واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، ،'' ھھقیوهناو نھێنیدا چھ لھ للوجھكانی فھپێشێلكاریھ لھ وه''عێراق: داوای لێكۆڵینھhttps://www.hrw.org/news/2016/07/07/iraq-fallujah-abuses-inquiry-mired-secrecy.

Page 73: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 68

وێرانكردنی لھ وهلێكۆڵینھ لھ رێمی كوردستانتی ھھی حكومھرپرسانبھ ڵێنیڕایی بھره، سھان شێوهمھھبھەوە بھ یتس ۆوچ ھیومان ڕا الیھن لھ رێم كھتی ھھكانی حكومھھێزه الیھكان لھسوونھ بھرهگووندو ماڵی عھ

و رماندهڵ ھیچ فھگھن لھیاوهرپرسان لێپرسینھران ئاگاداربن تا ئێستا بھی توێژهندهوهئھ، بھڵگھکراوەخۆی ربھكۆمسیۆنی سھ 213.كان كردووهوێرانكاریھ شداریان لھیان بھرمان فھ كھ كردووهربازێك نھسھ

ی ھیومان ڕایتس كھڕاپۆرتھ نجامیرهدهر سھبوو لھرێمی كوردستانی عێراق كۆك ھھ كانی مرۆڤ لھمافھی منداڵێكی گومانلێكراوی نجھشكھكانی ئاسایش ئھھێزهتێیدا ھاتبوو كھ ۲۰۱۷می كانوونی دووه وچ لھۆ

ۆوچیان ووت كھ ھیومان ڕایتس رێمی كوردستان بھتی ھھرپرسانی حكومھبھ 214.داعشیان داوهنجامێكی ھیچ ئھ كھوه، لێكۆڵینھ۲۰۱۷یلولی �م تا كۆتایی ئھ، بھستپێكردووهده تانھمھو تۆلھ یانوهلێكۆڵینھ

و لھشداری رمان یان بھفھ كھر بھگرتۆتھرێك نھفسھدژی ھیچ ئھرپرسان ڕێوشوێنی یاساییان لھو بھبووهنھ 215.كردبێ خراپھ ڵھمامھ

۷ ڕه'ئێكس' الپھ بھ كراوهھیومان ڕایتس ۆوچ، نیشانھ 213

۲۰۱۷می ی كانوونی دووه۲۹واڵی ھیومان ڕایتس ۆوچ، كان،'' ھھمنیھئھ ن ھێزهالیھدانی مندا�ن لھنجھشكھتی ئھرێمی كوردستان: تۆمھ''ھھ 214.forces-security-torture-allege-children-://www.hrw.org/news/2017/01/29/krghttps

.۲۰۱۷یلولی ی ئھ۲۸ولێر، كان، ھھتیھوڵھنێوده ی ڕاپۆرتھوه�مدانھنگاندن و وهڵسھی ھھرۆكی كۆمیتھڵ دیندار زێباری سھگھوتنی ھیومان ڕایتس ۆوچ لھچاوپێكھ 215

Page 74: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

69

كانپێشنیازه

كاتی ریدادوه ستن بھرێمی كوردستان ھھتی عێراقی و ھھكانی حكومھندیدارهیوهپھ نھموو الیھھبێت ھده •

دژی گومانلێكراوانی كان لھیاساییھ ری ڕێكارهبھگرتنھ نیشتمانی لھ تاوتوێكردنی ستراتیژێكیو كان ڕووی ڕاستیھمیكانیزیمی خستھدروستكردنی ك كی تری وهریھست پێشخھند دهو چھ داعش

كانی داعش؛تاوانھبۆ چارهی ڕێگھوهپێناو دۆزینھ لھ وهبووكردنھرهپالنی قھو كانریھدادوه موو پرۆسھر ھھسھگشتی لھلھگھڵ ڕای دیدا بێتلھپھیوەن و سترایژهئھبێت ده •

