N NNH HH

E EE HH ENN E Nowe Horyzonty Edukacji

Nowe Nowe Horyzonty Horyzonty EdukacjiEdukacji

WIĘCEJ ŚWIATŁAOświetlenie w edukacji

INTEGRA CJAUczeń ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi

J.J. ROUSSEAUCzłowiek pełen

sprzeczności

TECHNOLOGIE EDUKACJA KULTURA

Europejskie ForumINowych Technologii & Inwestycji w Edukacji®

KONTAKT tel. +48 512 980 183 +48 799 142 616

email: forum@edu21.plwww.efn e.pl

Future of Educa on is NOWESDE Europejskie Stowarzyszenie Dialogu Edukacyjnego

European Association for Dialogue in Education

Get ready for the biggest educational event in Central-East Europe

Wielkie spotkanie branży edukacyjnej

DYSLEDYSLE SJA SJA Geniusze na przekór

K

Autorzy:Marta BogdanowiczHenryka KwiatkowskaJanusz Sytnik-CzetwertyńskiAneta RatajekMirosław RutkowskiIwona KolasaJoanna GjorgievskaMikołaj Jarosz

Num

er 3

(10)

/201

4

Num

er 3(10)/2014

ww

w.edu21.pl

Nowa defi nicja dysleksji – Profesor Marta Bogdanowicz

Cena 9,80 zł.(w tym 8% VAT)

N o w o c z e s n a E d u k a c j a , N a u k a , T e c h n o l o g i e , I n n o w a c j eN o w o c z e s n a E d u k a c j a , N a u k a , T e c h n o l o g i e , I n n o w a c j e

Wywiad z Profesor Henryką Kwiatkowską

Ku pokrzepieniu… Co łączy Henryka Sienkiewicza i wielu spośród wybitnych pisarzy, ge- artystów, nieprzeciętne jednostki na całym świecie? Specyfi czne tru- 

1616

umysłów, czyli…  nialnych naukowców, uwielbianych muzyków, aktorów, malarzy,   dności w czytaniu i pisaniu – DYSLEKSJA ROZWOJOWA

1717

mind’s eye (1991) Th omasa Westa, w której

autor dokonuje starannej analizy biografi i

i dorobku wybitnych uczonych (m.in. Al-

berta Einsteina, Leonadra da Vinci, Tesli)

i tworzy ich hipotetyczne profi le poznaw-

cze. Wynika z nich, że trudności natury

dyslektycznej, które mogły u  nich wystę-

pować, nie przeszkodziły im w  kreatyw-

ności i stworzeniu rzeczy wielkich. Z ko-

lei w  2008 roku ukazała się książka Pro-

fesor Marty Bogdanowicz Portrety nie tyl-

ko sławnych osób z  dysleksją, kompendium

niezwykłe, bo porządkujące fascynujące

biografi e znanych postaci z  trudnościami

w nauce zgodnie z różnymi dyscyplinami

– np. wybitnych pisarzy (polskich: Henryk

Sienkiewicz, Adam Mickiewicz, Stefan

Żeromski, Bolesław Prus, Julian Tuwim,

Krzysztof Kamil Baczyński i światowych:

Hans Christian Andersen, Jean Paul Sar-

tre, Agatha Christie, Wiliam Butler Yeats),

naukowców (m.in. Michael Faraday, Al-

bert Einstein, Th omas Alva Edison), po-

lityków (np. Th omas Woodrow Wilson,

George Washington, Winston Churchill)

artystów (Leonadro da Vinci, Pablo Picas-

so, Auguste Rodin), muzyków (Giacomo

Puccini), aktorów (Tom Cruise, Whoopi

Goldberg) wybitnych lekarzy, prawników,

ludzi świata biznesu i  showbiznesu. Ale

książka ta, jest wyjątkowa również dlate-

go, że ten szczególny „poczet” został po-

szerzony o bardzo liczne przykłady losów

zwykłych-niezwykłych osób z  dysleksją,

zgromadzone przez ponad 15 lat. Historie

W serwisie YouTube można obejrzeć wywiad ze Stevenem Spielbergiem, w którym reżyser opowiada o swoich doświadczeniach z dysleksją

Gdy trzy lata temu – dosłownie –

cały świat ekscytował się wiel-

kim wydarzeniem na Brytyj-

skim Dworze Królewskim, jakim był ślub

Kate Middleton z  księciem Williamem,

niewiele osób wiedziało, przed jak nie-

zwykłym wyzwaniem staje młodszy brat

panny młodej, James. Jego zadaniem było

przeczytanie podczas uroczystości dwu-

nastego rozdziału Listu świętego Paw-

ła do Rzymian. To byłoby z  pewnością

ogromne przeżycie dla każdego, ale Jame-

sowi przyszło zmierzyć się, w tak niezwy-

kłych okolicznościach, ze swoją dysleksją.

