HISTORIA KSIĄŻKI

26
HISTORIA KSIĄŻKI Opracowała: Barbara Jastrzębska

description

HISTORIA KSIĄŻKI. Opracowała: Barbara Jastrzębska. Tabliczka gliniana. - PowerPoint PPT Presentation

Transcript of HISTORIA KSIĄŻKI

Page 1: HISTORIA KSIĄŻKI

HISTORIA KSIĄŻKIOpracowała: Barbara Jastrzębska

Page 2: HISTORIA KSIĄŻKI

Tabliczka gliniana• Tabliczka gliniana - płaska tabliczka

ukształtowana z gliny, pokryta pismem przy pomocy zaostrzonej twardej trzciny lub drewnianego rylca. Używane były około IV tysiąclecia p.n.e. powstały w Mezopotamii i związanych z jej kulturą krajami zachodniej Azji, rozpowszechniły się na Krecie i w południowej Grecji (uwarunkowane to było dostępnością gliny na tych obszarach). Do dzisiejszych czasów zachowało się około 20 tysięcy pokrytych pismem klinowym tabliczek, pochodzących z wielkiej biblioteki w Niniwie. Tabliczki gliniane można zobaczyć także w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Page 3: HISTORIA KSIĄŻKI

• Tabliczki woskowe używane były przez starożytnych Greków i Rzymian.Wyrabiane z drewna : dębu, cyprysu, palmy, bukszpanu, cedru i drewna cytrynowego i otaczane drewnianą ramką, pokrywane były z wierzchu warstwą wosku.Do pisania na nich służyły rylce (stylusy), niekiedy o fantazyjnych kształtach, wykonane z różnych materiałów : metalu, drewna bądź twardej trzciny.Tabliczki wiązano ze sobą, przewlekając przez otwór w ramie rzemień lub pierścień. Dwie związane tabliczki zw. dyptychem, trzy – tryptychem, powyżej trzech – poliptychem. Zbiór związanych tabliczek przypominał pień drzewa – caudex, stąd nazwa późniejszej postaci książki.

Tabliczki Tabliczki woskowewoskowe

Page 4: HISTORIA KSIĄŻKI

Zwój papirusowyZwój - forma rękopisu, którego materiał

stanowił papirus. Papirus był rośliną trawiasta rosnącą w bagnistej delcie Nilu. Wykonanie - po ścięciu rośliny, łodygi krojono na cienkie pasemka i układano je na desce rzędem w dwóch warstwach: jedną wzdłuż, drugą w poprzek; obie warstwy zwilżano wodą, sklepywano w jedną całość, suszono, gładzono i wyrównywano. Otrzymane karty były bardzo trwałe. Karta papirusu miała dwie strony - strona , na której pasemka biegły poziomo nazywała się recto, a strona przeciwna (verso) rzadziej na niej pisano.

Page 5: HISTORIA KSIĄŻKI

• Na początku narzędziem pisarskim były odpowiednio przycięte łodygi sitowia, potem zaczęto pisać rurką trzcinową ściętą skośnie i rozdwojoną na końcu zwaną kalamusem;

• ptasie pióra od IV wieku n.e.

Page 6: HISTORIA KSIĄŻKI

Zwój papirusowy• Z papirusu sklejano kartki i w ten

sposób tworzono zwój, na którego końcach umieszczano drążki. Szerokość wynosiła od 10 do 30 centymetrów, a długość mogła dochodzić do 20 metrów. Zwój był przechowywany w glinianych skrzyniach. Tekst był podzielony na kolumny, zapisywano najczęściej po jednej stronie, czarnym i czerwonym tuszem. Gromadzono je w pokojach bibliotecznych świątyń, gdzie na ścianach były wypisane ich katalogi. Handel papirusami kwitł w mieście Biblos (stąd nazwa biblioteka). Najstarszy zachowany papirus znajduje się w Bibliotece Narodowej w Paryżu.

• Używany był w starożytności od IV w p.n.e.; od II wieku zanikał, ustępując miejsca kodeksowi.

Page 7: HISTORIA KSIĄŻKI

Kodeks pergaminowyKodeks pergaminowy• Kodeks pergaminowy - pojawił

się w Azji Mniejszej. Jego karty wykonane były ze specjalnie wyprawionych skór koźląt, owiec, cieląt. Karty pergaminowe były trwalsze i lepsze, ponieważ można je było złożyć na dwoje, czworo, co umożliwiało obustronne zapisywanie. Jego zalety to możliwość otwarcia w dowolnym miejscu i większa pojemność; niestety bardzo drogi. Rękopis Biblii w języku greckim pochodzący z IV wieku.

