Elementy herbu

Pochodzenie herbów Polskich

Menu

Bibliografia

KlejnotKorona rangowaHełm heraldyczny

Tarcza herbowaGodłoBarwa

Labry lub Trzymacze heraldyczne lub Płaszcz heraldyczny

Dewiza heraldyczna

Order herbowyherb Abdank

Menu

Klejnot jest heraldycznym ujęciem ozdób, jakie umieszczano w średniowieczu na zamkniętych hełmach rycerskich: rogów, skrzydeł, piór pawich i strusich itd. Heraldyczną formę klejnotu ozdoby owe przyjęły w początkach XIII wieku

herb Gozdawa

Elementy Herbu

•Klejnot tautologiczny•Dawne godło•Klejnot uzupełniający •Klejnot ozdobny

Klejnot jest tożsamy z godłem heraldycznym i umieszczony na hełmie za pośrednictwem korony rangowej, przepaski lub czasem bezpośrednio. Ta pierwotna forma klejnotu z czasem ulegała wzbogaceniu lub przekształceniu: klejnot umieszczano między orlimi skrzydłami, bawolimi rogami i innymi tego typu motywami. Klejnoty mogły być także „wolno zawieszone”, czyli umocowane nie na hełmie lecz na pęku piór. W heraldyce angielskiej tego typu klejnoty uznawane były za niepoprawne.

Elementy Herbu

Klejnot

herby Abdank

Heraldyka była częścią życia codziennego rycerstwa i szlachty, a więc zmieniała się wraz z nim, ulegała wpływom nowych idei i prądów kulturowych. Najbardziej podatne na zmiany były oczywiście cechy formalne herbu, aczkolwiek podlegać mogły im również istotne elementy herbu, np. godła. Ślady tych przemian obserwować możemy w niektórych klejnotach: klejnot całkowicie odmienny od godła jest w wielu przypadkach starym godłem, zastąpionym w tarczy przez nowy znak. Zmiana ta była najczęściej uszlachetnieniem herbu, nowe godło nadawano za zasługi bardziej chwalebne i wyżej oceniane niż dokonania będące przyczyną nadania godła pierwotnego.

Elementy Herbu

Klejnot

herb Pobóg

Klejnot odmienny od godła heraldycznego, lecz związany z kontekstem fabularnym herbu: legendą heraldyczną lub rodową, zawołaniem. Był on plastyczną realizacją wątków legendy lub wyjaśnieniem znaczenia zawołania.

Elementy Herbu

Klejnotherb Godzięba

Nie zawiera elementów symbolicznych, ograniczony jest do pęku piór strusich lub pawich. Tworzy go 3-5 piór o barwie białej lub w barwach herbowych Ten ostatni typ klejnotu stał się szczególnie popularny w polskiej heraldyce wskutek oszczędności czy lenistwa drukarzy pierwszych wydań herbarzy Bartosza Paprockiego i Kacpra Niesieckiego. Dla ułatwienia sobie pracy stosowali te same klocki drzeworytnicze z wyobrażeniami uniwersalnych klejnotów do różnych herbów. Najczęściej były to właśnie owe ptasie pióra. Powielenie tego błędu w owych najpopularniejszych polskich herbarzach przyczyniło się do zapomnienia dawnych oryginalnych cymerów. Prace nad odtworzeniem ich pierwotnego wyglądu podjął wybitny polski heraldyk dr Adam Heymowski. Odtworzone przez niego oryginalne klejnoty polskich herbów

zaskakują bogactwem form i fantazją.

Elementy Herbu

Klejnot

herb Alabanda

W Polsce korona była jedynie upiększeniem herbu. Kształt i liczba pałek w koronie do czasów rozpowszechnienia się obcych tytułów nie oznaczała rangi posiadacza jak to było na Zachodzie Europy (np. 7 pałek - baronowska, 9 pałek - hrabiowska, mitra -  książęca, itp.).

brytyjska korona królewska

belgijska i holenderska korona księcia

kapelusz elektorski francuska korona księcia krwi królewskiej korona landgrafa

Dawny kapelusz angielskiego księcia

biret barona cesarstwa

polska korona szlachecka

Elementy Herbu

Hełm

Hełm również zmieniał kształt z czasem i w Europie Zachodniej podkreślał tytuł.

Umieszczany jest nad tarczą, na jednym z górnych rogów tarczy pochylonej, lub nad górną krawędzią pionowej. Taka kompozycja miała prawdopodobnie obrazować syntetyczną sylwetkę atakującego rycerza.

giermek bastard

(z nieprawego łoża)

nobilitowanyhrabiaksiążę krwi

Książę krwi królewskiej

polski hełm heraldyczny

Elementy Herbu

              

  

XVII w.

