Projekt „OPERACJA SUKCES – unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby

gospodarki opartej na wiedzy” współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

1. Nazwa przedmiotu

HISTOLOGIA, EMBRIOLOGIA I CYTOLOGIA 2. Numer kodowy MOR02c 3. Język, w którym prowadzone są zajęcia polski 4. Typ kursu obowiązkowy 5. Grupa treści kształcenia nauki podstawowe 6. Poziom studiów według klasyfikacji bolońskiej studia magisterskie 7. Rok studiów/semestr I rok/semestr 1-2 8. Formuła przedmiotu wykłady/ćwiczenia 9. Liczba godzin zajęć 120 10. Rodzaj zajęć z uwzględnieniem podziału godzin

wykłady w wymiarze 30 godzin (I i II sem.); ćwiczenia w wymiarze 90 godzin, w tym 57 godzin jako ćwiczenia przy mikroskopach w grupach studenckich i 33 godziny zajęć w grupach łączonych

11. Liczba punktów ECTS 10

KARTA PRZEDMIOTU

12. Jednostka dydaktyczna prowadząca przedmiot

Zakład Cytofizjologii, Histologii i Embriologii Katedra Morfologii i Embriologii

13. Imię i nazwisko osoby egzaminującej lub zaliczającej przedmiot

prof. nadzw. dr hab. Andrzej Zieliński

14. Imię i nazwisko osoby prowadzącej wykłady

prof. nadzw. dr hab. Andrzej Zieliński

15. Osoby prowadzące zajęcia

pracownicy kadrowi Zakładu: Prof. nadzw. dr hab. Andrzej Zieliński, dr Elżbieta Pyziak, dr Piotr Brzeziński; dr hab. Hanna Kubiak, dr Piotr Surmacki, dr Joanna Dobek-Smiech, dr Marek Sopiński, dr Dominika Klonowska, dr Piotr Andrysiak, dr Jacek Danowski, doktoranci oraz inni pracownicy Katedry

16. Wymagania wstępne i wymagania równoległe

wiadomości z biologii w zakresie programu liceum ogólnokształcącego na poziomie egzaminu maturalnego w stopniu rozszerzonym

17. Zaliczenie przedmiotu jest wymagane przed rozpoczęciem zajęć z:

biochemii, fizjologii, patomorfologii

18. Cele i założenia nauczania przedmiotu

Poznanie wewnętrznej organizacji tkanek i narządów oraz zachodzących w nich procesów fizjologicznych, z uwzględnieniem elementów embriologii ogólnej i histogenezy. Zrozumienie relacji pomiędzy strukturą mikroskopową a funkcją komórek, tkanek i narządów. Powiązanie histologii z dyscyplinami pokrewnymi, co ma ułatwić studentowi tworzenie pomostów pojęciowych w percepcji innych pokrewnych przedmiotów. Rozwijanie umiejętności diagnostyki mikronarządowej i stosowania w praktyce zdobytej wiedzy z tego przedmiotu. Nauczenie prostych metod preparatyki histologicznej i histochemicznej.

19. Metody dydaktyczne

wykłady multimedialne, dyskusje z elementami metody „Problem – Based Learning”, rozwiązywanie zadań genetycznych, doświadczenia w pracy z mikroskopem, wykonywanie preparatów histologicznych

20. Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej

Literatura podstawowa: • Histologia - podręcznik dla studentów. Sawicki W, PZWL, Warszawa, 2003; • Embriologia. Bartel H, PZWL, Warszawa 2003; • Podstawy Cytofizjologii. Kawiak J, PWN, Warszawa, 1995. Literatura uzupełniająca: • Embriologia Lekarska Langmana. Sadler W, Wyd. Med. Tour Press International,

Warszawa, 1995; • Podstawy Molekularne Biologii Komórki, Aspekty Medyczne. Fuller GM,

Shields D, PZWL, Warszawa, 2000; • Atlas Cytologii i Histologii Człowieka. Sobota J, Urban & Partner, Wrocław,

1998. 21. Forma i warunki zaliczenia przedmiotu, w tym zasady dopuszczenia do egzaminu

Ćwiczenia: 4 kolokwia, w tym 2 opisowe (5 zagadnień trójczłonowych) i 2 testowe (jedno z nich z częścią praktyczną - rozpoznanie z uzasadnieniem 3 preparatów). Przysługuje jeden termin poprawkowy w przypadku niezaliczenia kolokwium. Niektóre kolokwia obejmują wspólne sprawdzenie wiedzy z histologii i anatomii. Warunki dopuszczenia do egzaminu: pozytywne oceny z kolokwiów. Więcej niż jedna usprawiedliwiona nieobecność na ćwiczeniach wymaga odrobienia zajęć po uprzednim uzgodnieniu terminu z asystentem. Jeśli student nie zaliczy do 2 kolokwiów - warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest zaliczenie dodatkowego kolokwium. Egzamin: praktyczny: Rozpoznanie z uzasadnieniem 5 preparatów histologicznych lub elektronogramów. Zaliczenie egzaminu praktycznego jest warunkiem dopuszczenia do egzaminu pisemnego w I terminie; pisemny: I termin: w sesji letniej: test wyboru (70 pytań); II termin: opisowy – 5 zagadnień trójczłonowych; III termin: ustny – minimum 3 losowo wybrane pytania (po jednym z histologii, cytofizjologii i embriologii). Egzamin w obecności adiunkta dydaktycznego. W ocenie z egzaminu w I-szym terminie uwzględniane

są oceny uzyskane przez studenta z kolokwiów i na ćwiczeniach. Sposób określania oceny końcowej z egzaminu, ocen z kolokwiów oraz ćwiczeń jest publikowany na stronie internetowej Zakładu przed rozpoczęciem zajęć oraz podawany na pierwszym i powtarzany na ostatnim wykładzie z przedmiotu.