بكات؛ داكھپرۆسھ شداری قوربانیان لھپشتگیری بھت دان ویھولھئھ لھ روستكردنی ستراتیژێكی ڕێكخراود لھ وبنێننگارپرسان ھھجێ بھتبھسبێت دهده •

ش بھوهئھ، نجام داوهیان ئھورهی تاوانی گھوانھموو ئھدژی ھھری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھ بھی ڵ بوونی ڕۆڵێكگھلھ نجامیانداوهئھ یدیاریكراوانھ و تاوانھموو ئھدانیان بۆ ھھدادگایكردن و سزا

دا؛كھپرۆسھ ڕوونی قوربانیان لھتاوانی ی داعش كھو گومانلێكراوانھی یاسایی لھوهلێپرسینھ ن بھویات بدهولھرپرسان ئھبێت بھده •

؛نجامیان داوهی ئھدیاریكراوانھ و تاوانھسزادانیان بۆ ئھ ش بھوهئھ نجامداوهیان ئھورهگھ دژیان كھك لھیھڵگھبێ ھیچ بھكرێ، بھناو داعش لێدهندام بوونیان لھھنھا گومانی ئی تھوانھبۆ ئھ •

وهنھدیلی تربكھبھ رپرسان بیرلھبێت بھت بۆ مندا�ن دهتایبھ نجام دابێ بھیان ئھورهتاوانی گھو ری ھۆی گیران و خنكانی سیستمی دادوه بێتھش دهمھئھ بری ڕێكارو سزادانی یاسایی كھلھئارام كی و داھاتوویھرهعێراق بھ رارناكاورقھبھك بۆ قوربانیان ریھروهھیچ دادپھ وكان خانھندیبھ

و ئاشتی نابات؛ژێر كانیان لھكاره ر كھبھگرنھنھ سانھو كھدژی ئھیاسایی لھ رپرسان ڕێكاریم بھالنی كھ بێتده •

ھاوو�تیان؛ مرۆیھکانی ریكردنی مافھپارێزگا لھ ر بووهتیدهستی داعش یارمھدهی وانھموو ئھھھ رفراوانی یاسایی لھبھ كییھوهر لێپرسینھسھوربوون لھسور ھھرپرسان ر بھگھئھ •

بێ ھیچ بھندام بوون ئھ كھناو گرووپھنھا لھتھ كھ وهشھوانھبھ بووهھھ وهداعشھ ندیان بھیوهپھویات ولھخێرایی ئھم جارو بھكھبێت یھ، دهنجام دابێیان ئھهورتاوانی گھ ان كھدژی ك لھیھڵگھبھن ئازاد بكھ وانھجێ ئھستبھو دهرهسھتیان لھمترین تۆمھكھ ی كھوانھیسی ئھدادگایكردنی كھ ن بھبدهباڵغی رهی قھركردنسھچاره لھ بێتر دهتیدهیارمھ نگاوهم ھھئھ. وهیانگرێتھیاسای لێبووردن ده كھ

كان؛ندیخانھناو بھزۆری كان ڕووی ڕاستیھرپرسان میكانیزمی خستنھبێت بھسزای یاسایی، ده بۆ ڕێكارودیلێك ك بھوه •

رگرتنی شاھێدی، بانگكردنی شاھێدحاڵ وه كن وهبده رفراوانی پێ�تێكی بھسھن و دهدروست بكھیان نجامئھ كھنگھكانی جھنھموو الیھھھ كھڕوو خاتھده و پێشێلكاریانھھموو ئھھ نگاوهم ھھئھ

بێت؛ده وهبووكردنھرهری و پالنی قھی دادوهری پرۆسھواوكھتھوداوهی ڕێگھن لھزی دروست بكھگھستیاری ڕهی ھھوهبووكردنھرهرپرسان پرۆگرامێكی قھبێت بھده •

ردهپێی ستاندهكانی ژنان بھمافھ پێكردنی قوربانیان و گرووپی شداریبھ فاف وكی شھیھپرۆسھلھ دژیان ئھنجام دراوە كانی مرۆڤی مافھورەگھ موو ئھو قوربانیانھی پێشێلكاریبۆ ھھ كانھتیوڵھنێوده

