àH$aU 4 Woo e¡j{UH$ {dH$mg -...
Transcript of àH$aU 4 Woo e¡j{UH$ {dH$mg -...
àH$aU 4 Woo
e¡j{UH$ {dH$mg
1 04
àmñVm{dH$ :
ì`º$s¨À`m ~m ¡Ü X rH$, _ mZ{gH$ d gm§ñ H¥${V H$ {d H$m gmb m H$maH$ h moUmao km Z Vo
{ej U h om` . Ae r {ej U eãX mMr ì`mn H$ AWm©Z o ì` m»`m ^ ma Vr` g§ñ H¥$V r H$ mofmV Ho$b r
Amh o. H $_ ©dra ^ mD$amd nmQ >rb {ej Um~Ôb {dMma _ m§S>Vm Zm åh UVmV. X m[aÐ`,
A§Y lÜ X m b moH$ «_ d Akm Z ` m§À`m V mdS>rVyZ _ mZdmb m gmoS>{ dÊ ` mgmR> r {ej Umd mMyZ
Xwga o gmY Z Zmh r, g_ mO n[ad V©Zmgm R>r {ej U h o JaOoMo Amh o. "{ ej U' h r g§H$ënZm gd©
àmUr_ mÌ m§Zm ì`mnyZ a m{hb r Amh o. à Ë oH$ à m{U _ mÌ Amnbo ñ dË d O mUyZ AgVmo.
Amnë `mVrb hr "ñd ' Mr O mUrd åh UO oM kmZ . _ mUyg h m g_ mO {à` à mUr Agë` mZ o,
Ë `mb m ñd V:_ Y rb "ñd ' ~amo~ aM B Vam_Y r b ñd ËdmMr AmoiI h dr AgVo. _ mUgmÀ` m
kmZmO ©Zm À`m _ wi me r hr Ë `mMr ^ md Zm_ ` ^ yH$ X S> bob r Amho. åhUyZ V a ""gd© àH$maÀ `m
^md Zm_ ` Mid ir ` m AmÜ `m pË _ H$ Mi dir AgV mV'', Ago åh UyZ _ h fu {dÇ>b a m_ O r
qeX o ` m§Zr AmpË _ H$ {ej U AmË _ {d H$mgmMo {ej U h oM Ia oIwa o {ej U _ mZ bo. _ mUgmÀ`m
Amp Ë _ H$ {dH$mgmVyZ Ë `mb m gd©ì`mnr VË dmH$So> KoD$Z O mUo, ho {ej UmMo C {ÔîQ> R> aVo.
"{ej UmMo Ü ` o {dMma r _mZd {Z_ m©U H$a Uo, g§nyU© _ mZ dmMm {dH$mg H$a Uo, _ mZd VoMm
{dMma H$aUo, B ÀN> m e º$sMm {d Mma H$a Uo, {VMo {Z` §Ì U H$ê$Z AmË _ {dH$mgmÀ`m H$m_r
{VMm {d {Z` moJ H$a Ê `mMo gm_ Ï © åhUO o, "{ ej U' Ae r {ej Um{df `r y{_H$m ñd m_ r
{dd oH$mZ §X `m §Zr _ m§S> b r'. WmoS> Š`m V g_ mO n[a dV ©ZmMo "{ ej U' ho à ^md r _ mÜ` _ Amho.
gmVma m e ha mMm e ¡j {UH$ d mQ> Mmb rMm {d Mma H$a VmZm d arb gd © J moîQ>t bm _h Îd à má
hmoVo.
gmVm am eh amMr d {O ëh `mMr e ¡j {UH$ na §na m \$ma nwamV Z Amh o. "Jwê$Hy$b
{ej U nÜX Vt Mm , e ¡j {UH$ d magm gm VmaH$am§Mm A mh o. g_ W© a m_X mgm§Z r Mm\$i, _gya,
g‚ mZJS>, dmB ©, H$èhmS> gmVma m oWo g§ñ H¥$V "nmR>e mi m' _ Y yZ {ej U H$m` © Mmb {dÊ` mMr
_ m{h Vr {_ iV o. {~«Q>re m§Z r _ amR>`m§Mo am Á ` Imbgm Ho$ë `mZ §V a d gmV mè`m g b mJ yZM
{ej UmMo _ mh oaKa nwUo eh a Agë` mZo oWr b e ¡j {UH$ g§ñ Wm§Mm {dH $m g h moÊ ` mg {db §~
bm Jb m. VWm{n N>Ì nVr àVmnqgh _ hm amO m§Zr { ej Umg {X b obo C ÎmoO Z d _ hmË _ m \w$bo,
1 05
H$_ ©d ra ^ mD$a md nmQ> rb , ~ mnwO r gmiw§Io B . g_ mOgwY maH$m§Zr Ho$boë `m {ej U à gmamÀ` m
H$m` m©_ wio gmV mam eh amb m Ce ram H$m h moB ©Z m na§Vy C Îm_ e ¡j {UH$ na §na m b m^b ob r Amh o.
àñ VwV e moY àH$aUmV gm Vmam e h amMr e ¡j {UH$ dmQ >Mmb nmh V AgVm Zm
gmVma _ Y rb à mW{_ H$, _ mÜ` {_ H$, Cƒ _ mÜ `{_ H$ _ h m{dÚmb`mMo VgoM eh amÀ` m
Zmd bm ¡{ H$H$ g§ñWm `m§À` m e ¡j {UH$ {dH$mgmMm AmT > mdm KoVb m Amh o.
* gmVmè`mVrb {ejUmMr Eo{Vhm{gH$ nmœ© y_r :
gmVm am e ha mMm e¡j {UH$ ÑpîQ>H$moZm VyZ {d Mm a Ho$b m AgVm gmV mam e ha mb m
e¡j {UH$ na§nam \$ma nwa mVZ Amho. "Jwê$Hy$b { ej U' nÜ X VtMm hm g mVmaH$am§Mm e¡j {UH$
dma gm Amh o. g_ W© a m_ Xmgm§Z r Mm\ $i, _ gya, g‚ mZJS>, dmB ©, H$èh mS>, gmVma m oWo
g§ñH¥$V "nmR> e mbm ' _ YyZ {ej U H$m` © Mmb {dë`mMr _ m{h Vr {_ iVo.
B .g. 1 81 8 gmb r noe dmB © g§nwîQ> mV Amb r. B §J «O m§Z r Amnb r gÎmm pñ W a
H$aÊ `mgmR >r Am°½ b {d ÚoMm àgma gwê$ Ho$b m. g_ mOgwY ma UoMo à UoVo am Om am_ _ mohZ am °`
`m§Zr nm ümË ` kmZ, {d kmZmMm àgma hmoÊ `mgm R>r qhX r b moH$m§Zm B §J«O r ^ mfm, ^ m¡{V H$
{dÚm nmümË ` {d ÚoMr J a O Amho. `mgmR >r gaH$m aH$S o> AmJ «h Y ab m. Ë ` mgmR> r b m°S >©
_ oH$m°b oZo B §J«O r {ej UmMr ñWyb `m oOZ m V` ma Ho$b r Vr b m°S©> ~ oqQ>J B .g. 1835 _ Ü o
ñdr H$ma br . Ë `m _ wio ^ma VmV B §J «Or {ej UmMm àgm a Pmb m. gZ 18 54 _ Ü o ~moS ©> Am °\$
H§$Q´> mob Mo AÜ`j ga Mmb ©g dwS> ` mZo {ej UmMr gd ©ê$n `moO Zm V` ma Ho$b r, Vr {ej U
j oÌ mV _ h Î dnyU© _ mZbr O mVo. ` m ` moO ZoV àmW{ _H$, _ m Ü `{_ H$ Am{ U C ƒ ñV a H$ê$Z
^ma Vr` { ej Uì` dñ WoV gwgÌ Vm AmUb r. nwT o> h§Q>a H$_ re Z Zo_ yZ {ej U C Xm a_ VdmX r
~Z{d bo. `m_ wi o ` oWrb e ¡j { UH$ à JVrbm Mmb Zm {_ i mb r. gZ 1946 gmb r àmW{_ H$
{ej U gº$sMo Ho$bo d ImO Jr {ej U g§ñWm§Zm {ejU H$m `m© V gh H$m © d Am{ W©H$ _ X Vh r
XoD$ Ho$b r. g_ mO gwY maUoMo àUoVo d Wm oa g_ mO gwY maH$ am Oma m_ _ moh Za m° (gZ 1773 -
1833) ` m§À`m Ab m¡{H$ H$ H$m`m©Z o à o[aV Pmb oë` m N>Ì nVr àV mnq gh _ hm amO m§Z r ~h þO Z
g_ mO d ó r { ej UmMo _hÎ d Am oi IyZ gmVma m oWo {O ëh `mVr b n{h b r _ am R>r nmR> em im
emh ÿÀ`m a mÊ ` m§Mm a mUrdgm åhUyZ ~m§Y b oë `m ""a §J_h mb '' `m d mS>` mV gZ 182 9 _ Ü o
1 06
gwê$ Ho$br .1111
`m emi oV g§ñH¥$V, n{e ©`Z , _ amR> r, B §J«O r, Á `mo{Vf d ì` m`m_ m ~m~VMo
{ej U X oÊ ` mMr gmo` Ho$b r. Ë `m_ wi o {H$Ë oH$ e VHo$ AÜ `mnZmd a nJS> m Agb oë` m
gZmVÊ `m§Mo {nÎm Idibo h moVo. à Vmnqgh _ h mam Om§Zr _ w§~B©Mo S>m°. {_ bZ ` m§À`m _X V rZo
VrZ {_ e Za r { ej H$ d nmR >e miogmR> r C nb ãY H$ê$Z {Xb o hmoV o. nwT o> Am~ m nma{Z g ` m
~«m÷ U nwam o{hV ~m÷ U {ej H$mZ o gX ah ÿ nmR >e mim C Ë H¥$îQ>a rË`m Mmb db r. `mM em ioV
_ hma mO m§Zr gZm VÊ ` m§Mm { da moY PwJmê$Z Jm oOa m~mB © `m Amnë` m H$Ý og {ej UmgmR> r
XmIb Ho$b o. Ë `m §À`m `m H$m` m©nm gyZ _ w~B©Mo Z mZm e §H$ae oR> ` m§Zr àoa Um KoD$Z ñdV :À` m
KamV _ wbt Mr emi m gwê$ Ho$b r. 2222 _ h mË_ m \w$b o, a mO {f© e mhÿ _ hma mO d H$_ ©dra ^m D$am d
nmQ >rb ` m§Zm h r ó r {ejU àg mamÀ` m H$m _ r N> Ì nV r àV mnq ghmMo H$m © àoaH$ R>a bo.3 3 3 3
_ hmË_ m \w$b o `m§À` m nËZ r gm{dÌ r~mB © \ w$bo `m §À`m _ h mamîQ >mVrb ó r {ej UmÀ` m
B {Vh mgmV n{h b r ó r { e{j H$m åh UyZ C ëb oI Ho$b m O mV mo.
àV mnq gh _ hma mO m§Zr gZ 1829 _ Ü o gwê$ Ho$b oë` m nmR> emb oMo nwTo> gZ 1851
_Ü o _ mÜ ` {_ H$ e mio_Ü` o ê$nm§Va Pmb o d {Vb m àV mnq gh hm` ñHy$b Ago Zmd X oÊ ` mV
Amb o. gmV mam ZJa nm{b Ho$Zo gZ 1885 _ Ü o àm W{_ H$ {ej U Vm ã` mV K odyZ àmW{_ H$
{ej U XoUmè`m emi m gmV mam eh amV gwê$ Ho$ë`m .4 4 4 4
gZ 1899 _ Ü o So>Š H$Z EÁ ` wHo$eZ
gmogm`Q>rZ o gmVma m eh amV ""Ý w B §p½ be ñHw$b Mr ñWmnZm Ho$b r.5 5 5 5
`m e mio_wi o gmVmè` mV
Iè` m AWm©Zo e ¡j {UH$ {d H$mgmg àma § Pmb m. gZ 1907 gmb r ê$ ÐmOr amO o _ h mS>r H$
`m§Zr gm_ m{ OH$ ~m§{Y b H$sMr O mU Ro> dyZ 1907 gm br gmVm am _ amR> m {d Úmàgma H$
g_ mO mMr ñWmnZm Ho$b r.6 6 6 6
gZ 1913 gm br _ H$a g§H«$m{VÀ` m _ whþ©V mda gmVma m oWo
S>m°ŠQ >a d d¡Ú_ §S>i tZr X oer d Am°½ b d ¡ÚH$ {d f` {e H$dyZ Am`m ª½ b d¡ÚH$ e m im Zm dmMr
g§ñWm ñWmnZ Ho$b r.7777
gmVm è`mV {ej UmMr nwT >Mr _ whÿV ©_ oR> H$Ý `m e mioÀ`m ê$nm Zo amod b r Job r. ó r
{ej UmMm à gma d àMma H$aÊ ` mÀ`m CÔoe mZ o gZ 192 2 _ Ü` o ~°. X mX mgmh o~ H$a§X rH$a
`m§À` m d mS> `mV _ h fu H$d } ` m§À`m àoa Um S >m°. H$_ bm~mB © X oenm§So> ` m§Zr H$Ý ` m emi m gwê$
Ho$b r. 8 8 8 8
`mZ §Va gm Vmam EÁ ` wHo$e Z gmogm` Q> rZo 1935 gmb r nm°ß` wb a B§p½ be ñ Hw$b Mr
1 07
ñWmnZm Ho$b r.9999
H$_ ©dra ^ mD$amd nmQ> rb ` m§Zr gZ 191 9 _ Ü` o gmVm am {O ëh `mV a` V
{ej U g§ñWoMr ñ WmnZm H$ê$Z _ h mamîQ> mÀ`m {ej U j oÌ mV H«§$mV r Ho$b r. gZ 1924 gmb r
gmVma m oWo ~hþO Z g_ mOm_ Ü` o {ej U à gmamH$[aV m dg{ VJ¥ h gwê$ Ho$b o. gZ 1940 _ Ü o
_ hma mO m g` mO ramd Jm`H$d mS> hr _ mÜ `{_ H$ emi m g wê$ Ho$b r. {ej H$m§Z m à{ejU
XoÊ `mgmR >r gZ 1935 g m br gmV mam oWo "{gëìha Á w{~b r ê$ab Qo>{Z §J$ H$m°b oO H$mT>b o.
nwT o> 1947 gm br gmVmè` mVM N>Ì nVr _ hm{ dÚmb `mMr ñ WmnZm Ho$b r. 10101010
gmVm am ` oW o e ¡j {UH$ {dœm V Oo H$m © Pmb o Ë `mZ o _ hma mîQ>mb mM Z ìh o Va ` m
Xoe mb mh r _ hm Z `m oJX mZ {X b o Amh o. S> m°. ~m~mgm h o~ Am §~oS>H$a d O Z ab d¡Ú `m§À` m
gma»` m W moa ^ maVr ` KQ>ZmH$mam §Mo O rdZ `mM gmVmè` mÀ`m e¡j {UH$ na §na oVyZ gmH$mabo
Amh o. àVmnqgh _ h mamO _ . \ w$b o. gm{dÌ r~mB © \ w$bo, _ h{f © {d.am. qe X o, S >m°. ~m~mgmh o~
Am§~oS >H$a, H$_ ©dr a ^ mD$a md nmQ >rb , ny. ~mnyOr gm iy §Io ` m§Mm e¡j {UH$ d magm b m^ b oë` m
`m e h amZ o e¡j {UH$ {dH$m gmÀ`m Midi r gmè` m _ hmam îQ ´>mb m _ mJ©Xe©H$ R>aë `m Am hoV.1 11 11 11 1
àmW{_H$ {ejU :
{ej UmMm g_ mO mÀ` m gdm ªJ rU {dH$mgm_Ü ` o {ZH$Q> Mm g §~§Y AgVm o h o O mUyZ
{ej UmMm O mo "{ na °{ _ S>' C bQ >m Pmb m h moVm V mo gwb Q> m H$a Ê `m ~m~VMr _ . \ w$bo ` m§Mr
B ÀN>m _ h mamîQ> mZo àË `j mV AmUb r. à mW{_ H$ {e j Umb m AJ«H$_ X oÊ ` mV Ambm . J[a ~r
^m¡J mo{b H$ AS >MUr, A{Z îQ> gm_ m{O H$ na§nam§Mm X ~md nmb H$m§Mr _ Zmod ¥Îmr, gm Y ZmMr
H$_ Va Vm, `mgma »`m Ag§»` à{VHy$b Vo_ Ü` o bj mdY r N>moQ>`m _ wbm §Zm {~«Q >re H$mi mV
{ej Umnmg yZ d§{MV Ho$b o J ob o h moVo. ñd mV§Í` moÎm a H$m imV _ h mam îQ > Ago EH$_ od amÁ `
{Z_ m©U Pmb o H$s, Ë ` mZo àmW{ _ H$ {ej UmMo gmd ©Ì rH$aU Ho$bo. H$_ ©d ra ^m D$am d nmQ >rb
`m§Zr "IoS> `mV na V O m' `m _ . J m§Y r À`m VË dmMm A§{J H$ma H$ê$Z gm Vmè` mVhr àmW{_ H$
{ej UmMm àgm a Ho$b m.
