Gr 3 Zagadnienia Filozofia

7/26/2019 Gr 3 Zagadnienia Filozofia

1/29

1. HYLOZOIZM- flozofczna koncepcja oywionej materii, pogld, wedugktrego zasada ruchu jest jej immanentna. Powsta na tle przekonaprzedflozofcznych typowych dla animizmu. !osta s"ormuowany przez #alesa z$iletu w twierdzeniu% &wszystko jest oywione, jak to wida' w (ursztynie imagnesie&. )ylozoizmowi ostro przeciwstawili si* np. pitagorejczycy, +mpedokles

czy naksagoras. o koncepcji hylozoistycznej powracali w flozofihellenistycznej, np. epikurejczycy czy stoicy.2. HYLEMORFIZM - gr.% hyle / materia, morphe / ksztat0 stanowisko w teorii(ytu metafzyka0 i flozofi przyrody dotyczce ontycznej (udowy i dziaania cianaturalnych. Podwaliny teorii hylemorfzmu da rystoteles. la rystotelesamateria wsplnie z ide tworzyy su(stancj*, jako jej skadowe. 1edugrystotelesa materia pierwsza jest (ytem potencjalnym, tzn. gotowym przej2' doaktu, wzgl*dem istoty. 3atomiast #omasz z kwinu podejmujc teori*hylemorfzmu, stwierdzi, e materia jest potencjalna nie tylko wzgl*dem istoty,ale take istnienia, tzn. e sama (ez "ormy nie istnieje.3. EMPEDOKLES- staroytny poeta, flozo", uzdrowiciel, cudotwrca. #wrca

koncepcji czterech ywiow. !ajmuje stanowisko po2rednie mi*dzyParmenidesem, wedug ktrego (yt jest jeden i niezmienny, a )eraklitem,goszcym totaln zmienno2' (ytu. 1edug +mpedoklesa, zasada (ytu jestczworaka i tworz j cztery korzenie, nazwane p4niej ywioami, elementami56789:;to, co jest&, nie powstaje, nie przemija i jestniezmienne. ! drugiej strony zmienno2' rwnie istnieje, (o% &3ie mapowstawania czegokolwiek, co jest 2miertelne, ani nie jest kocem niszczca2mier'. ?est tylko mieszanie si* i wymiana tego, co pomieszane.&1 ten spos( +mpedokles pogodzi teori* Parmenidesa o niezmienno2ci (ytu zpogldami )eraklita o nieustannej zmienno2ci zjawis.

3@=ABC= - grecki flozo". naksagoras jest pierwszym, ktry okre2li !asad*(solutn jako rozsdek, wprowadzajc element duchowy. ?ego zdaniem, zasada

jest rzeczywisto2ci nieskoczon, oddzielon od reszty, sama w so(ie, jestmy2leniem i samookre2lajc si* dziaalno2ci. naksogoras nie skorzysta jednakw peni z tej koncepcji i ostatecznie uznaje, i duch to tylko pierwsze poruszeniew procesie mechanistycznym. uch ten, jak twierdzi naksagoras, ma charaktermaterialny, w przeciwnym wypadku nie mg(y oddziaywa' z materi. Dmysistnieje wi*c w przyrodzie w spos( immanentny, jest istot przyrody. lategosu(stancj jest to, co oglne E nie (ogowie, nie zasady zmysowe, czy ywioy, alemy2l jako taka, my2l sama w so(ie, my2l, ktra jest dusz. Prcz tego istniejezasada druga E zasada przyrody. 3ie ma ona jednak charakteru a(solutnego.4. PITAGORAS- grecki matematyk, flozo", mistyk kojarzony ze synnymtwierdzeniem matematycznym nazwanym jego imieniem. !aoyciel tzw. szkoypitagorejskiej w @rotonie. 1 szkolej tej rozwaano mi*dzy innymi takie pro(lemymatematyczne, jak podwojenie sze2cianu, trysekcja kta, kwadratura koa itp. oklasycznej wiedzy matematycznej przeszo synne twierdzenie, powszechnezwane twierdzeniem Pitagorasa. #erminem pitagoreizm okre2la si* caoksztanauk i koncepcji o charakterze religijnym, etycznym, moralnym, politycznym iestetycznym uksztatowanym na przeomie FG i F wieku p.n.e., ktrym tradycjastaroytna przypisuje pochodzenie od samego Pitagorasa5. HERAKLIT- )eraklit z +"ezu, presokratyczny flozo" grecki, zaliczany do

joskich flozo"w przyrody, urodzony w mie2cie +"ez, w ?onii, u wy(rzey zji$niejszej. utor pism kosmologicznych, politycznych i teologicznych. Pochodzi ze


2/29

szlachetnego rodu. 3azywany (y >HiemnymI oraz >Paczcym Jilozo"emI zewzgl*du na waria(ilistyczn koncepcj* 2wiata i czowieka, trudny do zrozumieniastyl pi2miennictwa oraz samotne ycie ktre prowadzi. =woje pogldyprzedstawia za pomoc alegorii i a"oryzmw, tak a(y mogli je zrozumie' jedynienieliczni wtajemniczeni. 3aj(ardziej znanym elementem flozofi )eraklita jest

koncepcja zmiany jako centralnego elementu 2wiata panta rhei, wszystkopynie0, jak )eraklit okre2li to w synnym zdaniu >niepodo(na wstpi' dwukrotniedo tej samej rzekiI (o ju napyn*y do niej inne wody0.

6. Parmenie!" Zen#n $ E%ei &'ara#(!)*Parmenides twrca szkoy +lejskiej, reKektowa nad tematem (ytu, stwierdzie &Lyt jest, a nie(ytu nie ma&.Lyt jest wieczny, nie ma pocztku ani koca (omusia(y powsta' z nie(ytu lu( przeistoczy' si* w nie(yt, a nie(ytu nie ma0,ponadto jest nieruchomy i niezmienny (o zmieni' mg(y si* jedynie w nie(yt0,niepodzielny gdy jego cz*2ci nie mona (y nazwa' ju (ytem0, stay i jeden.Pogld ten, otrzymany wycznie w wyniku rozumowania, stoi w oczywistej

sprzeczno2ci z do2wiadczeniem. Parmenides uzna wi*c poznanie zmysowe zaniewiarygodne, poniewa nie zgadzao si* ono z rozumowaniem.

!enon z +lei flozo" grecki ktry doszed do kilku kwestii, mianowicie paradokswzwizanych z ruchem. $iay na celu udowodnienie, e ruch w 2wiecie, ktrypostrzegamy, jest jedynie zudzeniem, ktre nie jest moliwe w rzeczywisto2ci.Paradoksy, ktre czy ukazanie trudno2ci w rozumieniu czasu i przestrzeni jakowielko2ci cigych, ktre mona w zwizku z tym dzieli' w nieskoczono2'. ?egoparadoksy nie dotyczyy tylko ruchu !enon zastaniawia si* rwnie nad% miar,ilo2ci, miejscem, stosem czy siewem . ?ego argumenty przeciwko wielo2ciopieraj si* na (*dnym zaoeniu tym samym co argumenty przeciw ruchowi0,i mona dzieli' w nieskoczono2'. L*dno2' &siewu& polega na wyciganiuwniosku ze z(yt niskiego poziomu szumu przy sianiu maej ilo2ci ziarna.

+. S#,-i antynomie +u(ulidesa0 =ophos E z gr. mdryM =of2ci to powstaa w Fw. p.n.e. szkoa flozofczna w tenach. =of2ci zajmowali si* si* okre2laniemnatury 2wiata i pochodzenia czowieka. #wierdzili , e kady z nas yje wodmiennym 2wiecie i dlatego od(ieramy inaczej rne wraenia dajc tympogldem pocztek sensualizmowi0. Proponowali dystans do sowa E to flozo"mia (awi' si* sowem, a nie odwrotnie.Hzoowymi przedstawicielami (yli %

- Aorgiasz E skania si* w swych pogldach do sceptycyzmu, twierdzc , e Nnicnie istniejeN, Nnawet gdy(y istniao, to jest niepoznawalneN, a Nnawet gdy(y (yopoznawalne, to nie mona tego przekaza'N. Poznanie jest wi*c su(iektywne i niema niepodwaalnego kryterium prawdy.

- Protagoras - >Hzowiek jest miar wszechrzeczyIM twierdzi, e poznanie jestwzgl*dne, (o opiera si* na spostrzeeniach, ktre s przecie rne E wszystko

jest kwesti przekonania,-+DLDOG+= E popar pogldy sofstw dotyczcy gry sw prezentujc swoje3#3B$G+ %Q. ?a zawsze kami*.

R. Cogacz % NHzy zgu(i Pan ju rogiSNT. Uysy % N 1yrwanie ktrego wosa sprawi, e kto2 jest ysySN


3/29

ntynomie te pokazuj niemoliwo2' zdefniowania poj*cia prawdy w o(r*(iej*zyka rozrnienia kamstwa od "aszu0, podkre2laj pro(lem pytarozstrzygajcych , w ktrych odpowied4 moe (rzmie' tylko NtakN lu( NnieN izwracaj uwag* na poj*cia nieostreVniejednoznaczne.

/. S#(ra0e!intelektualizm etyczny0 Epogld goszcy, e podstawowymwarunkiem post*powania moralnego jest jego wiedza na temat do(ra i za.Hzowiek wiedzcy co do(re nie moe czyni' 4le E je2li zatem 4le post*puje,oznacza to, e jego wiedza na temat do(ra jest niepena. =okrates twierdzi, egrecka aretW E cnota E tosama jest z episteme E wiedz cnota wynika z wiedzy0.

. P%a0#n - 3ajwaniejsz cech flozofi Platona jest idealizm, to znaczyprzekonanie, e 2wiat skada si* z przedmiotw realnych i ich idei. Gdee srzeczywiste, wieczne i zawsze zachowuj wyszo2' nad tym, co realne. Gnnymi

sowy, Platon uwaa, e to 2wiat idei ma charakter pierwotny, a (yt widzialny jesttylko jego niedoskonaym od(iciem. Jilozo" (y przekonany o dualnymcharakterze (ytu jego dwoisto2ci0. Xwiat dzieli si* zatem na materi* i ducha.!osta stworzony przez emiurga i ma okre2lon celowo2'. Hzowiek skada si*natomiast z ciaa i nie2miertelnej duszy. uch peni "unkcj* nadrz*dn wo(ecfzyczno2ci i w przeciwiestwie do niej jest wieczny zagadnieniom duszypo2wi*ci Platon przede wszystkim >JedonaI0. Gdealistyczny dualizm Platonazaznacza si* rwnie w dziedzinie poznania. Dwaa on (owiem, e dzieli si* onona poznanie zmysowe, ktre jest zudne i rozumowe. #o drugie zapewnia dotarciedo idei, poniewa skada si* z dwch etapw% my2li dyskursywnej i intuicji.Hzowiek najpierw zatem uywa zmysw, potem rozumu, a na kocu intuicji,

ktra doprowadza go do wiedzy najwyszej

1. Dem#(r)0- ?eden z twrcw #B$G!$D i NojciecN materializmu E wedugniego caa rzeczywisto2' z(udowana jest atomw z gr. #B$B= E to, coniepodzielne0 , ktre rni si* od sie(ie jedynie matematycznie. #ak naprawd* w2wiecie nic si* nie rodzi ani nie umiera, (o te procesy to tylko czenie si* irozpadanie atomw.1edug materialistw 2wiat przedmiotowy istnia niezalenie od woli i2wiadomo2ci podmiotu, a poznanie zmysowe tego 2wiata umoliwiay czsteczkiemitowane z powierzchni przedmiotw.Hzsteczki te zostay okre2lone jako GBO od gr. +GBOB3, ktre oznaczaNwidmo, o(razN0.

