Czowiek w kulturze 15

Feliks Koneczny

Zwierzchnictwo moralnoci1

Totalizm - to znaczy wszystko! Katolicki totalizm okreli Pius XI w roku 1937, e to jest prawo posuszestwa Bogu we wszystkim, obejmujce wszystkie krgi ycia", bo chodzi zawsze i we wszystkim o to, eby uzgodni cae ycie z moralnoci.

Niedziela" pisaa ju o tym przy rozmaitych sposobnociach, a ja chciabym tylko dopisa jeszcze jedn uwag.

Jako totalizm, ogarnijmy w myli cay wiat! Lecz jak wyliczy i jak obj wszystko, co ludzkie? Wszelkie moliwoci wszystkich krajw i czasw? Trzeba jakiego drogowskazu. Znajdzie si w katechizmie, gdzie powiedziano, e czowiek skada si z ciaa i duszy. Sprawdza si to w historii, w socjologii, w ekonomi, we wszystkim cokolwiek tyczy si czowieka.

Wszystko, cokolwiek jest ludzkiego, i co pozostaje w jakimkolwiek zwizku z czowiekiem, posiada zawsze dwie strony, cielesn i duchow, bo na tym wiecie dusza nie obejdzie si bez ciaa. Kada sprawa posiada stron wewntrzn i zewntrzn tre i form. Wszelka tre, sama istota rzeczy musi by tu na Ziemi przyobleczona w jak form. Jaow jest myl, ktrej nie odzieje si w sowa w stosownej i trafnej formie! Penia ycia wymaga tego i tamtego obustronnie, rwnoczenie. Niedomaganie czy to treci czy to formy, sprowadza wykolejenie caoci.

Cielesna i duchowa strona ycia liczy po dwa dziay. Na cielesn skadaj si pojcia zdrowia i dobrobytu, dobra material-1 Artyku ten po raz pierwszy ukaza si w Niedzieli" Nr 1 z 1947 r.

306 Varia

neg, na duchow dobro moralne i prawda przyrodzona (nauka) i nadprzyrodzona (religia). Pomostem pomidzy nimi jest pikno, bdce kategori wspln ciau i duszy.

Razem tedy jest pi dziaw ycia ludzkiego, pi kategorii bym. Stanowi one picioksztat ycia, czyli (z aciskiego) quincunx.

Nikt nie zdoa wymyli adnego objawu ycia, ktryby si nie mieci w tym picioksztacie i jego dziaach. To jest totalizm najbardziej totalistyczny!

Ani jeden z tych dziaw nie dziaa jednak sam, lecz pozostaj one w cigym zwizku. Czy stan zdrowia nie wpywa czsto na nasz stan ducha, wzbudzajc ju to ochot, ju to przygnbienie? Im wicej chorb w spoeczestwie, tym wicej si marnuje si. Znana jest zasada zdrowego ducha w zdrowym ciele. Wiadomo, e na misjonarzy do krajw pogaskich przyjmuje si tylko kapanw silnych, tryskajcych zdrowiem, bo inaczej nie daliby rady swym obowizkom.

I nawzajem, duch oddziaywa silnie na ciao. Sia duchowa pomaga, by udwign ciar ndzy cielesnej. Historia wymienia szereg bohaterw o ciele nader sabym, ktrzy atoli duchem wielkim celujc, dokonali dzie chwalebnych i umieli pokonywa sw wto cielesn. Kady lekarz przywiadczy, e pacjent tym atwiej pokona chorob, im jest silniejszego ducha. W dzieach lekarskich coraz czciej czyta si, e spowiednik jest najlepszym wsppracownikiem lekarza. Zapiszmy w czstochowskiej Niedzieli", e pierwszy zwrci na to uwag przed przeszo 30 laty Polak, sawny lekarz czstochowski .p. Wadysaw Biegaski (twrca filozofii medycyny).

Ile zachodzi zwizku pomidzy zdrowiem a moralnoci! Widzimy na codziennych przykrych przykadach, jak psuje si zdrowie dla braku moralnoci.

Podobnie kategoria dobrobytu ma swoje zwizki na wszystkie strony. O godzie i chodzie ciko uczy si samemu, a c dopiero naucza drugich! Ndza obnia owiat, dobrobyt moe j podnosi. Kt nie przywiadczy, e obnienie wartoci pienidza przyczynia si do zuboenia ogu? Spostrzeg to pierwszy Mikoaj Kopernik (1543), sawa naszego narodu. Wyda osobn rozpraw naukowo tym

Varia 307

jak pienidz pody" pociga za sob ubytek artystw, pisarzy, uczonych, a nawet dobrych rzemielnikw.