.وهكانیشھسێكسیھ ستدرێژیھده دا بھكھنگھكاتی جھلھ

Page 75: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 70

ندكردنھب و ستگیركردنده ووهلێكۆڵینھ كوردستان رێمیھھ و عێراق كانیرهستگیركھده هھێز بۆ

بۆ ن دادگاوهالیھستگیركردنیان لھرمانی دهفھ ستگیربكرێن كھده سانھو كھنھا ئھبێت تھده • ؛رچووهده

؛بێت چارهدوا ڕێگھستگیركردنی مندا�ن دهبێت ده •كانی ستگیركراوهموو دهناوی ھھ یسێكدا كھناو داتابھھستگیركراوان لموو دهتۆماركردنی ناوی ھھ •

ڵگیرابێ؛تێدا ھھیاسایی بوون و ر بھسھر بۆ بڕیاردان لھم دادوهردهستگیركراوان بۆ بھموو دهجێ ھێنانی ھھستبھده •

سی؛كھ مای تاكھر بنھسھستگیركردنیان لھپێویستی ده .یان ئازاد بكرێن وهڕوی سزای یاسایی ببنھڕوبھكان یان كراوهستگیرموو دهھھی وهدڵنیابوون لھ •

عێراق ناوخۆی تیزارهوه بۆ

و وهی لێكۆڵینھپرۆسھ شداری لھبھكان �ت پێدراوهسھده نھا ھێزهتھ ی كھوهدڵنیابوون لھ • ن؛كھده ستگیركردنده

تی ناوخۆ زارهوه تێیدا داوا لھ زیران كھرۆك وهیرانی سھی حوزه٥ی كھرمانھفھ ندبوون بھپاپھ •كانی موسڵدا كاتی ئۆپراسیۆنھلھ كھ وهنھئاگادار بكھ سانھو كھئھموو كات خێزانی ھھده ستگیركراون؛ده

كات كانی دهھێزه تێیدا داوا لھ زیری ناوخۆ كھی وه۲۰۱۷مووزی ی تھ۱۳رمانی فھ ندبوون بھپاپھ •ڵك خھ) ۱۹۷۱\۲۳ ژماره(كانی یاسای سزادانی عێراقی ی بڕگھ۹۳ی اددهپێی منھا بھتھ . نستگیربكھده

كوردستان رێمیھھ و عێراق ناوخۆی و ندروستیتھ دادو كانیتھزارهوه بۆ

كانی ی بنكھڕێگھستگیركردنیان لھشوێنی ده ی خێزانی گومانلێكراوانی داعش لھوهئاگاداركردنھ • ر پێویستی كرد؛گھكان یان ڕێگای تر ئھتی كامپھرایھبھهڕێوپۆلیس و بھ

خۆیان ت بھتایبھری ری حكومی یان پارێزهگومانلێكراوانی داعش پارێزه ی كھوهدڵنیابوون لھ • ؛بێتده ئاماده داكان و دانیشتنی دادگاوهكاتی لێكۆڵینھلھ

ڕێكارو سزای یاساییستگیركردن و ی دههربارواڵ و زانیاری دهی ھھوهوام ب�وكردنھردهبھ • گومانلێكراوانی داعش؛

كانی ندیدارهیوهپھ پێی بڕگھستگیركردنی گومانلێكراوانی داعش بھی دهپرۆسھ ی كھوهدڵنیابوو لھ • ستگیركراو لھو ده ێر برمانی دادوهپێی فھستگیركردن بھده واتھ كرێجێ دهجێبھ یاسای سزادان

ر؛م دادوهردهبھ كاتژمێردا بھێنرێتھ ۲٤ی ماوهمی و رانی حوكنھن بۆ پشككراوه كرێن كھند دهھب و شوێنانھستگیركراوان لھده ی كھوهدڵنیابوون لھ •