QQ. Ar)!0#0e%e! TYZ E TRRr.p.n.e. E flozo" grecki, najwszechstronniejszymy2liciel i uczony staroytno2ci. Drodzony w =tragirze, w roku T[\ wstpi dokademii Platoskiej. Ly zarwno uczniem Platona jak i wychowawc leksandra1ielkiego. 1 T]] r. p.n.e. zaoy szko* perypateck w Oikejonie. 1 TRT po2mierci leksandra GGG 1ielkiego opu2ci teny w o(awie przed prze2ladowaniamize strony ruchu antymacedoskiego. rystoteles dokona podziau flozofi na

teoretyczn flozofa przyrody, matematyka, metafzyka0 oraz praktyczn etyka,polityka, estetyka0.


4/29

1 yciu rystotelesa moemy wyodr*(ni' trzy okresy%

Q0 Przynaleno2' do kademii Platoskiej !wolennik nauk Platona, chocia ju wtedy wystpi z krytyk

jego nauki o ideach nie istnieje odr*(ny 2wiat idei, ktry (y(yodpowiednikiem poj*' oglnych, idee tkwi w rzeczach

jednostkowych0

R0 ziaalno2' flozofczna i naukowa w ssos i $itylenie

1 opozycji do platonizmu, s"ormuowa podstawy wasnej flozofi

+mpiryzm, ktrego wyrazem (yy m.in. (adania przyrodoznawcze

T0 @ierowanie szko w Oikejonie

Bdrzucenie platonizmu

=kupienie uwagi na szczegowych (adaniach naukowychzwaszcza w zakresie (iologii, psychologii i historii porwnawczej

QR. Se'0))$m doktryna flozofczna zapocztkowana przez Pyrrona GFVGGG w.p.n.e.0 powstrzymujca si* od potwierdzania lu( zaprzeczania, stanowiskoodrzucajce daje moliwo2' uzyskania wiedzy pewnejM w metodologii (adapostuluje konieczno2' krytycznej oceny wynikwM szczeglnie w odniesieniu dorezultatw wtpliwych

QT. S0#i)$m doktryna flozofczna zapocztkowana w GGG w. p.n.e. przez!enona z @ition, ktry za jedyne do(ro uwaa cnot* rozumian jako ycie zgodnez zasadami rozumu, przezwyci*enie stanw emocjonalnych i nami*tno2ci

QZ. E'i(rei$m doktryna szkoy flozofcznej zaoonej przez +pikura wtenach, goszca odmienn posta' hedonizmu, wedug ktrej do szcz*2ciaprowadzi przyjemno2' przyjemno2' najg*(sza to przede wszystkim spokj Eataraksja0, a jej warunkiem wystarczajcym jest (rak cierpie

15. P%#0)n #wrca neoplatonizmu. Przeksztaci system Platona w doktryn*emanacyjn o charakterze monistycznym. !asadniczymi motywami stworzonegosystemu (yy%

transcendentna teoria a(solutu,

"enomenalistyczna teoria materialnego 2wiata rozumianego jako

odzwierciedlenie idei w materii0,


5/29

ekstatyczna teoria poznania, sztuki i cnoty, poj*tych jako narz*dziazespolenia z a(solutem.

1 swoim doro(ku Plotyn pozostawi ]Z rozprawy, ktre zostay uporzdkowane i

uoone w [ dziewitek, czyli +nnead, przez Porfriusza. B(ejmuj onerozwaania% Q0 etyczne, R0 fzykalne, T0 kosmologiczne, Z0 o duszy, ]0 o rozumie,[0 o najwyszych kategoriach takich jak% (yt, do(ro, jedno2'0.Dwaa, e istot(ytu jest nie tyle trwanie, ile stawanie si*. Lyt ma natur* 2wietlist, promieniuje,wytwarzajc nowe rodzaje (ytu. @ady wytworzony (yt to emanacja (ytuwyszego rz*du. Xwiat jest wi*c hierarchi (ytw emanacji0 o zmniejszajcej si*doskonao2ci i mocy twrczej.

Lytem pierwszym i zarazem najdoskonalszym, ktry &wyemanowa& zsie(ie wszystkie pozostae, jestenia" w ktrej zjednoczone s idee Pi*kna,o(ra i Prawdy. ! niej wyoniy si* inne, coraz (ardziej zalene i coraz mniej

twrcze. Plotyn nazwa je hipostazami, a wyrni ich trzy% duch, dusza i materia.uch, pierwsza emanacja a(solutu, to 2wiat idei rozumianych po platoskuM jegoemanacj (y z kolei 2wiat psychiczny, czyli dusza 2wiata, czca w so(iewszystkie dusze jednostkowe. Bstatni hipostaz, naj(ardziej oddalon od ?edni,stanowic kres emanacji, (ya nietwrcza ju materia. Lytu najwyszego niemona pozna' ani zmysowo, ani nawet na drodze flozofcznej spekulacji. ?ednakoczyszczona i natchniona dusza zdolna jest w stanie ekstatycznego zachwytu do(ezpo2redniej intuicji a(solutu mistycyzm0.

Jilozofa Plotyna stanowia pomost czcy staroytn flozof* greck z my2lchrze2cijask.

16. Are%i!$ A7!0)n8

okadnie ureliusz z )ippony,y w latach T]Z-ZY^, (y fozo"em, teologiem,(iskupem )ippony.

?est uwaany za przodka prostestantw, z jego pism czerpali Outer oraz @amlwin.

Awnym rysem flozofi ugustyna (y teocentryzm czyli postawa polegajca nauznaniu Loga jako najwysz warto2'. 1 czowieku radykalnie odseparowa dusz*od ciaa, ktra wedug niego (ya samoistna.

1+. SP9R O :;I- przedmiotyulegaj cigym zmianom, a idee s niezmienne i wieczne, @ierar@i$n#->-idee niszego rz*du podlegaj tym wyszego rz*du. =tanowisko Platona zostaop4niej okre2lone jako skrajny realizm poj*ciowy. rystoteles uwaa, euniwersalia nie stanowi odr*(nego (ytu. 1prowadzi poj*cie >su(stancjiI. Dzna

istnienie "orm oglnych, ale to istnienie nie (yo niezalene i samoistne, alezwizane i istnieniem konkretnych rzeczy. ?ego stanowisko zapocztkowao


6/29

realizm umiarkowany. =toicy zapocztkowali nominalizm. !aprzeczalirzeczywistemu statusowi poj*' idei, uniwersaliw0. Gch zdaniem poj*cia swytworami mowy i nie maj odpowiednika w rzeczywisto2ci.

1/. Mi!0))$m &ernar0. #ermin mistycyzm opisuje do2wiadczenia religijne,duchowe, polegajce na (ezpo2redniej relacji czowieka z rzeczywisto2ci niematerialn, pozazmysow lu( transcendentn. Czeczywisto2' ta w religiachchrze2cijaski, judaizmie i islamie uznawana jest za Loga, a w wierzeniach(uddyjskich i hinduskich jako prawdziwo2' 2wiata. 1edug Xw. Lernarda zHlair_au` uznawanego w chrze2cijastwie za jednego z klasykw mistycyzmu,mistycyzm to poszukiwanie moliwie naj(ardziej (ezpo2redniego do2wiadczeniaLoga, lu( ycie, ktrego celem jest zjednoczenie z Logiem.

1. Dia%e(0)) &An$e%m*1 staroytno2ci i 2redniowieczu mianem dialektykiokre2lano gwnie sztuk* prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przezukazywanie sprzeczno2ci w sposo(ie my2lenia rozmwcy lu( przez o(alaniezaprzecze dowodzonych tez. 1 G w. naj(ardziej znanymi przedstawicielem i

zwolennikiem dialektyki (y 2w. nzelm z Hanter(ury. nzelm twierdzi, e rozumjest niez(*dny do wytworzenia w umy2le idei Loga, i dopiero od tego punktunaley rozwija' swoj wiar*. Prace nzelma zawieraj rwnie sugestie, a(y nietraktowa' powagi Pisma Xwi*tego jako nadrz*dnej wo(ec wasnego intelektu i wswoich poszukiwaniach duchowych skupi' si* w pierwszej kolejno2ci na gosierozumu, a nie Pisma, dlatego te dialektyka (ya nauk niezalena od teologii nieuznajca ojcw @o2cioa ani Pisma Xwi*tego. ialektycy prawdy wiary dowodzili wspos( wycznie rozumowy.

2. T#ma!$ $ A(Bin8

- 3awiza do flozofi rystotelesa-1szystko, co jest, skada si* z materii i "ormyM ciao to cz*2' materialnaczowieka, dusza za2 to jego "ormaM czyli czowiek to poczenie duszy i ciaa, anie sama dusza.

- Hzowiek poznaje dzi*ki rozumowi lu( przez wiar*M te dwa porzdki poznania nies sprzeczne, lecz uzupeniaj si* nawzajemM rozum moe poj' wszystko - nawetLoga.

-1szystko, co istnieje, jest hierarchicznie uporzdkowane.

-Poda ] dowodw na istnienie Loga.

21. Dn! S$(#0. ?an uns =zkot (y szkockim flozo"em i teologiem oraz"ranciszkaskim zakonnikiem. Aosi przewag* wiary nad rozumem twierdzc, eprzy jego pomocy nie da si* dowie2' wi*kszo2ci prawd teologicznych,stanowicych domen* o(jawienia. Jilozofa, utosamiona z metafzyk, winna wgniego zajmowa' si* uoglnionym poj*ciem (ytu. 1skaza, i argument zaistnieniem nieskoczonego, pierwszego (ytu - Loga, mie2ci si* w samejmoliwo2ci jego istniena. =twierdzi, e wszelkie relacje mi*dzy (ytamiskoczonym, tj. 2wiatem, i nieskoczonym s przygodne, wi*c akt stworzenia jestkwesti wolnej woli Loga, odr*(nej od ?ego intelektu. 1 teologii (roni m.in. naukio 3iepokalanym Pocz*ciu 3$P, przyjmowa te, e 1cielenie nie (yo zalene od

grzechu pierworodnego.


7/29

22.


8/29

b zudzenia rynku idola "ori0 - powodowane przez niedokadno2', nieadekwatno2'i wieloznaczno2' poj*', niedoskonao2' j*zykaM

b zudzenia teatru idola theatri0 - powodowane przez (*dne spekulacjeflozofczne, ktrych wyniki s przyjmowane na mocy autorytetu.