Wspominał on później: Napisałem sobie

wszystko tak, jak powinienem to przeczytać

i uczyłem się tak długo, aż nabrałem pewno-

ści, że jestem świetnie przygotowany… (M.

Moody, Kate. Księżna Cambridge, Warsza-

wa 2013). Drugim zadaniem Jamesa Mid-

deletona było wygłoszenie toastu podczas

królewskiego wesela. Tuż przed bratem

Kate wystąpił młodszy z książąt Windso-

rów - Harry. Książę… z dysleksją.

Tematyka „słynnych dyslektyków” i hi-

poteza związku dysleksji z  wybitnymi

zdolnościami jest bardzo ciekawa i  fascy-

nująca, choć trudno jednoznacznie zwe-

ryfi kować ją badawczo. Nie ulega jednak

wątpliwości, że analiza życiorysów zna-

nych osób, które zmagały i  zmagają się

z  problemami wynikającymi z  dysleksji,

ma wartość terapeutyczną, pozytywnie

wzmacniającą dla wielu ludzi z  dysleksją,

a wśród nich szczególną dla uczniów .

Jednym z  ciekawszych opracowań na

ten temat jest, jak podkreśla m.in. profe-

sor Grażyna Kupis, wspominając w  swej

Psychologii dysleksji (2008), książkę In the

Stefan Żeromski po piątej kla-sie miał poprawkę z matematyki, w gimnazjum spędził 12 lat (trzy-krotnie powtarzał trzy klasy: I, II i VI), a do matury nie przystąpił w ogóle.

Henryk Sienkiewicz wprawdzie świadectwo dojrzałości otrzy-mał, ale z większością ocen do-statecznych.

Bolesław Prus z kolei powtarzał drugą klasę. Świadectwo, które uzyskał, koń-cząc gimnazjum, wskazuje, że miał pro-blemy z językami (polskim, rosyjskim, łacińskim, francuskim), przedmiotami wymagającymi zdolności manualnych – kaligrafi ą i rysunkiem.

1818

DysleksjaDysleksja

często niemiej ciekawe niż biografi e ge-

niuszy znanych na całym świecie.

Temat ten niewątpliwie jest otwarty

a  o  jego wyczerpaniu trudno mówić, bo

podobnie jak przykład wspomnianego Ja-

mesa Middletona, tę wyjątkową listę moż-

na stale uzupełniać o kolejne.

