Dedykuj t ksik moim rodzicom, ktrym zawsze tyle kopotu sprawiao objanienie, z czego waciwie yje ich syn, oraz mojej onie Lizie, tak zawsze pomocnej mi w pracy, i mojemu synowi Jasonowi, ktremu niezmiernie zaley na tym, aby jego imi znalazo si w ksice.

JOHN FISHER

OKIEM PSAPORADNIK PSIEJ PSYCHOLOGII Przekad ANNA REDLICKA

Pastwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene Tytu oryginau: Think Dog! An Owner's Guide to Canine Psychology Autor: John Fisher John Fisher jest specjalist w dziedzinie behawioryzmu psw z rozleg, wieloletni praktyk w Bookham, Surrey, zwizanym od lat z grup weterynarzy z Kliniki Woodthorpe w Londynie. Wykada te w Instytucie Studiw nad Psem i jest konsultantem wielu oficjalnych struktur weterynaryjnych zajmujcym si problemami zwizanymi z zachowaniem si psw. Jest te czonkiem-zaoycielem Association of Pet Behaviour Consultants. First published in Great Britain 1990 by H. F. and G. Witherby Ltd. John Fisher Zdjcia na wkadk wykona: Robert Krl Projekt okadki i strony tytuowej: Dariusz Miroski Zdjcie na okadce: Agencja East-News Copyright for the Polish edition by Pastwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene, Redaktor merytoryczny: Marta Jerzmanowska Redaktor techniczny: Jolanta Dubielecka Korektor: Elbieta Guchowska ISBN 83-09-01605-0 636.7

SPIS TRECI OD TUMACZA......................................................................................................... WPROWADZENIE..................................................................................................... CZ I CZYM JEST PIES?.......................................................................................... 1 POCHODZENIE PSA............................................................................................. Przodkowie........................................................................................................ Wilcze cieki..................................................................................................... 2 JAK ROZWIJAA SI PSYCHIKA PSA?................................................................ Noworodek (0 do 13 dni)................................................................................... Faza psiej socjalizacji (14 do 49 dni)................................................................. Faza socjalizacji z czowiekiem (7 do 12 tygodni)............................................. Faza ustalania hierarchii (12 do 16 tygodni)..................................................... Faza ucieczek (4 do 8 miesicy)....................................................................... Okres dojrzewania (6 do 14 miesicy).............................................................. Wiek dojrzay (l do 4 lat).................................................................................... 3 MIEJSCE PSA W LUDZKIM STADZIE................................................................... Zamiemy si miejscami................................................................................... 4 W JAKI SPOSB PSY SI UCZ.......................................................................... Negatywna tigmotaksja...................................................................................... Wraliwo na dotyk.......................................................................................... Wraliwo na dwiki....................................................................................... Wraliwo wzrokowa........................................................................................ Wraliwo psychiczna...................................................................................... Zachowania charakterystyczne dla rnych ras................................................ 5 SZTUKA STOSOWANIA NAGRD........................................................................ Zasady postpowania........................................................................................ Zastosujmy to w praktyce.................................................................................. 6 SZTUKA STOSOWANIA KAR................................................................................ Cz II POZYTYWNE PODEJCIE DO PROBLEMW BEHAWIORALNYCH........... 7 TRUDNOCI WYCHOWAWCZE............................................................................ 8 STRESY.................................................................................................................. 9 KOPOTY YWIENIOWE WSKAZANIA................................................................ 10 KOPOTY YWIENIOWE FAKTY........................................................................ Eukanuba........................................................................................................... Dieta Hilla........................................................................................................... Dieta naturalna................................................................................................... Jak czyta etykiety............................................................................................. Podsumowanie.................................................................................................. 11 UBOCZNE SKUTKI LECZENIA............................................................................ 12 KOPOTY WYCHOWAWCZE Z PUNKTU WIDZENIA TRESERA...................... 13 KOPOTY Z HIERARCHI STADA...................................................................... Psy i niemowlta................................................................................................ Psy i dzieci......................................................................................................... Psy i doroli........................................................................................................ Psy i psy............................................................................................................. 14 AGRESJA............................................................................................................ . . Agresja dziedziczna........................................................................................... Agresja nerwicowa............................................................................................. 15 NADMIERNA POBUDLIWO............................................................................

16 W CO SI BAWI Z WASNYM PSEM............................................................... Zabawy w domu................................................................................................. Zabawy w ogrodzie............................................................................................ Zabawy w parku................................................................................................. CZ III PORADY DLA WACICIELI PSW od A do Z........................................... KOPOTY Z PSEM: JAK SI ICH POZBY............................................................. Agresja............................................................................................................... Brudzenie w domu............................................................................................. Cignicie na smyczy........................................................................................ Dieta........................................................................................................... ....... . Gocie................................................................................................................ Gonienie innych zwierzt................................................................................... Gryzienie przedmiotw...................................................................................... Kopanie.............................................................................................................. Lizanie.......................................................................................................... ..... . Nadaktywno.................................................................................................... Nadmierne poczucie wasnoci......................................................................... Nadpobudliwe zachowanie................................................................................ Nerwowo........................................................................................................ Niszczycielstwo.................................................................................................. Obrona............................................................................................................... Obrona terytorium.............................................................................................. Ogryzanie........................................................................................................... Odruchy kopulacyjne......................................................................................... Przywoywanie................................................................................................... Podniecenie jazd samochodem....................................................................... Szczekliwo...................................................................................................... Ucieczki.............................................................................................................. Gryzienie............................................................................................................ Walka................................................................................................................. Wskakiwanie na ludzi........................................................................................ Wycie................................................................................................................. Zjadanie odchodw............................................................................................ Znaczenie terenu............................................................................................... EBRACTWO....................................................................................................

OD TUMACZA Pies, udomowiony przez czowieka przed tysicami lat, bardzo szybko sta si czym wicej ni zwyczajnym zwierzciem gospodarskim. By pomocnikiem, nieodcznym towarzyszem polowa, po prostu przyjacielem. Ten trwajcy przez wieki bardzo bliski kontakt spowodowa, e niemal zapomniano o jego pochodzeniu od dzikiego drapiecy. Dama pieszczca miniaturowego pudeka - pisze Fisher - ze zgroz odrzuciaby sugesti, e w drobnym ciaku jej pupila drzemi upione instynkty wilka. Rzeczywicie dzisiaj rzadko o tym pamitamy. Dobry pies by przez wieki powodem do dumy. Tote wieczorami, przy dzbanie wina, opowiadano niestworzone historie, ktrych bohaterem by pies - mdry ponad miar, sprytny i przemylny. Z czasem okazywao si, e jeden potrafi liczy, inny podawa panu ogie, jeszcze inny krad wgiel, by jego ukochany pan nie zamarz z zimna. Opowiadano te o psach, ktre rannych towarzyszy prowadziy prosto do lekarza weterynarii po pomoc. Wrodzonym przymiotom psa dodawano coraz to wicej cech czysto ludzkich. Od dawna te pisano dydaktyczne bajki, w ktrych typowo ludzkie zalety i przywary przypisywano zwierztom. Czsto ich bohaterem bywa pies, przedstawiany jako uosobienie wiernoci i lojalnoci, cho czasem i niewolniczego poddastwa. Antropomorfizacj psa doprowadzono do szalestwa w Hollywood. Po sukcesie Lassie, producenci czsto sigali po psie tematy, stawiajc przed czworononymi bohaterami coraz trudniejsze zadania, czsto stojce w racej sprzecznoci z wrodzonymi predyspozycjami psa. W rezultacie widzowie otrzymywali przesodzony obraz, na ktrym psy odbieraj telefony lub ratuj ycie dzieciom w zupenie Nic nieprawdopodobnych dziwnego, e i nadzieje okolicznociach, tak wiedz si choby od stosujc sztuczne lat oddychanie czy masa serca. karmieni waciciela najwczeniejszych z zapomnielimy o prawdziwej naturze psa. Konsekwencje tego s fatalne. Oczekiwania rozmijaj zupenie faktycznymi moliwociami psa. Waciciel bd rezygnuje z posiadania czworonoga, bd morduje si przez kilkanacie lat z rozwydrzonym potworem, stanowicym zagroenie dla wszystkich wokoo. Ksika ta jest pierwszym w Polsce przewodnikiem psychologii psw, majcym pomc wacicielom w wychowaniu miego, posusznego zwierzcia ku

oboplnej satysfakcji. Bez amania charakteru i stosowania przemocy. Fisher obala wiele mitw i przesdw, gboko zakorzenionych w powszechnym mniemaniu zaiste nie atwe to zadanie, nie ma bowiem nic trwalszego ni powszechnie uznane sdy. Bardzo ciekawe s rozwaania autora o wpywie diety na zachowanie psw. Nie wszystkie z wymienionych karm s ju na naszym rynku, ale warto wiedzie, jaki wpyw na organizm zwierzcia mog mie poszczeglne skadniki poywienia. Wiele miejsca powica autor leczeniu homeopatycznemu, jednak radziabym powstrzyma si od sprawdzania dziaania tych lekw - lekarze weterynarii maj pene rce roboty z naprawieniem bdw domorosych znachorw. Bywa, e na skuteczn pomoc jest ju za pno. Wszystkim hodowcom polecam natomiast rozdzia o ksztatowaniu si charakteru szczeniaka. Jake czsto, ogarnici chci wyhodowania piknego psa, zapominaj o tym, e sukces na wystawie to pi minut radoci, a z psem przebywamy dwadziecia cztery godziny na dob przez wiele lat. Na og nabywcom nie zaley wcale na wystawach, oni chc mie po prostu wiernego przyjaciela. Z tej ksiki dowiedz si jak wybiera szczeniaka, aby codzienne ycie z nim byo przyjemnoci, a nie mczarni.

WPROWADZENIE Czy jest przyjaciel rwny mu, co ciek wskae ci. Uczciwe serce, wierny druh, duch wielki w oczach lni. Artysta w pracy, w sportach mistrz, rodziny i stad str. Faworyt krlw, pieszczoch dam, to przecie pies i ju! cho ciaem raczej may, to podbi on wiat cay... Wiersz ten jest uroczym hodem wyraajcym uwielbienie milionw ludzi dla nieodcznego towarzysza, dzielcego z nimi dom i los - psa. Przewodnik wskazujcy cieki - przywodzi na myl psa przewodnika wiodcego lepca. W pracy swej artysta to choby border collie pdzcy stado owiec. Stranik rodziny i stad - to to owczarek niemiecki strujcy u furtki czy bobtail czujnie obserwujcy obejcie. Psy z atwoci speniaj nie tylko te zadania, ale te wiele, wiele innych. Pozwala nam to przypuszcza, e rozumiemy te zwierzta z tak sam atwoci, jak one pojmuj, czego od nich oczekujemy. Ale czy naprawd rozumiemy psy? Podejrzewam, e jednak nie. Co wicej, powstaje pytanie, czy psy rzeczywicie rozumiej nas? I znw obawiam si, e odpowied brzmi - nie. Kiedy jednak zupenie bezstronnie zastanowimy si, czym waciwie jest pies, atwo zauwaymy, jak naiwne jest przypisywanie mu ludzkiego systemu wartoci czy ludzkiego sposobu rozumowania w postpowaniu. Ta ksika ma za zadanie pomc w zrozumieniu psa takim, jaki on jest w rzeczywistoci. Kiedy nauczymy si, jakie s psie motywacje, system wartoci, dlaczego postpuje tak, jak postpuje i w jaki sposb si uczy, wtedy nasze stosunki z czworonogim przyjacielem stan si w peni satysfakcjonujce. Niestety, nader czsto dbajcy o swoich podopiecznych waciciele s bdnie informowani o tym, jak maj postpowa. Recenzowaem ostatnio ksik, ktrej autor zaleca uywanie cienkiego, bambusowego prta przy uczeniu psa chodzenia przy nodze. Prtem tym naley uderza psa po pysku, ilekro

sprbuje wysun si przed przewodnika. Ten sam autor ma prost recept, jak oduczy psa przyjmowania smakoykw od obcych. Ot w kawaek misa naley zawin ni mniej ni wicej tylko pinezk, tak aby ostry szpikulec wystawa nieco na zewntrz. Kiedy pies sprbuje zje smakoyk, ukuje si w nos! Z podobnym skutkiem mona uy widelca. Ostre zby wystajce podstpnie ponad smaczny ksek skutecznie maj zniechci psin do przyjmowania czegokolwiek do jedzenia od obcych. Na okadce tego dziea widniej nazwiska wielce czcigodnych i zasuonych kynologw, ktrzy poniewczasie odegnuj si od jego treci. Ksika jest atrakcyjnie wydana, a jej cena nader umiarkowana. Moj negatywn recenzj pominito milczeniem, a ksika jest dostpna tak w sklepach, jak w bibliotekach. Jake wiele szkody ta oglnie dostpna publikacja wyrzdzi dbaym o psy wacicielom i ich podopiecznym, ktrzy zechc oprze si na fachowej literaturze! Jako psi behawiorysta upatruj rda wikszoci problemw, jakie maj waciciele ze swoimi psami, w faszywym rozumieniu normalnego psiego zachowania. Zdarzaj si, bez wtpienia, psy o chwiejnej psychice i zym temperamencie, u ktrych cechy te s uwarunkowane genetycznie, ale ich liczba jest znacznie mniejsza ni wskazywaaby liczba eutanazji, dokonywanych z wymienionych powodw. Nie zawsze te wina zych psich zachowa spoczywa jedynie na wacicielu. Twierdzenie, e nie ma gupich psw, s tylko li waciciele niekoniecznie musi by prawdziwe. Dlaczego psy objawiaj czasem zaburzenia zachowania, ktre z pozoru wydaj si by nie do rozwizania? Czytajc t ksik przekonacie si, jak wiele okolicznoci trzeba wzi pod uwag przed postawieniem diagnozy, czy to pies jest przebiegym szelm, czy te waciciel gupcem. Ksika podzielona jest na trzy czci. Cz pierwsza wyjania zachowania psw i ich przyczyny. Druga traktuje o najczciej wystpujcych zaburzeniach zachowania psw i sposobach ich rozwizywania. Cz trzecia to atwy w uyciu przewodnik dla tych, ktrzy maj kopoty z zachowaniem si ich podopiecznych. Jako waciciel, trener, wystawca i sdzia znam doskonale blaski i cienie, jakie przynosi zajmowanie si trudnymi zwierztami. Wiem te doskonale, e wiele z tych problemw mona rozwiza, o ile uda si ustali jakie s ich przyczyny. Tylko wtedy, gdy rozumiemy w jaki sposb pies si uczy, bdziemy w stanie nauczy go prawidowego reagowania na nasze komendy, co zdecydowanie rni si od wpajania mu naszego systemu wartoci. Aby postpowa waciwie, musimy

spojrze na ycie psa w ludzkim stadzie z jego punktu widzenia. Innymi sowy musimy zacz myle jak pies!