Lacon zamierza zatem dokona' re"ormy nauki, a(y wa2ciwa metoda zapo(iegapanowaniu zudze. $iaa to (y' nauka suca realizacji praktycznych celw.yle mamy wadzy, ile wiedzy& - mawia. 3auka taka winna owocowa' nowymiwynalazkami. #emu celowi najlepiej suyo przyrodoznawstwo u Lacona -flozofa przyrody0, w ktrej wyrni cz*2' operatywn, odpowiadajcdzisiejszym naukom technicznym. 3ajlepszym natomiast narz*dziem dlauzyskiwania prawdziwej wiedzy jest eksperyment. la metody eksperymentalnejza czasw Lacona (rakowao wa2ciwej teorii uoglniania danychdo2wiadczalnych, czyli indukcji. Lacon zamierza stworzy' tak metod*, ktrapozwoli odkry' stae wa2ciwo2ci rzeczy. Po2wi*ci temu 3o_um Brganum Q[R^0,majcej w zaoeniu (y' tomem wielkiej pracy re"ormujcej caoksztat nauki

Gnstauratio $agna nie dokoczonej0. 1 dziele tym zawar metod* zwan indukcjeliminacyjn zmierzajc do odkrycia niezmiennych cech rzeczy0 pierwszaru(ryka miala tytu% ta(lica o(ecno2ci cech, kolejna% ta(lica nieo(ecno2ci, trzecia%ta(lica stopni. Hechy wypisane w ta(lice Q i R zostay wykre2lone. Pozostae miaystanowi' cel poszukiwa, opisany potem w ta(licy T.

Lacon postulowa o rozdzielenie flozofi naM

b praktyczn

b teoretyczn

25 KARTEZ:SZ &156 1650E racjonalizm, dualizm duszy i ciaa,niezaleno2' nauki.

Jrancuski flozo" i matematyk. ?ego flozofa staa si* klasycznym wyrazemnowoytnego racjonalizmu i stanowi jeden z punktw zwrotnych w dziejach my2lieuropejskiej. Btworzya now perspektyw*, w ktrej flozofczne pro(lemy zyskayodmienny ni dotd sens

Bjciec racjonalizmu. Hae !ycie walczy z flozof spekulatywn ^ scholastyk.

Ludowanie nowego racjonalizmu jako drogi do prawdyM

b wiem, e wtpi* sceptyzm metodologiczny0 twierdzi, e wtpienie jestpierwszym krokiem do nowej wiedzy. 3aley wi*c wtpi' we wszystko w tradycjeflozofczn , w to co gosi ko2ci i religi*, wiedz* potoczn i empiryczn0

b $XO, 1GH ?+=#+$ Hogito, ergo sum0 ?est "ormu wyraajc naczelnzasad* @artezjuszowej flozofi. ="ormuowanie to wyraa, "akt, e to ? my2l*, epoznanie jest moim poznaniem, wiedza jest moj wiedz. #en "akt wa2nie, jakoa(solutnie pewny, uzna escates za aksjomat, od ktrego rozpocz (udowanienowej cao2ci wiedzy pewnej.

Przyjmujc za pocztek swej flozofi zasad* HBAG#B, . !erwa z dotychczasowkoncepcj flozofi, ktra za swj pocztek uznaa lec poza umysem >rzecz

samI. @artezjuszowska flozofa, znajdujca si* w samym umy2le maj zasad*,nazwana zostaa racjonalizmem.


9/29

- escartes nie twierdzi jedynie, e poznanie umysowe jest pewniejsze odpoznania zmysowego ale dowodzi ponad to , e tylko dzi*ki poj*ciom umysumoliwe jest w ogle wyodr*(nienie jakiej2 rzeczy spo2rd innych i rozpoznanie

jej jako jej samej0, mimo zmian, jakim moe podlega', poj*cie stanowi wi*c otosamo2ci rzeczy.

- #ym, co (ezpo2rednio znane, jest umys. Podmiotem su(iectum nazywa si*wycznie umys >? $XOH+I #ermin przedmiot oznacza odtd to, copoznawanie E to co jest czym2 dla podmiotu.

- Dtosamiajc su(stancjalno2' z rozcigo2ci, escartes utworzy poj*cieprzestrzeni jako nieskoczonego @B3#G3DD$. Przestrze jako kontinuum jestteoretyczn konstrukcj, pozwalajc okre2li' jednoznacznie pooenie kadegociaa za pomoc odpowiednich wsprz*dnych na osiach, ktre zostay nazwane%>kartezjaskim ukadem odniesieniaI.

?a jako, podmiot flozofczny, dysponuje wolno2ci a(solutn, nieograniczon,

gdy jest to przede wszystkim wolno2' my2lenia. ?e2li odczuwa ono jakie2ograniczenia, to nie wskutek zewn. 3aciskw konieczno2ci0, lecz swegoniedostatecznego poznania wolno2' kartezjaska0.

26.%ai!e Pa!a% &1623 16+*urodzi si* w Hlermont na terenie Jrancji. Lyflozo"em, matematykiem, fzykiem i pu(licyst, a take o(roc jansenizmu ikrytykiem jezuitw. ?ansenizm (y to ruch teologiczny i duchowy, wyznajcysurowe zasady moralne i pesymistyczny pogld na 2wiat. Pascal nie stworzyodr*(nego systemu flozofcznego, jego my2li oddziayway spontanicznie nainnych, w tym naj(ardziej na artystw uwraliwionych na pro(lemy

egzystencjalne czowieka.

3ajwaniejsze dziea Pascala to %

b >ProwincjakiI Q[][-Q[]\0, czyli z(ir listw (*dcych rozprawami na tematymoralne i religijne oraz krytyka moralno2ci jezuickiej. 1ydanie polskie wtumaczeniu #. Loya eleskiego ujrzao 2wiato dzienne w QRQroku,

b >$y2liI Q[\^0, peny tytu >$ysli o religiiI E z(ir notatek, a"oryzmw orazpojedynczych zda wydany staraniem 2rodowiska Port E Coyal.

3ajpopularniejsze pogldy flozofczne L. Pascala%

rozum i serce E Pascal szuka wiedzy pewnej i doszed do wniosku, e mona josign' dzi*ki geometrii, poniewa tylko ona defniuje poj*cia i w spos(dedukcyjny prowadzi dowodzenia. ! drugiej strony uznaje poj*cia niedefniowalnetj.% (yt, przestrze, ruch, czas. zi*ki temu doszed do wniosku, e rozum nie jestw stanie poj' wszystkiego. # druga kategori, ktra poznaje to czego nie jest wstanie pozna' rozum czyli prawd nadprzyrodzonych0 jest wedug Pascala tzw.>intuicja serceI. Pisa >=erce ma swoje racje, ktrych rozum nie znaI, dlategorozum naley dopeni' wiar i cakowicie rozdzieli' te dwie logiki.

kondycja czowieka E wedug flozo"a czowiek znajduje si* po 2rodku pomi*dzyprawd, "aszem, zem i do(rem. @ondycja czowieka jest wi*c n*dzna, poniewa

zdaje so(ie on spraw* ze swojego pooenia. $wi >1ielko2' czowieka jestwielka w tym, e zna on swoj n*dz*I dlatego twierdzi, e %


10/29

Hzowiek jest tylko trzcina, najwtlejsz w przyrodzie, ale trzcin my2lc.

Hzowiek jest pewny jedynie swojej 2mierci, wszystko inne jest niepewno2ci.Pascal wyraa rozpaczliw 2wiadomo2' zagu(ionego czowieka w zadani% >3iewiem, kto mnie wyda na 2wiat, czym jest 2wiat, yj* w okropnej niewiedzywszystkich rzeczyI.

zakad Pascala E flozo" uznajc krucho2' i sa(o2' czowieka podpowiada muistnienie >przedmiotu nieskoczonego i niezmiennegoI, czyli Loga. Poniewarozum ludzki nie jest w stanie z(ada' istoty Loga ma do wy(oru nast*pujcsytuacj*% al(o zaoy', e Ao nie ma, al(o zaoy', e Lg istnieje i y' z wiar.3ie mona wedug Pascala y' (ez ktrego2 z wy(orw, on sam wy(ra istnienieLoga. 1iara w Loga (ya dla niego wycznie sprawa serca, wadzy praktycznej,rozum mg jedynie zaoy' lu( odrzuci' omawian tez* na podstawie kalkulacjizyskw i strat. Pisa >

!wamy zysk i strat*, zakadajc, e Lg jest , je2li wygrasz , zyskujesz

wszystko, je2li przegrasz , nie tracisz nic.religia i etyka E etyka Pascala miaa religijny charakter, (owiem flozo" podkre2la,e do(ro i cnota jest kategori >prawdziwej wiaryI, jak (yo chrze2cijastwo.

Pascal opar swoje pogldy na flozofi @artezjusza i 2w. ugustyna. 1ielup4niejszych flozo"w i my2licieli nawizywao do L. Pascala, np.% flozo" i pisarz"rancuski )enri Lergson przedstawiciel psychoanalizy oraz egzystencjali2ci tj.@ierkegaard, ?aspers, =artre.

Pascal uznany jest za autora pierwszej maszyny liczcej, ktr z(udowa dlaswojego ojca (*dcego po(orc podatkowym. Ly te twrc prawa fzycznego,

s"ormuowanego w Q[]T roku i nazwanego jego nazwiskiem. Prawo to znalazozastosowanie w pompie hydraulicznej , ukadach hamulcowych i wielu innychdziedzinach.

2+. O(a$=#na%i$m- Pogld flozofczny s"ormuowany przez rnolda Aeulinc`a i3icolasa $ale(rancheNa, starajcy si* przezwyci*y' trudno2ci wynikajce zzaoenia @artezjusza, e 2wiat duchowy i 2wiat materialny s na tyle od sie(ie

jako2ciowo rne, e nie mog na sie(ie oddziaywa' (ezpo2rednio.Bkazjonalizm stoi na stanowisku, e czowiek nie wie, jak powstaje ruch w jegociele, nie moe nic o nim powiedzie' ani nim pokierowa', gdy jest tylko jegoo(serwatorem. Podniety, ktre go wywouj, s okazjami &causae occasionales&0

do pojawienia si* jakich2 dozna, wa2ciw za2 przyczyn wyo(raepowstajcych w duszy i odpowiednich ruchw w ciele jest Lg. Hzowiek, zdaniemokazjonalistw, nie poznaje rzeczy jako takich, lecz tylko na zasadzie kategorii,istniejcych jedynie w my2li jak su(stancja, istota i inne0. Helem poznania jestwi*c zdo(ycie wiedzy o tym, e rzeczy nie s takimi, za jakie je uwaamy, gdywiedz* o rzeczach jako takich posiada tylko Lg. Bkazjonalizm wie si* zpostawionym przez @artezjusza pro(lemem wzajemnych relacji ciaa i umysu, awi*c zwizkw cielesnego z mentalnym, w tym zwizkw przyczynowo-skutkowych. CenW escartes, "rancuski flozo" zaj tutaj stanowisko dualistyczneE postulowa istnienie dwch odr*(nych su(stancji% my2lcej, tworzcej dusz*, irozcigej, (udujcej ciao. Pogld taki nazywa si* dualizmem su(stancjalnym.