Do grona dyslektyków dołączył 5 lat

temu człowiek uważany za najwybitniej-

szego reżysera naszych czasów, autor kil-

kunastu scenariuszy, aktor, producent po-

nad 100 fi lmów, który na swoim koncie

ma dziesiątki kultowych i niezwykle waż-

nych dla światowej kinematografi i projek-

tów. Swój pierwszy fi lm zrealizował, mając

16 lat. Jest człowiekiem, o którym powstają

książki i  rozprawy naukowe. Chodzi o  le-

gendarnego Stevena Spielberga. Dopie-

ro pięć lat temu zdiagnozowano u  niego

przyczynę trudności, z którymi zmagał się

przez całe życie. Po raz pierwszy opowie-

dział o  swoich doświadczeniach we wrze-

śniu 2012 r. w  wywiadzie, który można

usłyszeć i zobaczyć w wersji online w ser-

wisie YouTube. Genialny reżyser wspo-

mina w  nim czasy swojej wczesnej edu-

kacji, lata pięćdziesiąte XX wieku, kiedy

nikt nie miał pojęcia o dysleksji. Opisuje

swoje problemy z czytaniem, którego tem-

po było znacznie wolniejsze od rówieśni-

ków (o dwa, trzy lata). Wspomina najgor-

sze doświadczenia związane z  czytaniem

na głos przed całą klasą. Spielberg, opisu-

jąc wpływ dysleksji na relacje rówieśnicze,

zauważa szczególną wspólną cechę łączą-

cą go z grupą ówczesnych przyjaciół. Przy-

znaje, że grono jego znajomych było duże,

ale wszyscy z tego kręgu mieli pewne defi -

cyty i gorzej radzili sobie w różnych dzie-

dzinach (np. z  grą w  piłkę). Sam określa

siebie i  swoich odstających od reszty ko-

legów szkolnych (…) mianem goonsquad

(dosłowne: drużyna głupków). Jego ów-

cześni nauczyciele nie potrafi li mu pomóc,

lecz rodzice, zwłaszcza mama, pracowali

z nim w domu. Wspomina zmagania z od-

rabianiem lekcji, zakazy oglądania telewi-

zji, dopóki nie skończy prawidłowo zadań.

Najgorszy dla niego był czas gimnazjum.

Podkreśla, że bardzo potrzebował zrozu-

mienia przyczyny swoich problemów oraz

wsparcia kogoś, kto by mógł mu wyjaśnić,

dlaczego tak jest. Spielberg zrezygnował

z  nauki w  college’u, zajął się tym, co sta-

nowiło dla niego najdoskonalszą formę re-

Harry Windsor – Książę z dysleksją

alizowania się – tworzeniem fi lmów. W tej

dziedzinie odnalazł pole do popisu dla

wszystkich swoich zdolności. W  wywia-

dzie stwierdził, że zdiagnozowanie dyslek-

sji to ostatni element w  układance, która

wyjaśniła mu bardzo wiele sytuacji z jego

życia. Przyznał, że do dziś czytanie zajmu-

je mu więcej czasu niż innym. Przeczyta-

nie scenariusza, który ktoś inny czyta go-

dzinę, jemu zajmuje trzy. Na zakończenie

rozmowy, reżyser zwraca się także z  radą

do młodych ludzi z dysleksją, aby uświado-

mili sobie, że ta „inność” dotyczy większej

ilości osób i nie jest niczym złym oraz że są

sposoby na radzenie sobie z trudnościami

wynikającymi z dysleksji.

Julian Tuwim powtarzał klasę czwartą z powodu problemów z matematyką.

Albert Einstein jako dziecko nie potrafi ł łączyć słów, czytać na-uczył się dopiero jako 9-latek, na-tomiast trudności z pisaniem po-zostały mu do końca życia.

Thomas Edison w szkole spędził zaledwie trzy miesiące – ówcze-sne metody przekazywania wie-dzy były udręką dla Edisona, który wielu rzeczy nie potrafi ł zapamię-tać. Jego nauczyciel określił go „niedorozwiniętym umysłowo”.

1919

DysleksjaDysleksja

(został za nią nagrodzony Złotym Glo-

bem), zdiagnozowano dysleksję w wielu 35

lat. Aktor zdradził, że jednym z jej przeja-

wów było to, że nie potrafi ł jeździć na mo-

tocyklu, co było częścią granej roli. Nie by-

łem w  stanie sprawić, by mój umysł ogarnął

jak skoordynować obsługę sprzęgła, gazu i ha-

mulca. W żaden sposób nie mogłem dać z tym

sobie rady, więc nigdy nie przejechałem się tym

wspaniałym Harleyem.

Kultowy motocykl Fonziego stał w rze-

czywistości na drewnianej podstawie i  je-

dynie dzięki temu można było nagrywać

sceny z  udziałem. Aktor, który opowie-

dział o  swoich trudnościach wynikają-

cych z dysleksji w 2008 roku, stworzył se-

rię książek o  fi kcyjnym dziesięcioletnim

chłopcu z  dysleksją  – Hanku Zipzerze.

Książki sprzedały się w  ponad 20 milio-

nowym nakładzie.

W 2003 aktorka Allyssa Milano, która

ma dysleksję, przyznała, że od 1986 roku

(pracowała wówczas przy adaptacji „Du-

cha z Canterville”), ucząc się długich ról,

korzysta z  rady brytyjskiego aktora Sir

John Gielgud: Gdy zapytałam go, jak zapa-

miętuje swoje monologi, powiedział: „Zapi-

suję je”. Używam tej metody do dzisiejszego

dnia. Nie tylko zaznajamia mnie ze słowami,

sprawia, że stają się moje własne.