وامی؛ردهبھ بھ كانیانهرپارێزهندامانی خێزان و تی و ئھوڵھچاودێرانی نێودهبوونی چاودێری یشتنیان وكاتی گھستگیركراوان لھو دهمووستی بۆ ھھندرنجامدانی پشكنینی تھئھ •

زینداندا؛ بۆیان لھ تی گونجاوندروستھبارودۆخی تی لھوڵھرانی حكومی و چاودێرانی نێودهھموو پشكنڕووی ھھكان بھزیندانھ یوهكردنھ •

؛كانزیندانھ

Page 76: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

71

ڵ گھستگیركراوان لھدهدژی لھ پێشلكاریكانی تھی تۆمھر ژمارهسھی زانیاری لھوهب�وكردنھ •و لھ وهدوای لێكۆڵینھلھ ربھتھدژیان گیراوهڕێوشوێنی یاسایی لھی حكومیانھ رپرسھو بھی ئھژماره .ڵ زیندانیانگھی خراپ لھڵھمامھ ت بھبارهسھ یان كراوهی ئاراستھتانھتۆمھ

كوردستان رێمیھھ و عێراق تی�یھۆمھك كاروكاروباری ناوخۆو دادو كانیتھزارهوه بۆ

ی گومانی و مندا�نھستگیركردن بۆ ئھیاسایی و دهو وهلێپرسینھ بریدیل لھكردنی پالن و بھمادهئا •ك دروستكردنی پرۆگرامی چاكسازی بۆ كرێ وهداعش لێده نیان بھیوهبوونی پھھھ

.ڵگابۆ ناو كۆمھ وهڕانھگھ ھاوكاریكردنیان لھ

عێراق ندروستیتھ ناوخۆو دادو كانیتھزارهوه بۆند مێردمندا�ن بھ شوێنی گونجاو بۆ كان لھستگیركراوهده موو منداڵھھھ ی كھوهدڵنیابوون لھ •

؛كرێگرامی چاكسازیان بۆ دابین دهو خوێندن و پرۆوهكرێنھكان جیادهورهگھ كرێن و لھده ردهستاندهپێی بھ كھرمی وا بۆ زیندانی فھینھنھ گیركراوانیستموو دهی ھھوهھگواستن •

كان و پاك و خاوێنی و ورهگھ ی مندا�ن لھوهك جیاكردنھوه دروست كرابێ كانتیھوڵھنێودهك ، وهدرێنجام دهئھ مھی ئھو كاتھتا ئھ. ندروستیبوونی شوێنی خۆشۆرین و چاودێری تھھھ ن؛كھبباش كانكاتیھ بێت بارودۆخی زیندانھدهجێ و خێرا ستبھویاتێكی دهولھئھ

بۆ زیندانێكی وهبگوازرێنھ ستگیركراوانی نھینھوای موسڵ تا دهكھردوو زیندانھھھ یوهبنیاتنانھ • ئێستای وشیڕهدروست كرابێی و ببێتھ ھۆی کھمکردنھوەی ستھبھو مھبۆ ئھ گونجاوتر كھ

. كاندانیھزینی نامرۆییانھ

عێراق ریدادوه با�ی نینجوومھئھ ناوخۆو دادو كانیتھزارهوه بۆموو بڕیاری لێبوردن بۆ ھھ چاوكردنیو ڕه وهیانگرێتھێبوردن دهیاسای ل یسانھو كھئازادكردنی ئھ •

ناو داعش؛ندام بوون لھئھ لھ جگھ ی کھ تێنھگالون لھ ھیچ تاوانێکی گھورەوەوانھئھپێی یاسای ی ئازادكراوان بھر ژمارهسھلھ بۆ ڕای گشتی وامردهی زانیاری بھوهب�وكردنھ •

. كانیانتھر تۆمھسھزانیاری لھ و وكھھلێبوردن

كوردستان رێمیھھ حکوومھتی مانیرلھپھ بۆ یھیاسا مرۆی ك لھنگی داعش وهكۆتایی جھ لێبوردن لھ ھکییاسای چاوكردنی پرۆژهڕه •

