Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia Raport 2012 · Novartis SA i Medicover SA. Bruksela, 15 maja...
Transcript of Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia Raport 2012 · Novartis SA i Medicover SA. Bruksela, 15 maja...
Health Consumer Powerhouse
Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia
Raport 2012
dr Arne Björnberg
Health Consumer Powerhouse
2012-05-15
Liczba stron: 84
Niniejszy raport może być cytowany bez ograniczeń z odesłaniem do źródła.
© Health Consumer Powerhouse AB, 2012
ISBN 978-91-977879-9-4
3
SPIS tREśCI
NOWY KSZtAŁt SYStEMU OPIEKI ZDROWOtNEJ – WZORCOWE PRZYKŁADY ........................................... 3
1. StRESZCZENIE .................................................................................................................................... 4
1.1. OPIEKA ZDROWOTNA W WYBRANYCH KRAJACH ...................................................................................... 41.2. BBB; MODEL BISMARCKA NIEZMIENNIE GÓRUJE NAD MODELEM BEVERIDGE’A ................................... x
2. WPROWADZENIE ................................................................................................................................ 11
2.1. PODSTAWOWE INFORMACJE .................................................................................................................... 112.2. SKŁADOWE INDEKSU ............................................................................................................................... 122.3. O AUTORZE ................................................................................................................................................ 12
3. KRAJE UJĘtE W RAPORCIE .................................................................................................................13
4. WYNIKI EUROPEJSKIEGO KONSUMENCKIEGO INDEKSU ZDROWIA 2012 ........................................... 14
4.1. PODSUMOWANIE WYNIKÓW ..................................................................................................................... 164.2. CZY KRYZYS FINANSOWY MA WPŁYW NA OCHRONĘ ZDROWIA W EUROPIE? ....................................... 20
5. WYNIKI SKORYGOWANE O WSKAŹNIK SIŁY NABYWCZEJ (WYNIKI BFB) ............................................. 21
5.1. METODOLOGIA DOSTOSOWYWANIA WYNIKÓW DO WSKAŹNIKA BFB ..................................................... 215.2. WYNIKI UJĘTE W TABELI PUNKTACJI BFB ............................................................................................. 22
6. tRENDY NA PRZEStRZENI SZEśCIU LAt ............................................................................................ 24
6.1. ZMIANY WYNIKÓW W LATACH 2006–2012 ............................................................................................ 246.2. NIWELOWANIE BARIER MIĘDZY PACJENTEM A PRACOWNIKAMI OCHRONY ZDROWIA ......................... 266.3. PRZEJRZYSTY MONITORING JAKOŚCI OPIEKI ZDROWOTNEJ ................................................................. 276.4. PEŁNA INFORMACJA O PRODUKTACH FARMACEUTYCZNYCH DOSTOSOWANA DO POZIOMU WIEDZY
PACJENTA ................................................................................................................................................... 286.5. LISTY OCZEKUJĄCYCH: PROBLEM MENTALNY PRACOWNIKÓW SŁUŻBY ZDROWIA? ............................ 286.6. ZMIANY WPROWADZANE POD PRESJĄ ................................................................................................... 316.7. DLACZEGO PACJENCI SĄ NIEDOINFORMOWANI? ..................................................................................... 316.8. ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ MRSA ............................................................................................................ 32
7. JAK INtERPREtOWAĆ WYNIKI INDEKSU? ............................................................................................ 32
8. NIEDOStAtECZNA ILOśĆ DANYCH Z EUROPY ...................................................................................... 33
8.1. WSKAŹNIKI WYNIKÓW LECZENIA UJĘTE W EHCI .................................................................................... 33
9. EWOLUCJA EUROPEJSKIEGO KONSUMENCKIEGO INDEKSU ZDROWIA 2012 ..................................... 34
9.1. ZAKRES I TREŚĆ EHCI 2005 .................................................................................................................... 349.2. ZAKRES I TREŚĆ EHCI 2006–2009 ....................................................................................................... 35
4
9.3. EHCI 2012 ................................................................................................................................................. 369.4. SKŁADOWE WSKAŹNIKÓW (PODKATEGORIE) ........................................................................................ 389.5. PUNKTACJA ZASTOSOWANA W EHCI 2012 .............................................................................................. 389.6. WSPÓŁCZYNNIKI WAGI WSKAŹNIKÓW .................................................................................................... 399.7. DEFINICJE WSKAŹNIKÓW I ŹRÓDŁA DANYCH DLA EHCI 2012 ............................................................... 419.8. USTAWIENIA WARTOŚCI PROGOWYCH ...................................................................................................... 489.9. ŹRÓDŁA DANYCH CUTS ............................................................................................................................ 499.10. TREŚĆ WSKAŹNIKÓW UJĘTYCH W EHCI 2012 ...................................................................................... 499.11. JAK STWORZONO EUROPEJSKI KONSUMENCKI INDEKS ZDROWIA 2012 – FAZY TWORZENIA .......... 739.12. ZEWNĘTRZNY PANEL EKSPERCKI ........................................................................................................ 75
10. LItERAtURA ...................................................................................................................................... 75
10.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA ................................................................................................................................... 75
5
NOWY KSZtAŁt SYStEMU OPIEKI ZDROWOtNEJ – WZORCOWE PRZYKŁADY
Europejski sektor ochrony zdrowia zmienia swój kształt na naszych oczach. W niniejszej, szóstej edycji Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia przedstawiono porównanie 34 krajowych systemów opieki zdrowotnej pod kątem opinii osób z nich korzystających oraz wyników osiąganych przez te systemy. Indeks ten stał się standardem branżowym nowoczesnej ochrony zdrowia.
Od ukazania się poprzedniej edycji Indeksu (trzy lata temu) pojawiły się dane potwierdzające nowe za-chowania – być może nowe tendencje, a także kontynuację trendów i kilka elementów stałych.
Począwszy od 2005 roku, EHCI wskazuje na rosnące znaczenie wpływu konsumentów na usługi zdrowotne, a ostatnie kilka lat to pod tym względem prawdziwy przełom, przynajmniej jeśli chodzi o systemy opieki zdrowotnej oferujące najlepsze usługi, co sugeruje, że przyjazne nastawienie do osób z nich korzysta-jących stało się jednym z głównych czynników wpływających na poprawę wyników w zakresie jakości.
Niwelowane są bariery między pracownikami ochrony zdrowia a konsumentami/pacjentami. Po raz pierwszy możliwość uzyskania drugiej opinii lekarskiej i dostęp do dokumentacji medycznej są w więk-szości krajów narzędziami zwiększającymi prawa konsumenta i pozwalającymi wspólnie uczestniczyć w procesie podejmowania decyzji. Dawniej przekazywanie informacji na temat jakości usług zdrowotnych oferowanych przez świadczeniodawców było czymś wyjątkowym, teraz dostęp do nich jest często bardzo powszechny. W większości europejskich krajów pojawiły się wiarygodne strony internetowe poświęcone farmaceutykom dla osób niezwiązanych ze służbą zdrowia, co podważa opinię, że informacje o lekach pochodzące od producentów to rzecz niebezpieczna.
Ten proces odchodzenia od branży o zhierarchizowanej strukturze do branży działającej na podstawie gromadzonego doświadczenia jest jednak zbyt powolny i niewystarczająco konsekwentny. Na mapie opracowanej w ramach EHCI są kraje północnoeuropejskie z dobrze rozwiniętymi systemami ochrony zdrowia, na które konsumenci mają już duży wpływ, grupa szybko pnących się w rankingu krajów Europy Środkowej i Wschodniej, kolejna grupa, która od dłuższego czasu ma problemy z tempem wprowadzania zmian oraz duża grupa krajów, których systemy stale osiągają niezadowalające wyniki (z przyczyn go-spodarczych, kulturowych i politycznych). Oznacza to, że system opieki zdrowotnej w Europie cechują znaczne nierówności. To, czy wpływ kryzysu gospodarczego zwiększy te różnice, czy zostaną one zniwe-lowane przez rosnące możliwości korzystania z usług medycznych za granicą, zostanie przeanalizowane w kolejnych edycjach Indeksu.
Niektóre kraje już się szykują do integracji opieki zdrowotnej w UE. Kilka z nich ma powody do optymi-zmu, natomiast na inne będzie wywierana rosnąca presja żeby stały się bardziej konkurencyjne. Łączy się z tym inne wyzwanie – starzenie się Europy, bardzo istotna zmiana, do której dojdzie w najbliższych dziesięcioleciach. EHCI mówi, czy jesteśmy na to przygotowani. W wielu europejskich krajach, gdzie sys-temy emerytalne są niestabilne, a infrastruktura społeczna przestarzała, starzejące się społeczeństwo będzie wymagało dużo zachodu, a przy tym będzie miało ogromny wpływ na ochronę zdrowia.
6
W Indeksie zwrócono uwagę na zmiany, a także na elementy stałe. Najbardziej uderzającym z nich jest dominacja Holandii w EHCI. Wydaje się, że holenderska służba zdrowia potrafi radzić sobie z nowymi warunkami i osiąga najlepsze wyniki. Od reformy w 2005 roku widać znaczną poprawę. Stąd wniosek, że Holendrzy stworzyli europejski model, który można naśladować – nie tylko poprzez likwidację syste-mów opartych na jednym płatniku.
Dziękujemy ministerstwom i agencjom z krajów ujętych w Indeksie za twórczy dialog na temat interpretacji danych. EHCI jest jedynym prowadzonym cyklicznie badaniem wyników osiąganych przez systemy opieki zdrowotnej. Dziękujemy sponsorom Indeksu za to, że podjęcie tego wysiłku było możliwe. Sponsorami EHCI 2012 byli Pfizer, Inc., EFPIA (Europejska Federacja Stowarzyszeń Przemysłu Farmaceutycznego), Novartis SA i Medicover SA.