22. Treści merytoryczne budujące wiedzę

Rodzaje mikroskopów i zasady ich działania. Podstawy metodologii w histologii, cyto- i histochemii. Podstawy optyki. Rodzaje mikroskopów i ich zastosowanie w różnych badaniach. Podstawy reakcji cyto- i histochemicznych. Cytochemiczne i histochemiczne wykładniki niektórych czynności komórek i narządów.

Histofizjologia tkanek łącznych właściwych i oporowych. Podstawowe zagadnienia immunologiczne. Ultrastruktura i cytofizjologia komórek tkanki łącznej właściwej i oporowej. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej. Udział komórek tkanki łącznej w odpowiedzi immunologicznej.

Histofizjologia tkanki mięśniowej i nerwowej. Budowa molekularna miofilamentu aktynowego i miozynowego. Chemiczne i molekularne wykładniki ślizgowego mechanizmu skurczu, skurcz tkanki mięśniowej gładkiej. Cytofizjologia neuronu. Powstawanie i rozprzestrzenianie się impulsu nerwowego.

Diagnostyka histologiczna i czynnościowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego. Histofizjologia wątroby i trzustki. Cechy podobne i różne poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego. Unaczynienie czynnościowe i odżywcze wątroby. Ultrastruktura hepatocytów – powiązanie z czynnością wewnątrzwydzielniczą, zewnątrzwydzielniczą, magazynującą i detoksykacyjną tych komórek. Trzustka jako gruczoł o podwójnym wydzielaniu.

Histofizjologia i embriogeneza szczegółowa układu moczowego. Histofizjologia nefronu. Śródnerkowe drogi wyprowadzające mocz. Rozwój nerki, przednercza i śródnercza. Różnicowanie pierwotnych przewodów wyprowadzających moczowo–płciowych. Wady rozwojowe.

Histofizjologia układu płciowego męskiego i żeńskiego. Struktury morfologiczne jądra odpowiedzialne za czynność zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą. Wpływ hormonów gonadotropowych na czynność jądra. Czynność hormonalna jajnika. Atrezja pęcherzyków jajnikowych. Narządy szczątkowe układu płciowego żeńskiego.

Histofizjologia układu oddechowego. Budowa nabłonka węchowego; hipotezy dotyczące odczuwania zapachów. Ultrastruktura komórek nabłonka oddechowego. Zagadnienie czynnika powierzchniowego (skład i rola). Rozwój układu oddechowego.

Histofizjologia gruczołów wydzielania wewnętrznego. Aspekt kliniczny. Podwzgórze; budowa i czynność jąder: przykomorowego i nadwzrokowego. Wybrane zagadnienia dotyczące przysadki mózgowej, nadnerczy, tarczycy, szyszynki. Niektóre postacie chorób gruczołów dokrewnych związane z nadczynnością bądź niedoczynnością.

Cytofizjologia elementów morfotycznych krwi. Histofizjologia narządów limfopoetycznych. Cytofizjologia elementów morfotycznych krwi. Składniki osocza. Budowa i czynność grudki chłonnej. Czynność i różnicowanie narządów limfopoetycznych.

Rozwój i histofizjologia narządów zmysłów. Fizykochemiczne uwarunkowania bodźca wzrokowego. Niektóre wady wzroku. Rozwój oka – zagadnienie indukcji tkankowej. Budowa histologiczna ucha środkowego i wewnętrznego. Rozwój ucha.

Podstawy embriologii ogólnej. Omówienie poszczególnych etapów rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka.

Organogeneza wybranych narządów i układów. Aspekt kliniczny. Rozwój prajelita i powstających z niego narządów. Niektóre wady rozwojowe: niedrożność przełyku, przetoka przełykowo-tchawicza, niedrożność pęcherzyka żółciowego, trzustka pierścieniowata, przepukliny wrodzone.

Teratologia. Przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne wad rozwojowych. Objawy wad wrodzonych. Rodzaje czynników teratogennych, ich podział. Wrażliwość na czynnik teratogenny zależna od stadium rozwoju genotypu i etapu metabolizmu. Unikanie czynników teratogennych.

Embriogeneza układu płciowego. Wady rozwojowe tego układu. Rozwój narządów płciowych: gonad i dróg płciowych. Wady rozwojowe układu płciowego męskiego i żeńskiego.

Metodologiczne wskazówki i uwagi związane z egzaminem praktycznym i teoretycznym z Cytofizjologii, Histologii i Embriologii. Omówienie zagadnień związanych z prawidłową diagnostyką preparatów histologicznych. Zasady punktacji egzaminu praktycznego i teoretycznego.

23. Efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje

Student po zakończeniu kursu histologii, embriologii i cytologii powinien: − potrafić korzystać z podstawowych technik histologicznych oraz przygotować

preparat parafinowy; − rozpoznać preparaty mikroskopowe oraz uzasadnić ich rozpoznanie; − znać ultrastrukturę komórki i umieć powiązać budowę wszystkich struktur

wewnątrzkomórkowych z ich czynnością; − umieć opisać strukturę histologiczną i czynność wszystkich tkanek

uwzględniając cytofizjologię komórek i istoty międzykomórkowej; − opisać budowę histologiczną i cytofizjologię wszystkich narządów i układów

wewnętrznych organizmu; − opisać rozwój zarodkowy i płodowy człowieka, budowę i powstawanie błon

płodowych, rozwój poszczególnych tkanek i narządów; − znać czynniki teratogenne, okres ich działania oraz wady rozwojowe, które

powodują.

24. Opis efektów kształcenia na poszczególnych zajęciach w grupach studenckich (10-12 osobowych)

Ćwiczenie: Ultrastruktura komórki. Cyto- i histochemia (3 godz.). Wiedza: student definiuje pojęcie komórki, wymienia wszystkie organelle komórkowe i opisuje ich budowę, określa czynność poszczególnych organelli, markery tych struktur; wymienia i opisuje typy reakcji histochemicznych, wymienia zespoły cytopatii mitochondrialnych, lizosomowe zaburzenia spichrzania, zaburzenia peroksysomowe. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać czynność poszczególnych organelli komórkowych z ich budową; potrafi określić zależności pomiędzy poszczególnymi organellami; potrafi dobrać odpowiednie metody w celu wykrycia poszczególnych struktur komórkowych np. kwasów nukleinowych oraz miejsc aktywności enzymów.