CZ I CZYM JEST PIES?

1 POCHODZENIE PSA W ksice zapisw miaem zanotowane: poniedziaek, 9 rano - pani Gort z dwuletnim samcem rottweilerem - agresywny w stosunku do ludzi. C za radosny pocztek nowego tygodnia - zdyem pomyle, a ju usyszaem zajedajcy samochd. Zupenie wtedy nie przypuszczaem, jak wany bdzie ten przypadek dla dalszej mojej dziaalnoci. To on uwiadomi mi, e w leczeniu zaburze behawioralnych znacznie waniejsze jest ustalenie przyczyn zego zachowania, ni koncentrowanie si li tylko na objawach. Kiedy wyszedem, aby powita moich pacjentw, uderzy mnie widok kruchej starszej pani, dobrze po szedziesitce, trzymajcej si zderzaka i desperacko usiujcej utrzyma si na nogach. Od razu zobaczyem przyczyn tych rozpaczliwych wysikw - w drugiej rce trzymaa smycz, na ktrej wisia wielki, rozwcieczony rottweiler. Sytuacj pogarszao to, e jego zo bya skierowana wyranie przeciwko mnie. Jednoczenie nawiedziy mnie dwie myli Czy ona bdzie w stanie go utrzyma i Czemu kobieta w jej wieku wybraa sobie tak duego psa. eby nie przedua tej historii nadmiernie - jako udao si psa opanowa. Okazao si, e obecna wacicielka nie tyle wybraa sobie takiego potwora, ile go odziedziczya. Pani Gort bya gospodyni domow emerytowanego oficera. Rudi, bo tak nazywa si pies, by jego wasnoci. Kiedy pan zmar, zapisa swojej gospodyni w testamencie zarwno dom, jak i rottweilera. Zapisowi testamentowemu towarzyszya instrukcja, e Rudiemu nie moe zbywa na niczym. Nie mino wiele czasu, a Rudi okaza si nieznony. Pani Gort przypuszczaa, e przydaoby mu si troch wicze. Ale kiedy tylko wstaem, by przygotowa dla nas herbat, Rudi szarpn si tak, e pani Gort znalaza si na pododze razem z krzesem. Stao si oczywiste, e jakikolwiek trening jest ostatni rzecz, na ktr miaby ochot. Na szczcie pani Gort udao si utrzyma smycz, nie jestem bowiem wcale pewien, czy Rudi wsta z miejsca tak gwatownie, aby pomc przynie mi filianki. Mielimy tu do czynienia z sytuacj, kiedy po mierci swego pana Rudi by jedynym dorosym samcem w domu. Z racji wieku i kondycji pani Gort nie bya w stanie zapewni mu niezbdnej porcji codziennych wicze. Ponadto, stosujc si do ostatniej woli waciciela, staruszka zapewniaa psu trzy razy dziennie porcj wieego misa. Zanim cokolwiek mona byo postanowi, Rudi musia na powrt znale si pod kontrol. Ograniczenie jego praw w domu i odebranie pewnych przywilejw

miao prowadzi do zaakceptowania przez niego nowych regu postpowania. Pomc miaa jednoczenie wprowadzona zmiana diety na mniej energotwrcz i niskobiakow. Pewn sum pienidzy trzeba byo wyda na zaangaowanie dowiadczonej w postpowaniu z psami osoby, ktra zapewniaby psu codzienn porcj ruchu, zabierajc go na dugie spacery. Miay one spoytkowa nadmiar energii i dostarczy nowych bodcw psychicznych, rozpraszajc nud. Doradzane dugie spacery miay na celu ograniczenie nadmiernie rozwinitego instynktu terytorialnego Rudiego i, wedug mojej opinii, byo znacznie sensowniejszym sposobem wydawania pienidzy ni pacenie gigantycznych, cotygodniowych rachunkw u rzenika. (Wszystkie elementy mojej porady zostan pniej omwione dokadniej). Ten nowy sposb postpowania z Rudim przynis spodziewane rezultaty w bardzo krtkim czasie. Rudi sta si miym, delikatnym w obejciu olbrzymem, jak zreszt wikszo przedstawicieli tej rasy. Nie sdz, aby podobnie dobre rezultaty udao si uzyska, prbujc konwencjonalnych metod tresury ze znudzonym, przekarmionym i penym niespoytkowanej energii psem. Jedynym rezultatem byaby prawdopodobnie prba si, z ktrej wyszlibymy oboje, tak jak ja i pani Gort, ciko pogryzieni. Tego roku otrzymaem kartk witeczn od pani Gort ze zdjciem Rudiego. Sta na tylnych nogach przy kuchennym zlewie, najwyraniej pomagajc przy zmywaniu. Czy nie miao to znaczy, e wreszcie udao si jej obaskawi swego domowego samca! Rudi nie by psem z natury agresywnym, on jedynie zachowywa si agresywnie i na tym polega problem. Mam nadziej, e uda mi si uzmysowi pastwu rnice tych dwch postaw. Lubi rottweilery i jestem pewien, e ich fatalna opinia jest niezasuona. Na takie a nie inne zachowanie si Rudiego mia niewtpliwy wpyw fakt, e oddano mu przewodnictwo stada. Postpowa on zatem tak, jak powinien odpowiedzialny za stado przewodnik. Na pierwszy rzut oka mwienie o rodzinie jako o stadzie moe si wydawa dziwactwem, bowiem my, ludzie, postrzegamy to zupenie inaczej. Psy, jako zwierzta z natury stadne, rodz si z potrzeb bycia czonkiem stada z zachowaniem caej jego hierarchii. Tak te patrz na rodzin, w ktrej przyszo im y. Przodkowie Aby w peni zrozumie zachowania psw, niezbdna jest znajomo zachowa gatunkw, od ktrych si one wywodz. Poznajc wzorcowe zachowania, moemy sobie wyrobi jasny pogld na przyczyny takiego, a nie innego

postpowania psw. Zdaj sobie przy tym spraw, e choby ze wzgldu na rnice rozmiarw przyjcie zaoenia o wsplnym pochodzeniu doga niemieckiego i chihuahua moe wzbudza niejakie opory. Istniej dostatecznie pewne dowody na to, e pies pochodzi od jednego gatunku, ktry y na terenach Europy Pnocnej ponad dziesi tysicy lat temu. To bynajmniej nie wyklucza moliwoci, e wspczesny pies mg rwnolegle rozwin si z innych, blisko spokrewnionych gatunkw, prowadzcych wdrowny tryb ycia w innych regionach. Cho wspczesne psy domowe rni si znacznie wielkoci, to wykonane w 1937 roku przez E. Dahra pomiary czaszek psich wykazay, e niezalenie od rasy i wielkoci stosunek szerokoci szczki w najwszym jej punkcie do jej dugoci jest stay. Co wicej, takie same rezultaty otrzyma on mierzc czaszki psw z epoki kamiennej. Mierzc dugo rzdu zbw trzonowych i porwnujc j z wysokoci uchwy uzyska zblione rezultaty. Jego badania dowodz, e w okresie pocztkowego udomowiania psw ich wielko bya zbliona, a ich wygld ulega pniejszym zmianom w obrbie tego samego typu. Podbudowaniu tej teorii moe suy take fakt, e mzgoczaszka wszystkich psw ma zblion objto. Zatem rnica pomidzy dogiem a chihuahua jest wiadomie wykreowan przez czowieka rnic wielkoci i ksztatu ciaa. Skoro wszystkie psy wywodz si od jednego wsplnego przodka, zastanwmy si, ktry z dzi wolno yjcych gatunkw ma posuy nam za model do naszych behawioralnych obserwacji? Miaeby to by (jak chce wikszo naukowcw) wilk czy moe szakal? Szukajc podobiestw pomidzy psem a oboma tymi gatunkami, dochodzimy do Wniosku, e jednak raczej wilk jest prawdopodobnym przodkiem. Przede wszystkim wzr zbowy psa i wilka jest zbliony, podczas gdy u szakala jest on rny od obydwu. Znamienne, e kiedy w roku 1965 Fuller i Scott ustalili dziewidziesit wzorw zachowa psw, a osiemdziesit jeden byo charakterystycznych te dla wilkw. Dwiki wydawane przez psy i wilki s podobne, a wydawane przez szakale - rne od obydwu. Podobnie ma si rzecz z zachowaniami stadnymi. W wietle tych faktw wydaje si, e to wanie wilk jest tym zwierzciem, na ktrym powinnimy skoncentrowa nasz uwag. Wilcze cieki Wilki s zwierztami stadnymi o silnie rozwinitym poczuciu hierarchii stada. Wilk Alfa jest przewodnikiem stada. Wbrew obiegowym opiniom nie utwierdza on

swojej pozycji w stadzie nieustannym okazywaniem agresji wobec pozostaych jego czonkw. To inne, sabsze osobniki podbudowuj jego autorytet nieustannym demonstrowaniem ulegoci. Oczywicie, kiedy w stadzie pojawi si osobnik na tyle silny, e moe zagrozi pozycji lidera, natychmiast pojawia si agresja i rzecz caa koczy si walk. Ale s to nader rzadkie przypadki. Na og stado yje w harmonii i spokoju. Niejedno ludzkie skupisko mogoby si wiele nauczy obserwujc wspdziaanie stada wilkw w walce o przetrwanie. Badania nad zdziczaymi psami wykazay, e ich sposb ycia i wzory zachowania s niezwykle podobne do tych, jakie wystpuj u wilkw. Kiedy na przykad samica wilka rodzi miot modych, jednoczenie dwie lub trzy inne w stadzie zaczynaj produkowa mleko, na wypadek gdyby naturalna matka zostaa zabita. U psw domowych stosunkowo czsto spotykamy si ze zjawiskiem ciy urojonej. Ostatnio spotkaem si z tym, e suka dobermanka zacza produkowa mleko, gdy kocica najbliszych ssiadw urodzia mode. Zgoda - to nader rzadki przypadek, ale dowodzi, jak silne s instynkty macierzyskie u psw. Wilki maj bardzo silny instynkt terytorialny. W walce o przeycie kade stado broni zajtego przez siebie terytorium. Wilki znakuj jego granice kaem i moczem, pozostawianym w punktach o strategicznym znaczeniu. Specyficzny zapach stada stanowi ostrzeenie dla innych stad czy pojedynczych osobnikw, e wkroczyy na obcy teren. Podobne zachowania przy znakowaniu wasnego terytorium moemy zaobserwowa u psw, chocia wydawa by si mogo, e dostpno poywienia powinna znie konieczno obrony wasnego terenu. Zwykle wyprowadzamy nasze psy na spacery w miejsca uczszczane przez ich wiksz liczb i od wczesnego wieku staramy si je socjalizowa i na og nie mamy wikszych kopotw z poskromieniem instynktu obrony wasnego terytorium przez psy. Jednak, kiedy dwa o silnej osobowoci psy spotkaj si na terenie, ktry kady uwaa za wasny, atwo moe doj do walki, zwaszcza kiedy oba s godne. Postawa ciaa wilka i psa s niemal identyczne. Jako waciciele nie mamy na og kopotw z odczytaniem mowy ciaa naszego domowego ulubieca. Orientujemy si kiedy jest zy, zadowolony, kiedy nam si poddaje. Ale rzadko kiedy potrafimy prawidowo odczyta subtelne znaki, jakie wymieniaj midzy sob dwa psy. Zreszt czsto podkadamy pod nie wasne, z gruntu faszywe interpretacje. Kiedy golden retriever macha agodnie nisko opuszczonym ogonem, dla wikszoci ludzi oznacza to dokadnie to samo, co wysoko zadarty ogon owczarka niemieckiego, szybko

kiwajcy si na boki. Fakt, e stykamy si z tak du liczb ras, powiksza zamieszanie powstae w wyniku bdnych interpretacji psich zachowa. Mieszkajc pod jednym dachem z golden retrieverem, ktry radonie macha ogonem, moemy by nieco zaskoczeni, kiedy ugryzie nas owczarek niemiecki, ktrego prbowalimy pogaska, bo tak radonie macha wysoko zadartym ogonem. Gdybymy znali prymitywne wzorce zachowa byoby jasne, e o ile pierwsza postawa jest podyktowana poddacz postaw i oznacza, jestem miy dla ciebie, ty bd miy dla mnie, o tyle druga, odstraszajca mwi - nie podchod bliej, bo ci ugryz. Jeszcze trudniej odczyta mow psa, ktry zgodnie ze standardem rasy ma obcity ogon. Nieliczne s takie zachowania psw, ktrych nie spotykamy u ich dzikich kuzynw. Powstay one, jak sdz, w wyniku wiadomych dziaa hodowcw, ktrzy nader chtnie utrwalali dziwne czy oryginalne cechy, jakie ujawniy si u szczenit w ich hodowli. Zachodzi uzasadnione podejrzenie, e niektre z tych wyprodukowanych przez czowieka ras pozostawione same sobie nie mogyby przey w stanie dzikim. Prawa natury s by moe okrutne dla odmiecw, ale dziki nim przeywaj osobniki najlepiej przystosowane. Nic nie zmieni te faktu, e chobymy nie wiem jak starali si wpyn na wygld i psychik rozmaitych psich ras, i tak w ostatecznym rozrachunku okae si, e drzemi w nich instynkty i wzory zachowa dzikiego wilka.

