Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości...

57
Ewolucja i człowiek Spory i dylematy

Transcript of Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości...

Page 1: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Ewolucja i człowiek

Spory i dylematy

Page 2: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika

• Poprawa jakości gatunku ludzkiego poprzez kierowanie rozrodczością

• pozytywna - kojarzenie ludzi o pożądanych cechach

• negatywna - redukcja rozrodczości ludzi o cechach niepożądanych

• Zastosowanie praktyk hodowli zwierząt gospodarskich do człowieka

Page 3: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Francis Galton

• Jako pierwszy zastosował statystykę w antropologii, badał odziedziczalność inteligencji

• Hereditary Genius (1869)

• Eugenics Education Society (1909)

Page 4: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika w Wielkiej Brytanii

• Nie była organizowana przez państwo, ale była wspierana przez wielu znanych ludzi:

• John Maynard Keynes

• George Bernard Shaw

• Herbert G. Wells

• Winston Churchill

• John B.S. Haldane

• Ustawa Mental Deficiency Act (1913) - przymusowa sterylizacja - nie wprowadzona w życie

Page 5: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika w USA

~1925

Page 6: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika w USA• American Breeder’s

Association (1906)

• Eugenics Record Office (1911)

• Charles Davenport:

• ograniczenia imigracji

• przymusowa sterylizacja

• „Musimy osuszyć źródła, zatamować napływ zdefektowanej, zdegenerowanej protoplazmy”

Page 7: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika w USA

• Henry H. Goddard, 1914

• “Opóźnienie umysłowe” – 1% populacji

• Alexander G. Bell - proponował przymusową sterylizację głuchoniemych

• Na konferencji oftalmologów w latach 20. propozycja wyeliminowania wszystkich noszących okulary

• William Robinson (lekarz, urolog) w 1917 o dzieciach osób niepełnosprawnych

• “Najlepiej byłoby te dzieci delikatnie uśpić chloroformem, albo podać im dawkę cyjanku potasu.”

Page 8: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika w USA

• Przymusowe sterylizacje - w sumie ponad 65 000 osób

• Ograniczenia imigracyjne

!Carrie Buck z matką w domu opieki społecznej

Przymusowa sterylizacja wyrokiem sądu w 1927

Page 9: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Szwecja

• Ustawa o sterylizacji, 1934

• W latach 1934 - 1975: ponad 62 000 osób

• w Europie więcej tylko w III Rzeszy

Page 10: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Eugenika?

• “Opóźnienie umysłowe” to nie jest jednolita, jednogenowa choroba

• Najczęstsza (w Europie) choroba jednogenowa – mukowiscydoza: 1/2000 urodzeń

• Założenie, że wszyscy chorzy giną bezpotomnie, po 500 latach: 1/4400 urodzeń

• Nie bierze pod uwagę pojawiania się nowych mutacji

• Wniosek: dla rzadkich cech recesywnych sukces reprodukcyjny homozygot ma nieznaczny wpływ na pulę genową!!

Page 11: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Psychologia ewolucyjna

• Szukanie biologicznych (ewolucyjnych) mechanizmów u podłoża zachowań człowieka

• Nasza biologia (ukształtowana przez ewolucję) jest istotna dla naszej psychiki – truizm

Page 12: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Psychologia ewolucyjna

• Problemy

• rozdzielenie mechanizmów kulturowych od biologicznych

• problem odziedziczalności badanych cech (niefrasobliwe stosowanie pojęcia “genów”)

• charakter wyjaśnień “ex post” – problem z falsyfikowalnością i konstruowaniem testowalnych hipotez

• panglosjanizm (traktowanie wszystkich cech jako adaptacji)

Page 13: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Efekty działania doboru

• Adaptacje

• Dostosowania do środowiska

• Egzaptacje

• Cechy, ktorych obecna funkcja jest inna niż pierwotna

• “Spandrele”

• uboczne efekty innych adaptacji

Page 14: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Efekty działania doboru

• Produkty uboczne (spandrel)

• Konieczne ze względu na inne cechy i ogólny plan budowy, ale (początkowo) same z siebie bez wartości (w odróżnieniu od egzaptacji)

Gould, S. J., & R. C. Lewontin. 1979. The spandrels of San Marco and the Panglossian paradigm: a critique of the adaptationist program.

Proc. Roy. Soc. London B 205:581-598.

Page 15: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

“Panglosjanizm”

• W biologii – skrajny adaptacjonizm

• Przekonanie, że każda powstająca w ewolucji cecha jest adaptacją

Page 16: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Przykład

• Czerwona barwa krwi - uboczny efekt właściwości cząsteczek przenoszących tlen

• Barwa jako taka niczemu nie nie służy

Page 17: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Psychologia ewolucyjna

• Standard badań naukowych psychologii ewolucyjnej jest coraz lepszy

• Istnieją cechy zachowań ludzkich, które mają podłoże ewolucyjne

• zwykle cechy stare, wspólne dla różnych kultur

• Naukowa psychologia ewolucyjna nie neguje wpływu środowiska i kultury

Page 18: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Hipoteza sawanny

• Ewolucja specyficznie ludzkich cech była powiązana ze zmianą środowiska z leśnego na równiny