Ćwiczenie: Błony biologiczne. Cytoszkielet komórki i wtręty cytoplazmatyczne. Ultrastruktura swoistych struktur komórkowych (3 godz.). Wiedza: student opisuje budowę błony komórkowej i błon cytoplazmatycznych, liposomów naturalnych i sztucznych; omawia rodzaje transportu przez błonę; wymienia elementy cytoszkieletu, charakteryzuje połączenia międzykomórkowe; wymienia i charakteryzuje poszczególne twory dodatkowe na wolnej powierzchni komórki (glikokaliks, mikrokosmki, rąbek szczoteczkowy, stereocilia,

kinetocilia); omawia budowę i funkcję błony podstawnej; wymienia i opisuje typy połączeń na bocznych powierzchniach komórki. Umiejętności i kompetencje: student potrafi porównać budowę błony komórkowej z budową błon cytoplazmatycznych; określić różnice w przekazywaniu informacji w zależności od rodzaju i miejsca występowania połączenia międzykomórkowego; określić związek pomiędzy budową tworów dodatkowych a miejscem ich występowania; wykorzystać zdobyte informacje do interpretacji funkcji poszczególnych narządów.

Ćwiczenie: Histofizjologia tkanek łącznych właściwych (3 godz.). Wiedza: student definiuje pojęcie tkanki łącznej, wymienia rodzaje tkanek łącznych właściwych, opisuje ich morfologię, wymienia komponenty tkanek łącznych, charakteryzuje wszystkie rodzaje komórek i włókien występujących w tkankach łącznych właściwych; opisuje skład istoty podstawowej (glikozaminoglikany, proteoglikany), opisuje udział niektórych komórek w odpowiedzi immunologicznej. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać ze sobą budowę i czynność komórek tkanki łącznej właściwej, powiązać strukturę i czynność z miejscem występowania, określić związek pomiędzy antygenem a przeciwciałem.

Ćwiczenie: Tkanki łączne oporowe; tkanki chrzęstne i kostne. Histogeneza i mechanizmy kostnienia (3 godz.). Wiedza: student opisuje cytofizjologię komórek tkanki chrzęstnej i kostnej, wymienia rodzaje tkanek chrzęstnych i kostnych i podaje miejsce ich występowania; opisuje proces kostnienia na podłożu chrzęstnym i błoniastym oraz przebieg chondrogenezy; definiuje pojęcia chondronu i osteonu; opisuje proces odżywiania tkanek oporowych. Umiejętności i kompetencje: student potrafi wykazać podobieństwa i różnice pomiędzy tkankami łącznymi właściwymi a oporowymi dotyczące komórek, włókien oraz istoty podstawowej; potrafi określić rolę ochrzęstnej i okostnej w procesach regeneracyjno – naprawczych; potrafi powiązać informacje na temat budowy tkanek oporowych z rozwojem chorób układu kostnego i chrzęstnego; wykorzystywać wyuczone informacje do interpretacji zmian zachodzących w organizmie człowieka wraz z wiekiem.

Ćwiczenie: Układ oddechowy. Bariera krew – powietrze (3 godz.). Wiedza: student opisuje histofizjologię jamy nosowej, porównuje budowę krtani i

tchawicy, omawia drzewo oskrzelowo – oskrzelikowe, różnicuje poszczególne elementy układu oddechowego i omawia ich budowę; opisuje nabłonek dróg oddechowych, wskazuje miejsca jego występowania; omawia nabłonek węchowy; wyjaśnia pojęcie gronka płucnego; opisuje ultrastrukturę przegrody międzypęcherzykowej; wymienia elementy wchodzące w skład bariery krew – powietrze; opisuje rolę surfaktantu. Umiejętności i kompetencje: student potrafi rozróżnić trzy podstawowe rodzaje nabłonka występującego w układzie oddechowym, wiedzę wykorzystuje do powiązania budowy nabłonków z miejscem ich występowania i funkcją jaką pełnią; potrafi porównać segmenty i zraziki płucne; potrafi przedstawić hipotezę dotyczącą odbierania zapachów oraz klimatyzacji powietrza w jamie nosowej.

Ćwiczenie: Histofizjologia tkanek mięśniowych. Ultrastrukturalne i biochemiczne wykładniki sarkomeru (3 godz.). Wiedza: student definiuje pojęcie tkanki mięśniowej, klasyfikuje tkankę mięśniową morfologicznie, czynnościowo i histogenetycznie, wymienia rodzaje tkanek mięśniowych, nazywa komórki budujące poszczególne rodzaje tkanek mięśniowych; opisuje ultrastrukturę mięśnia poprzecznie prążkowanego serca i szkieletowego, wymienia elementy wchodzące w skład sarkomeru; opisuje budowę molekularną miofilamentu aktynowego i miozynowego. Umiejętności i kompetencje: student potrafi rozróżnić mechanizm skurczu ślizgowego mięśnia poprzecznie prążkowanego i mechanizm skurczu mięśnia gładkiego; porównać pod względem ultrastruktury wszystkie rodzaje komórek mięśniowych, powiązać to z ich miejscem występowania; potrafi wyjaśnić budowę mięśnia sercowego w powiązaniu z jego funkcją; potrafi przewidzieć skutki chorobowe oraz wykorzystać zdobytą wiedzę do przewidzenia możliwości regeneracji mięśnia.

Ćwiczenie: Histofizjologia tkanki nabłonkowej. Repetytorium (pisemne) materiału z tematów 1-6 (3 godz.). Wiedza: student charakteryzuje komórkę nabłonkową, definiuje pojęcie tkanki nabłonkowej, klasyfikuje rodzaje nabłonków, opisuje je pod kątem budowy, funkcji i pochodzenia; wymienia typy wydzielania i opisuje je, charakteryzuje rodzaje wydzielin, opisuje komórki mioepitelialne. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać strukturę i rodzaj tkanki nabłonkowej z miejscem jej występowania oraz z funkcją, jaką pełni.