Bruksela, 15 maja 2012 r.
Johan Hjertqvist Założyciel i Prezes Health Consumer Powerhouse
7
1. StRESZCZENIE
W edycjach EHCI sprzed 2009 roku oraz w Europejskim Konsumenckim Indeksie Opieki Kardiologicznej z 2008 roku i Europejskim Konsumenckim Indeksie Opieki Diabetologicznej z 2008 roku (wszystkie dostępne pod adresem www.healthpowerhouse.com), 3–5 najwyżej ocenionych krajów dzieli zaledwie kilka punktów na 1000-punktowej skali. Sytuacja ta zmieniła się radykalnie w 2009 roku, a łączna ocena systemów opieki zdrowotnej w EHCI 2012 pokazuje jeszcze większą przewagę Holandii niż w 2009 roku. Kraj ten zdobył 872 punkty na 1000 możliwych, wyprzedzając Danię z 822, Islandię z 799 i Luksemburg z 791 punktami.
Począwszy od trzeciego miejsca rywalizacja w rankingu znacznie się zaostrza. Wykres obrazujący wyniki EHCI w 2012 roku jest znacznie bardziej płaski w porównaniu z poprzednimi edycjami (Dział 4.1) – tym razem aż 13 krajów dzieli niespełna 100 punktów od brązowego medalu.
Wyraźny wpływ na ranking miało wprowadzenie w 2008 roku dodatkowej, szóstej podkategorii „e-Zdrowie”, której zasadniczym celem jest ocena powszechności elektronicznej dokumentacji medycznej oraz wykorzy-stania e-rozwiązań umożliwiających wymianę informacji medycznych między pracownikami służby zdrowia i przekazywanie ich pacjentom. Indeks EHCI 2012 powrócił do swojej struktury z 2007 roku obejmującej pięć podkategorii, a wskaźnik „e-Zdrowie” został włączony do podkategorii „Prawa pacjenta i informacje”.
W 2012 roku nie prowadzi to do odwrócenia wyników z 2008 roku: Dania pozostaje na drugim miejscu, a Francja, która uzyskała słabe wyniki w kategorii „e-Zdrowie”, nie zajęła lepszego miejsca w rankingu.
1.1. OPIEKA ZDROWOTNA W WYBRANYCH KRAJACH
(niekoniecznie w kolejności zgodnej z miejscem w rankingu)
1.1.1. HOLANDIA!!!
Holandia jest jedynym krajem, który nieprzerwanie od 2005 roku lokuje się w pierwszej trójce krajów ujętych w Europejskim Konsumenckim Indeksie Zdrowia, publikowanym przez Health Consumer Powerho-use. W 2012 roku Holandia zdobyła 872 punkty, co jest zdecydowanie najlepszym wynikiem od początku istnienia Indeksu HCP. Holandia zwyciężyła jedynie w jednej z pięciu podkategorii Indeksu: „Zakres i zasięg usług zdrowotnych”, a jej duża przewaga wynika prawdopodobnie z faktu, że holenderski system opieki zdrowotnej zasadniczo nie ma słabych punktów, być może z wyjątkiem pewnych możliwości poprawy sytuacji w zakresie oczekiwania na leczenie, w przypadku którego doskonałe wyniki osiągają niektóre kraje środkowoeuropejskie.
Zazwyczaj HCP określa, że ranking EHCI ogranicza się do oceny „życzliwości w stosunku do konsumenta” systemów opieki zdrowotnej, tzn. nie twierdzi że ocenia, które państwo europejskie dysponuje najlepszym systemem opieki zdrowotnej.
8
Od 2006 roku HCP opracowuje nie tylko ogólny Indeks EHCI, ale także specjalistyczne indeksy poświęcone cukrzycy, chorobom serca, HIV, bólom głowy i żółtaczce. Holandia jest wyjątkowa, ponieważ zawsze znaj-duje się wśród 3–4 najlepszych krajów, niezależnie od analizowanego obszaru ochrony zdrowia. Rodzi to dużą pokusę sformułowania twierdzenia, że o zdecydowanym zwycięzcy rankingu EHCI 2012 można powiedzieć, że dysponuje najlepszym systemem opieki zdrowotnej w Europie.
1.1.1.1. Co Holendrzy robią wzorowo?Należy podkreślić, że dyskusja ta de facto oparta jest w znacznym stopniu na spekulacjach, których nie można potwierdzić wynikami EHCI.
Holandia charakteryzuje się dużą liczbą konkurujących ze sobą ubezpieczycieli zdrowotnych, niepowiąza-nych ze świadczeniodawcami usług medycznych. Kraj ten dysponuje także prawdopodobnie najlepszymi w Europie przepisami w zakresie udziału pacjentów w procesach podejmowania decyzji oraz kształtowania polityki w dziedzinie opieki zdrowotnej.
Ponadto holenderski system opieki zdrowotnej zajął się jednym z niewielu swoich słabych punktów – dostępnością – poprzez stworzenie 160 ośrodków opieki podstawowej, w których gabinety otwarte są 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. W kontekście małej wielkości kraju oznacza to, że każdy powinien być w stanie łatwo dotrzeć do działającego ośrodka.
Można przypuszczać, że ważnym efektem holenderskiej struktury systemu opieki zdrowotnej jest to, że decyzje operacyjne związane z opieką zdrowotną podejmowane są, w niezwykle dużym stopniu, przez osoby zawodowo związane ze środowiskiem lekarskim przy udziale pacjenta. Wydaje się, że w Holandii instytucje finansujące świadczenia medyczne oraz osoby niezwiązane zawodowo ze środowiskiem lekarskim, jak na przykład politycy czy biurokraci, trzymani są dalej od procesu podejmowania decyzji dotyczących opieki zdrowotnej niż w innych krajach europejskich. Samo to może być powodem tak miaż-dżącego zwycięstwa Holandii w rankingu EHCI 2012.
1.1.1.2. Jeśli Holendrzy robią cokolwiek niewłaściwie, to co?Holandia zdobywa dużo punktów we wszystkich podkategoriach z wyjątkiem „Czasu oczekiwania pacjen-tów/dostępności do świadczeń medycznych”, gdzie uzyskuje wynik dość przeciętny. Jak zaobserwowano w badaniu autorstwa Sicilianii Hursta zleconym przez OECD w latach 2003/2004 oraz w rankingach EHCI z lat 2005–2012, listy pacjentów oczekujących na leczenie specjalistyczne istnieją, paradoksalnie, głów-nie w krajach stosujących system „GP gatekeeping” (wymagający uzyskania skierowania do specjalisty od lekarza pierwszego kontaktu).
System oparty na lekarzach pierwszego kontaktu, „kamień węgielny holenderskiego systemu opieki zdrowotnej” (jak określił go dla HCP były holenderski minister zdrowia), uważany jest powszechnie za ob-niżający koszty i zapewniający ciągłość opieki, co jest z całą pewnością korzystne dla pacjenta. Jak widać na przykładzie odniesienia podanego w dziale 9.10.2. dotyczącego wskaźnika 2.2., nie istnieją dowody przemawiające na korzyść hipotezy o redukcji kosztów. Jak widać w dziale 5.1., Holandia zwiększyła wydatki na opiekę zdrowotną do poziomu najwyższych w Europie wydatków na osobę (poza krajami, które w terminologii stosowanej na wewnętrzne potrzeby HCP określane są mianem „trzech bogatych drani”, czyli Norwegią, Szwajcarią i Luksemburgiem, mającymi najwyższy w Europie PKB na osobę). Zaobserwowano to już w EHCI 2009 i sytuacja się niezmieniła.
9
Może się okazać, że Holandia pokona granicę 900 punktów łagodząc przepisy związane z systemem GP gatekeeping!
1.1.2. DANIA
Dania szybko awansowała na 2. miejsce dzięki wprowadzeniu podkategorii „e-Zdrowie” w EHCI 2008. Kraj ten od chwili włączenia go w 2006 roku do rankingu EHCI stale zwiększa uzyskiwany wynik punktowy. Co ciekawe, kiedy EHCI 2012 powrócił do struktury z 2007 roku, Dania przetrwała tę zmianę uzyskując doskonałe wyniki i utrzymuje srebrny medal z rezultatem 822 punkty!
Dania jest jednym z zaledwie trzech państw zdobywających „zielone” wyniki punktowe w podkategorii „Swobodny wybór świadczeniodawcy usług zdrowotnych” w UE oraz z tytułu posiadania internetowego rejestru szpitali informującego o tym, które szpitale osiągają najlepsze wyniki leczenia. Głównie z tego powodu Dania dystansuje swoich skandynawskich sąsiadów w rankingu EHCI: w 2012 roku uzyskała lepszy rezultat w podkategorii „Wyniki leczenia” niż w ubiegłych latach.
1.1.3. ISLANDIA
Z powodu położenia w północnej części Atlantyku Islandia zmuszona była do stworzenia systemu opieki zdrowotnej dostosowanego możliwościami (nie rozmiarem!) do obsłużenia kilku milionów osób. Ponieważ Islandczyków jest tylko 300 000, trzecie miejsce uzyskane w rankingu przez Islandię nie było dla zespołu badawczego HCP zaskoczeniem.
Islandii trudniej konkurować w rankingu, gdyż nie należy do UE i nie są w jej przypadku dostępne dane dotyczące sprzedaży leków potrzebne do projektu EHCI. Gdyby nie liczba pozycji skwitowanych skró-tem „b.d.” (brak danych, wynik „czerwony”), Islandia prawdopodobnie wyprzedziłaby Danię i zdobyłaby srebrny medal!