2/. T. H#e!- najwy(itniejsze dzieo Lewiatan, w ktrym gosi pochwa*a(solutyzmu. Podstaw* jego rozumowania stanowio pesymistyczne zaoenie, e


11/29

czowiek jest z natury egoist, chce mie' coraz wi*cej d(r, zaszczytw i wadzy,w konsekwencji prowadzi to do sporw i walk spoecznych

2.ar@ S'in#$a &163216++*E Jilozo" ydowskiego pochodzenia osiady w

3iderlandach. ?ego najwaniejsze dzieo to >etyka sposo(em geometrycznymwyoonaI. Przyj on istnienie jednej su(stancji rozumianej jako Lg0, uznajc e2wiat nie moe istnie' poza nim. Pogld ten utosamia Loga i przyrod*Panteizm0. usza i materia s tylko atry(utami jednej su(stancjiprzyrodyVLoga0.

3.Leini$ G#00rie zdrowego rozsdkuI, (*dcego przeciwiestwem scholastycznejniejasno2ci i zoonych modeli racjonalistw. 3iemniej jednak Oocke zgadza si* zgwn meta"or kartezjask, podziaem na umys i ciao, utrzymujc, e wiedzawie si* z przede wszystkim z (adaniem umysu. okonujemy (adania naszychidei i w ten spos( wnioskujemy, jaki jest 2wiat. 1 przeciwiestwie do

racjonalistw, ktrzy zakadali istnienie do2' (ogatej i zoonej struktury umysu,Oocke uwaa, e umys jest >czyst ta(licI, na ktrej zapisujemy nasze


12/29

do2wiadczenia podczas naszego ycia. Cacjonali2ci postulowali istnienie pewnejlicz(y wrodzonych idei. Oocke z kolei twierdzi, e umys to raczej co2 w rodzajupustego z(iornika, o2wietlanego jedynie przez 2wiato, ktre wpada z zewntrz.

32. O-Bieenie ran!(ie 1e Jrancji flozofa posiadaa charakterpopularnonaukowy, my2l flozofczna nie zawieraa si* w systemach czy tetraktatach, ale w esejach, listach, pamKetach. Lya uprawiana nie nauniwersytetach, ale raczej w salonach. Posiadaa wymiar spoeczny, oryginalno2'nie (ya tak ceniona jak zaangaowanie spoeczne czy polityczne. Jilozofaprzeksztacaa si* w ideologi*, jej celem i rol stawao si* denie do poprawy2wiata.

33. Immane%a Kan0-niemiecki flozo" o2wieceniowy, pro"esor logiki imetafzyki na Dniwersytecie @rlewieckim. utor terminu flozofcznego%

Gmperatyw kategoryczny E zasada etyczna, ktr mona s"ormuowa' m.in. wspos( nast*pujcy% &naley post*powa' zawsze wedle takich regu, co doktrych chcieli(y2my, a(y (yy one stosowane przez kadego i zawsze&. ?est onskutkiem s poszukiwa (ezwzgl*dnie wanego prawa, dotyczcego kadej oso(y,ktre nie musiao(y (y' usprawiedliwione przekonaniami religijnymi.

34 Ge#r7 ywiow i pogldwI rnych my2licieliE uj on po raz pierwszy jako konsekwentny rozwj samej my2li. Poszczeglneflozofe rozpatrywane jako flozofczne systemy wyznaczaj etapy tego rozwoju, akady z nich uj*ty jest historycznie jako my2l swojego czasu. 3a tym odkryciu)egel opar wasn flozof*, traktujc skadajce si* na jej system poj*cia jakowytwr intelektualnej tradycji, a dzieje flozofi przedstawiajc jako procespowstawania wasnego systemu.

Hzowiek jest uwikany w rozliczne zaleno2ci, ale zarazem jest wolny, gdy zawice dla sie(ie uznaje tylko to, co uzyskuje jego rozumow sankcj*. #a

jednoczesna zaleno2' i niezaleno2' nowoytnego czowieka znalaza ju swjwyraz w flozofi.

)egel wykorzysta historyczny charakter tego rozdarcia, a znoszenieprzeciwiestwa mi*dzy tym, co jest, a tym co powinno (y', uzna zarwnoznaczne z historycznym rozwojem.

L=BOD# jest ju w naszym posiadaniu, jest zawsze w pewien spos( jawny, ajest to jawno2', w jakiej toczy si* ycie ludzi, zawsze przez nich ju jako2rozumiane. !wykle to jednak rozumienie nie si*ga g*(iej ni rozsdek irozsdkowa flozofa% pojmujc a(solut jako a(solutny podmiot lu( jako a(solutnyprzedmiot w istocie go przesania. #o przeciwstawienie rodzi potrze(* flozofi

rozumowej, ktra odnajduje a(solut w samym yciu i pozwala si* mu w penisamemu ujawni' jako duchowi.


13/29

BX1GH!+3G+$ nazywa reKeksj* nad wasn wiedz, w tym namy2le to, co(yo (ezpo2redni wiedz o przedmiocie, staje si* przedmiotem nowej wiedzy. 1wypadku pewno2ci zmysowej, do2wiadczenie wykazuje, e >#B B#BI, ktreuznajemy za naj(ardziej konkretny przedmiot, to naj(ardziej oglne, a(strakcyjnepoj*cie.

=entencja )egla% >HB ?+=# CB!D$3+, ?+=# C!+H!1G=#+, HB ?+=#C!+H!1G=#+ ?+=# CB!D$3+I E (ya odczytywana jako usankcjonowaniewszystkiego co istnieje. !daniem )egla jednak rzeczywisto2' nie istniejeniezalenie od naszego jej ujmowania. #o, co jest, jest dla nas rzeczywiste tylko otyle, o ile daje si* poj' i rozumowo uzasadni'M cho'(y istniao, kiedy przestaje(y' zrozumiae, traci sw rzeczywisto2'.

35. A. OMTE &POZYTY


14/29

podkre2la, e kady ma tak moralno2', jak ma natur*. poniewa natura jestsa(a lu( silna, wyrnia moralno2' panw i niewolnikw. Pierwsi ceni%dostojno2', godno2' oso(ist, stanowczo2', sprawno2', pewno2' dziaania,(ezwzgl*dno2' w osiganiu celw. rugich cechuje% skonno2' do lito2ci,mi*kko2' serca, ulego2', altruizm, niepewno2'. Dwaa, e wspczesnych

cechuje moralno2' niewolnikw zwyrodnienie i dekadencja0. Przyczyn* tegostanu rzeczy upatrywa w pr(ie realizacji takich zaoe, jak% 1*rwno2', 2*wolno2', 3*wpisanie w normy i prawa warto2ci moralnych.

3. S. Kier(e7aar. uski flozo", poeta romantyczny i teolog, uznawany zajednego z prekursorw flozofi egzystencjalnej. @ierkegaard nie stworzy adnegokompletnego systemu flozofcznego. Ly przeciwnikiem flozofi )egla skupionejna poj*ciach >(solutuI, esencji i gatunku. @ierkegaard (roni indywidualizmu iwarto2ci kadego czowieka. uski flozo" oddziela wiar* od mdro2ci, mwi e,mdro2' jest (eznami*tn analiz 2wiata lecz nie stanowi decyzji. 1iara za2 jestnami*tno2ci. 1 swoich pracach podejmuje take pro(lem paradoksu ycia

ludzkiego w o(liczu wszechmocnego i nieskoczonego Loga.

4. FRE:D8Pod koniec swojego ycia zmieni zdanie na temat homoseksualizmu i stwierdzi,e nie jest to choro(a i nie podlega leczeniu. Emotikon grinBdrni 2wiadomo2' od znacznie (ardziej o(szernej i wpywowejnie2wiadomo2ci, przedstawiajc, w jaki spos( ta druga wpywa na t* pierwsz.1 drugiej topice, zawartej przede wszystkim w pracy pt. >?aI i >toI QRT0 Jreudpo raz pierwszy przedstawi teori* >tegoI id0, >jaI ego0 i >nad-jaI superego0.

#wrca psychoanalizy.

Poj*cie li(ido wprowadzi !ygmunt Jreud, ktry rozumia li(ido jako "orm* energii,za po2rednictwem ktrej pop*dy ycia speniaj swoje "unkcje. Jreud uwaa, eli(ido eros0 to energia yciowa, energia seksualna, ktra wyst*puje wsprzeczno2ci z tanatos E energi wywoujc wszelkie procesy destrukcyjne.

41. EMPIRIOKRYTYYZM8pozytywistyczny nurt flozofczny z przeomu G i wieku.Awn tez programu empiriokrytycyzmu (yo podanie jasnych kryteriwrozrnienia wiedzy naukowej i nienaukowej i odrzucenie jako nienaukowychwszelkich rozwaa metafzycznych, tj. nie opartych na do2wiadczeniu.+mpiriokrytycyzm usiowa znie2' przeciwstawno2ci idealizmu i materializmu

wysuwajc teori* o psychologicznej naturze wrae tzw. teori* czystegodo2wiadczenia0, do ktrych sprowadza ca rzeczywisto2'. &o2wiadczenieczyste& nie jest rozdwojone i wszelkie doznania wraeniowe s w so(ie jedne iniezalene ani od czynnikw zewn*trznych 2wiato, drgania d4wi*kowe0, ani odczynnikw wewn*trznych zmiany w organach zmysowych0, wyklucza onowszelkie dodatki al(o wykady su(iektywno-indywidualne.

42. H:SSERL &en#men#%#7ia*8!nalezienie takich podstaw wiedzy, ktre stanowiy(y niepodwaalny i sta(ilny"undament.

#ak flozof miaa (y' w zamierzeniach )usserla "enomenologia. Poniewa ma

dawa' pewne "undamenty dla innych nauk sama musi (y' (ezzaoeniowa, gdykade zaoenie aksjomatyczne jest ar(itralne i moe (y' kwestionowane, moe


15/29

(udzi' wtpliwo2ci. @ierunek flozofczny, polegajcy na opisie i ogldzie tego, co(ezpo2rednio jest dane. #o co trwae, podstawowe, niezmienne to nie zjawiskarzeczy, ale istoty rzeczy eidos0.

43. ;EOPOZYTY


16/29

4+. S0r(0ra%i$m- stanowisko metodologiczne w najoglniejszym sensiegoszce, e dla zrozumienia pewnych zjawisk niez(*dne jest uchwyceniestruktury, w ktrej one wyst*puj, lu( (udowa takiego modelu, ktry wyja2nia ichrol* w ich 2rodowisku. =trukturalizm nie jest ruchem jednolitym, nie mawytyczonego programuM &jest pewnym stylem my2lenia "ormalnego w naukachhumanistycznych&, ktry cechuje si* deprecjacj roli podmiotu w poznaniu

4/. ;e#0#mi$mE kierunek flozofi katolickiej powstay pod koniec G w.,rozwijajcy my2l 2w. #omasza z kwinu. 3eotomi2ci opowiadaj si* za tzw.klasyczn koncepcj flozofi, akcentuj rnic* mi*dzy nauk a religi i sztukMza &flozof* pierwsz& uznaj teori* (ytu. Gstotnymi wyrnikami neotomizmu s%realizm, pluralizm, hylemorfzm, teizm, intelektualizm, klasyczna koncepcjaprawdy, umiarkowany realizm poj*ciowy.