2 JAK ROZWIJAA SI PSYCHIKA PSA? Cykl yciowy kadego gatunku zwierzt podzieli mona na okrelone fazy. U psa dugo kadej z tych faz mona okreli niemal co do dnia. Znajomo krytycznych faz rozwoju psa moe pomc nam w lepszym zrozumieniu jego zachowa. Zdecydowanie zbyt czsto spotyka si psy, u ktrych zaburzenia zachowania wynikaj z ignorancji hodowcy, czy pniej - waciciela. Psy urodzone w duych hodowlach, w ktrych selekcjonuje si je pod ktem przyszej kariery wystawowej, czsto pozostaj u hodowcy duej ni czternacie tygodni. Trzymane w kojcu zaczynaj zdradza objawy kenelozy - choroby kenelowej. Trafiajc w kocu do nabywcy jako psy kanapowe s tak uciliwe dla waciciela, e zupenie nie speniaj pokadanych w nich oczekiwa. Maj ogromne kopoty w nawizaniu kontaktu z czowiekiem i s wyjtkowo mao odporne na stresy. Znakomicie natomiast czuj si w towarzystwie innych psw. Wynika to std, e przebywajc w kojcu szczenita takie miay zaburzon faz socjalizacji (8-12 tydzie). O ile nauczyy si w tym czasie nawizywa kontakt z innymi psami, o tyle nie miay szans na peny, intensywny kontakt z czowiekiem. Mona powiedzie, e s przesocjalizowane w stosunku do psw, a niedosocjalizowane w stosunku do ludzi. Dla kontrastu producenci szczenit, ktrym zaley jedynie na szybkim obrocie, zabieraj szczenita z gniazda bardzo wczenie, w wieku czterech, piciu tygodni. Malestwa czsto s transportowane w kiepskich, stresotwrczych warunkach do handlarzy, sklepw czy nowych domw. Takie szczenita trac w swym rozwoju inny wany okres, w ktrym przebywajc z matk i rodzestwem ucz si typowych psich zachowa. One ju nigdy nie naucz si, co to znaczy by naprawd psem. Z takich szczenit wyrastaj czsto osobniki nadmiernie agresywne, ktre zwyczajnie nie potrafi wspy z innymi psami. S one te bardzo trudne w ukadaniu, gdy nie nauczyy si od matki prawidowego reagowania na jej dyscyplinujce dziaania. Okresy socjalizacji z psami i z ludmi s niesychanie wane dla prawidowego rozwoju charakteru psa. Jednak wielu ludzi skania si ku skadaniu wszelkich zaburze charakterologicznych psw na karb czynnikw genetycznych. S pewni, e skoro pies odziedziczy ze skonnoci po ktrym z rodzicw, to aden trening nie pomoe. W wikszoci przypadkw jest to nieprawda. Natomiast powoanie si na czynniki genetyczne to z reguy bardzo wygodny wykrt ze strony osb, ktre poproszono o pomoc w ukadaniu trudnego psa, a ktre zupenie nie wiedz, jak si

do tego zabra. Zdarzaj si oczywicie przypadki, kiedy zaburzenia charakteru s odziedziczone po rodzicach, ale znacznie czciej wywoane s one jakimi wpywami rodowiska zewntrznego. Zachowanie suki ma ogromny wpyw na rozwj charakteru szczenit wedug zasady mapa widzi, mapa robi. Na przykad dominujca nad czonkami rodziny suka bdzie warcze na kadego, kto zbliy si do szczenit. Te, kiedy podrosn, z atwoci przejm wzr zachowania matki, co moe by z atwoci odczytane jako odziedziczona agresja. Jeeli suka znajduje si niej w hierarchii stada ni TY - wtedy, uznajc TWOJE przewodnictwo, nie bdzie warcze na ludzi, ktrych TY przyprowadzisz, aby podziwiali jej szczenita. Trzeba pamita, e szczenita pomidzy czwartym a sidmym tygodniem ycia rozwijaj si niezwykle intensywnie. W wieku siedmiu tygodni ich mzg jest ju tak rozwinity, e atwo ucz si biorc przykad z innych. Teoria wpyww rodowiska na rozwj charakteru dopiero zaczyna zdobywa sobie szersze uznanie, natomiast znaczenie kolejnych faz rozwoju szczenicia zostao poznane i uznane wiele lat temu. W roku 1963 Clarence Pfaffenberger opublikowaa ksik pod tytuem Nowa wiedza o zachowaniu psa. We wstpie Pfaffenberger pisaa: ycie rodzinne psw jest dla mnie czym najbardziej interesujcym w wiecie zwierzcym. Jest ono prawie tak zajmujce, jak ycie rodzinne czowieka. Podobiestwa s tak due, e obserwujc zachowanie psw, a zwaszcza szczeniakw, moemy najlepiej pozna i zrozumie nasze ludzkie modele zachowa. Zachowania psa w stosunku do jego ludzkiej rodziny (wacicieli) bardzo przypominaj zachowanie dziecka wobec wasnej rodziny. Wzajemne zachowania szczenicia i suki bardzo przypominaj zwizki pomidzy matk i niemowlciem. Oglnie rzecz biorc ksika Pfaffenberger opisuje wysiki autorki w kierunku wyselekcjonowania szczeniaka, ktry w przyszoci miaby sta si idealnym psem przewodnikiem. Jednak jej badania nad kolejnymi fazami rozwoju szczeniaka, przeprowadzone w kocu lat pidziesitych, miay daleko wiksze znaczenie. Noworodek (0 do 13 dni) W tym okresie, kiedy rozwijaj si ich zmysy, szczenita zaczynaj mudn nauk bycia psem. Pocztkowo, kiedy nieporadnie pezaj po pudle, w ktrym przyszy na wiat, ich zachowanie jest zupenie nie psie. W tych dniach szczenita uywaj rozwijajcych si zmysw do poznawania otaczajcego je wiata drog

pozytywnych i negatywnych dowiadcze. Ucz si dziaa w sposb waciwy swemu gatunkowi. Kiedy, na przykad, po dotarciu do cianki kojca szczeniak prbuje si na ni wspina jak kot, koczy si to zawsze upadkiem na plecy. To negatywne dowiadczenie przekonuje psiaka, e nie moe si wspina jak kot. Kiedy natomiast w trakcie pezania wok cianek kojca szczeniaki wpadaj na siebie, ten pierwszy, przypadkowy kontakt jest wstpem do pniejszych zabaw miotowego rodzestwa, cho pocztkowo koczy si raczej tym, e przytuleni do siebie malcy zasypiaj. To pozytywne dowiadczenie prowadzi bdzie w przyszoci do typowych psich zachowa. Faza psiej socjalizacji (14 do 49 dni) Szczenita swoim wygldem i zachowaniem zaczynaj coraz bardziej przypomina dorose psy, a ich bezadne i nie skoordynowane dziaania staj si znacznie bardziej celowe. W improwizowanych walkach uywaj danych przez Matk Natur, ostrych jak igy zbw, uczc si, jak mocno naley ugry, aby zada bl. Czujc ugryzienia dowiaduj si, co to jest zadany bl. Zadawanie i poznawanie blu to jedna z przyczyn, dla ktrych mleczne zby s tak ostre. W tej fazie rozwoju zby nie su do rozrywania misa, gryzieniu koci, zdobywaniu pokarmu, sowem adnej z form dorosej aktywnoci psw. Minie szczk u szczenit s bardzo sabe, niedorozwinite i w tej fazie rozwoju malcy ucz si dopiero regulowa i kontrolowa si ugryzienia. Gony pisk ugryzionego w ucho brata jest sygnaem dla gryzcego, e chwyt by zbyt mocny. Ostre odgryzienie, jakie otrzymuje w rewanu jest niez lekcj, co to znaczy zbyt mocny chwyt. Kiedy faza ta ma si ku kocowi, matki zaczynaj odstawia szczenita od piersi (czas, kiedy to robi, jest spraw osobnicz, gdy niektre suki s bardziej macierzyskie od innych). Pocztkowo suka pomrukuje na szczeniaka ostrzegawczo, a kiedy mimo to malec zabiera si do ssania, warczy, patrzc przeszywajcym wzrokiem. Moe nawet stan nad przewrconym na grzbiet szczeniakiem, ktry na og przypaszcza si do ziemi, popiskujc. Nastpnym razem po takiej lekcji ostrzegawcze mruknicie wystarcza ju, aby zdyscyplinowa malca. Jest to jedna z drg wpajania szczenitom dyscypliny w tej fazie rozwoju. Niestety, wielu niedowiadczonych hodowcw uwaa takie zachowanie matki za objaw szczeglnej niechci suki do wasnego dziecka lub wprost agresji, ktra zakoczy moe si nawet zagryzieniem niesfornego malca. Kada suka podejmuje ostre dziaania dyscyplinujce w stosunku do tego szczeniaka, ktry przejawia

szczeglnie dominujcy charakter. W zbdnej trosce o ycie szczeniaka nowicjusze potrafi nawet odizolowa matk od miotu lub oddzieli od reszty zagroonego malca. Niezwykle rzadko zdarza si, aby w tym stadium rozwoju suka zagryza swoje mode. Jest to natomiast niezwykle wane, by wszystkie szczenita pozostaway razem z matk do koca tej fazy rozwoju. Tylko wtedy ich charakter ma szans uksztatowa si prawidowo. Nasza niewczesna interwencja w dyscyplinujce dziaania matki w stosunku do psiaka o silnie dominujcym charakterze zaowocuje w przyszoci rozlicznymi kopotami wychowawczymi, jakie sprawi on swemu wacicielowi. Cho w tej fazie rozwoju najwaniejsze jest, aby szczeniak nauczy si zachowania w stosunku do innych psw, umia regulowa si ugryzienia i rozumia znaczenie porzdku sfory, nie mona zapomnie o znaczeniu kontaktw z czowiekiem, jakie nawie w tym czasie. Hodowca powinien czsto bra na rce kadego szczeniaka, gaska, delikatnie przewraca na grzbiet, kontrolowa stan oczu, uszu, ap, oglda zby, pielgnowa. W trakcie tych zabiegw szczeniak nie tylko uczy si, e kontakty z czowiekiem s przyjemnym dowiadczeniem, ale te przeywa, przynajmniej pocztkowo, lekki stres. Pozwala to na wyksztacenie odpowiedniej odpornoci na stres, niezbdnej w dorosym yciu. Ze szczenit, ktre w tej fazie rozwoju miay zapewnione zarwno ciepo i bezpieczestwo opieki matczynej, jak i przyjemno kontaktu z czowiekiem, wyrastaj na og prawidowo przystosowane do ycia psy. Faza socjalizacji z czowiekiem (7 do 12 tygodni) Nauczywszy si w poprzednich fazach rozwoju jak by psem, szczenita musz teraz nauczy si, jak przystosowa si do ycia wrd ludzi. Najlepiej, aby szczeniak zmienia dom tu po ukoczeniu siedmiu tygodni. Odpowiedzialny hodowca, majc szczenita w tym wieku, powinien skontaktowa si z dowiadczonym trenerem psw lub behawioryst, ktry przeprowadziby testy charakteru wszystkich szczenit w miocie. Niestresujce, odpowiedniego przeprowadzone zgodnie w z tym wieku testy pozwol okreli temperament i przyszy charakter malca. Pewna wiedza na ten temat pozwoli wybra szczeniaka oczekiwaniami przyszych wacicieli. Testowane s dziedziczne predyspozycje, odmienne u rnych szczenit. Testy przeprowadzone w pniejszym wieku mog da wynik zafaszowany wpywami rodowiska. Rzadko zdajemy sobie spraw, jak wana moe by rola hodowcy we