Można przypuszczać, że spekulacje na temat wpływu kryzysu finansowego na islandzką służbę zdrowia były przesadzone. Zasadniczo Islandia jest bardzo zamożnym krajem, co potwierdza jej szybkie wyjście z kryzysu.
Nie dysponując własnym systemem szkoleń dla lekarzy specjalistów, Islandia prawdopodobnie odnosi korzyści z posiadania systemu przypominającego średniowieczne reguły szkoleń cieśli i kamieniarzy. Rzemieślnikom tym nie wolno było się osiedlać przez wiele lat od momentu uzyskania wymaganych kwalifikacji, więc byli zmuszeni do wędrowania i świadczenia pracy dla licznych budowniczych. Naturalnie przy okazji nabywali wiele różnych umiejętności. Analogicznie młodzi islandzcy lekarze pracują po ukończeniu szkoły zwykle od 8 do 10 lat za granicą, a po tym okresie często wracają do swojego kraju. Nie tylko zdobywają dużą wiedzę – zdobywają także przydatne kontakty. Islandzki lekarz, który ma do czynienia z przypadkiem niemożliwym do leczenia w Islandii chwyta za słuchawkę, dzwoni do swojego byłego przełożonego lub doświadczonego kolegi pracującego w powszechnie szanowanym zagranicznym szpitalu i zadaje pytanie: Czy mógłbyś przyjąć mojego pacjenta? W odpowiedzi często słyszy: „Wsadzaj go do samolotu!”.
10
1.1.4. LUKSEMBURG
Luksemburg, najbogatszy kraj w UE, mógł sobie pozwolić na stworzenie systemu opieki zdrowotnej ofe-rującego wszystkie usługi, wykorzystał jednak fakt, że w odróżnieniu od Islandii jest położony w środku Europy. Wykazując się sporą dozą zdrowego rozsądku, co jest nietypowe w sektorze publicznym mają-cym tendencje do korzystania z własnych zasobów, Luksemburg od dłuższego czasu pozwala swoim obywatelom korzystać z usług zdrowotnych w krajach sąsiednich. Wygląda na to, że korzystają z nich w dobrych szpitalach.
1.1.5. BELGIA
Wiele wskazuje na to, że prawdopodobnie najhojniejszy system opieki zdrowotnej w Europie1 uporał się w końcu z problemami dotyczącymi jakości oraz przekazywania danych i awansuje w EHCI 2012 na 5 miejsce (z 11. w 2009 roku). W pewnym stopniu negatywnym zaskoczeniem jest to, że według OECD Health Data Belgia ma najwyższy wskaźnik śmiertelności w wyniku zawału serca w przypadku osób hospitalizowanych.
1.1.6. NIEMCY I AUSTRIA
Te dwa kraje szczególnie odczuły wprowadzenie nowych wskaźników do EHCI 2012, co doprowadziło do spadku Austrii z 4. miejsca na 11., a Niemiec z 6. na 14.
Niemcy posiadają prawdopodobnie najmniej restrykcyjny i najbardziej zorientowany na konsumenta system opieki zdrowotnej w Europie, w którym pacjenci, kiedy tylko chcą, mogą zabiegać o dowolny rodzaj opieki. Głównym powodem, dla którego Niemcy nie walczą o medale, jest przeciętność w zakresie wyników leczenia (słowa „Niemcy” i „przeciętna jakość” rzadko można usłyszeć w tym samym zdaniu!). Jest to prawdopodobnie spowodowane charakterystyczną cechą niemieckiego systemu opieki zdrowotnej: dużą liczbą raczej niewielkich szpitali ogólnych nie zaś specjalistycznych.
Trudno powiedzieć co wpłynęło na ten spadek w rankingu. Niemiecki system opieki zdrowotnej został określony przez jednego z członków Panelu Ekspertów pracujących na potrzeby projektu jako „mocniej-szy w odniesieniu do ilości niż jakości”. Według danych OECD oba kraje uzyskują dość przeciętne wyniki w zakresie przeżywalności w szpitalu pacjentów, u których wystąpił zawał serca. Ponadto w odróżnieniu od holenderskiego systemu opieki zdrowotnej, który wydaje się zachowywać swą pozycję w rankingu po wprowadzeniu nowych wskaźników, pojawienie się w EHCI 2012 dziewięciu nowych wskaźników miało faktycznie niekorzystny wpływ na wyniki Niemiec i Austrii.
Wygląda też na to, że organizacje reprezentujące pacjentów, które uczestniczyły w badaniu w 2012 roku, nie wypowiadają się już tak optymistycznie o dostępności do opieki zdrowotnej jak w latach ubie-głych, co miało wpływ na wyniki osiągnięte przez oba kraje. Być może jest to spowodowane „niemiecką skłonnością do narzekania”, tzn. faktyczne pogorszenie tradycyjnie doskonałej dostępności do opieki zdrowotnej nie jest tak poważne jak sądzi opinia publiczna. W związku z tym, że omawiany spadek
1 Niektórzy powiedzieliby, że nazbyt hojny: mieszkający w Brukseli znajomy zespołu HCP został „porwany i przetrzymywany” w szpitalu przez 6 dni(!), po tym jak pewnego dnia w pracy wystąpiły u niego nieokreślone bóle w klatce piersiowej.
11
w rankingu rodzi poważne pytania, HCP umieści oba kraje na „liście obserwacyjnej” EHCI do czasu kolejnej edycji Indeksu.
1.1.7. WIELKA BRYTANIA
Ankieta EHCI potwierdza opinie uzyskane w NHS2, że bardzo duże środki zainwestowane w rozwiązanie problemów związanych z czasem oczekiwania pacjentów na leczenie w brytyjskim systemie opieki zdrowotnej przyniosły rezultaty, choć Wielka Brytania nadal jest bez wątpienia częścią europejskiego „obszaru, na którym występują listy oczekujących” (zob. także Dział 6.5.!). Rezultaty przyniosły także wysiłki mające na celu posprzątanie szpitali, aby ograniczyć liczbę trudnych do wyeliminowania infekcji szpitalnych, mimo że Wielka Brytania wciąż uzyskuje w przypadku tego wskaźnika wynik „czerwony”.
Mimo wszystko po raz pierwszy w historii EHCI Wielka Brytania (12.miejsce) wyprzedza Niemcy.
Wykres 1: Opieka zdrowotna w Europie – kraje, w których występują i nie występują listy oczekujących
Albania
Polska
RumuniaSłowenia
BJR Macedonii
Chorwacja
Luksemburg
Finlandia
WielkaBrytania
Serbia
Holandia
Cypr
Belgia
Łotwa
Słowacja
Węgry
Malta
Irlandia
Estonia
Włochy
Francja
Dania
Czechy
Islandia
Niemcy
Litwa
Bułgaria
Szwecja
Hiszpania
obszar, na którym występują listy oczekującychw europejskim systemie opieki zdrowotnej
Portugalia
Szwajcaria
Norwegia
Austria
Grecja
obszar, na którym nie występują listy oczekującychw europejskim systemie opieki zdrowotnej
Źródło: opracowanie własne.
2 National Health Service – Narodowy System Opieki Zdrowotnej.
12
1.1.8. IRLANDIA, GRECJA I HISZPANIA
Odpowiednio 13., 22. i 24. miejsce w rankingu.
Grecja zdecydowanie przewodzi w Europie pod względem liczby lekarzy na osobę (patrz niżej). Jednak wizerunek greckiej służby zdrowia stworzony na podstawie odpowiedzi uzyskanych od organizacji repre-zentujących pacjentów nie wskazuje bynajmniej na jakiekolwiek przejawy zdrowej rywalizacji służącej zapewnieniu najlepszych usług zdrowotnych.
Poza tym, najwyraźniej te trzy kraje mają stały problem z tym, że opinia publiczna ocenia usługi opieki zdrowotnej gorzej niż byłoby to faktycznie uzasadnione.
Wykres 2: Dane dotyczące liczby lekarzy i częstotliwości wizyt w przychodniach
0
100
200
300
400
500
600
700
0
2
4
6
8
10
12
14
Liczba lekarzy na 100 000 mieszkańców, 2010/najnowsze dostępne dane
Licz
ba le
karz
y na
100
000
mie
szka
ńców
Liczba wizyt w przychodniach na osobę w ciągu roku, 2010/najnowsze dostępne dane
Alba
nia
Pols
kaRu
mun
iaSł
owen
iaBJ
R M
aced
onii
Chor
wac
jaLu
ksem
burg
Finl
andi
aW
ielk
a Br
ytan
iaSe
rbia
Hola
ndia
Cypr
Belg
iaŁo
twa
Słow
acja
Węg
ryM
alta
Irlan
dia
Esto
nia
Wło
chy
Fran
cja
Dani
aCz
echy
Isla
ndia
Niem
cyLi
twa
Bułg
aria
Szw
ecja
Hisz
pani
aPo
rtug
alia
Szw
ajca
riaNo
rweg
iaAu
stria
Grec
ja
Liczba wizyt w
przychodniach na osobę w ciągu roku
Źródło: Baza danych WHO Health for All, styczeń 2012 r.
1.1.9. ALBANIA
Miejsce 29., 535 punktów. Albania została ujęta w rankingu EHCI na prośbę albańskiego ministra zdro-wia. Jak wynika z powyższego wykresu i działu 5.1., Albania dysponuje bardzo ograniczonymi zasobami w sektorze ochrony zdrowia. Krajowi temu udaje się uniknąć zajęcia ostatniego miejsca głównie dzięki doskonałemu wynikowi w kategorii „Dostępność świadczeń medycznych”, w przypadku której organizacje reprezentujące pacjentów, także w 2012 roku, potwierdziły oficjalną wersję ministerstwa, wedle której kolejki oczekujących w zasadzie nie występują.