4.Per!#na%i$m- 3urt w flozofi i kulturze wieku, ktry w centrum swojego

zainteresowania stawia oso(*. Podo(nie jak postmodernizm, powsta jako gossprzeciwu wo(ec totalitarnych systemw pastwowych, ktre doprowadziy+urop* i 2wiat na skraj zagady. Personalizm staje w o(roniegodno2ci ludzkiej,indywidualno2ci, niepowtarzalno2ci i niezaleno2ci kadego czowieka.$ona wyodr*(ni' trzy podstawowe dogmaty tego nurtu%- tylko czowiek jest prawdziwy w sensie ontologicznym0,- czowiek jest najwysz warto2ci,- tylko czowiek posiada woln wol*.Personalizm nie stanowi jednak jednego spjnego nurtu, ale skada si* z wieluodr*(nych koncepcji, ktre czy wsplne podej2cie do autonomii, godno2ci izdolno2ci wykraczania poza natur* i histori* oso(y.

#erminu >personalizmI po raz pierwszy uy Jriedrich =chleiermacher, a(yokre2li' koncepcj* Loga oso(owego, czyli jako przeciwiestwa panteizmowi

51. Me0a,$)(a- z greckiego ta met ta physik0, czyli te ksi*gi, ktre znajdujsi* po pracach przyrodniczo-fzycznych. 3azwa pochodzi od ndronikosa z Codos,ktry skatalogowa pisma rystotelesa. P4niej termin metafzyka zaczoznacza' to, co przekracza granice fzyczno2ci. Metafzykarystotelesa stanowiatzw. &pierwsz flozof*&, (o rozwaaa tylko powszechne wasno2ci (ytu,wszystkie nauki szczegowe odwouj si* do niej, i >wiedza (oskaI, czyli teologia,(o (ada ostateczne przyczyny rzeczy. $etafzyka po rystotelesie staa si*naczeln nauk flozofczn w wiekach 2rednich i tylko na pewien czas zostaa

wyparta przez teori* poznania w okresie o2wiecenia.

52.On0#%#7ia, w flozofi, zgodnie z Lexicon Philosophorumsownik stworzonyprzez Cudol"a Aocleniusaw Q[QT, w ktrym po raz pierwszy uyto tego terminu0,nauka o &pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach& (ytu. 1 takim uj*ciunauka o (ycie jako takim, ktrej zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego,cokolwiek istnieje, czyli &tego, co jest&, zarwno w s"erze realnej - przedmioty,zdarzenia, "akty - jak te wya(strahowanej - poj*cia, kategorie, terminy.1spcze2nie mianem ontologii przyj*o si* nazywa' jeden z podstawowychdziaw flozofi zajmujcy si* - o(ok teorii poznania gnozeologii0 i aksjologii -

teori (ytu, pro(lemami jego natury, sposo(ami istnienia i przejawienia,stosunkami pomi*dzy (ytami itp.


17/29

53. Ma0eria%i$m E kierunek w flozofi goszcy, e jedynym istniejcym (ytemjest materia. zieli si* na trzy kategorie%

Q.$echanistyczny- Porwnywali wszystko do mechaniki. 1szystko co jestpierwotne, musi (y' koniecznie materialne. Hay 2wiat i wszystko co si* w nimznajduje jest uporzdkowane, dlatego nie mona w ten porzdek ingerowa', alenaley podporzdkowa' si* temu uporzdkowaniu.

R.ywioowy - od niego pochodzi materializm, pocztek tej flozofi da #ales,nazywany jest rwnie materializmem naiwnym, al(o flozof przyrody

T.tomistyczny - Hay 2wiat i wszystko co si* w tym 2wiecie znajduje, skada si* zczstek atomw, ktre s ze so( poczone. tomy s% niepodzielne, w ruchu i wprni, a poczone s ze so( przez haczyki, wypustki lu( odnogi. latego ewszystko skada si* z atomw, to jest nietrwae i ulega rozpadowi.

54. Imma0eria%i$m- 3urt epistemologii wprowadzony przez Grlandczyka A.Lerkeley. =twierdza, e nie istnieje materia jako niemy2lca, niepostrzegana(ezpo2rednio su(stancja, (*dca podoem jako2ci zmysowych, takich jak np.ksztat, ruch, czy (arwa. 1edug immaterializmu przedmioty, ktre postrzegamyistniej realnie, s jednak tylko kom(inacj jako2ci zmysowych a podoem ichistnienia nie jest materia, lecz umys duch0. Gstnienie polega na postrzeganiu idzieli si* na dwie kategorie E umysu ducha0 poznajcej i poznawanej ideerzeczy0

55. Iea%i$m- ?edna z cech flozofi Platona, ktra oznacza, e 2wiat skada si* zprzedmiotw realnych i ich idei. Gdee s rzeczywiste, wieczne i zawsze zachowuj

wyszo2' nad tym, co realne. Gnnymi sowy, Platon uwaa, e to 2wiat idei macharakter pierwotny, a (yt widzialny jest tylko jego niedoskonaym od(iciem.Jilozo" (y przekonany o dualnym charakterze (ytu jego dwoisto2ci0. Xwiat dzielisi* zatem na% materi* i ducha.

Hzowiek skada si* natomiast z % ciaa i nie2miertelnej duszy.

uch peni "unkcj* nadrz*dn wo(ec fzyczno2ci i w przeciwiestwie do niej jestwieczny .

56. S'ir)0a%i$mE ac. spiritualis E duchowny0 Gdealistyczny pogld flozofczny,wg ktrego wszelki (yt caa rzeczywisto2' cznie z tym, co potocznie nazywamy

materi0 ma natur* duchow V charakter duchowy. ?est "orm ducha lu( idei.=pirytualizm jest monizmem uznaje istnienie tylko jednej su(stancji0 i wyst*pujew opozycji do materializmu.

5+.


18/29

5 Da%i$m- w flozofi, pogld w my2l ktrego okre2lony o(iekt tworz dwaniesprowadzalne do sie(ie skadniki. $og to (y' np. s"ery duchowa i materialnaal(o idealna i realna

-dualizm antropologiczny- wedug ktrego czowiek jest jedno2ci zespoem0dwch odmiennych, rnych od sie(ie su(stancji.

1g Platona %przeciwstawia so(ie dusz* i ciao, cho' czowiek (y dla niego(ardziej dusz ni ciaem. 1g @artezjusza% ktry rozumia ciao i umys jakoodr*(ne , su(stancj* duchow res cogitans0 i su(stancj* materialn rese`tensa0.-dualizm ontologiczny- zakada, e istniej zarwno su(stancje duchowe, jak isu(stancje cielesne. Hiao materia, su(stancja fzyczna0 i duch su(stancjaduchowa0.

6 P%ra%i$m% -=tanowisko ontologiczne w my2l ktrego rzeczywisto2' skada si*z (ytw rnorakich, niesprowadzalnych do wsplnego mianownikaMreprezentowane m.in. przez takich flozo"w jak% +mpedokles, naksagoras,Oei(niz czy egzystencjali2ci. -=tanowisko metodologiczne, cz*2ciej nazywanepluralizmem teoretycznym0 w my2l ktrego dopu2ci' naley wielo2' metod lu(teorii przy wyja2nianiu zjawisk, reprezentowane m.in. przez takich flozo"w jak%Gmre Oakatos, Paul Jeyera(end, Oudwik Jleck, Oudwik 1ittgenstein.

61. E'i!0em#%#7ia- dzia flozofi , zajmujcy si* relacjami mi*dzy poznawaniem,poznaniem a rzeczywisto2ci. +pistemologia rozwaa natur* takich poj*' jak%prawda , przekonanie , sd , spostrzeganie , wiedza czy uzasadnienie .

62. Gn#$e#%#7ia- dzia flozofi traktujcy o przedmiocie, tre2ci, procesach,sposo(ach, granicach i kryteriach poznania ludzkiegoM epistemologia.

63.A7n#!0))$m pogld flozofczny wedle ktrego o(ecnie niemoliwe jestcakowite poznanie rzeczywisto2ci. ?ednym z pierwszych przejawwagnostycyzmu (yo >wiem e nic nie wiemI =okratesa. #wrc tego terminu jest

#homas )enry )u`ley. gnostyk przyjmuje e nie ma dostatecznych podstaw dopotwierdzenia danej rzeczy lu( jej zaprzeczenia np. istnienie (oga0.

64. Rea%i$m- pogld, wedug ktrego istniej tylko poszczeglne, jednostkowe(yty, ktre ludzie maj tendencje czy' w pewne wsplne poj*cia, a nast*pnieprzypisywa' tym poj*ciom istnienie realne, zapominajc, e s to wytworzone

przez nich samych konstrukcje.

65 Fen#mena%i$m-pogld flozofczny goszcy, i (ezpo2rednio dost*pne sludziom tylko ukady dozna zmysowych i emocjonalnych nazywane"enomenami0 i nie istnieje moliwo2' (ezpo2redniego poznania (ytw &samych wso(ie&. @oncepcje "enomenalizmu rozwin znacznie Gmmanuel @ant, ktry starasi* przezwyci*y' niektre jego paradoksy poprzez koncepcj* umysupraktycznego. 1spczesnym rozwini*ciem "enomenalizmu jest z jednej stronyneokantyzm, a z drugiej "enomenologia.

66 Iea%i$m #ie(0)Bn)-- stanowisko flozofczne zwizane ze stosunkiem (ytudo ludzkiej 2wiadomo2ciM pogld goszcy istnienie o(iektywnej rzeczywisto2ci


19/29

duchowej i materialnej0, niezalenej od naszych przey', na ktr nie mamywpywu, stworzonej np. przez Loga, ide* czy duchaM za twrc* tegopogldu uznaje si* Platona, ktry uwaa, e idee nie s (ytami pomy2lanymiprzez kogo2, ale istniej niezalenie od naszej 2wiadomo2ciM podo(ne stanowiskozajmowali m.in. 2w. #omasz, dla ktrego Lg zajmuje miejsce idei oraz @artezjusz,

dla ktrego su(stancje my2lca i ciga s (ytami o(iektywnymi. Oei(niz, ktregomonady s take o(iektywne, czy )egel, dla ktrego idea to rwnie (yto(iektywnie istniejcy.

