Format i numerowanie nagłówkówold3.kig.pl/files/Poliklima_raport_1_cz_2_2012-10-16-OK.pdf ·...

Projekt:

Opracowanie analiz, materiałów merytorycznych i koncepcji działań mających

na celu poprawę warunków rozwoju elektroenergetyki polskiej poprzez

modyfikację unijnej polityki energetyczno–klimatycznej lub ograniczenie jej

negatywnego wpływu na Polskę

Raport 1:

Opracowanie analiz dotyczących kluczowych aspektów oceny oddziaływania unijnej polityki

klimatycznej na gospodarkę, aspekty społeczne i system energetyczny w Polsce

Część 2

Wersja z dn. 16.10.2012

Pracę wykonała firma Badania Systemowe „EnergSys” Sp. z o.o.

na zlecenie TAURON Wytwarzanie SA oraz PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA

Warszawa, październik 2012

http://www.kig.pl/

Analiza kluczowych aspektów oddziaływania unijnej polityki klimatycznej w Polsce, Część 2

Badania Systemowe „EnergSys” Sp. z o.o. 1

Spis treści

6. OCENY KOSZTÓW ZEWNĘTRZNYCH RÓŻNYCH TECHNOLOGII WYTWARZANIA ENERGII

ELEKTRYCZNEJ ORAZ WYBRANYCH ASPEKTÓW POLITYKI KLIMATYCZNEJ ......................... 3

6.1. KOSZTY ZEWNĘTRZNE WEDŁUG OSZACOWAŃ EUROPEAN ENVIRONMENTAL AGENCY (EEA) ...................... 4

6.1.1. Łączne koszty wszystkich zanieczyszczeń ...................................................................................... 4

6.1.2. Koszty jednostkowe wytwarzania energii elektrycznej .................................................................. 7

6.2. KOSZTY ZEWNĘTRZNE TECHNOLOGII WYTWARZANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA PODSTAWIE RÓŻNYCH

OSZACOWAŃ ........................................................................................................................................................ 9

6.2.1. Unijny projekt ExternE ............................................................................................................... 11

6.2.2. Raporty i seminaria OECD ......................................................................................................... 13

6.2.3. Raport Komitetu Badań Naukowych Stanów Zjednoczonych ..................................................... 17

6.2.4. Wnioski z analiz kosztów zewnętrznych ...................................................................................... 18

6.3. WYBRANE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKOWE POWODOWANE POLITYKĄ KLIMATYCZNĄ ................................. 21

6.3.1. Koszty zewnętrzne produkcji biomasy ......................................................................................... 21

6.3.2. Szkodliwość spalania biomasy wg opracowania Uniwersytetu Stuttgart ................................... 22

6.3.3. Uboczne, negatywne efekty ograniczenia SO2 w powietrzu ....................................................... 25

6.3.4. Fotowoltaika – koszty zewnętrzne ............................................................................................... 25

6.3.5. Koszty zewnętrzne termorenowacji budynków (wilgoć, radon, pyły).......................................... 27

6.4. POTENCJALNY NEGATYWNY WPŁYW POLITYKI KLIMATYCZNEJ NA KOSZTY ZEWNĘTRZNE ......................... 30

6.4.1. Wyniki z opracowań Komisji Europejskiej ................................................................................. 30

6.4.2. Wyniki projektu EXIOPOL ......................................................................................................... 33

6.5. WPŁYW ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA NA ZDROWIE I CZAS ŻYCIA ......................................................... 34

6.5.1. Wpływ zanieczyszczenia powietrza wg WHO ............................................................................. 34

6.5.2. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na umieralność (GUS) ........................................................ 37

6.5.3. Wpływ różnych źródeł emisji na jakość powietrza (IOŚ) ............................................................ 41

6.6. ALTERNATYWNE OPCJE REDUKCJI ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA .............................................................. 43

6.7. WNIOSKI ..................................................................................................................................................... 46

7. ANALIZA PROBLEMU TWORZENIA/TRACENIA MIEJSC PRACY W WYNIKU POLITYKI

KLIMATYCZNEJ .............................................................................................................................................. 50

7.1. WPROWADZENIE ......................................................................................................................................... 50

7.1.1. Zakres wykonanych analiz .......................................................................................................... 50

7.1.2. Analizowane polityki szczegółowe powiązane z polityką klimatyczną ........................................ 52

7.2. PRZEGLĄD WYBRANYCH ANALIZ WPŁYWU POLITYKI KLIMATYCZNEJ NA MIEJSCA PRACY .......................... 54

7.2.1. Potencjał oddziaływania – zatrudnienie i „zielone” fundusze unijne ........................................ 55

7.2.2. Badania wpływu na miejsca pracy z wykorzystaniem modeli równowagi ogólnej .................... 61

7.3. WPŁYW POLITYKI KLIMATYCZNEJ NA MIEJSCA PRACY W WYBRANYCH SEKTORACH .................................. 69

7.3.1. Energetyka odnawialna .............................................................................................................. 69

7.3.2. Sektor transportu ........................................................................................................................ 76

7.3.3. Efektywność energetyczna .......................................................................................................... 82

7.4. OCENA METODYKI I WYNIKÓW ANALIZ WPŁYWU POLITYKI KLIMATYCZNEJ NA MIEJSCA PRACY ................ 92

7.4.1. Zastosowanie metody input-output i modeli CGE do badania efektów na rynku pracy ............. 92

7.4.2. Przepływy zatrudnienia pomiędzy krajami ................................................................................. 96

7.4.3. Zaniżanie negatywnego wpływu polityki klimatycznej na rynek pracy (straty miejsc pracy) ... 101

7.4.4. Zawyżanie dodatniego wpływu polityki klimatycznej na przyrost miejsc pracy ....................... 107

7.4.5. Typowe błędy przy szacowaniu tworzenia „zielonych miejsc pracy” ....................................... 110

7.5. DOTYCHCZASOWE SZACUNKI WPŁYWU POLITYKI KLIMATYCZNEJ NA MIEJSCA PRACY W POLSCE ............ 112

7.5.1. Programy rządowe .................................................................................................................... 112



7.5.2. Badania i raporty na zlecenie agend rządowych i stowarzyszeń przemysłowych ..................... 113

7.5.3. Wypowiedzi medialne i ich źródła ............................................................................................ 114

7.6. WNIOSKI ................................................................................................................................................... 117

8. JAKOŚCIOWA, WSTĘPNA ANALIZA POTENCJAŁU INNOWACYJNOŚCI GŁÓWNYCH

KIERUNKÓW ROZWOJU ENERGETYKI ................................................................................................. 121

8.1. WPROWADZENIE DO ANALIZY ZAGADNIEŃ INNOWACYJNOŚCI .................................................................. 121

8.2. INNOWACJE, INNOWACYJNOŚĆ – ZAKRES, PODSTAWOWE POJĘCIA, RODZAJE ............................................ 123

8.3. SYNTEZA WYNIKÓW DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW .................................. 129

8.3.1. Działalność innowacyjna sektora przedsiębiorstw w latach 2008-2010 w raporcie GUS ....... 129

8.3.2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG) ......................................................... 135

8.4. STRATEGICZNE KIERUNKI ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO - WYNIKI PRACY „FORESIGHT TECHNOLOGICZNY

PRZEMYSŁU” ................................................................................................................................................... 138

8.5. POLITYKA INNOWACYJNOŚCI - PERSPEKTYWA SYSTEMOWA I PORÓWNAWCZA ......................................... 144

8.5.1. Strategie rządowe ..................................................................................................................... 144

8.5.2. Kurs na innowacje - model strategicznego rozwoju kraju ........................................................ 145

8.5.3. Potencjał i bariery polskiej innowacyjności – aspekty systemowe ........................................... 147

8.6. POTENCJAŁ USPRAWNIENIA TECHNOLOGII ENERGETYCZNYCH KONWENCJONALNYCH ............................. 155

8.7. TECHNOLOGIE OZE .................................................................................................................................. 167

8.7.1. Elektrownie wiatrowe – lądowe i morskie ................................................................................ 168

8.7.2. Technologie biomasowe ............................................................................................................ 171

8.7.3. Systemy fotowoltaiczne (PV) ..................................................................................................... 173

8.7.4. Systemy hybrydowe produkcji energii elektrycznej ................................................................... 175

8.8. ENERGETYKA JĄDROWA ........................................................................................................................... 179

8.8.1. Uwagi wstępne .......................................................................................................................... 179

8.8.2. Parametry elektrowni jądrowych .............................................................................................. 180

8.9. POTENCJALNI DOSTAWCY NOWYCH TECHNOLOGII I USŁUG ENERGETYCZNYCH ........................................ 183

8.9.1. Technologie tradycyjne ............................................................................................................. 183

8.9.2. Elektrownie wiatrowe ............................................................................................................... 186

8.9.3. Fotowoltaika ............................................................................................................................. 188

8.9.4. Dostawcy bloków energetyki jądrowej ..................................................................................... 191

8.9.5. Badania nad rozwojem ogniw paliwowych ............................................................................... 192

8.10. WSTĘPNE WNIOSKI DOTYCZĄCE WPŁYWU POLITYKI KLIMATYCZNEJ NA INNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ

GOSPODARKI.................................................................................................................................................... 195

9. WNIOSKI ...................................................................................................................................................... 198



6. Oceny kosztów zewnętrznych różnych technologii wytwarzania energii elektrycznej oraz wybranych aspektów polityki klimatycznej

Jednym z częściej podnoszonych argumentów za realizacją unijnej polityki klimatycznej jest

jej rzekomy korzystny wpływ na środowisko i zdrowie mieszkańców poprzez redukcję tzw.

kosztów zewnętrznych. Pojęciem koszty zewnętrzne określa się wszelkie negatywne skutki

działalności gospodarczej, które nie są ujęte w rachunku ekonomicznym (stąd określenie

koszty zewnętrzne). Koszty te najczęściej wiąże się z oddziaływaniem na środowisko, takim

jak zanieczyszczenie powietrza, wody lub gleby.

W dyskusji o polityce klimatycznej podnosi się głównie kwestię redukcji kosztów

zewnętrznych produkcji energii elektrycznej w przypadku zastępowania elektrowni

konwencjonalnych, szczególnie węglowych - elektrowniami wykorzystującymi odnawialne

formy energii (głównie wiatr, wodę, słońce). Efekt ten ma być przede wszystkim wynikiem

zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza przez źródła OZE. Jednak wpływ produkcji energii

z OZE na koszty zewnętrzne często nie jest jednoznaczny, stąd konieczność bliższej analizy

tego zagadnienia.