gmVmam ehamVrb ZJanm{bHo$À`m àmW{_H$ emim :
X oem À`m H$ma^ ma mMo O go { d H|$Ðr H$a U h mod y b mJ b o Vgo ZJ anm{b Ho$À` m H$ma ^ m amMo
{dH|$Ðr H$aU gwê$ Pmb o d {Za {Za mi` m H$m` ©H$ma Ur Mr {Zd S> h mody b mJb r. g Z 1885
1 08
gmb r à mW{_ H$ { ej U Z Ja nm{b Ho$À`m Vmã` mV Amb o V oìh mnmgyZ {ej UmMr ì`dñ Wm
nmh Ê ` mgmR>r ñ Hw$b H${ _Q> r {Zd S>Ê `mV ` ody b mJb r. gZ 1885 gm bm n` ªV eh amV rb gd©
emi m gaH$mar q H$dm Im O Jr hmoË` m. {X. 1/ 4/188 5 a moO r ZJ anm{b Ho$Z o àmW{_ H$
{ej U Amnë` m Vmã`m V KoVb o d 7 _ a mR> r emi m d 1 a mÌ rMr e mim d 1 _ wb tMr e mim
gwê$ Ho$br . 1 2 1 2 1 2 1 2
gZ 1913 gmb r ZJ anm{b Ho$Mm {ej U H$ma^ ma nmh Ê ` mgmR>r EH$ g aH$ma r
A§_ b X ma EŠ PrŠ wQ>r ìh Am°\ $s ga åhUyZ KoVb m J obm . g Z 1917 gm br ZJ anm{b Ho$b m
""Q> mD$Z å w{Z {gn°{b Q>r Mm'' { gQ>r å w{Z {gnm {b Q>r Agm X Om© H$a Ê ` mV Am bm . VgoM gZ
1923 gmb r _ mo\ $V d gº$sÀ`m {ej UmMm H$m` X m gaH$maZ o à W_ Ho$bm. Voìh mnmgyZ
ñHy$b ~m oS >m©Mr ñ dV§Ì KQ>Zm V `ma hm oD$Z gZ 1925 gm br àW_ Z Ja nm{b H$m {ej U
_ §S>i ñWm nZ Pm bo d Ë` m _ m\©$V Am On ªV H$ma ^ ma Mm by Am ho.1 31 31 31 3
gÜ `m ZJa nm {b Ho$À`m emi m§Mr g§»`m 21 Ag yZ {d ÚmWu g§»`m 4481 Amh o. {ej H$ 123
Amh oV. ImO Jr emi m 27 AgyZ {dÚmWu g§»`m 4033 Amho d {ej H$ 126 Am h oV.14141414
ZJ anm{b H$m àmW{_ H$ e m ioV B . 1 b r Vo 7 d r n ª V {ej U X oVo d `m gd© em im
_ amR> r _ mÜ `_ mÀ`m Amh oV.
gZ 1947 V o gZ 2004 - 05 n ªV ZJa nm {b Ho$À`m e mi oV rb {dÚmWu g§»` m d
{ej H$ g §»` m ` m§Mm Vº$m Imb rb à_ mUo-
A .H«$ .A .H«$ .A .H«$ .A .H«$ . df ©df ©df ©df © e mio Mr g§»`me mio Mr g§»`me mio Mr g§»`me mio Mr g§»`m {d Úm Wu g§»` m{d Úm Wu g§»` m{d Úm Wu g§»` m{d Úm Wu g§»` m { ej H$ g§»` m{ ej H$ g§»` m{ ej H$ g§»` m{ ej H$ g§»` m
1 194 7 - 48 16 3810 110
2 195 0 - 51 17 4715 120
3 195 3 - 54 17 4926 124
4 196 0 - 61 18 5123 130
5 196 4 - 65 20 5217 132
6 197 0 - 71 22 5864 159
7 197 8 - 7 9 26 6190 204
8 198 0 - 81 29 6157 200
9 198 5- 8 6 27 6436 211
10 198 8 - 8 9 25 6884 181
11 199 0 - 91 25 6542 189
1 09
12 199 4 - 95 25 6571 182
13 200 0 - 01 25 4857 170
14 200 4 - 05 25 4481 23 3
g§ X ©: gmVmam Z Ja n m{ bH$m, d m{ f© H$ Ah dm b , gZ 19 47 Vo 2 0 0 4 g§ ~§Y r V d f©.
da rb VŠË `mdê$Z AmnUm b m Ago {X gVo H$s , ZJ an m{b Ho$À` m e mioV {e H$Umè ` m
{dÚmÏ` mªMr g§»` m n{h ë` mnmgyZ _ moR>`m à_ mUmd a Amh o. na §Vy 1994 n mgyZ h r { dÚmWu
g§»`m H$_ r h moV Mmb b ob r Amh o. `mMo à _ wI H$ma U eh am_ Ü o dmT> Umar B §J«O r _mÜ `_ mÀ` m
emi m d {Xdgo§{Xd g e ha mVrb nmb H$m §Mm H$b h m _ amR> r e mionoj m B §J«O r _ mÜ`_ mH$S o>
{XgV Amh o. `m B §J «O r e mim{e dm ` H$mh r _ amR> r _ mÜ `_ m§À`mh r XO }X ma {ejU X oUmè `m
emi m A{b H$S>À` m H$mimV {Z Kmb oë` m {X gyZ oVmV. Z Ja nm{b Ho$À` m e mioV à m_w»`mZo
H$îQ>H$ar d _ Ü`_ dJ© d PmonS>nÅ> rVrb {d ÚmWu {ej U KoVmZm {X gVmV .
ImOJr àmW{_H$ emim :
_ w§~B © amÁ ` mV 1937 _ Ü o H$m±J «ogMo _ §Ì r_ S§>i gÎ moda Amë `md a àmW{_ H$
{ej UmÀ`m àgm amgmR> r EopÀN> H$ àmW {_ H$ e mim§Mr `moO Zm gwê$ Pmb r. nwT o> 1947 _ Ü o
_ w§~B © emgZ mZo gº$sÀ`m d _ mo\$V à mW{_ H$ {ej Um Mm H$m`X m _ §O ya Ho$ë `m_ wio àmW{_ H$
{ej UmMr O~m ~Xm ar gd ©ñdr e mgZ mda nS>b r. Ë `m_ wio e h amVr b e mim hiyh iy {O ëh m
ñHy$b ~moS> m©À`m Vm ã` mV Joë `m. `mM H$m` Úm Zo gmV df m©Mm Aä ` mgH«$_ {Z {üV H$a Ê ` mV
Amb m d Ë ` mZwgma {Oëh m ñ Hw$b ~moS©> d _ mÝ`V màmá Z Janm{b H$mH$So> e mim gwê$
H$aÊ `mg§~§Y rMo H$mh r A{ Y H$m a X oÊ` mV Amb o. ghm{O H$M àmW{_ H$ e mioÀ` m g§» oV
bj Ur` dmT> Pmb r. 16 16 16 16
gÜ ` m gmVm am e h amV ImO Jr àmW{_ H$ e mim§Mr g§»`m h r 2 7 AgyZ {dÚm Wu
g§»`m 6033 B VH$s AgyZ { ej H$m§Mr g§» `m 137 B VH$s Amh o . 1 71 71 71 7
1 10
ImOJr àmW{_H$ emioMr Zmdo :
_amR>r _mÜ`_ àmW{_H$ emim :
A .H «$ .A .H «$ .A .H «$ .A .H «$ . e mio Mr Zmd oe mio Mr Zmd oe mio Mr Zmd oe mio Mr Zmd o
1 AmÊ Um gmho~ amO o ^ mmogb o à mW{_ H$ {dÚmb ` , gm Vmam
2 Z {dZ _ a mR>r e mim, gmVmam
3 O mZ H$s~mB © ào_ gwI B ©œa _ a mR>r em im, gmVma m
4 Z {dZ àm W{_ H$ _amR >r e mi m IS>Ho$œa, gmVma m
5 Am~m gmho~ {Mê$_ wb o { dÚm_ §X ra, gmV mam
6 ~m nwgmh o~ {MniwUH$a {dÚm_ §X ra _ §J idma noR>, gmV mam
7 ~m nwgmh o~ {MniwUH$a {dÚm_ §X ra X oe_ wI H$m°b Zr, gm Vmam
8 ` w{Z` Z ñ Hw$b , gmVm am
9 MM© Am°\ $ Jm°S> ñ Hw$b , gmVm am
10 AmXe © _ a mR>r emi m H$a§O o, gmVma m
11 Z wVZ _ amR>r _ {hb m _§S>i , gmVma m
12 AmÊ Um gmho~ H$ë` mUr, gmVma m
13 Z wVZ _ amR>r _ ëh manoR>, gmV mam
14 a m. H$mi o àmW {_ H$ {dÚmb`, gmV mam
15 {O O m_ mV m à°Š Q>r . ñHw$b , gmV mam
16 _ wH$~Y ra {dÚmb`, gmV mam
17 O ` Od mZ àmW{_ H$ e mim, gmV mam
18 H$Ý `m àmW{_ H$ {d Úm b` , H$a §Oo, gmV mam
19 AmXe © {d Úm_ §X ra Hw$na H$m°b Z r, gXa ~mO ma gmVma m
g§ X ©: gmV ma m { O ëh m n[ a f X, _ m Ü ` {_ H$ { ejU {d ^m J ` m§ Mo H$Sy>Z { _ imbo b r _ m{ hVr .
1 11
B§J«Or _mÜ`_m§À`m ImOJr àmW: emim :
A.H «$.A.H «$.A.H «$.A.H «$. e mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdo
1 gmV mam B §p½ b e {_S> r`_ , gmV mam
2 Ý ` w B§p½ b e {_ S> r`_ ñHw$b , gmVma m
3 g|ÝQ> nm°b ñHw$b, gmV mam
4 {Z _ ©b m H$m°Ý ìh oÝQ> ñHw$b , gmVma m
5 _ moZ m ñ Hw$b , gmVma m
6 àm `_a r g¡{Z H$ ñ Hw$b , gmVm am
7 B H«$m B §p½ b e {_S>r`_ ñ Hw$b, gmVma m
8 So>Š H$Z EÁ wHo$e Z B §p½ b e {_ {S>`_ ñHw$b , gm Vmam
9 ga h{b Z m B §p½b e {_ S>r`_ ñ Hw$b , gmVma m
10 noaoÝQ> E Á wHo$eZ , gmVma m
11 Ho$. E g. S> r. emZ ^ mJ {dÚmb `, gmV mam
12 Ame m{ H$a U B §p½b e {_ S> r`_ ñHw$b , gmVma m
13 g¡{Z H$ ñ Hw$b , gmVma m
g§ X ©: gmVmam { O ëh m n [a fX , _ mÜ `{ _ H$ {ejU { d^m J `m§ M oH$S y>Z {_ imb o b r _ m{hVr . 1 81 81 81 8
gmVm am e ha mV Im OJ r _amR >r d B §J «Or _ mÜ `_ mMr à mW{_ H$ emi m§Mr g§»`m 29
da J obob r {X gyZ ` mdê$Z Ago { XgV o H$ s ImO Jr e mioMo _ h Î d d mT >V Ag yZ ~h þg§»`
eh amV rb {dÚmÏ `mªMm H$b hm B §J«O r _ mÜ `_ mH$S o> dmT >V Amho.
gZ 1980 Vo 2 005 n` ªV ImO Jr {dÚmÏ `mªMr d {ej H$m§Mr g§» `m
Imb rb à _ mUo-
A .H «$ .A .H «$ .A .H «$ .A .H «$ . df ©df ©df ©df © e mio Mr g§»` me mio Mr g§»` me mio Mr g§»` me mio Mr g§»` m {dÚ mWu g{dÚ mWu g{dÚ mWu g{dÚ mWu g §»` m§»` m§»` m§»` m {ej H$ g§»` m{ej H$ g§»` m{ej H$ g§»` m{ej H$ g§»` m
1 1953 1 699 9
2 1960 - 61 6 2452 45
3 1970 - 71 9 3554 6
1 12
4 1978 - 79 10 4119 91
5 1980 - 81 13 4520 97
6 1990 - 91 17 6149 169
7 2000 - 01 21 6422 178
8 2004 - 05 29 6441 185
g§ X ©: gmV ma m Z Ja n [ a fX { ejU _ § S>I ` m§ Mo H$Sy>Z {_ im bo br _ m{ hVr . 1 91 91 91 9
da rb VŠË ` mdê$Z Ago { XgyZ oVo H$s ImO Jr à mW{_ H$ e mi oVrb {dÚmÏ `mªMr
g§»`m {X d g|{X dg d mT> V Amh o.
_mÜ`{_H$ {ejU :
ñd mV§Í` moÎ ma H$mimV gmV mam e h amVr b _ mÜ `{_ H$ {d Úmb ` m§À`m g§» oV dmT> h moV
Job r. _ mÜ ` {_ H$ {ej UmÀ` m ~m~V rV S> m°. H$moR >ma r A m`moJ mMr ñ WmnZ m 1964 _ Ü o Pmb r.
gÜ `m gmVma m e ha mVrb ~ hþg§»` _ mÜ` {_ H$ e mim ` m ImO Jr g§ñWm_ m \©$V Mm b{ dë` m
OmV mV. gm Vmam e ha mV d {O ëh `mV gZ 1851 _ Ü o n{h b o ga H$ma r hm` ñHy$b gmVm am
oWo gwê$ Pmb o VoM AmO Mo àV mnqgh h m`ñ Hy$b h mo`. _ wb tgm R>r gZ 1922 _ Ü` o gmVmè` mg
H$Ý `m emi m gwê$ Pmb r. H$ _ ©d ra ^ mD$amd nmQ >rb ` m§Zr à W_ gmVm am ` oWo gZ 194 0 _ Ü o
a`V {ej U g§ñWoMo _ hmamO g` mO ramd J m`H$dmS> h m` ñHy$b d Ë `mb m Om oSy>Z d gVrJ¥h
gwê$ Ho$b o.
gmVmam ehamVrb gÜ`m _mÜ`{_H$ emim§Mr `mXr (_amR>r _mÜ`_)
A. H«$. e mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdo
1 àV mnq gh h m` ñHy$b , gmV mam
2 H$Ý `me mim gmVma m
3 Ý ` w B§p½ b e ñHw$b , g mVmam
4 gmV mam g ¡{ ZH$ ñHw$b, gmVmam
5 AZ§V B §p½ b e ñHw$b , gm Vmam
6 H$Ý `m { dÚmb ` H$a§Oo
1 13
7 _ wb tMr _ mÜ ` {_ H$ emi m _ mMrnoR>
8 lrnVamd nmQ> rb h m`ñ Hy$b, gmVma m
9 gw{e b mX odr g miw§Io Jë g© hm `ñHy$b , gmVma m
10 ^ dmZ r {d Úm b` , gmVma m
11 ^ dmZ r Z mB©Q> h m`ñ Hy$b , gmVma m
12 _ h mam Om g`mO ra md h m`ñHy$b, gmV mam
13 AÊ Umgmh o~ H$ë`m Ur _ mÜ` {_ H$ {dÚmb ` , gm Vmam
14 {^ _ m~m B © Am§~oS>H$a H$Ý `m {d Úmb ` , gm Vmam
15 A§O y_ Z npãb H$ ñ Hw$b , gmVm am,
16 ` w{ Z`Z ñ Hw$b , gmVma m
17 Z dmoX ` {dÚmb `, gmV mam
g §X ©: gmVm a m { O ëhm n [a fX , _ mÜ `{ _ H$ {ejU {d ^m J `m § Mo H$S y>Z {_ im bo b r _ m{h Vr .
B§J«Or _mÜ`_m§À`m _mÜ`{_H$ emim
A.H «$.A.H «$.A.H «$.A.H «$. e mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdoe mio Mr Z mdo
1 gmV mam g ¡{ ZH$ ñHw$b, gmVmam
2 gmV mam B §p½ b e {_S> r`_ , gmV mam
3 Ý ` w B§p½ b e {_ S> r`_ ñHw$b , gmVma m
4 goÝQ > nm°b ñHw$b , gmVma m
5 {Z _ ©b m H$m°Ý ìh oÝQ> ñHw$b , gmVma m
6 noaoÝQ> E Á wHo$eZ gmVm am
7 Ho$. E g. S> r e mZ^ mJ {dÚmb `
8 qh X dr npãb H$ ñ Hw$b , gmVm am
9 N> m~S>m B §p½b e ñHw$b
g§ X ©: gmV ma m { O ëh m n[ a f X, _ m Ü ` {_ H$ { ejU {d ^m J ` m§ Mo H$Sy>Z { _ imbo b r _ m{ hVr . da rb _ mÜ `{_ H$ e mi m§Mr g§»`m e ha mVrb 25 B VH$s Amh o. `m_ Ü o _ amR> r
_ mÜ`_ m§Mr 16 B VH$s Va B §J«O r _ mÜ `_ m§Mr 9 B VH$s Amho. 2 0 2 0 2 0 2 0
1 14
gmVmam ehamVrb _hÎdmÀ`m d ehamÀ`m Zmdbm¡H$sH$m_Ü o ^a KmbUmè`m
_mÜ`{_H$ emim :
1) àVmnqgh hm`ñHw$b :
g_ mO gwY ma UoMo àUoVo d ~§Jm bMo Wmoa g_ mO gwY maH$ amO mam _ _ mohZ a m°` ( gZ
1773 - 1833) `m §À`m Ab m¡H$sH$ H$m`m©Z o ào[ aV Pmb ob`m N>Ì nVr àVm nqgh _ h ma mOm §Z r
~hþO Z g_ mO d ó r {ej UmMo _ hËd Amoi IyZ gmV mam oWo {O ëh `mVrb n{hb r åh UyZ
{OMm C ëb oI H$a Vm ` oB ©b Ae r _ a mR> r nm R>e mim e mh þÀ`m a mUrdgm åh UyZ ~m§Y b oë` m
""a§J _ hmb '' `m dmS> `mV gZ 1829 _ Ü o gwê$ Ho$br. `m e mi oV g§ñH¥$V, n{e© ` Z, _ a mR>r,
B §J«O r, Á `m o{ Vf d ì` m`m_ m~m~VMo { ej U X oÊ` mMr gmo` Ho$b r. Ë ` m_ wio {H$Ë ` oH$ eV Ho$
AÜ `mnZmd a nJ S>m Ag boë `m gZmVÝ `m§Mo {nÎ m Idib o hmoVo. na §Vy Ë ` mda Cnm` åh UyZ
_ hma mO m§Zr _ w§~B©Mo S>m°. {_ b Z `m §À`m _ X Vr Zo Vr Z {_ e Z ar {ej H$ `m nmR >e miogmR> r
C nb ãY H$ê$Z { Xb o h moVo. nwT o> Am~m nm agZ rg ` m nwamoJ m_ r ~«måhU {ejH$mZo gX a hÿ
nmR> e mim CË H¥$îQ>arË ` m Mm bd b r. `m M e mioV _ h mamO m§Z r gZ mVÝ ` mMm {d amoY PwJ mê$Z
JmoO am~m B© `m Am në `m H$ Ý og {ej UmgmR> r X mIb Ho$b o Ë ` m§À`m `m H$m`m ©nmgyZ _ w§~B ©Mo
ZmZ m e§H$ae oR> `m§Z r àoa Um KoD$Z ñd V:À `m Ka mV _ wb tMr e mi m gwê$ Ho$b r. _h mË _ m \w$bo,
amO {f© e mhÿ _ hm amO d H$ _ ©d ra ^ mD$a md nmQ >rb `m§Z r ó r { ej Um À`m àgma mÀ`m H$m_ r
N>Ì nVr àVmnqgh mMo H$m` © àoa H$ R>a bo.2 12 12 12 1
gZ 1851 gmb r nm R>e mioMo ê$nm§Va _ mÜ ` {_ H$ e mioV Pmb o d `m e miog
àVmnqgh hm` ñHy$b Ago Z md X oÊ ` mV Ambo. hr e mim a mO dmS>`m V ^ adbr OmV o. h r
E H$_ od ~h þC Ôoe r` e mim Amho. `m emi oVyZ e oVr, d m{UÁ `, Vm§{Ì H$ Ae m {VÝ h r
emIm_ Y yZ {ej U {X bo O mVo. {ej Um~am o~ aM ì`d gm`m{ ^_ wI {ej U { Xb o O mVo.