كانی ك تاوانھوه نجام داوهیان ئھورهی تاوانی گھوانھلھ، جگھی پێكراوهئاماژه داكانتیھوڵھنێوده . تیدژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھجھ

كوردستان رێمیھھق و حکوومھتی عێرا كانیریھدادوه نھنجومھئھ بۆ

ی لھستگیركراو زیندانیانھده وی ئھوهگواستنھرمانی ركردنی فھده ران لھدادوه دان بھڕێنمایی •حاڵ مھ مھر ئھگھكان، ئھردهپێی ستاندهندكراون بۆ زیندانی گونجاو باشتر بھدا بھنامرۆڤانھ وشیڕه

بری زیندانیكردن؛لھ دیلی تر بكرێچاوی بھڕه ،بوو وهی ئھشھبانگھستگیركراوان تێیاندا ده ی كھو دادگاییانھراگرتنی ئھ ران لھدادوه ڕێنمایی دان بھ •

و موو ئھھھخۆ لھربھل و سھسھكی تێروتھیھوهو لێكۆڵینھڵ كراوهگھی خراپیان لھڵھمامھن كھده

Page 77: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 72

دادگادا كاری پێ لھ كراوهستگیركراوان ده بھملێ زۆره ی بھو دانپێنانھن و ئھبكھ شانھبانگھ كرێ؛نھ

یسێك ڕێكاری یاسایی بۆ چ كھی وهت بھبارهسھران و داواكاران ی ڕێنمایی بۆ دادوهوهب�وكردنھ • ر؛بھیگرنھیسێك نھرو بۆ چ كھبھبگرنھ

دژی ری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھ ستان بھھھ ران و داواكاران لھركردنی ڕێنمایی بۆ دادوهده •كانی یاسای سزادان یان النی پێی بڕگھبھ نجامیان داوهئھی و تاوانانھموو ئھگومانلێكراوان بۆ ھھ

،داوهی لێكۆڵینھكاتی پرۆسھكانی یاسای سزادان لھپێی بڕگھبھ و تاوانانھئھم تۆماركردنی كھ .سزا بدرێ تیرۆرپێی یاسای دژهنھا بھر گومانلێكراویش تھگھت ئھنانھتھ

رمی تاوانبار فھھێشتا بھ ی كھو مندا�نھموو ئھازادكردنی ھھر ئسھران لھدادوه ڕێنمایی دان بھ • .كراوننھ

ناو ندام بوون لھئھ ی تاوانباركراون بھو مندا�نھئھموو ھھیسی كھ راندادوه ی كھوهڵنیابوون لھد • ؛وهانگرێتھیی ئایا بڕیاری لێبوردن دهوهنگاندنی ئھڵسھبۆ ھھ كھم بۆردهردهبھ نھخھداعش ده

و واویتھ، بھبێ چارهدوا ڕێگھدژی مندا�نی گومانلێكراو ری ڕێكاری یاسایی لھگرتنبھبێت ده •چاكسازی بۆك ر سزایھھھئامانج لھری مێردمندا�ن بێت و كانی دادوهتیھوڵھنێوده ردهپێی ستاندهبھ

ڵگا؛بێت بۆ ناو كۆمھ كھی منداڵھوهڕانھو گھ بھتبارن ش تۆمھوانھدان بۆ ئھسێدارهسزای لھ كردنیرنھده ران لھیی كردنی دادوهڕێنما •

ناو داعش؛نجامدانی تاوان لھئھت و فافیھشھ بۆ نیشاندانی كان و سزاكاندادگاییھ موو پرۆسھر ھھسھی زانیاری لھوهب�وكردنھ •

دروستكردنی تۆمارێكی مێژووی ردن لھری بۆ قوربانیان و پشتگیری كندی سیستمی دادوهپاپھ دروست؛