waciwym doborze pary szczeniak - przyszy waciciel. Zatraciem ju rachub, ilu wacicieli odpowiedziao mi, e to nie oni wybrali sobie szczeniaka, ale to on sobie ich wybra. Kiedy tylko przyjechali obejrze szczenita, on wybieg im na spotkanie, rozpychajc po drodze miotowe rodzestwo. Gdyby nabywcy zapytali hodowcy, powiedziaby im, e ten szczeniak by zawsze pierwszy przy misce i wyrs na wikszego i mocniejszego ni reszta rodzestwa, poniewa to on ssa zawsze z najlepszego sutka. Hodowca wietnie wie, e ten wanie szczeniak ma najbardziej niezaleny, dominujcy charakter. Ten samodzielny wybr waciciela jest pierwsz z wielu decyzji, jakie w przyszoci podejmie za swoich pastwa taki silnie dominujcy szczeniaczek. Uwaam, e powinno by odwrotnie. Wikszo z nas zdaje sobie spraw, e nie naley wybiera najmniejszego, nieustannie skamlcego szczeniaka, ktry siedzi wcinity gdzie w rg kojca, zupenie ignorowany przez reszt rodzestwa. Niejeden jednak ulegnie odruchowi litoci, decydujc si na kupno takiej sierotki. Mao kto zdaje te sobie spraw, co go czeka z pieskiem, ktry sobie sam wybra waciciela. Gdy chcesz mie miego, niekopotliwego i atwego w prowadzeniu towarzysza, wybierz szczeniaka kontaktywnego, ale nigdy zbyt ofensywnego i pewnego siebie. Idealnie byoby, aby wszystkie szczenita byy sprzedawane wedug poniszego, nieco utopijnego schematu. Hodowca, po przeprowadzonej z nabywc rozmowie decyduje, czy chce aby jego szczeni trafio do tego czowieka. Nastpnie, dowiedziawszy si, jakie s warunki domowe i charakter pracy przyszego waciciela, hodowca sam wybiera szczeni, ktre jego zdaniem najlepiej sprosta stawianym mu oczekiwaniom. Niestety nie yjemy w idealnym wiecie. Zbyt wielu hodowcw produkuje szczenita wycznie dla pienidzy, nie interesujc si ich dalszym losem. Przez lata opracowywano rne testy psychiczne, pozwalajce okreli przyszy charakter szczeniaka i jego przydatno do pracy, jak powinien wykonywa. Pfaffenberger przedstawia testy pomocne przy wyborze idealnego psa przewodnika. W 1975 roku William E. Campbell wymyli testy majce pomc w wyborze psa najlepiej nadajcego si do codziennego ycia z rodzin. Wszyscy hodowcy, powanie traktujcy swoje zajcie, powinni je zna i stosowa. Nie ma potrzeby zaznacza, e testy powinna wykonywa osoba znajca je dobrze, moliwie obca dla szczenit. Testowany szczeniak powinien znale si w

obcym sobie pokoju sam na sam z przeprowadzajcym test, tak aby obecno rodzestwa nie dodawaa mu pewnoci siebie. Testy powinny mie miejsce w porze najwikszej aktywnoci szczenit. Sprawdzaj one pi rnych typw zachowa, ktre s nastpujco punktowane: Bardzo dominujcy l punkt Dominujcy 2 punkty Ulegy 3 punkty 4 punkty Bardzo ulegy

Niezaleny 5 punktw Szczeniaki, ktre otrzymay w punktacji gwnie jedynki, s szczeglnie predystynowane do pracy psw strujcych lub policyjnych. Wymagaj one dowiadczonego przewodnika. Nie zawsze psy o takim charakterze maj fizyczne warunki do podjcia tego rodzaju zada - sdz, e nawet bardzo dominujcy chihuahua bdzie zmuszony pozosta nieodkrytym talentem. Szczeniaka o takim charakterze pod adnym pozorem nie mona sprzeda komu, kto nie ma adnego dowiadczenia w postpowaniu z psami. Pies, ktry zaliczy testy na jedynki i na dwjki, nawet z przewag dwjek, jest cigle jeszcze niezym materiaem na psa pracujcego. Te szczeniaki, ktre otrzymay dwjki i trjki, ale gwnie dwjki, mog by dobrymi psami dla rodziny, cho nie dla kadej. Lepiej, aby nie byo tam dzieci, a przyszli waciciele mieli pewne dowiadczenie w postpowaniu z psami. Te, ktre otrzymay gwnie trjki, mog by chtnymi towarzyszami zabaw, nawet dla modszych dzieci. Te, ktre oceniono na trjki i czwrki, wymagaj wraliwych i spokojnych wacicieli. Zwierz z przewag czwrek atwo moe sta si agresywnym tchrzem. Pies, ktry otrzyma gwnie pitki, znakomicie zniesie warunki duej hodowli, natomiast nieszczeglnie nadaje si na przyjaciela rodziny. Testy naley przeprowadzi nastpujco: Test 1: Predyspozycje stadne / towarzysko Szczeniak powinien znale si na pododze, porodku pokoju, w ktrym przeprowadzany jest test. Osoba prowadzca test powinna zwrci uwag szczeniaka na siebie i zachci go, aby podszed. Szybko reakcji, zachowanie i postawa jak szczeniak przyjmuje podchodzc do czowieka, jak si wobec niego

zachowuje - wszystko to ma wpyw na punktacj. Szybko, z podniesionym ogonem przychodzce szczeni, ktre podskakuje i podgryza rce testujcego, otrzymuje l punkt. To, ktre podchodzi niepewnie z podwinitym ogonem, poddaczo posikujc, otrzymuje 4. Natomiast taki piesek, ktry zupenie ignoruje obecno czowieka, zajty swoimi sprawami otrzymuje 5 punktw. Test 2: Ch towarzyszenia czowiekowi Kiedy udao si skoni szczeniaka, by podszed lub przynajmniej poda w kierunku prowadzcego test, ten powinien zrobi kilka krokw do tyu i obserwowa, czy szczeniak chtnie mu towarzyszy. Bardzo dominujcy szczeniak pjdzie za nim chtnie, plczc si pod nogami, a nawet prbujc chwyci zbami za stop. Bardzo ulegy, delikatnie popchnity pjdzie za przewodnikiem, przewracajc si na plecy za kadym razem, gdy ten si zatrzyma, aby go pogaska. Niezaleny zajmie si swoimi sprawami ignorujc zaproszenie do spaceru. Test 3: Pozbawienie swobody ruchu Osoba testujca przewraca szczeniaka delikatnie na grzbiet i unieruchamia go na okoo trzydzieci sekund. W tym tecie przyznawane s punkty od jednego do czterech, w zalenoci od tego, jak energicznie malec protestuje przeciw tej pozycji. Jeden bdzie wyrywa si prbujc ugry trzymajcego (1), inny powstrzyma si od gryzienia, jeszcze inny bdzie protestowa leciutko lub pogodzi si z przemoc, lic rce trzymajcego. Test 4: Reakcja na gesty dominacyjne Czsto zdarza si nam widzie spotkanie dwch obcych psw, zdawaoby si rwnych si. Po chwili zastanowienia jeden z nich kadzie ap lub opiera podbrdek na kbie drugiego. Widywalimy zapewne obydwa moliwe warianty rozwizania tej sytuacji, w ktrej jeden z psw wykona typowe gesty dominacyjne. W pierwszym wariancie drugi uzna si za sabszego i psy rozeszy si spokojnie. W drugim - uzna, e jest rwnie silny i spotkanie zakoczyo si walk. Test ma sprawdzi reakcje szczeniaka na gesty dominacyjne. Osoba testujca gaszcze malca po gowie, nastpnie schodzi rk w d i zatrzymuje do na kbie na okoo trzydzieci sekund. Jeden punkt otrzymuje szczeniak, ktry zacznie protestowa, powarkujc i starajc si wywin. Bardzo ulegy (4 punkty) prawdopodobnie posiusia si troch, przypadajc do ziemi. Niezaleny, podobnie jak w poprzednich testach, zignoruje ca procedur (5 punktw).

Test 5: Pelna dominacja przez podniesienie do gry Podobnie jak w tecie 3 przyznajemy punkty od l do 4, gdy, jak przekonamy si za chwil, szczeniak jest pozbawiony moliwoci wykazania si niezalenoci. Osoba testujca podnosi delikatnie szczeniaka na okoo trzydzieci sekund, splatajc mu donie pod brzuszkiem. Taki chwyt stawia osob testujcego w pozycji absolutnego dominanta. W zalenoci od stopnia poddania przyznajemy punkty od l do 4. Siedmiotygodniowy szczeniak przypomina niemal nie zapisan kart, tak niewielki jest zesp zachowa nabytych. W tym wieku ich reakcje odzwierciedlaj gwnie odziedziczone skonnoci. Pniejsze dowiadczenia oraz wpywy rodowiska uksztatuj ostatecznie temperament psa. Testy przeprowadzone w sidmym tygodniu ycia pozwol hodowcy Z du doz prawdopodobiestwa okreli przyszy charakter malca i wybra dla niego odpowiedni dom. Kiedy szczeniak znajdzie si w nowym domu, jego kontakty z domownikami, obcymi ludmi, gomi powinny by tak sympatyczne, jak to tylko moliwe. Nowi waciciele powinni unika, jeli to moliwe, zbyt ostrego karcenia malca zarwno krzykiem, jak i wymierzaniem zbyt mocnych kar fizycznych. Pomidzy smym a jedenastym tygodniem szczeniak poznaje uczucie strachu. Tote, jeli w tym okresie dowiadczy zbyt silnego strachu lub blu, stanie si nadmiernie lkliwy i wyprowadzenie go z tego stanu moe by bardzo trudne. Nowy waciciel musi bardzo delikatnie traktowa malca w tej fazie rozwoju, chronic go przed wszelkiego rodzaju urazami. W tym okresie warto uda si z malcem do lekarza weterynarii nie w celu dokonania jakiegokolwiek nieprzyjemnego zabiegu, ale po to tylko, aby lekarz obejrza go po przyjacielsku. W trakcie takiej wizyty warto da pieskowi jaki smakoyk, a potem spokojnie uda si do domu. To bardzo wane, aby ten pierwszy kontakt z weterynarzem, ktrego psy na og nie darz sympati, odby si w takich bezstresowych warunkach. Faza ustalania hierarchii (12 do 16 tygodni) Mniej wicej w tym wieku psiak przestaje by szczeniakiem, a staje si modym dorosym. Czuje si ju zadomowiony w swoim nowym otoczeniu. Czsto nadmiernie zaywa wolnoci i otrzymuje przywileje, ktrych nie miaby nigdy pozostajc w gniedzie z matk i rodzestwem, lub yjc w stadzie dzikich czy zdziczaych psw. Patrzc z naszego, ludzkiego punktu widzenia, wci postrzegamy takiego dwunaste- czy szesnastotygodniowego psa jako szczeniaka i tolerujemy w jego zachowaniu rzeczy, ktrych nigdy nie zaakceptowali bymy u dorosego psa.