            

  

XVII w.

            

  

XVIII w.

            

  

XVIII w.

Tarcza jest jedną z głównych części herbu. Z latami zmieniał się jej kształt. Początkowo odzwierciedlała rzeczywistość, czyli była podobna do używanych i noszonych tarcz. Z czasem stanowiła wymysł i powstawała z natchnienia różnej maści artystów.

Polskie tarcze herbowe

francuskaśredniowieczna

niemiecka

szwajcarska

włoska

Elementy Herbu

Elementy Herbu

Godło w heraldyce jest zasadniczym elementem graficznym obecnym na tarczy herbu. Wywodzi się historycznie z dawnych

znaków rodowych, terytorialnych lub znaków bojowych wodzów, choć kwestia ta wzbudziła w historiografii wiele

odmiennych tez. Godło herbowe może mieć postać powstałych w wyniku podziału geometrycznego tarczy figur heraldycznych

(zaszczytnych lub uszczerbionych) lub postaci ludzkich, zwierząt, ciał niebieskich, potworów legendarnych, przedmiotów itp. (tzw. godła heraldyczne właściwe, tzw. mobilia herbowe).

Figury heraldyczneMobilia herboweHerby mówiąceFigury puste

Figura heraldyczna - wzór występujący na tarczy herbowej , powstały z podziału tarczy, zaliczne do szeroko pojętycz godeł heraldycznych.

Figury heraldyczne są tworzone przez przecięcie tarczy herbowej liniami, najczęściej prostymi, rzadziej łukowatymi, pod różnymi kątami i w różnych kierunkach. Przecinając tarczę herbową od krawędzi do krawędzi, najczęściej parami, tworzą obszar wypełniany innym kolorem (tynkturą) niż reszta tarczy. Powstały w ten sposób wzór nazywany jest figurą heraldyczną zaszczytną. Pochodną figur zaszcztnych są figury uszczerbione - które nie dochodzą do brzegów tarczy. Specyficzną odmianą figur heraldycznych są niektóre futra (łasicy, wiewiórki, popielicy) przedstawiane według starych reguł w sposób właściwy figurom.

Zaszczytna - krokiew Uszczerbiona - łękawicaElementy Herbu

Godło

(franc. Meuble héraldique) godła heraldyczne umieszczane na tarczy herbowej.

Stanowią liczną grupę godeł heraldycznych, czasem uważaną za jedyną i właściwą ich grupę. Jak wskazuje nazwa, obejmują wszelkie przedstawienia herbowe ruchome, w przeciwieństwie do figur heraldycznych które zgodnie z regułami mają określone miejsce na tarczy i nie mogą być dowolnie przemieszczane.

Mobilia herbowe można podzielić na kilka podstawowych grup:

•Przedmioty-wytwory rąk ludzkich•Postaci ludzi i zwierząt•Rośliny i elementy roślin•Przedmioty i zjawiska astronomiczne i meteorologiczne•Symbole geometryczne

Herb Rawicz

Elementy Herbu

Godło

Pole z przedmiotami, których nazwa ma związek z nazwiskiem właściciela (uchodzą za przejaw gorszego smaku)

Wąż – herb rodu WężykówElementy Herbu

Godło

Jednobarwne pole bez godeł

Herb CZERWNIAElementy Herbu

Godło

Barwy używane w heraldyce. W heraldyce od XII wieku stosowano cztery kolory: błękit, czerwień, zieleń, czerń - oraz dwa metale: złoto i srebro. Jako tynktury traktowano również futra: gronostaje i popielice.

Niewielka liczba barw wynikała z podstawowej, pierwotnej funkcji herbu. Rycerski znak identyfikacyjny musiał być dobrze czytelny w trudnych warunkach pola bitwy

•Srebro-biel: czystość, prawda, niewinność

•Błękit-lazur: czystość, lojalność, wierność

•Czerń: rozwaga, mądrość, stałość

•Czerwień: wspaniałomyślność, hart ducha, męstwo.

•Zieleń: miłość,

radość, obfitość;

•Złoto-żółty: wiara, stałość, mądrość, chwała

•Purpura-szkarłat: umiarkowanie

Elementy Herbu

Chusta otaczająca hełm i tarczę posiada kolor zewnętrzny barwy tarczy, natomiast jej spód - barwę godła.

pocz.XIVw. XV w. pocz. XVI w.