Wyjaśnienie przedstawione przez albańskie Ministerstwo Zdrowia brzmiało następująco: „Albańczycy to ludzie twardzi, którzy lekarza odwiedzają tylko wtedy, gdy trzeba ich tam zanieść”, co sugerowało
13
niepełne wykorzystanie systemu opieki zdrowotnej. Jest to uproszczenie. Albańczycy odwiedzają lekarzy pierwszego kontaktu ponad dwa razy częściej niż Szwedzi (3,9 w porównaniu z 1,6 wizyty rocznie)!
1.1.10. SZWECJA I NORWEGIA
Szwecja (6. miejsce, 762 punkty, awans z 9. miejsca w 2009 roku)i Norwegia(9. miejsce, 756punkty) są jedynymi krajami, które uzyskały wyłącznie „zielone” wyniki w kategorii „Wyniki leczenia”. Od sześciu lat wydaje się, że bez względu na to jakie wskaźniki stosuje się w przypadku kategorii „Wyniki leczenia” (przynajmniej jeśli chodzi o poważne przypadki), Szwecja nadal zdobywa wszystkie „zielone” wartości punktowe, a teraz dołączyła do niej Norwegia.
Jednocześnie powszechnie znana słaba dostępność usług zdrowotnych wydaje się problemem trudnym do naprawienia, pomimo wysiłków podejmowanych przez rządy zmierzających do pobudzenia zdecen-tralizowanego państwowego systemu opieki zdrowotnej do skrócenia list oczekujących. Ankieta HCP skierowana do organizacji reprezentujących pacjentów potwierdza obraz sytuacji uzyskany z oficjalnego źródła www.vantetider.se, że maksymalne okresy oczekiwania, które w skali europejskiej bywają raczej krótkie, są przekraczane. Docelowy maksymalny czas oczekiwania na wizytę u lekarza pierwszego kon-taktu (nie więcej niż 7 dni) jest dłuższy tylko w przypadku Portugalii, gdzie nie powinien przekraczać 15 dni. W ankiecie HCP norwescy pacjenci przedstawiają najgorszy obraz dostępu do usług medycznych spośród wszystkich krajów w Europie.
Rodzi się pytanie: Dlaczego Albania może oferować usługi ochrony zdrowia przy praktycznie zerowym czasie oczekiwania pacjentów na wizytę, a tak bogate kraje jak Szwecja i Norwegia nie?
1.1.11. ESTONIA
Licząca 1,5 miliona mieszkańców Estonia utrzymuje 18. miejsce zdobyte w 2009 roku, zgromadziwszy 653 punkty. Wygląda na to, że Estonii udało się kompetentnie poradzić sobie z dość znacznym wpływem kryzysu finansowego i kraj ten powraca na szczyt rankingu EHCI w wersji skorygowanej o wskaźnik siły nabywczej (BFB), tj. zapewnia najlepszą opiekę zdrowotną w Europie pod względem wskaźnika jakości do ceny.
1.1.12. CHORWACJA
Awans z 23. na 17. miejsce z 655 punktami. Chorwacja uzyskuje aż 200 punktów w podkategorii „Wyniki leczenia”, czyli ma wynik taki sam jak Niemcy i lepszy od Austrii oraz wszystkich innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, z wyjątkiem Słowenii.
14
1.1.13. CZECHY I SŁOWACJA
Czechy zawsze osiągały najlepsze wyniki spośród krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a w 2012 roku awansowały z 17. na 15. pozycję, czyli uplasowały się bezpośrednio za Niemcami. Jednak najbardziej spektakularny awans w EHCI 2012 odnotowała Słowacja, która z miejsca 28. awansowałana 16., bezpo-średnio za swoim sąsiadem. Jedną z nowych cech słowackiej opieki zdrowotnej jest system umożliwiający otwarte porównywanie szpitali, czyli element, który w 2009 roku istniał jedynie w trzech krajach i wciąż występuje dość rzadko.
1.1.14. PORTUGALIA
Miejsce 25., 589 punktów. Wygląda na to, że Portugalia jest jednym z niewielu krajów (wraz z Hiszpanią), w których kryzys finansowy ma istotny wpływ na system opieki zdrowotnej.
1.2. BBB; MODEL BISMARCKA NIEZMIENNIE GÓRUJE NAD MODELEM BEVERIDGE’A
Przykład Holandii wydaje się gwoździem do trumny systemu opieki zdrowotnej opartego na modelu Beveridge’a, a wniosek jest jednoznaczny: należy wyeliminować polityków i innych amatorów z procesu podejmowania decyzji operacyjnych w dziedzinie, która być może jest najbardziej skomplikowaną branżą na świecie: ochronie zdrowia!
1.2.1. JAKIE SĄ CECHY CHARAKTERYSTYCZNE OBU SYSTEMÓW?
Wszystkie państwowe systemy opieki zdrowotnej mają wspólny problem: z jakiego rozwiązania tech-nicznego należy skorzystać żeby skierować zwykle 7–10 proc. dochodu narodowego do sektora usług zdrowotnych?
Systemy opieki zdrowotnej bazujące na modelu Bismarcka są oparte na ubezpieczeniach społecznych zakładających istnienie wielu organizacji ubezpieczeniowych, kas chorych etc., które są organizacyjnie niezależne od świadczeniodawców usług medycznych.
Systemy bazujące na modelu Beveridge’a są oparte na założeniu, że finansowanie i proces świadczenia usług medycznych odbywają się w jednym systemie organizacyjnym, tj. w organach finansujących i u świadczeniodawców całkowicie lub częściowo wchodzących w skład jednej organizacji, jak na przykład brytyjski National Health Service (NHS) czy okręgi administracyjne krajów skandynawskich.
Od ponad pięciu dekad, tj. od momentu stworzenia Brytyjskiego Narodowego Systemu Opieki Zdrowotnej – największego w Europie systemu opieki zdrowotnej opartego na modelu Beveridge’a – toczy się burzliwa debata nad zaletami obu modeli.
Już podczas tworzenia rankingu EHCI 2005, pierwszej takiej próby obejmującej 12 krajów, zaobserwowa-no, że „generalnie rzecz biorąc, kraje o długiej tradycji pluralizmu w kwestii finansowania i świadczenia
15
usług medycznych, tj. oferujące konsumentowi możliwość wyboru pomiędzy różnymi ubezpieczyciela-mi, którzy z kolei nie dzielą świadczeniodawców na prywatnych kierujących się zyskiem, non profit lub państwowych, wykazują wspólne cechy nie tylko w przypadku list oczekujących…”.
Patrząc na wyniki rankingów ECHI z lat 2006–2009, trudno nie zauważyć, że kraje zajmujące czo-łowe lokaty wykorzystują systemy opieki zdrowotnej oparte na modelu Bismarcka, a pomiędzy nie wcisnęły się kraje skandynawskie mające systemy wzorowane na modelu Beveridge’a, co ułatwia im stosunkowo niewielka liczba mieszkańców. Wydaje się, że duże systemy opieki zdrowotnej opierające się na modelu Beveridge’a mają trudności z zapewnieniem pacjentowi naprawdę wysokiego poziomu usług. Największe kraje wykorzystujące system opieki zdrowotnej oparty na modelu Beveridge’a – Wielka Brytania i Włochy – trzymają się blisko siebie w środkowej części Indeksu. Istnieją co najmniej dwa wyjaśnienia tej sytuacji:
1. Zarządzanie korporacją lub organizacją zatrudniającą ponad 100 000 pracowników wymaga znacz-nych umiejętności menedżerskich, które zwykle są sowicie wynagradzane. Organizacja taka jak angielski NHS, zatrudniająca prawie 1,5 miliona pracowników, którzy kierują się swoimi własnymi planami działania, nieułatwiającymi pracy zarządowi i niekoniecznie pokrywającymi się z planami administracji/kierownictwa, wymaga zarządzania na najwyższym światowym poziomie. Wątpliwe jest, czy organizacje publiczne mogą zaoferować wynagrodzenie i korzyści pozwalające pozyskać takich menedżerów.
2. W organizacjach opartych na modelu Beveridge’a, odpowiedzialnych zarówno za finansowanie, jak i świadczenie opieki zdrowotnej, istnieje ryzyko, że politycy i inni decydenci, pierwotnie lojalni wobec konsumenta/pacjenta, mogą się skupić na dobru organizacji, którą z uzasadnionym poczuciem dumy budowali od dziesięcioleci (lub na przykład starać się, by tworzyła ona miejsca pracy w ich rodzinnych miastach).
2. WPROWADZENIE
Health Consumer Powerhouse (HCP) stał się ośrodkiem wizji i działania promującego w Europie model opieki zdrowotnej powiązany z konsumentem. „W przyszłości konsumenci świadczeń zdrowotnych nie zaakceptują żadnych tradycyjnych granic”, napisano w raporcie opublikowanym w ubiegłym roku, wydaje się jednak, że stwierdzenie to już się urzeczywistnia. Dyrektywa UE z 2011 roku dotycząca praw pacjenta do transgranicznej opieki zdrowotnej jest doskonałym przykładem tego trendu. Aby stać się znaczącym aktywnym uczestnikiem systemu opieki zdrowotnej, tworzącym oddolnie konieczną presję na reformy, konsument musi zdobyć dostęp do wiedzy umożliwiającej porównywanie polityki zdrowotnej, usług i wyników. Europejskie Konsumenckie Indeksy Zdrowia stanowią próbę zapewnienia potrzebnych do tego narzędzi.