W niniejszym rozdziale przedstawiono wyniki analiz przeglądowych, koncentrując się na

omówieniu następujących zagadnień:

1) Oszacowań Europejskiej Agencji Środowiskowej (EEA) przywoływanych przez

organizacje ekologiczne.

2) Metodyki ocen kosztów zewnętrznych wraz ze wskazaniem zakresu niepewności tych

oszacowań.

3) Przeglądu wyników analiz dotyczących kosztów zewnętrznych produkcji energii

elektrycznej.

4) Określenia elementów polityki klimatycznej wpływających na wzrost kosztów

zewnętrznych.

5) Ocen dotyczących wpływu polityki klimatycznej na koszty zewnętrzne w porównaniu

z innymi dostępnymi działaniami redukcji kosztów zewnętrznych.

6) Oceny korelacji pomiędzy zwiększoną zachorowalnością lub umieralnością,

a zanieczyszczeniem powietrza.

7) Sformułowaniu ogólnych wniosków na podstawie wykonanych analiz przeglądowych.



6.1. Koszty zewnętrzne według oszacowań European Environmental Agency (EEA)

6.1.1. Łączne koszty wszystkich zanieczyszczeń

Założenia i wyniki oszacowań

Oszacowania łącznych kosztów zostały przedstawione w opracowaniu "Revealing the costs

of air pollution from industrial facilities in Europe”. EEA Technical report No 15/2011 (EEA,

2011). Publikacja przedstawia koszty dla zdrowia, substancji materialnej (budowle,

infrastruktura) i rolnictwa (spadki plonów, bez uwzględnienia wpływu na hodowlę), które

powodowane są przez zanieczyszczenia emitowane do atmosfery przez europejskie

instalacje przemysłowe monitorowane przez European Pollutant Release and Transfer

Register (http://prtr.ec.europa.eu) – dane za 2009 rok (objęły 9 655 instalacji). Analizą objęto

27 państw UE, a także Liechtenstein, Norwegię i Szwajcarię (UE30) dla następujących

zanieczyszczeń: NH3, NOx, NMVOCs, PM10 (przeliczane na PM2,5); SO2, metale ciężkie,

benzen, dioksyny i furany, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (PAH).

Analizowano też emisje CO2. Pracami nie objęto skutków dla ekosystemu.

W analizach przyjęto uproszczone modelowanie szkód powodowanych przez

zanieczyszczenia. Uproszczenie polegało na zaniechaniu analizy faktycznego przenoszenia

się zanieczyszczeń w atmosferze - od źródła emisji do obszaru, na którym powodowane są

szkody. Przyjęto, że szkody powodowane przez dane zanieczyszczenie występują w kraju, w

którym znajduje się źródło emisji i dzieją się ze średnią jednostkową intensywnością

właściwą dla tego kraju1 (np. ze względu na gęstość zaludnienia) i dla danego sektora, w

którego skład wchodzi dana instalacja (np. wysokość uwalniania emisji).

Poza tym, metoda analizy problemu jest zgodna z metodą stosowaną w unijnym programie

CAFE (i innych unijnych przedsięwzięciach dotyczących ochrony atmosfery przed

zanieczyszczeniem). Dla celów monetyzacji przyjęto VSL (value of statistical life) na

poziomie 2 080 000 EUR’2005 dla ludności powyżej 30 roku życia, VOLY (value o life year)

na poziomie 54 000 EUR’2005, a ceny produktów rolnych na poziomie cen światowych (np.

cena tony pszenicy 120 EUR’2005). W przypadku szkód w postaci zachorowań na raka

przyjęto stawkę 2 000 000 EUR’2005 dla przypadku nieuleczalnego (śmierć w ciągu 5 lat od

zachorowania) i 500 000 EUR’2005 dla uleczalnego. Uwzględniono też spadek IQ

powodowany przez metale ciężkie (9300 EUR’2005 za 1 punkt).

1 Jest to ogromne uproszczenie, bo wiele zanieczyszczeń atmosfery ma zasięg transgraniczny i

dlatego podlega działaniu Konwencji EKG ONZ z 1979 r. dot. transgranicznego przenoszenia zanieczyszczeń na dalekie odległości (Convention on Long-range Transboundary Air Pollution - CLRTAP). Bilanse przenoszenia zanieczyszczeń pokazują, że np. w przypadku Polski niemal połowa zanieczyszczeń SO2, czy NOx przenosi się ponad granicami (zarówno z Polski do innych krajów, jak i z innych krajów do Polski)

http://prtr.ec.europa.eu/



W przypadku CO2 do obliczeń przyjęto - jako odpowiednik powodowanych kosztów

zewnętrznych - stały dla wszystkich źródeł, marginalny koszt ograniczenia emisji CO2.

Motywowano to wysoką niepewnością szacunków kosztów zmian klimatycznych (przywołano

raport IPCC z 2007 r., w którym szacunki kosztów społecznych emisji CO2 zawierają się w

granicach 4 – 95 USD/t) oraz brakiem dążenia przez poszczególne państwa do ograniczania

emisji CO2 poniżej obowiązujących limitów. Przyjęto, że marginalny koszt ograniczenia

emisji 1 t CO2 wynosi 33,6 EUR’2005 (przyjmowany przez rząd brytyjski koszt marginalny

ograniczania emisji CO2 w roku 2020). Ze względu na te kontrowersje, wyniki obliczeń szkód

przedstawiono w dwóch wersjach: z uwzględnieniem kosztów CO2 i bez tych kosztów.

Dane znajdujące się w wykorzystanym do analiz rejestrze są niekompletne i mogą

powodować niedoszacowania (do rejestru zgłasza się tylko emisje przekraczające dany

poziom) lub przeszacowania (podczas analiz skorygowano np. 10-krotnie w dół wielkość

emisji SOx dla jednej z instalacji w Czechach) niektórych z instalacji.

Wykonane na podstawie powyższych założeń szacunki kosztów monetarnych emisji - w

przedziale wartości maksymalnych (High) i minimalnych (Low) - przedstawiono na

poniższych wykresach:

Rys. 6.1. Zagregowane (zdrowie, budowle, rolnictwo) koszty szkód powodowanych w UE30 przez poszczególne zanieczyszczenia



Rys. 6.2. Zagregowane koszty szkód dla wszystkich zanieczyszczeń (bez CO2)w UE30 z podziałem na sektory.

Rys. 6.3. Zagregowane koszty szkód dla wszystkich zanieczyszczeń (bez CO2) z podziałem na państwa.

W publikacji zwrócono uwagę, że ranking instalacji generujących zanieczyszczenia jest

pewniejszy niż absolutne wartości szkód wyrażone w pieniądzu dla każdej z instalacji,

a wiedza naukowa dotycząca określania szkód zdrowotnych i środowiskowych

zawiera wiele niepewności.

Zastrzeżenia metodyczne

Oprócz zastrzeżeń samych autorów ww. publikacji co do stanu wiedzy nauki oraz jakości

posiadanych danych w zakresie ewaluacji kosztów zewnętrznych, można wskazać na inne

głosy, w których podkreśla się konieczność uzyskania bardziej pewnych podstaw naukowych



do oceniania kosztów zewnętrznych i podejmowania, na podstawie tych ocen, decyzji

gospodarczych. Np. w publikacji (OECD, 2002)2 wskazuje się na ułomności przyjmowanej do

szacunków subiektywnej wartości statystycznego życia (opierającej się o koncepcję WTP –

willingnes to pay)3. M.in. wskazuje się na badania w Szwecji, gdzie dorośli respondenci

określali ile są gotowi zapłacić za przeżycie 11 lat powyżej 75 roku życia, wiedząc, że

obecnie, po dożyciu do 75 lat mogą oczekiwać średnio przeżycia 10 lat (inaczej mówiąc: ile

są gotowi zapłacić za uzyskanie takiej samej szansy przeżycia 11 lat powyżej 75 roku życia,

jaką średnio już posiadają na przeżycie 10 lat powyżej tego wieku). Po przeliczeniu

uzyskanych odpowiedzi (określających de facto subiektywną „wartość” dodatkowego roku

życia) uzyskano wartości VSL w przedziale 30 000 – 110 000 EUR, a więc o rząd lub dwa

rzędy wielkości mniej, niż stosuje się w przeliczaniu szkód zdrowotnych – stanowiących

główną część kosztów zewnętrznych emisji (nieklimatycznych).

Niepewność oszacowań dotyczy praktycznie każdego elementu oceny kosztów

zewnętrznych – począwszy od kwestii rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń (sposób

rozprzestrzeniania ma ogromne znaczenie i np. zupełnie nieporównywalne są skutki

wywoływane przez emisję niskokominową, występującą w obszarze gęsto zaludnionym, od

takiej samej emisji z wysokiego komina, w terenie mniej zaludnionym), przez ocenę wpływu

zanieczyszczeń na zwiększoną zachorowalność i umieralność, po ocenę monetarną

pogorszenia zdrowia, względnie skrócenia życia. W dalszej części rozdziału zostaną nieco

bliżej naświetlone niektóre kwestie związane z oceną wpływu zanieczyszczenia powietrza na

zdrowie oraz wpływ różnych rodzajów źródeł na jakość powietrza.

6.1.2. Koszty jednostkowe wytwarzania energii elektrycznej

Europejska Agencja Środowiskowa przedstawiła także oszacowania kosztów zewnętrznych

związanych z produkcją energii elektrycznej. Wyniki przedstawiono na kolejnych dwóch

rysunkach jako dolne i górne oszacowanie.

2 “Externalities and Energy Policy: The Life Cycle Analysis Approach”, OECD 2002, http://www.oecd-

nea.org/ndd/reports/2002/nea3676-externalities.pdf

3 Dana populacja odpowiada np. na pytanie ile gotowa jest zapłacić za zmniejszenie o 1/1000 ryzyka śmierci w

okresie 1 roku po osiągnięciu wieku przeciętnej dożywalności w danej populacji. Suma tysiąca odpowiedzi daje

wartość statystycznego roku życia, która jest następnie przeliczna na statystyczną wartość życia. Na podstawie

podobnych badań ustala się VSL. Np. US Environmental Protection Agency w 2000 roku rekomendowała VSL=

6,1 mln USD’1999.



Źródło: EEA, EN35 External costs of electricity production

4

Rys. 6.4. Koszty zewnętrzne produkcji energii elektrycznej w UE w roku 1990 i 2005 (wraz z uwzględnieniem wpływu emisji CO2) - dolne oszacowanie

Źródło: EEA, EN35 External costs of electricity production

Rys. 6.5. Koszty zewnętrzne produkcji energii elektrycznej w UE (wraz z uwzględnieniem wpływu emisji CO2)- górne oszacowanie

4 Wersja z 01.11.2008 - http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/en35-external-costs-of-electricity-

production-1



Przedstawione wyniki pokazują dość wysokie koszty zewnętrzne, ok. 2-4 eurocenty/KWh

przy dolnym oszacowaniu i ok. 7-18 eurocenty/KWh przy górnym oszacowaniu dla roku 2005

i grupy krajów z wartościami powyżej średniej UE.