Ćwiczenie: Przewód pokarmowy cz. I. Histofizjologia przełyku, żołądka i jelita cienkiego (3 godz.). Wiedza: student definiuje pojęcie układu pokarmowego, wymienia elementy wchodzące w skład układu pokarmowego, opisuje budowę każdego odcinka układu, wymienia elementy zwiększające powierzchnię wchłaniania i określa, jaki mają udział w tej czynności; wyjaśnia pojęcie błony śluzowej w przewodzie pokarmowym oraz wymienia enzymy trawienne występujące w poszczególnych częściach przewodu pokarmowego wraz z miejscem ich wytwarzania. Umiejętności i kompetencje: student potrafi wskazać różnice w budowie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego i określić ich rolę w trawieniu i wchłanianiu.

Ćwiczenie: Przewód pokarmowy cz. II. Histofizjologia jelita grubego i wyrostka robaczkowego. Histo- i cytofizjologia wątroby i egzotrzustki (3 godz.). Wiedza: student opisuje histofizjologię i diagnostykę różnicową jelita grubego i wyrostka robaczkowego, charakteryzuje czynność i budowę fałdów błony śluzowej jelita grubego, opisuje rolę komórek kubkowych w jelicie grubym, różnicuje takie elementy jak gronko wątrobowe, zrazik klasyczny i zrazik aortalny; opisuje triadę wątrobową; wymienia źródła i drogi odnowy wątroby, opisuje budowę i czynność glikogenotwórczą i glikogenolityczną hepatocytów; opisuje budowę egzotrzustki i charakteryzuje jej zewnątrzwydzielniczą funkcję. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać budowę i czynność wątroby z jej regeneracją; porównać funkcje wątroby (zewnątrz- i wewnątrz-wydzielniczą, magazynującą i detoksykacyjną) i scharakteryzować zależności zachodzące pomiędzy nimi; zróżnicować poszczególne odcinki układu pokarmowego i porównać je pod względem budowy i funkcji, potrafi powiązać czynność wszystkich elementów układu pokarmowego ze sobą.

Ćwiczenie: Układ moczowy. Nefron jako jednostka wydzielnicza układu moczowego (3 godz.). Wiedza: student opisuje budowę miąższu nerki, charakteryzuje histofizjologię ciałka nerkowego, wymienia i opisuje poszczególne odcinki kanalikowe nefronu; różnicuje śródnerkowe drogi wyprowadzające mocz; opisuje składniki cyto- i histologiczne aparatu przykłębuszkowego; charakteryzuje budowę pęcherza moczowego i moczowodu. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać fizjologię układu moczowego z jego budową, przewidzieć wpływ wypełnienia pęcherza moczowego na zmiany zachodzące w jego budowie.

Ćwiczenie: Układ płciowy męski. Spermatogeneza (3 godz.). Wiedza: student opisuje budowę jądra, charakteryzuje jego czynność wewnątrz- i zewnątrzwydzielniczą; definiuje pojęcie spermatogenezy i opisuje przebieg tego procesu; opisuje ultrastrukturę i czynność komórek podporowych i śródmiąższowych jądra; charakteryzuje nabłonek plemnikotwórczy, omawia histofizjologię najądrza; charakteryzuje budowę nasieniowodu, gruczołu krokowego, gruczołów dodatkowych i prącia. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać skład nabłonka plemnikotwórczego z procesem spermatogenezy; wykorzystuje wiedzę w celu odróżnienia struktur wchodzących w skład układu płciowego męskiego od struktur podobnych należących do wcześniej poznanych układów (nasieniowód - moczowód); potrafi określić wpływ hormonów gonado-tropowych na czynność jądra.

Ćwiczenie: Układ płciowy żeński. Oogeneza (3 godz.). Wiedza: student opisuje cytofizjologię części korowej i rdzennej jajnika; charakteryzuje budowę i funkcję jajowodu, opisuje histofizjologię macicy; omawia cytofizjologię nabłonka pochwy; opisuje histofizjologię ciałek żółtych; omawia proces atrezji pęcherzyków jajnikowych; opisuje budowę i funkcję gruczołu śródmiąższowego jajnika, wymienia narządy szczątkowe jajnika; omawia proces oogenezy. Umiejętności i kompetencje: student potrafi powiązać budowę i funkcję poszczególnych stadiów rozwojowych pęcherzyków jajnikowych z procesem oogenezy; potrafi określić powiązania pomiędzy atrezją pęcherzyków a gruczołem śródmiąższowym jajnika; potrafi wyjaśnić mechanizm owulacji i neurohormonalną regulację cyklu menstruacyjnego; wykorzystuje wiedzę w celu interpretacji mikroskopowych rozmazów pochwowych.

Ćwiczenie: Repetytorium teoretyczne (pisemne) i praktyczne materiału z tematów 7 – 12 (3 godz.).

Ćwiczenie: Krew i podstawy hemopoezy (3 godz.). Wiedza: student opisuje ultrastrukturę poszczególnych elementów morfotycznych krwi, charakteryzuje ich morfologię i czynność, omawia cytochemię elementów morfotycznych, wymienia rodzaje limfocytów; definiuje pojęcia anizocytoza, poikilocytoza, retikulocytoza; wyjaśnia pojęcie hemopoezy; wymienia składniki osocza, podaje wzór odsetkowy krwinek białych; definiuje pojęcie skali Arnetha.

Umiejętności i kompetencje: student potrafi określić udział krwinek białych w odpowiedzi immunologicznej, wykorzystać zdobyte informacje do interpretacji udziału limfocytów w odpowiedzi komórkowej i humoralnej; potrafi na podstawie przedstawionej morfologii krwi określić czy jest to wynik prawidłowy czy nie, w przypadku wyniku nieprawidłowego, dzięki zdobytej wiedzy potrafi przewidzieć przyczyny takiego stanu i przypuszczać jaka może być to jednostka chorobowa.