16
2.1. PODSTAWOWE INFORMACJE
Od 2004 roku HCP wydaje liczne publikacje porównawcze na temat opieki zdrowotnej w różnych krajach. Pierwszą z nich był Szwedzki Indeks Zdrowia Konsumentów z 2004 roku (www.vardkonsu-mentindex.se, dostępny także w przekładzie na język angielski). Tworząc ranking 21 rad okręgowych na podstawie 12 podstawowych wskaźników dotyczących prowadzonej polityki, wyboru, poziomu usług i dostępu do informacji, wprowadzono metodę porównawczą stanowiącą element służący ocenie procesu nadawania konsumentowi uprawnień oraz możliwości wyboru. Po dwóch latach inicjatywa ta zainspirowała, lub też sprowokowała, Szwedzkie Stowarzyszenie Władz Lokalnych i Regionów, a także Narodową Radę Zdrowia i Opieki Społecznej, do stworzenia podobnego rankingu, czyniąc tym samym porównania dostępne dla ogółu społeczeństwa kluczowym szwedzkim instrumentem służącym wprowadzaniu zmian.
W przypadku indeksów paneuropejskich stworzonych w latach 2005–2008, celem HCP było w zasadzie zastosowanie tego samego podejścia, tzn. wybranie pewnej liczby wskaźników mówiących, w jakim stopniu narodowe systemy opieki zdrowotnej są „przyjazne dla użytkowników”. Stworzono w ten sposób podstawę do porównywaniu systemów opieki zdrowotnej różnych krajów.
Ponadto od 2008 roku HCP znacząco poszerzyła program porównawczy:
• W styczniu 2008 roku kanadyjski Frontier Center i HCP opublikowały pierwszy Europejsko-Kanadyjski Konsumencki Indeks Zdrowia porównujący systemy opieki zdrowotnej w Kanadzie i w 29 krajach eu-ropejskich. Edycja 2009 została opublikowana w maju 2009 roku
• Europejski Konsumencki Indeks Opieki Kardiologicznej opublikowany w 2008 roku porównuje 29 eu-ropejskich systemów opieki kardiologicznej i naczyniowej w pięciu kategoriach, obejmujących 28 wskaźników efektywności
• Pierwsza edycja Europejsko-Kanadyjskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia opublikowana została we wrześniu 2008 roku we współpracyz ośrodkiem Frontier Center for Public Policy i oceniała opiekę zdrowotną z perspektywy konsumenta zamieszkującego kanadyjskie prowincje
• Pierwszy Europejski Konsumencki Indeks Opieki Diabetologicznej opublikowany we wrześniu 2008 roku jest pierwszym rankingiem europejskich usług zdrowotnych świadczonych osobom cho-rym na cukrzycę w pięciu kluczowych obszarach: informacje, prawa i możliwości wyboru, jakie ma pacjent: szczodrość systemu, prewencja, dostęp do procedur i wyniki leczenia
• Tegoroczna edycja Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia obejmuje 42 wskaźniki efektyw-ności opieki zdrowotnej w 34 krajach.
Choć jest to wciąż nieco kontrowersyjny punkt widzenia, HCP uważa, że porównywanie jakości w obsza-rze opieki zdrowotnej przynosi korzyści wszystkim: konsumentom, którzy dysponują lepszą podstawą do dokonywania świadomego wyborui podejmowania działań; rządom, władzom i świadczeniodawcom, w przypadku których większe skoncentrowanie się na zadowoleniu konsumenta i wynikach jakościowych przyniesie większe wsparcie dla zmian; mediom, którym ranking oferuje jednoznaczne fakty przydatne w dziennikarstwie konsumenckim. Porównania pokazują nie tylko wady i braki systemu, ale też możli-wości poprawy sytuacji. Mając to na względzie, ranking EHCI stworzono tak, by stał się ważnym punktem odniesienia wspierającym interaktywną ocenę i chęć poprawy.
17
Słyszeliśmy, że jeden z ministrów zdrowia na widok wstępnych wyników rankingu dla swojego kraju stwierdził: „Dobrze mieć kogoś, kto ci wciąż powtarza, że mogło być lepiej”.
2.2. SKŁADOWE INDEKSU
Celem niniejszego indeksu było wybranie ograniczonej liczby wskaźników odnoszących się do określonej liczby obszarów oceny, których połączenie może stanowić wymowny obraz sposobu świadczenia usług w poszczególnych systemach opieki zdrowotnej.
2.3. O AUTORZE
Pracami nad indeksem EHCI 2012 kierował dr Arne Björnberg, który wcześniej był dyrektorem ds. ba-dań w szwedzkim przemyśle. Jego doświadczenie obejmuje także pełnienie funkcji prezesa zarządu Szwedzkiej Narodowej Korporacji Farmaceutycznej („Apoteket AB”), dyrektora ds. rozwiązań w dzie-dzinie opieki zdrowotnej i rozwiązań sieciowych w IBM na terenie Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki, oraz prezesa zarządu Szpitala Uniwersyteckiego Szwecji Północnej(„Norrlands Universitetssjukhus” w Umeå).
Dr Björnberg był także kierownikiem projektu indeksów EHCI 2005–2009, Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia oceniającego Opiekę Kardiologiczną z 2008 roku oraz wielu innych projektów związanych z Indeksem EHCI.
3. KRAJE UJĘtE W RAPORCIE
W 2005 roku ranking EHCI obejmował jedynie tuzin krajów oraz 20 wskaźników. Tegoroczny indeks obejmuje już wszystkie 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz Norwegię i Szwajcarię, a także kraje kandydujące: Chorwację i Byłą Jugosłowiańską Republikę Macedonii, Albanię, Islandię i po raz pierwszy Serbię.
18
4. W
YNIK
I EUR
OPEJ
SKIE
GO K
ONSU
MEN
CKIE
GO
INDE
KSU
ZDRO
WIA
201
2
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
k
Albania
Austria
Belgia
Bułgaria
Chorwacja
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
BJR Macedonii
Niemcy
Grecja
Węgry
Islandia
Irlandia
Włochy
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Malta
Holandia
Norwegia
Polska
Portugalia
Rumunia
Serbia
Słowacja
Słowenia
Hiszpania
Szwecja
Szwajcaria
Wielka Brytania
1. P
raw
a pa
cjen
ta
i inf
orm
acje
1.1.
Pr
awo
zdro
wot
ne o
part
e na
pra
wac
h pa
cjen
taC
CC
DC
CC
CC
CC
CD
CC
CF
FC
CF
DC
CC
FC
CF
CC
DC
C
1.2.
Or
gani
zacj
e pa
cjen
tów
zaa
ngaż
owan
e w
pro
ces
decy
zyjn
yF
CF
CC
CF
CF
FC
DC
DD
CF
CC
CC
CC
CF
DF
FC
FD
FF
C
1.3.
Ub
ezpi
ecze
nie
od n
ieza
win
iony
ch b
łędó
w
w s
ztuc
e le
kars
kiej
DC
DD
DD
DC
DC
FF
DD
DF
FF
DF
DD
CC
FD
DF
DF
DC
DF
1.4.
Pr
awo
do d
rugi
ej o
pini
iC
CF
DC
FF
CF
FC
CC
FC
CF
FD
CC
DC
CF
FF
DD
CF
CC
C
1.5.
Do
stęp
pac
jent
a do
wła
snej
dok
umen
tacj
i m
edyc
znej
FC
CF
CC
CC
CC
CF
FD
CC
FC
CC
CD
CC
CF
CC
CF
FC
CF
1.6.
Re
jest
r lek
arzy
z p
raw
em w
ykon
ywan
ia
zaw
odu
FC
CF
CC
FC
CC
CF
CD
CF
CC
CC
FC
CF
CC
DF
CF
DF
CC
1.7.
In
form
acja
inte
rnet
owa
lub
cało
dobo
wa
info
rmac
ja te
lefo
nicz
na d
otyc
ząca
opi
eki
zdro
wot
nej
DF
DD
CD
DC
CF
FD
FF
FC
FF
CC
DF
CC
FC
DF
FF
FC
CC
1.8.
M
ożliw
ość
szuk
ania
tran
sgra
nicz
nej
opie
ki z
drow
otne
j z fi
nans
owan
iem
prz
ez
kraj
zam
iesz
kani
a pa
cjen
tan.
d.F
FD
n.d.
DD
CF
DF
n.d.
FF
Fn.
d.F
FD
DC
DC
n.d.
FD
Dn.
d.D
DD
Fn.
d.F
1.9.
Ka
talo
g św
iadc
zeni
odaw
ców
z
rank
ingi
em ja
kośc
i św
iadc
zony
ch u
sług
DF
DD
DD
DC
DD
CD
FD
Dn.
d.D
FD
DD
n.d.
CC
FC
DD
CD
DF
DC
1.10
. Ro
zpow
szec
hnie
nie
elek
tron
iczn
ej
doku
men
tacj
i med
yczn
ejD
FF
CC
FF
CC
CF
CC
DC
CF
FD
DF
DC
CD
CD
DF
FF
CC
C
1.11
. Do
stęp
pac
jent
ów d
o in
tern
etow
ej fo
rmy
umaw
iani
a si
ę na
wiz
yty
leka
rski
eF
DF
DF
DF
CC
FD
DD
DF
DD
FD
CD
DF
CF
CD
DC
FF
FD
C
1.12
. e-
rece
pty
DF
FD
CF
FC
CF
DF
DF
DC
DF
DD
DD
CF
FF
DD
DD
CC
DC
Śred
nia
waż
ona
podk
ateg
orii
102
141
117
8814
611
210
717
514
113
113
611
211
788
122
146
107
131
107
131
112
8817
016
012
612
688
102
122
112
102
141
126
160
2. D
ostę
pnoś
ć (c
zas
ocze
kiw
ania
na
lecz
enie
)
2.1.