تووندوتیژی كانییسھڵ كھگھلھ دنكرڵھبۆ مامھی زگھستیاری ڕهھھ رسھران لھدادوه شقكردن بھمھ • . زگھمای ڕهر بنھسھسی لھسێك

كوردستان ێمیرھھ و عێراق ریدادوه كانینھنجومھئھ و ندروستیتھ ناوخۆو دادو كانیتھزارهوه بۆ

ی ڕێگھ ش لھمھئھ كاندادگاییھ شاھێدحا�ن لھشداریپێكردنی قوربانیان و وام بۆ بھردهبھ وڵدانیھھ • ندی كردن بھیوهپھداھاتووی گومانلێكراوان و كانیر دادگاییھسھزانیاری لھی وهب�وكردنھ

ی كھشوێنانھ وو لھیھھھ وهوانھندی بھیوهی پھدادگاییانھ ولھبوونیان قوربانیان و داواكردنی ئاماده كان؛دادگاییھ شداریكردن لھی ھاتوچۆی خێزانی قوربانیان بۆ بھو دابینكردنی بووجھ گونجاوه

ر گھداندا ئھشاھێدی نھێنی لھ بھ یانناسنامھ پاراستنیك كردنیان وه شداریتی بھالمھسھ دڵنیابوون لھ • پێویستی كرد؛

دژیان ی لھو تاوانانھئھ باسكردنیلێك بۆ ك ھھوه كانكارھێنانی دادگاییھبھ لھقوربانیان دان بھڕێگھ • پێی یاسا؛بھ تبارانبۆ تۆمھپرسیار كردنی ئاراستھو نجام دراوهئھ

موو ھھ لھرپرسیارێتی رزترین ئاستی بھر بھسھلھ رو خێرا فاف و كاریگھكی شھیھوهلێكۆڵینھ • وهكھنگھنێكی جھر الیھن ھھالیھراوان لھی كوژستھكوشتنی نایاسایی و شێواندنی جھ كان بھتاوانھ

رپرسیار بوون؛بھ بكرێ كھ وانھی یاسایی لھوهلێپرسینھ نجام درابێ.ئھوستكردنی در كانی ژنان لھك ڕێكخراوی مافھكانی تری وهڵ قوربانیان و گرووپھگھڕاوێژكردن لھ •

ڵ دڵنیابوون لھگھلھ ،كی قوربانیان بێترهركیزی سھق و تھتێیدا چھ ری كھشێوازێكی دادوه

Page 78: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

۲۰۱۷می كانوونی دووه\ھیومان ڕایتس ۆوچ

73

پێی یاسا بھ وهبووكردنھرهر بۆ قھیێكی گشتگتڵ سیاسھگھلھ ،پاراستنی نھێنی زانیاری و داتاكانسووك ڵ بھگھكردن لھڵھپرۆگرام بۆ مامھو دروستكردنی كانی مرۆڤكانی مافھتیھوڵھنێوده

.ڵگاناو كۆمھ لھ ماشاكردنی قوربانیانتھ

كوردستان رێمیھھ و عێراق رۆكیسھ بۆ دان و وەستانی بھ کرداری سزاکھ؛سێداره سزای لھ جێ كردنیساردنی جێبھھھڵپھ • تاییتاھھدان بۆ زیندانی ھھسێداره موو سزاكانی لھگۆڕینی ھھ •

كوردستان رێمیھھ و راقعێ مانیرلھپھ بۆ

تی؛وڵھی نێودهدادگای تاوان ندام لھئھ ھعێراق ببێت ندكردنی ''یاسای ڕۆم'' تاسھپھیاندنی ڕاگھ •كانی یاسای ناو بڕگھتی و جینۆساید لھدژی مرۆڤایھ نگ و تاوان لھكانی جھی تاوانھوهردنھجێ ك •

سزادان؛ ن؛داسێدارهسزای لھ كۆتایی ھێنان بھ • دان.نجھشكھدژی ئھ ۆڵی جنێف لھپرۆتۆك ندكردنیسھپھ •