Wyliczone koszty wydają się zawyżone w stosunku do wyników innych analiz (patrz dalej).

Podawane są koszty łączne obejmujące szacunkowe skutki wynikające z emisji CO2 (w

wysokości 19 lub 80 Euro/t), jak i z pozostałych emisji konwencjonalnych. Niezależnie od

kontrowersji dotyczących oceny szkód powodowanych emisją CO2 należy wyraźnie

zaznaczyć, że przy podawaniu wartości kosztów zewnętrznych w ramach polityki

klimatycznej należy podawać szkody powodowane jedynie przez zanieczyszczenia inne niż

gazy cieplarniane. Polityka klimatyczna bowiem dokonuje internalizacji kosztów emisji CO2,

dlatego w jej ramach wpływ CO2 nie może być traktowany jako koszt zewnętrzny. Mówiąc o

dodatkowych korzyściach polityki klimatycznej należy więc podawać zmiany w kosztach

zewnętrznych powodowanych przez tzw. emisje konwencjonalne. Niestety w omawianym

opracowaniu nie przedstawiono struktury kosztów zewnętrznych.

Pozostawiając tymczasowo kwestię wysokości oszacowania kosztów zewnętrznych, warto

zwrócić uwagę na następujące trendy:

w roku 1990 koszty zewnętrzne w Polsce były niższe niż w Niemczech,

Znaczna grupa krajów rozwiniętych (EU-15) stosunkowo niedawno zaczęła

zmniejszać emisje konwencjonalne, przy znacznie wyższym poziomie PKB ma osobę

niż obecnie ma Polska,

Koszty zewnętrzne we wszystkich krajach UE znacząco spadły w okresie 15 lat, w

tym także w nowych krajach członkowskich.

Wykresy tego nie pokazują, ale od roku 2005 w Polsce nastąpiła dalsza znaczna redukcja

zanieczyszczeń, m.in. na skutek implementacji unijnych standardów emisji w dyrektywie

LCP. Są to trendy bardzo wyraźne i zachodzące dość szybko. Są one skutkiem rozwoju

technologii ochrony środowiska i postępujące w ślad za nimi zaostrzanie standardów

emisyjnych (nowo budowane instalacje musza stosować się do bardziej wymagających

norm, a stare instalacje mają okres przejściowy na dostosowanie się do nowych

standardów).

6.2. Koszty zewnętrzne technologii wytwarzania energii elektrycznej na podstawie różnych oszacowań

W niniejszym rozdziale przedstawiono prace, które zmierzają do wyrażenia skutków

środowiskowych w wartościach pieniężnych, umożliwiając w ten sposób porównanie różnych

technologii wytwarzania energii. Szacowane koszty określane są jako koszty zewnętrzne, co

oznacza, że nie są one uwzględniane w rachunku ekonomicznym producentów energii.



Projekty związane z szacowaniem kosztów zewnętrznych

Prezentowane poniżej badania zostały przeprowadzone w ramach czterech projektów przez

OECD, UE, Światową Radę Energetyczną (Word Energy Council) i Narodowy Komitet

Badań Naukowych Stanów Zjednoczonych (United States National Research Council).

Projekt badawczy ExternE (Externalities of Energy) rozpoczął się na początku lat

dziewięćdziesiątych z inicjatywy Komisji Europejskiej. Dotychczas zrealizowano około

dwudziestu projektów opartych na metodologii zaproponowanej w ExternE. W prace

zaangażowane było pond 50 instytucji badawczych z 20 krajów świata. ExternE wykorzystuje

metody life-cycle analysis (LCA) i impact pathway analysis (IPA). Ostatnim projektem,

zakończonym w lutym 2009 r., był projekt NEEDS - New Energy Externalities Developments

for Sustainability. ExternE jest zdecydowanie najszerszym i najbardziej kompleksowym

projektem badawczym na świecie - w zakresie kosztów zewnętrznych wytwarzania energii

elektrycznej. Pozostałe badania często nawiązują i odwołują się do wyników i metodologii

tych badań.

Agencje OECD do spraw energetyki – NEA i IEA, przeprowadzają wiele badań dotyczących

kosztów wytwarzania energii elektrycznej. Jednakże koszty zewnętrzne są tylko częściowo

uwzględniane w raportach agencji. Uwzględnia się w nich jedynie koszty zinternalizowane,

czyli uregulowane w prawie i włączone w koszty inwestycji. Koszty związane z emisją gazów

cieplarnianych do atmosfery zostały uwzględnione w Załączniku 10 do raportu „Projected

Costs of Generating Electricity” z 2005 r. Z kolei dokładnej analizie kosztów zewnętrznych

zostały poświęcone międzynarodowe warsztaty/szkolenia w 2001 r., zatytułowane: „Energy

Policy and Externalities: The Life Cycle Analysis Approach”.

Światowa Rada Energetyczna w lipcu 2004 roku opublikowała raport specjalny „Comparison

of energy systems using life cycle assessment”. Przywołano w nim różnorodne badania i

projekty realizowane w UE (w ramach ExternE) oraz w USA, których celem była ocena

kosztów zewnętrznych produkcji energii z różnych źródeł.

W 2009 roku, na zlecenie Kongresu USA, Narodowy Komitet Badań Naukowych przygotował

Raport „Hidden Costs of Energy: Unpriced Consequences of Energy Production and Use”.

W raporcie uwzględniono produkcję energii elektrycznej z węgla, gazu ziemnego, elektrowni

jądrowych, wiatru, energii słonecznej i biomasy. Jednakże dokładniejsze analizy ilościowe (w

tym monetyzację kosztów związanych z emisjami gazów cieplarnianych) przeprowadzono

jedynie dla węgla i gazu ziemnego, z których produkowanych jest niemal 70% energii

elektrycznej w USA.

Dwa ostatnie źródła nie dostarczają jednak danych do szerszych porównań. Raport

Narodowego Komitetu Badań Naukowych wylicza koszty emisji szkodliwych substancji

jedynie dla elektrowni węglowych i gazowych, natomiast raport WEC podaje jedynie dane

porównawcze dotyczące skumulowanej emisji CO2.

Należy zauważyć, że ogromną większość kosztów zewnętrznych w dotychczasowych

oszacowaniach stanowią koszty zdrowotne i koszty związane z emisją gazów cieplarnianych



(koszty efektu cieplarnianego). O ile oddziaływania związane ze zdrowiem ludzi są uznane i

akceptowane w skali międzynarodowej, o tyle koszty efektu cieplarnianego budzą wiele

wątpliwości i są przedmiotem dyskusji.

6.2.1. Unijny projekt ExternE

Metodyka ExternE

Metodyka ExternE opiera się na analizie ścieżki oddziaływań (Impact pathway approach -

IPA) w połączeniu z analizą cyklu życia (Life cycle assessment - LCA). Pozwala to na

kompleksową ocenę kosztów zewnętrznych produkcji energii elektrycznej.

W przypadku IPA, na początku szacowana jest wielkość emisji, z uwzględnieniem

technologii wytwarzania energii. Następnie uwzględnia się rozprzestrzenianie

zanieczyszczeń we wszystkich narażonych na nie regionach. Kolejny etap to szacowanie

skutków z wykorzystaniem funkcji dawka-skutek. Na końcu dokonuje się pieniężnej wyceny

skutków emisji, szkód powstałych w jej wyniku5.

Z kolei wykorzystanie LCA opiera się na uwzględnieniu wszystkich etapów cyklu

wytwórczego energii, w tym wstępnych i końcowych, związanych z zamknięciem elektrowni.

LCA obejmuje koszty emisji i wypadków mogących wystąpić podczas budowy elektrowni,

koszty zewnętrzne wydobycia surowców i produkcji urządzeń, wydobycia i transportu paliwa,

eksploatacji elektrowni, magazynowania energii i zapewnienia rezerw mocy, składowania i

usuwania odpadów oraz likwidacji elektrowni - z uwzględnieniem kosztów przywrócenia

początkowego stanu środowiska wg (Strupczewski A., 2005)6.

Wszystkie składowe metodyki ścieżki oddziaływań są zawarte w rozwiniętym w ramach

projektu ExternE integralnym pakiecie komputerowym EcoSense, pozwalającym na

ujednolicone określenie priorytetowych (powodujących potencjalnie największe szkody)

skutków oraz wynikających kosztów zewnętrznych związanych z produkcją energii

elektrycznej.

Obciążenia środowiskowe związane z emisją szkodliwych substancji

W toku rozwoju metodologii ExternE brano pod uwagę coraz więcej rodzajów szkodliwych

dla zdrowia pyłów i substancji emitowanych przez elektrownie. Skutki emisji zależą od wielu

czynników i są szacowane na podstawie badań epidemiologicznych dużych populacji.

Dopiero wtedy można stwierdzić korelacje między stanem zdrowia dużej grupy ludzi, a

ilością zanieczyszczeń w atmosferze. Oprócz skutków krótkotrwałych związanych z

5 ExternE, Externalities of Energy. Methodology 2005 Update, s. 35-36

6 A.Strupczewski – „Koszty zewnętrzne wytwarzania energii elektrycznej w Unii Europejskiej”, Biuletyn

Miesięczny PSE, grudzień 2005

http://www.pptn.pl/?key=2,,17



wdychaniem zanieczyszczonego powietrza, w ExternE uwzględniono również te

długoterminowe (Strupczewski A., 2005).

Tablica 6.1. Szkodliwe substancje związane z wytwarzaniem energii elektrycznej oraz ich skutki uwzględnione w projekcie ExternE

Dwutlenek siarki - SO2

Bezpośrednio emitowany w procesie spalania paliw, w reakcjach w atmosferze tworzy kwas siarkowy, aerozole siarczanów oraz razem z NOx cząsteczki kwaśne.

Skutki zdrowotne wywołane pośrednio poprzez aerozole siarczanów (patrz: Drobne pyły). Obniżenie wydajności upraw rolniczych. Erozja, utrata koloru itp. materiałów budowlanych (cynk, stal ocynkowana, kamień wapienny, farba itp.). Zakwaszenie gleb i wód.

Tlenki azotu – NOx

Rodzina związków chemicznych, w tym tlenków i dwutlenków azotu. Bezpośrednio emitowane w procesie spalania, w atmosferze tworzą kwasy azotowe, aerozole azotanów oraz w dniach słonecznych smog ozonowy.

Skutki zdrowotne wywołane pośrednio poprzez aerozole azotanów (patrz: Drobne pyły). Zakwaszenie gleb i wód oraz eutrofizacja wód powierzchniowych.

