III. TERRORYZM 93

Henryk Urbaniak

Kontrola bezpiecze stwa ruchu lotniczego realizowana przez Stra Graniczn

Zjawiska XX i XXI wieku, zw aszcza zagro enia wywo ane ró nego rodzaju aktami terrorystycznymi skierowanymi przeciwko bezpiecze stwu lotnictwa cywil-nego, stawiaj przed s u bami odpowiedzialnymi za bezpiecze stwo zupe nie nowe wyzwania. Dotychczasowa sporadyczno zdarze terrorystycznych w naszym kraju nie powinna nas uspokaja . Nigdy nie nale y lekcewa y zagro enia, bardziej lub, jak nam si mo e wydawa , mniej realnego. O tym, jak z udne jest poczucie w asnego bez-piecze stwa przekonali si Amerykanie 11 wrze nia 2001 r. Kto z nas mo e ca kowicie wykluczy , e podobne zdarzenie mo e nas nie spotka ? Szczególnie wtedy, gdy jako sojusznicy USA i cz onkowie NATO bierzemy udzia w akcjach wojskowych nieakcep-towanych przez terrorystów. Dzia alno s u b odpowiedzialnych za bezpiecze stwo ma na celu zapobieganie takim nieszcz ciom.

Nale y stwierdzi , e zmiany w systemie ochrony lotnictwa cywilnego najcz -ciej dokonywane s po aktach terroru lub gdy plany zamachowców zostan wcze niej

ujawnione. Po przypadkach u ycia przez terrorystów broni, na lotniskach zainstalo-wano wykrywacze metali. Po nieudanym zamachu Shoe Bombera w trakcie odprawy pasa erskiej dok adnie sprawdza si urz dzeniami do wykrywania materia ów wybu-chowych buty podró nych, ich baga e i ich samych. Obecnie obowi zuje równie zakaz wnoszenia na pok ad statków powietrznych p ynów w opakowaniach powy ej 100 ml. Inwestuje si w coraz doskonalsze systemy wykrywaj ce wszystko, co mo e w jaki sposób pos u y do przeprowadzenia zamachu. Dotychczasowe rozwi zania stoso-wane w Polsce i Europie koncentruj si na wykryciu broni lub elementów, z których mo na tak bro sporz dzi , lub innych niebezpiecznych przedmiotów, np. adunek wybuchowy, nó , zapalnik lub substancja chemiczna. Do wiadczenia wskazuj na to, e trzeba równie po o y du y nacisk na zdemaskowanie terrorysty. Systemy wykrywa-j ce narz dzia zamachu trzeba koniecznie uzupe ni metodami wykrywania sprawców. W tym zakresie mo liwe jest to na etapach: pro lowania, analizy planu podró y i oceny zachowania. Trzeba wi c po czy technologie wykrywania narz dzi zbrodni z proce-durami wykrywania sprawców – tylko wtedy bezpiecze stwo naprawd si poprawi. Obecnie wspó czesny system ochrony lotnictwa cywilnego przed atakami terrorystycz-nymi oparty jest na nast puj cych larach:• regulacje prawne,• analiza zagro e ,• procedury i technologie bezpiecze stwa odpraw pasa erów i baga y,• wspó praca mi dzynarodowa i wymiana do wiadcze .

Formy kontroli bezpiecze stwa oraz szczegó owe procedury kontrolne okre lone s w rozwini tym po 11 wrze nia 2001 r. ustawodawstwie europejskim dotycz cym ochrony lotnictwa cywilnego. W prawie polskim procedury te reguluje Rozporz dzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2007 roku w sprawie Krajowego Programu Ochrony Lotnictwa Cywilnego realizuj cego zasady ochrony lotnictwa1. Podstawowym aktem prawnym Unii Europejskiej w tym zakresie jest Rozporz dzenie Parlamentu