Do
stęp
do
leka
rza
rodz
inne
go w
tym
sa
mym
dni
uC
FC
FC
CC
FF
DF
CF
FC
DC
FD
FC
CC
DF
DF
FC
CD
DF
F
2.2.
Be
zpoś
redn
i dos
tęp
do s
pecj
alis
tyC
CC
DD
CF
FF
DF
FF
CF
CD
FF
FC
FD
DF
DF
FC
DD
DC
D
2.3.
Po
waż
ne, n
iena
głe
zabi
egi o
pera
cyjn
e <
90 d
niC
FC
FD
DF
FF
FF
CC
FF
FF
DD
FF
DC
DD
FF
DD
DD
FC
F
2.4.
Le
czen
ie p
rzec
iwno
wot
wor
owe
< 21
dni
FC
CD
FC
FC
DD
FF
CF
FC
FF
DC
CC
CD
DF
FD
CF
FD
CF
2.5.
Ba
dani
e TK
< 7
dni
FC
FF
DD
FD
CC
FD
FC
DF
DD
FF
CF
FD
DD
FD
FD
DD
CD
Śred
nia
waż
ona
podk
ateg
orii
217
217
233
133
133
183
183
167
167
133
167
183
200
200
167
183
150
133
117
183
233
183
200
8311
711
716
711
720
013
310
010
023
313
3
19
3. W
ynik
i lec
zeni
a
3.1.
Śm
iert
elno
ść z
pow
odu
zaw
ału
serc
aD
FD
DF
FF
CD
FC
DD
FD
CF
CD
DF
DF
CC
DD
DF
FF
CF
F
3.2.
Śm
iert
elno
ść n
iem
owlą
tD
CF
DF
CC
CC
CC
DC
CF
CC
CF
FC
FC
CF
CD
DF
CC
CC
F
3.3.
St
osun
ek li
czby
zgo
nów
spo
wod
owan
ych
chor
obam
i now
otw
orow
ymi d
o lic
zby
zach
orow
ańD
FC
FF
FF
FD
CC
DC
DD
FC
CD
DC
FF
CD
FD
DD
FF
CC
F
3.4.
Ut
raco
ne p
oten
cjal
ne la
ta ż
ycia
FF
FD
FC
FF
DF
FD
FF
DC
CC
DD
CC
CC
DF
DD
DF
CC
CF
3.5.
In
fekc
je M
RSA
DF
DF
DD
FC
CC
Db.
d.D
DD
CD
DF
FF
DC
CF
DD
DF
FD
CF
D
3.6.
Ce
sars
kie
cięc
ieD
DC
DC
DF
FF
CC
FD
DD
CD
DF
FD
DC
CC
DD
FF
CF
CD
F
3.7.
Ni
ezdi
agno
zow
ana
cukr
zyca
DD
CD
CD
CF
DD
FD
FC
FC
CF
DD
CD
FC
DD
DD
CD
FC
FC
3.8.
De
pres
jab.
d.F
FF
b.d.
FF
CF
CF
b.d.
CD
Fb.
d.C
DD
DC
FC
CF
FD
b.d.
FF
FC
b.d.
F
Śred
nia
waż
ona
podk
ateg
orii
113
188
213
138
200
188
225
250
175
250
238
113
200
175
138
263
238
213
138
138
250
163
263
300
188
163
100
113
188
213
213
300
213
200
4. Z
apob
iega
nie/
zakr
es i
zasi
ęg
świa
dczo
nych
us
ług
4.1.
Źr
ódła
fina
nsow
ania
sys
tem
ów o
piek
i zd
row
otne
jD
FF
DC
DC
CF
FF
DF
DD
CF
FD
FC
FC
CF
DD
DD
FF
CC
C
4.2.
Op
erac
je z
aćm
y b.
d.C
CD
FD
CC
FF
Cb.
d.D
CF
CD
DF
DC
FC
FF
CD
b.d.
DD
FF
DF
4.3.
Sz
czep
ieni
a ni
emow
ląt
CD
CF
FF
CD
FC
FF
FC
CF
FF
FC
CD
FF
CC
CC
CF
FC
FD
4.4.
Pr
zesz
czep
y ne
rek
na m
ilion
m
iesz
kańc
ówD
CC
DC
FF
CF
FC
DF
DF
CC
DD
DC
FC
CD
CD
b.d.
FF
CF
FC
4.5.
Cz
y op
ieka
sto
mat
olog
iczn
a je
st
włą
czon
a do
ofe
rty
publ
iczn
ej o
chro
ny
zdro
wia
DC
CD
CF
FD
FF
CC
CD
FD
FD
DF
CF
CD
FD
FF
CC
DF
DC
4.6.
W
skaź
nik
prze
prow
adza
nia
bada
ń m
amm
ogra
ficzn
ych
DD
Fb.
d.F
FD
CF
CC
FF
FD
FC
FD
FF
DC
CD
Fb.
d.D
DD
CC
DC
4.7.
Ni
efor
mal
ne p
łace
nie
leka
rzom
DF
FD
FF
FC
FC
FD
CD
DC
CF
DD
FC
CC
FC
DD
DF
CC
CC
4.8.
Za
pobi
egan
ie p
alen
iub.
d.D
FD
b.d.
DD
FF
CC
b.d.
DD
DC
CF
FF
DC
FC
FF
Fb.
d.F
FF
CF
C
4.9.
Dł
ugof
alow
a op
ieka
nad
oso
bam
i st
arsz
ymi
DF
CD
b.d.
b.d.
FF
FC
FD
FD
FC
FD
DF
FC
CC
Db.
d.D
b.d.
Fb.
d.D
CC
F
4.10
. Pr
ocen
t dia
liz w
ykon
ywan
ych
poza
sz
pita
lam
ib.
d.D
DD
Cb.
d.D
CC
CD
DD
DF
FF
FC
Db.
d.C
CF
DD
FF
DD
DC
b.d.
F
Śred
nia
waż
ona
podk
ateg
orii
7011
114
064
128
8811
714
012
315
214
082
111
8899
146
134
9388
9913
412
816
314
699
117
8882
9999
117
158
111
146
5. Ś
rodk
i fa
rmac
euty
czne
5.1.
Re
fund
acja
lekó
w s
prze
daw
anyc
h na
rece
ptę
DF
FD
FC
FF
DF
CD
CC
FF
CD
DD
CF
CF
DF
DD
CF
CF
CC
5.2.
Fa
rmak
opea
dos
toso
wan
a do
poz
iom
u w
iedz
y os
ób n
iezw
iąza
nych
ze
służ
bą
zdro
wia
?D
CC
DF
FC
CC
CF
FF
DC
CC
CC
DD
CC
CF
CC
DC
CF
CC
C
5.3.
Te
mpo
wpr
owad
zani
a no
wyc
h le
ków
pr
zeci
wno
wot
wor
owyc
h b.
d.C
FD
Db.
d.F
CD
FC
b.d.
FD
DF
FF
DD
FD
FF
Db.
d.D
DF
FF
FC
D
5.4.
Do
stęp
do
now
ych
lekó
w
(cza
s oc
zeki
wan
ia n
a re
fund
ację
)D
FD
b.d.
b.d.
CD
CD
FF
b.d.
CF
DF
FD
b.d.
b.d.
Db.
d.F
FF
FD
FD
FD
FC
C
5.5.
Le
ki n
a ch
orob
ę Al
zhei
mer
ab.
d.C
CD
Db.
d.F
FD
CC
b.d.
FC
DF
CD
DD
Fb.
d.D
FF
CF
DF
CC
FF
F
5.6.
Le
ki n
a sc
hizo
fren
ięb.
d.C
CD
Fb.
d.D
CD
CF
b.d.
CC
Fb.
d.C
DD
DF
DF
FD
FD
DD
FC
FC
F
5.7.
W
iedz
a na
tem
at b
raku
sku
tecz
nośc
i an
tybi
otyk
ów w
wal
ce z
wiru
sam
ib.
d.D
CD
DD
FC
FC
Cb.
d.D
DD
b.d.
FF
DD
FD
Cb.
d.D
DD
b.d.
FC
DC
b.d.
C
Śred
nia
waż
ona
podk
ateg
orii
3381
8133
4857
6290
4886
8638
7667
5262
8652
4333
6248
7667
4867
4838
6781
7176
8681
Wyn
ik łą
czny
535
737
783
456
655
627
694
822
653
752
766
527
704
617
577
799
714
623
491
585
791
609
872
756
577
589
489
451
675
638
603
775
769
721
Pozy
cja
2911
533
1720
152
1810
830
1422
273
1321
3126
426
19
2725
3234
1619
246
712
20
4.1 PODSUMOWANIE WYNIKÓW
Wykres 3. Wyniki EHCI 2012
900
1000
694
704
714
721 75
6 775 79
179
9 822
700
800
90049
1 527
603
609
617
623
627
400
500
600
100
200
300
400
0
100
Serb
iaBu
łgar
iaRu
mun
iaŁo
twa
BJR
Mac
edon
iiAl
bani
aW
ęgry
Pols
kaLi
twa
Port
ugal
iaH
iszp
ania
Mal
taGr
ecja
Wło
chy
Cypr
Słow
enia
Esto
nia
Chor
wac
jaSł
owac
jaCz
echy
Nie
mcy
Irlan
dia
Wie
lka
Bryt
ania
Aust
riaFi
nlan
dia
Nor
weg
iaFr
ancj
aSz
wjc
aria
Szw
ecja
Belg
iaLu
ksem
burg
Isla
ndia
Dani
aH
olan
dia
451
456 48
9 535 57
757
758
558
9 653
638 65
567
5
872
783
737
752
766
769
Źródło: opracowanie własne.