6+ Iea%i$m !ie(0)Bn)-, wedle ktrego rzeczy istniej tylko o tyle, o ile spostrzegane zasada esse / percipi0. Lyty dane nam w do2wiadczeniuzewn*trznym s jedynie zespoami poszczeglnych jako2ci zmysowych, awszystkie owe jako2ci s su(iektywne. Jilozo" Aeorge Lerkeley argumentowa tow ten spos(, i np. je2li mwi* &ksika istnieje&, to nie znaczy to nic poza"aktem, e mog* jej dotkn', zo(aczy' itp. ?e2li jednak ani ja, ani aden innyumys nie od(iera na jej temat adnych wrae zmysowych, to o ksice tej nie

mona powiedzie' i &istnieje&6/.SOLIPSYZMac. solus ipse, &ja sam&0 - pogld flozofczny, ktrego twrc(y sofsta Aorgiasz, ktry w jednym ze swoich dzie utrzymywa, e%Q03ic nie istnieje.R03awet je2li co2 (y istniao, nikt nie mg(y o tym wiedzie'.T03awet je2li kto2 (y o tym wiedzia, nie mg(y tego nikomu zakomunikowa'.=olipsyzm to pogld, wedug ktrego istnieje tylko jeden podmiot poznajcy, caaza2 rzeczywisto2' jest jedynie z(iorem jego su(iektywnych wrae E wszystkieo(iekty, ludzie, etc., ktrych do2wiadcza jednostka, s tylko cz*2ciami jej umysu.$wic inaczej% wszystko poza umysem jednostki jest jedynie iluzj,wyo(raeniem.

6.APRIORYZMac. a priori od tego, co pierwsze, co poprzedzajce0 - pogldwedug, ktrego poznanie moliwe jest przed do2wiadczeniem. !akada i pewnacz*2' naszej wiedzy jest wycznie dzieem naszego rozumu. & priori& ustalaprzedmiot flozofcznego poznania nie w spontanicznym ludzkim poznaniu, lecz wpoznaniu reKeksyjnym. 1iedza poznana &a priori& nazywana jest prawdaprioryczn i uwaana jest za prawd* konieczn, w przeciwiestwie do prawdprzygodnych, ktre poznajemy przez do2wiadczenie.

+.APOSTERIORYZMac. z nast*pstwa0 - stanowisko epistemologiczne teoriipoznania0, wedug ktrego prawdziwe poznanie zawsze opiera si* na

do2wiadczeniu lu( dochodzi do skutku po do2wiadczeniu &a posteriori&0. #akiepoznanie moe (y' potwierdzone tylko poprzez (ezpo2rednio lu( po2rednioodwoania si* do owego do2wiadczenia. posterioryzm to przeciwiestwoaprioryzmu, jest metodologicznym odpowiednikiem empiryzmu.

+1.RAO;ALIZMac. ratio E rozumM rationalis E rozumny, rozsdny0 - jeden zgownych nurtw w flozofi, zainicjowany przez @artezjusza i kontynuowany przez

jego nast*pcw w FGG i FGGG w. !akada on moliwo2' dotarcia do prawdy zuyciem samego rozumu, natomiast z pomini*ciem do2wiadczenia opozycjawo(ec empiryzmu0. Cacjonalizm gosi rwnie wrodzono2' poj*' i idei w naszym

umy2le natywizm0, neguje sie woli czowieka na rzecz rozumu opozycja wo(ec


20/29

woluntaryzmu0. Cacjonalizm odrzuca pozarozumowe 4rda poznaniaprzeciwiestwo irracjonalizmu i spirytualizmu0

+2.;ATY


21/29

wynikajcych, a(y dopiero na tej podstawie wyciga' wnioski i "ormuowa'oceny..

\Z. Sen!a%i$m

=ensualizm to pogld flozofczny (liski empiryzmowi. Aosi on, e wiedza jest

wynikiem wrae zmysowych. Hzowiek postrzega 2wiat za pomoc zmysw, tewraenia s z kolei przetwarzane przez umys i w ten spos( rodzi si* wiedza.

?ednak E podo(nie jak racjonali2ci E sensuali2ci uwaali, ze wiedza pozyskanadroga zmysow powinna (y' poddana rozumowej weryfkacji.

3azwa tego kierunku pochodzi od aciskiego sowa sensus oznaczajcego>zmysI. =ensualizm (y znany ju w staroytno2ci, gosili go sof2ci,epikurejczycy, cynicy i stoicy. 3urt ten cieszy si* du popularno2ci w czasacho2wiecenia.

o jego zwolennikw zalicza si*% iderota, )umeNa, LerkeleyNa, OockeNa. 1anprac z zakresu flozofi sensualistycznej jest >#raktat o wraeniachI +tienneNa deHondillaca, w ktrym autor ten da przykad eksperymentu my2lowego,dowodzcego znaczenia poznania poprzez zmysy.

\]. Irra=#na%i$m

Pogld opozycyjnym w stosunku do racjonalizmu. =tanowi mani"est wiary wrzeczywisto2' metafzyczn oraz w moliwo2' jej zg*(ienia na drodze intuicji. #enprd my2lenia przejawia si* w kulturze europejskiej niemal od pocztku jejistnienia. ?u w flozofi Platona mona odnale4' aspekty irracjonalne, a nast*pniepojawiaj si* one w systemach my2lenia odcinajcych si* od materializmu, a wi*cnp. u 2wi*tego ugustyna.

\[. I%mina=#ni$m

B2wiecenie, natchnienie, 2wiato2' - doktryna flozofczna uznajca o2wiecenieLoe iluminacj*0 za integralny element poznania umysowego czowieka,majcego za przedmiot (solut i rzeczywisto2' duchow, akcentujca istotn rol*tego o2wiecenia w yciu moralno-religijnym.

\\. Em#0)Bi$m

@ierunek w metaetyce, s"ormuowany przez angielskiego flozo"a analitycznegol"reda ?ulesNa yera, goszcy, i etyczny namys, a take wynikajce z niegopostanowienia, maj jedynie charakter ekspresji su(iektywnych dozna i uczu'

jednostki. +motywizm uznaje oceny oraz normy za pseudozdania, ktre pozorniestwierdzaj stan rzeczy, w rzeczywisto2ci natomiast s wyrazem irracjonalnej iemocjonalnej postawy skaniajcej do zaj*cia podo(nego stanowiska w danejsprawie

\Y.


22/29

(od4ce pynce od rozumu, serca i uczu'. Przedstawicielem woluntaryzmu (y np.Gmmanuel @ant, wedug ktrego od charakteru woli zaley warto2' moralnaczynw.

\. In0i=#ni$mang. intuitionism ac. intueri wglda', przeczuwa',Jilozofczny kierunek w teorii poznania zapocztkowana przez Lergsona. Gntuicja

jako rodzaj instynktu. 1 ten spos( pozna' mona rzeczywisto2' (ezznieksztace, w jej rnorodno2ci i zmienno2ci, jako zwart cao2'. Awnymnarz*dziem poznania 2wiata jest intuicja i instynkt yciowy, a nie rozum. Gntuicja,poniewa jest cz*2ci przyrody, pozwala poznawa' j od wewntrz, a nie odzewntrz. Prawa rzdzce 2wiatem s nieuchwytne, poniewa o jego rozwojudecyduje irracjonalny p*d yciowy, ktry tylko arty2ci mog dzi*ki wasnej intuicjiwyczu' i wyrazi'. o intuicji odwoywali si* rwnie m.in.% Platon, rystoteles, 2w.ugustyn, ?. +ckhart, J. Lrentano, +. )usserl.

Y^. Tran!enen0a%i$m &0ran!enen0)$m*.

ac. transcendere E przekracza', wykracza'0 Epogld zwizany z tzw. flozof krytyczn .#ranscendentalizm flozofi krytycznej,gosi, e poznanie spontaniczne, lece u podstaw 2wiadomego ycia czowieka,

jest poznaniem naiwnym i niewiarygodnym, dlatego koniecznym warunkiemflozofi powinna (y' jego krytyka. Helem krytyki jest dotarcie do takiej wadzy,dyspozycji lu( metody poznania, ktra zagwarantuje 4rdowe uj*cie tego, corzeczywi2cie istnieje.

#ranscendencja zostaa spopularyzowana przez Gmmanuela @anta. !godnie zpostulatem podej2cia krytycznego, a(y flozof* rozpoczyna' od krytyki poznania,@ant w swej >@rytyce czystego rozumuI oznajmi% >#ranscendentalnym nazywam

wszelkie poznanie, ktre zajmuje si* w ogle nie tyle przedmiotami, ile naszymsposo(em poznawania przedmiotw, o ile spos( ten ma (y' a priori moliwyI

YQ. Immanen0)$mac. immanens tkwicy w czym2, wewn*trzny?est to pogld interpretujcy wszelkie do2wiadczenie jako wewn*trzne przeycie inegujcy warto2' poznawcz dozna zmysowych. Gmmanentyzm uznaje za

jedyny przedmiot poznania to, co (ezpo2rednio dane w tre2ci 2wiadomo2ci istanowi podstaw* idealizmu su(iektywnego, immanentyzm gosili zwaszcza .)ume, A. Lerkeley oraz empiriokrytycy. Dznawany za skrajny

/2. S'r # niBer!a%ia '#B!$e@ni(i* &P:;KT 1+* Jilozofczny pro(lemdotyczcy statusu poj*' oglnych powszechnikw, uniwersaliw0, historycznieprzy(iera "orm* dyskusji wok istnienia idei. 1spcze2nie pro(lem takedotyczy psychologii poznawczej, ktra zajmuje si* m.in. pochodzeniem poj*' wumy2le i ich adekwatno2ci. Fi%#$#,a -reni#Bie$na% =pr o uniwersaliarozgorza w 2redniowieczu za spraw Loecjusza, ktry tumaczc 1st*p do@ategorii rystotelesa autorstwa Porfriusza postawi pytanie% czy kategorie majswj niezaleny (yt jako gatunki rzeczy, czy te istniej tylko jako znaki

j*zykoweS Loecjusz (y zwolennikiem realistycznego pogldu, e uniwersaliaistniej w rzeczach poznawanych zmysowo, ale poznajemy je niezalenie odciaa. Cealizm poj*ciowy (y zreszt charakterystyczny dla flozofi patrystycznejoraz wczesnej scholastyki i najcz*2ciej wtedy przyjmowany (y (ez dowodu.

Bdpowiada on idei 2wiata jako stworzonego przez Loga i poddanego wieczystymprawdom. =pr ten toczy si* nie tylko na paszczy4nie metafzycznej, ale take


23/29

teologicznej. -r !0an#Bi!( B !'#r$e # niBer!a%ia B)#rni?) !irBnie8 (#ne'0a%i$m, ktry utrzymywa, e powszechniki s tylko poj*ciami,czyli o(razami powstajcymi w ludzkim umy2leM 0e#ria J!0anJ


24/29

znaczenia sw przekraczaj umys jako powstae na mocy a(strakcji z realnych,pozaumysowych przedmiotw0, ani nie s przedmiotami istniejcymi realnieskoro powstaj za pomoc procesw mentalnych0.