1 Dz.U. z 2007, Nr 116, poz. 803.

94 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

Europejskiego i Rady (WE) nr 300/2008 z dnia 11 marca 2008 roku w sprawie wspól-nych zasad w dziedzinie bezpiecze stwa lotnictwa cywilnego i uchylaj ce rozporz -dzenie (WE) nr 2320/20022. Dokument ten ma charakter jawny. Pozosta e akty prawne obowi zuj ce w Unii Europejskiej, reguluj ce sposób prowadzenia kontroli bezpiecze -stwa w lotnictwie cywilnym, maj charakter niejawny i s dost pne jedynie s u bom pa stwowym odpowiedzialnym za bezpiecze stwo komunikacji lotniczej w poszcze-gólnych pa stwach cz onkowskich Unii Europejskiej. Dokumentem takim jest mi dzy innymi Decyzja Komisji z dnia 13 kwietnia 2010 r. K 774/2010 ustanawiaj ca szczegó-owe rodki w celu wprowadzenia w ycie wspólnych podstawowych norm ochrony lot-

nictwa cywilnego, ze wzgl du na wysoki stopie szczegó owo ci. Nie ulega w tpliwo-ci, e problem bezpiecze stwa w komunikacji lotniczej jest kwesti najwy szej rangi,

decyduje bowiem o yciu i zdrowiu wielu ludzi i jest nierozerwalnie zwi zany z ogrom-nymi kosztami.

Od odpowiednio opracowanego programu bezpiecze stwa w uj ciu teoretycznym oraz przyj tych praktycznych rozwi za zale y, czy dany system b dzie skuteczny. Polskie regulacje prawne w zakresie ochrony lotnictwa cywilnego odpowiadaj stan-dardom i procedurom okre lonym w przepisach mi dzynarodowych. Zgodnie z krajo-wym porz dkiem prawnym Stra Graniczna Rzeczypospolitej Polskiej, realizuj c usta-wowe zadania ochrony lotnictwa cywilnego wynikaj ce z Ustawy z dnia 12 pa dzier-nika 1990 roku o Stra y Granicznej oraz Ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo Lotnicze3 wype nia jednocze nie zapisy rozporz dzenia Rady Ministrów w sprawie Krajowego Programu Ochrony Lotnictwa Cywilnego. Zadaniem Stra y Granicznej, jako jednego z g ównych podmiotów odpowiedzialnych za bezpiecze stwo lotnictwa cywilnego, jest zabezpieczenie sektora lotniczego przed aktami bezprawnej ingerencji wymierzonymi w pasa erów, personel, tabor lotniczy oraz obiekty i infrastruktur portów lotniczych. Dzia ania Stra y Granicznej realizowane s mi dzy innymi w nast puj cych obszarach:• prowadzenie kontroli bezpiecze stwa w mi dzynarodowej komunikacji lotniczej, • sprawowanie nadzoru nad bezpiecze stwem w krajowej komunikacji lotniczej, reali-

zowane przez zarz dzaj cych lotniskami, przy pomocy S u by Ochrony Lotniska,• wspó praca z Urz dem Lotnictwa Cywilnego, obejmuj ca przekazywanie Prezesowi

ULC informacji o zagro eniu aktami bezprawnej ingerencji w lotnictwie cywilnym, • udzia w pracach Zespo ów Ochrony Lotniska,• realizacja zada zwi zanych z zapewnieniem bezpiecze stwa na pok adach statków

powietrznych poprzez wystawianie wart ochronnych (sky marshals),• opiniowanie planów ochrony portów lotniczych, przewo ników lotniczych oraz

przedsi biorstw prowadz cych lotnicz dzia alno gospodarcz , • zapewnienie bezpiecze stwa publicznego w zasi gu terytorialnym lotniczego przej-

cia granicznego. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony i bezpiecze stwa w trans-

porcie lotniczym wszyscy pasa erowie oraz ich baga e poddawani s kontroli bezpie-cze stwa. Jest to jedna z podstawowych i najbardziej skutecznych form zapewnienia bezpiecze stwa w cywilnej komunikacji lotniczej. Zgodnie z przyj tymi de nicjami kontrol bezpiecze stwa mo na okre li jako: zespó dzia a , metod i rodków podej-mowanych przez s u by ochrony w celu zapewnienia, e na pok ad statku powietrznego oraz do stref zastrze onych lotniska nie przedostan si przedmioty, urz dzenia lub

2 Dz.U. UE. L. z 2008 r. Nr 97, poz. 72.3 Dz.U. z 2006 r., Nr 100, poz. 696 z pó n. zm.

III. TERRORYZM 95

materia y niebezpieczne, które mog by u yte do pope nienia aktu bezprawnej inge-rencji4 lub stosowanie technicznych lub innych rodków w celu identy kacji lub wykry-wania przedmiotów zabronionych5.