Drobne pyły–PM2.5 , PM10(o średnicy



Koszty związane ze zmianami klimatu

W ExternE stosuje się dwa podejścia do obliczania skutków zmian klimatycznych. Pierwsze

polega na szacowaniu kosztów szkód, a drugie na szacowaniu kosztów redukcji czy

uniknięcia szkód. Oblicza się koszt krańcowy (czyli koszt związany z przyrostem szkody lub

redukcji emisji). Dąży się do osiągnięcia poziomu emisji, w którym realne koszty krańcowe

szkód równają się kosztom uniknięcia emisji. Jednak, jako że koszty te nie są znane, mogą

być szacowane przy zastosowaniu różnych modeli wg (Radović U., 2009)7. Koszty szkód są

szacowane za pomocą modeli FUND (Climate Framework for Uncertainty, Negotiation and

Distribution). Ponieważ wyniki estymacji są bardzo różne i zależą od przyjętych założeń,

zaleca się stosowanie podejścia opartego na szacowaniu kosztów redukcji emisji.

W odniesieniu do kosztów związanych ze zmianami klimatycznymi, powstałych w wyniku

emisji gazów cieplarnianych, w ramach programu NEEDS zaproponowano następujące

krańcowe koszty redukcji emisji:

Tablica 6.2 Zalecane w projekcie NEEDS krańcowe koszty zewnętrzne gazów cieplarnianych [EUR’2005/t CO2ekw]

Źródło: (Radović U., 2009).

6.2.2. Raporty i seminaria OECD

Agencje energetyczne OECD nie opracowały własnej metody szacowania kosztów

zewnętrznych. Co więcej, w raportach dotyczących kosztów energii elektrycznej nie jest

zawarta wycena kosztów zewnętrznych. W pracach tych jedynie się o nich wspomina, z

zastosowaniem podejścia jakościowego.

Na konferencjach i warsztatach NEA poświęconych kosztom zewnętrznym, niezależni

eksperci z instytucji międzynarodowych, korporacji i ośrodków naukowych przedstawili wyniki

najważniejszych prac dotyczących kosztów zewnętrznych, przy jednoczesnym

zaakcentowaniu wątpliwości dotyczących rezultatów badań i dużej dozy niepewności w

szacowaniu kosztów zewnętrznych. Na warsztatach „Energy Policy and Externalities: The

Life Cycle Analysis Approach” (2001 r.) poruszono kwestie spójności podejścia LCA z teorią

ekonomii, niepewności związanej z kosztami zewnętrznymi w odniesieniu do zdrowia

(przedstawiono zastrzeżenia co do wyników badań z różnych źródeł), niepewności i

znaczenia zdyskontowanych kosztów w odniesieniu do globalnego ocieplenia, podstaw

empirycznych dla szacowania niechęci do ryzyka w kosztach zewnętrznych.

7 U.Radović– Porównanie wpływu na zdrowie człowieka i środowisko naturalne różnych źródeł energii – Wyniki badań w programie ExternE. Agencja Rynku Energii SA, Warszawa, 2009. www.iea.cyf.gov.pl



Przedstawiono metodykę i wyniki badań projektu ExternE, z podkreśleniem niepewności

wielu oszacowań (wynikających nie tylko z braku dokładnych danych, ale i problemów z

ujęciem ilościowym niektórych efektów zewnętrznych). Autorzy przestrzegają przed

podawaniem wyrwanych z kontekstu danych dotyczących kosztów/kWh. Termin „łańcuch

paliwowy” jest mylący, gdyż sugeruje występowanie jednolitego, prostego systemu, podczas

gdy jest to złożona sieć, której elementy mogą składać się z różnych procesów, różnych

technologii i odbywać się w różnych miejscach, przy emisji bardzo różnych ilości

zanieczyszczeń. Co więcej, z powodu zaostrzenia regulacji środowiskowych następuje ciągły

spadek emisji zanieczyszczeń, co ilustruje poniższa tabl. 6.3.

Tablica 6.3. Emisja zanieczyszczeń oraz utracony czas życia dla elektrowni kopalnych dla typowych warunków europejskich

Objaśnienia:

- elektrownie istniejące (current) – typowe obiekty pracujące we Francji i USA w 1995 r.

- elektrownie nowe (new) – duże elektrownie pracujące w USA od 2000 r.

Źródło: OECD, NUCLEAR ENERGY AGENCY: Externalities and Energy Policy: The Life Cycle

Analysis Approach, 2001,8 s. 53.

W opracowaniu przedstawiono również wartości szkód (oddzielnie dla zanieczyszczenia

powietrza, globalnego ocieplenia i promieniowania). Należy odnotować, że wartości szkód w

przypadku elektrowni węglowych i olejowych są wyższe niż koszty produkcji energii

elektrycznej z tych obiektów.

8 http://www.oecd-nea.org/ndd/reports/2002/nea3676-externalities.pdf



Rys. 6.6. Porównanie skumulowanej wartości szkód z różnych obiektów produkujących energię elektryczną, dla łańcuchów dostaw w UE (za: OECD, NUCLEAR ENERGY AGENCY: Externalities and Energy Policy: The Life Cycle Analysis Approach, 2001)

Następnie szeroko omówiono metodę LCA w oszacowaniach dla produkcji energii

elektrycznej i dla transportu. Kolejni z referentów podjęli się krytyki podejścia LCA, twierdząc,

że jest ono zbyt skomplikowane dla prezentacji przejrzystych wyników, zawiera zbyt wiele

założeń i nie posiada obiektywnej skali. Dlatego nie powinno się go używać jako podstawy

dla porównań różnych opcji produkcji energii oraz jako podstawy do internalizacji kosztów

zewnętrznych. Niemniej jednak, LCA może być wykorzystywana do systematycznego opisu

wykorzystywania zasobów i charakterystyki wpływu na środowisko, jak również do

porównań, gdy łańcuch produkcyjny i wykorzystane technologie są bardzo podobne.

W dalszej części przedstawiono czynniki wpływające na wielkość kosztów zewnętrznych

energetyki jądrowej, do czego wykorzystano metodykę ExternE. Koszty zewnętrzne dotyczą

głównie pracowników a nie ogółu społeczeństwa. Badania wykonano na podstawie danych

francuskiego modelu łańcucha produkcyjnego.

Następnie zostały przedstawione wyniki analiz kosztów zewnętrznych w Niemczech.

Przedstawiono oszacowania kosztów zewnętrznych hydroenergetyki, fotowoltaiki (PV),

energetyki wiatrowej.

Wyniki wskazały na najwyższe koszty zewnętrzne technologii węglowych (z punktu widzenia

utraconych lat życia) oraz PV (duża energochłonność i małe nasłonecznienie w Niemczech),

oraz względnie niskie koszty technologii gazowych, jądrowych, wiatrowych i wodnych.



Rys. 6.7. Ocena kosztów zewnętrznych dla technologii energetycznych wykorzystywanych w Niemczech

Koszty energetyki węglowej (opartej na węglu kamiennym i brunatnym) wyniosły w badaniu

ok. 3 eurocenty za kWh, energetyki PV i gazowej ok. 1 eurocenta, a pozostałych ok.

0,1 eurocenta. W połączeniu z kosztami bezpośrednimi okazuje się, że najtańszym

rozwiązaniem pozostaje energetyka jądrowa. Najważniejsze wyniki przedstawiono na rys.

6.7. Mimo wszystko pojawia się wiele wątpliwości dotyczących takich oszacowań.

Podczas konferencji „Elektrownie jądrowe dla Polski” (06.2006,Warszawa) Evelyne Bertel z

NEA OECD stwierdziła, że w krajach OECD głównymi kosztami zewnętrznymi są koszty

związane z bezpieczeństwem dostaw energii i zmianą klimatu. Większość elektrowni

opalanych węglem posiada bowiem urządzenia zmniejszające emisyjność szkodliwych

substancji poniżej poziomu przyjętego za szkodliwy dla zdrowia ludzi i dla środowiska.

Szacowanie kosztów bezpieczeństwa dostaw i ocieplenia klimatu jest zadaniem

skomplikowanym, dostępne narzędzia analityczne są niewystarczające. Dlatego też, władze

stosują podejście jakościowe i nie ustanawiają miar możliwych do zastosowania w analizach

kosztów i korzyści9.

9 E. Bertel, Konkurencyjność elektrowni jądrowych na świecie, wystąpienie na międzynarodowej

konferencji NPPP 6: Elektrownie jądrowe dla Polski, (źródło: http://apw.ee.pw.edu.pl, marzec 2009).

http://apw.ee.pw.edu.pl/



6.2.3. Raport Komitetu Badań Naukowych Stanów Zjednoczonych

Raport opublikowany na początku 2010 r. nosi tytuł: „Hidden Costs of Energy: Un-priced

Consequences of Energy Production and Use”10.

Oceniając ukryte koszty wytwarzania energii elektrycznej, Komitet wziął pod uwagę

technologie mające największy udział w produkcji energii w USA oraz te, o istotnie rosnącym

znaczeniu. Szacunków dokonano dla pełnego cyklu życia: wydobycia paliw, produkcji,

dystrybucji, wykorzystania, a także usuwania odpadów.

Podejście oparte na funkcji szkody zostało wykorzystane dla monetyzacji wpływów

związanych z zanieczyszczeniem powietrza podczas produkcji energii elektrycznej.

Wykorzystano pomiary PM, SO2 i NOx z różnych źródeł i zbadano ich wpływ na jakość

powietrza. Monetyzacji dokonano oceniając jakie koszty ludzie są w stanie ponieść dla

uniknięcia szkód. Ogromną większość zmonetyzowanych szkód stanowią szkody związane

ze zdrowiem (przedwczesna śmiertelność - największy udział pojedynczego składnika).

Komitet udokumentował w badaniach, ale nie był w stanie zmonetyzować efektów

zdrowotnych odnoszących się do klasy zanieczyszczeń zwanych „zanieczyszczeniami

niebezpiecznymi”, obejmujących ołów i rtęć. Nie przypisano miar pieniężnych także szkodom

wyrządzonym w ekosystemie, skutkom zanieczyszczenia wód oraz kwestiom narodowego

bezpieczeństwa energetycznego.

Oceny wpływu na zmiany klimatu dokonano poprzez obliczenie wielkości emisji gazów

cieplarnianych dla każdej z technologii. Następnie Komitet rozważył wyniki trzech głównych

Integrated Assessment Models (IAMs). Ocena wpływu wielkości emisji na klimat jest bardzo

trudna. Dla zilustrowania wyników Komitet wybrał 3 wielkości szacunku szkód za tonę

równoważnika CO2 : niską (10 USD), średnią (30 USD) i wysoką (100 USD)11.