Zupenie zapominamy o tym, e psy rozwijaj si znacznie szybciej ni ludzie. A przecie - skoro nie akceptujemy zuchwaoci dziesicio- czy dwunastolatka, nie powinnimy zatem tak atwo zezwala na ni podrastajcym szczeniakom. T faz rozwoju nazywa si czsto faz zbkowania - zmiany zbw. Charakteryzuje si ona nieodmiennie gryzieniem wszystkiego, co popadnie. Psiak w tym okresie zaczyna czu si coraz bardziej pewny siebie i prbuje ustali wstpnie hierarchi stada, w ktrym si znalaz. Dr Ian Dunbar z Kalifornii prbowa ostatnimi laty ustali, w jaki sposb przebieg socjalizacji z psami i z ludmi szczenit w wieku midzy dwunastym a osiemnastym tygodniem ycia wpywa na pniejsze zachowania dorosego psa. Jego dowiadczenia obejmoway wizyty szczeniaka w psim przedszkolu, gdzie mae psy uczyy si opanowa lk na widok tych duo wikszych. Due za uczyy si zachowywa delikatnie w obecnoci maych. Program przedszkola obejmowa wprowadzenie szczeniakw w sytuacje, z jakimi przyjdzie im si zmierzy w dorosym yciu, jak choby lekarska kontrola pazurw, oczu, uszu czy gruczow okooodbytowych. Caa rodzina, nie wyczajc dzieci, bya zapraszana do udziau w takich przedszkolnych spotkaniach. Waciciele uczyli si jak sprawi, by psiak reagowa na ich komendy - chod, stj itd. Psia modzie uczya si natomiast przebywania z dziemi. Tymi nad wyraz ruchliwymi, obdarzonymi piskliwymi gosami istotami, z ktrymi nigdy nie wiadomo, co te im strzeli do gowy, i nigdy nie wiadomo - czy ju si trzeba ba, czy moe broni si. Okres pomidzy dwunastym a osiemnastym tygodniem wybrano z nastpujcych powodw: 1. Lekarz weterynarii nie zgodzi si, aby modszy ni dwunastotygodniowy szczeniak styka si z innymi psami, ze wzgldu na kwarantann poszczepienn. 2. Kiedy szczeniak ukoczy osiemnacie tygodni, w jego organizmie zachodz znaczce zmiany. U samcw ronie poziom testosteronu. Zmienia si nie tylko ich nastawienie do innych psw, ale i nastawienie innych psw do nich. To naturalne przestaj by szczeniakami. Takie przedszkolne klasy dla podrastajcych szczenit s ju znane take w Anglii i doradzabym wszystkim, ktrzy maj niewielkie dowiadczenie w wychowaniu szczenit, aby skorzystali z moliwoci udziau w takich zajciach. Wyniki bada dowodz, e ze szczenit, ktre uczszczay do psich przedszkoli, wyrastaj psy znacznie atwiejsze w prowadzeniu. Bardzo rzadko wdaj si one w walki z innymi

psami, nie przejawiaj agresji w stosunku do ludzi i s znacznie lepszymi pacjentami, gdy zajdzie potrzeba interwencji weterynaryjnej. Faza ucieczek (4 do 8 miesicy) Skonno do ucieczek mona by okreli jako zew wolnoci. W tym okresie pies, ktry do tej pory posusznie reagowa na woanie i szybko wraca do waciciela, kiedy usyszy swoje imi, zatrzymuje si, zawiesza wzrok gdzie w przestrzeni, by w kocu pj w przeciwn stron. Wrd dzikich zwierzt jest to zupenie normalne zachowanie. Znaczy to tyle, e mody samiec lub samica zaczyna rozglda si za odpowiednim partnerem seksualnym (mniej wicej w tym czasie mode samice maj pierwsz cieczk) lub postanawia zwiedzi okolic na wasn rk. Ta faza rozwoju odpowiada wiekowi czternastu, szesnastu lat u ludzi. Nie znaczy to wcale, e pies ucieka stale przez cztery miesice. Na og trwa to kilka dni, czasami miesic, zawsze w tych granicach czasowych. Dalsze, gboko zakorzenione kopoty z przychodzeniem psa na woanie mog wynika wtedy, gdy odkryje on, e nieposuszestwo moe by wietn zabaw. Nader zabawne moe okaza si spotkanie i pogonienie zajca czy wyjedzenie kanapek, niebacznie pozostawionych przez odpoczywajc na pikniku rodzin. W kocu atrakcj moe by spotkanie modej chtnej do figli suczki, z ktr mona gania si po parku. Kiedy po dwch godzinach takiej pysznej zabawy winowajca natknie si na wciekego, nie kryjcego swego zdenerwowania waciciela, trudno si dziwi, e uzna go za zdecydowanie mniej atrakcyjnego od przeytych dopiero co przygd. Powrt do nieprzyjanie nastawionego waciciela skojarzy si na dugo z przykroci, a ucieczka, prawem kontrastu - z przyjemnoci. Wiedzc o tym naturalnym instynkcie, waciciele psw powinni w tym okresie zwraca szczegln uwag na zachowanie swoich podopiecznych. Kiedy zauwa skonno do nagego znikania na dobrze sobie znanym terenie, mog kontynuowa spacery po tym samym terenie, ale na duszej smyczy. Mog te chodzi na spacery w miejsca dotd psom nie znane. To drugie rozwizanie wzmocni wizi w stadzie i, jak przekonamy si w rozdziale trzecim, bdzie stanowio znakomit wskazwk dla psa, e to wanie waciciel jest przewodnikiem stada. Okres dojrzewania (6 do 14 miesicy) W organizmie psw i suk zachodz w tym okresie due zmiany hormonalne. Reakcje organizmu na te zmiany s u psw osobnicze, podobnie jak to jest u dojrzewajcych ludzkich nastolatkw. Niektre nastolatki maj pryszcze, inne

irracjonalne problemy emocjonalne. Zdarzaj si, cho nie czsto, tacy, ktrzy przechodz ten trudny okres niemal niezauwaalnie. Ci z nas, ktrzy maj wasne dzieci, wiedz wietnie jak trudny i skomplikowany jest dla naszych dzieci ten okres hormonalnych zmian. Wiemy te doskonale, jak ciki i frustrujcy jest ten okres dla nas, rodzicw. Dla psw okres dojrzewania jest tak samo trudny. Kiedy ciao zmaga si z ustawieniem nowej rwnowagi hormonalnej, pojawiaj si efekty uboczne. Niektre zmiany w zachowaniu mog nawet przestraszy wacicieli. Klasycznym przykadem jest odmienna ni dotd reakcja psa na rzeczy dobrze mu znane. Co, obok czego przechodzi obojtnie, wzbudza w nim teraz zo, agresj lub strach. Niewaciwa reakcja waciciela na te anomalie zachowania moe w duym stopniu zaway na charakterze dorosego psa. Kiedy na przykad pies zaczyna szczeka na doskonale sobie znane krzeso, ktre przesunito w nieco inne miejsce, waciciel nie powinien zachca go, nawet agodnie, do podejcia i sprawdzenia co to jest. Jeszcze wikszym bdem bdzie wrcz zmuszenie psa, aby podszed do obiektu wzbudzajcego lk, bo na cae ycie moe mu pozosta uraz, kojarzcy to konkretne krzeso z czym przeraajcym. Bd polega tu na poczeniu omielania zwierzcia z jednoczesnym nagrodzeniem (Cho tu, zobacz, dobry piesek). Znacznie rozsdniej uczyni waciciel ignorujc fanaberie psa. Powinien usi na krzele ze sowami nie zachowuj si jak durny pies i spokojnie poczeka co bdzie. Po paru chwilach pies skojarzy och, to tylko to krzeso, nie zorientowaem si, bo je przestawiono i spokojnie podejdzie do mebla. Reakcja waciciela na irracjonalne zachowania dorastajcego psa moe uksztatowa wzr zachowania w caym dorosym yciu. Moe by pewien, e osignie skutek odwrotny od oczekiwanego i to zarwno w postpowaniu z psem, jak i nastolatkiem, starajc si dodawa mu odwagi, stwarza cieplarniane warunki i usuwa wszelkie przeszkody. Z drugiej strony rwnie ze skutki przyniesie karanie za takie zachowania. Trzeba pamita, e w okresie dojrzewania niewiele jest logiki w postpowaniu modziey. Swoim zachowaniem waciciel musi upewni psa, e jego modziecze brewerie nie bd w aden sposb nagradzane. Jeli jednak dziwne zachowanie psa powtarza si bdzie przez kilka dni z rzdu, trzeba si zastanowi, czy nie kryj si za nim inne ni dojrzewanie przyczyny. Wiek dojrzay (l do 4 lat) Mniej wicej do czterech miesicy fazy rozwoju szczenit rnych ras

pokrywaj si. Pniej pojawiaj si pewne rnice. Generalnie psy maych ras wchodz w poszczeglne fazy nieco szybciej ni duych. Okres dojrzewania a do osignicia penej dojrzaoci trwa od roku do czterech lat w zalenoci od rasy i wielkoci psa. Wraz z osigniciem penej dojrzaoci pojawia si potrzeba przewartociowania hierarchii stada. W tym okresie pies ustala swoj pozycj w stadzie raz na zawsze. (Posiadacze dorosych psw nie powinni przerywa lektury w tym miejscu, rozdziay 3, 5 i 6 przekonaj ich, e zmiana hierarchii stada jest jednak moliwa bez koniecznoci uycia siy). Jeli pies ustalajc wstpnie swoje miejsce w stadzie (midzy dwunastym a szesnastym tygodniem) zaj do wysok pozycje, moe w pniejszym okresie, oczywicie zalenie od temperamentu, podj prb przejcia przewodnictwa stada. Jego zachowanie moe by nawet agresywne w stosunku do waciciela. Czy i jak ta walka si rozegra, zaley w rwnej mierze od psychiki psa, jak i postpowania waciciela. Niektre psy przejawiaj czynne odruchy obronne, inne za bierne. Te o odruchach aktywnych popr swoj walk o zmian pozycji agresj. Psy o odruchach biernych przyjm konieczno wspzawodnictwa gupim, szczenicym zachowaniem lub od razu podporzdkuj si (Rozdzia 14). Jeli waciciel psa, zwaszcza ktrej z ras strujcych czy obroczych, zezwoli na zajcie wysokiej pozycji w stadzie i nagle, w jakiej okrelonej sytuacji sprbuje go sobie podporzdkowa, nie moe by zdziwiony, e spotka si z agresj ze strony swego podopiecznego. W stadzie wilkw Alfa (przewodnik) utrzymuje w staej dyscyplinie wszystkich niej stojcych czonkw stada, pilnujc starannie, aby nie dostay si im nienalene przywileje. Nie znaczy to wcale, e jest on agresywny - to raczej jego pozycja w stadzie zmusza go do agresywnego dziaania. Zachowanie twojego psa w okresie osignicia dojrzaoci bdzie wynikao z jego dowiadcze w poprzednich fazach rozwojowych oraz ze wiadomoci, na jak wiele mg sobie do tej pory pozwoli. Ten rozdzia mia uwiadomi wacicielom psw, e suma dowiadcze, jakie zbierze ich pupil w kolejnych fazach rozwoju, da mu jasny pogld na wasn pozycj w stadzie w chwili osignicia dojrzaoci. Nastpne rozdziay mog pomc tym, ktrzy maj kopoty z dorosymi ju, agresywnymi psami.

3 MIEJSCE PSA W LUDZKIM STADZIE Jak pisaem w poprzednich rozdziaach, wszystkie psy, niezalenie od wielkoci i budowy ciaa, maj te same wzorce zachowania w poszczeglnych fazach rozwoju, jak ich dzicy przodkowie. Przez lata jednak wzorce te zostay zamaskowane tak skutecznie, e niemal niemoliwe stao si ich prawidowe rozpoznanie. Powstao wiele rnych ras, ktre zaspokoi maj odmienne oczekiwania szerokiej rzeszy mionikw psw. Posiadanie psa stao si modne. Doszo do tego, e za obowizujcy model penej rodziny zaczto uwaa rodzin z dwjk dzieci, posiadajc dom, samochd i psa. Wikszoci z tych ludzi mogaby nie przypa do gustu wiadomo, e sodki, may pudeek smacznie picy na ich kolanach kryje w sobie instynkty dzikiego zwierzcia. By moe nie akceptowaliby go wwczas tak atwo jako czonka swojej rodziny. W rezultacie trwajcego przez setki lat udomowienia pies sta si, generalnie mwic, zwierzciem podporzdkowanym czowiekowi. Jednak, jak wynika z dotychczasowej lektury, nawizanie cisego kontaktu z psem, ktry w fazie socjalizacji (do 14 tygodnia ycia) mia niewielk styczno z czowiekiem, jest trudne, a niektrzy twierdz, e wrcz niemoliwe. Nie ulega wtpliwoci, e wzajemne zrozumienie pomidzy psem i czowiekiem nie jest wrodzone. Jest nabyte, wdrukowane we wczesnym szczenictwie. Wczesna socjalizacja oraz fakt, e czowiek jest istot dwunon, o postawie wyprostowanej, stawia go automatycznie w pozycji zwierzcia dominujcego i uatwia utrzymanie kontroli nad psem. Zdarza si jednak, e traci on t kontrol, stajc si wacicielem psa ksajcego do, ktra go karmi. Jeli pominiemy rnice wygldu rnych ras i spojrzymy na psa jako na zwierz o odziedziczonych instynktach, staje si jasne, jak powstaj takie sytuacje. Analiza socjalnej struktury wrd wilkw, zdziczaych psw i, na koniec, udomowionych psw wskazuje, e mamy do czynienia ze zwierztami stadnymi. Dla prawidowego funkcjonowania struktury socjalnej kadego stada niezbdna jest obecno osobnika Alfa (przewodnika). Dla czonkw stada wilkw czy zdziczaych psw zrozumienie praw stada nie przedstawia wikszej trudnoci, gdy w ustabilizowanej strukturze stada kade zwierz ma swoje okrelone miejsce. Im wysza jest jego pozycja w stadzie, tym wiksze ma on przywileje. Wszystkie zwierzta w stadzie rozumiej mow ciaa i znaczenie poszczeglnych sygnaw.