عێراق مانیرلھپھ بۆ

.مانھرلھم پھردهبھئێستا لھ دان كھنجھشكھئھ یاسای دژبھ ڕاندنی پرۆژهتێپھ •

نكھده عێراق قوربانیانی بۆ ریدادوه راربوونیرقھبھ پشتگیری یتیانھوڵھنێوده نھالیھ وئھ بۆ ؛كانی موسڵی زیندانیھوهنھبنیاتنا لھ كردنپشتگیری • ن كھكھده و زیندانانھناو ئھ وشیی چاودێری ڕهتیانھوڵھنێوده و چاودێرهئھی بووجھدابینكردنی •

كانیان؛ی ڕاپۆرتھوهب�وكردنھو گومانلێكراوی داعشیان تێدایھری ڕێكاری یاسایی بھگرتنھ لھ كوردستان لھ رێمیرپرسانی عێراقی و ھھر بھسھ گوشارخستنھ •

ندام نھا گومانی ئھی تھوانھدیل بۆ ئھبھی وهدۆزینھو نجام داوهیان ئھورهی تاوانی گھوانھدژی ئھلھ ؛داوهنجام نھكرێ و تاوانیان ئھلێدهناو داعش بوونیان لھ

ری ڕێكاری یاسایی لھبھگرتنھ ستان لھرێمی كوردرپرسانی عێراقی و ھھر بھسھ خستنھگوشار •كانی یاسای سزدان، یان النی پێی بڕگھبھ نجامیان داوهی ئھو تاوانانھموو ئھتباران بۆ ھھدژی تۆمھ

، وهی لێكۆڵینھكاتی پرۆسھلھ نبكھ پێی یاسای سزادانبھ یانكانیی تاوانھنامھڵگھم تۆماری بھكھ ؛تیرۆر سزا بدرێنپێی یاسای دژهبھنلێكراویش ر گوماگھت ئھنانھتھ

ھاوو�تی رگریكارێك بھموو بھھھ ی كھوهدڵنیابوون لھبۆرپرسانی عێراقی بھ داواكردن لھ •و سزای پارێزرێدهپێی یاسا كانیان بھكرێن و مافھده كی عادیالنھدادگاییھ وهكانی خۆشیانھوو�تھ

؛ر شوێنێكی تر بێتێراق یان ھھع لھ كھھدادگایكردن شوێنیكرێ ئیتر رنادانیان بۆ دهسێدارهلھ خۆیان كھ یو ھاونیشتمانیانھئھ كھی وهدڵنیابوون لھ ن لھرپرسانی عێراقی بكھبھ لھ لھپھداوای بھ •

؛اییان بۆ دابین بكرێیاس رو ھاوكاریپارێزه وهبنھی سزای یاسایی دهوڕوڕوبھبۆ دابینكردنی بووجھ ش بھوهئھ كاندادگاییھ قوربانیان لھ شداری خێزانیبھ لھپشتگیریكردن •

و و دابینكردنی تێچوونی ھاتوچۆیان بۆ ئھ كاندادگاییھ ی قوربانیان لھوهكانی ئاگاداركردنھوڵھھھ چێ؛دهڕێوهكانی لێ بھی دادگایكردنھشوێنانھ

Page 79: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

ریم و كورتی دادوهكھ 74

تی و جینۆساید دژی مرۆڤایھھنگ و تاوان لانی تاوانی جھی یاساكوهكردنھ جێ لھ كردنپشتگیری • بھ و تاوانانھنجامدانی ئھئھ رپرسیارن لھی بھوانھئھموو ھھبۆیاسای سزادانی عێراقی ناو لھ ؛وهكانیشھرمادهفھ

ڵی جنێفی تی و پرۆتۆكۆوڵھنێودهی دادگای تاوان ندام لھئھ ھقبوڵكردنی بوون رپرسان لھبھ ھاندانی • دان؛نجھشكھئھ دژبھ