Koszty niezwiązane z klimatem wynikające z produkcji energii elektrycznej z węgla

oszacowano na 62 miliardy dolarów w 2005 r. lub 3,2 centa za kWh. Koszty te są

dwadzieścia razy większe od kosztów wynikających z używania gazu ziemnego. Ponad

90% kosztów wiąże się z nadumieralnością społeczeństwa. Około 85% pochodzi z emisji

SO2. Należy zaznaczyć, że wielkości emisji szkodliwych substancji znacznie różnią się w

zależności od elektrowni. 10% najbardziej „szkodliwych” elektrowni odpowiada aż za 43%

całości kosztów z elektrowni węglowych, a 50% najmniej „szkodliwych” elektrowni tworzy

zaledwie 12% całości kosztów. Każda z tych grup wytwarza 25% energii produkowanej z

węgla. Zatem koszty na kWh są niemal 4 razy niższe w przypadku grupy drugiej. Natomiast

10 Poniższy tekst na podstawie Report In Brief oraz Executive Summary raportu Hidden Costs of

Energy: Unpriced Consequences of Energy Production and Use.

11 Report in brief, s.2.



jeżeli chodzi o szkody związane ze zmianami klimatycznymi, to elektrownie węglowe są

największym emitentem gazów cieplarnianych. Jednak emisyjność jest bardzo zróżnicowana

i zależy od wieku elektrowni i zastosowanej technologii produkcji. Koszty wynoszą zatem 1,

3, lub 10 centów za kWh, w zależności od przyjętej wielkości szacunku szkód za tonę emisji

CO2.

Koszty wynikające z produkcji z wykorzystaniem gazu ziemnego są znacznie niższe. Łączne

„nie klimatyczne” koszty z wybranych elektrowni gazowych odpowiadających za 71% ogólnej

produkcji energii elektrycznej z gazu ziemnego, wyniosły około 740 milionów dolarów w

2005 r. Przeciętne roczne „nie klimatyczne” koszty przypadające na elektrownie wynoszą

1,49 mln USD.

Podobnie jak w przypadku elektrowni węglowych - występują znaczące różnice w kosztach

pomiędzy poszczególnymi elektrowniami gazowymi. 50% najmniej szkodliwych elektrowni

odpowiadających za produkcję 23% energii odpowiada za 4% kosztów, podczas gdy 10%

najbardziej szkodliwych elektrowni (24% produkcji) odpowiada za 65% kosztów. W kwestii

kosztów klimatycznych przyjęto, że w przybliżeniu koszty w elektrowniach gazowych są o

połowę mniejsze niż w węglowych i wynoszą 0,5; 1,0 lub 5,0 centów za kWh.

Prognozy wskazują na spadek kosztów zewnętrznych produkcji energii elektrycznej z węgla,

mimo przewidywanego wzrostu produkcji do 2030 r. o 20%. Całkowite koszty zewnętrzne

spadną aż o 40%, do poziomu 39 mld USD (uwzględniając przewidywane zmiany

technologiczne i kontrolę zanieczyszczeń). Z kolei produkcja energii z gazu ziemnego

wzrośnie o 9% do 2030 r. Spadek kosztów zewnętrznych będzie jednak dużo mniejszy niż w

przypadku elektrowni węglowych, do poziomu 650 mln $ w 2030 r. (dla elektrowni badanych

przez Komitet).

6.2.4. Wnioski z analiz kosztów zewnętrznych

Na podstawie przeprowadzonego przeglądu oszacowań dotyczących kosztów zewnętrznych

można sformułować następujące wnioski:

1) Oszacowania tego typu są trudne do przeprowadzenia, a ich wyniki są obarczone dużą

niepewnością.

2) Niepewność wynika przede wszystkim z trudności w ocenie efektów powodowanych

przez zanieczyszczenia, a w drugiej kolejności z trudności wyrażenia tych efektów w

wartościach pieniężnych.

3) Wymienione trudności powodują, że część specjalistów uważa próby wyrażenia

środowiskowych kosztów zewnętrznych w wartościach zewnętrznych pieniężnych za

mało przydatne w procesie decyzyjnym.

4) Dominującymi składnikami dotychczasowych oszacowań są: koszty związane z

pogorszeniem zdrowia, zwiększeniem umieralności i oddziaływaniem na klimat.



5) Koszty oddziaływania na klimat budzą kontrowersje zarówno co do samego efektu

oddziaływania, jak i dokonywanych prób wyrażenia kosztów powodowanych przez

zmiany klimatu.

6) Trudności w ocenie monetarnej skutków zmian klimatu sprawiają, że najczęściej

przyjmuje się ocenę kosztów emisji CO2 na bazie kosztów jej redukcji (co jest sprzeczne

z podstawową ideą kosztów zewnętrznych, które mają wyrażać skutek danego

oddziaływania, a nie koszt uniknięcia; dopiero bowiem porównanie kosztów

powodowanych oddziaływaniem i kosztów uniknięcia emisji daje podstawę do analizy

koszt - efekt).

7) Zmiany regulacji prawnych prowadzą do stopniowej internalizacji kosztów zewnętrznych,

szczególnie wprowadzenie systemu handlu emisjami w skali UE powoduje pełną

internalizację kosztów emisji CO2 dla producentów energii.

8) Z wymienionego względu, przy porównaniu kosztów zewnętrznych elektrowni jądrowej i

elektrowni na paliwa kopalne, najważniejsze jest uwzględnienie nieklimatycznych

kosztów zewnętrznych (koszty emisji CO2 ujmowane są w ramach rozpatrywanych

scenariuszy).

9) Dotychczasowe oszacowania wskazują na znaczące koszty zewnętrzne elektrowni

węglowych, znacznie mniejsze elektrowni gazowych oraz najmniejsze – elektrowni

jądrowych.

10) W dotychczasowych ocenach koszty zewnętrzne elektrowni węglowych nie związane z

emisją CO2 wynosiły:

ok. 1-1,2 eurocent/kWh dla nowej elektrowni węglowej z roku 2000 (por. rys 6.6.);

ok. 1 eurocent/kWh dla typowej elektrowni na węgiel kamienny w Niemczech (por.

rys. 6.7.);

ok. 1,8 eurocent/kWh dla typowej elektrowni na węgiel brunatny w Niemczech (por.

rys. 6.7.);

3,2 centy/kWh dla średniej elektrowni węglowej w USA;

ok. 2-4 krotnie niższy koszt (0,8 – 1,6 eurocenta/kWh) dla nowych elektrowni

węglowych w USA.

11) Koszty zewnętrzne związane z emisją konwencjonalną w przypadku gazu ziemnego są

ok. 5-20 krotnie niższe niż w przypadku elektrowni węglowych.

12) Zaostrzenie standardów emisji zanieczyszczeń konwencjonalnych dla nowych elektrowni

węglowych powoduje, że elektrownie budowane w oparciu o nowe przepisy

charakteryzują się znacznie mniejszymi emisjami zanieczyszczeń konwencjonalnych, a

tym samym niższymi kosztami zewnętrznymi.

13) Biorąc od uwagę warunki prawne w jakich byłyby potencjalnie budowane polskie

elektrownie węglowe - można przyjąć na podstawie przedstawionych analiz następujące

oszacowanie kosztów zewnętrznych związanych z zanieczyszczeniami innymi niż CO2:



a. 0,5 – 1,0 eurocent/kWh (20 – 40 zł/MWh) – nowe elektrownie na węgiel

kamienny;

b. 0,8 – 1,6 eurocent/kWh (32 – 64 zł/MWh) – nowe elektrownie na węgiel

brunatny;

c. 0,1-0,2 eurocent/kWh (4-8 zł/MWh) – nowe elektrownie gazowe .

14) Należy podkreślić, że powyższe oszacowania mają charakter orientacyjny, a w świetle

zaostrzających się standardów emisji zanieczyszczeń, uzasadnione staje się twierdzenie,

że w warunkach UE głównymi kosztami zewnętrznymi różnych opcji technologicznych są

koszty związane z bezpieczeństwem dostaw energii i ewentualnie - zmianą klimatu (por.

opinia E. Bartel z Agencji Energii Atomowej), podczas gdy pozostałe składniki kosztów

zewnętrznych stają się pomijalnie małe.

15) Koszty zewnętrzne elektrowni jądrowych związane z emisją zanieczyszczeń

konwencjonalnych są pomijalnie małe.

16) W dotychczasowych analizach nie znaleziono jednak wiarygodnej i szeroko

akceptowalnej metody oceny kosztów zewnętrznych związanych z elementami ryzyka i

zagrożenia bezpieczeństwa. Częściowo te koszty są internalizowane poprzez

odpowiednio wyższy koszt kredytu oraz koszty ubezpieczenia. Jednak zwykle część tych

kosztów przenoszonych jest na społeczeństwo, poprzez udzielane gwarancje rządowe,

przejęcie przez rząd zobowiązań odnośnie przyszłego zarządzania odpadami

radioaktywnymi, zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obiektów, a także poprzez

prawne ograniczenie odpowiedzialności operatora elektrowni jądrowej do określonej

wysokości.



6.3. Wybrane zagrożenia środowiskowe powodowane polityką klimatyczną

6.3.1. Koszty zewnętrzne produkcji biomasy

Projekt EXIOPOL sfinansowany przez Komisję Europejską w ramach Szóstego Ramowego

Programu Priorytet 6.3 Global Change and Ecosystems to zintegrowany projekt, którego

celem jest m.in. dokonanie syntezy i wypracowania kompleksowych ocen kosztów

zewnętrznych dla Europy w szerokim zakresie aktywności gospodarczych. Raport

(Wagner i in., 2011)12 przedstawia wyniki projektu zleconego przez Komisję Europejską,

którego celem było:

- przeanalizowanie wpływu polityki 3x20 w zakresie wykorzystania biomasy w scenariuszu

zakładającym wzrost europejskiego areału przeznaczonego na uprawy energetyczne;

- przeanalizowanie scenariusza zmiany diety z wołowiny i mleka na wieprzowinę i drób, jako

metody redukcji emisji gazów cieplarnianych13.

W analizie uwzględniono: emisje zanieczyszczeń w związku ze zmianą upraw - amoniak

(NH3) i pyły (PM10, PM2,5); zmiany powodowane nawożeniem gleby (nawozy azotowe, w

części naturalne i fosforowe) i zwiększeniem stosowania pestycydów. Określono ich wpływ

na zdrowie ludzi, bioróżnorodność i eutrofizację. W zakresie analizy wpływu 20% udziału

OZE stwierdzono, że największe szkody zewnętrzne na jednostkę energii pierwotnej

powoduje uprawa skrobi, następnie roślin oleistych i drewna. Uprawy cukrowe przynoszą

najmniejsze szkody.