Ćwiczenie: Układ krwionośny (3 godz.). Wiedza: student opisuje morfologię i czynność makrofagów, opisuje ultrastrukturę pericytów; omawia budowę tętnicy; charakteryzuje histofizjologię żyły; definiuje pojęcie śródbłonka; opisuje budowę naczyń włosowatych; opisuje układ siateczkowo-sródbłonkowy; omawia czynność receptorów nerwowych i humoralnych w motoryce naczyń. Umiejętności i kompetencje: student potrafi wykazać histologiczne uwarunkowania czynności naczyń krwionośnych; potrafi określić udział anastomoz tętniczo-żylnych i tętniczo-tętniczych w regulacji krążenia; zgodnie ze zdobytą wiedzą potrafi przewidzieć zmiany zachodzące w naczyniach z wiekiem w procesie starzenia się organizmu.

Ćwiczenie: Układ limfatyczny (3 godz.). Wiedza: student opisuje budowę i czynność grudki chłonnej, opisuje budowę i funkcję węzła chłonnego; omawia histofizjologię miazgi białej i czerwonej śledziony; omawia budowę i funkcję grasicy, opisuje proces inwolucji tego narządu; opisuje udział limfocytów T i B w procesie powstawania odpowiedzi humoralnej i komórkowej. Umiejetności i kompetencje: student potrafi zróżnicować budowę i funkcję narządów limfopoetycznych; potrafi określić podobieństwa i różnice w budowie naczyń tętniczych, żylnych i chłonnych; potrafi określić udział śledziony w przemianach hemoglobiny; potrafi wyjaśnić rolę grasicy jako gruczołu dokrewnego; potrafi przewidzieć interakcje międzykomórkowe w procesie immunogenezy.

Ćwiczenie: Gruczoły dokrewne. Mechanizmy regulacyjne homeostazy (3 godz.). Wiedza: student opisuje histofizjologię przysadki; wymienia warstwy kory nadnerczy, opisuje ich budowę i funkcję; omawia budowę i funkcję tarczycy,

charakteryzuje histofizjologię przytarczyc; opisuje budowę i funkcję szyszynki; omawia histofizjologię endotrzustki; opisuje osie regulacyjne (kora mózgowa-podwzgórze-przysadka-nadnercze-przysadka-podwzgórze, oraz podwzgórze-przysadka-tarczyca-przysadka-podwzgórze), charakteryzuje morfologiczne wykładniki biosyntezy i sekrecji hormonów. Umiejętności i kompetencje: student potrafi określić powiązania pomiędzy endo- i egzotrzustką; potrafi porównać sprzężenie zwrotne dodatnie i ujemne; na podstawie zdobytej wiedzy wyjaśnia morfologiczne wykładniki syntezy i sekrecji hormonów; potrafi zdiagnozować niektóre rodzaje chorób związanych z niedoczynnością bądź nadczynnością gruczołów dokrewnych; potrafi wyjaśnić mechanizm kościotworzenia i kościogubienia pod wpływem kalcytoniny produkowanej przez komórki C tarczycy.

Ćwiczenie: Skóra i jej wytwory (3 godz.). Wiedza: student opisuje budowę skóry nieowłosionej; omawia histofizjologię skóry owłosionej; opisuje budowę naskórka z uwzględnieniem miejsca występowania; charakteryzuje najważniejsze czynności skóry (ochronne, obronne, regulacji temperatury, recepcyjno-zmysłowe, wydzielniczo-wydalnicze); definiuje pojęcie bariery naskórkowej, omawia budowę i rolę gruczołów potowych i łojowych, omawia unerwienie skóry; opisuje budowę i czynność przydatków skóry (włosów i paznokci). Umiejętności i kompetencje: student potrafi wyjaśnić proces rogowacenia i określić możliwe zaburzenia tego procesu; potrafi określić pochodzenie i czynność melanocytów.

Ćwiczenie: Jama ustna i narządy z nią związane (3 godz.). Wiedza: student opisuje rodzaje nabłonków w jamie ustnej; omawia histofizjologię ślinianek, charakteryzuje budowę i czynność ślinianek; omawia histofizjologię języka, opisuje wszystkie rodzaje brodawek językowych, omawia ultrastrukturę kubka smakowego; opisuje histogenetyczne uwarunkowania budowy poszczególnych elementów zęba (szkliwo, cement, zębina, miazga), charakteryzuje rozwój zębów, ich wyrzynanie i wymianę. Umiejętności i kompetencje: student potrafi zróżnicować obszary jamy ustnej (wyściełający, żujący, specjalny); potrafi powiązać rodzaje nabłonków oraz ich rozmieszczenie w jamie ustnej z funkcją jaką pełnią; potrafi wykazać udział ślinianek i małych gruczołów ślinowych w wytwarzaniu śliny; potrafi przewidzieć zmiany zachodzące z wiekiem w gruczołach ślinowych.

Ćwiczenie: Narządy zmysłów (3 godz.). Wiedza: student opisuje histofizjologię oka, wymienia i różnicuje warstwy rogówki, opisuje budowę poszczególnych warstw siatkówki; omawia neurohormonalną drogę wzrokową; wymienia niektóre wady wzroku, opisuje narządy dodatkowe oka; opisuje histofizjologię słyszenia, równowagi i smaku; omawia budowę histologiczną ucha zewnętrznego i środkowego, charakteryzuje budowę i funkcję ucha wewnętrznego; omawia narząd recepcyjny słuchu i równowagi. Umiejętności i kompetencje: student potrafi opisać histofizjologię widzenia, słyszenia, równowagi i smaku.

