Historia ekonomii

Mgr Robert Mróz

Merkantyliści i fizjokraci – 11.10.2018

Kontekst

Coraz szybszy rozwój gospodarczy, szczególnie od wieku XVII

Rozwój handlu, zmierzch feudalizmu – coraz większe rynki, np. w czynnikach produkcji

Coraz mniejsza rola tradycji, Kościoła w organizacji życia gospodarczego

Bardziej współczesne państwa - „sektor rządowy”

Merkantylizm

Praktycy gospodarczy – mieli swój interes w głoszeniu takich a nie innych poglądów (jak oceniać ich wartość analityczną?)

Bardzo zróżnicowana doktryna, zmieniała się też na przestrzeni lat

Wielu (przede wszystkim brytyjskich) twórców, którzy nie mieli świadomości, że należą do jednego obozu

Początki systematycznych badań nad gospodarką

Merkantylizm

Liczy się polityka gospodarcza – dobrobyt państwa

Dobrobyt ten mierzy się bilansem handlowym i zasobami cennych kruszców, nie poprzez dobrobyt jednostek – liczy się produkcja, nie konsumpcja, więc ubóstwo mas jest pożądane

Brak naturalnej harmonii między interesami indywidualnymi i społecznymi

Handel premiuje jedno państwo kosztem innego – fixed pie fallacy

Bilans handlowy

Należy stymulować eksport i ograniczać import – interwencjonizm, protekcjonizm

Wcześni merkantyliści: konieczny pozytywny bilans handlowy z każdym krajem; potem: wystarczy pozytywny ogólny bilans

Zaciekła krytyka w wykonaniu Adama Smitha

Pieniądz

Już w 1569 r. Jean Bodin rozpoznał, że wzrost podaży pieniądza ma wpływ na ogólny poziom cen, ale..

Merkantyliści i tak uważali, że wyznacznikami aktywności i wzrostu gospodarczego są czynniki pieniężne (pieniądz „nie jest neutralny”)

Pieniądz

David Hume – cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego: bilans A↑ → ilość złota w A↑ → ceny w A↑; zarazem: bilans B↓ → ilość złota w B↓ → ceny w B↓; skutek: import w A↑ oraz eksport w B↑ → samoczynna korekta bilansów

Zatem permanentne utrzymywanie korzystnego bilansu handlowego jest niemożliwe

Pieniądz

Współczesne równanie wymiany: MV ≡ PT T i V nie reagują na zmiany w podaży pieniądza, więc

istnieje proporcjonalna zależność między M i P

Merkantyliści: M wpływa raczej na T niż na P

Hume: „ Najpierw nie widzimy żadnej zmiany; potem stopniowo cena rośnie, najpierw jednego towaru, potem drugiego, aż w końcu całość osiąga właściwą proporcję zgodną z nową ilością kruszcu znajdująca się w Królestwie. Moim zdaniem zwiększanie ilości złota i srebra jest korzystne dla przemysłu jedynie w tym odstępie czasu lub w sytuacji przejściowej między zdobyciem pieniędzy a wzrostem cen.”

Najważniejsi autorzy

Thomas Mun (1571-1641): dyrektor Kompanii Indii Wschodnich, typowy merkantylista, obiekt ataków Smitha

Skarb Anglii powstał dzięki handlowi zagranicznemu Wystarczy korzystny ogólny bilans handlowy (Anglia-Indie)

William Petty (1623-1687): mierzenie zmiennych ekonomicznych – bardzo proste metody, ale to ważna idea: początek ekonomii ilościowej

Najważniejsi autorzy

Bernard Mandeville (ok. 1670-1733): Bajka o pszczołach (1714):

Atak na tzw. sentymentalnych moralistów (wrodzona dobroć hamująca szkodliwy egoizm)

Indywidualne wady nie są wadami na poziomie społecznym – egoizm, chciwość, rozrzutność generują aktywność gospodarczą

Cnota oszczędności prowadzi do zapaści gospodarczej Potrzebni zręczni politycy Poza tym Mandeville był typowym merkantylistą