àVmnqgh h m`ñ Hy$b h r e mim nyU©nUo e mgH$s` e m im Amho. 1 96 2 n` ªV V r _ h mam îQ >
emgZ mH$S o> h moVr. 1962 Z§Va _ r {O ëhm n[a fXoH$S o> Amb r. 22 22 22 22
`m hm` ñHy$b_Ü ` o AZoH$ _ hmZ {d ÚmW u KS> dbo S >m°. ~m~mgm ho~ Am§~oS> H$a , nr.
~r. JO |ÐJS> H$a, S >m°. Am a . E Z. X m§S o>H$a , a±½ b a Or. E g. _ h mO Zr, a md~h mX wa H$mio,
1 15
XmX mgm ho~ H$a §X rH$a , {d _ m_ hfu ìhr. O r. { Ma _ wb o, X odY a , ^ mD$gmho~ gmo_ U, àm.
~moH$sb gma Io _ hmZ {dÚm Wu KS >bo. 2 3 2 3 2 3 2 3 AmO hr ` m e mioMm JwUmË_ H$ X Om© n{h ë ` mgmaIm
{Q>Hy$Z Amh o. gmV maÀ` m e¡j {UH$ d mQ> Mm br _Ü` o Z Š H$s M à Vmnqghm §Mo H $m © ^ yfUmdh
Amh o. gmVm aH$a m§Zm `m emi o~Ôb Amnwb H$s d Jd© Amho.
2) Ý w B§p½be ñHw$b :
nwÊ `mÀ `m So> Š H$Z E Á wHo$eZ gmogm`Q>rZ o gmVmè` mV Ý` w B§p½ be ñHw$b Mr ñWmnZm 6
{S>go§~a 1899 _ Ü o Ho$br . h r emi m àW_ ZJ ad mMZmb ` mÀ`m _ mJ ë` m ~mO wg Agb oë `m
{Xd mUm§À`m ~mJoV ^ aV Ago. 1908 nmgyZ `m em ioZo ñdV :À` m åhUO o _ wO w_ X mam§À` m
dmS>`mV Am nb m g§gma WmQ>b m emi oÀ`m B_ maVr V doim odoir ^ a nS> V AgyZ {Vb m Am OMo
^ì` ñ dê$n à má Pmb o Amho. gwad mVrb m \$º$ 35 { d ÚmWu d gmV {ej H$ A gUmè` m ` m
emi oMr g§»`m AmVm 2616 {dÚmWu g§»` m d 72 { ej H$ g§»` m Am ho.2 4 2 4 2 4 2 4
gmVma m
{Oë h` mVrb hr gd m©V _moR>r e mim AgyZ {VMm b m¡H$sH$ h r Mm§Jb m Am h o. ~m ¡Ü X rH$
{ej Um~amo~a M e mar [aH$ {ej UmH$So> `m em ioZo H$Q> mH$j mZo bj nwa {db o Am ho. e mioMo
^ì` g^ mJ¥h d a§J y_ r h r e mioMr AmH$f©Uo AmhoV M `mMm \ $m`X m gm Vmè`m Vrb Zm Jar H$
d {d {dY g§»`m ` m§Zm g^ m g§_ ob Z mÀ`m {Z{_ ÎmmZ o d oimodoi r h moVmo.
e mioVrb Aä `mgm ~amo~aM {d ÚmÏ `mªÀ` m gdmªJr U {d H$mgmb m dmd X oÊ `mgmR> r
emi oZo {d {dY _ §S> io d CnH«$_ o Mm by Ro>d b o AmhoV . _ amR>r d mS²> :_ ` _ §S >i, emó mä ` mg
_ §S>i , g_ mO {ej U {d^ mJ , {dÚmWu à {V{Z Y r g^ m, ~mb {da nWH$, H$b mnW H$,
hñ V{b {IV gmám{h Ho$ d {Z `VH$m{b Ho$, dmX {d dmX g^ m, ghb , ÑH²${ej U {d ^ mJ AmX r
{d^ mJm V {dÚmWu _ moR>`m g§ñWoZo ^ mJ KoVmV. e mb o` Aä `mgm ~amo~a g§JrV, gwVma H$m_ ,
{dUH$m_ C\©$ \ $m ae r, g§JUH$ {ej UmMr gmo` e mioZo Ho$b r Amh o.2 52 52 52 5
e mioMm X Om© C ƒ Agë `m_ wio ` m em ioMo AZ oH$ {dÚmWu JwUd Îmm ` mX rV M_H$bo
Amh o. X ad fu H$moëh mnya {d^ mJmV `m em ioMo dM©ñ d am{h bo Am ho.
`m e mioZ o AmVmn` ªV Z m_ d§V {d Úm Wu KS >{db o Amh oV . C X m. Y m o. {d . Vm§~o, lr.
Z. gào, S >m°. w. _ . nR> mU, lr. E _ . O r. J mS>J ri, d. ~m . Am nQo> , lr. ~m . X. R>m Hy$a,
1 16
lrnmX Jmoq dX O moer, lr. _ .Z. gwnZ oH$a , lr . _ . emo. namS >H$a , lr. ~m ._ . R>m oHo$, { ^S o>
dH$s b, ~ °. nr. Or . nmQ >rb , {M. {d . H$i oH$a , Zm . O. gmo_ U, J mo. am. _ mQo>. B Ae r
AZ oH$ Z m_ d §V Z mdo AmnUmb m gm§JVm oVrb . 26 26 26 26
Ae m àH$m ao C ƒ A{^ ê$MrZo g_¥Ü X Ae r gm§ñ H¥${VH$ na §na m b m^ b oë`m emi oZo
gmVmè` mÀ`m gm§ñH¥${VH$ {dH$mgmV _ mob mMr ^ a KmVbr Amh o.
3) H$Ý`memim gmVmam :
gZ 1916 gmb r ^ma Vr` _ { hb m {dÚmnrR>mMr ñW mnZ m _ h{f © H$d} `m§Zr qhJUo
oWo Ho$b r. ó r`m §À`m {ej UmgmR> r ñ dV§Ì Aä `mgH«$_ AmIyZ Vmo _ mV¥^ mfoVyZ
{eH${dÊ `mH$[aV m {d Úmb o d _ hm {dÚmb o eŠ ` VoWo e mIm ñ WmnZ H$aÊ `mMo Ë `m§Zr
à`Ë Z Ho$b o d Ë `mM à` Ë ZmV yZ gmVm am e ha mV 22 Am°Š Q>mo 1922 a moO r lr _ Vr H$_ b m~mB ©
Xoe nm§So> ` m§À`m AWH$ à` ËZmZ o e mim gwê$ Ho$b r. gwadmV rb m 11 _ wb r AgVmZ m e mim gwê$
Ho$b r. 2 7 2 7 2 7 2 7 X mX mgmho~ H$a§X rH$a `m§À` m dmS> `mV ` m em iob m gwadmV Pmb r. gwad mVrb m 11
_ wb tÀ`m g§» odê$Z e mioVrb _wb tMr g§»`m {X d g {Xd g dmT >V Job r. 1923 g mbr 46,
1927 gmb r 9 5, 1 95 3 gmb r 500 d 1 97 2 gmb r 12 70 d 3 9 {ej H$ d gÜ `m 62
{ej H$ d 2164 {dÚmWu g §»` m Amh o. 2 8 2 8 2 8 2 8
gwad mVrÀ` m H$mim V b h mZg o am onQo> bm db ob r h r g§ñWm AmVm {d{ dY C nH«$_
Mm b{ dVo `m g§ñWoÀ` m X moZ à mW{_ H$ e mim, XmoZ h m`ñ Hy$b , X moZ H${ZîR> _h m{dÚmb o,
H$m°åß wQ >a A°H$S> _ r, Q> m`q nJ B pÝ ñQ> Q> wQ> , {ed UdJ ©, Z{gªJ H$m °b oO, ~r.gr.E . d AmQ>g©
H$m°_ g© _ {h bm H$m°b oO B. C n H«$_ Mmb {d V Amh o. gmVm amd mgr` ZmJ raH$m§Zr gw`m o½ `
à{VgmX XoD$Z a monQ>` mMm d ¥j Ho$b m Amh o. 29 29 29 29
4) gmVmam g¡{ZH$ ñHw$b :
gmVm am {O ëh m åh UOo nwamVZ H$mi mnmgyZ ewa d dra `moÜ ` m§Mr ImUM hm o` VrM
C ‚db na§nam AÚmn Mmb y Amho. hr J moîQ> X moÝ h r _ hm wÜ X mV d gZ 1942 À` m H«§$mVrÀ` m
bT >`m V nyU©nUo àË` `mg Amb r Amh o. nyd uÀ`m a mO m§À`m H$mir oWo _ moR>m \ $m¡O\$mQ >m h moVm.
nwT o> { ~«Q>r em§À` m amOd Q>r V oWo b îH$ar N> mdUr hm oVr. 3 0 3 0 3 0 3 0
nwT o> {~«Q>re m§Z r ` oWo \$º$ bîH$ar
1 17
emi m Ro>d b r hmoV r d Vr hr 192 5 gm br ~ §X Pmb r. 3 1 3 1 3 1 3 1
ñd mV§Í` àmárZ §Va ^ ma V ga H$ma Zo
21 O yZ 196 1 a moOr n{h br g¡{Z H$s e mim gmV mè`mV ñ WmnZ Ho$b r. ^m aVmV rb ` m
àH$ma À`m E Hy$U nmM e mimn¡H$s h r n{h b r em im hmo` . 3 2 3 2 3 2 3 2
`m e mioV {d ÚmWu g¡{ZH$s d
emb o` {ej U {X bo O mVo. Ë `m_ wio {d ÚmÏ `mªZ m a mîQ´>r` g§aj U _ h m{dÚmb` mV àdoe
{_ i{d Uo gmono Om Vo. hr em im H|$Ðe mgZ m_ m\ ©$V Mmb{db r Om Vo.
_ h mamîQ> mMo VË H$m{b Z _ w»`_ §Ì r ñd . `ed§Va mdOr Mìh mU Am {U VË H$m{b Z
H|$Ðm Mo g§aj U _ §Ì r ìhr . Ho$. _ oZ Z `m§À` m C npñ WV 23 O wZ 1961 bm g¡{Z H$ ñ Hw$b Mr
ñWmnZm Pm br . `m e mioMo _ w»` C {ÔîQ> åh UOo Am{W©H$ ÑîQ >` m H$_ Hw$d V AgUmè` m
g_ mO mVrb {d ÚmÏ `mªZ m amîQ´> r` g§aj U à~ moYZr d g§aj U god oV àd oe { _i{d Ê`m H$[a Vm
V`ma r H$ê$Z KoUo. 115 E H$a j oÌ m_Ü o ngab oë` m g¡{Z H$ ñHw$b _ Ü` o _ moR>` m à _ mUmV
_ hma mîQ>m Vrb {dÚmÏ` mªZm {ej U {X bo O mVo. 33 33 33 33
`m g¡{Z H$s e mi oMo C Ôr îQ > N> mÌ m_Ü o
AmË _ {dœmg, X wgè` m§Zm _ XV H$a Ê` mMm ñ d^ md, _ m oRo> ñdßZ , X wg è`mÀ` m _V mMm AmX a
H$aUo, gm_ m{O H$ O mUrd Am{U {Za moJr e [aa mV {Z amoJ r _ Z V` ma H$ê$Z Ord ZmÀ` m
H$moUË `mh r j oÌ mV E H$ C ËH¥$îQ > Z mJa rH$ åhUyZ O JVm oB©b Ago CÔr îQ> {d ÚmÏ`m ªH$Sy> Z
V`ma H$ê$Z KoVb o O mV o.
g¡{ZH$ emioMr CëboIZr` H$m_{Jar :
g¡{Z H$ emi oMo 800 _ mO r {dÚmWu g¡Ý `m_ Ü o A{Y H$ma r nX mda Amh oV. Ë ` mn¡H$s
~aoM b o\ $Z§Q> O Zb a Am{U E Aa _ me ©b `m nX mn` ªV Job o Amh oV. {H$Ë oH$ O Um §Z r
_ mV¥ y_ rgmR> r ~{b X mZ Ho$b o Amho. AmVm gÜ `m 40 N> mÌ nwÊ ` mÀ`m a mîQ>r` à~moY Zr Am{U
Zm{d H$ à{ ej Um gmR>r Jmodm oWo à{ej U K oV Am hoV. A{^ _ mZm Mr JmoîQ> H$s g¡{Z H$s
emi oÀ`m {dÚmÏ` mªZr a mîQ´>nVr gwdU© nX H$ O wZ 20 01 Am {U 200 3 b m { _ i{d bo Amho.
2002 b m am îQ >nVr a m¡ß`nX H$, C Ë H¥$îQ > N> mÌ E Z.S> r.E . {S> g|~a 2001 bm {_ i{d b o Amho.
^ma Vr` g¡{ZH$s à {ej U g§ñWoV\©o$ Sword of Honour Am {U Sword of Damascus at
INS Shivaji Lonavala h m _ mZgÝ_ m Z {_ i{dbo Am hoV.3 43 43 43 4
1 18
`m M e mioVr b g_ m§V a _ mO r {dÚmÏ` mªZr AmO à em gH$s` god oV, AÝ`m `
àe mgZ, a mO H$ma U, ì` dgm` , C Ë H¥$îQ>nUo h o {d Úm Wu H$m ©god oV ^ y{_ H$m ~O mdV Amho.
`mn¡H$s Imb rb `e ñd r {dÚmÏ` mªMr Zmd o, lr. _ X Z ^ mogb o (Am_ Xma ) ^mb M§Ð JUy
(H$ {_ e Za), lr. {dH$m g ^ mb o (H$boŠ Q>a ) lr E M. H$m§~io ( H$boŠ Q>a ) lr. I§X mao
(Am` .E .E g.), lr. à H$me ndma (Am`.nr .E g.), lr. Xod |Ð Mìhm U (Am`. nr.E g.),
lr. X Îm mÌ ` H$amb o (Am`. nr.E g.), lr. gr . O r. nd ma (AH$mD$Q> OZ ab ), lr . {d O `
gw ©d§e r (nr .E g.), lr. gwa oe O mY d (nr .E g.), lr. JUoe O JV mn ( nr .E g.), lr .
àH$me H$X_ (n r.E g.), amHo$e a moeZ ({gZo A{^ Z oV m) lr. ^ J V nmQ> rb (ì` dgm` rH$)
S>m°. AmamY Z m nmQ> rb , S> m°. g§O` am D$V Ae m àH$mao g¡{Z H$ ñ Hw$b gmVË `mZ o à`Ë Zm§Mr
na mH$m îQ> m H$ê$Z gd© j oÌ mV Mm§Jbo ZmJ arH$, à e mgH$ X oÊ `mMm à`Ë Z H$a rV Amh o. 35 35 35 35
`m g¡{ZH$s e mioÀ` m gw{dY m _Ü o nmoh Uo, Km oSo>ñdma , ñ d°H$e, Qo>~b Qo> {Zg,
bm °Z Q> o{Zg, h m°H$s, \ w$Q>~ m°b , ` moJm, g§J UH$ VgoM {d{d Y H$b m J wUmZm d md XoÊ `mV , oVmo.
`m e mio_ Ü` o 6 dr Vo 12 n ªV {ej U X oÊ `mV ` oVo. gÜ `m 1800 B VHo$ {dÚmWu g¡{Z H$s
emi oV {ej U KoV Amh oV.36363636
6) _hmamOm g`mOramd Jm`H$dmS> hm`ñHy$b :
gmVm am e ha mV Iè` m AWm©Zo H$_ ©dra ^ mD$a md nmQ >rb ` m§Zr e¡j {UH$ H$m ` m©Mr
gwadm V Ho$b r. Vr _ hm amO m g` mO ramd hm`ñ Hy$b À`m ñWmnZoZ o _wb m§Zm l_ mMr à{V îR> m
g_ Obr nm{ hOo, ñd mdb §~Z mVyZ {ej U {_ im bo nm{ hO o. _ wb o AmB© d {S>b md a Ad b §~yZ
amh Vm H$m _ m Z` o Agm A{ ^ Zd à` moJ H$_ ©dra ^mD$ amd nm Q>b m§Z r {ej UjoÌ mV gwê$ Ho$b m
Ë `mZ wgma Ë` m§Zr d gVrJ¥ho Mmb {db r, e oVr H$a Uo, ^ mO rnm bm { nH${dUo, Ë ` mMr {d H«$s
H$aUo B . gd© H$m_ o H$arV h moVr. Ë `mV yZ Ë `m§À` m {ZdmgmMm d ^ moO ZmMm I M© Ho$bm O mB ©.
AWm ©V ñd V:À `m _ mÜ `{_ H$ em im Zgë `m_ wio H$_ ©d ram§Z m Amnë `m e m io_Ü o Agm
Zd{ Z_ m©U à` moJ a m~{d Vm ` oV Zìh Vm åhUyZ H$_ ©dra m§Zr _ mÜ` {_ H$ e mim gwê$ H$aÊ `mMm
g§H$ën Ho$b m.