Stworzony po raz szósty indeks porównawczy narodowych systemów opieki zdrowotnej potwierdził, że istnieje grupa krajów członkowskich UE, które z perspektywy klienta/konsumenta dysponują dobrymi systemami opieki zdrowotnej.
Punktacja została celowo sporządzona w sposób praktycznie wykluczający prawdopodobieństwo zajęcia tego samego miejsca przez dwa kraje. Dlatego nie należy zbytnio zagłębiać się w szczegółowe analizy do-tyczące powodów, dla których pewien kraj zajął miejsce 13. a inny 16. Bardzo subtelne zmiany w wynikach punktowych dla pojedynczych podkategorii mogą zmienić kolejność miejsc zajętych przez poszczególne kraje, zwłaszcza w środkowej części listy rankingowej.
Całkowity wynik punktowy uzyskany przez systemy opieki zdrowotnej w rankingu EHCI 2012 jeszcze wyraźniej ukazuje miażdżące zwycięstwo Holandii, która zdobyła 872 punkty na 1000 możliwych, wy-przedzając Danię z 822 punktami, Islandię z 799 punktami i Luksemburg z 791 punktami.
Osiągnięte wyniki nie są tylko efektem zmian w zakresie wskaźników, których w rankingu EHCI 2012 jest 42, czyli o 4 więcej niż w roku poprzednim, i/lub zmian podkategorii. Holandia jest jedynym krajem, który nieprzerwanie od 2005 roku plasuje się w pierwszej trójce krajów ujętych w Europejskim Konsumenckim Indeksie Zdrowia publikowanym przez Health Consumer Powerhouse. Chociaż Holandia odniosła zwycięstwo tylko w jednej podkategorii rankingu EHCI 2012 „Zakres i zasięg świadczonych usług” (która we wcze-śniejszych edycjach nazywała się „Szczodrość systemu”), zdobywając 163 punkty ze 173 możliwych,
21
wydaje się, że holenderski system opieki zdrowotnej nie ma żadnych naprawdę słabych punktów w in-nych podkategoriach. Za jedyny wyjątek można uznać możliwość poprawy czasu oczekiwania pacjentów, podkategorii, w której znakomite wyniki osiągają niektóre kraje Europy Środkowej.
Zazwyczaj HCP podkreśla, że ranking EHCI ogranicza się do oceny „życzliwości w stosunku do konsu-menta” systemów opieki zdrowotnej, tzn. nie twierdzi, że ocenia, które państwo europejskie dysponuje najlepszym systemem opieki zdrowotnej. Jednakże fakt, że bardzo trudno jest stworzyć Indeks HCP, który nie dawałby Holandii miejsca na podium, rodzi dużą pokusę sformułowania twierdzenia, że zdecydowany zwycięzca rankingu EHCI 2012 dysponuje najlepszym systemem opieki zdrowotnej w Europie. Bardziej uważne przyjrzenie się postępowi, jakiego dokonała Holandia, powinno czytelnikowi pozwolić wiele się na tej podstawie nauczyć.
Dania dużo zyskała na wprowadzeniu podkategorii „e-Zdrowie”. Z analizy wzdłużnej przedstawionej w roz-dziale 6 wynika jednak, że od włączenia jej po raz pierwszy do rankingu EHCI w 2006 roku Dania stale zwiększa swój wynik punktowy. Wydaje się, że pełne poświęcenia wysiłki duńskich polityków i agencji państwowych zmierzające do podniesienia standardu systemu opieki zdrowotnej przynoszą oczekiwane rezultaty. Znajduje to potwierdzenie w uzyskaniu przez Danię najlepszego wyniku punktowego w Euro-pejskim Konsumenckim Indeksie Opieki Diabetologicznej z 2008 roku.
Trzecie miejsce zajęła Islandia z wynikiem 799 punktów.
Na wyniku punktowym uzyskanym prze Szwecję za technicznie doskonałe usługi opieki zdrowotnej jak zawsze negatywnie odbijają się niekończące się problemy związane z dostępnością usług zdrowotnych/czasem oczekiwania pacjentów, i to pomimo wysiłków podejmowanych na poziomie krajowym, takich jak program Vårdgaranti (Gwarancja Dostępu do Usług Zdrowotnych). Niemniej jednak Szwecja plasuje się na dobrym 6. miejscu z 775 punktami.
W Europie Południowej Hiszpania i Włochy w wielu miejscach oferują formalnie doskonałe usługi zdrowotne. Wydaje się jednak, że poziom opieki zdrowotnej krajów południowoeuropejskich jest zbytnio uzależniony od finansowych możliwości konsumentów, którzy muszą wydawać własne środki na prywatną ochronę zdrowia, będącą uzupełnieniem usług zdrowotnych oferowanych przez państwo.
Wyniki osiągane przez systemy opieki zdrowotnej niektórych państw członkowskich UE z Europy Wschod-niej, szczególnie Czech i Słowacji, są zadziwiająco dobre, biorąc pod uwagę ich dużo niższe wydatki na opiekę zdrowotną na mieszkańca, wyrażone w dolarach z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej. Przekształcenie gospodarki planowej w rynkową wymaga jednak czasu.
Odnotowujemy poprawę w kwestiach związanych z prawami pacjenta i konsumenta. W coraz liczniej-szych krajach europejskich istnieją uregulowania prawne dotyczące opieki zdrowotnej, które opierają się na prawach pacjenta, a dostęp pacjenta do własnej dokumentacji medycznej staje się standardem. Przez lata katalogami szpitali/klinik z rankingiem jakości świadczonych przez nie usług dysponowały zaledwie dwa, trzy kraje; w roku 2012 liczba ta wzrosła do sześciu. Miejmy nadzieję, że jest to oznaka, iż coś się dzieje w tej dziedzinie. Turystyka medyczna, którą ułatwia nowa dyrektywa w sprawie mobilności pacjentów, może zwiększyć zapotrzebowanie na przejrzystość w zakresie wyników uzyskiwanych przez placówki medyczne.
22
Ogólnie rzecz biorąc, europejskie systemy opieki zdrowotnej odnotowują ciągłą poprawę, ale statystyki dotyczące wyników leczenia są w wielu krajach wciąż szokująco słabe. Dotyczy to zwłaszcza najczęstszej przyczyny zgonów: chorób sercowo-naczyniowych, w przypadków których dane dotyczące podstawowego parametru, 30-dniowego okresu ryzyka zgonu z powodu nawrotu choroby u pacjentów hospitalizowanych z powodu zawału mięśnia sercowego, musiały być zestawiane z kilku różnych źródeł.
Gdyby urzędnicy odpowiedzialni za opiekę zdrowotną oraz politycy zaczęli się przyglądać temu, co się dzieje w sąsiednich krajach, i „wykradać” zagranicznym kolegom pomysły na usprawnienie ochrony zdrowia, istniałoby duże prawdopodobieństwo zbliżenia się ich krajowych systemów opieki zdrowotnej do maksymalnego wyniku 1000 punktów. Oto jeden z najbardziej jaskrawych przykładów: gdyby Szwe-cja mogła osiągnąć wskaźnik listy oczekujących taki jak Austria, już samo to pozwoliłoby jej konkurować z Holandią, z 875 punktami!
Dalsze omówienie wyników uzyskanych przez kraje ujęte w rankingu oraz zaobserwowanych zmian znajdą Państwo w rozdziale 6: Ważne trendy na przestrzeni sześciu lat.
4.1.1. WYNIKI UZYSKANE PRZEZ KRAJE UJĘTE W RANKINGU
Żaden kraj nie uzyskuje wyróżniających się wyników w całym zakresie wskaźników indeksu EHCI. Wy-niki uzyskane przez poszczególne kraje wydają się bardziej odzwierciedlać „narodową i organizacyjną kulturę i postawę” niż wielkość środków wydawanych na opiekę zdrowotną. Cechy kulturowe są według wszelkiego prawdopodobieństwa głęboko zakorzenione historycznie. Wyprowadzenie dużej korporacji na prostą zajmuje kilka lat – wyprowadzenie kraju może zająć całe dziesięciolecia!
4.1.2. WYNIKI UZYSKANE W „PIĘCIOBOJU”
Ranking EHCI 2012 składa się z pięciu podkategorii. Ponieważ żaden kraj nie uzyskuje wyróżniających się wyników we wszystkich aspektach służących ocenie systemu opieki zdrowotnej, interesujące może się okazać zbadanie wyników uzyskanych przez 34 kraje w każdej z pięciu części tego „pięcioboju”. Wyniki uzyskane w każdej podkategorii podsumowano w poniższej tabeli:
1. Prawa pacjenta
i informacje
2. Dostępność 3. Wyniki leczenia
4. Zapobieganie/zakres i zasięg
świadczonych usług
5. Środki farmaceutyczne
Wynik łączny
Ranting
Albania 102 217 113 70 33 535 29
Austria 141 217 188 111 81 737 11
Belgia 117 233 213 140 81 783 5
Bułgaria 88 133 138 64 33 456 33
Chorwacja 146 133 200 128 48 655 17
Cypr 112 183 188 88 57 627 20
Czechy 107 183 225 117 62 694 15
Dania 175 167 250 140 90 822 2
Estonia 141 167 175 123 48 653 18
Finlandia 131 133 150 152 86 752 10
23
1. Prawa pacjenta
i informacje
2. Dostępność 3. Wyniki leczenia
4. Zapobieganie/zakres i zasięg
świadczonych usług
5. Środki farmaceutyczne
Wynik łączny
Ranting
Francja 136 167 238 140 86 766 8
BJR Macedonii 112 183 113 82 38 527 30
Niemcy 117 200 200 111 76 704 14
Grecja 88 200 175 88 67 617 22
Węgry 122 167 138 99 52 577 28
Islandia 146 183 263 146 62 799 3
Irlandia 107 150 238 134 86 714 13
Włochy 131 133 213 93 52 623 21
Łotwa 107 117 138 88 43 491 31
Litwa 131 183 138 99 33 585 26
Luksemburg 112 233 250 134 62 791 4
Malta 88 183 163 128 48 609 26
Holandia 170 200 263 163 76 872 1
Norwegia 160 83 300 146 67 756 9
Polska 126 117 188 99 48 577 27
Portugalia 126 117 163 117 67 589 25
Rumunia 88 167 100 88 48 489 32
Serbia 102 117 113 82 38 451 34
Słowacja 122 200 188 99 67 675 16
Słowenia 112 133 213 99 81 638 19
Hiszpania 102 100 213 117 71 603 24
Szwecja 141 100 300 158 76 775 6
Szwajcaria 126 233 213 111 86 769 7
Wielka Brytania 160 133 200 146 81 721 12
Jak wskazują wyniki zamieszczone w tabeli, najwyższe miejsce, zajęte przez holenderski system opieki zdrowotnej, jest w dużej mierze wynikiem równej wydajności systemu we wszystkich podkategoriach, bardzo dobrej jakości świadczeń medycznych oraz najwyższych wyników uzyskanych w podkategorii „Zakres i zasięg usług medycznych”.