Ćwiczenie: Histofizjologia tkanki nerwowej i układu nerwowego (3 godz.). Wiedza: student opisuje cytofizjologię i ultrastrukturę neuronu, wymienia rodzaje komórek nerwowych i omawia ich budowę i funkcję; wymienia rodzaje komórek glejowych i opisuje ich czynność, omawia budowę i czynność synaps; wymienia neuromediatory chemiczne; opisuje histofizjologię kory móżdżku; omawia budowę i funkcje kory mózgu, wymienia zwoje nerwowe, charakteryzuje ich budowę; omawia budowę histologiczną pnia nerwowego; definiuje pojęcie bariery krew-mózg; opisuje ultrastrukturę połączenia mięśniowo-nerwowego. Umiejętności i kompetencje: student potrafi wyjaśnić mechanizm powstawania i rozprzestrzeniania się impulsu nerwowego; potrafi określić mechanizm powstawania osłonki mielinowej i osłonki Schwanna; potrafi wykazać zależność pomiędzy budową komórki nerwowej a możliwością jej regeneracji.

Ćwiczenie: Repetytorium teoretyczne (pisemne) i praktyczne materiału z tematów 14 – 21 (3 godz.). Ćwiczenie: Cytofizjologia jądra komórkowego. Podziały komórkowe. Biosynteza białka (3 godz.). Wiedza: student opisuje ultrastrukturę jądra komórkowego, charakteryzuje otoczkę jądrową, wymienia i opisuje rodzaje chromatyny; definiuje pojecie nukleosomu; wyjaśnia pojęcia interchromatyny i perychromatyny; omawia receptory jądrowe; definiuje pojęcia piknoza, karioliza, karioreksis; omawia ultrastrukturę i funkcje jąderka; opisuje podziały komórkowe (mitoza, mejoza), wyjaśnia proces interfazy; wymienia białka regulujące cykl komórkowy; omawia budowę chromosomów mitotycznych; różnicuje pojęcia apoptoza i nekroza. Umiejętności i kompetencje: student potrafi wyjaśnić udział rybosomów i szorstkiej siateczki śródplazmatycznej w biosyntezie białka, na podstawie zdobytej wiedzy potrafi porównać procesy oogenezy i spermatogenezy z przebiegiem procesu mejozy.

Ćwiczenie: Techniki histologiczne. Różne formy komórek (3 godz.). Wiedza: student wymienia rodzaje preparatów mikroskopowych; definiuje pojęcie metachromazji; omawia przebieg barwienia barwnikami kwaśnymi i zasadowymi, opisuje proces barwienia przyżyciowego; charakteryzuje barwienie związkami metali; opisuje chemiczne podstawy procesu utrwalania oraz metody utrwalania, wymienia rodzaje utrwalaczy; klasyfikuje komórki na podstawie ich funkcji; wymienia rodzaje mikroskopów; definiuje pojęcia: apertura numeryczna, zdolność rozdzielcza, artefakt. Umiejętności i kompetencje: Umiejętności praktyczne: student potrafi samodzielnie wykonać barwienie skrawków parafinowych hematoksyliną i eozyną, potrafi wykonać preparat histologiczny. Umiejętności kognitywne: student potrafi dostosować rodzaj mikroskopu potrzebny do wykonania konkretnego doświadczenia, potrafi dobrać odpowiedni utrwalacz i przeprowadzić proces barwienia od momentu pobrania materiału, poprzez zatapianie w parafinie, przygotowanie skrawka parafinowego, przeprowadzenia barwienia i przygotowania preparatu.

Ćwiczenie: Embriologia ogólna cz. I (3 godz.). Wiedza: student opisuje podstawowe stadia rozwoju zarodka, omawia proces bruzdkowania; definiuje pojęcia zaplemnienia, zapłodnienia, kapacytacji oraz reakcji akrosomowej; opisuje budowę histologiczną pępowiny; charakteryzuje powstawanie dwu- i trójblaszkowej tarczki zarodkowej, definiuje pojęcie listka zarodkowego, omawia różnicowanie się i pochodzenie listków zarodkowych, określa ich umiejscowienie w obszarach zarodkowych; opisuje różnicowanie się struktur ektodermalnych, omawia podział na część epiblastyczną i neuroektodermę. Umiejętności i kompetencje: student potrafi zdefiniować mezenchymę jako pierwotną tkankę łączną, potrafi wykazać związek pomiędzy powstawaniem poszczególnych tkanek a różnicowaniem się ektodermy, endodermy, mezodermy i mezenchymy.

Ćwiczenie: Embriologia ogólna cz. II (3 godz.). Wiedza: student omawia stadia rozwoju płodowego; opisuje budowę błon płodowych, omawia ich pochodzenie i różnicowanie się; wyjaśnia pojęcie worka płodowego; opisuje proces powstawania łożyska, omawia budowę części płodowej i matczynej, charakteryzuje rolę łożyska, definiuje pojęcia

indukcji pierwotnej i wtórnej, omawia teratologię. Umiejętności i kompetencje: student na podstawie zdobytej wiedzy potrafi opisać wady rozwojowe mogące powstać na każdym etapie rozwoju płodowego, potrafi wskazać przyczyny powstania takich wad.

Ćwiczenie: Embriologia szczegółowa cz. I (3 godz.). Wiedza: student opisuje organogenezę i histogenezę gruczołów dokrewnych, omawia organogenezę i histogenezę układu krążenia, charakteryzuje różnicowanie się cewy pokarmowej, opisuje rozwój wątroby i trzustki. Umiejętności i kompetencje: student potrafi wykazać wpływ czynników teratogennych na rozwój gruczołów dokrewnych, układu krążenia, cewy pokarmowej, wątroby oraz trzustki, potrafi przewidzieć powstanie wad rozwojowych poszczególnych układów pod wpływem czynników zewnętrznych.

Ćwiczenie: Embriologia szczegółowa cz. II (3 godz.). Wiedza: student opisuje rozwój nerki ostatecznej, omawia rozwój dróg wyprowadzających mocz; wymienia niektóre wady rozwojowe nerek, charakteryzuje rozwój gonady pierwotnej, jajnika, jądra i dróg płciowych; omawia stadia rozwoju układu oddechowego. Umiejętności i kompetencje: student potrafi określić moment rozwoju, w którym przedwcześnie urodzony jest zdolny do samodzielnego życia, potrafi przewidzieć powstanie wad rozwojowych układu moczowego, płciowego i oddechowego pod wpływem czynników teratogennych.