1 19
Ë `m Zwgma 1940 _Ü ` o H$_ ©d ram§Z r "_ hma mO m g`m Ora md J m`H$dmS> \ «$s A±S >
ao{gSo> {g`b ñ Hw$b Mr ñW mnZ m Ho$b r `m _ h m{d Úmb` mV gwadmVr À`m H$mimV "H$_ dm d
{eH$m' ` m VË d àUmb rVyZ { eH$Umè`m _ wb m§Z mM àdoe {Xb m OmB © H$mb m§Va mZo B V a
_ wb m§Zmh r àdoe {Xb m O mdy b mJb m. `m hm` ñHy$b_ Ü o gwadm Vrb m n§MmdÞ {d ÚmWu h moVo. 37 37 37 37
emi oMo Z md h r ~S> moX`mMo _ h mamO m g` mOramd Jm` H$dm S> ` m§Mo Ro>dÊ `mV Am bo. a` V
{ej U g§ñWoZo gwê$ Ho$b ob o h o n{ hb o h m`ñ Hy$b h moVo. AmO h` m h m`ñ Hy$b Mr d mQ> Mmb n{h b r
Va e h amV rb E H$ AmXe© hm` ñHy$b åh UyZ Ë ` mMr »`mVr Amh o.
Jwê$Hy$b à H$ën hm ` m hm `ñHy$b Mm gÜ `m _ h ma mîQ >^ a J mO bob m à H$ën Amho. O y Z
1995 nmgyZ J«m_ rU ^ mJmVr b JwUdÎmmY ma H$ {dÚmÏ` mªZm E H$Ì H$ê$Z B . 8 dr nmgyZ
_ hma mO m g` mO ramd _ hm{ dÚmb `mV a` V {ej U g§ñWm _Ü ` {d ^ mJm_ m\©$V E H$ ñdV §Ì
{Zd mgr dJ © Mm by H$aÊ `mV Amb m. `m {dÚmÏ` mªÀ`m gd mªJrU {d H$mg H $aÊ ` mgmR>r
""Jwê$Hy$b nÜ X VrZ o'' {ej U XoÊ` mV oV o. à má: Aä `m{gH$m, a mÌ Aä ` m{gH$m,
ñd` §AÜ `` Z, ì`{ º$JV _ mJ Xe ©Z `m_ wio AÜ ` mnH$m§À`m g§nH$m©V { dÚmWu gVV AgVmo. 3 8 3 8 3 8 3 8
7) g_Vm {ejU àgmaH$ _§S>i :
X {b V, ^ Q>Ho$, eoV _ O wa, ó r`m `m§À` m X ¡Z§{X Z àíZ mda Midi H$a Umao nmW©
nmoiHo$, { dO ` _ m§S> Ho$, AÀ wVa md O mY d, Vwf ma ^ Ðo ` m§Zr a §O ë`m J m§O b oë`m Mr god m
åh UO oM _ mZ d O mVrMr god m `m C Š Vrà_ m Uo 1984 gm br gm Vmam e h amV g_ Vm {ej U
àgma H$ _ §S>imMr ñWmnZm Ho$b r. _ mZ dV oÀ`m C X §S> godoMo H$m © ` m g§ñWoZo h mVr KoVb o Amh o.
e mar[ aH$ An§JmË d m_ wio e ara mVrb H$m hr Ad` dm§À` m g§doX Zm ZîQ> Pmb oë` m
AgV mV. _ wH$ ~{ Ya , _ {V_ §X, A§Y ` m§À`m Ad `md aVr Pmb ob o H$m hr Z ¡gJuH$ Am KmV
AgV mV. Aem An§J mÀ`m {ej UmH$So> O mUrd nyd ©H$ bj XoD$Z Aem {dÚmÏ` mªZm ^m ¡{VH$ d
_ mZ{gH$ÑîQ >` m ^ Š H$_ nUo nm` mda C o H$a Ê` mgmR>r gmV mam eh am V 15 Am°J ñ Q> 1984
bm g_ Vm {ej U à gmamV\}$ _wH$~Y ra {d Úm Ï`mªgm R>r e mim gwê$ H$aÊ` mV Amb r. Va gZ
1989 b m _ {V _ §X _ wb m§gmR> r e mim gwê$ H$a Ê`mV Amb r. AmO `m Xm oÝ hr e mi m _ ëh ma noRo>V
Amh oV. 3 9 3 9 3 9 3 9
12 0
gZ 1984 gmb r _ wH$~Y ra {d ÚmÏ `mªÀ` m emi oV 5 {d ÚmWu g§»` m AgUmè` m
emi oV Am Vm 140 {d ÚmW u g §»` m Amho. Va 1 98 9 b m ñWm nZ Pmb oë` m _ {V_ §X e mioMr
g§»`m 4 dê$Z AmVm Vr 40 da nm ohMb r Amh o.4 04 04 04 0
{ej U h o _ mUgmÀ` m _Zm_ Ü` o ñd ApñV Ë dmÀ` m g§doX Z m O mJ¥V H$a Ê `mMo g mY Z
Amh o. Am{U ho H$m_ ` m {O ë h` m_Ü` o H$_ ©d ra ^mD$am d nmQ> rb , _ h{f © ~mnyOr gmiw§Io `m §Z r
Ho$b o Ë `m§Mr e¡j {UH$ Mid i _ h ma mîQ >mV ê$Obr ` mM VËd mà_ mUo gmVma m e ha mV
_ wH$~Y ra d _ Vr_ §X _ wb m§Mr e mim AmO "g_ V m {ej U à gmaH$ _ §S>i, _ mZd O mVrMo
_ hmZ H$m © H$arV Am ho. H$Y rh r Z ~mob Umar _wb o AmZ§X mZ o ~mJS>Vm Zm, ~mob VmZ m
IoiV mZm ` m e mioV {X gV Am ho Am {U åh UyZM g_ m O mH$Sy>Z àM§S> _ moR>r _ X V `m g§ñ Wob m
gd© ñVam VyZ { _iV Am ho.
* H${ZîR> _hm{dÚmb o/Cƒ _mÜ`{_H$ {ejU :
gZ 197 3 - 7 4 nwdu 1 Vo 7 dr n ªV à mW{_ H$ emim d 8 dr Vo 11 d r n` ªV
_ mÜ` {_ H$ emi m Agm e ¡j {UH$ Am H¥${V~§Y h moVm. B ` Îm m 11 dr Z§Va e mbm§V n[aj m
C Îm rU© Pmë`md a _ h m{dÚmb `m V àd oe {_ iV Ago. Ë `md oi r AWm©VM _ h m{dÚmb `r Z
nX dr narj m Aä ` mgmV Mma d fm©Mm hmoV m. VWm{ n hr napñ WVr \ $Š V n{ü_
_ hma mîQ>m VM hmoVr . {d X © d _ amR>d mS>m {d^ mJmV doJi m e¡j {UH$ AmH¥${V~§Y hmoV m. ` m
g§nyU© {d^ mJm_Ü o E H$ g_ mZ Vm AmUÊ` mÀ`m Y moa UmZwgma e mgZ mZo gZ 1972 _ Ü o 10
+ 2 + 3 hm g§nyU© a mÁ ` mgmR>r E H$M g_ mZ e¡j {UH$ AmH¥$V r~§Y ñd rH$ ma b m gZ 1975
- 76 À` m e¡j {UH$ d fm©nmgyZ gwY m[a V e ¡j {UH$ AmH¥${V~§Y mZ wê$n X hm drM r e mb m§V
na rj m KoÊ ` mg àm a§^ Pmb m d Ë ` m§ZVa 10 + 2 ñ Vamd arb 11 d r d 12 d r Mm C ƒ
_ mÜ` {_ H$ Aä ` mgH«$_ H$m `m©pÝ dV Pm bm d H${Z îR > _ hm {dÚmb `m§Mo 11 dr 1 2 d r Mo d J©
Amd í` H$VoZ wgma gj _ Cƒ _ mÜ` {_ H$ emi m d _ hm{d Úmb `m§Zm Om oS>Ê `mV Amb o. ` m X moZ
dfm©À` m Aä `m gH«$_ mV {d{d Y àH$maÀ` m _ h m{dÚmb ` rZ Aä` mgH«$_ mMr Amoi I H$ê$Z
{Xb r Om Vo.41414141
12 1
gmVm am e h amV gÜ ` m Imb rb H${Z îR> _ hm{d Úm b` o Amh oV.
H «$.H «$.H «$.H «$. H$ {ZîR > _ h m{d Ú mb ` mMo Z mdH$ {ZîR > _ h m{d Ú mb ` mMo Z mdH$ {ZîR > _ h m{d Ú mb ` mMo Z mdH$ {ZîR > _ h m{d Ú mb ` mMo Z md g§ ñWmg§ ñWmg§ ñWmg§ ñWm _ mÜ ` _ / e mIm_ mÜ ` _ / e mIm_ mÜ ` _ / e mIm_ mÜ ` _ / e mIm
1 N>Ìn Vr {ed mOr H$m ° bo O , gm Vma m a` V { ejU g§ ñWm ,
gmVm am
H$bm e m Im
2 `ed § V amd M ìh mU B pÝ ñ Q>Q >` w Q> Am °\$
gm` Ý g, gmVm am
a` V { ejU g§ ñWm ,
gmVm am
{d kmZ
3 Y Z§ O`a md J mS> Jr i H$ m ° bo O ,
gmVm a m
a` V { ejU g§ ñWm ,
gmVm am
d m{U Á `
4 gm{ dÌr~ m B © \w$bo _ {hbm
_ hm{d Ú mb` , gm Vma m
a` V { ejU g§ ñWm ,
gmVm am
H$bm, d m{U Á `
5 bmb ~ hmXw a em ó r _ hm{d Ú m b` ,
gmVm a m
ñd m_ r {d d o H$m Z§ X { ejU
g§ ñW m, H$mo ë hm ny a
H$bm, d m{U Á `,
{d kmZ
6 gm¡. g w {ebm Xo d r J bg © hm` ñ H y$b,
gmVm a m
ñd m_ r {d d o H$m Z§ X { ejU
g§ ñW m, H$mo ë hm ny a
H$bm
7 ^d mZr {d Ú m_ § Xr a, g m Vm am ñd m_ r {d d o H$m Z§ X { ejU
g§ ñW m, H$mo ë hm ny a
H$bm
8 H$b m d m{U Á ` _ hm{d Ú m b` ,
gmVm a m
gmVm am _ a mR >m {d Úm
àgm aH$
H$bm
9 H$Ý `m em im gm Vm a m _ h{f© H$d} ó r { ejU
g§ ñW m H$d } ZJa
H$bm, d m{U Á `,
{d kmZ
10 H «$m § Vrñ _ ¥ Vr S >r . ES ²>. H$m° b oO,
gmVm a m
gmVm am _ a mR >m {d Úm
àgm aH$
{ejU emó
11 {OO m_ mVm S >r. ES²>. H$m° bo O,
gmVm a m
a` V { ejU g§ ñWm ,
gmVm am
{ejU emó
12 H$_ © dr a ^mD$am d n m Q>r b
A{^` m§ { ÌH$s _ hm { dÚ mb ` ,
gmVm a m
a` V { ejU g§ ñWm ,
gmVm am
A{^` m§ { ÌH$s
13 Am` . Q> r. Am ` . Am¡ Ú mo { JH$
à{ ejU g§ ñWm, g m Vm am
emgH$s` Am¡ Ú mo {JH$
à{ ejU
14 V§ Ì {ZHo$ VZ Am¡ Ú mo { JH$ H$m` © em im ,
gmVm a m
emgH$s` Am¡ Ú mo {JH$
à{ ejU
42424242
g§ X ©: gmV ma m { O ëh m n[ a f X, CÀ M _ mÜ ` {_ H$ {d^ mJ _ m{ hV rZw gma.
122
da rb VŠË ` mdê$Z Ago {X gyZ oV o H$s gmV mam eh am _Ü o C ƒ _ mÜ` {_ H$ {d^ mJ mV
H$b m, dm{UÁ ` , {d kmZ, {ej Ue mó , A{^ ` m§{Ì H$s, Am.Q> r.Am `. V§Ì {Z Ho$VZ B . gd©
emIoMo {ej U {_ iV AgyZ {d ÚmÏ `mªÀ` mnwT o> 10 d r nmg Pmë `mZ §Va {d{ dY n` m©`
C nb ãY Amh oV. VgoM h r H${ZîR> _ hm{ dÚmb o {d {dY g§ñWoMr AgyZ X O}X ma {ej UmgmR> r
à{gÜ X Amh oV.
* Cƒ {ejU :
ñd mV§Í` nyd© H$mi mV {O ëh `mV d gmVma m eh amV _ hm{ dÚmb `rZ { ej UmMr gmo`
Zgë` mZo ~hþV m§e {dÚmÏ` mªZm nwUo, H$moë hmnya, _ w§~B ©, ~S >moX o ` oWo C ƒ {ej UmgmR>r Om do
bm Jo. hr g_ ñ` m X ya H$aÊ `mgm R>r H$_©d ra ^ mD$amd nmQ> rb `m§Z r {O ëh` mV gZ 1947
_Ü o gmVm è`mV N>Ì nV r {ed mO r _ h m{d Úm b` ñWmnZ Ho$b o. gmV mam e ha mVrb gZ
1961 - 6 2 n` ªVMr _ hm{d Úm b` o H$moëh mnya ` oWrb {e d mOr {d ÚmnrR> mMr ñ WmnZm
hmoB ©n ªV àW_ _ w§~B © d Z§V a nwUo {d Úm nrR> me r gb ½ Z h moVr. _ mÌ gZ 1963 Z§V a gd©
eh amV rb _ h m{d Úmb ` o {e d mOr {d Úm nrR> me r O moS>Ê ` mV Amb r. gZ 200 6 - 07 n` ªV
gmVma m e h amV H$b m, dm { UÁ `, e mó d {d Y r, d ¡ÚH$s` d A{^ `m§{Ì H$s e m IoMr {_ i yZ
12 _ h m{dÚmb o hmoV r.
* gmVmam ehamVrb _mÝ`Vmàmá _hm{dÚmb o `m§Mr _m{hVr Xe©{dUmam Vº$m
(gZ 2005 - 06)
A .A .A .A .
Z .Z .Z .Z . _ hm { dÚ mb `m Mo Zm d_ hm { dÚ mb `m Mo Zm d_ hm { dÚ mb `m Mo Zm d_ hm { dÚ mb `m Mo Zm d { dÚ m em Im{ dÚ m em Im{ dÚ m em Im{ dÚ m em Im
ñ Wm n Z m ñ Wm n Z m ñ Wm n Z m ñ Wm n Z m
d f©d f©d f©d f©
_ hm { dÚ m b ` _ hm { dÚ m b ` _ hm { dÚ m b ` _ hm { dÚ m b ` Mm b { dUm è`m g§ ñ Wo M o Mm b { dUm è`m g§ ñ Wo M o Mm b { dUm è`m g§ ñ Wo M o Mm b { dUm è`m g§ ñ Wo M o
Zm dZm dZm dZm d
{ dÚ m Wu{ dÚ m Wu{ dÚ m Wu{ dÚ m Wu g §» `m g §» `m g §» `m g §» `m _wb o , _w br, _wb o , _w br, _wb o , _w br, _wb o , _w br,
EH y $UEH y $UEH y $UEH y $U
1 N>Ì n Vr { edmO r H $m °b oO ,
gm Vm am
H $b m 194 7 a`V {ej U g§ ñWm,
gm Vm am
301 7
2 Am PmX H $m °b oO Am ° \$
E Á w H o $eZ , gm Vm am
{ ej Uem ó 195 5 a`V {ej U g§ ñWm,
gm Vm am
160
3 `ed§ V am d M ì hmU
B pÝQ>Q> w Q> A m ° \$ gm `Ýg, gm Vm am
{ dk m Z 196 5 a`V {ej U g§ ñWm,
gm Vm am
135 5
123
4 b m b ~ hmX w a e m ór H $m ° boO Am ° \$ Am Q© >g, gm `Ýg A° ÝS>
H $m ° _g©, gm Vm am
H $b m, dm { UÁ `, { dk m Z
196 7 ñdm _r { ddo H$m Z §X {e j U g§ ñWm ,
H $m o ëhm n y a
157 2
5 B ñ_m B ©b gm ho ~ _w ëbm b m °
H $m °b o O , gm Vm am
{ dY r 196 8 a`V {ej U g§ ñWm,
gm Vm am
72 8
6 E g. gr. _w Wm Am `m ª½b
d¡ Ú H $ _hm { dÚ mb `,
gm Vm am (E _.S>r . Am w d} X , ~ r.E.E _.E g.)
d¡ Ú H $s ` 196 3 Am wd} X àgm aH $
_§ S> i, gm Vm am
14
7 Y Z§O `am d Jm S>Jr i H $m °b o O Am ° \$ H$m ° _g© ,
gm Vm am
dm { UÁ ` 197 1 a`V {ej U g§ ñWm, gm Vm am
117 2
8 Am Q© > g A° ÝS> H $m° _g©
H $m °b o O , gm Vm am
dm { UÁ `, H $bm
gm.em .
197 2 gm Vm am _am R>m
{ dÚ m àgm aH $ g_m O ,
gm Vm am
949
9 H $_© dr a ^m D$am d nm Q> rb
A{ ^ `m§ { ÌH $s d
V§ Ì { Z Ho $VZ _hm { dÚ mb `,
gm Vm am
A {^ `m§ { ÌH $s 198 3 a`V {ej U g§ ñWm,
gm Vm am
117 1
10 gm { dÌ r ~ mB © \w $b o _{ hbm
_hm { dÚ m b `, gm Vm am
dm { UÁ `, H $bm,
gm `Ýg
198 9 a`V {ej U g§ ñWm,
gm Vm am
816
11 hm o { _Am o n° {WH $ _o { S>H $b
H $m °b o O , g_W© hm ° ñnr Q>b ,
gm Vm am
hm o{ _Am o n° {WH $ 199 5 g_W© E Á w H o $eZ
Q´ >ñQ>, gm Vm am
12 gm Vm am H$m °bo O Am °\$
\$m _© gr (~r. \$m _© gr )
d¡ Ú H $s ` 199 9 Jm ¡ are§ H $a EÁ w Ho $eZ
gm o gm `Q> r, gm Vm am
22 9
g§ X ©: d m{ f© H$ Adm b 2 0 05 - 06 , { ed mO r {d Ú mn rR >, H$ mo ëhm ny a. 43
C ƒ {ej U h m {ej U j oÌ mVrb _ hË d mMm d eodQ>Mm Q> ßnm _ mZb m O mVm o. gZ
1947 gmb mnmgyZ a `V {ej U g§ñWoZ o _ h m{d Úmb ` ñ WmnZ Ho$ë `mnmgyZ AmO A Ioa
{d{d Y e mIoMr 13 _ h m {dÚmb o eh am V AgyZ h r g§» `m dmT >V Am ho. h r gd©
_ hm{ dÚmb o {e dmO r {dÚmnrR>, H$moë hmnya ` m§À`me r g§b ½ Z AmhoV . AmO H$moUË `mh r
emIoMo {ej U K oÊ `mH$arV m _ w§~B ©, nwUo, H$moëh mnya ` oWo O mdo b mJ V Z mh r. Va gd©
12 4
gw{dY m§Z r ` wº$ X O}X ma {ej U X oÊ ` mè` m g§ñWm gmVmè `mV Amh o. `m_ Ü o a`V {ej U
g§ñWoMm d mQ> m _ moR>m Amh o. AmO gmVma m h o {ej UmMo {O ë h` mVrb à_ wI H|$Ð _ mZb o O mVo.