Kiedy niszy rang uzurpuje sobie ktry z zarezerwowanych dla osobnika Alfa przywilejw, wystarczy jedno spojrzenie, aby przywoa go do porzdku. Okazuje si, e w przypadku psw udomowionych sam fakt, e przyszo im y w mieszanych, psio-ludzkich, stadach czsto komplikuje sytuacje. My, ludzie, prbujemy wpoi psom nasz system wartoci. One jednak nie s w stanie przekroczy progu psiego pojmowania i akceptuj wycznie wasny system wartoci. Na og udaje si nam wszystko zagmatwa na tyle, e a dziw, jak psy s w stanie w ogle nauczy si y z tak dla nich nielogicznymi istotami. Jeli uwiadomimy sobie, jakie prawa i przywileje przynale w stadzie osobnikowi Alfa i porwnamy je ze stosunkami, jakie panuj pomidzy niektrymi z nas a naszymi psami, stanie si jasne, w ktrym miejscu zaamuje si system porozumienia midzy gatunkami, czego wynikiem jest posiadanie niekiedy nieznonych i nieposusznych psw. Wielu moich klientw opowiada mi o tym, e ich psom wolno wskakiwa na sof czy fotel, by by blisko pana, gdy ten oglda telewizj. Wikszo tych psw sypia w ku lub przynajmniej wskakuje tam na poranne pieszczoty. Niemal wszystkie maj przy tym wasne posanka do spania. Wikszo z nich rwnie w cigu dnia ignoruje przeznaczone im posania, wybierajc sobie na odpoczynek jakie zupenie inne miejsce, choby pod kuchennym stoem czy na krzele w pokoju. Moi klienci, pytani, czy posania te s wygodne, przypuszczaj, e tak, cho nigdy ich sami nie prbowali.

Osobnik Alfa moe spa tam, gdzie chce, lecz nikomu nie wolno spa w jego ku Jeli w tych rodzinach miejsce psa do spania jest nietknite, a on sypia, gdzie tylko zechce, to kto tam jest osobnikiem Alfa. Dla psw, jako dla drapienikw, poywienie ma pierwszoplanowe znaczenie nie tylko dla przetrwania, ale te dla funkcjonowania hierarchii stada. M klientki, ktra odwiedzia mnie ostatnio,

pracowa w dziwnych godzinach. W zalenoci od tego, jak uoya mu si praca, wieczorny posiek jadali raz o pitej po poudniu, raz o sidmej. Ich pies otrzymywa swj posiek zawsze o szstej. Pani nie moga zrozumie, dlaczego pies nigdy nie ebra przy stole, kiedy jedli wczeniej, natomiast zawsze dopomina si o jedzenie, gdy obiad by pno, ju po porze karmienia, mimo e nigdy nic przy stole nie dosta.

Osobnik Alfa ma prawo do najlepszych kskw i je pierwszy. Reszta stada zadowoli si musi tym, co pozostawi, a i to tylko do czasu, gdy zdecyduje si zje co jeszcze Kiedy rodzina siadaa do posiku pierwsza, pies - cho godny - instynktownie wiedzia, e musi poczeka na resztki. Kiedy pies jad pierwszy, instynkt podszeptywa mu, e jako waniejszy ma rwnie prawo do pozostaych resztek, to znaczy do posiku, ktry spoywaa rodzina (patrz rwnie pilnowanie poywienia, rozdzia 13). Przeciganie szmaty, starego paska, zabawki (wiele takich zabawek pojawio si na rynku) - to jedna z najpopularniejszych zabaw z modymi psami. Na og, zachwyceni zaangaowaniem i zajadoci naszego pupila, a take w poczuciu wasnej przewagi fizycznej, pozwalamy mu wygra w tej nierwnej prbie si. Nieco brutalne siowanie si take bywa atrakcyjn zabaw dopki malec, rozzuchwalony, nie zacznie ksa zbyt mocno naszych rk ostrymi zbkami.

Polujce drapieniki maj gboko zakorzeniony instynkt unikania zranienia,

tote ustalanie stosunkw dominacji-podporzdkowania nastpuje na ogl w zabawie Nie mona uczy szczeniaka, e zajade, poczone z szarpaniem warczenie przynosi zwycistwo. On nie wie, e zaangaowawszy si w nieco brutaln zabaw, wiadomie pozwolilimy mu wygra. Czsto klienci opowiadaj mi o tym, e ich psy wyprzedzaj ich na schodach i na podecie, z gow zwrcon w kierunku pana, oczekuj a ten wespnie si na gr. Patrzc na og pod nogi, rzadko rozmylamy nad takim zachowaniem i ledwie je zauwaamy. A jak ta sprawa wyglda z punktu widzenia psa? U psowatych i wilkw osobnik sabszy okazuje szacunek silniejszemu podchodzc ze spuszczon gow i unikajc jakiegokolwiek kontaktu wzrokowego. Dla psa drzwi wejciowe maj zasadnicze znaczenie - stanowi wejcie do gniazda. Korytarz przy drzwiach jest zazwyczaj wski. Zdecydowanie

W yciu codziennym stado ma obowizek okazywa szacunek przywdcy za czsto sysz o tym, jak to pies przepycha si w takim korytarzyku, wyprzedzajc waciciela w drodze do drzwi. Na og kadzie si to na karb podniecenia psa procedur wchodzenia do domu. Czsto taka opowie wie si z historyjk o tym, jak ten pies jest leniwy. Uoywszy si w drzwiach kuchni lub innym ruchliwym miejscu, ani drgnie, kiedy sprbowa go przepdzi. Co najwyej przecignie si i zamruczy. Zwykle waciciele rezygnuj z przeganiania delikwenta i starannie obchodz go dookoa. Kiedy Alfa odpoczywa, pozostali czonkowie stada pilnuj, aby nic go nie niepokoio. W wskim przejciu stado rozstpuje si tak, aby Alfa mg przej pierwszy. S to wsplne dla wilkw i psowatych zachowania instynktowne. Jeli si gbiej nad tym zastanowi, niewiele rni si od ludzkich. Starszestwo ma swoje przywileje. A ile razy, wcignici niemal bez reszty w niezwykle interesujcy program w

telewizji, mielicie nagle podbite w gr rce. W ten brutalny sposb zapomniany na chwil pies domaga si pieszczot. Najczciej speniamy jego yczenie bez zwoki, po czci dlatego, e nie chcemy, aby po raz drugi nam brutalnie przerwano, a po czci by nasz pupil nie pomyla sobie, e przesta by kochany. A tak naprawd to cieszy nas taki objaw uczucia ze strony wasnego psa.

Kiedy osobnik Alfa yczy sobie przej ktrdy bd, pozostali czonkowie stada pierzchaj natychmiast - nie tyle ze strachu, co z chci zademonstrowania zupenego podporzdkowania

Tymczasem sytuacja ta ma zupenie inny wydwik. To pies zdecydowa, kto i jak dugo ma go gaska. Moe si zatem zdarzy, e waciciel, ktremu nagle przyjdzie ochota na pieszczoty z wasnym psem, otrzyma w odpowiedzi na woanie znudzone spojrzenie, czasem nawet warknicie. Niemal kady waciciel wycofuje si wtedy z gupim umiechem, postanawiajc nie budzi picego psa. Nim si spostrzeglimy powstaa sytuacja, ktra z punktu widzenia psa wyglda nastpujco: 1. On pi, gdzie chce, ale nikt nie pi na jego posaniu. 2. On zjada najlepsze kski, a rodzina resztki.

3. On zawsze zwycia w grach i zabawach. 4. To jemu okazujemy codziennie ulego, jako wyszemu rang. 5. On jest zawsze przed nami w wskich przejciach, a jeli je z lekka zablokuje, obchodzimy go dokoa, by mu nie przeszkadza. 6. On da caej naszej uwagi, gdy przyjdzie mu na to ochota, my natomiast akceptujemy kiedy on nas ignoruje. A wszystko to s prawa osobnika Alfa. Nasz pies bynajmniej nie prosi o nie. Sami bezmylnie mu je przekazalimy. A skoro ju wykreowalimy naszego psa na przewodnika, musimy zaakceptowa fakt, e wraz ze stanowiskiem wzi on na siebie i odpowiedzialno z nim zwizan. Obowizki osobnika Alfa s nastpujce: 1. Prowadzi stado. Dlatego tak cignie na smyczy. 2. On utrzymuje zwarto stada. Dlatego te, spuszczony ze smyczy wybiega do przodu i wraca, a nawet obiega nas wkoo. On nas pasie. 3. Dba o bezpieczestwo stada. Dlatego przejawia agresj wobec kadego, kto naruszy nasze terytorium, czy bdzie to obcy pies, czy ssiad trenujcy poranne biegi. 4. Daje sygna do polowania. Czyni to na przykad wtedy, gdy oskaramy go o ucieczki. 5. Broni gniazda i dlatego jest agresywny w stosunku do naszych goci. Ta lista praktycznie nie ma koca, tote w nastpnych rozdziaach znajdziecie wyjanienie rwnie innych zachowa o podobnym znaczeniu. Psy, przejawiajce takie wzorce zachowa, niekoniecznie s ze, nieposuszne czy agresywne. W znakomitej wikszoci s to po prostu psy, ktre z pen odpowiedzialnoci sprawuj funkcj, ktr ich obarczylimy. Zamiemy si miejscami Zrozumiawszy istot problemu sami moemy przej przewodnictwo stada, a wtedy wikszo naszych kopotw z nieznonym psem zwyczajnie przestanie istnie. Powinnimy tylko: 1. Wyegzekwowa, by pies nie spa w naszym ku i nie wylegiwa si na naszych fotelach - za to my moemy siada na jego posaniu - moe to brzmi miesznie, ale dziaa. 2. Przygotowa jedzenie dla psa w jego obecnoci, ale przed podaniem go psu samemu zje przynajmniej kanapk, jeli nie cay posiek. 3. Wszystkie gry i zabawy powinny by pod nasz cakowit kontrol. Nigdy

nie naley zaczyna zabaw siowych. 4. Na najwyszym stopniu schodw jeste zawsze pierwszy, to pies podchodzi do ciebie. W domach pitrowych pitro nie powinno by dostpne dla psw (ludzkie gniazdo), co znakomicie uatwi zainstalowanie bramki. 5. Przy wychodzeniu z domu kad prb przepchnicia si przed waciciela naley ukrci lekkim stukniciem drzwiami w psi nos (tak aby go nie zrani i nie sprawi mu duego blu) - to szybko nauczy go waciwego zachowania. 6. Przepdzamy psa z naszej drogi, kiedy utrudnia nam poruszanie si po domu. Musimy przyzwyczai psa do tego, e na rne przywileje musi on sobie zasuy - gaskanie, smakoyki czy spacer. Wystarczy jakiekolwiek proste wiczenie, jak siad, stj czy lee - tak aby wiedzia, e kiedy chce co od nas, musi na to zasuy. Wszelkie prby podgryzania czy szarpania rk, czy innych czci ciaa: ubrania, smyczy powinny spotka si ze stanowcz komend zostaw, popart srogim spojrzeniem. Nawet szybka reakcja na t komend nie powinna spotka si z adn nagrod. Te proste sposoby s dostosowane do moliwoci pojmowania psa. Co wicej, ustawiaj nas w pozycji przewodnika, ktry decyduje o wszystkim. Niezwykle wane jest, aby zasady postpowania w stadzie zostay ustalone od samego pocztku i byy zawsze przestrzegane. Pamitajmy na przykad o tym, e osobnik podporzdkowany postpuje zawsze z tyu za przewodnikiem, tote jeli pozwolimy psu cign na smyczy w drodze do parku lub nie wyegzekwujemy przychodzenia na woanie, tym samym pozwolimy psu na podniesienie jego pozycji w stadzie, tracc prawo do autorytatywnego ustalania naszych wzajemnych stosunkw. Naley przy tym zaznaczy, e bardzo wiele psw otrzymuje przywileje, na ktre wcale nie zasuyy i nie ma to widocznego wpywu na ich zachowanie. Omawiane tu przypadki dotycz psw, ktrych zachowanie wymyka si spod kontroli, co powoduje konieczno zbadania przyczyn powstaych kopotw. Dowiadczenie uczy, e wikszo z nich ma swoje rdo w nieuwiadomionym przekazaniu praw i obowizkw lidera psu. Zmiana ju ustalonej hierarchii stada wie si z odebraniem psu zarezerwowanych dla lidera przywilejw. Zmiana porzdku w stadzie pod adnym pozorem nie moe odbywa si w drodze konfrontacji fizycznej. Wiadomo jak kocz si prby podjcia walki sabszego wilka z przewodnikiem stada. W mojej praktyce nauczyem si pokazywa moim klientom, jak w praktyce