Ćwiczenie: Repetytorium teoretyczne (pisemne) materiału z tematów 23 – 28 (3 godz.).

Ćwiczenie: Repetytorium obrazów mikroskopowych przed egzaminem praktycznym (3 godz.). Wiedza: student omawia budowę wszystkich dotychczas poznanych preparatów histologicznych. Umiejętności i kompetencje: student potrafi rozpoznać preparaty wszystkich poznanych i omawianych wcześniej komórek, tkanek i narządów, potrafi porównać ze sobą i odróżnić podobne preparaty, dzięki zdobytej wiedzy potrafi dokładnie określić prawidłową budowę narządów dzięki czemu w przyszłości łatwiej będzie mógł rozpoznać struktury nieprawidłowe.

25. Zajęcia integrujące wiedzę z anatomii i histologii

Tydzień 5: Układ oddechowy

Zagadnienia omawiane na zajęciach z histologii (ćwiczenie 5) Układ oddechowy. Bariera krew – powietrze. Histofizjologia jamy nosowej, krtani i tchawicy. Drzewo oskrzelowo – oskrzelikowe; diagnostyka różnicowa, czynność. Nabłonek dróg oddechowych a nabłonek oddechowy. Segmenty a zraziki płucne, pojęcie gronka płucnego. Ultrastruktura przegród międzypęcherzy-kowych. Pojęcie bariery krew-powietrze.

Zagadnienia omawiane na zajęciach z anatomii (ćwiczenie 2 z bloku tematycznego klatka piersiowa): Przepona, mięśnie międzyżebrowe, tętnice i żyły ścian klatki piersiowej. Tchawica i drzewo oskrzelowe. Jama klatki piersiowej, podział. Płuca i ich rola, opłucna, drzewo oskrzelowe, unaczynienie czynnościowe i odżywcze płuc, unerwienie płuca, jama opłucnej, zawartość, unaczynienie i unerwienie.

Uzyskane umiejętności i kompetencje wynikające z integracji przedmiotów: Student potrafi połączyć wiedzę z zakresu budowy anatomicznej dróg oddechowych i płuc z ich strukturą mikroskopową i submikroskopową. Wspólna ewaluacja wiedzy i umiejętności: TAK Forma ewaluacji: kolokwium po zakończonym cyklu ćwiczeń z połączonych przedmiotów anatomii i histologii

Tydzień 8 i 9: Układ pokarmowy

Zagadnienia omawiane na zajęciach z histologii (ćwiczenie 8 i 9) Histofizjologia przełyku, żołądka, jelita cienkiego jelita grubego i wyrostka robaczkowego. Histo- i cytofizjologia wątroby i egzotrzustki. Rola poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego w trawieniu i wchłanianiu. Histofizjologiczne (z uwzględnieniem budowy submikroskopowej) przystosowanie przewodu pokarmowego do procesów trawienia i wchłaniania substancji pokarmowych. Diagnostyka różnicowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego.

Zagadnienia omawiane na zajęciach z anatomii (ćwiczenia 3 i 4 z bloku tematycznego brzuch z miednicą): Budowa narządów, unaczynienie, unerwienie, czynność. Część brzuszna aorty, żyła główna dolna, żyła wrotna, żyły lędźwiowe wstępujące, żyła nieparzysta i nieparzysta krótka. Żołądek, jelito cienkie. Zachyłki otrzewnej i ich znaczenie. Drogi dojścia do torby sieciowej. Trzustka, śledziona. Punkty Mc Burney’a i Lanza. Znaczenie zespoleń między żyłami głównymi i żyłą wrotną.

Uzyskane umiejętności i kompetencje wynikające z integracji przedmiotów: Student uzyskuje dane makro- jak i mikroskopowe oraz histofizjologiczne w odniesieniu do narządów układu trawiennego – w tym przewodu pokarmowego oraz gruczołów, których czynność związana jest bezpośrednio z procesami trawienia i wchłaniania. Student rozumie przyczyny występowania zaburzeń czynności tych narządów, a także potrafi wymienić objawy towarzyszące tym zaburzeniom. Wspólna ewaluacja wiedzy i umiejętności: TAK Forma ewaluacji: kolokwium po zakończonym cyklu ćwiczeń z połączonych przedmiotów anatomii i histologii.

Tydzień 10: Układ moczowy

Zagadnienia omawiane na zajęciach z histologii (ćwiczenie 10) Układ moczowy. Nefron jako jednostka wydzielnicza układu moczowego. Budowa histologiczna miąższu nerki. Histofizjologia ciałka nerkowego i poszczególnych odcinków kanalikowych nefronu. Śródnerkowe drogi wyprowadzające mocz. Aparat przykłębuszkowy – składniki cytologiczne i histologiczne, czynność. Budowa histologiczna pozanerkowych dróg wyprowadzających mocz.

Zagadnienia omawiane na zajęciach z anatomii (ćwiczenie 6 z bloku tematycznego brzuch z miednicą): Nerki, budowa makroskopowa, holotopia, syntopia i skeletotopia, czynność, unaczynienie (sieć dziwna). Moczowody, gruczoły nadnerczowe i ich rola. Pęcherz moczowy.

Uzyskane umiejętności i kompetencje wynikające z integracji przedmiotów: Student potrafi połączyć wiedzę z zakresu budowy anatomicznej nerki, moczowodu oraz pęcherza moczowego z ich strukturą mikroskopową i submikroskopową. Wspólna ewaluacja wiedzy i umiejętności: TAK Forma ewaluacji: kolokwium po zakończonym cyklu ćwiczeń z połączonych przedmiotów anatomii i histologii.