Page 8: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennejZdobienia rękopisów dokonywali specjaliści zwani

Iluminatorami. Rodzaj zdobienia zależał od przeznaczenia książki. Rękopisy codziennego użytku (skrypty uniwersyteckie) były zdobione bardzo skromnie np. rubrykowaniem tj. podkreśleniem czerwonym kolorem liter.

Page 9: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennej

Inicjał - ozdobna pierwsza litera, ujęta w określone pole lub zamykająca w sobie ilustrację lub ornament

Page 10: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennej

Rubryka - zdanie lub litera w rękopisie wykonane czerwoną farbą w odróżnieniu od całości tekstu pisanego na czarno

Page 11: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennej

Bordiura - zamknięta ramowo dekoracja wypełniająca marginesy zdobionej karty.

Page 12: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennej

Miniatura - obraz, głównie portret, o bardzo małym formacie, figuralna kompozycja malarska

Page 13: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennej

Ornament - motyw dekoracyjny, zdobniczy (często motyw roślinny - floratura)

Page 14: HISTORIA KSIĄŻKI

Zdobienia książki Zdobienia książki rękopiśmiennejrękopiśmiennejFarby – materiałem barwiącym były barwne glinki lub minerały,

soki roślinne lub zwierzęce. Odcień danego koloru zależał od wielkości ziaren pigmentu. Jako spoiwa sklejającego cząsteczki pigmentów i przytwierdzającego go do podłoża, używano specjalnie spreparowanego jaja kurzego, a także gumy z drzew owocowych i kleju gluteinowego.

Czernie – sadza, najczęściej z lampy oliwnej; węgiel drzewny, przeważnie z pędów winorośli

Biele – z wypalonych kości drobiu lub skorupek od jajekCzerwienie – rubrum (tlenek żelaza), minia (tlenek ołowiu)Błękity – azuryt (naturalny węglan miedzi)Zielenie – z soków roślinnych – barwnik z dojrzałych jagód

szakłaka ciernistego bądź zieleń z kwiatu irysów.Żółcienie – np. imitujące złoto do pisania : żółtko ucierane z rtęcią,

lekko rozrzedzone wodą z domieszką szafranu; sok odmiany krokusa jesiennego.

Page 15: HISTORIA KSIĄŻKI

Skryptorium - pomieszczenie klasztorne, w którym skryptorzy przepisywali rękopisy.

Page 16: HISTORIA KSIĄŻKI

OprawyKLASZTORNA (MNISZA) –

wykonywali ją introligatorzy w klasztorach. Była ona usztywniona deskami pokryta w całości lub do połowy skórą niezdobioną względnie wytłaczaną pojedynczymi tłokami introligatorskimi zaopatrzona w guzy metalowe i opasana rzemiennym zamkiem z metalowym uchwytem.

Page 17: HISTORIA KSIĄŻKI

OprawyPERGAMINOWA – używano do niej

skóry owczej, koźlej, cielęcej lub świńskiej, specjalnie wyprawionej. Oprócz garbowania jest ona odwłosiona, bielona i gładzona. Były one przyszywane do bloku książki ściegiem łańcuszkowym lub podłużnym; nieusztywnione i wiotkie tworzyły rodzaj koperty z klapą. Powstawały najczęściej w środowiskach uniwersyteckich jako rodzaj seryjnej produkcji.

Page 18: HISTORIA KSIĄŻKI

Oprawy

SAKWOWA - materiał powlekający oprawę (miękka skóra, aksamit, jedwab) przedłużał się u dolnego brzegu książki w duży płat luźno zwisający W razie potrzeby można było płat sfałdować, związać w poręczny guz i przyczepić do pasa.

Page 19: HISTORIA KSIĄŻKI

OprawyPŁASZCZOWA – podobna do oprawy sakwowej, książka oprawiona

otrzymywała dodatkowe pokrycie z miękkiej skóry, aksamitu lub jedwabiu znacznie obszerniejsze niż powierzchnia książki. Szeroki płat materiału zwisał poza brzegi i w razie potrzeby otulał całą książkę jak płaszczem. Książka zamykała się na rzemienne klamry przeciągane przez otwór w pokryciu płaszczowym, które spinały obie okładziny.