powinno odbywa si obnianie pozycji psa w stadzie i jakie korzyci wynikaj z waciwego postpowania. Zazwyczaj pies po przyjedzie przeciga waciciela drog z parkingu do mojego biura. Pytam wtedy, czy waciciel chodzi kiedykolwiek ze swoim psem na kurs tresury. Na og odpowied brzmi, e tak, ale to niewiele pomogo w opanowaniu nawyku cignicia. Kiedy usidziemy ju w moim biurze nad kaw lub herbat, prosz waciciela, aby puci psa luzem i nie zwraca na niego adnej uwagi, chyba e zacznie si on zachowywa w sposb absolutnie nie do przyjcia. Mam w tym swj ukryty cel. Moje biuro to ewidentnie obce dla stada terytorium, tote czuje si ono nieco niepewnie. Wida to w zachowaniu ludzi. Siedz wyprostowani na krzesach, zapytani o tak prost rzecz, czy poda kaw czy herbat, wymieniaj midzy sob spojrzenia. Psy, ktre byskawicznie czytaj mow ciaa, natychmiast wychwytuj te i inne, zbyt subtelne do zauwaenia ludzkim okiem sygnay. Kiedy stado jest w niebezpieczestwie, lider musi przej inicjatyw. W przewaajcej czci przypadkw przewodnikiem okazuje si pies. Zwykle zaczyna on wtedy przechadza si, w przd i w ty, zawsze odgradzajc mnie od rodziny. Jest to rodzaj nadaktywnego zachowania, jakie czsto przejawiaj psy bdc w gocinie lub wobec skadajcych wizyt w ich domu. Kiedy pies jest pozostawiony sam sobie, wszyscy musz zachowywa si zupenie spokojnie. Nie gaska go, nie kaza mu si pooy - wtedy jego aktywno zmierza w kierunku zwrcenia na siebie uwagi. Zaczyna podbiega do drzwi, proszc o wypuszczenie, szczeka usyszawszy najmniejszy szelest w nadziei, e kto kae mu si zamkn, zaczyna mu by obojtne, czy wywoa reakcj pozytywn czy negatywn. Bdzie przewraca kosz na mieci, wspina si na meble lub pcha si wacicielom na kolana. Zachowanie psa w stworzonej przeze mnie sytuacji mwi mi wiele o jego pozycji w stadzie. Wywiad na temat tego, co psu w domu wolno, potwierdza z reguy wnioski, jakie wycignem wczeniej z obserwacji. Poniewa ja rwnie ignoruj psa i jego zachowanie, dochodzi on szybko do wniosku, e moja pozycja w stadzie jest nisza ni jego. Wytumaczywszy wacicielom to co si dotd zdarzyo mwi, e teraz przejm przewodnictwo stada na swoim terenie wedug nastpujcych kryteriw: 1. Niszy rang pies nawet nie sprbuje zabra koci stojcemu wyej od niego. Bdzie sta w bezpiecznej odlegoci przygldajc si jedynie. Ale wystarczy, by ten wyej stojcy, niezadowolony, spojrza ostro - i podporzdkowany natychmiast

odwraca wzrok. 2. Niszy w hierarchii pies zawsze przepuci dominujcego nad nim w wskim przejciu. Obserwujc stado foxhoundw wypuszczanych z kenelu szybko zorientujemy si, e okrelone psy wychodz zawsze pierwsze. 3. Niszy w hierarchii pies nie mie dotkn wyej postawionego ap, a tym bardziej zbami, w adnych okolicznociach. Jeli nawet zbliy si do niego, to tylko zachowujc wszystkie gesty podporzdkowania i tylko na taki dystans, na jaki mu si pozwoli. Psy waciwie wychowywane w fazie socjalizacji z psami maj ju wpojone te podstawowe psie maniery. W wieku siedmiu tygodni s jeszcze dobrze wychowane to my, ludzie psujemy je, gdy stan si czonkami naszego domowego stada. Trzeba im zatem przypomnie to, czego nauczyy si we wczesnym dziecistwie. Tu chciabym zaznaczy, e wobec psw agresywnych w stosunku do ludzi moje postpowanie jest nieco inne, cho oparte na tych samych zasadach (patrz rozdzia 6). Bior smaczny ksek, trzymajc go midzy kciukiem i palcem wskazujcym. Nie podaj go psu. Nawet na niego nie patrz, kontynuujc rozmow z wacicielami. Na og pies prezentuje cay swj repertuar trikw. Siada i podaje ap, zaczyna nawet szczeka. Nie wywoawszy oczekiwanej reakcji (nie dosta przysmaku) postanawia wzi go sobie sam. Mwi wtedy spokojnie zostaw to, a kiedy pies nie reaguje, natychmiast dosownie rycz zostaw jednoczenie patrzc mu ostro w oczy. We wczesnym szczenictwie pies spotka si ju z tak reakcj swojej matki, ktra znaczya tyle co zostaw ten bar mleczny, a brak dostatecznie szybkiej reakcji powodowa ostre skarcenie. Nie nagradzam psa, kiedy wreszcie reaguje waciwie. To byo moje poywienie i nie miaem ochoty dzieli si nim z psem. Odkadam przysmak i po chwili id w drugi koniec pokoju. Woam psa do siebie. Chwal go kiedy podejdzie. Jaki czas potem znw bior przysmak do rki. Jeli pies niczego si nie nauczy, powtarzam spokojnie zostaw to. Ale rzadko mi si zdarza, abym musia ca procedur powtarza. Pierwsza zasada zostaa wprowadzona w ycie - Nie rusz mojej koci! Nastpnie id do drzwi i zachcani psa, aby poszed za mn. Chc go nauczy, aby nie przepycha si przez nie pierwszy. Drzwi w moim biurze otwieraj si na zewntrz. Nie mwic ani sowa zaczynam otwiera drzwi. Kiedy tylko pojawi

si niewielka szparka, pies, zgodnie ze swoimi nawykami, rzuca si ku niej, a ja zamykam drzwi. Bez sowa powtarzam ca procedur. Za czwartym czy pitym razem kiedy otwieram drzwi, pies cofa si. Wychodz i zamykam drzwi za sob. Przez cay czas nie mwi ani sowa, gdy nie chc sprowokowa psa do zastosowania znanych mu sztuczek. Nie chc go prosi, aby mi ustpi, musi to zrobi sam. Tak wchodzi w ycie druga zasada - Ja przechodz pierwszy przez wskie przejcie. Teraz pozostaje kilka minut za drzwiami. Kiedy wracam, nie ycz sobie, aby chwyta mnie zbami za rk, choby nie wiem jak delikatnie, czy wskakiwa na mnie apami. Niezalenie od intencji s to zawsze gesty dominacyjne. Ja okazuj przyjazne zachowanie, gaszczc gow, szyj i kb psa (tu opiera ap lub podbrdek osobnik dominujcy sabszemu), ale na wszelkie prby zdominowania mojej osoby reaguj stanowczym zejd, powtrzonym ostrzej, o ile zajdzie taka potrzeba. Pies zaczyna pojmowa, e jego pozycja spada, tote gaszczc go wyczuwam opr ciaa, ale kontynuuj moje dziaania, a osabnie, a w kocu zniknie. Ten niewidoczny dla ludzkiego oka opr lub jego brak wyjania, czemu przy spotkaniu dwch obcych psw w identycznej z pozoru sytuacji czasami dochodzi do walki, a czasami nie. Tak oto wesza w ycie trzecia zasada - powitanie odbywa si na moich warunkach! Kiedy przypomniaem ju psu, jakie zasady zachowania wpoia mu matka we wczesnym szczenictwie, i nie wyczuwam oporu, kiedy kad mu rk na kbie, mog by pewien, e idc ze mn na smyczy, pies nie bdzie cign, bo nie mie mnie wyprzedzi. Przyjdzie do mnie wtedy, gdy ja bd tego chcia. Przestanie szczeka, warcze czy skaka na wchodzcych do mojego domu na pierwsze moje yczenie, poniewa, zgodnie z moj pozycj, to ja decyduj o tym, kto ma prawo wstpu do mojego gniazda. Caa ta procedura nie daje wacicielom ani troch wikszej kontroli nad psem ni do tej pory. Pokazuje natomiast, jak mog uoy si ich stosunki z psem, o ile zdecyduj si zmieni ukad hierarchii wasnego domowego stada. To w kocu nie jest nowa koncepcja, e czowiek ma by przewodnikiem psa. Znana jest od dawna choby w szkoleniu psw. Zamiast tradycyjnej, opartej na przemocy szarpaninie, znacznie lepiej jest oprze si na znajomoci psiej psychologii. Trudno nie zauway, jak zblione s struktury socjalne u psw i ludzi. W stosunku do wyszych rang zachowujemy si z podobn rewerencj, jak osobnik

podporzdkowany w stadzie. I jestem wicej ni pewien, e poza okrelonymi korzyciami, jakie przyniosa nam przez wieki obecno psa, tym co nas najbardziej zbliyo z tym nieodcznym towarzyszem naszego ycia codziennego, byo podobiestwo podstawowych zasad zachowania i uznanie dla okrelonej hierarchii. Widzc te same instynkty i zblione wzorce zachowania, trudno oprze si wraeniu, e pomidzy czowiekiem i psem istnieje jednak pokrewiestwo dusz. Cay problem w tym, e przy wspczesnym modelu ycia nasze psy otrzymay przywileje nalene wysokiej rangi ludziom i nad tymi musimy si nieco zastanowi. Aby wyegzekwowa swoje prawa przewodnika, musisz zrozumie, co wynika z tego, e pies mia takich, a nie innych przodkw i zaakceptowa fakt, e wikszo zachowa psich oparta jest na instynktach i potrzebuj one bardziej przewodnika ni wywierania presji. Musisz by wiadom znaczenia kolejnych faz rozwoju i ich wpywu na przyszy charakter dorosego psa. Nie moesz, powodowany bdnymi ideami, oddawa przewodnictwa stada lub nieprzemylanym postpowaniem dawa psu powd do wycigania bdnych wnioskw o polepszeniu jego pozycji w stadzie. Swoim postpowaniem musisz kontynuowa to, co wpoia szczeniakowi matka we wczesnych fazach rozwoju. Jeli chcesz zmieni stosunki panujce w twoim domowym stadzie, musisz przede wszystkim zrozumie system wartoci psa i drogi jego skojarze.

4 W JAKI SPOSB PSY SI UCZ Jak psy si ucz? Ot bardzo atwo, o ile uczymy je prawidowo. Istnieje ogromne prawdopodobiestwo, e pies powtrzy dziaanie, ktre przynioso mu korzy. Rwnie dua jest szansa, e dziaanie nie przynoszce korzyci nie zostanie powtrzone. Wszystkie zwierzta ucz si i dziaaj dla okrelonych korzyci, i to nie wyczajc czowieka. To podstawowe zaoenie nie jest niczym nowym. Od lat stanowi podstaw pracy treserw. Zmienia si natomiast interpretacja tej zasady. Przed laty uwaano, e korzy jest rwnoznaczna z nagrod, a jej brak z kar. Ale nagrody i kary nie wystarcz. Nie mona nauczy sonia stania na tylnych nogach, mwic mu jedynie dobry so. Podobnie orka nie bdzie wyskakiwa z basenu na gwizdek za pochwa dobra orka. Skd zatem przekonanie, e uda si uoy psa mwic mu po kadym dobrze wykonanym zadaniu dobry piesek lub klepic go czasami po grzbiecie? Czy w nastpnym miesicu podjby prac u szefa, ktry jako zapat za miesic twoich wysikw rzuciby zdawkowe dobry z ciebie facet, okraszone umiechem i klepniciem w opatk? Moe zdecydowaby si na to wierzc, e nastpny miesic przyniesie podwjn wypat. Kierowaby si czysto ludzk zdolnoci do abstrakcyjnego mylenia. Ale kiedy tylko zorientujesz si, e te sowa maj starczy za ca zapat, w mniej lub bardziej wytworny sposb poinformujesz szefa, by t robot robi sobie sam. Jeli jest inaczej, zadzwo do mnie - dam ci par rzeczy do zrobienia. Cae zagadnienie szkolenia psw obroso przez lata najrniejszymi przesdami, popartymi opowieciami rodem z wyobrani ciotki Klotki. Przez lata mojej praktyki przekonaem si, e najbardziej bzdurne przesdy do dzi uznawane s za prawdy powszechne i nie atwo z nimi walczy. Jeli dajesz psu polecenie, musi on wykona je natychmiast Nigdy nie uywaj jedzenia w szkoleniu psa, bo nauczysz go ebractwa. On ma robi to, o mu kaesz, bo ty tego chcesz Szkolenie psa nie moe si rozpocz, zanim nie ukoczy on szstego miesica ycia. (Na wiele kursw tresury modsze psy nie s przyjmowane). W szkoleniu psa najlepiej uywa zaciskowego acuszka (Nie tak dawno widziaem popularny program telewizyjny, w ktrym trener demonstrowa zalety

takiego acuszka - c, stare przesdy przekazujemy modemu pokoleniu). To tylko kilka przykadw prawd powszechnych. Sam w nie wicie wierzyem, przystpujc do ukadania mojego pierwszego psa. Wydawao mi si wtedy, e ucz go aportowania, a zobaczcie sami czego go nauczyem. 1. Daem mu komend siad, kiedy sta przy nodze. Poniewa nie zareagowa, od razu pocignem smycz, zaciskajc oczywicie acuszek i naciskajc jednoczenie na zad, zmusiem go by usiad. Ja mylaem: Ucz go siada na komend. On myla: Nie znosz tego sowa siad - wyglda na to, e on ma zamiar mnie udusi. 2. Daem mu komend: zosta i rzuciem kozioek. Kiedy pies chcia pobiec za nim, przytrzymaem go lekko, powtarzajc zosta. Ja mylaem: Ucz go nie rusza z miejsca, zanim mu nie pozwol. On myla: On zdecydowanie nie chce, abym poszed po kozioek. 3. Daem komend przynie i ruszyem w kierunku kozioka, trzymajc psa na smyczy. Ja mylaem: Ucz go, e teraz moe i po kozioek. On myla: No, teraz to ju zupenie nic nie rozumiem, przecie dopiero co mi zabroni! 4. Podniosem kozioek i podaem psu wraz z komend trzymaj. Kiedy pies wzi aport, ruszyem z powrotem w miejsce, z ktrego wyruszylimy. Ja mylaem: Teraz ucz go, e ma przynie aport z powrotem do mnie. On myla: No, to mi chyba wolno, wezm to. O rany, wracamy w to samo miejsce, lepiej to wypluj. 5. Oczywicie wyplu aport. Mwic Nie wetknem mu kozioek w pysk, ciskajc jego szczki z komend trzymaj to. Ja mylaem: Ucz go, eby nie upuszcza aportu. On myla: Wyglda na to, e on sam nie wie, czego chce. Jak tylko mi si uda, wypluj to paskudztwo i, przysigam, ju nigdy tego nie dotkn! Oczywicie troch przerysowaem ca sytuacj - a tak zym nauczycielem to ja nie byem (No, moe powinienem by zapyta o to mojego psa!). Moim bdem byo to, e prbowaem nauczy mojego psa aportowania jako penego wiczenia, zawierajcego kilka kolejnych czynnoci, zamiast najpierw przewiczy z nim kolejne etapy. Troch dalej opisuj, jak uczyem aportowania mojego obecnego psa. Jednak wczeniej chc przedstawi kilka czynnikw wpywajcych na proces uczenia si psa.