Gospodarz popularnego programu Th e

Tonight Show, Jay Leno, który z  powodu

trudności wynikających z dysleksji w cza-

sach szkolnych miał słabe oceny, wspomi-

na, że jednym z  ulubionych momentów

w jego karierze była chwila, gdy telefono-

wał do swojego nauczyciela ze szkoły pod-

stawowej pana Simona, który czterdzie-

ści lat wcześniej postawił mu ocenę dosta-

teczną z pracy na temat astronauty Johna

Glenna, z  prośbą, by pan Simon oglądał

jego program, w  którym będzie gościł…

Johna Glenna. Jay Leno wspomina: Po-

prosiłem Glenna o autograf dla pana Simona,

moja ocena z tamtej pracy została zmieniona

z trójki na piątkę.

W  przytaczanym artykule opisane zo-

stały także trudności młodej, acz bardzo

znanej aktorki z  dysleksją, Keiry Knigh-

tley. Przyznam, że uśmiech wywołało we

mnie pierwsze zdanie fragmentu poświę-

conego jej tekstu: Keira Knightley, któ-

ra występowała wraz ze swoim dyslektycz-

nym kolegą Orlando Bloomem w fi lmowej se-

rii „Piraci z Karaibów” (…) (Orlando Blo-

om, jeden z ulubionych aktorów młodego

pokolenia, znany ponadto z takich fi lmów

jak Władca Pierścieni, Troja, Królestwo Nie-

bieskie – przyp. AR).

Wspomniany fi lm Piraci z  Karaibów

powstał w  wytwórni Walta Disneya, po-

dobnie jak setki innych, w tym oparty na

biografi i Pameli Travers, autorki kultowej

serii książek o niani Mary Poppins, fi lm

Ratując Pana Banksa z 2013 roku. W tym-

że fi lmie znajduje się scena, podczas któ-

rej kapryśna pisarka rozmawia ze swoim

kierowcą. Oprócz dedykacji dla jego córki,

wręcza zatroskanemu z  powodu trudno-

ści dziewczynki ojcu kartkę ze słynnymi

nazwiskami: Albert Einstein, Van Gogh,

Roosevelt, Frida Kahlo, i  dodaje: Oni

wszyscy mieli trudności. Pana córka może ro-

bić wszystko to, co inni. Na koniec prosi, by

zerknął na drugą stronę kartki. Widnieje

tam nazwisko: Walt Disney.

Trudności z  opanowaniem umiejętno-

ści czytania nie stanęły na drodze spek-

takularnej kariery tego wybitnego twór-

cy fi lmów animowanych, którego dorobek

obejmuje dotąd około 650 wyprodukowa-

nych fi lmów rysunkowych krótko- i  dłu-

gometrażowych, fabularnych i  dokumen-

talnych oraz programów telewizyjnych,

nagrodzonych rekordową liczbą 29 Oska-

Ingvar Kamprad – twórca marki IKEA

Autor artykułu 11 famous people who

overcame dyslexia – Scott Allen, opisu-

je kolejne przykłady niezwykłych histo-

rii z  dysleksją w  tle związanych ze sław-

nymi osobami. Opisując losy założyciela

IKEI  – Ingvara Kamprada, autor tekstu

zadaje pytanie: Czy kiedykolwiek zasta-

nawialiście się, dlaczego nazwy produktów

IKEA są nazwami miejsc w Szwecji lub na-

zwami przedmiotów? Wspominany twórca

marki, który jest osobą z dysleksją, zdecy-

dował, że w  ten sposób będzie łatwiej je

zapamiętać. Sama nazwa IKEA powstała

z pierwszych liter – jego imienia i nazwi-

ska, nazwy rodzinnej farmy, na której In-

gvar Kamprad się urodził (Elmtaryd) oraz

nazwy sąsiedniej wioski (Agunnaryd).

U  amerykańskiego aktora, reżysera

i  producenta fi lmowego Henryego Win-

klera, znanego przede wszystkim z  roli

charakterystycznego Arthura „Fonzie”

Fonzarelli’ego w  serialu „Sczęśliwe dni”

Albert Einstein: Większość nauczycieli traci czas na zadawanie pytań,które mają ujawnić to, czego uczeń nie umie,podczas gdy nauczyciel z prawdziwego zdarzeniastara się za pomocą pytań ujawnić to,co uczeń umie lub czego jest zdolny się nauczyć.