* a`V {ejU g§ñWm, gmVmam :
gmVm am eh am bm O mo E {Vh m{gH$, amO H$ s`, gm_ m{O H$, AÜ ` mpË_ H$ Am {U
e¡j {UH$ _ h mZ dma gm b m^ b m Amh o. Ë `m_ Ü o a `V {ej U g§ñWoÀ`m ` em oXm` r
dmQ>Mmb rMm Am dO y©Z C ëb oI H$am dm b mJob . ñ dmd b §~Z, ñ dm {^_ mZ g_ Vm Am{U ~§Y yËd
OmonmgÊ ` mMo H$m` © `m a `V {ej U g§ñWoZ o "~hþO Z {hVmM ~h þO Z kmZ m`' `m VË dm à_ mUo
Ho$b o. Am Yw{ ZH$ _ hma mîQ>m À`m OS> UKS>UrV a` V {ej U g §ñ WoMo g§ñW mnH$, Wmoa
g_ mO godH$ d {ej U _ hfu nÙ^ yfU S> m°. H$_ ©dr a ^ mD$a md nmQ> rb `m§Z r Ho$b ob o `moJ Xm Z
_ hËd nyU© Am{U ñ\ w$V uàX AgoM A mh o. J«m_ r U ^m JmÀ` m CÜ Xm amgmR> r J moaJ ar~m§À` m
eoVH$ar H$m _ H$è` m§Mr _ wb o, C ƒ {dÚm{d^ y{f V ìh mdr V åh UyZ H$_ ©dra m§Zr h Om amo
{dÚmÏ` mªZm a `VoÀ` m _ mÜ `_ mVyZ kmZJ §JoÀ` m àdm hmV AmUb o. {ej U h o g_ mO gwY maUoMo
gmY Z Amh o. Ae r H$_ ©dra m§Mr Y maUm h omVr. {ej UmZ o AmXe© _ mUyg KS>{ dVm oVmo d
Zdg_ mO {Z_ uVr H$aVm oV o ho H$_ ©d ram§Z r H¥$V rZo XmId yZ {X b o.
Zì` m g_ mO mÀ`m C^m aUrgmR> r H$_ ©d ram§Z r "H$_dm d {eH$m' Aer l_ _ yë `m§{H$V
{ej U na §na m gwê$ Ho$b r Ë` mMo "ñd mdb §~r {ej Um Mo V Ë dkmZ `m M à`m oJ e mioVyZ gmH$ma
Pmb o. a` V g§ñ H¥$Vr doJ ir R >aV r Vr `m_ wioM AÝ ` a mÁ ` mÀ`m Vwb ZoZ o _ hm amîQ´> {ej U
j oÌ mV AmKmS> rda Amh o. `mMo ~h þVm§e r lo H$_©d ram§ZmM Úmdo b mJob .
* a`V {ejU g§ñWoMr ñWmnZm :
H$_ ©dra ^m D$a md nmQ> rb h o _ . \w$b o `m §À`m gË ` em oY H$ Mid irMo H$m _ H$arV
hmoVo. gË ` e moY H$ g_ m OmMr n[ afX {X. 25 gßQ|> ~a 1919 amoO r H$mb o Vm . H$am S> { O.
gmVma m ` oWo ^a b r h moVr. `m n[af XoV H$_ ©dra m§Zr Cno{j V d ~hþO Z g_ m OmÀ` m _ wb m§ -
_ wb tgmR>r {ej U XoÊ `mH$[aV m {ej U g§ñWm Agm dr d Ë `mZ w gma a `V { ej U g§ñWoMr
ñWmnZm Ho$b r. 44 44 44 44
12 5
* Ü o` :
AkmZ gmJa mV {nMV nS>b oë` m d X m[aÐ` mZo J m§O boë`m ~hþO Z g_ mO m_Ü o
OmV r^ oX, n§W oX, dU©^ oX B . oX m§Z m _ wR>_ mVr XoD$Z ñd mdb§~Z mÀ`m VËdm da ~wÜ X r~amo~ a
Km_ J miyZ H$_ r IMm©V àmW {_ H$, X wæ`_ Q´o>qZJ d C ƒ {ej UmMm à gma H$a Uo. 4 5 4 5 4 5 4 5
gZ 1924 gmb r H$_ ©dra ^ mD$a md nmQ> rb `m§Z r a` V {ej U g§ñWoMo ñWb m§V a
H$mb o oWyZ gmVm am ` oWo Ho$b o. a` V {ej U g§ñ WoZo Amnb o e¡j {UH$ H$m © gm Vmè`mb m e mim
d _ hm {dÚmb ` ñW mnZ H$ê$Z Ho$b o. gZ 1935 gmb r àmW{_ H$ {ej H$m§Zm à{e {j V
H$aÊ `mgmR >r Q´o> qZJ H$m°b oO gwê$ Ho$b o. gZ 1936 gm b r am.~. H$mio ` m§À`m Z mdmZ o n{ hb r
_ amR> r e mim gwê$ Ho$b r. gZ 1940 _ Ü o gmVmè`mV rb J moaJ ar~ {dÚmÏ` mªH$[a Vm
_ hma mO m g`mO ram d Jm`H$d mS> ` m§À`m Zm dmZ o _ m o\$V d d g{VJ ¥h wº$ _ mÜ`{_ H$ e mim
gwê$ Ho$b r. gZ 1942 gmb r à mW{_ H$ ó r{ej Umgm R>r {OO m_ mVm AÜ` m{nH$m {d Úmb ` `m
Zmd mMo Q o> qZJ g|Q>a gwê$ Ho$b o. gZ 1947 gmb r N> ÌnVr {e dmO r _ h mamO `m§À` m Z mdm Zo
_ hm{ dÚmb ` gwê$ Ho$b o.4 6 4 6 4 6 4 6
gZ 1955 gm br AmPmX H$m °boO Am °\$ E Á wHo$e Z gmVma m oWo
{ej Uemó ~r. E S ²>. H$m°b oO H$mT >b o. 5 _ o 1959 Z §Va H$_ ©dra m§M`m {ZY Z mZ§V a gmVma m
eh amV 19 65 gmb r g§ñWoZ o `e d§Va md Mìh mU `m§À` m Zmd mZo ` ed §Vam d MìhmU
B pÝ ñQ>Q> wQ> Am°\ $ gm `Ý g H$m °boO H$m T >bo. gZ 1968 gmb r B ñ_ mB ©b _ wëb m b m° H$m °b oO
H$mT > b o. gZ 1971 gmb r Y Z§O a md J mS>Jri H$m°b oO Am°\ $ H$m°_ g© H$mT >b o. gZ 1983 gmb r
H$_ ©d ram§À` m Zmd mZo H$_ ©dra ^ mD$amd nmQ >rb A{^ ` m§{Ì H$s d V§Ì {ZHo$VZ _ hm{ dÚmb `
H$mT > b o. gZ 1989 gmb r gm{d Ì r~mB © \ w$b o _ {h b m _hm {dÚmb ` H$mT >b o. Aem àH$ma o a` V
{ej U g§ñWoMm gmVma m eha mVrb { dñV ma dmT> VM Amh o. 4 7 4 7 4 7 4 7
* a`V {ejU g§ñWoMr dmQ>Mmb :
a` V {ej U g§ñWoMo _ w»`mb` gmVma m ho Agbo Va r g§nyU© _ h mamîQ> ^ a Jmd moJmdr
a`V {ej U g§ñWoMm {dñVma Pmb obm AmnUmb m { XgyZ oV mo. ~hþO Z g_ mO mb m {ej U XoUo
ho H$_ ©dra m§Mo Ü o` o hmoV o. V o gmÜ ` H$a Ê `mgm R>r V o Am wî`^ a PJS >b o d `eñd r Pm bo.
AmO h r g§ñWoMr Ë `mM Ü ` o Y moaUmZ wgma d mQ> Mm b Mmb y Amho. AmO {ej UmV ~X b KS>V
126
Amh o. g§J UH$ _ m{h Vr d V§Ì kmZ O ¡d V§Ì kmZ, ì` dgm `m{^_ wI { ej U Ae m AZ oH$
g§H$ënZm oV AmhoV. ` m g§H$ënZm d ~X b J «m_ rU {d^ mJmn ªV nmoh M{dÊ `mMo H$m_ g§ñ Wm
H$ar V Amh o.
* {ejU g§ñWoMm dQ>d¥jH$mMm {dñVma :
1) _ h mamîQ> mVrb 14 {O ëh o d H$Zm©Q >H$ a mÁ `m Vrb 1 {Oëh m Aem 15 { Oë h` m_ Y rb
E Hy$U 696 e mIm .
2) e mIm àH$ma - _ hm{d Úm b` o 40, _ mÜ`{ _ H$ {dÚmb o 432, AÜ ` mnH$ {dÚm b o
8, àm W{_ H$ e mim 25, nyd © àmW{_ H$ e mim 36, dg{VJ¥ho 74, àe mgH$s `
H$m `m©b o 7, Aml_ e mim 8, Am¡Úmo{JH$ à{ej U g§ñWm 6 d B V a e mIm 60.
3) g§ñW o_Ü o {ej U KoV Agboë`m {dÚmÏ` mªMr E Hy$U g§»` m - 4,14,800.
4) g§ñW o_Ü o H$m_ H$a Umè `m god H$m§Mr E Hy$U g§»`m - 19091. 4 8 4 8 4 8 4 8
a` V {ej U g§ñWoMo h r darb H$m` © nm{h ë`m Z§Va Oar E H$ { ej U g§ñW m Agb r
Var _ h mamîQ >m_Ü o Á `m AZoH$ {ej U g§ñ Wm Am hoV Ë ` mn¡H$s E H$ {ej U g§ñWm Ago {VMo
ñWmZ Z mhr. ` m g §ñWob m _ hma mîQ>m À`m gm§ñH¥${VH$ O rdZ m_Ü o, gm_ m{O H$ n[ad V©ZmÀ`m
Mi dir _Ü o E H$ AmJio doJ io ñWmZ à má Pmb ob o Amh o.
* gmVmam ehamVrb a`V {ejU g§ñWoMo e¡j{UH$ H$m © :
a` V {ej U g§ñWoMo _ w»` H|$Ð h o gmV mam e h a Amh o . `m e h amVM g §ñ WoMo _w»` mb `
Amh o. H$_ ©d ram§Z r hm` ñHw$b , d gVrJ ¥h, _ hm {dÚmb `mMr gwê$dm V `mM e ha mVyZ Ho$b r
hmoVr . AmO a `V {ej U g§ñWm g§nyU© _ h mamîQ> ^a e¡j {UH$ H$m` © Amh o. àñ VwV g§ñWoÀ`m
àñV wV H$m`m©_ Ü o g mVmam e ha mnwa Vm {dMma H$a m d` mMm Pmë` mg AmnUm bm gmVm am
eh am_ Y r b N>. {e dmO r H$m°b oO gm Vmam, ` ed §Vamd MìhmU B p Ý gQ> Q> wQ> Am°\$ gm` Ý g
H$m°b oO gmVma m, Y Z §O`amd JmS>J ri H$m °b oO Am°\ $ H$m°_ g©, {ej Ue mó _ hm{dÚmb `,
H$_ ©d ra ^ mD$a md nmQ> rb A{^ `m§{Ì H$s d V §Ì {ZHo$VZ _ h m{d Úm b` gmVma Mm e¡j {UH$
_ hm{ dÚmb `mMm AmT >md m Ho$b m Am ho.
127
* N>ÌnVr {edmOr H$m°boO, gmVmam :
gmVm am e ha mÀ`m ` emoX m` r dmQ>Mmb r_ Ü o a` V {ej U g§ñWoÀ` m N>. {e dmO r
H$m°b oO Mm Amd O y©Z C ëb oI H$amd m bm Job N>Ì nVr { ed mO r H$m°b oO Mr ñWmnZm H$_ ©dra
^mD$am d nmQ >rb ` m§Zr gZ 194 7 gmb r Ho$b r. wJ nwê$f N>Ì nV r {e dm Or _ h mamO `m§Mo
Zmd Ë` m§Zr _ h m{dÚmb `mg {X b o. H$_ ©dra mZm `m H$m°b oO Mo Zmd ~XbÊ ` mgmR> r Y { ZH$m §Zr
YZ mMo noQ >mao XoD$ Ho$b o na§Vy H$_ ©dra m§Zr E H$ d oi d{S>b m§Mo Zmd ~X boZ na§Vy H$m°b oO Mo Zmd
~Xb Uma Zmh r Ago R>UH$m dyZ gm §JrVb o h moVo. 48 48 48 48
g§ñWoÀ` m e mioVyZ _ mÜ ` {_ H$ {ej U nwU©
H$aUmè` m J moaJ ar~ _wb m§Zm C ƒ {ej UmgmR> r H$moëhmnya , nwUo- gm§J br _ w§~B ©, ~oiJ md,
~S>moX m B . {R> H$mUr nmR> dmd o b mJo Ë` mMm IM© g§ñ Wo_ m\ ©$V H$_ ©dra m§Zm H$amd m b mJo. Ë` m_ wio
Ë `m§Z r H$m°b oO (_ hm {dÚmb `) ñWmnZ H$a Ê ` mMm { ZU©` KoVb m. VgoM "H$_dm d {eH$m'
hm ñ dmd b§~ZmMm à `moJ hr Cƒ {ej U K oUmè `m {dÚmÏ`m ªda H$_©d ram§Z m H$a md` mMm h moVm
Ë `mZ wgma gZ 1947 _Ü o H$_ ©d ram §Zr gmVmam oWo ñ WmnZ m Ho$b r. gwadm Vrb m
_ hm{ dÚmb `mV H$b m d d m{UÁ ` {d^ mJ h moVm. H$m b m§Vam Zo e mó {d^ mJ gwê$ H$a Ê ` mV
Amb m.5 05 05 05 0
nwT o> ` m H$m°b oOMm {d ñVm a OgO gm d mT>V J ob m V go ` m H$m°b oO Mr V rZ H$m °b oO og
åh UO o AmQ©> g H$m°_ g© Am{U gm` Ý g Ae r d oJir Pmb r. nwT o> H$m°_g© H$m°b oOb m g§ñ WoMo W moa
Aml` Xm Vo H$_ ©d ra ^ mD$amd nmQ >rb ` m§Zm Wmoa ë` m ~§Y yà_ m Uo _ m ZUmao ^ ma VmVr b Wmoa
AW©V k S> m°. Y Z§O `a md JmS>Jri `m§Mo Z md {X bo. 51 51 51 51
AmO N> . {e dmO r H$m°b oO Ho$d i g mVmam e ha mb mM Z ìh o V a Cä`m _ h mamîQ> mb m
H$b m _ h m{dÚmb ` åh UyZ n[aMrV Am ho. `m H$ m°b oO_ Y rb H$_ ©d ram§Z r gwê$ Ho$b ob r "H$_ d m
d {e H$m' h r `moO Zm E H§$X a { ej U ì` dñWo_ Y rb E H$ Zd m _ mZX §S> R>ab r Amho.
{dÚmÏ` mªZm O JÊ` m~Ôb C X§S> AmË _ {dœmg ñd mdb §~Z , ñdm {^_ mZ, H$moUË `mh r
na pñWV rer Q>Š H$a XoÊ `mMo ~i hr Or dZ_ wë o Ë`m§À`m `m A{^Z d à`moJ mVyZ {_iV Amho.
Ë `m§Zr ñ dmdb §~r {ej UmMo b mdb ob o h o amo nQo> Ë` m§À`m h `m VrVM \w$bb o, {d ñV mab o Ag§»`
JmoaJar~ {d ÚmÏ`m ªÀ`m O rdZ mMo øm A{^ Zd `moO Zo_ wio gmoZo hm oV Am ho. eoVrVrb H$m_ ,
~mJH$m_ ~m§Y H$m_ m V _X V, a ñVo V` ma H$aUo, PmS>bm oQ> n[aga ñdÀN>Vm H°$Ý Q>r Z
128
Mm b{ dUo, {nR>mMr {Ja Ur Mmb {d Uo B . H$m_ mV B Wb r _wb o a_ yZ Job ob r AmhoV.
H$_ ©d ram§À` m ` m A{^ Zd à `moJ mMo _ hË d Om UyZ {ed mOr {d ÚmnrR> mZo hr Ae m àH$maMr
`moO Zm 1969 _ Ü o gwê$ Ho$b r. H$_ ©d ram §À`m {ej U g §ñWoMm h m E H$ àH$mao J m¡adM hm o .52525252
N>Ì nVr {ed mO r H$m °boO h o ~h þO Z g_ m OmÀ`m C ƒ _ wb m§À` m {ej Um§Mo E H$ à_ wI H|$Ð
Amh o. ho AmO _ h mamîQ´> mVrb gd m©V _ moR o> H$bm _ hm{ dÚmb ` åhUyZ JUb o OmV o. B . 11 dr
nmgyZ Vo E _ . { \$b n ªVÀ` m gd © e¡j {UH$ gw{d Y m B Wo gw g‚ m Amh oV. `m _ hm{d Úm b` mMr
E Hy$U {d ÚmWu g§»` m 5205 B VH$s Amh o. H$m°b oOb m O moSy> Z H$_ r IMm©V O odU X oUm ao
dg{VJ ¥h d gwg‚ m Ago CÎ m_ J«§Wmb ` Amh o. gmVm è`mV gZ 1947-1 950 À `m gw_ ma mg
N>Ì nVr {e dmO r H$m°boO h o E H$M _ h m{dÚmb` d Vohr d g{VJ ¥h wº$ hmoVo. gmVm am
{Oë h` mMo { R>H$mU AgyZ Ja O w {d Úm Ï`mªMr _ h m{dÚmb ` rZ {ej UmMr gmo` ìhmd r d
J«m_ rU g_ mO CÜ X maH$ { dÚmWu ìh mdm ` mgmR> r H$ _ ©dra m§Zr gd mªgmR>r B Wo dg{ VJ¥h gwê$
Ho$b o. 5 3 5 3 5 3 5 3
Joë`m 50 d fm©V `m H$m°boO b m {d ÛmZ , H$ënH$ H$m ©V Ë na d godm ^mdr àm Mm ©
bm ^b o Amh oV. ` m_Ü o àmMm` © E Z.Or . _ mo{hb o, à mMm © Or . Ho$. nmQ>r b, àmMm © S>m°.