Elementy Herbu

Postacie ludzkie lub zwierzęta umieszczane po jednej lub - częściej - po obu stronach,

niekiedy za tarczą herbową, i podtrzymujące ją.

Trzymacze są udostojnieniem herbu, nie mogły być stosowane dowolnie i samowolnie lecz jedynie na mocy

specjalnego aktu nadania. W polskiej heraldyce użycie trzymaczy nie było ujęte

przepisami, stąd pojawiają się one dowolnie, jako ozdoba herbu.Elementy Herbu

Elementy Herbu

Oznaka godności w postaci płaszcza okrywającego tarczę herbową.

Stosowany od końca XVI w., wywodzi się od płaszczy koronacyjnych i płaszczy ceremonialnych używanych przez feudalnych dostojników i wyższe rycerstwo.

płaszcz książęcy w herbie ks.Sapiehów

Dewiza heraldyczna jest krótką, najczęściej łacińską sentencją - choć spotkać można i dewizy w językach narodowych - przekazującą ogólną mądrość, wyraźnie nawiązującą do ideologii rycerskiej i szlacheckiej.

Dewizy umieszczano zazwyczaj na wstęgach znajdujących się pod tarczą herbową, lub na postumencie trzymaczy. Jeśli w herbie występowały trzymacze bez postumentu, mogły one trzymać wstęgę z dewizą na przykład w szponach tylnych łap. Dewiza również stanowiła udostojnienie herbu, dlatego też rzadko spotykana jest w heraldyce polskiej przed wiekiem XVIII

Elementy Herbu

Ordery herbowe nadawały herbowi dostojności, były pewnego rodzaju oznaką godności. Ordery, nadawane konkretnej osobie za konkretne zasługi, nie wchodziły na trwałe do herbu i nie podlegały dziedziczeniu. W herbie umieszczano je na łańcuchach lub wstęgach orderowych

W herbach polskich z czasów przedrozbiorowych ordery spotykamy stosunkowo rzadko, gdyż do XVIII wieku nie istniały ordery polskie, zaś na nadawanie Polakom orderów przez obcych monarchów ogół szlachecki patrzył niechętnie, jako na zjawisko sprzeczne z zasadą równości szlacheckiej.

Order Krzyża Maltańskiego w herbie Zakonu Maltańskiego

Elementy Herbu

Pochodzenie Runiczne

Pochodzenie Słowiańskie

Pochodzenie Sarmackie

Menu

1

3

2

Pierwotnymi znakami, które wskazują na czyjąś własność są znaki runiczne. Są one w herbach które należą do najstarszych herbów. Nie do końca wyjaśniona jest zagadka, jakim sposobem runy mogły stać się Herbami Polskimi? Pismo runiczne nie zostało w całości odczytane. W herbarzach polskich najczęściej występującymi znakami runicznymi są tyr i madr

Runa madr w herbie Deszpoth (pod krzyżem)

Runa tyr w herbie Chalecki (nad łękawicą)

Runy tyr i madr w herbie Ogończyk

Pochodzenie herbów

W pochówkach słowiańskich odnalezione zostały przedmioty w stylu sarmackim. Faktami potwierdzającymi sarmackie pochodzenie Polaków jest sposób walki jaki praktykowały wojska polskie (konno z użyciem długiej lancy) oraz sarmackie symbole w herbach.

Symbole sarmackie w herbach Radwan (po lewej) i Lubicz (po prawej)

Pochodzenie herbów Herb Abdank i tamgi sarmackie abdaa (2), abdeiba (3-5).

W wielu herbach widzimy potrojenie motywu lub symetrię trzykrotnego obrotu (trykwetru), lub symetrię dwuboczną, gdzie środkowy element oflankowany jest dwoma pobocznymi, dając także liczbę trzy. W herbie Belina są trzy podkowy, Doliwa trzy heraldyczne róże "w skos„

Trzy jest liczbą symbolizującą środek, centrum, a w słowiańskim myśleniu mitologicznym środek w ogóle, centralny punkt czegokolwiek, odsyła do wielkiego centrum, jakim jest środek świata, jego najważniejszy punkt

Doliwa

Belina

Pochodzenie herbów

Bełcz

Menu

Przy tworzeniu niniejszej prezentacji korzystałem

z następujących stron internetowych:Strona Związku Szlachty Polskiej:

http://www.szlachta.orgStrony prywatne:

http://www.cyf-r.edu.pl/~mxtopor/herbarz/herbarz/stronagl/stronagl.html

http://www.jurzak.pl/

http://akromer.republika.pl/herby_szlach.html

Inne:

http://www.taraka.pl/index.php?id=herby.htm

http://www.polonica.net/