Ze wzgl du na przedmiot kontroli wyró nia si kontrol bezpiecze stwa:• pasa erów,• za óg lotniczych,• personelu lotniska,• baga y podr cznych,• baga y rejestrowanych,• przesy ek pocztowych – adunków,• materia ów przewo nika lotniczego,• poczty dyplomatycznej,• statku powietrznego.

W Stra y Granicznej podmiotami bezpo rednio odpowiedzialnymi za wykonywa-nie czynno ci zwi zanych z kontrol bezpiecze stwa s Grupy Kontroli Pirotechnicznej i Bezpiecze stwa. Grupy te funkcjonuj w strukturach placówek Stra y Granicznej w lotniczych przej ciach granicznych. Merytoryczny nadzór nad ich dzia alno ci spra-wuje Zarz d Graniczny Komendy G ównej Stra y Granicznej w Warszawie. Realizuj c ustawowe zadania zwi zane z kontrol bezpiecze stwa, funkcjonariusze Stra y Granicznej s uprawnieni mi dzy innymi do:• dokonywania kontroli osobistej, a tak e przegl dania zawarto ci baga y, spraw-

dzania adunków w portach i na dworcach oraz w rodkach komunikacji lotniczej, w celu wykluczenia mo liwo ci pope nienia przest pstw lub wykrocze , zw aszcza skierowanych przeciwko nienaruszalno ci granicy pa stwowej lub bezpiecze stwu w mi dzynarodowej komunikacji,

• dokonywania kontroli bezpiecze stwa w przej ciach granicznych oraz w rodkach komunikacji lotniczej w celu wykluczenia mo liwo ci pope nienia przest pstw lub wykrocze , zw aszcza skierowanych przeciwko nienaruszalno ci granicy pa stwo-wej lub bezpiecze stwu w mi dzynarodowej komunikacji,

• pe nienia patroli prewencyjnych w poszczególnych strefach portu lotniczego,• wykonywania czynno ci operacyjno-rozpoznawczych w celu rozpoznawania, zapo-

biegania i wykrywania przest pstw i wykrocze w zakresie w a ciwo ci Stra y Granicznej6.

Funkcjonariusze Stra y Granicznej, prowadz cy kontrol bezpiecze stwa pasa-erów, baga y oraz przesy ek w komunikacji lotniczej, stosuj metody i rodki ochrony

zgodnie z obowi zuj cymi przepisami wspólnotowymi i krajowymi w zakresie ochrony lotnictwa cywilnego. Wa n zasad jest dobieranie i stosowanie metod oraz rodków najbardziej skutecznych w wykrywaniu przedmiotów zabronionych, do których zali-czamy mi dzy innymi:• bro paln wszystkich rodzajów, jak pistolety, karabiny, strzelby,

4 De nicja wprowadzona do polskiego systemu prawnego Rozporz dzeniem Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2007 r.w sprawie Krajowego Programu Ochrony Lotnictwa Cywilnego.5 Rozporz dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 300/2008 z dnia 11 marca 2008 r. w spra-wie wspólnych zasad w dziedzinie ochrony lotnictwa cywilnego i uchylaj ce rozporz dzenie (WE) nr 2320/2002.6 Bezpiecze stwo osobiste obywatela RP. Materia y pokonferencyjne, Warszawa 2007, Wy sza Szko a Informatyki, Zarz dzania i Administracji.

96 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

• urz dzenia przeznaczone specjalnie do og uszania lub unieruchomienia (paraliza-tory, tasery, pa ki parali uj ce),

• przedmioty z ostrym zako czeniem lub ostr kraw dzi nadaj ce si do u ycia w celu spowodowania ci kiego obra enia cia a,

• narz dzia nadaj ce si do u ycia w celu spowodowania ci kiego obra enia cia a lub zagro enia dla bezpiecze stwa statku powietrznego ( omy, pi y, narz dzia z ostrym trzonkiem),

• t pe narz dzia (kije do baseballa, pa ki gumowe, metalowe itp.),• materia y wybuchowe oraz substancje zapalaj ce nadaj ce si do u ycia w celu spo-

wodowania ci kiego obra enia cia a lub stworzenia zagro enia dla bezpiecze stwa statku powietrznego (detonatory, s onki, miny, granaty, materia y pirotechniczne, materia y i urz dzenia wybuchowe)7.