Negatywna tigmotaksja Jake uczenie brzmi te sowa. Mona nimi bysn w lekkiej, towarzyskiej konwersacji nad szklaneczk wina. A znacz one po prostu to, e fizyczna presja, wywarta na jakiekolwiek zwierz, spotka si z kontrreakcj. Kiedy kto chwyci ci za rkaw i zaczyna cign, natychmiast bdziesz prbowa si wyrwa. Wiedzc, e opr jest instynktown reakcj na przymus, nie powinnimy dziwi si, e kiedy usiujemy nauczy psa jakiej okrelonej pozycji szarpic go lub naciskajc, ten instynktownie bdzie stawia opr. Prbujc przydusi go do ziemi pozycje siad i waruj - uzyskamy tyle, e biedak bdzie chcia utrzyma si na nogach lub natychmiast wsta. Wywoamy zatem reakcj odwrotn do oczekiwanej. Chcc przezwyciy t, skdind naturaln reakcj, wzmacniamy nacisk. A moe warto byoby zastosowa inn metod treningu, znacznie bardziej efektywn i nie wymagajc uycia siy? Wraliwo na dotyk Jednym ze skutkw planowanej hodowli jest to, e niektre rasy s bardziej odporne na bl ni inne. Rasy hodowane do walk i teriery s wraliwe na bl w bardzo niewielkim stopniu. Moesz atwo sprawdzi odporno twojego wasnego psa na bl. Wystarczy skr pomidzy drugim a trzecim palcem w przedniej apie cisn kciukiem i palcem wskazujcym. Pocztkowo delikatnie, potem zwikszajc si nacisku, licz jednoczenie od jednego do dziesiciu. Przerwij natychmiast, gdy uzyskasz reakcj. Im krcej liczye, tym wiksza wraliwo psa na bl. Jaki to moe mie wpyw na zdolno uczenia si twojego psa? Niewraliwe psy nie s podatne na niektre metody uczenia, podczas gdy te same metody w przypadku psa wraliwego mog na zawsze zrujnowa wi pomidzy nim a wacicielem. Pies zajty czym, co sprawia mu wyran przyjemno, wydaje si by mniej wraliwy na bl. Kiedy na przykad goni z pasj wiewirk po lesie, nie odczuwa bolesnych uderze maych gazek. I odwrotnie. Im mniej pies lubi to, co robi, tym jego wraliwo wydaje si by wiksza. Bardzo wraliwy pies, zwaszcza uczony wicze, ktre nie budz jego entuzjazmu, musi by traktowany w rkawiczkach. Najlepiej jednak poszuka takiej metody nauki, ktra nie narazi na szwank jego wrodzonej wraliwoci. Wraliwo na dwiki Nadmierne efekty dwikowe mog mie decydujce znaczenie w procesie nauki bardzo wraliwych psw.

Zapytajcie wacicieli sheltie. Czsto mam do czynienia z tymi, ktrzy naduywali gosu w ukadaniu tych, jake wraliwych pieskw. Kiedy - dawno nauczyli si naduywa gosu i nigdy nie sprbowali odmiennej metody. Psy s wraliwe na dwiki, ale niektre z nich s wrcz nadwraliwe. Uczestnictwo w oglnym kursie tresury moe by dla takiego psa tortur nie do opisania. Jego waciciel, wiedzc o tej nadwraliwoci, moe chodzi wok swego psa na paluszkach i szepta komendy - c kiedy obok trenuje swego pguchego psa myliwy w wielkich buciorach, ktry z przyzwyczajenia wrcz ryczy na swojego psa. Na takim kursie nawet przecitnie wraliwy pies niewiele si nauczy, a co dopiero mwi o nadwraliwym. Du wraliwo na dwiki atwo zauway. Trzeba pamita, e jest ona osobnicza, rna u rnych psw, nawet tej samej rasy. Jeli nie bdziemy uwaa, naduywanie gosu moe by powan przeszkod w procesie uczenia si. Wraliwo wzrokowa Border collie to klasyczny przykad takiego niezwykle spostrzegawczego psa. Jego oczy s jak radary, czujnie rejestrujce najmniejszy ruch. Oczywicie trening takiego psa w miejscu, gdzie duo si dzieje, jest bardzo trudny. Kady ruch rozprasza jego uwag, ktr powinien skoncentrowa na tym, czego w danej chwili si od niego wymaga. Jest jeszcze co szczeglnego w pracy z takimi psami. Rasa jest znana z tego, e uczy si niemal byskawicznie, tote czsto spotykam si z opowieciami o tym, e border collie wyprzedzaj yczenia swego przewodnika zgadujc jaka bdzie nastpna komenda, dziki czemu zyskay opini wytresowanych w chwili urodzenia. W rzeczywistoci border collie rejestruje w pamici najdrobniejsze ruchy ciaa waciciela, poprzedzajce tak czy inn komend lub sytuacj. Na przykad zmian pozycji ng waciciela na chwil przedtem jak wstanie z fotela, aby pj na spacer, czy spojrzenie na zegar, kiedy nadchodzi czas posiku. Wiele psw tej rasy podbiega zanim waciciel zawoa, wystarczy, e zwrci si w kierunku psa. To mogoby sugerowa, e border collie umiej czyta w naszych mylach. Nie umiej, ale spostrzegaj i zapamituj najdrobniejszy sygna ciaa, zdradzajcy zamiar waciciela. Kopoty z takim psem zaczynaj si wtedy, gdy wydana komenda stoi w sprzecznoci z zapamitanymi przeze sygnaami mowy ciaa (gesty waciciela), zwykle odmawia on wykonania takiej komendy. I zaczyna si konflikt. Nie tylko border collie s takie spostrzegawcze. To cecha osobnicza,

niezalena od rasy. W postpowaniu z takimi psami niezgodno mowy ciaa z ustnymi komendami nieuchronnie prowadzi do tego, e pies staje si nieposuszny, a waciciel sfrustrowany licznymi nieporozumieniami. Wraliwo psychiczna Wiele psw, niezalenie od rasy, reaguje z ogromn wraliwoci na nastroje swoich wacicieli. Wraliwo psychiczna psw jest czsto zwizana z odpornoci na stres. Kiedy jestemy przygnbieni, wystawiajc wraliwego psa, on to wyczuje i na pewno pokae si fatalnie. Kiedy pracowaem przy ukadaniu psw policyjnych do pokazw. Zdarzao mi si czsto w trakcie wicze zauway negatywne wibracje pomidzy przewodnikiem i jego psem, ktry wtedy niemal nie reagowa na komendy. To oczywicie czynio cay pokaz z udziaem nadmiernie wraliwych psw zupenie nieudanym i tylko pogarszao humor przewodnika, co z kolei jeszcze pogarszao zachowanie psa. Bdne koo. Moja rada w takich przypadkach brzmiaa nieodmiennie: Zostaw psa i id wypij filiank kawy. Nie rozwizywao to problemu, ale przynajmniej sytuacja si nie pogarszaa. Presja psychiczna ze strony przewodnika moe mie ogromny wpyw na nadmiernie wraliwego psa. Nie ma przy tym wikszego znaczenia, czy zy humor przewodnika dotyczy bezporednio psa, bo ten powiedzmy, wiczy gorzej ni psy kolegw, czy wynika z problemw domowych. Wraliwy psychicznie pies reaguje niemal tpot, przestajc rozumie, czego si od niego oczekuje. Nadmiernie wraliwe psy pozostawione same sobie miewaj kopoty z opanowaniem lku, co wyraa si demolowaniem domu, niszczeniem przedmiotw, nieustannym szczekaniem czy nawet wyciem. Taki pies czuje si cakowicie zaleny od waciciela i bardzo potrzebuje jego akceptacji dla kadego kroku. Dla niego zachmurzona mina, okazane zniecierpliwienie, czy nawet grone spojrzenie jest tragedi, niszczc ca pewno siebie. Szczeglnie pamitam jeden taki przypadek. Moja bulterierka zakwalifikowaa si na Crufta - skary si waciciel - a potem na ringu trzymaa ogon podkulony pod brzuch. (Co roku, przed t niezwykle prestiow imprez, jak jest wystawa Crufta, mam wiele telefonw od wystawcw, ktrym zaley, aby jak najlepiej wypa na ringu. Nawet teraz, kiedy pisz te sowa, moja ona wanie przyja telefon od wacicielki suczki saluki, ktra na ringu nosi ogon wysoko, a powinna nisko. Ta wystawa, ktr udao jej si wygra, odbywaa si w bardzo gorcej hali i suka, ktrej

si to nie podobao, nosia ogon prawidowo. Nie bardzo wiem, czego oczekuje ode mnie ta pani, czy mam sprawi, aby jej suka przestaa lubi wystawy?) Wspomniana bulterierka byo to najmilsze zwierz tej rasy, jakie kiedykolwiek spotkaem. Kiedy spotkaem j po raz pierwszy, ucieszya si ogromnie, niemal jakby mwia Zobaczcie, czowiek i podesza do mnie prezentujc wszystkie gesty psa respektujcego moj wysz rang. Waciciel natychmiast nawiza do sprawy ogona. Zgodnie ze wzorcem bulterier powinien mie wygld gladiatora. Sposb w jaki idzie, budowa ciaa, jajowata gowa - wszystko ma sprawia wraenie siy i pewnoci siebie. Nie znaczy to bynajmniej, e po wejciu na ring ma stoczy walk ze swymi rywalami - ma tylko wygldem wzbudza respekt. Ale ta wanie bulterierka bya tak podporzdkowana ludziom, a zwaszcza wacicielowi, e przez cay czas prezentowaa waciwe swojej pozycji w stadzie zachowania. Waciciel, ktry mia ogromne ambicje zwizane z jej karier wystawow, nie by oczywicie z tego zadowolony. A ona nie bya w stanie poj, czego od niej da. W rezultacie - bdne koo. Suka okazywaa podporzdkowanie, co przygnbiao waciciela (jak kade jej zachowanie z wyjtkiem agresji), to z kolei deprymowao suk tak, e tracia resztki pewnoci siebie i tym mocniej podkrelaa swoje podporzdkowanie. To by chyba jedyny mj klient, z ktrym si pokciem. Pies mia mu suy li tylko do zaspokojenia jego wasnych ambicji. Jestem pewien, e w innych rkach powrciaby jej zniszczona przez waciciela pewno siebie. Wraliwo psychiczna ma ogromne znaczenie dla obu stron, tak dla psa, jak i dla waciciela. Dlatego te przed rozpoczciem nauki powinnimy dokadnie przeanalizowa nie tylko, z jakim typem psychicznym psa mamy do czynienia, ale te jaki typ psychiczny sami reprezentujemy. Zachowania charakterystyczne dla rnych ras Niektre z nich ju poznalimy. Collie ucz si szybko zauwaajc nawet te sygnay, ktre dajemy im niewiadomie. Sheltie s bardzo wraliwe na dwiki i trzeba z nimi postpowa bardzo delikatnie. Psy strujce struj, a polujce poluj. Jednak zdecydowanie za czsto traktujemy wszystkie psy jednakowo, nie zwracajc uwagi, do jakich celw nasi przodkowie je wyhodowali. Czsto dzwoni do mnie waciciele psw, ktre nieustannie szczekaj, co doprowadza do szau ssiadw. Na pytanie, o jakie psy chodzi, najczciej otrzymuj odpowied, e to owczarki niemieckie. Jeli chcieli psy, ktre nie szczekaj, powinni

raczej kupi basenji1, a nie psa o tak rozwinitym instynkcie pilnowania i obrony terytorium, jak wanie owczarek niemiecki. Psy pewnych ras pas, innych bior udzia w owach, jeszcze innych broni. Niektre rasy wyhodowano dla ozdoby, inne jako psy gocze. Kada rasa ma jakie swoje przeznaczenie i po