E .ìh r. _ °Ï y, à mMm © Eg.Ho$ . C Z C Z o, àmMm` © ~°ar . nr . O r. nmQ >rb , àmMm` © gm¡.
gw_ {V~mB © nmQ> rb , à mMm © Ama . S> r. Jm` H$dm S>, àmMm` © S>m°. E g. Ama. gw ©d §er , à mMm ©
Ama Ho$ . qe X o, àmMm` © E g. S> r. _ moa , àmMm` © _ m . Ho$. `mX d, à mMm © Ho$ . E g. _ m o{hVo,
àmMm © S>m°. Ho$.E M. {e §Xo, à m. Oo.O r. O mY d B . g_md oe h moVm o.54545454
* gdmªJrU àJVrMr Mm¡\o$a KmoS>Xm¡S> :
_ h m{dÚmb ` mÀ`m ñWmnZonmgyZ Vo AmO n ªV _ hm{dÚmb `mZ o Mm¡\ o$a à JVr Ho$b r
Amh o. {H«$S> mj oÌ m_ Ü` o {dÚmnrR> a mÁ `, amîQ >r` d Am§Vaa mîQ> r` nmVird a {d ÚmWu M_ H$b o
Amh oV. Va A{^ Z` dH¥$Ë d à íZ_ §Owf m ñnY }V a mÁ` d a mîQ>r ` nmVir da `e {_ i dbo
Amh o. V goM E M.E g.gr. ~moS ©> n[aj oV d {dÚmnrR> narj oV JwUdÎ mm ` mX rV oÊ `mMr
na §na mhr d ¥Ü X rJ§V Pmb r Amh o . ` m{e dm` XmoÝ h r dg{V J¥h o, amîQ> r` godm `moO Zm,
E Z.gr.gr. { ^Î mr nÌ Ho$, { Z`V H$m{b Ho$, dmS >:_ ` _ §S>i o {d ÚmÏ `mªÀ` m ì` {º$_ Ëd
129
{dH$mgmb m hm V^ ma b md Vmh oV. _ hm{ dÚmb ` ñW mnZ Pmb o Ë ` mdoiobm 28 {dÚm Wu d Mma
àmÜ ` mnH$ d X moZ { ej Ho$Î ma H$_ ©Mma r h moVo d AmVm h r g§»` m 96 àmÜ ` mnH$ d 5305
B VH$s {d Úm Wu g §»` m d 33 {ej Ho$Î ma H$_ ©Mmar B VH$s dmT > b r Am ho. 5 5 5 5 5 5 5 5
Ae m àH$m ao gZ
1947 gmb r H$_ ©dra m§Zr ñWm nZ Ho$b oë `m ` m _ h m{d Úm b` mV Joë`m 60 dfm©V AZ oH$
MT >C V ma nma Ho$b o Amh oV. à ñWm{nVm§À` m d mX im§Z m gm_ m oao O mV E H$ B {V hmg KS>{ db m
_ hma mîQ>m À`m e ¡j {UH$ {dœmV E H$ gm oZ oar nmZ { Z_ m©U Ho$b o Amh o. B d b ogo b mdb oë`m
amonmMo AmVm à M§S> dQ> d¥j mV ê$nm§Va hm oD$Z \$i m\w$bm§Z r ~h ab ob o Amho.
* `ed§Vamd MìhmU BpÝñQ>Q> wQ> Am°\$ gm`Ýg, gmVmam :
a` V {ej U g§ñWoMo N>Ì nVr {ed mO r H$m °b oO gmVm am à _ mUoM A{b H$S>À`m
H$mim V {ed mO r {dÚm nrR>mV rb Zm_ d§V d _ h mam îQ >m_Ü o X O}X ma gm`Ý gMo {ej U X oUm ao
åh UyZ `e d§Va md Mìhm U B pÝ ñQ> Q> wQ> Am°\$ gm` Ý g H$m°b oO Mo Z md KoVb o O mVo. gZ 1947
bm N>Ì nV r {e dm Or H$m°b oO Mr ñ WmnZm H$_ ©d ram§Z r Ho$ë` mZ§Va gwa dmV rb m \ $º$ H$b m d
dm{UÁ ` emIm gwê$ Ho$b r h moVr. gm`Ý g {d^ mJ Z ìhVm . {e d mOr H$m°b oO_ Ü o gm `Ý g
{d^ mJ gwê$ H$a Uo h r IMm©Mr ~m~ h moVr. na §Vy qMVm_ Ua md X oe_ wI `m §Zr gmSo>VrZ b mI
ê$n o AZwX mZ XoÊ` mMr `moO Zm Á` m _ hm{ dÚmb `mV AmQ ©> g d gm`Ý g h o X moÝ h r hr {d ^ mJ
Mm b{ db o O mVmV Ë `m §À`mgmR> r O mh ra Ho$b r. `m Zì` m `m oO ZoMm \$m` X m {_ imdm åh UyZ
AÊ Um §Zr Amdí` H$ Vr ny V ©Vm H$ê$Z nwUo {dÚmn rR>mH$Sy>Z a rVga gm `Ý g {d^ mJ gwê$
H$aÊ `mg _ §Oya r KoVb r. gZ 19 58 gmb r AY } AZ wXm Z X rS> b mI ê$n` o H$m°b oO b m {_ imb o
_ hma mîQ>m Mo VË H$mb rZ _ w»`_ §Ì r _ mZZ r` `e d§Vamd Mìhm U `m§À` m hñVo gm`Ý g
{d^ mJm Mo C X ²>K mQ> Z Pmb o d Ë `m§À `mM ew^ hñ Vo gm`Ýg {d^ mJ mÀ`m B _ m aVrÀ` m
nm` m^ Ur Mm H$m` ©H«$_ Pm b m `m doir S>m°. Y Z§O` amd JmS>Jri C npñWV hmoV o. ` m
B_ maV rÀ`m C X ²KmQ>Z g_ ma § mgm R>r à_ wI nmhþUo ^ ma VmMo a mîQ>nVr S>m °. amO |Ð àgmX ho
hmoVo. 56 56 56 56
gwad mVrÀ` m H$mimV gm `Ý g H$m°boO daVr àmÜ ` mnH$ åhUyZ AÊ Um§Z r àm. ~r.
E g. nmQ >rb d à mo. dê$So> ` m§Zm AmJ «hmZ o Wmond yZ AmUb o. {e dm Or H$ m°b oOMm {d ñV ma
13 0
OgO gm d mTy> b mJb m d {d ÚmWu g§»` m dmT y> b mJb r V go g m`Ý g {d ^mJ ñd V§Ì H$aÊ `mMm
{ZU©` gZ 1965-66 gm b r Pmb m, nwT o> ` m {d ^ mJmg 19 86 gm br `e d§V amd MìhmU
B pÝ ñQ>Q> wQ> Am°\ $ gm` Ýg Ago Ë` mMo Zm_ m{^ Y mZ Pmbo. 57 57 57 57
AmO gm` Ý g H$m°b oOMr dm Q >Mmb nmh Vm ñWmnZonmgyZ AmO n` ªV Mm¡\ o$a dmQ >Mmb
Ho$b r Amho. `m H$m°b oO Mm XO m© h m Cƒ à {VMm Amh o. Z °H$ Zoh r `m _ hm{ dÚmb `mb m "A' ho
Zm_ m§H$Z X oD$Z J m¡a{d bo Am ho. gÜ ` m 11 d r nmgy Z. B.Sc, M.Sc. (Botany) n ªV oWo
{ej UmMr gmo` Am ho. gZ 1996 - 97 Mr {d ÚmWu g§»`m 2877 AgyZ 155 àm Ü `mnH$ d
97 {ej Ho$Îma godH$ god maV Am hoV. V a gZ 2005 - 06 gmb r {g{Z Aa {d ^ mJmMr g §»` m
1355 B VH$s h moVr, Va Á` w. {d^ mJm Mr g§»`m 2000 À` m Amgnmg Amh o. 5 8 5 8 5 8 5 8
Ae m à H$ma o a`V { ej U g§ñ WoMo {e d mOr H$m°b oO à_ mUo {ed mO r {dÚmnrR>m _Ü o
Aë nm dY rV `m _ hm{d Úm b` mZ o Zmdb m¡H$sH$ àm á Ho$b m Amh o.
* YZ§O`amd JmS>Jri H$m°_g© H$m°boO gmVmam :
N>Ì nV r {e dmO r _ h m{d Úb ` ho E H$ _ m V¥_ h m{dÚmb` Amh o. gwad mVrÀ` m H$mi mV
`m _ h m{dÚmb ` m _Ü o VrZh r e mIm (H $bm , d m{UÁ `, emó ) Mmb y h moË `m nwT o> ` mMm
{dñ Vma Og O gm {d ñVm a d mTy> b mJb m Vgm V rZh r {d ^ mJ ñdV§Ì H$aÊ `mV Amb o. gZ
1971 - 72 gmb r H$ m°_ g© H$m°b oO ñ dV§Ì H$aÊ `mV Amb o. gZ 1971 - 72 g m br H$m°_ g©
H$m°b oO ñd V§Ì Pmb o d ` m _ h m{d Úmb ` mg Y Z §Oa md JmS>Jri H$m°b oO Am°\ $ H$m°_ g© Ago
Zm_ m§V aU H$aÊ ` mV Amb o.
gZ 1986 - 87 n ªV { e d mO r H$m°b oO d Y Z§O`a md JmS>Jri `m _ hm{ dÚmb `mMo
E H$M H$m `m©b `m Mr B _ maVr E H$M dJ ©Imoë`m X moZh r _ h m{dÚmb `mMo {d ÚmWu d mna V nwT o>
àe mgZmÀ` m ÑîQ> rZo AS>MUr ` ody b mJë` m_ wio gZ 1986 - 87 gm br X moZrh r
_ hm{ dÚmb `mMr ñdV§Ì {d ^ mJUr Ho$b r d Iè`m AWm©Zo YZ §O `a md J mS>Jri Mm {dH$mg
Omo_ m Zo gwê$ Pmb m. AmO {ed mO r {dÚmnrR>m_ Ü o H$m°_ g© {d^ mJmMm X O m© `m
_ hm{ dÚmb `mZ o O nb m Amh o. 5 9 5 9 5 9 5 9
13 1
gÜ ` m AH$a mdr H$m°_ g© nm gyZ ~r .H$ m°_ , E_ .H$m °_ , S >r.~r.E _ ., E_ . ~r. E .,
AmX r {ej UmMr oWo gmo` oWo Amho. gZ 19 96 -9 7 gmb r {dÚmWu g§»`m 1 974 AgyZ
37 àmÜ `mnH$ d 24 {ej Ho$Îm a god H$ H$m ©a V Amh o. gZ 2005 - 0 6 _ Ü o ` m
_ hm{ dÚmb `mV {g{Z `a {d ^mJ mV 1172 {d ÚmWu h moV. V a Á w. {d ^m JmV 1000 À `m
Amgnmg {dÚmWu g§»` m h moVr.6 06 06 06 0
Ae m àH$m ao N>Ì nV r {ed mO r H$m°b oO, ` e d§Va md Mìhm U B p Ý ñQ>Q> wQ> Am°\ $ gm `Ý g
d Y Z§O`a md JmS> Jri Am°\ $ H$m°_ ©g H$m°b oO, gmV mam h o VrZ hr _ h m{d Úmb` {e dmO r
{dÚmnr R>me r gb ½ Z AgyZ Ad Km _ h mamîQ´> ì`mnyZ Q >mHy$Z {ej U j oÌ mb m l_ m{Y pîR>V ` m
_ hm{ dÚmb `m§Z r H$ê$Z a`VoMo Zm d C §Mm {db o Amh o.
* {ejUemó d _hm{dÚmb o :
a` V {ej U g§ñ WoÀ`m gmVma m e ha mVrb H$m `m©Mm {d ñVm a nmhV AgVmZm H$_ ©d ra
^mD$am d nm Q>r b ` m§Zr à mW{_ H$ d _ mÜ` {_ H$ { ej H$m§Z m à{e {j V H$a Ê`mgmR>r Q ´o>qZ J
H$m°b oO og H$mT > b r h moVr. `m_ Ü o à m_ w»` mZo gZ 1935 gmb Mo _ . \ w$b o S >r. E S²>. H$m °b oO
gmVma m, {O Om _ mVm AÜ `mnH$ {d Úmb ` (1 942) d _ mÜ `{_ H$ { ej H$mgmR >r gZ 1955
gmb r AmPmX H$m°b oO Am°\$ E Á wHo$e Z gmV mam h o H$mT >b o. H$_ ©d ra ^m D$a md nmQ >rb ho _ .
\w$b o ` m§Zm Amnb o Am Xe © J wê$ _ mZ V AgV d Ë`m§Z rM gwa dmV rb m gZ 1935 gmb r gwê$
Ho$b oë` m { gëìha Á w{~b r ê$ab Qo> qZJ H$m°b oO H$mT >b oë `m AÜ `m nH$ {d Úmb `mMo Zm_ H$aU
gZ 1947 gmb r _ . \ w$bo AÜ `m nH$ {d Úmb ` Ago Ho$b o gwad mVrb m `m {d Úmb ` mV gmV
{dÚmWu h moVo. `m {d Úm b`mVyZ ^ mfm, J{UV B {Vh mg AmX r {df `m~a mo~aM V §Ì kmZ,
gwVmaH$m_ , b mohma H$m_ , d ì` dh ma C n` moJr { ej U {X bo O mV o. e mio_ Ü o {e H$Umè `m
{dÚmÏ` mªZm Q´|>S > {ej H$ V` ma H$aÊ `mgm R>r _ hma mîQ>m Vrb ImO Jr g§ñ WoZo gwê$ Ho$b oob o ho
n{h b oM AÜ `mnH$ {dÚmb ` hmo` . 6 1 6 1 6 1 6 1
J«m_ rU ^ mJmVrb _ wbt Mm à íZ gmoS> {dÊ `mgmR> r d ó r {e {j H$m à{e {j V
H$aÊ `mgmR >r gZ 1942 gmb r {O Om _ mVm AÜ` mnH$ { dÚmb ` H$_ ©d ram§Z r gmVmam oWo gwê$
Ho$b o. gwa dmV rb m 20 {dÚm Ï` m©Mr g§»`m h moVr. ó r ñ dmd b §~r ~Z{d Uo hm h oVy g_ moa Ro>d yZ
132
ho { dÚmb ` H$mT> bo. a`V {ej U g§ñWoMo Ho$di _ wbrgmR> r H$mT >b obo ho E H$_ od AÜ ` mnH$
{dÚmb ` Amho. d Am O ho {d Úmb ` {Oë h` mVrb Zm_ m §{H$V AÜ ` mnH$ {d Úmb `m_Ü o
_ moS>Vo. 62 62 62 62
* AmPmX H$m°boO Am°\$ EÁ wHo$eZ gmVmam :
_ mÜ `{_ H$ e mi oVrb { ej Um Mm X O m© C §M{dÊ` mgmR> r _ mÜ` {_ H$ e mioV à{ej rV
nX dr Ya {ej H$ AgmdoV d V o {ej H$ g§ñWoÀ` m Ü o Y moaUmZwgm a H$aUmao Agm doV ` m
hoVyZ o H$_©dra m§Zr gZ 1955 gm br "gmVma m' oWo "AmPmX H $m°b oO Am°\$ E Á` wHo$e Z' Mr
ñWmnZm Ho$br ` m _ hm { dÚmb `mV yZ X O}X ma { ej H$ V` ma Pmb o. Ë ` m§Zr g§ñW oV d
g§ñWo~mh oarb emioV C Îm_ àH$mao H$m_ Ho$b o d AmO h r H$aVmh oV. 6 3 6 3 6 3 6 3
{ed mOr {d ÚmnrR >
g§b½ Z Agb ob o `m {ej Ue mó _ hm{d Úm b` mZo Amn b m X O m© AmOh r Vg mM {Q>H$d yZ Ro> db m
Amh o. {d ÚmnrR> mMr X moZ VwH$S >`mMr _ mÝ` Vm AgyZ X ad fu 160 { dÚm Ï`m ªZm ` m
{ej Uemó _ h m{dÚmb `mV àdoe {Xb m O mVmo. 6 4 6 4 6 4 6 4
* H$_©dra ^mD$amd nmQ>rb A{^`m§{ÌH$s d V§Ì{ZHo$VZ _hm{dÚmb` gmVmam :
gmVm am e ha m_Ü` o A{ ^` m§{Ì H$s {ej UmMr H$moUVr hr gmo` C nb ãY ZìhVr
eh amV rb {dÚmÏ` mªZm A{ ^` m§{Ì H$s {ej U K oÊ `mgmR>r, nwUo, H$moëh mnya , _ w§~B © ` m {R> H$mUr
Omd o b mJV Ago åh UyZ a`V {ej U g§ñ WoZo hr J aO AmoiIyZ e ha mVrb hr C Urd ^ ê$Z
H$mT > b r g§ñWoZ o gZ 1984 gmb r gX a ~Pma (gmV mam ) _ Ü o H$_ ©dra ^ mD$amd nm Q>b m§À`m
Zmd mZo A{^ `m §{Ì H$s d V §Ì {ZHo$VZ _ hm {dÚmb` H$mT >b o. AmY ww{Z H$ V §Ìe mó r` g§ñWoMm
XO m© àm á H$aUo d Am¡Úmo{JH$ j oÌ m_Ü ` o { Z_ m©U hmoUm è`m god m _Ü ` o gëb mJma åh UyZ
g§emoY Z mMo {MÌ { dH${ gV H$aUo h o `m g§ñWoMo à_ wI Ü o ` Amh o.