Kontrola bezpiecze stwa osób realizowana jest za pomoc :• stacjonarnego urz dzenia do wykrywania metali,• r cznego detektora metali (urz dzenie pomocnicze),• urz dzenia do wykrywania ladowych ilo ci i par materia ów wybuchowych i nar-

kotycznych,• kontroli manualnej.

Natomiast wszystkie baga e przeznaczone do transportu lotniczego s poddawane kontroli bezpiecze stwa za pomoc ni ej wymienionego sprz tu specjalistycznego:• urz dze rentgenowskich do prze wietlania adunków, • urz dze do wykrywania ladowych ilo ci oparów i materia ów wybuchowych,• chemicznych zestawów do wykrywania materia ów wybuchowych.

Ponadto do kontroli baga u wykorzystuje si psy s u bowe wy wiczone w wykry-waniu materia ów wybuchowych. W razie potrzeby baga mo e zosta poddany kontroli manualnej. W przypadku w tpliwo ci funkcjonariusza Stra y Granicznej co do zawar-to ci baga u, wybiera on takie metody kontroli, które pozwol mu uzna , e wymogi kontroli zosta y spe nione, a baga jest bezpieczny i mo e zosta skierowany do statku powietrznego. Ponadto, zgodnie z Decyzj Prezesa Urz du Lotnictwa Cywilnego, rejsy lotnicze wykonywane z krajowych portów lotniczych do USA oraz Izraela s trakto-wane jako po czenia lotnicze o podwy szonym standardzie bezpiecze stwa. W trak-cie odprawy tych lotów obowi zuj dodatkowe procedury kontrolne, jak:• obecno uzbrojonych i umundurowanych s u b ochrony w rejonie odprawy bileto-

wo-baga owej pasa erów lotów do Izraela,• obecno umundurowanych przedstawicieli s u b ochrony pod statkiem powietrz-

nym wykonuj cym lot do Izraela na czas obs ugi tych operacji,• obecno przedstawicieli s u b ochrony w sortowni baga owej na czas obs ugi tych

operacji.Reasumuj c, nale y stwierdzi , e kontrola bezpiecze stwa obejmuje wszyst-

kie osoby, baga e oraz przesy ki, które b d znajdowa y si na pok adzie samolotu. Prowadzone s tak e dzia ania, w ramach wst pnego rozpoznania, zmierzaj ce do wykrycia ewentualnych terrorystów. Dzia ania w powy szym zakresie s stale monito-rowane i udoskonalane, tak aby wszystkie ogniwa poszczególnych larów, na których oparty jest system ochrony lotnictwa cywilnego, funkcjonowa y prawid owo.

7 Rozporz dzenie Komisji (UE) Nr 185/2010 z dnia 4 marca 2010 r. ustanawiaj ce szczegó owe rodki w celu wprowadzenia w ycie wspólnych podstawowych norm ochrony lotnictwa cywilnego, Dz.Urz. UE z 2010 r.,Nr 55, poz. 1.

III. TERRORYZM 97

Bardzo istotnym elementem w systemie ochrony lotnictwa cywilnego jest prowa-dzenie szkole specjalistycznych w zakresie kontroli bezpiecze stwa w komunikacji lotniczej zgodnie z wymaganiami i zaleceniami Unii Europejskiej, Mi dzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego, a tak e Europejskiej Konferencji Lotnictwa Cywilnego oraz Urz du Lotnictwa Cywilnego – krajowego organu odpowiedzialnego za ochron lotnictwa cywilnego. Szkolenia takie powinny by realizowane w sposób umo liwiaj cy nabycie odpowiednich kwali kacji poprzez:• kszta towanie umiej tno ci dokonywania analizy obrazów prze wietlanych baga y

kabinowych i rejestrowanych,• nauk prowadzenia kontroli bezpiecze stwa pasa erów, personelu naziemnego

i lataj cego,• nabycie i wery kacj wiedzy teoretycznej i praktycznej w zakresie prowadzenia

kontroli bezpiecze stwa przesy ek towarowych i pocztowych,• nauk rozpoznawania przedmiotów niebezpiecznych, broni palnej, amunicji, urz -

dze wybuchowych i elementów sk adowych tych urz dze , które mog by umiesz-czone w baga ach pasa erów lub wnoszone do stref zastrze onych lotniska,

• doskonalenie umiej tno ci w zakresie pos ugiwania si sprz tem specjalistycznym wykorzystywanym w kontroli bezpiecze stwa,

• kszta cenie i doskonalenie w a ciwych umiej tno ci praktycznych i zachowa funk-cjonariuszy w przypadku wyst pienia sytuacji kryzysowej w lotnictwie cywilnym.