• zasadniczo zgodne z koncepcjami biologii ewolucyjnej

• Rozszerzenie - obecne przystosowania człowieka odzwierciedlają adaptacje do środowiska sawanny w paleolicie

• ignoruje to, że adaptacje pojawiały się po migracji z Afryki

• ignoruje zmiany kulturowe

• całkowity brak danych co do psychiki człowieka sprzed setek tysięcy lat - pełna swoboda dopasowywania teorii do oczekiwań

Page 19: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Psychologia ewolucyjna - problem

• Nadinterpretacje i wersja “pop”

• np. Satoshi Kanazawa (LSE, Psychology Today)

• Tendencje do rozpatrywania wszystkich zachowań w kategoriach adaptacji ewolucyjnych

• Modularność - traktowanie zachowań jako niezależnych modułów

• Nadużywanie do uzasadniania nierówności społecznych

• między płciami

• rasowych

http://whyevolutionistrue.wordpress.com/2012/12/10/is-evolutionary-psychology-worthless/

Page 20: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Przykład

Page 21: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Podsumowanie

• Błędy są nieuniknionym elementem rozwoju nauki

• Konieczna jest ostrożność przy stosowaniu nowych i nie do końca sprawdzonych koncepcji, zwłaszcza w odniesieniu do człowieka

Page 22: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Natura i kultura

Page 23: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Kwestia “naturalności”

• Tendencja do utożsamiania “naturalnego” z “dobrym”, “zdrowym”

• Przeciwstawianie kultury i cywilizacji naturze

• Na ile uzasadnione?

Page 24: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Co to jest GMO?

• Modyfikacja informacji genetycznej w genomach roślin, zwierząt i mikroorganizmów

• Kierowana przez człowieka dla uzyskania przydatnych dla niego cech

• Taka definicja obejmuje modyfikacje, które człowiek wprowadzał do genomów roślin i zwierząt od zarania cywilizacji rolniczej

• Zmieniają się metody modyfikowania genomów

Page 25: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Co jest naturalne dla człowieka?

• “Natura” dla ewolucjonisty to ukształtowana przez ewolucję nisza ekologiczna gatunku - jego swoisty sposób na przetrwanie, odróżniający go od innych

• Swoistą właściwością człowieka jest tworzenie cywilizacji - przekształcanie środowiska (Homo faber)

• Kultura jest naturą naszego gatunku - nie ma konfliktu

Page 26: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

GMO

• Ogromna większość wykorzystywanych gospodarczo odmian to organizmy modyfikowane genetycznie, znacząco różniące się od dzikich

Page 27: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Kiedy?

• Udomowianie zwierząt jeszcze w społecznościach zbieracko-łowieckich

• początki udomowienia psowatych ~30 000 lat temu, pies domowy ~ 19 000 lat temu

• Udomowienie roślin - początki rolnictwa (~10 000 lat temu)

Page 28: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do
Page 29: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Początki udomowiania

Decydowały właściwości rodzimych gatunków

Page 30: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Jak tego dokonano?

• Udomowienie gatunków dzikich

• Selekcja korzystnych cech

• “inżynieria ewolucyjna”

• Dalsze udoskonalanie metod

• zwiększanie repertuaru naturalnej zmienności

• udoskonalanie selekcji

• zmiany ukierunkowane na poziomie DNA

Page 31: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Dobór sztuczny

Brassica oleracea var. silvestris (brzoskiew) Brassica oleracea odmiany uprawneStopniowe zmiany kierowane przez selekcję mogą dać spektakularne

efekty

Page 32: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do
Page 33: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Przykłady

Page 34: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Przykłady

Page 35: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Krowy rasy Belgian Blue

• uzyskane w wyniku chowu wsobnego od XIX w. do lat 50. XX w.

• mutacja w genie miostatyny (białko hamujące rozwój mięśni)

Page 36: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Zmiany genetyczne

• Dopiero od niedawna genetyka dysponuje narzędziami pozwalającymi na identyfikację zmian, które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do genomów roślin i zwierząt

• Zmian takich nie da się przewidzieć ani zaplanować

???

Page 37: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Efekty uboczne

• Selekcja jednej cechy może doprowadzić do zmian innych cech

• Eksperyment Biełajewa - lisy

• selekcja osobników łagodnych

• efekty uboczne: zmany morfologii, fizjologii, barwy futra

Page 38: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Efekty uboczne

• Udomowienie często wiąże się z utratą cech korzystnych dla organizmów żyjących dziko

• zboża - nasiona nie wysypują się same z kłosów

• U wielu udomowionych zwierząt słabiej rozwinięte zmysły i mniejszy mózg

• np. świnia - osłabiony zmysł smaku

• pstrąg tęczowy - mniejszy mózg

Page 39: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Rozwój technik modyfikacji

• Zwiększenie repertuaru zmienności

• Hybrydy międzygatunkowe

• Mutageneza chemiczna i fizyczna

• Ukierunkowane zmiany w DNA (“inżynieria genetyczna”)