Tydzień 11-12: Układ płciowy żeński i męski

Zagadnienia omawiane na zajęciach z histologii (ćwiczenie 11 i 12) Układ płciowy męski. Spermatogeneza. Jądro jako gruczoł zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczy. Nabłonek plemnikotwórczy a spermatogeneza. Ultrastruktura i czynność komórek podporowych oraz komórek śródmiąższowych

jądra. Histofizjologia najądrza, nasieniowodu i gruczołu krokowego. Wpływ hormonów gonadotropowych na czynność jądra. Układ płciowy żeński. Oogeneza. Histofizjologia części korowej i rdzennej jajnika. Poszczególne stadia rozwojowe pęcherzyków jajnikowych a oogeneza. Histofizjologia ciałek żółtych. Atrezja pęcherzyków a gruczoł śródmiąższowy jajnika. Mechanizm owulacji. Histofizjologia jajowodu i macicy. Neurohormonalna regulacja cyklu menstruacyjnego. Cytofizjologia nabłonka pochwy oraz podstawy oceny mikroskopowej rozmazów pochwowych.

Zagadnienia omawiane na zajęciach z anatomii (ćwiczenia 7 i 8 z bloku tematycznego brzuch z miednicą): Miednica – kości, połączenia, wymiary i płaszczyzny miednicy, naczynia, nerwy. Mięśnie dna miednicy, przepona miednicy i przepona moczowo-płciowa. Krocze, powięzie krocza. Narządy płciowe męskie zewnętrzne i wewnętrzne. Naczynia, nerwy. Cewka moczowa męska. Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne i wewnętrzne. Naczynia, nerwy. Cewka moczowa żeńska. Krążenie płodowe. Układ chłonny w obrębie jamy brzusznej i miednicy. Obwodowa część układu autonomicznego w jamie brzusznej i miednicy, unerwienie współczulne i przywspółczulne narządów; nerwy trzewne miedniczne.

Uzyskane umiejętności i kompetencje wynikające z integracji przedmiotów: Student potrafi połączyć wiedzę z zakresu budowy anatomicznej narządów płciowych męskich i żeńskich z ich strukturą mikroskopową i submikroskopową. Wspólna ewaluacja wiedzy i umiejętności: TAK Forma ewaluacji: kolokwium po zakończonym cyklu ćwiczeń z połączonych przedmiotów anatomii i histologii.

Tydzień 20: Narządy zmysłów

Zagadnienia omawiane na zajęciach z histologii (ćwiczenie 20) Oko – budowa i czynność w aspekcie histofizjologicznym. Neuronalna droga wzrokowa; niektóre wady wzroku. Budowa histologiczna ucha zewnętrznego i środkowego. Histofizjologia ucha wewnętrznego ze szczególnym uwzględnieniem narządu recepcyjnego słuchu i równowagi.

Zagadnienia omawiane na zajęciach z anatomii (ćwiczenia 9 i 10 z bloku tematycznego głowa i szyja): Oko: gałka oczna budowa szczegółowa makroskopowa. Narządy dodatkowe, II nerw czaszkowy. Ucho, szczegółowa budowa i czynność poszczególnych struktur w obrębie ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego; VIII nerw czaszkowy.

Uzyskane umiejętności i kompetencje wynikające z integracji przedmiotów: Student zna budowę makro- i mikroanatomiczną oka i ucha; jest zorientowany w liczbie i lokalizacji neuronów tworzących drogi nerwowe przewodzące impulsacje do korowych ośrodków wzroku, słuchu i równowagi; na tej podstawie rozumie mechanizmy prowadzące do powstawania wad wzroku, słuchu i zaburzeń równowagi. Wie, jaka jest droga światła przechodzącego kolejno przez struktury gałki ocznej w kierunku siatkówki; potrafi opisać drogę przewodnictwa powietrznego i kostnego dla narządu słuchu. Student rozumie i potrafi wyjaśnić przyczyny powstawania jaskry i zaćmy; rozumie pojęcie głuchoty przewodowej i odbiorczej. Wspólna ewaluacja wiedzy i umiejętności: TAK Forma ewaluacji: kolokwium po zakończonym cyklu ćwiczeń z połączonych przedmiotów anatomii i histologii.

Tydzień 21: Układ nerwowy

Zagadnienia omawiane na zajęciach z histologii (ćwiczenie 21) Histofizjologia tkanki nerwowej i układu nerwowego. Cytofizjologia neuronu. Rodzaje komórek nerwowych. Mechanizm powstawania i rozprzestrzeniania się impulsu nerwowego. Rodzaje i czynność komórek glejowych. Budowa i czynność synaps; neuromediatory chemiczne. Histofizjologia kory móżdżku i mózgu. Budowa histologiczna zwojów i pnia nerwowego. Bariera krew-mózg.

Zagadnienia omawiane na zajęciach z anatomii. (ćwiczenie 1 z bloku tematycznego mózgowie i rdzeń kręgowy): Podstawowe pojęcia i definicje dotyczące układu nerwowego. Podziały układu nerwowego; kresomózgowie parzyste; zakręty i bruzdy; ośrodki korowe; jądra podstawne.

Uzyskane umiejętności i kompetencje wynikające z integracji przedmiotów: Student wie i potrafi zlokalizować poszczególne struktury układu nerwowego ośrodkowego i obwodowego. Zna etapy rozwoju ośrodkowego układu nerwowego człowieka – budowę i czynność neuronów oraz komórek glejowych. Potrafi wskazać położenie poszczególnych ośrodków korowych i podkorowych, rozumie, jakiego rodzaju objawy towarzyszą ich uszkodzeniu; zna budowę i funkcje jader podstawnych kresomózgowia; wie, jakiego rodzaju neuromediatory występują w organizmie człowieka; rozumie proces depolaryzacji błon komórkowych w synapsach nerwowych i konsekwencje zaburzeń, jakie w tym procesie mogą mieć miejsce. Wspólna ewaluacja wiedzy i umiejętności: TAK

Forma ewaluacji: kolokwium po zakończonym cyklu ćwiczeń z połączonych przedmiotów anatomii i histologii.

26. Kontynuacja przedmiotu przewidziana na zajęciach z:

patomorfologii, biochemii, fizjologii, patofizjologii oraz przedmiotach klinicznych

27. Zalecane kursy fakultatywne i zajęcia uzupełniające

28. Informacje dodatkowe dostępne są pod adresem

http://www.umed.lodz.pl/zchie/