AmY w{ZH$ V §Ìe mIoMo kmZ dmT >{d Uo d {d ÚmÏ`mªZ m Am¡Úmo{JH$ j oÌ mV bo àmË `{j H$
AZ w^ d X odyZ C ÚmoJ Am{ U g§ñW oMo nañ na g§~§Y dm T>{d Uo ho ` m B §{O {ZA[a J H$m°b oO Mo
C ÔrîQ> hmoV o. {dÚmÏ` mªÀ`m e¡j {UH$ Am{U gdmªJr U {dH$mgmda ^ a XoUo, {e H$d Vm
{eH$dV m {e H$Uo `m à{H«$ oMr n[aUm_ H$ma H$ A§_ b ~O mdUr H$aUo d {d ÚmÏ `mª_Ü o
AmX a mMo d e m§VV mnyU© dV©UyH$ {Z _ m©U H$aUo d { dÚmÏ` mªb m { eH$m`b m Am dSo> b Ago
133
dmVm daU {Z_ m©U H$aUo, VgoM `m {d ÚmÏ`m ªMm ì`{ º$_ Ë d { dH$m g gm YZ o ho B§{O {ZA[a ¨J
H$m°b oO Mo à_ wI Y moa U hmoVo. 6 5 6 5 6 5 6 5
`m B §{O {ZAa tJ H$m°b o_Ü` o Imb rb nX dr Am {U nX {d H$m {ej UH«$_ mMo H$mog©
Mm b{ db o O mVmV .
nXdr H$mog©
1) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ {gìh rb B {O {Z Aa tJ
2) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ _ oH°${ZH$b B §{O {ZAa tJ
3) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ B b oŠ Q´>> m°{ZŠg B§{O {ZAa tJ
4) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ H$m°åß yQ> a B §{OZ rAatJ
5) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ O Zab B §{O {Z Aa tJ
`m da rb nXd r {d ^ mJmgmR>r 48 àmÜ `mnH$ AgyZ 69 { ej Ho$Î ma H$_ ©Mmar AmhoV.
nX{dH$m H$mog© :
1) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ {gìh rb B §{O {Z Aa tJ
2) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ à moS>Š eZ B§{O {Z Aa tJ
3) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ B b oŠ Q´>m°{Z Šg B§{ O{Z AatJ
4) {S> nm Q©>_ |Q> Am °\$ O Zab B §{O {Z Aa tJ
da rb nX dr H$m {d^ mJ mgmR> r ñdV§Ì 21 à mÜ` mnH$ AgyZ 33 { ej Ho$Î ma H$_ ©Mm ar
Amh oV. 6 6 6 6 6 6 6 6
* ñdm_r {ddoH$mZ§X {ejU g§ñWm, H$moëhmnya :
gmVm aMm e¡j {UH$ {dH$m g nmh V AgVm Zm {ej U _ hfu ~mnyO r gmi wIo `m§À` m
ñdm _ r {d doH$mZ§X {ej U g§ñWoÀ` m H$m `m©Mm AmT > mdm KoUo C {MV R>a Vo.
{ej U _ h {f© S>m°. ~mnyOr gm iw§Io ` m§À`m ñ dm_r {dd oH$mZ §X {ej U g§ñWoMo
e¡j {UH$ H$m © gmV mam {Oë h` m~amo~ a gmV mam e h amV X oIrb Amho. Vm gJmd Vmb wŠ ` mVrb
VwaMr oWo 11 Zmoìh o 195 4 a moO r ~m nwO r gmiw§Io ` m§Zr ñ dm_ r {d doH$mZ§X {ejU g§ñWoMr
13 4
ñWmnZm Ho$b r ~mnyO tZr A mnë` m g§ñ WoMr Ü o` {ZX }{e V H$a Ê `mg mR>r "kmZ {dkmZ Am{U
gwg§ñ H$ma , `mgm R>r {ej U àgm a' `m ~moY d mŠ `mMm dmna Ho$b m.
~mnwO tMo e¡j {UH$ VË dkmZ nwT>r b _ wÚm §da ñnîQ> h moVo.
1) kmZ {d kmZ Am{ U gwg§ñH$m a ` mgmR> r {ej U à gma
2) gË ` , e rb , àm_ m{UH$Vm , Ë ` mJ d {nid UwH$sg Ami m hr n§MVË d o {ej UmV yZ
O rdZ mV C Va{ dUo.
3) g_ mO mMm gm §ñH¥${ VH$ { dH$mg gmY Uo.
4) AmMma, {d Mma d C ƒ ma `m§À` m nm{dÍ `mda ^ a X oUo.
5) am OH$maU Am{U oX m^ oX `m nmgyZ A{b á a mhUo.
ñd m_ r {d doH$m Z§X { ej U g§ñ WoZo gmVma m eh amV lr. ^d mZr {d Úm_ §{Xa gZ
1958 gmb r Jëg© h m`ñ Hy$b gZ 1968 gmb r d gZ 1967 gmb r Á ` w{ZAa d {g{Z Aa
bm b~h mX ²²Xwa emó r H$b m, dm {UÁ ` d gm`Ý g H$m °boO H$mT > b o. AmO ` m V rZh r e¡j {UH$
w{ZQ>Mm ngma m _ moR>`m à_mUmV dmT >b m Amho. h o VrZ hr ` w{ZQ > gm Vmam eh amÀ `m _ Ü `d Vu
{R>H$mUr _ ë hma noR> ` oWo AmhoV .
ñd m_ r {ej Ug§ñWoZo AënmdY rV M gmVma m gm§J b r, H$moë hmnya, C ñ _ mZ m~mX, ~rS>,
aË Zm {Ja r, a m`JS> d R> mUo {O ëh `mV g§ñWoMr g §ñH¥$V r d e ¡j {UH$ g§ñ H$ma H|$Ð H$mT >b r
Amh oV. A mO `m g§ñ WoÀ`m H$m`m ©Mm {dñ Vma nm h VmZm 172 _ m Ü `{_ H$ e mim, 17
_ hm{ dÚmb o, 9 S> r.ES²> . _ hm{ dÚmb o, 2 H$Ý `me mim 2 H$Ý `m_ h m{d Úmb ` , 2 am Ìem im
d 95 d g{VJ ¥ho Amh oV. { ej U j oÌ mVrb S> m°. ~mnwOr Mo H$m © nmh ÿZ g_ mOm ZoM Ë `m§Z m
"{ej U _ hf u' hm {H$Vm ~ ~h mb Ho$b m.
* gmVmam Am wd}X àgmaH$ _§S>ir :
Amam o½ ` d d¡ÚH$s` joÌ mV H$m_ H$a Umar hr _ hma mîQ ´>mV rb gdm©V O wZ rg§ñW m Amho.
Am` wd}X, A°bm on°Wr a moJ d {Z gJm}nMma `m gd © {M{H$Ë gH$ nÜ X VrMo E H${Ì V {ej U d
d¡ÚH$s` god m nwa dUma r hr {O ë h` mVrb E H$_ od g§ñ Wm Am ho. gZ 191 3 gmb r _ H$a
g§H«$mVrÀ` m {X de r gmVmam oWr b S >m°ŠQ >a d d¡Ú_ §S> itZr Xoe r d Amåb d¡ÚH$ {df `
13 5
{eH$dyZ {d ÚmW u V `ma H$a Ê ` mgmR> r Am` mª½ b d¡ÚH$ e mim Zm dmMr g§ñWm ñWmnZ Ho$b r .
nwT o> gZ 1917 gmb r Am ` wd}X d Z{d Z d¡ÚH$s` emó m À`m Aä ` mgmZo Am wd}X mMr g od m
H$ê$Z ZmJ ar d J «m_ rU {d^ mJ mVrb ê$½ Um b` mg {dZ m_ wë ` d¡Ú{H$` C nMma C nbãY
H$ê$Z X oÊ `mH$[aVm Am wd}X àgma H$ _§S>i r ` m g§ñWoMr ñWm nZ m Pmb r. nwT o> S> m°. AmJmeo
`m§Zr `m g§ñ WoMm H$m ©{d ñVm a H$aVmZ m h r g§ñWm Zmd mê$nmg AmUb r. Am wd }X mMr {O kmgm
H$ê$Z gI mob Aä `mg H$ê$Z hr g§ñWm d mT >{ db r. H$mo UË `m hr AmO ma mMm hiyh iynU g_ wi
Zm` ZmQ> hmodyZ H$m oUV oh r X wîn[a Um_ h mody Z oV Aer C nm` `moO Z m Am` wd}X mV Ho$br O mVo.
gÜ `m `m g§ñWoV 138 àH$m a Mr Am¡fY o AH©$emi oV Ho$br O mVmV. 6 9 6 9 6 9 6 9
e ¡j {UH$ ÑîQ >` m {d Mm a H$aVm gÜ` m `m g§ñWob m gmVmè` mb m Iyn _ moRo> `moJ XmZ
Amh o. `m g§ñWoMo gmV mè`mV _ wWm Am` m©ª½ b d¡ÚH$ _ hm{ dÚmb ` (196 3) Amh o. `m
_ hm{ dÚmb `mZ o gZ 1913 Vo 199 3 `m H$mimV 4192 { dÚmÏ` mªZr {d {dY d¡ÚH$s `
na rj oV `e {_i{d bo. gZ 1994 - 95 ` m d fm©V 65 {dÚmWu {e H$V hmoV o . VgoM ` m
e¡j {UH$ _ h m{dÚmb ` m ~amo~a M S>m °. AmJ meo Y_ m©W© ê$½ Um b` , am.~. H$mi o Y _ mW© ~mh `
ê$½ Umb ` , àgw{V nümÎ m H|$Ð, ` moJm {Z gJm}nMma H|$Ð, H¥$îUmZ Ja ~mh` ê$½ U{d ^m J
H°$Ý ga {Z Xm Z H|$Ð d a º$noT >r E dT o> C nH«$_ gwê$ AmhoV . g§ñW oÀ`m ê$½ Umb ` mV B Va gm o r
~amo~a M J^ m©e` H°$Ý ga g§X ©^m V _ mo\ $V VnmgUr H|$Ð Amho . 70 70 70 70
gmV mè`mÀ`m d ¡ÚH$s`
{ej U joÌ mV ` m g§ñ WoZo H$m © H$ê$Z gmVmè` mMo Zmd C §M{d bo Amho.
* gmVmam _amR>m {dÚm àgmaH$ g_mO :
gmVm am eh amV rb {ej Uj oÌ mV Zmd b m¡H$sH$ àm á Pmb ob r h r OwZr g§ñWm Amho.
bm oH$H$b ` mUH$ma r a mOm a m O{f © e mh ÿ _ h mamO m§À` m {d MmamnmgyZ àoa Um KoD$Z Vmai `mMo
B Zm_X ma ê$ÐmO ramO o _ hm{S >H$ d amd ~hm Xya g§^ mOram d _ moao, X wX wñH$a ` m§Zr gZ 190 7
_Ü o gmVmam _ am R>m {dÚmà gmaH$ g_ m OmMr ñ WmnZ m Ho$b r. gwa dmV rÀ`m H$mi mV hþe ma,
na §Vy J aO y { dÚmÏ` mªZm {dÚm{Z Ho$VZ XoD$Z Ë `m§À` m _ ZmV {ej Um{ df` r OmUrd { Z_ m©U
Ho$b r. g mVmam e h am_ Ü o {d ÚmÏ `mªÀ` m amhÊ ` mMr d ^ moO ZmMr gw{d Ym { Z_m©U Ho$b r.
~S>moX m Zaoe lr_ §V N>. g` mO ramd J m`H$dmS> ` m§Zr gZ 1933 gmb r d gVrJ¥h mg ^ oQ>
136
XoD$Z e ¡j {UH$ H$m` m©g hm{X ©H$ gw oÀN> m {X ë` m. { dÚmÏ` mªMo h o dgV rJ¥h _ hm amUr
O_ wZ m~mB © ~moS>vJ `m Z mdmZ o à{gÜ X Pmbo `m d gVrJ¥hmV yZ AZoH$ Zd aË Zo K S>b r. gmVm am
_ amR> m {dÚmàg maH$ g_ mOm Zo _ hm amîQ> mb m _ w»`_ §Ì r Zm_ d §V boIH$, H$b md§V, H«$sS> mnQy>,
wÜX H$m imV gr_ m g¡Ý` ^ aVrg mR>r {\ $S>t J g|Q> a, gr_ m aj Um gmR>r Odm Z {X b o. Y ma mY Vu
nS> b oë`m d ra Od mZm§À` m {dY dm nË ZrgmR>r d { ZamY ma Jar ~ ó r` mgmR> r _ {hb m C ÚmoJ
H|$Ð Mmb {db o. 71 71 71 71
ñd mV§Í` nwd ©H$mi mV _a mR> m {d Úm à gmaH$ g_ mO mZ o gZ 1942 gmb r {à Ý g {e dmO r
hm` ñHy$b ho B §J«O r _ mÜ `_ mV yZ {ej U X oUmao {O ëh `mV rb gmV mam oWo n{hb o B §J«O r
hm` ñHw$b gwê$ Ho$b o. e oVH$ a r ~ §Yygm R>r g_ mO mZ o e oVH$ar _ oimd o. H¥$fr àXe©Z o Am` mo{O V
H$ê$Z AmY w{ZH$ eoV rMm àMma d àgma Ho$b m. 7 2 7 2 7 2 7 2
gmVma m eh am À`m d V mbwŠ`mÀ` m n{ü_
^mJ mVrb J«m _ rU { dÚmÏ` m©À`m C ƒ { ej UmMo H|$Ð åhUyZ gZ 1972 gm br H$b m d
dm{UÁ ` _ h m{dÚmb` _a mR>m {d ÚmàgmaH$ g_ m Om Zo ñ WmnZ Ho$b o. gm_ m{OH$ H$V©ì`
^md ZoZ o gZ 1972 gm br ñWmnZ Pmb ob o ho _ h m{d Úm b` gmVmaÀ`m e¡j {UH$
H$m` m©~amo~a M gm_ m{O H$ Am{U gm§ñ H¥${VH$ C nH«$_ m V ^ mJ KoV Amh o. 73 73 73 73
gmVm am _ a mR>m { dÚmàgma H$ g_ m O h r gm_ m{OH$ ~m§Y rb H$sMr O mU Ro>d yZ
{ej Uj oÌ m V H$m` © H$aUma r ~ hþO Zm§Mr g§ñ Wm Amh o. _ hma mîQ >mÀ` m e ¡j {UH$ gm _ m {OH$ d
amO H$s` j oÌ mV M_ H$b oë`m {H$Ë oH$ ì`º$s `m dg{VJ¥h mMo {dÚmWu Am hoV.
* V§Ì{ejU :
emgH$s` Vm§{ÌH$ {dÚmb` H|$Ð/Am¡Úmo{JH$ emim gmVmam :
J«m_ rU ^m JmVrb d gmVma m e ha mVrb _ wb m§Z m ñd §_a moOJma H$ê$Z ñ d` §_ nyU©
hmoVm `md o d Vm§{Ì H$ {ejUmMr g_ m OmV Am dS> {Z_ m©U ìhm dr åhUyZ { ~«Q>re Am_ X mZ rV
Y§X o {ej U e mim {ej U em im VWm Am¡Úmo{J H$ e mim Z mdm Mr g§ñWm {X. 1 Am°J ñQ>
1908 a moO r Ë `md oiÀ`m { Oë hm b moH$b ~moS >m©Zo gmVmè` mV gwê$ Ho$b r. e mh ÿ Z Ja rVrb
E o{Vh m{gH$ \$a mgImZm oWo e mh ÿ H$b m _ §X ra Zm dmZ o ZmQ>` J¥h Amho. Ë ` m {R>H$mUr gwê$
Ho$b r Ë ` mdoir `m em iob m "b moI§S >r e mim ' ` m Z mdm Zo g§~m§Yb o O mV . 74 74 74 74
137
gÜ ` m h r g§ñ Wm e mhÿ ñQ o>{S>A_ g_ moa {X. 8/ 06/ 1949 nm gyZ H$m ©a V Amh o. gZ
1948 n` ªV `m g§ñWog Y §X o {ej U emi m hr E H$M e mIm h mo Vr. gZ 1 948 nmgyZ
Qo>{Š ZH$b h m`ñ Hy$b `m emIoMr Ë ` mb m O moS> X oÊ` mV Amb r. gÜ `m h r g§ñWm _ h mam îQ´>
emgZ mÀ`m ì` dgm` {ej U d à {ej U g§MmbZmb ` mÀ`m AmIË ` m[aV H$m_ H$aVo.
g§ñWoMr `m ^ ì` B_ ma V AgyZ {VÀ` m A{b e mZ O mJ oV Amd í` H$ Vr gd© àH$maMr ` §Ìo d
gmY Zgm_ wJ «r ` m§Zr gwg‚ m Agb oë` m B_ m aVrV O di nmg 1300 {d Úm Wu {d{ dY
`moO Zm_ Ü o Vm §{Ì H$ {ej UmMm b m^ KoV Amh oV. b d H$a M h r g§ñWm e VH$ _ hmoËgd r
dfm©V nXm©nU H$arV Am ho. 75 75 75 75
`m g§ñWoV Imb rb Aä `mgH«$_ {Z a{Z ami `m ` moO ZoA§VJ ©V {e H${ dÊ ` mV ` oVmV .
1) _ mÜ `{_ H$ ñ Vamd arb V§Ì {ej U
2) 10 + 2 ñVa mda rb {Ûbjr Aä `mgH«$_
3) 10 + 3 ñVa mda rb H|$Ðe mgZ nwa ñH¥$V ì`d gm` Aä`mgH«$_
4) AënH$mb md Y rMo à _ mUnÌ ì`dgm` Aä` mgH«$_ V goM _ mJ ob Ë` mb m ì` dgm `
à{ ej U Aä `mgH«$_
5) b moH$god m H|$Ð d Aä ` mgH«$_ . 76 76 76 76
`m dê$Z `m g§ñWoMo AmO Mo ñ dê$n nmhV m Ë `mb m ZwH$ VoMo ~mi go MT> bo Ago A gyZ
AmO mè` mMm E H$ Kw_Q >mà_ mUo S>m¡b X ma dQ>d ¥j {Z _ m©U Pmb m Amh o. h r g§ñWm gmVmam
eh amV rb d {Oë h`mVrb b moH$m§Mo E H$ Ame mñW mZ d H$m¡VwH$m Mm {df ` h modyZ ~gb m Amh o.