Jednym z czynników powodujących wzrost kosztów zewnętrznych jest emisja pyłów w

trakcie zabiegów agrotechnicznych. Wyliczenia dotyczące emisji drobnych pyłów PM2,5

powstałych w wyniku uprawiania ziemi (nie było uwzględniane zużycie paliwa i ruch po

drogach nieutwardzonych jako czynniki zwiększające emisje pyłów) wskazują, że ich poziom

dla Polski w roku 2020 wyniesie 1,6 tys ton, w przypadku realizacji obecnej polityki

klimatycznej, wobec ok. 0,25 tys ton bez prowadzenia takiej polityki. Dla porównania w

(drugiej, co do wielkości emisji) Hiszpanii emisja pyłów wyniesie odpowiednio ok. 1,37 tys

ton, wobec 0,67 tys. ton bez polityki klimatycznej. Dla Polski oznacza to wzrost rocznych

szkód (kosztów zewnętrznych zdrowotnych) w roku 2020 z tego tytułu o ponad 39 mln

EUR w odniesieniu do ich poziomu bez realizacji polityki klimatycznej - BAU), a dla

Hiszpanii o ponad 13 mln EUR.

12 Susanne Wagner, Wolf Müller, Morten Søes Kokborg – “Report on selected policy measures and quantified

emissions from agricultural activities including Report on impacts and damage costs of the analysed policy measures”, Report of the EXIOPOL project, 2011 http://www.feem-project.net/exiopol/M46/EXIOPOL_DIV.3.a-1_DIV.3.a-2.pdf 13

Temat tej pracy uzmysławia jak daleko idące skutki dla każdego mieszkańca może mieć polityka klimatyczna i jak daleko idąca jest gotowość instytucji unijnych do ingerowania w życie każdego obywatela UE.



Różnice sumarycznych (związanych z wszystkimi analizowanymi emisjami w rolnictwie)

rocznych kosztów zewnętrznych w roku 2020 przy polityce BAU i Klimatycznej

przedstawiono na rys.6.8. Największe szkody powodowane są przez wzrost emisji

amoniaku. Dla Polski dodatkowe roczne koszty zewnętrzne powodowane przez skutki

polityki klimatycznej w rolnictwie wyniosą ponad 500 mln EUR.

NH3, PM2,5 – koszty zdrowotne, N2O – koszty ocieplenia klimatu

Rys. 6.8. Koszty zewnętrzne w roku 2020 powstające w obszarze rolnictwa z powodu prowadzenia polityki klimatycznej (Wagner i in., 2011)

6.3.2. Szkodliwość spalania biomasy wg opracowania Uniwersytetu Stuttgart

Przedstawione w rozdziale 6.3.1. dodatkowe koszty związane są z produkcją biomasy,

jednak również spalanie biomasy - preferowane przez politykę klimatyczną jako nie

obarczone emisją CO2 - jest powodem dodatkowych kosztów środowiskowych i

zdrowotnych.

Skutki te były badane m.in. w obszernym studium kierowanym przez zespół z Uniwersytetu

Stuttgart (USTUTT, 2011)14.

W studium wykorzystano jednostkę DALY (disability adjusted life year) charakteryzującą

pogorszenie warunków zdrowotnych. Agreguje ona wpływ czynników śmiertelnych (zgony

przedwczesne) i czynników powodujących pogorszenie jakości życia populacji (stany

chrobowe, niesprawności). Jeden DALY oznacza skrócenie życia jednej osoby o jeden rok

14 D 153 Final report of the Common Case Study, Project No. 018385 INTARESE Integrated Assessment of

Health Risks of Environmental Stressors in Europe, Sixth Framework Programme (EC), Universität Stuttgart, 20

April 2011



lub równoważną utratę zdrowia, np. wywołanie choroby/chorób powodujących utratę 25%

zdrowia i trwających łącznie cztery lata. Dla różnych chorób uwzględniane są odpowiednie

wagi odzwierciedlajace stopień upośledzenia funkcji życiowych (np. dla zgonu waga =1, dla

chorób nowotworowych waga = 0,71, dla kaszlu waga =0,07).

Wg (USTUTT, 2011) wzrost kosztów zewnętrznych występuje zarówno przy wykorzystaniu

biomasy w produkcji ciepła, jak i w przypadku produkcji energii elektrycznej.

Na rys. 6.9 przedstawiono - odniesione do unikniętej emisji ekwiwalentu 1 t CO2 - negatywne

skutki zdrowotne zastąpienia gazu lub oleju opałowego w produkcji ciepła biomasą dla

różnych urządzeń grzewczych i odmian biomasy (tzn. ile kosztuje zdrowotnie redukcja emisji

CO2 osiągnięta przez zastosowanie biomasy zamiast ww. paliw kopalnych).

Źródło: Results of the Common Case Study CCS15

Rys. 6.9. Odniesione do unikniętej emisji 1 t CO2 ekw. dodatkowe negatywne skutki zdrowotne (mDaly= 1/1000 DALY) zastąpienia gazu lub oleju opałowego w produkcji ciepła

biomasą - dla różnych urządzeń/odmian biomasy: kominki/polana drewna, piece grzewcze/polana drewna, kocioł w domu jednorodzinnym (



Z kolei tablica przedstawiona poniżej podaje prognozowane różnice w sumarycznych

emisjach w ramach EU-27 pomiędzy scenariuszem odniesienia BAU (polityka 3x20 wg

regulacji wdrożonych do 2012 roku) i scenariuszem polityki klimatycznej (ograniczenie

zawartości CO2 w atmosferze do 450 ppm w roku 2050) powodowanych przez poszczególne

OZE w produkcji elektryczności (wartości ujemne wskazują na wzrost danej emisji w

przypadku realizacji polityki klimatycznej).

Tablica 6.4. Redukcja emisji z produkcji energii elektrycznej w wyniku realizacji polityki klimatycznej w UE w 2020 r. [w tys. t] (wartości ujemne – wzrost emisji).

Źródło: (USTUTT,2011) - Table 3-5

Z zamieszczonych danych wynika, że w przypadku realizacji polityki klimatycznej (450 ppm)

zwiększone spalanie biomasy w produkcji energii elektrycznej powoduje zwiększone emisje:

NH3, NMVOC, NOx, PM10, PM2,5 i spadek jedynie w odniesieniu do emisji SO2. Tłumaczy

się to większą emisją z małych rozproszonych źródeł generacji, które nie posiadają tak

skutecznych systemów ograniczania emisji, jak wypierane przez nie, w ramach polityki

dekarbonizacji, duże elektrownie. Dotyczy to również emisyjności silników spalinowych

wykorzystywanych przy generacji energii elektrycznej z udziałem biogazu i biopaliw.

Należy zauważyć, że jakkolwiek ogólny bilans w zakresie emisji przy produkcji energii

elektrycznej z OZE jest (z uwzględnieniem zmian w emisjach powodowanych przez

niezwiązane z biomasą OZE) dla polityki klimatycznej korzystny, to jednak w krajach, w

których rozwój technologii bezpaliwowych jest ograniczony z powodów naturalnych i

ekonomicznych, ogólny bilans może być mniej korzystny. W szczególności – uwzględniając

też substytucję gazu przez biomasę w ogrzewnictwie - mogą się pojawić zdecydowane,

lokalne lub nawet regionalne pogorszenia w zakresie jakości powietrza i kosztów

zewnętrznych.



6.3.3. Uboczne, negatywne efekty ograniczenia SO2 w powietrzu

Według autorek opracowania (Gaj,Klikocka, 2011)16 ograniczenie emisji SO2 może

spowodować w Polsce zauważalny problem ekonomiczny i ekologiczny, ze względu na

zmniejszanie się plonowania i odporności roślin uprawnych oraz konieczność stosowania, w

większym wymiarze pestycydów z powodu osłabienia odporności roślin:

„W Polsce występują znaczne niedobory siarki mineralnej w glebach uprawnych i będą one

nadal narastać na skutek ograniczenia emisji SO2, a także intensyfikacji produkcji rzepaku,

kukurydzy i pszenicy oraz zmniejszenia zużycia nawozów naturalnych i mineralnych (głównie

fosforowych) i pestycydów zawierających siarkę. Niedobór siarki w produkcji rolniczej może

wywołać poważny problem ekonomiczny i ekologiczny.

Siarka jest niezbędnym elementem, potrzebnym do wzrostu i funkcjonowania rośliny. Pełni

ważną rolę fizjologiczną, chroni roślinę przed chorobami i szkodnikami. Niedobór siarki

osłabia wigor rośliny, odporność na stres i obniża plon. (…) Zatem, siarka nie tylko wpływa

na podwyższenie plonu roślin, wzrost w nasionach białka, tłuszczu, poprawę cech

technologicznych ziarna, lecz także zwiększa odporność roślin na stres (choroby, susza,

temperatura, patogeny).”

Deficytowi siarki można zapobiegać przez stosowanie odpowiedniego nawożenia, ale to też

podnosi koszty produkcji rolnej.

6.3.4. Fotowoltaika – koszty zewnętrzne

Wg (BIS, 2011)17 zużyte, złomowane panele fotowoltaiczne, jeśli nie są odpowiednio

utylizowane, przynoszą szkody dla środowiska i zdrowia ludzi ze względu na zawartość

ołowiu i kadmu. W analizie uwzględniono jedynie koszty zdrowotne powodowane przez ołów

i kadm. W tabl. 6.5. przedstawiono wyliczone w opracowaniu koszty zewnętrzne (zdrowotne)

dla nieekologicznego złomowania zużytych paneli PV.

Tablica 6.5. Koszty zewnętrzne zatrucia powietrza i gleby przez ołów (panele I generacji) i kadm (panele II generacji)

Rodzaj zanieczyszczenia

Jednostkowe koszty zewnętrzne zanieczyszczenia gleby i powietrza

Koszt zewnętrzny na tonę metalu [EUR/t]

Koszt zewnętrzny na tonę paneli PV [EUR/t]

Ołów z modułów PV typu c-Si 1 174 000 348 000 Kadm z modułów PV typu CdTe 46 000 12

16 Renata Gaj, Hanna Klikocka, :”Wielofunkcyjne działanie siarki w roślinie – od żywienia do ochrony”, Postępy w

Ochronie Roślin 51 (1) 2011. 17

Study on photovoltaic panels supplementing the impact assessment for a recast of the WEE Directive, Bio Intelligence Services, Final Report, 14 April 2011 – projekt na zlecenie EC DG ENV



Źródło: (BIS, 2011) – Table 6.