//. K%a!)$na (#ne'=a 'raB) B7 -B. T#ma!$a $ A(Bin% Prawdamoe (y' rozumiana trojako%metafzycznie prawd jest to, co jest0M prawdziwe

jest to, co istnieje. Prawda jest zamienna z (ytem. @ada rzecz, o ile istnieje, jestprawdziwaM-teoriopoznawczo - prawda zachodzi wwczas, jeeli to, co jest w naszymintelekcie, jest zgodne z rzeczywisto2ciM-logicznie - wszystko, co wskazuje na prawd*, ukazuje j, prowadzi do niej.

/.K#ne'=a eBien=i $)Bi!0#-i* Prawdziwy jest tylko taki sd lu(zdanie, ktre jest oczywiste. Poczucie oczywisto2ci moe potwierdzi' tylko ten ktogo doznaje. Bczywisto2' nie musi towarzyszy' kadej prawdzie, ani nie musi si*pojawia' wycznie wtedy gdy dana my2l jest prawdziwa.

. K#@eren)=na (#ne'=a 'raB) ktr s"ormuowa Jrancis )er(ertLradley, (rzmi% &Prawdziwe jest to, co jest wewn*trznie spjne&. ?est to jedna znieklasycznych koncepcji prawdy. $a charakter konstruktywistyczny, poniewato, co jest wewn*trznie spjne w jednych okoliczno2ciach nie musi (y' spjne winnych. @oherencjoni2ci zwracaj uwag* na (udow* danego zdania i jegostosunek do innych zda. ?e2li jakie2 zdanie jest poprawnie z(udowane i zgadza

si* z pozostaymi zdaniami, 2wiadczy to o poprawno2ci owego zdania.!wolennikom takiego pogldu chodzi o zgodno2' logiczn, a wi*c przedewszystkim o niesprzeczno2' i powizanie zda. 3aturalnie, nie domagaj si*, a(y

jakie2 zdanie poddawa' pr(ie zgodno2ci z wszystkim, (d4 dowolnie wy(ranymizdaniami. Prawda moe (y' rozumiana trojako%-metafzycznie prawd jest to, co jest0M prawdziwe jest to, co istnieje. Prawda jestzamienna z (ytem. @ada rzecz, o ile istnieje, jest prawdziwaM-teoriopoznawczo - prawda zachodzi wwczas, jeeli to, co jest w naszymintelekcie, jest zgodne z rzeczywisto2ciM-logicznie - wszystko, co wskazuje na prawd*, ukazuje j, prowadzi do niej.

1. K#ne'=a ##Bi$)Bania nauka flozofczna, ktrej przedmiotem jestreKeksja nad prawem. Pro(lem istoty prawa% Pr#%em i!0#0) 'raBa8wskazywany jest cz*sto jako gwne zagadnienie flozofi prawa, odrniajce jod innych nauk teoretycznoprawnych. Awnym pytaniem stawianym przezflozo"w jest &czym prawo jest w istocie&, wspcze2nie sprowadzane do pytania&z jakiego rodzaju (ytw skada si* prawo i jak te jednostkowe (yty skadaj si*na pewn cao2' nazywan prawemI. Podstawowy spr jaki si* tu wywiza toczysi* mi*dzy ide prawa jako normy i ide prawa jako "aktu. !godnie z tympierwszym stanowiskiem prawo jest pewnym systemem norm, ktre mona(ada' w spos( analityczny tak np. )ans @elsen czy pozytywi2ci0. 3aodmiennym stanowisku stoj reali2ci, traktujcy prawo jako okre2lony "akt

spoeczny, ktry naley (ada' metodami odpowiednimi do nauk spoecznych.Pr#%em a(0)$n#-i 'raBa8Pro(lem ten wedug le`yNego0 odnosi si*


25/29

przede wszystkim do dwch kwestii% zwizkw prawa z wadz oraz e"ektywno2ciprawa. 1 pierwszym z tych pro(lemw flozofa prawa 2ci2le wie si* z flozofpolityki. !asadniczymi kwestiami s tutaj to, czy wadza i stojca za ni sia skoniecznym warunkiem prawa, a take pro(lem instrumentalizacji prawa, jegorepresyjno2ci i zwizkw z ustrojem politycznym. Pr#%em %e7i0)mi$a=i

'raBa8 yskusje na ten temat najcz*2ciej dotycz zwizkw prawa i moralno2ci,a wi*c tego czy moralno2' jest w konieczny spos( zwizana z prawem, lu( teco si* dzieje w wypadku kolizji prawa i moralno2ci. Jilozofa prawa nie zajmuje si*przy tym jedynie (adaniem podstaw prawomocno2ci, lecz cz*sto ma charakterkrytyczny wo(ec zastanej rzeczywisto2ci prawnej, wskazujc na standardy,ktrym prawo powinno sprosta', (y (yo uznane za suszne.

2. K#ne'=a 'ra7ma0)$na &0)%i0arna*- koncepcja etyczna, zgodnie zktr dziaanie jest uznawane za do(re moralnie, jeeli chcc zaspokoi' wasneprzyjemno2ci i potrze(y oraz za(iegajc o wasny interes, suy si* do(ru ogu.Dtylitary2ci usiowali wykaza', e interes indywidualny i oglny nie musz (y'

przeciwstawne, a w przypadku sprzeczno2ci moliwe jest ich uzgodnienie.3. K#ne'=a (#nBen=#na%naE ?ej twrc (yli sof2ci. 3ie ma prawdpowszechnych, s tylko umowy, e jaka2 prawda jest powszechna. ?est tozachowanie czowieka ktremu pewne reguy przypisuj jakie2 swoiste znaczenie.

#e reguy sensu nadajce pewnym zachowaniom okre2lonych os( znaczenienakazuj tylko rozumie' te zachowania i nic wi*cej. Ceguami tymi nie jest o(j*takwestia, czy kto2 ma o(owizek dokonania okre2lonej czynno2ci konwencjonalnej.

4. K#ne'=a $7#) '#B!$e@ne=- dane zdanie jest prawdziwe wtedy i tylkowtedy, gdy jest akceptowane przez og os( kompetentnych w danej kwestii. 1

sprawach potocznych kryterium prawdy (*dzie tu wi*c #'iniawi*kszo2ci0>przeci*tnychI czonkw spoeczestwa posugujcych si* tzw. zdrowymrozsdkiem, natomiast w sprawach specjalistycznych E opinia wi*kszo2ci0ekspertw w danej dziedzinieM gdy wyst*puje mi*dzy nimi rnica pogldw,kryterium tym moe (y' opinia uzyskana w wyniku dyskusji zwieczonejporozumieniem. @ryterium zgody powszechnej jest istotnym elementempodejmowania decyzji spoecznych w systemach demokratycznychM kryterium tom.in. za(ezpiecza przed dyktatur i silnymi konKiktami spoecznymi, aleautomatycznie nie gwarantuje suszno2ci samej decyzji.

5.K#ne'=a !eman0)$na=emantyczna koncepcja prawdy l"reda #arskiego powstaa w odpowiedzi naantynomie j*zykowe. Hhcia on z(udowa' poprawn merytorycznie imetodologicznie defnicj* zdania prawdziwego% & zdanie jest prawdziwe, gdy jestspenione przez wszystkie przedmioty, "aszywe za2- w przeciwnym wypadku&.=penianie odnosi si* do prostych "unkcji zdaniowych, czyli wyrae zdaniowychze zmiennymi wolnymi, a take do zoonych "unkcji zdaniowych z(udowanych zapomoc spjnikw lu( zawierajcych kwantyfkatory.

68 An0r#'#%#7ia (%0r#Ba &e0n#%#7ia*- 1 zwyczajowym jednak uyciuprzyj*o si*, e termin etnologia ma silniejsze zwizki z (adaniami europejskich


26/29

kultur ludowych tradycyjnych0 i pozaeuropejskich plemiennych, archaicznych0,natomiast antropologia kulturowa oprcz swych &klasycznych& o(szarw(adawczych o(ejmuje swym zakresem take szeroki wachlarz zjawisk kulturywspczesnej. ntropologia kulturowa to dziedzina antropologii zajmujca si*czowiekiem traktowanym jako indywiduum, jednostka uksztatowana przez

spoeczestwo i twrca kultury. !ajmuje si* zatem ludzkimi kulturami,wierzeniami, praktykami, warto2ciami, ideami, technologiami, ekonomiami,yciem spoecznym i organizacj poznania.

+8 An0r#'#%#7ia ,%#$#,$na- Gnna nazwa flozofi czowieka. Pro(lematykaantropologii flozofcznej si*ga czasw sofstw, ale jego oddzielna dyscyplinaflozofczna pojawia si* dopiero w wieku, gwnie dzi*ki pracom $a`a=chelera QY\Z-QRY0. =zczegln popularno2' uzyska po pojawieniu si*egzystencajlizmu. !adaniem antropologii flozofcznej jest analiza (ytu ludzkiego i

jego kondycji.

/.;a0ra%i$m- nurt flozofczny rozwijajcy si* na przestrzeni wiekw. 1

staroytno2ci%

a0 cynicy uwaali, e caa rzeczywisto2' da si* wyja2ni' za pomoc przyczynnaturalnych, w tym take og zdarze i zjawisk zachodzcych w 2wiecie.

(0 stoicy gosili, e 2wiat tworzy jedn wielk cao2', natura 2wiata jest wieczna,nieskoczona i jedyna, gdy poza wszech2wiatem nic nie istnieje.

R0 w 2redniowieczu naturalizm (y pogldem o(cym i odradza si* dopiero w FGw.

T0 $. de $ontaigne rozwin naturalistyczny humanizm. Cozumiejc czowieka

jako cz*2' przyrody, sta na stanowisku, e nie moe si* on wynosi' ponad inneistoty, ale take innych istot nie powinien wynosi' ponad sie(ie.

.S'rana0ra%i$moglna nazwa doktryn przyjmujcych istnienie 2wiata nadprzyrodzonego iuznajcych jego odmienno2' od 2wiata przyrody. 1iara w czynniknadprzyrodzony, szczeglnie w nadprzyrodzone o(jawienie Loe. 1 flozofiprzeciwiestwo do naturalizmu. Xw ugustyn (y autorem supranaturalizmu Ecaa jego flozofa (ya ze2rodkowana w Logu, jedynym (ycie a(solutnym idoskonaym

1. E7#i$m- postawa yciowa nacechowana d(ao2ci, wycznie lu( przede

wszystkim, o wasne (d4 os( naj(liszych0 do(ro przeciwiestwo altruizmu,jeden z gwnych motyww ludzkiego post*powania wg #. )o((esa motywgwny0M egoizm uatwia traktowanie innych w spos( instrumentalny, tzn. jako2rodek do realizacji wasnych celw, a take reifkacj* os(, tj. traktowanie ludzi

jak rzeczy, ktrymi mona manipulowa'M w historii etyki poj*cia egoizmu,altruizmu i sympatii wyst*poway jako kategorie sporu o motywy ludzkiegopost*powaniaM skrajna interpretacja egoizmu oskara go o cakowite odrzuceniemoralno2ci, interpretacja umiarkowana uwaa egoizm za podstawowy motywdziaa moralnychM niektrzy my2liciele uwaali egoizm za niez(*dn podstaw*spoeczn do(ro(ytu L. $ande_ille, . =mith0, (d4 czynnik dajcy odwag*wykraczania poza miernot* i wyzwalania jednostkowej woli $. =tirner i J.1.3ietzsche0.#ermin wprowadzony przez +pikura.