Najważniejsi autorzy

David Hume (1711-1776): filozoficzny geniusz, ekonomią zajmował się tylko dorywczo

„Liberalny merkantylista” Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego – jw. Merkantylista w tym zakresie, w jakim uznawał, że pieniądz

nie jest neutralny – jw. Wzrost wolności gospodarczej idzie w parze ze wzrostem

wolności politycznej

Najważniejsi autorzy

Richard Cantillon (ok. 1680-1734):

Merkantylista w poglądach na handel zagraniczny; fizjokrata w poglądzie o naczelnej roli rolnictwa; proto-klasyk, bo rozpoznał zależności między sektorami gospodarki

Próbował ustalić podstawowe zasady ekonomii System rynkowy koordynuje działania i egoistyczne interesy;

opisywał procesy dostosowawcze Odróżnienie cen rynkowych od wartości wewnętrznej

(długookresowej równowagi) Ilościowa teoria pieniądza, efekt Cantillona

Fizjokratyzm

Francja lat 1750-1780 – wąskie środowisko z wyraźnym liderem

Merkantylistyczna polityka za panowania Ludwika XIV

Podatki na cele wojenne (np. wojna siedmioletnia, a wcześniej wojna o sukcesję hiszpańską)

Fizjokratyzm

Cel – odpowiednia polityka gospodarcza:

Eliminacja zacofania wsi Racjonalizacja systemu podatkowego Scalenie małych gospodarstw rolnych w celu

zapewnienia większej efektywności Dużo większa swoboda działalności gospodarczej,

m.in. uwolnienie handlu zbożem od taryf

Fizjokratyzm - założenia

Funkcjonowaniem gospodarki rządzą prawa natury, więc należy mieć to na uwadze przy formułowaniu polityki gospodarczej – leseferyzm

Prawa natury można odkryć tak jak prawa fizyki

Współzależności między sektorami gospodarki

Zainteresowanie poziomem makro

Fizjokratyzm

Contra merkantylizm (który we Francji był nawet bardziej rygorystyczny niż w Anglii): koncentracja na realnych czynnikach wpływających na rozwój gospodarczy

Bogactwo mierzone w jednostkach fizycznych → źródłem bogactwa jest rolnictwo (renta gruntowa)

W tamtych czasach gospodarki generowały już nadwyżki – „produkt czysty”, tylko w rolnictwie

Działalność pozarolnicza „jałowa”, co na pewno wynikało z obserwacji ówczesnej gospodarki – produktywność przemysłu nie była jeszcze zbytnio widoczna

François Quesnay (1694-1774)

Tablica ekonomiczna

Tablica ekonomiczna

Pierwszy formalny, abstrakcyjny model całej gospodarki (oczywiście z pominięciem państwa, handlu zagranicznego…)

Poziom makro, dopiero Smith rozwinie teorię współzależności w gospodarce w skali mikro

Mimo to duży wpływ na Smitha

Polityka gospodarcza fizjokratów

Podstawową motywacją do działalności gospodarczej jest maksymalizacja zysku

Badali kształtowanie się cen; wniosek: wolna konkurencja działa w tym zakresie najlepiej

Prawo natury → naturalny porządek → laisser faire Skoro rolnictwo jako jedyne wytwarza czysty produkt,

najlepszy system podatkowy to ten, który obciąża wyłącznie ziemię (najprostszy, najmniej zakłóceń w gospodarce)

Polityka merkantylistyczna (np. zakaz eksportu francuskiego zboża) szkodliwa

Podsumowanie

Gospodarkę można formalnie badać, pierwsze abstrakcyjne modele

Merkantyliści: rola czynników pieniężnych Fizjokraci: rola czynników realnych, powiązania,

złożoność gospodarki Scholastycy i merkantyliści: fundamentalny

konflikt w wymianie, bo jedni zyskują, a inni muszą stracić

Fizjokraci: harmonia Liberalni merkantyliści + fizjokraci = Adam S.