Prognozy dotyczące ilości rocznie złomowanych paneli PV w UE-27 do roku 2050

przedstawiono na rys. 6.10. (np. dla roku 2050 przyjęto wymianę paneli o mocy 68 000 MW).

Źrodło: (BIS, 2011) – figure 3

Rys. 6.10. Ilości odpadów generowane w UE-27 rocznie przez zużyte panele PV różnych typów [t]

Warto zauważyć, że już od roku 2035 strumień odpadów osiągnie skokowo wielkość

ok. 3 mln t/rocznie i będzie wzrastał z czasem do prawie 10 mln t w roku 2050. Na podstawie

tych prognoz wyliczono, że dla roku 2050 emisje ołowiu i kadmu, gdyby odpowiednio nie

utylizować paneli PV, spowodowałyby roczny koszt zewnętrzny w wysokości 1,47 mld

EUR18.

W związku z powyższym, proponuje się obowiązkowy recykling PV (dla każdego typu

paneli), którego koszty szacuje się na 2 mld EUR w roku 2050, przy czym koszty recyklingu

wg szacunków mają być przewyższone przez zyski z odzysku surowców wynoszące 17,42

mld EUR (zakłada się 100% odzysku aluminium, 95% szkła i 30% metali rzadkich – Ag, In,

Ga, Ge). Jednak ocenia się, że z systemu recyklingu (lub na skutek błędów technologicznych

metod recyklingu) i tak „wycieknie” w roku 2050 ok. 1,37 mln t paneli, co spowoduje w tym

roku koszty zewnętrzne w wysokości 220 mln EUR19.

Jak widać kwestie kosztów zewnętrznych związanych z wymianą rodzajów źródeł generacji

nie są problemem prostym. Jeżeli chodzi o ogniwa PV, to wg (BIS, 2011) wzrost

powodowanych przez nich kosztów zewnętrznych (i kosztów recyklingu) ma zostać

zahamowany dzięki wdrożeniu nowych typów fotoogniw, które nie zawierają szkodliwego

kadmu lub ołowiu, albo zawierają je w znacznie mniejszej ilości. Jednak preferencje dla

fotowoltaiki (np. przez forsowanie OZE, polityki klimatycznej) były wprowadzane przez KE

znacznie wcześniej niż powstał projekt obowiązkowego recyklingu i niż nowe technologie PV

mogły potwierdzić swoją rynkową przewagę nad technologiami wykorzystującymi Pb i Cd.

Wydaje się, że w takich sprawach trzeba przed podejmowaniem działań przeprowadzać

18 (BIS, 2011), table 15



dokładne i wszechstronne analizy, aby wiedzieć czy i jakie środki zapobiegające

niepożądanym efektom ubocznym określonych decyzji można/należy podejmować (lub

wycofać się z danej decyzji). Np. w przypadku preferencji dla PV takim środkiem

zapobiegającym zagrożeniu emisji ołowiu mógłby być jednocześnie wprowadzony

obowiązkowy recykling, albo zakaz stosowania ołowiu w produkcji ogniw.

6.3.5. Koszty zewnętrzne termorenowacji budynków (wilgoć, radon, pyły)

Zwiększenie izolacyjności przegród budowlanych, oprócz pozytywnego wpływu na koszty

zewnętrzne na skutek ograniczenia emisji do atmosfery szkodliwych dla zdrowia substancji,

dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na produkcję ciepła (lub chłodu) niesie też efekty

niekorzystne na skutek możliwego pogorszenia jakości powietrza wewnątrz budynku. W

(USTUTT, 2011) przeanalizowano 4 scenariusze termorenowacji:

„BAU” – w roku 2050 występuje 58% budynków oszczędnych energetycznie: nowych lub

poddanych renowacji, w których dzięki wymuszonej wentylacji (z rekuperacją ciepła)

zapewniono odpowiednią z powodów higienicznych wentylację oraz 42% budynków

starych (wymiana powietrza na średnim obecnym poziomie).

„All” lub „Policy” - w roku 2050 występuje 81% budynków oszczędnych energetycznie:

nowych lub poddanych renowacji, w których dzięki wymuszonej wentylacji (z

rekuperacją ciepła) zapewniono odpowiednią z powodów higienicznych wentylację

oraz 19% budynków starych (wymiana powietrza na średnim obecnym poziomie)

oraz realizowana jest polityka klimatyczna 450 ppm, co skutkuje zwiększonym

wykorzystaniem biomasy dla ogrzewania budynków.

„Insulation” - w roku 2050 występuje 81% budynków oszczędnych energetycznie: nowych lub

poddanych termorenowacji, w których dzięki wymuszonej wentylacji (z rekuperacją

ciepła) zapewniono odpowiednią z powodów higienicznych wentylację oraz 19%

budynków starych (wymiana powietrza na średnim obecnym poziomie).

„Renovation” - w roku 2050 występuje 40,5% budynków oszczędnych energetycznie: nowych

lub poddanych renowacji, w których dzięki wymuszonej wentylacji (z rekuperacją

ciepła) zapewniono odpowiednią z powodów higienicznych wentylację, 40,5%

budynków oszczędnych energetycznie poddanych termorenowacji, w których nie

zastosowano wymuszonej wentylacji oraz 19% budynków starych (wymiana

powietrza na średnim obecnym poziomie).

Dla powyższych scenariuszy sprawdzono jakie szkody zdrowotne (koszty zewnętrzne)

zostaną wywołane w Europie dla poszczególnych scenariuszy z powodu wilgotności w



budynku, obecności radonu i pośredniego oddziaływania dymu tytoniowego (ze względu na

szkodliwość jego pyłów). Wyniki (wartości średnie obliczeń) zestawiono w tabl. 6.6.19

Zwraca uwagę dominująca rola dymu tytoniowego obecnego w powietrzu (tzw. bierne

palenie), jako czynnika szkodliwego i kolosalne wartości wynikające z monetyzacji szkód

zdrowotnych, które on powoduje. Dla scenariusz „All/Policy”, który odpowiada polityce

klimatycznej, prawie we wszystkich latach i dla wszystkich czynników występują większe

szkody niż dla scenariusza „BAU”.

Tablica 6.6. Koszty zewnętrzne w Europie dla poszczególnych czynników szkodliwych i różnych scenariuszy termorenowacji budynków – wartości średnie.

Czynnik szkodliwy: wilgoć

Scenariusz jedn. 2010 2020 2030 2050

BAU 103 DALY 101 122 136 143

106 EUR 4 552 5 478 6 105 6 404

All/Policy 103 DALY x 122 155 178

106 EUR x 5 491 7 012 7 989

Insulation 103 DALY x x X 177

106 EUR x x X 7 995

Renovation 103 DALY x x X 202

106 EUR x x X 9 059

Czynnik szkodliwy: radon

Scenariusz jedn. 2010 2020 2030 2050

BAU 103 DALY 358 428 483 524

106 EUR 16 147 19 250 21 770 23 585

All/Policy 103 DALY x 433 563 663

106 EUR x 19 464 25 219 29 715

Insulation 103 DALY x x X 664

106 EUR x x X 29 877

Renovation 103 DALY x x X 773

106 EUR x x X 34 810

Czynnik szkodliwy: pyły dymu tytoniowego w pomieszczeniu

Scenariusz jedn. 2010 2020 2030 2050

BAU 103 DALY x 7 000 6 700 6 500

106 EUR x 450 000 512 000 580 000

All/Policy 103 DALY x 6 700 7 000 6 700

106 EUR x 430 000 536 000 630 000

Źródło: (USTUTT, 2011), Table: 7-3, 7-4, 7-14, 7-15, 8-1, 8-3.

19 Jednostka DALY została omówiona w rozdz. 2.3.2.



Z przedstawionych wyliczeń wynika, że budynki o niższym standardzie termorenowacji są

„zdrowsze”, co wynika z większej wymiany powietrza i lepszej jego jakości. Należy

podkreślić, że brak wymuszonej wentylacji w przypadku budynków poddawanych

termorenowacji powoduje dodatkowy wzrost utraty zdrowia mieszkańców i dodatkowe koszty

z tym związane, co pokazuje porównanie scenariusza Renovation ze scenariuszem

Insulation lub All/Policy.

W tabl. 6.7. przedstawiono zakres (dla lat 2020-2050) różnic szkód zdrowotnych pomiędzy

scenariuszem „All/Policy”, a scenariuszem referencyjnym BAU, a także wyrażony w

szkodach zdrowotnych koszt dodatkowej redukcji emisji gazów cieplarnianych uzyskanej

dzięki scenariuszowi „All/Policy” (czyli koszt zewnętrzny redukcji gazów cieplarnianych).

Tablica 6.7. Dodatkowe w stosunku do BAU szkody zdrowotne powodowane przez realizację polityki klimatycznej oraz koszty zdrowotne zwiększonej – w ramach polityki klimatycznej 450 ppm - redukcji gazów cieplarnianych

Czynnik szkodliwy Szkody

zdrowotne [10

3DALY]

Szkody zdrowotne [10

6 EUR]

Emisja ekw. CO2 [10

3t]

DALY / kt ekw. CO2

Szkody zdrowotne [EUR / t ekw. CO2]

Pyły dymu tytoniowego

200 do 300 24 000 do 50 000

Radon 140 do 250 6 310 do 11 270

Wilgoć 35 do 60 1 580 do 2 700

Suma 560 12 00020 -70 000 8 170

Źródło: (USTUTT, 2011), table 8-9

Wielkości podane jako sumaryczne uwzględniają także korzystne efekty termorenowacji na

jakość powietrza (zob. przypis).

Przytoczone wyniki pokazują, że redukcja emisji CO2 w wyniku termorenowacji powoduje

szkody na zdrowiu wyceniane średnio w wysokości 170 Euro na każdą tonę zmniejszonej

emisji CO2. Jest to koszt ogromny w porównaniu zarówno z innymi możliwościami redukcji

emisji CO2, jak i z oszacowaniami kosztów zewnętrznych emisji dwutlenku węgla (4-95

USD/t wg raportu IPCC).

20 W wartościach sumarycznych uwzględniono także pozytywne efekty powodowane mniejszymi

emisjami z systemów grzewczych i lepszym filtrowaniem w obiegach wymuszonych. Jednak te korzystne efekty są mniejsze niż dodatkowe koszty pochodzące głównie ze strony czynników wymienionych w tablicy.



6.4. Potencjalny negatywny wpływ polityki klimatycznej na koszty zewnętrzne

6.4.1. Wyniki z opracowań Komisji Europejskiej

Najnowsze obliczenia opublikowane przez Komisje Europejską w 2012 roku pokazują ocenę

skutków pełnego wdrożenia Pakietu Klimatycznego a także wprowadzenia zaostrzonych

celów redukcji emisji (25% redukcji krajowych emisji). Poniżej przedstawiono tabelę, która

pokazuje zmianę kosztów zewnętrznych przy wdrażaniu obu scenariuszy, w porównaniu do

scenariusza utrzymania obecnej polityki.