27/29

11. A%0ri$m- (ezinteresowna troska o innychM termin wprowadzony przezHomtea, ktry w swej flozofi pozytywnej kad nacisk na propagowanie postaw,majcych na wzgl*dzie do(ro innychM przeciwiestwo egoizmu.

12. H#%i$m- teoria rzeczywisto2ci, zgodnie z ktr 2wiat stanowi cao2'hierarchicznie zoon z licznych cao2ci niszego rz*du i podlega dynamicznej,twrczej ewolucji, prowadzcej do powstania coraz to nowych, jako2ciowornych cao2ci niedajcych si* zredukowa' do sumy swych cz*2ci0Mzapocztkowany przez ?.Hh. =mutsa, rozwijany przez niektrych (iologw iflozo"w angielskich w Q. poowie w.

13. In)Bia%i$m- pogld, wedug ktrego jednostki wyprzedzaj wszelkiez(iory z(iorowo2ci0M indywidualizm metafzyczny gosi, e realnie istniej jedynie

jednostkowe (yty, a poj*cia powszechne uniwersalia0 s konstrukcjamimy2lowymiM indywidualizm antropologiczny przyjmuje, e jednostkowy czowiek

jest pocztkiem i podstaw wsplnot np. narodu0 powstaych z wi*zi os( oraztwrc instytucji np. pastwa0, ktrych zadaniem jest suenie do(ru

jednostkowych ludziM indywidualizm etyczny wyraa pogld, e normy moralnenaley wyprowadza' z jednostkowej natury czowieka przy uwzgl*dnieniu jegodenia do uzyskania oso(istej doskonao2ci per"ekcjonizm0, szcz*2ciaeudajmonizm0 lu( przyjemno2ci hedonizm0M indywidualizm socjologicznyakcentuje, e kada grupa spoeczna jest z(iorem jednostek, ktrych prawa ipotrze(y s waniejsze ni prawa i potrze(y z(iorowo2ci, a gwnym do(rem

jednostek jest wolno2' li(eralizm0M indywidualizm metodologiczny (adaspoeczestwo o(serwujc dziaania jednostekM indywidualizm estetycznyprzyjmuje za gwne kryterium oceny dziea artystycznego indywidualne pi*tnooso(owo2ci twrcy oryginalno2'0.

3egacja arystotelesowskiej tezy o spoecznej naturze czowieka Dznanie jednostki ludzkiej za jedynie realny element ycia z(iorowego, a wkonsekwencji- do(ra jednostki za racj* nadrz*dn w stosunku do do(ra ogu =prowadzenie istoty wi*zi spoecznej do kwestii umowy mi*dzy lud4mi frmacja cakowitej wolno2ci jednostki

14. A(!=#%#7ia- ziedzina flozofi, (ada natur* warto2ci, ustala normy ikryteria warto2ciowania oraz hierarchi* warto2ci. 1 szerokim znaczeniu oglnateoria warto2ci, nauka o warto2ciach, wieloaspektowe rozwaaniaoglnoteoretyczne dotyczce poj*cia warto2ci, wywodzce si* z etycznychkoncepcji do(ra. ksjologia w szerokim znaczeniu, w aspekcie teoretycznym

zajmuje si* analiz natury warto2ci tego, co cenne, do(re0, a wi*c zagadnieniem,czym jest warto2', jaki jest jej charakter su(iektywny, o(iektywny, a(solutny,wzgl*dny itp.0, dociekaniem 4rde i mechanizmw jej powstawaniaM w aspekciesystematyzujcym i postulatywnym podstawami i kryteriami warto2ciowania,klasyfkacj warto2ci np. wyodr*(nianiem warto2ci jako celw samych w so(ie isucych do ich realizacji warto2ci instrumentalnych0, (udowaniem ich hierarchiii ustalaniem, co stanowi warto2' najwysz tzw. summum (onum0

15. E0)(a- termin uyty w GF w. p.n.e. przez rystotelesa w tytule dziea +tykanikomachejska na oznaczenie opisowo-krytycznego studium tego, co dotyczyetosu jako ludzkiego charakteru, o(yczaju, tj. utrwalonego sposo(u zachowania

si* w 2rodowisku ycia, zamieszkaniaM


28/29

Bg ocen i norm moralnych, przyj*tych w danej epoce i z(iorowo2ci spoecznej 3auka o moralno2ci, ustalajca dyrektywy moralnego post*powania- waspekcie normatywnym, podejmujca opis, analiz* i wyja2nienie rzeczywi2cieistniejcej moralno2ci

16.M#ra%n#->z(ir zasad norm0, ktre okre2laj co jest do(re prawidowe, nieszkodliwe0, a coze nieprawidowe, szkodliwe0 ,spos( post*powania jednostki ludzkiej przyj*typo2rd wi*kszo2ci za norm*, (*dca cz*2ci dziedzictwa kulturowego danejorganizacji kulturowej, ktra wywouje negatywne lu( pozytywne emocje innych

jednostek, nie jest lu( jest sprzeczna z natur czowieka oraz nie jest lu( jestszkodliwa z punktu widzenia organizacji kulturowej danej spoeczno2ci.

1+. E0)(a in0en=i $)n- cel dziaajcego czowieka, dla ktrego podejmujeon czyn, moe w rny spos( modyfkowa' warto2' moraln czynu i mona jaokre2li' jako pewien ruch woli w kierunku celu. $oe ona lee' u podstaw wielurnych czynw lu( poszczeglnym dziaaniom ludzkim moe towarzyszy' wielernych intencji.

1/. E0)(a !(0( $)n- o moralnej suszno2ci dziaania decyduj wyczniejego do(ro lu( zo czynne konsekwencje, czyli poyteczne lu( szkodliwe skutkidziaania. !agadnienie powszechnej wano2ci suszno2ciowych norm moralnychwie si* ze spraw istnienia i poznawalno2ci natury ludzkiej jako podstawywyznaczajcej o(iektywny i niezmienny porzdek warto2ci i tym samym

o(iektywnie u"undowan zasad* okre2lania oglnych regu suszno2ci dziaania.

1. E!0e0)(aE nauka opisowa, dociekajca su(iektywnych i o(iektywnychprzyczyn ksztatowania si* ocen dotyczcych tego, co pi*kne lu( (rzydkie0, (d4E wg innych- nauka normatywna, okre2lajca oglne kryteria pi*kna (rzydoty0.

11.Oie(0)Bi$mpostawa czowieka w ocenie zjawisk, ludzkich zachowa i systemw warto2ci,oparta na rwnowaeniu pierwiastka racjonalnego i emocjonalnego, nakierowaniu si* racjami zarwno do(ra oglnego, jak i wasnego.

B(iektywizm nie wyklucza angaowania si*, wr*cz przeciwnie - potwierdza si*poprzez zaangaowanie si* po stronie prawdy, sprawiedliwo2ci, susznychargumentw, rzeczowo2ci, przedmiotowo2ci.

111.Sie(0)Bi$mkierowanie si* w dziaaniu i ocenie "aktw i zjawisk wycznie oso(istymiwzgl*dami, upodo(aniami, uprzedzeniami. Hecha charakteryzujca postaw*,ktra prowadzi do jednostronnej i nieo(iektywnej oceny rzeczywisto2ci.

112.A!#%0)$m Przeciwiestwo relatywizmu. Pogld w my2l ktrego warto2ci

najwysze, np. prawda, do(ro, pi*kno maja charakter a(solutny E czyli s wieczne


29/29

i niezmienne. 3iezalene od indywidualnych zaopatrywa ludzkich, okoliczno2cihistorycznych, koniunktury spoeczno-politycznej itp.

113.Re%a0)Bi$m Pogld wedle ktrego prawdziwo2' wypowiedzi mona

ocenia' wycznie w kontek2cie systemu, w ktrym s one wypowiadane. #ymsamym relatywizm stwierdza, e nie istniej zdania niosce a(solutn tre2',ktrych ocena (ya(y identyczna i niezalena od jej kontekstu. Prawdziwo2'dowolnego sdu zaley od przyj*tych zaoe, pogldw czy podstawkulturowych.

114. Te#%#7ia- jest dyscyplin naukow posugujc si* metodamiflozofcznymi w wyja2nianiu 2wiata w jego relacji z Logiem. #eologia jako naukawedug @arla Cahnera jest 2wiadomym i metodycznym wyja2nieniem B(jawieniaLoga. #ermin ten zosta wprowadzony przez Platona, ktry chcczdemitologizowa' (ogw uy tego sowa na okre2lenie flozofcznego poznania(ogw. #eologia rozwijaa si* w ramach chrze2cijastwa, aktualnie jest o(ecna wewszystkich religiach teistycznych. #eologia zakada prawdziwo2' wierzereligijnych, co odrnia j od flozofi religii.

115. ATEIZMz gr. >aI E nie, >thesI E (g0 Epogld goszcy, e Lg lu((stwa nie istniej, niewiara. 1 sensie flozofcznymM uznanie Loga za (yturojony, w sensie teologicznymM zerwanie wi*zi z Logiem i co"ni*cie aktu zau"aniawo(ec 3iego.o reprezentantw ateizmu naleeli m.in. iagoras z $elos,

@rycjasz, Protagoras oraz +pikur z =amos.116. TEIZMz gr. >thes - >(gI0 Epogld goszcy, istnienie Loga (d4(stw0 , ktry jest =twrc 2wiata, ingeruje w jego losy, czuwa nad (iegiemwydarze, jest poza i ponad przyrod. Awnym 4rdem pogldw teistycznychs religie. ! reguy teizm czy si* z religi monoteistyczn uznajc jednegoLoga.

11+. DEIZME pogld flozofcznoteologiczny goszcy istnienie Loga jako=twrcy 2wiata, ktry ustali prawa wedle ktrych 2wiat ma si* rozwija'.Lg nieingeruje w ustanowione prawa, ani ycie czowieka. !asadniczy nurt deizmupowizany jest z FGG-wieczn +urop. ?ednym z pierwszych teoretykw deizmu

(y angielski flozo" ?ohn #oland.o reprezentantw deizmu nale takeGmmanuel @ant, ?ean-?acues Cousseau oraz Lenjamin Jranklin.

11/. PA;TEIZMz gr. >pn en thesE >wszystko w (oguI0 - pogldflozofczno-religijny utosamiajcy Loga z przyrod, z rzeczywisto2ci. 3egujeistnienie Loga jako istoty rozumnej. Lg przenika wszystko co istnieje. Po razpierwszy tego okre2lenia uy ?oseph Caphson w swojej pracy &e spatiorealiI.o reprezentantw panteizmu nalea l(ert +instein

Gr 3 Zagadnienia Filozofia

Documents

Transcript of Gr 3 Zagadnienia Filozofia