Centrum Szkolenia Stra y Granicznej w K trzynie jest jednym z nielicznych o rodków przygotowuj cym wszechstronnie funkcjonariuszy Stra y Granicznej do wykonywania zada zwi zanych z ochron lotnictwa cywilnego. Szkolenia prowa-dzone s na podstawie programów szkolenia zatwierdzonych przez Prezesa Urz du Lotnictwa Cywilnego. W trakcie zaj zwi zanych z interpretacj obrazu generowa-nego przez urz dzenie rentgenowskie, wykorzystywane s nowoczesne szkoleniowe systemy komputerowe.

Nie ulega w tpliwo ci, e odpowiednie przygotowanie funkcjonariuszy oraz ich znajomo problemu zagro e dla lotnictwa cywilnego maj ogromne znaczenie, gdy ka da osoba realizuj ca kontrol bezpiecze stwa powinna by wiadoma, e jej praca wykonywana z w a ciwym zaanga owaniem, staranno ci i dok adno ci mo e zapew-ni nale yty poziom bezpiecze stwa pasa erów oraz uchroni tabor lotniczy, obiekty i infrastruktur portów lotniczych przed aktami bezprawnej ingerencji. Stra Graniczna realizuje zadania ochrony lotnictwa cywilnego w portach lotniczych w sposób zapew-niaj cy najwy szy poziom bezpiecze stwa przed aktami bezprawnej ingerencji, co przek ada si na pozytywne wyniki przeprowadzanych w tym zakresie kolejnych audy-tów Komisji Europejskiej.

Streszczenie

Celem niniejszego artyku u jest ukazanie niektórych rozwi za prawnych doty-cz cych procedur zwi zanych z zapewnieniem bezpiecze stwa w komunikacji lotniczej. W publikacji przedstawione zosta y najwa niejsze zadania i wynikaj cy z przepisów krajowych i mi dzynarodowych zakres dzia a realizowanych przez Stra Graniczn jako s u b odpowiedzialn za zapewnienie bezpiecze stwa w tego typu komunikacji.

Przedstawiona problematyka kontroli bezpiecze stwa nawi zuje do porwa samolotów i zamachów terrorystycznych dokonywanych w portach lotniczych, czego skutkiem jest zazwyczaj mier wielu osób i znaczna liczba rannych. Ze wzgl du na

98 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

nieustannie zmieniaj ce si sposoby dzia ania grup terrorystycznych ma to niew tpli-wie wp yw na ewaluacj i zwi kszenie efektywno ci kontroli bezpiecze stwa podczas odprawy pasa erskiej. Z przeprowadzanych analiz jednoznacznie wynika, e nale y d y nie tylko do wykrycia niebezpiecznych przedmiotów lub ich elementów, ale tak e po o y du y nacisk na rozpoznanie samego sprawcy ewentualnego zamachu. Aby osi gn ten cel, konieczne jest doskonalenie metod przeprowadzania kontroli bezpie-cze stwa, wery kacja kwali kacji osób pracuj cych w pionie bezpiecze stwa, zmiany w systemie wyszkolenia oraz wprowadzenie do u ytku nowoczesnego sprz tu technicz-nego minimalizuj cego ryzyko dokonania aktu bezprawnej ingerencji skierowanego przeciwko bezpiecze stwu komunikacji lotniczej.

Abstract

The aim of the article is to present legal solutions concerning procedures connec-ted with ensuring safety in air traf c. Main tasks and the range of activities presented in the publication result from international and national regulations, which are ful l-led by the Border Guard as the service responsible for ensuring safety in such mean of transportation.

The issue of security control presented in the article refers to hijacking and terro-rist attacks committed at airports. Such actions generally result in death of many people and large number of injured. Various ways of actions of terrorist groups undoubtedly have impact on evaluation and increase of security control effectiveness during passen-gers check-in.

Conducted analysis put the necessity of detecting dangerous items or their ele-ments as well as make an effort to nd the perpetrator of potential terrorist attack. In order to reach the goal it is important to improve methods of carrying out security con-trol, veri cation of security staff quali cation, changes in training system and imple-menting new technical devices, which decrease risk of illegal interference acts against air traf c.