Page 40: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Hybrydy

• Krzyżowanie organizmów należących do różnych gatunków

• Rzadko daje dobre efekty u zwierząt, ale powszechnie stosowane u roślin

• często wiąże się ze zmianami liczby chromosomów

• Przełamywanie bariery reprodukcyjnej - hybrydyzacja somatyczna

Page 41: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Pszenica

• Wielokrotne hybrydyzacje różnych gatunków traw

• Współczesne odmiany heksaploidalne (3 x 2 zestawy chromosomów) lub tetraploidalne (2 x 2 zestawy chromosomów) - odm. durum

samopsza

płaskurka

Page 42: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Nieprzewidywalność hybrydyzacji

Raphanobrassica - hybryda kapusty i rzodkwi

Page 43: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Mutageneza

• Działanie mutagenami chemicznymi lub promieniowaniem

• Następnie selekcja pożądanych cech przez dalsze krzyżówki

• Zgodnie z prawem odmiany uzyskane przez losową mutagenezę nie są GMO i nie podlegają ograniczeniom

Page 44: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Mutageneza

• L. J. Stadler (1928) - jęczmień, kukurydza

• Obecnie - liczne odmiany uprawne

• jęczmień Golden Promise (1965)

• ryż Calrose 76

• grejpfrut Star Ruby

• pszenica durum odmiana Creso

Page 45: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

To nie GMO!

Page 46: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Rekombinacja DNA in vitro

• Pierwsze i wciąż najważniejsze zastosowanie - metoda badawcza!

• Praktycznie całą wiedzę o biologii molekularnej Eukaryota (i znaczną część całej biologii molekularnej) zdobyto wykorzystując techniki rekombinacji DNA in vitro

Page 47: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Spór o GMO

• Sprzeciw kierowany jest przeciwko tylko jednej z licznych metod modyfikacji - rekombinacji DNA i transgenezie

• Odmiany uzyskane drogą losowej mutagenezy (np. przez napromieniowanie) są wśród uznawanych za “organiczne”

• Podobnie odmiany uzyskane przez fuzję komórek

Page 48: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Spór o GMO

• Sprzeciw kierowany jest przeciwko tylko jednej z licznych metod modyfikacji - rekombinacji DNA i transgenezie

• Czy słusznie?

Page 49: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Bezpieczeństwo GMO?

• Transgeneza to jedna z metod otrzymywania nowych odmian roślin, zwierząt i mikroorganizmów

• Nie można mówić o bezpieczeństwie samej metody

• Konieczna ocena produktów

• Podobnie jak dla każdej innej metody

Page 50: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Bezpieczeństwo GMO?

• Czy odmiany GMO są bezpieczne (dla zdrowia i środowiska)?

• Złe pytanie - żaden produkt działalności człowieka nie jest w 100% bezpieczny i obojętny dla środowiska

• Właściwe pytanie - czy są mniej bezpieczne od odmian uzyskiwanych dotychczas stosowanymi metodami?

Page 51: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Bezpieczeństwo

• Liczne projekty badawcze nadzorowane przez instytucje naukowe z całego świata

• Brak dowodów na to, że odmiany transgeniczne są bardziej niebezpieczne od konwencjonalnych

Page 52: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Teorie spiskowe

• Typowa cecha pseudonauki - krytyka traktowana jest jako spisek

• antyszczepionkowcy - “lobby farmaceutyczne”

• anty-GMO - Monsanto

• antropogeniczne globalne ocieplenie - “ekolodzy”

Page 53: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Co jest naturalne dla człowieka?

• “Natura” dla ewolucjonisty to ukształtowana przez ewolucję nisza ekologiczna gatunku - jego swoisty sposób na przetrwanie, odróżniający go od innych

• Swoistą właściwością człowieka jest tworzenie cywilizacji - przekształcanie środowiska (Homo faber)

• Kultura jest naturą naszego gatunku - nie ma konfliktu

Page 54: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Zniszczenia w przyrodzie

Page 55: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Odpowiedzialność

• Modyfikowanie środowiska i organizmów żywych przez człowieka przyniosło wiele korzyści, ale i wiele problemów

• Wiele przykładów szkód wyrządzonych przez działalność człowieka

• Niezależnie od metod wykorzystywanych do modyfikacji

• brak przykładów specyficznie powiązanych z metodami rekombinacji DNA in vitro

Page 56: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Odpowiedzialność i przyszłość

• Człowiek od zarania cywilizacji przekształca środowisko i inne organizmy - to jest jego natura

• Obok korzyści może to też powodować poważne problemy

• To, by tych problemów unikać jest zadaniem nauki

• Im bardziej przewidywalne są efekty modyfikacji, tym łatwiej unikać problemów

Page 57: Ewolucja i człowiek · siebie bez wartości (w odróżnieniu od ... uboczny efekt właściwości ... które człowiek przez tysiące lat wprowadzał do

Przyszłość człowieka

• Ewolucja biologiczna trwa

• Ale jej tempo jest bardzo powolne (4 pokolenia/100 lat) w porównaniu z rozwojem kultury

• Czy człowiek pokieruje swą ewolucją?

• modyfikacje genotypu?

• transhumanizm?