ری بھو گرتنھوهر پێویستی لێكۆڵینھسھتیرۆر لھرانی دژهشقپێكردنی دادوهی مھدابینكردنی بووجھ • پێی یاسای سزادان؛كانیان بھدژی گومانلێكراوانی داعش بۆ تاوانھڕێكاری یاسایی لھ

چاودێریكردنی دادگاكانی عێراق و سن بھڵدهی ھھتیانھوڵھنێوده نھو الیھبۆ ئھ دابینكردنی بووجھ • رێمی كوردستان؛ھھ

دانی تاوانیان لێنجام گومانی ئھ داعش كھ ی دژ بھو ھێزانھدادگایكردنی ئھ كردن لھپستگیری • داعش؛ دژی كانیان لھڕهشھ كرێ لھده

ك میكانیزمی ستگیركردن وهدهدیلن بۆ ڕێكاری یاسایی و بھ ی كھو پرۆگرامانھكردنی ئھپشتگیری •بوونی ی گومانی ھھو مندا�نھی ئھوهڕانھكان و پرۆگرامی چاكسازی بۆ گھڕوی ڕاستیھخستنھ

ڵگا.بۆ ناو كۆمھكرێ ڵ داعش لێدهگھندیان لھیوهپھ

لھ یوهنھلێكۆڵی �تیسھده كانكگرتووهیھ وهتھنھ ئاسایشی نینجومھئھ نالیھلھ یتیمھ وئھ بۆ پێدراوه داعش كانیتاوانھفشاری ی وهدروستكردنھ ھۆی دووباره نابێتھ وهكانتان بۆ لێكۆڵینھوڵھی ھھوهدڵنیابوون لھ •

جێ كردنی جێبھ وتنێكی زۆر لھھۆی دواكھ ێدحا�ن و نابێتھروونی بۆ قوربانیان و شاھده ستگیركراون؛دا دهنامرۆییانھ وشیڕه لھ ش كھستگیركراوانییان و دهبۆ قوربان ریروهدادپھ

دادگایكردنی گومانلێكراوانی رێمی كوردستان لھھھ رپرسانی عێراقی ور بھسھرخستنھگوشا •كانی یاساییھ مافھ ڵ ڕێزگرتن لھگھلھ داوه نجامیانی ئھو تاوانانھموو ئھداعش بۆ ھھ

بدات، ی نیشتمانیوهتبوونھان و ئاشقوربانی گرنگی بھ وازێكنیكردنی شیبھتھو ستگیركراوان ده دان؛سێداره سزای لھ ساردن یان كۆتایی ھێنان بھڵپھھھڵ گھلھ

وموو ئھھھ كان لھوهفراوانكردنی لێكۆڵینھ دان بھتی عێراقی بۆ ڕێگھر حكومھسھگوشارخستنھ • نجام دراون؛ئھ وهھنگكانی جھنھموو الیھن ھھالیھی لھپێشلكاریانھ

دانی سێداره سزای لھ بھ رێمی كوردستان ڕێگھی دادگاكانی عێراق و ھھو كاتھتا ئھھھ •بۆ وهنھكھی كۆی دهڵگانھو بھدابینكردنی ئھ دووربگرن لھن، خۆتان بھگومانلێكراوانی داعش بده

وهتھنھ یمێژینھ لھتی ڵ سیاسھگھلھ ش ھاوتایھمھئھ كھ كانی داعشدادگاییھ كارھێنان لھبھیان كھنجامھرهی دهو پرۆسانھكردنی ئھكردن یان ھاوكاری نھپشتگیری نھ كان لھكگرتووهیھ

بێت.دان دهسێداره سزای لھ

Page 80: HUMAN RIGHTS WATCH · ﯚﺑ هوارﺰێرﺎﭘ ﯽﻧدﺮﻜﯿﭘﯚﻛ ﯽﻓﺎﻣ ۲۰۱۷ ﯽﭘﯚﻛ. چوۆ ﺲﺘﯾاڕ نﺎﻣﻮﯿھ. هواﺮﻜﭘﺎﭼ ﺎﻜﯾﺮﻣﮫﺋ

hrw.org