Zabiega o dobrobyt wolno kademu, a dla ojcw rodzin stanowi to nawet bezwzgldny obowizek. Lecz do rozmyla o kategorii dobra materialnego przycza si kategoria dobra moralnego i robi zastrzeenie: Byle uczciwie! Zachodz wic zwizki z moralnoci i przy zdrowiu, i przy dobrobycie.

Przejdmy do kategorii duchowej, do prawdy. Wzniosy to dzia ycia! Bez rozwoju nauk teologicznych upadaby moralno; bez nauk wieckich nie byoby owiaty. Nauka wyprzedza bowiem owiat; ta za jest spopularyzowan nauk. Kraj bez nauk utraciby wkrtce owiat. W ciemnocie umysw zapanowayby i ndza materialna i chorbska wszelkie zaraliwe, bo tylko ludzie owieceni umiej walczy z chorobami i ubstwem.

Tak to wszystko ma zwizek ze wszystkim. Najdobitniej moe okazuje si to w kategorii pitej, na piknie. Kto dba o estetyk ycia powszedniego po prostu, eby upikszy sobie mieszkanie, eby milej dla oka nakry st i eby wszystko koo niego byo czyste, ten przyczynia si wielce do dobrego stanu swego zdrowia. Lecz spjrzmy na spraw wyszego rzdu: Wzniose, wspaniae s nasze wite miejsca czstochowskie, cudowna kaplica, caa witynia i sawna wiea; nawet na krugankach i placach Jasnej Gry myl ulata do Boga. A czy one nie s zarazem pikne? Moe te to pikno pomaga myli do wyszego lotu? Czy mona wyobrazi sobie wito w brudzie? Wszystkie sztuki pikne, poezja, malarstwo, rzeba, muzyka, su do upikszania naszych kociow, a liturgia katolicka jake pena jest estetyki! Albowiem pikno wkracza miao w kategorie duchowe. Dlaczeg miayby by brzydkimi lub nudnymi prawda albo dobro? Czemu nie nadawa piknej szaty zewntrznej kategoriom moralnoci i prawdy?

Wi si tedy i zachodz wzajemnie na siebie wszystkie pi kategorii bytu, bo one wspomagaj si wzajemnie. One tworz harmoni ycia poczciwego czowieka, ktry nigdy nie ubliy adnej z nich. Kady z nas wedug swej moliwoci stara si posi dobro duchowe i materialne ze wszystkich piciu kategorii.

308 Varia

Jakiekolwiek doskonalenie si w jednej kategorii naszego quinc-unxa prowadzi do nawizania stosunkw z innymi kategoriami. One wszystkie si uzupeniaj i tego wanie wymaga ycie normalne. Ale czy ycie normalne obejdzie si bez hierarchii? Z tych piciu kategorii jedna ma pierwszestwo przed innymi. Hegemonia, zwierzchnictwo, jest przy kategorii dobra moralnego. Ona musi rzdzi caym naszym picioksztatem.

A zatem: nie wolno pielgnowa zdrowia w sposb urgajcy moralnoci, np. bra kpiele soneczne na rynku. Dorabia si zamonoci godzi si tylko w sposb uczciwy. Nie powinno si uywa wiedzy na zo. Nie ma gorszego obnienia nauki, jak oddawa j na wysugi celw niegodnych z wyszym przeznaczeniem czowieka. Nie godzi si szerzy zepsucia pirem ni pdzlem malarskim, ni dutem rzebiarskim.

Im wysze kto posiada wyksztacenie moralne, tym chtniej poddaje si hegemonii.

Pena wiadomo moralna wymaga pracy nad sob rozwaa i studiw. Nauk moralnoci, zwan etyk mona uprawia jak kad inn nauk, od maego szkolnego katechizmu a do mozofii. Etyk zowie-my rwnie przysposobieniem moralnoci do ycia, oczywicie nie tylko do prywatnego, ale rwnie publicznego. Wedug nauki katolickiej, etyka jest jedna i ta sama dla kka rodzinnego, dla wielkich krgw pastwa i spoeczestwa. Pastwo musi by opanowane przez etyk.

Oto jest totalno katolicka. Zawoam wic dononym gosem: My chcemy etyki totalnej! Jak sdz czytelnicy Niedzieli", czy haso takie nie byoby ju

czym na poczet lubowania jasnogrskiego? My, katolicy, osdzamy wszystko a wszystko ze stanowiska etyki, bo przy niej jest zwierzchnictwo nad domem i pastwem. Nie ma zaktka ycia, gdzie bymy nie badali, nie pytali, czy m panuje moralno? I oceniamy wszystko a wszystko wedug stosunku do etyki.