* emgH$s` Am¡Úmo{JH$ à{ejU g§ñWm (I.T.I) gmVmam :
e mgH$s` Am ¡Úmo{J H$ à{ ej U g§ñ Wm hr gZ 1959 bm gm Vmè` mV gwê$ Pmb r. `m
g§ñWoMm n[aga 36 E H$a AgyZ ` m_Ü ` o àe mgH$s` B_ ma V, H$m ©e mim , gr.E Z.gr. b°~,
g§JUH$ b °~, Prelision Instrument {H«$S>m§J U, H°$ÝQ> rZ, J«§W mb `, g_ m{d îQ> Am ho.
`m g§ñ WoV 23 Q ´o>S> AgyZ EHy$U 956 B VH$s {dÚmWu g§»` m _ `m©{X V Amh o. Am°JñQ>
2006 nmgyZ (COE fabrication Sector) gwê$ Pmb o Amh o. Ë `mgmR> r 10 dr nm g h r àdoe
_ `m©X m Amh o. 7 7 7 7 7 7 7 7
138
Trade Wise Details :
1 Year Intake 2 Year Intake 3 Year Intake
Welder 32 Fitter 32 mech M/C
Toolmaint 16
Plumber 16 Electricition 32 Tool & D.M
(D&M) 16
Tractor
Mech. 32 Wireman 48
Diesel Mech- 32 Mech Moter
V. 16
Foundry Man 32 Mech
Agrimech 16
Com. Oper &
P.A. 20 Machinist 24
Plastic pro.
Oper 32 Grid=nder 24
Cutting &
Sewing 32 Turner 48
Steno (E) 16 D. Man
(Mech) 16
H & SC 16 Instrument
Mech. 16
ITESM 16 7 87 87 87 8
* Am¡Úmo{JH$ à{ejU g§ñWoÀ`m `moOZoMr C{ÔîQ> o :
1) Am¡Úmo{JH$ g§ñWoÀ` m H$m ¡eë` J aO m§Mr nwV©Vm H$aÊ `mÀ`m h oVyZo ~hþH$m¡eë ` à{ej U
nwa{d Uo.
2) _ wb ^ yV H$m¡e ë` joÌ m_Ü ` o {dÚmÏ `mªZ m à{e {j V H$aUo.
3) àJ V{e b H$m ¡eë o j oÌ m_ Ü o { dÚmÏ` mªZm à{e {j V H$a Uo.
4) _ w»`V: Am¡Úmo{ JH$ g§ñWoVr b {d{e îQ> KQ> H$m~ Ôb {dÚmÏ` mªZm à{e {j V H$aUo.
5) {d {dY A§Jr ({dd moÚm§J r) Am{U AË `m Y w{ ZH$ à{ejU H$m` ©H«$_ nwa{d Uo. 78787878
Ae m àH$ mao gmV maÀ` m `m Am ¡Úmo{J H$ à {ej U g§ñWoV {dÚmWu IoS> `mnmS> `mV yZ
odyZ b m^ KoV Amho.
139
{ZîH$f© :
gmVm am eh amb m E o{V hm{ gH$, a mO H$s`, gm_ m{O H$, AÜ ` mpË_ H$ Am{U e¡j {UH$
na §na oMm _ hmZ dma gm b m^ bob m Amh o. gmV mè`mMr e ¡j { UH$ na §na m gwad mVrnmgyZ C Á db
hmoVr ; na §V y B §J«O r amÁ ` Amb o Am{U Mma q^ VrV rb ZmoH$a {Z_ m©U H$aUma o {ej U gwê$
Pmb o. Ë ` mVM nwÊ ` mMo _ hÎ d dmTy>Z BWo {ej Um Mm {d H$mg hmoÊ `mg {db§~ bmJb m na §Vy
ñdm V§Í`m oÎma H$mimV {ejUmMm àgm a \$ma d oJmZ o Pmb ob m {X gyZ ` oVmo. H$_ ©dra ^m D$am d
nmQ >rb , _ hf u H$d}, ~m nyOr gm iy§Io B . g_ mOY waZ tZr Ho$boë `m {ej U à gmamÀ` m
H$m` m©_ wio {ej U {d œmV gm Vmè`m Mo Z m§ d _ moRo> Pmb o Amh o. ñ dmV §Í`moÎ ma H$mim Vrb gmVm am
{Oë h` mMo, e ha mMo g§ñH¥$Vr g§dY ©Z AmnAmngmVr b O mVr, Y _© ^ oXmÀ`m nb rH$So> ZoD$Z
gm_ m{O H$ g_ V m àñ Wm{nV H$a Ê `mMm V goM Amnë` m dg{ VJ¥h ñd mdb §~r {ej UmÀ` m
H$m` m©Mr _ whV ©_ oT > H$_ ©dr a ^ mD$a md nmQ >rb `m§Zr ` mM y_ rV am odb r. l_ mÀ`m _ mo~Xë` mV
_ mo\$V C ƒ {ej U hm _ §Ì gd©nar A_ b mV AmUUmao N> . {ed mO r H$m °b oO, gmVma m e ha mV
OyZ gZ 1947 _ Ü o gwê$ H$ê$Z E H$m Zì`m nd m©b m gwad mV Ho$b r.
AmO gmV mam e ha mV àm W{_ H$ { ej Um nmgyZ V o C ƒ {ej Umn ªV gd © gmo r
gw{dY m` wº$ {ej U {_iV Amh o. ` m_ Ü o gmVma m Z Ja nm{ bH$m {ej U _ §S>i mnm gyZ Vo
a`V , ñ dm_ r , gmV mam g¡{Z H$ ñ Hy$b , H$Ý `me mi m, Ý ` y B §p½ b e ñ Hw$b , àVmnqgh hm` ñHy$b,
gmVma m _ a mR>m {d Úmà gma H$, Am wd }X àg maH$ _ §S> ir, {Oë hmn[a fX B .Mm à m_ w»` mZo
g_ mdoe {X gyZ oVmo. d ¡ÚH$s`, A{^ `m§{Ì H$s, E_ .~r.E ., g¡{ZH$s ` mgma»` m ì`md gm{` H$
{ej U KoÊ` mH$[a Vm { dÚmÏ` mªZm AmV m \$ma go ~mh oa O md o b mJV Zmh r. B §J«Or e mim §Z m
_ amR> r e mionoj m O mñV _ hË d Amb ob o {X gyZ oV o d Ë`m§Mr g§»` m hr _ moR >r Amho. _ {V_ §X,
_ wH$~Y ra ` m§À` mhr {ej Um H$So> bj {X ë`m Mo {X gyZ oVo. WmoS>Š `mV g mVmè` mV {ej UmMr
g§»`mË_ H$ d mT > Pm bob r {X gyZ oVo. emi m _ h m{dÚm b` o ` m§Mr g§»` m {X d g|{X dg dmT> V
Amh o. { ej Uj oÌ mV Z ì`m H$ë nZ m, Z ì`m `moO Z m oV AmhoV . Ë ` mM~amo~a H$mh r g§ñ Wm§Mm
JwUmË_ H$ {dH$mg h r nm h m` b m {_ iyZ oV mo. na §Vy E H$sH$So> ~m bH$ _ §X ra mnmgyZ Vo Cƒ
kmZ{d kmZm À`m _ h m{dÚmb `m À`m àdoemg mR>r X oU½`m Úmì` m b mJVm V h r Mm§Jb r pñW Vr
1 40
{XgyZ oV Zmh r. A m¡nMm[a H$ { ej U ì` dñ Wo_Ü` o {ej U g§ñW m, {ej H$, nm bH $ d ~mb H$
Jwa\ $Q>b obo AmhoV. Varh r ` oWrb {ej Um_ wio gm_ m{O H$ gm§ñH¥${VH$ Midi tZm hmV ^m a
hmV^ ma b mdÊ `mg _ X V Pmb r h o {Z {üV _ mZV m oB ©b.
1 41
g§X © gyMr
1) _ h mamîQ> a mÁ` J°Po{ Q>Aa , gmVma m {O ëh m, 1999, n¥. 645 .
2) {H$Îmm n¥ . 645 .
3) {H$Îmm n¥ . 645 .
4) gmVm am e h a ZJa nm{b H$m e Vgm§d ËgarH$ _ h moË gdr A§H$ 1954 n¥ . 74.
5) {H$Îmm n¥ . 74.
6) gmVm am _ a mR>m { dÚmàgmaH$ g_ m O, gmVma m "{dÚm _ ¥V' 2006, 07 H$b m dm {UÁ `
_ h m{dÚmb ` gmVma m n¥. 4.
7) gmVm am e h a ZJa nm{b H$m e Vgm§d ËgarH$ _ h moË gdr A§H$ 1954 n¥ . 79.
8) {H$Îmm n¥ . 75.
9) "_ H$a §X' {Z `V H$m{b H$m, 2003 - 04, AZ§V B §p ½ be ñ Hy$b , gmVm am n¥. 1
10) S> m°. H$_ ©dra ^ mD$a md nmQ> rb "E H$ _ h mZ H$_ ©`moJ r' 2006, H$_ ©dra {dÚmà~m oY Zr gmVm am n¥. 8.
11) H$m oîQ >r à ^ mH$a , gmVma m {O ëh m n[af X Jm¡a d A§H$, b oI e¡j {UH$ d mQ> Mmb , gZ 198 7 n¥. 38 .
12) gmVm am e h a ZJa nm{b H$m e Vgm§d ËgarH$ _ h moË gdr A§H$ 1954 n¥ . 39.
13) gmVm am e h a ZJa nm{b H$m "ñ_ a {UH$m' 198 3 n¥. 5 4.
14) g§V JmS >Jo~m ~m Z mJa r ñd ÀN>Vm A{^ `mZ Ah dmb gmVma m ZJan[af X gmVm am
200 4 - 05 n¥ 77.
15) gmVm am Z Janm{b H$m dm{f ©H$ Ahd mb , gZ 19 47 - 48 V o 2 004 - 05 (g§~{ Y V
df ©)
16) _ h mamîQ> a mÁ` J°Po{ Q>Aa , gmVma m {O ëh m, 1999, n¥. 653 .
17) "g§V Jm S>J o~m~m Z mJa r ñdÀN>Vm A{^ `mZ Ahd mb' gmVma m Z Jan[a fX gmVm am
200 4 - 05 n¥ 77.
18) gmVm am Z Jan[a fX {ejU _ §S> i, gmVma m `m §À`m H$S>rb _ m{hV rZwgma (gZ 200 4-05)
1 42
19) {H$Îmm
20) gmVm am {O ë hm n[a fX _ m Ü`{_ H$ {d ^ mJ, _ m{ hVr Zwgma (gZ 2007-08)
21) _ h mamîQ> a mÁ` J°Po{ Q>Aa , gmVma m {O ëh m, 1999, n¥. 645 .
22) {H$Îmm n¥ . 645
23) àV mnq gh h m`ñ Hy$b _ Y rb ~moS©> da rb _ m{h VrZ wgma
24) "emi m _ mD$b r', Ý ` y B §p½be ñ Hy$b gmV mam, 2006 - 07. n¥ 6 .
25) {H$Îmm n¥ . 7, 8.
26) "emi m _ mD$b r' ñ_a {UH$m 1999 , Ý y B §p½ b e ñ Hy$b , gmVm am n¥. 279.
27) gmVm am e h a ZJa nm{b H$m e Vgm§d Ëgm[aH$ _ h moË gd r A§ H$, 1 954 n¥ . 75 .
28) "A§V a§J' _ h fu H$d } ó r {ej U g§ñWoMr H$Ý `m emi m, gmVma m 2006 - 0 7 n¥. 10.
29) {H$Îmm n¥ . 10, 11.
30) gmVm am e h a ZJa nm{b H$m e Vgm§d Ëg[aH$ _ h moË gdr A§H$ 1954 n¥ . 48.
31) {H$Îmm n¥ . 48.
32) _ h mamîQ> a mÁ` J°Po{ Q>Aa , gmVma m {O ëh m, 1999, n¥. 32.
33) gmVm am g¡{Z H$ ñHw$b , gmVmam _ m{h Vr nwpñV H$m, 2007 - 08.
34) {H$Îmm n¥ . 2.
35) {H$Îmm n¥ . 3.
36) {H$Îmm n¥ . 3.
37) S> m°. _°Ï y E . ìhr, AZwd mX H$ d mqi~o { d.g ., H$_ ©dra ^ mD$a md n mQ> rb , a`V {ej U g§ñWm 1988. n¥. 220.
38) "{ed {dO ` ' N>. {e dmO r H$m°b oO gmVma m, 2006 - 07 n¥. 1 59 .
39) "g§doX Zm' ñ_ a{UH$m g_ V m {ej U à gmaH$ _ §S> i g mVma m ñ_ a{UH$m 2003 n¥. 4.
40) g_ Vm {ej U à gmaH$ _ §S>i, gmVm am _ m{hV r nwpñVH$m 2007 - 0 8.
41) _ h mamîQ> a mÁ` J°Po{ Q>Aa , gmVma m {O ëh m, 1999, n¥. 656 .
42) gmVm am {O ë hm n[a fX, Cƒ _ mÜ ` {_ H$ {d^ mJ , _ m{h Vr Z wgma (gZ 2007-08)
43) dm {f©H$ Ah dm b 2005 - 06 n[a{ eîQ> 17 {e d mOr {dÚmnrR> , H$moëh mnya.
1 43
44) S> m°. H$_ ©dra ^ mD$a md nmQ> rb "E H$ _ h mZ H$_ ©`moJ r' 2006, H$_ ©dra {dÚmà~m oYZ r
gmVm am n¥. 1.
45) S> m°. _°Ï y E . ìhr, AZwd mX H$ d mqi~o { d.g ., H$_ ©dra ^ mD$a md n mQ> rb , a` V {ej U g§ñWm 1988. n¥. 220.
46) {H$Îmm n¥ . 28.
47) 43 d m dm{f ©H$ Ahd mb , 200 5 - 06, n[a {e îQ > 17, {ed mO r {dÚmnr R>,
H$m oë hm nya .
48) S> m°. H$_ ©dra ^ mD$a md nmQ> rb "E H$ _ h mZ H$_ ©`moJ r' 2006, H$_ ©dra {dÚmà~m oY Zr gmVm am n¥. 13 .
49) "{ed Jm¡a d' ñ_ a{UH$m, N>. {e dm Or H$m°b oO gmV mam, 1996 - 97, b oIm§H$ S>m°.
nmQ> rb E Z .S>r. a `V {ejU g§ñW oMo `moJ Xm Z. n¥. 13 .
50) {H$Îmm n¥ . 28.
51) {H$Îmm n¥ . 28.
52) {H$Îmm n¥ . 53.
53) {H$Îmm n¥ . 53.
54) {H$Îmm n¥ . 54.
55) "{ed {dO ` ', N> Ì nVr {edm Or H$m°b oO gmV mam n¥. 7.
56) "{ed Jm¡a d', ñ_ a{UH$m , N>. { ed mO r H$m°b oO, gmVma m 1996 - 97, b oIm§H$ S>m°. nmQ> rb E Z .S>r. a `V {ejU g§ñW oMo `moJ Xm Z n¥. 56.
57) {H$Îmm n¥ . 56.
58) 43 d m dm{f ©H$ Ahd mb , 200 5 - 06, n[a {e îQ > 17, {ed mO r {dÚmnr R>, H$m oë hm nya .
59) "{ed Jm¡a d', ñ_ a{UH$m , N>. { ed mO r H$m°b oO, gmVma m 1996 - 97, b oIm§H$ S>m°.
nmQ> rb E Z .S>r. a `V {ejU g§ñW oMo `moJ Xm Z n¥. 57.
60) 43 d m dm{f ©H$ Ahd mb , 200 5 - 06, n[a {e îQ > 17, {ed mO r {dÚmnr R>,
H$m oë hm nya .
61) "_ hmË _ m' ñ_ a {UH$m _ mPo AÜ `mnH$ {dÚmb `, b oIm§H$ à m. R>m oHo$ ~m._ . n¥. 34
1 44
62) "AîQ> {dZ m`H$', a` V {ej U g§ñWoMr AmR> AÜ`m nH$ {d Úmb ` o, dm{f ©H$ Ahd mb,
200 3- 04 .
63) S> m°. H$_ ©dra ^ mD$a md nmQ> rb "E H$ _ h mZ H$_ ©`moJ r' 2006, H$_ ©dra {dÚmà~m oY Zr gmVm am n¥. 10.
64) 43 d m dm{f ©H$ Ahd mb , 200 5 - 06, n[a {e îQ > 17, {ed mO r {dÚmnr R>, H$m oë hm nya .
65) "_ Zmoa m_ m', H$_ ©dr a ^ mD$a md nmQ >rb A{^ `m§{Ì H$s d V§Ì {Z Ho$VZ _ h m{dÚmb`,
gmVm am n¥. 102, 1 03 .
66) {H$Îmm n¥ . 102 .
67) {^ So>-nmQ> rb , W moamV , _ hma mîQ´>mV rb g_ mO gwY ma UoMm B {Vh mg, H$m oëh mnya 2007
n¥. 10 7.
68) gmVm am {O ë hm n[a fX, _ mÜ ` {_ H$ {d^ mJ _ m{ hVr Zwgma (gZ 2007 - 08)
69) gmV mam eh a ZJa nm {b H$m e Vgm §dË g[a H$ _ hmoË gd r A§H$ 19 54 n¥. 79 .
70) {X. Am wd }{XH$ AH©$e mim { b . gmVma m A_ ¥V _ hm oË gd ñ _ a{UH$m, 2001 n¥ . 4.
71) gmVma m _amR >m {dÚmàgm aH$ g_ mO mMo H$b m d dm{UÁ ` _ h m{d Úm b` , gmVmam n¥.
199 7- 98 n¥. 2 .
72) "{dÚm_ ¥V' H$bm dm{UÁ` _ h m{dÚmb ` gmVma m, 2007 - 08 n¥. 4.
73) {H$Îmm n¥ . 4.
74) _ m{h Vr nwpñ VH$m, em gH$s ` Vm§{Ì H$ {dÚmb ` H|$Ð V Wm Am¡Úmo{JH$ e mim gmVma m
200 7 - 08 n¥ . 1.
75) {H$Îmm n¥ . 2.
76) {H$Îmm n¥ . 3.
77) _ m{h VrnwpñV H$m, e mgH$s ` Am¡Úmo{J H$ à {ej Ug§ñWm (Am `.Q>r .Am` .) gZ
(2007 -0 8) n¥. 4 .
78) {H$Îmm n¥ . 4.
79) {H$Îmm n¥ . 4.
1 45