Page 20: HISTORIA KSIĄŻKI

Wynalezienie papieruOk.. 105 r n.e. chiński minister rolnictwa Tsai

Lun wynalazł papier. Do jego wyrobu zastosował włókna roślinne. Od IV wieku zaczęto stosować szmaty lniane,

stare sieci i liny rybackie.Wykonanie - pokrojone na kawałki szmaty

zmiękczano przez dłuższy czas w ługu wapiennym, następnie rozwłókniano je początkowo za pomocą drewnianych tłuczków, później w specjalnych młynach papierniczych napędzanych siłą wody.

Rozwodnioną miazgę czerpano z kadzi sitami. Po ścieknięciu wody powstawały arkusze o nierównych brzegach i śladach po odciśniętych drutach.

Powstałe arkusze papieru suszono między warstwami filcu i poddawano go klejeniu, gładzeniu.

W sito wplatano często cienki drut tworzący misterny wzór, zwany filigranem (znakiem wodnym).

Page 21: HISTORIA KSIĄŻKI

Filigran

Filigrany pochodzą z nie zlokalizowanej papierni z okolic Krakowa, z rękopisu z 1596 r.

Znak wodny nie tylko zabezpieczał papier, ale i podnosił jego walor estetyczny. Pojawienie się znaków wodnych w papierze nieomal natychmiast wyzwoliło potrzebę przypisywania tychże do ich wytwórców, wzbudziło zainteresowanie kleru, a w następnej kolejności skupiło uwagę panujących dworów królewskich, bogatej szlachty i magnaterii. Z upływem czasu zapotrzebowanie na tak zabezpieczony papier zaczęło dość wyraźnie wzrastać, m.in. na skutek systematycznego rozwoju administracji. Pociągało to za sobą konieczność dostarczania kancelariom stosownego papieru, tzw. stemplowego, opatrzonego charakterystycznym filigranem.

Page 22: HISTORIA KSIĄŻKI

Wynalezienie papieruW 751 roku Arabowie wydostali

tajemnicę wyrobu papieru od jeńców chińskich. W połowie XII wieku sztuka wyrobu papieru zawędrowała na południe Hiszpanii, skąd rozpowszechniła się na średniowieczną Europę, zaczynając od Francji. W końcu XV wieku dotarła do Polski.

W 1844 roku produkcję taniego papieru ze ścieru drzewnego zapoczątkował Niemiec, tkacz Friedrich G. Keller

Page 23: HISTORIA KSIĄŻKI

Wynalezienie druku• Prawdziwym przełomem w historii książki było odkrycie druku przez

Jana Gutenberga ok. 1440 roku. Gutenberg sprawił, że zaczęto książkę drukować. Do książki dodano kartę tytułową, numerację stron , spis treści. Ilustracje były także drukowane, zmniejszyła się wielkość książki. Powiększyło się grono czytelników ( nie tylko duchowni, ale i panujący, magnaci, szlachta, mieszczanie). Rozwijało się piśmiennictwo w językach narodowych.

Page 24: HISTORIA KSIĄŻKI

Wynalezienie drukuW swoim wynalazku połączył Guttenberg kilka

niezbędnych, współzależnych elementów: ruchome metalowe wypukłe czcionki przeznaczone do wielokrotnego użytku, urządzenie do ich odlewania i prasę drukarską.

Prasa ta była wykorzystywana do odbijania przez przyłożenie do karty papieru (po jednej lub obu jego stronach) zamocowanego na ramie zestawu (składu) ręcznie dobieranych wypukłych czcionek, będących lustrzanym odbiciem tekstu. Połączenie tych elementów umożliwiło poprawę jakości druku i zwiększenie szybkości druku (a więc i obniżkę ceny książki).

Page 25: HISTORIA KSIĄŻKI

Najsłynniejszym dziełem Gutenberga jest Biblia 42- wierszowa wydana w latach 1454 – 1456.

Biblia składała się dwóch woluminów o objętości 1286 stronic, czcionka jej była wzorowana na piśmie ręcznym. W nakładzie 200 egzemplarzy, do dziś zachowało się około 46. Jeden z nich znajduje się w Polsce w Bibliotece Seminarium Duchownego w  Pelplinie.

Page 26: HISTORIA KSIĄŻKI

Inkunabuły

• Inkunabuły -inaczej pierwodruki, czyli druki wydawane od czasu wynalezienia druku do 1500 roku.