Tablica 6.8. Zmiany kosztów kontroli emisji zanieczyszczeń oraz kosztów/korzyści wynikających z oddziaływania na zdrowie i umieralność mieszkańców w scenariuszu pełnego wdrożenia Pakietu Klimatycznego (Reference) i zaostrzonego celu redukcji



Źródło: SWD (2012) 5 final, Table 13, str 30-31

Wyniki te pokazują, że pełne wdrożenie Pakietu klimatycznego (scenariusz Reference)

oznaczać będzie wzrost kosztów zewnętrznych w stosunku do obecnej polityki i to

zarówno w Polsce jak i w całej UE.

Kolejna tabela pokazuje, że głównym czynnikiem odpowiedzialnym za taki stan będzie

wzrost emisji drobnych pyłów (PM 2.5), na skutek szerszego wykorzystania biomasy.

Tablica 6.9. Zmiany emisji pyłów PM 2.5 w scenariuszu pełnego wdrożenia Pakietu Klimatycznego (Reference) i zaostrzonego celu redukcji (w porównaniu do obecnej polityki)



Źródło: SWD (2012) 5 final, Table 15, str. 33-34

Wzrost ten wystąpi także w przypadku wdrożenia zaostrzonych celów redukcji emisji gazów

cieplarnianych w roku 2020.



6.4.2. Wyniki projektu EXIOPOL

EXIOPOL to projekt finansowany w ramach Szóstego Programu Ramowego (priorytet 6.3

Global Change and Ecosystems). Jednym z głównych celów jest wykonanie ocen kosztów

zewnętrznych dla szerokiego spektrum aktywności ekonomicznych w Europie.

W części „Energy” raportu (EXIOPOL, 2011)21przedstawiono koszty/zyski zewnętrzne

powodowane przez politykę 3x20 w EU27. Analizowano wpływ polityki 3x20 (dyrektywa

2009/28/EC) na sektor energetyczny (elektryczny i cieplny) i transport drogowy (cel - 10%

biopaliw) wg modelu LCA (life cycle). Pod uwagę brano CO2, NOx, niemetanowe lotne

związki organiczne, PM10, PM2,5 i SO2. Dla każdego państwa policzono koszty zewnętrzne

(przy polityce 3x20 i bez niej) związane ze zdrowiem, wpływem na ekosystemy i zmianą

klimatu (uwzględniano koszty/zyski od CO2, ale z ich wyodrębnieniem).

Rys. 6.11. Rozkład korzyści w zakresie redukcji kosztów zewnętrznych w sektorze produkcji energii elektrycznej z wdrożenia Pakietu 3x20 pomiędzy państwami (EXIOPOL, 2011)

Wyniki pokazują, że realizacja tej polityki, a szczególnie wymuszanie rozwoju OZE

(dyrektywa 2009/28/KE) oznacza dla Polski w zakresie produkcji energii elektrycznej

korzyści klimatyczne (na skutek zmniejszenia emisji CO2), natomiast ujemne korzyści (czyli

szkody) w zakresie oddziaływania na ekosystemy i zdrowie mieszkańców. O ile jednak

korzyści klimatyczne są warunkowe - pojawią się dopiero wówczas, gdy działania UE

zostaną wsparte zaangażowaniem wszystkich głównych emitorów na świecie (co dotąd nie

nastąpiło), to szkody dla ekosystemów i mieszkańców są pewne, bo dotyczą oddziaływania

w skali lokalnej.

21 “A new environmental accounting framework using externality data and inpu-output for policy

analysis. Bottm-up approach”, EXIOPOL Consortium, publikacja dostępna na stronie projektu: http://www.feem-project.net/exiopol/M54/EXIOPOL_Bottom_up_approach.pdf



6.5. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie i czas życia

Oceniając skutki polityki klimatycznej wskazuje się na korzyści dla zdrowia wynikające z

mniejszych zanieczyszczeń powietrza. Jednak zanieczyszczenia powietrza nie są jedynym

czynnikiem decydującym o zdrowiu i jakości życia. Z zanieczyszczeniami spotykamy się

także w otoczeniu naturalnym. Na stan zdrowia wpływ też wiele innych czynników jak poziom

dochodów, jakość żywienia, stan psychiczny, standard mieszkaniowy, poziom opieki

medycznej itp. Poniżej przedstawione zostały wybrane dane WHO oraz dane dot. Polski,

które mają na celu sprawdzenie korelacji pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza a

zagrożeniem zdrowia lub skróceniem czasu życia.

6.5.1. Wpływ zanieczyszczenia powietrza wg WHO

Zawartość publikacji (WHO, 2007)22 będącej raportem na temat skali wpływu środowiska na

zdrowie pokazuje, że przy ocenie wpływu zanieczyszczeń atmosfery na zdrowie, oprócz

liczenia wartości pieniężnych, które są obarczone ogromną niepewnością, warto prowadzić

analizy porównawcze dotyczące różnych czynników zagrożeń, gdyż pozwala to lepiej

rozpoznać, które czynniki są istotne, a które mają mniejsza wagę.

Analiza WHO wskazuje, że globalnie 24% obciążeń chorobowych i 23% przedwczesnych

śmierci może być przypisane szeroko rozumianym czynnikom środowiskowym. W

opracowaniu pod pojęciem czynników środowiskowych rozumie się wszystkie fizyczne,

chemiczne i biologiczne czynniki zewnętrzne w stosunku do człowieka, wraz z wynikającymi

z nich zachowaniami, z wyłączeniem tych części środowiska naturalnego, na które nie

można mieć wpływu oraz z wyłączeniem zachowań wynikających z genetyki, kultury i kwestii

społecznych. Rozkład zdrowotnych obciążeń środowiskowych na poszczególne państwa

przedstawiono na rys. 6.12.

22 “Preventing Disease Through Healthy Environments. Towards estimate of the environmental burden of

disease”, WHO, 2007



Rys. 6.12. Środowiskowe szkody zdrowotne jako liczba przedwczesnych śmierci/100 000 mieszkańców (WHO, 2007)

Przedstawiony rysunek sugeruje korelację negatywnych wpływów środowiskowych

przede wszystkim z niższym dochodem na głowę mieszkańca / średnim poziomem

cywilizacyjnym. Taki wynik wskazuje raczej na to, że dla zdrowia większe znaczenie ma

zdolność do ochrony przed negatywnymi skutkami szeroko rozumianego środowiska, niż

narażenie na emisje pochodzące z działalności przemysłowej.

Relatywnie niskie znaczenie zatrucia powietrza atmosferycznego jako ryzyka

środowiskowego powodującego ujemne efekty dla zdrowia przedstawia tabl. 6.10 (por.

trzecia kolumna – Outdoor air pollution).



Tablica 6.10. Wskaźnikowe wartości udziału danego czynnika ryzyka środowiskowego w

przyczynach utraty zdrowia lub życia (WHO, 2007)

Główne zagrożenie dla zdrowia stanowią ryzyka związane ze stanem sanitarnym i sposobem

korzystania z ujęć wody oraz kanalizacji, pracą zawodową, zanieczyszczeniem powietrza

wewnątrz pomieszczeń oraz innymi zagrożeniami w miejscu zamieszkania, wreszcie

związane ze sposobem wykorzystania ziemi i środowiskiem miejskim. Wg WHO emisje do

atmosfery nie stanowią relatywnie dużego zagrożenia, podobnie jak zmiany klimatyczne.



6.5.2. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na umieralność (GUS)

Również dane GUS (GUS, 2012)23 dotyczące długości życia w Polsce wg województw zdają

się wskazywać, że czynniki środowiskowe związane z zanieczyszczeniami powietrza

atmosferycznego nie należą do najważniejszych Można to prześledzić na poniższych

rysunkach 6.13. – 6.17.

Rys. 6.13. Klasy stref powietrza na podstawie średnich rocznych stężeń pyłu PM10 w 2010 r. Klasa A – poziom zanieczyszczenia nieprzekraczający poziomu dopuszczalnego Klasa B- poziom zanieczyszczenia powyżej poziomu dopuszczalnego lecz nie-przekraczający poziomu dopuszczalnego, powiększonego o margines tolerancji Klasa C - poziom zanieczyszczenia powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji

Źródło: (IOŚ, 2011)24

23 „Trwanie życia w 2011”, GUS, Warszawa 2012

24 „Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2010. Zbiorczy raport krajowy z rocznej oceny

jakości powietrza w strefach wykonywanej przez WIOŚ wg zasad określonych w art. 89 ustawy -

Prawo ochrony środowiska”, PMŚ, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2011



Rys. 6.14. Klasyfikacja stref dla pyłu PM2,5 na podstawie oceny rocznej jakości powietrza dla województw w 2010 r. Oznaczenia klas jak na 6.13 (powyżej)

Źródło: (IOŚ, 2011)

Rys. 6.15. Standaryzowane współczynniki zgonów z powodu chorób układu oddechowego w 2010 r. (GUS,2012)



Rys. 6.16. Przeciętne trwanie życia mężczyzn w wieku 0 lat według województw w 2011 r. (GUS,2012)

Rys. 6.17. Przeciętne trwanie życia kobiet w wieku 0 lat według województw w 2011 r. (GUS,2012)



Zróżnicowanie w zanieczyszczeniach powietrza atmosferycznego dla województw nie

odwzorowuje się nawet w sposób przybliżony na wskaźniki przeżycia i przyczyn zgonów. (W

przypadku woj. warmińsko-mazurskiego może wydawać się nawet, że czyste powietrze jest

przyczyną kłopotów z układem oddechowym.) Zapewne nie oznacza to, że obecnie

występujące w Polsce zanieczyszczenia atmosferyczne nie mają negatywnego wpływu na

życie ludzi, ale wskazuje jak dalece bardziej na zdrowiu ludzi ważą inne czynniki. Dlatego

celowym byłoby sprawdzenie, czy wydawanie środków na odpowiednie kształtowanie tych

bardziej ważkich czynników nie byłoby skuteczniejszą formą ograniczania kosztów

zdrowotnych, niż przeznaczanie ich na prowadzenie polityki klimatycznej.

Wg (GUS, 2012) w Polsce mieszkańcy miast żyją przeciętnie dłużej ni

Format i numerowanie nagłówkówold3.kig.pl/files/Poliklima_raport_1_cz_2_2012-10-16-OK.pdf ·...

Documents

Transcript of Format i numerowanie nagłówkówold3.kig.pl/files/Poliklima_raport_1_cz_2_2012-10-16-OK.pdf ·...