2020 NOWE HORYZONTY EDUKACJI

DysleksjaDysleksja

rów (40 nominacji). Walt Disney (o ironio!) miał

ogromne problemy z  rysowaniem, a  fi lmowego

rzemiosła uczył się sam, instynktownie, w  pry-

mitywnych warunkach. Gdy mamy tę wiedzę,

inaczej rozumiemy słowa piosenki, której melo-

dia pojawia się wraz z rozpoznawalnym na całym

świecie logo z  zamkiem Śpiącej Królewny (jego

pierwowzór to bawarski zamek Neuschwanstein),

zapowiadającymi każdy fi lm Walta Disneya:

Gdy twe marzenia sięgają gwiazd

Nie ma znaczenia, kim jesteś

Wszystko czego pragnie serce twe

Spełni się

(fragment: When You Wish Upon A Star)

Przykłady takich historii można mnożyć

w  nieskończoność, wniosków nasuwa się kilka.

Dysleksja rozwojowa jest zjawiskiem niezaprze-

czalnym i częstym. Każda z osób, która z nią się

zmaga, przechodzi niełatwą drogę w pokonywa-

niu swoich trudności, ale choć dysleksja nie prze-

mija, nie stoi na przeszkodzie sukcesom, także

spektakularnym. Dotarcie do metod pracy naj-

właściwszych w danym przypadku, dostosowanie

ich do potrzeb danej osoby, indywidualizacja po-

dejścia, systematyczność i  konsekwencja w  dzia-

łaniu, to klucz do powodzenia. Poszukiwanie zaś

mocnych stron i talentów, które drzemią w dzie-

ciach i  dorosłych z  dysleksją (tych samych, któ-

rych postrzegamy często przez pryzmat ich trud-

ności, jednostronnie, powierzchownie i  pochop-

nie) i wspieranie ich rozwoju, jest niewątpliwą in-

westycją w przyszłość i postęp ludzkości .

dr Aneta Ratajek

Książka profesor Marty Bogdanowicz,

której fragmenty wykorzystano w tekście,

to fascynująca lektura, przybliżająca losy

wybitnych osób z dysleksją oraz niemniej

ciekawe historie, zwykłych-niezwykłych

osób z dysleksją, zgromadzone przez po-

nad 15 lat.

Giacomo Puccini (1858–1924), genialny kompozytor muzy-ki operowej, najwybitniejszy przedstawiciel włoskiego we-ryzmu, zmagał się z problema-mi zarówno w dzieciństwie, jak i w życiu dorosłym, których po-wodem była dysleksja. Artysta nienawidził szkoły. Pomimo iż w dzieciństwie był żywym, inte-ligentnym chłopcem, miał opi-nię słabego i niedbałego ucznia. Nauczyciele nie potrafi li odczy-tać jego pisma.

Emile Zola jest jednym z najwybitniej-szych twórców XIX-wiecznej literatu-ry francuskiej. Stworzył, między innymi 20-tomowy cykl Rougon-Macquartowie, w której przedstawiił rozległą panoramę francuskiego społeczeństwa. Wrażliwy na niesprawiedliwość społeczną i biedę, zaangażowany politycznie i ideowo, pi-sarz jest głównym przedstawicielem na-turalizmu. Mimo to, Zola dwukrotnie nie zdał matury z literatury.

Zawsze byłam postrzegana jako ta naj-bardziej powolna w rodzinie. To była prawda, rozumiałam to i zaakceptowa-łam. Pisanie i literowanie było dla mnie zawsze okropnie trudne. Moje listy były pozbawione oryginalności (…) to wspo-mnienia najbardziej znanej autorki, po-wieści kryminalnych. Żaden inny autor na świecie nie pobił rekordu sprzedaży książek tej pisarki. Fenomenalna Aga-tha Chris e była osobą z dysleksją.

Już w czasach szkolnych miał pro-blemy z nauką, był uważany za mało zdolnego. Nigdy nie opanował po-prawnej pisowni. Jako siedemna-stolatek był już autorem „Zbójców z Wississenbjuergu”, ale tekst ten zwrócono mu z komentarzem: Na przyszłość dyrekcja teatru nie życzy sobie otrzymywać utworów, które by w stopniu równym, co nadesłany, zdradzały brak nawet elementarne-go wykształcenia autora. Dzieci na całym świecie znają dziś jego baśnie, w tym, wiele znaczące w kontekście wiedzy o dysleksji autora, „Brzydkie kaczątko”. To nikt inny jak sam Hans Chris an Andersen.

2121