Dania, druga, wciąż uzyskuje najlepsze wyniki w podkategorii „Prawa pacjenta i informacja”. Norwegia dołączyła do Szwecji i otrzymała „zielone” oceny we wszystkich punktach podkategorii „Wyniki leczenia”. Szwedzki system opieki zdrowotnej walczyłby o najwyższe miejsce, gdyby nie sytuacja w dziedzinie dostępu do usług medycznych, która, uwzględniając standardy belgijskie lub szwajcarskie, jest fatalna.
Podkategoria Najlepszy kraj/ najlepsze kraje Wynik Wynik maksymalny
1. Prawa pacjenta i informacja Dania 175! 175
2. Czas oczekiwania na leczenie Belgia, Luksemburg, Szwajcaria 233 250
3. Wyniki leczenia Norwegia, Szwecja 300! 300
4. Zakres i zasięg usług Holandia 163 175
5. Środki farmaceutyczne Dania 90 100
24
4.2. CZY KRYZYS FINANSOWY MA WPŁYW NA OCHRONĘ ZDROWIA W EUROPIE?
To jedno z pytań, które decydenci zajmujący się ochroną zdrowia najczęściej zadają pracownikom HCP podczas spotkań. Kwestii tej poświęcono szczególną uwagę podczas prac nad EHCI 2012.
EHCI 2012 zawiera więcej wskaźników w podkategoriach: „Wyniki leczenia”, „Zakres i zasięg usług zdrowotnych” i „Środki farmaceutyczne”. Im więcej wskaźników, tym trudniej poszczególnym krajom uzyskać bardzo wysokie wyniki – gdyby liczba wskaźników radykalnie wzrosła, kraje miałyby tendencje do migrowania w kierunku „środka ciężkości”, czyli 667 punktów. W związku z tym trudno jest korzystać ze średniego wyniku, żeby dostrzec zmiany w czasie.
Wydaje się, że kiedy wyniki są analizowane na poziome konkretnego wskaźnika, można dostrzec pewne tendencje.
4.2.1. BRAK DOSTRZEGALNEGO POGORSZENIA JAKOŚCI LECZENIA
Wskaźniki opisujące wyniki leczenia nie potwierdzają jakiegokolwiek ich pogorszenia w analizowanym okresie. Jest to prawdopodobnie pozytywny skutek tego, że lekarzami trudno się zarządza– często nie słuchają oni uważnie sygnałów płynących od menedżerów i polityków. Odnosiłoby się to szczególnie do świadczenia usług medycznych niskiej jakości, gdyż narażałoby lekarzy na krytykę ze strony kolegów, co w większości przypadków jest czynnikiem, który motywuje bardziej niż sygnały ze strony kierownictwa lub budżetu.
4.2.2. NIEZNACZNE WYDŁUŻENIE SIĘ CZASU OCZEKIWANIA NA OPERACJE PLANOWE
Jak pokazuje wskaźnik 2.3 (dział 9.12.2), w kilku krajach odnotowano nieznaczne wydłużenie się czasu oczekiwania na (drogie) operacje planowe. Pozostałe wskaźniki dotyczące czasu oczekiwania nie wska-zują na żadne istotne zmiany w podkategorii „Dostępność”.
4.2.3. WZROST UDZIAŁU WYDATKÓW PRYWATNYCH W OGÓLNYCH KOSZTACH OCHRONY ZDROWIA?
Jeżeli dane dotyczące tego parametru zawarte w bazie danych WHO można uznać za wystarczają-co dokładne, to zauważalny jest nieznaczny wzrost wydatków prywatnych wyrażonych jako część łącznych wydatków na ochronę zdrowia. Tendencja ta jest najbardziej widoczna w mniej zamożnych krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz w krajach uznawanych za ofiary kryzysu finansowego (patrz wykres poniżej).
25
Wykres 4: Udział procentowy wydatków publicznych w całkowitych wydatkach na opiekę zdrowotną
najwyższy poziom wydatków publicznych (po roku 2002)„najnowszy dostępny” poziom wydatków publicznych.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Bułg
aria
Grec
ja
Mal
ta
Rum
unia
Alba
nia
Serb
ia
His
zpan
ia
Czec
hy
Irlan
dia
Łotw
a
Cypr
BJR
Mac
edon
ii
Luks
embu
rg
Słow
enia
Belg
ia
Nie
mcy
Węg
rySł
owac
ja
Pols
ka
Port
ugal
ia
Szw
ajci
ara
Finl
andi
a
Wło
chy
Litw
a
Fran
cja
Aust
ria
Esto
nia
Szw
ecja
Chor
wac
ja
Isla
ndia
Nor
weg
iaW
ielk
a Br
ytan
ia
Hol
andi
aDa
nia
Wydaje się, że w Europie Środkowo-Wschodniej i krajach kojarzonych z kryzysem finansowym (Portugalia, Grecja, Irlandia, Islandia)
doszło do nieznacznego spadku wydatków publicznych. Spadek taki jest niewidoczny lub prawie niezauważalny w bardziej zamożnych
i gospodarczo stabilnych krajach europejskich. Wartość 100 proc. podawana przez Rumunię nie jest wiarygodna.
Źródło: opracowanie własne.
5. WYNIKI SKORYGOWANE O WSKAŹNIK SIŁY NABYWCZEJ
Projekt EHCI obejmuje 27 krajów członkowskich UE i 7 innych krajów europejskich, więc jest oczywiste, że Indeks to próba porównania krajów dysponujących bardzo różnymi zasobami finansowymi. Roczne wydatki na ochronę zdrowia wyrażone w dolarach amerykańskich przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej (ang. PPP – Purchasing Power Parity) wahają się między 400 w Albanii, a ponad 4000 w Nor-wegii, Szwajcarii i Luksemburgu. W przypadku krajów Europy Zachodniej (poza Wielką Brytanią) i krajów skandynawskich zazwyczaj mieszczą się one w przedziale od 2700 do 3700. W rankingu EHCI 2009 uwzględniono także wskaźnik stosunku wartości do ceny (BFB –Bang-for-the-Buck).
26
5.1. METODOLOGIA DOSTOSOWYWANIA WYNIKÓW DO WSKAŹNIKA BFB
Sposób przeprowadzenia takiego dostosowania nie jest rzeczą oczywistą. Jeśli uzyskane wyniki skory-gujemy w relacji do wydatków na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca, uzyskany efekt doprowadzi do awansu wszystkich mniej zamożnych krajów na szczyt arkusza punktacji. To jednak byłoby zdecy-dowanie niesprawiedliwe w stosunku do krajów finansowo silniejszych. Nawet jeśli wydatki na ochronę zdrowia są dostosowane do parytetu siły nabywczej, jest rzeczą oczywistą, że parytet siły nabywczej wyrażony w dolarach umożliwia zakup większej ilości usług zdrowotnych w krajach członkowskich, w któ-rych miesięczne wynagrodzenie pielęgniarki wynosi 200 € niż w krajach, w których przekracza 3500 €. Z tego powodu wyniki dostosowane do parytetu siły nabywczej obliczono w następujący sposób:
Wielkości wydatków na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca wyrażone w dolarach z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej zaczerpnięto z bazy danych WHO Health for All (styczeń 2012; najnowsze dostęp-ne wielkości liczbowe, najczęściej pochodzące z 2009 roku). Przedstawiono je na poniższym wykresie.
Wykres 5: Wydatki na opiekę zdrowotną per capita, PPP$
7000
6000
7000
5000
6000
4000
5000
3000
4000
3000
2000
1000
0
BJR
Mac
edon
iiRu
mun
ia
Pols
ka
Alba
nia
Serb
ia
Łotw
aLi
twa
Esto
nia
Węg
ryCh
orw
acja
Słow
acja
Cypr
Wło
chy
His
zpan
iaGr
ecja
Port
ugal
iaSł
owen
iaCz
echy
Finl
andi
aIs
land
iaW
ielk
a Br
ytan
iaSz
wec
jaFr
ancj
a
Dani
aN
iem
cyBe
lgia
Aust
riaM
alta
Hol
andi
aSz
waj
caria
Nor
way
Luks
embu
rg
Bułg
aria
Irlan
dia
Źródło: WHO Health for All, styczeń 2012 r.
Dla każdego kraju obliczono pierwiastek kwadratowy tej liczby. Powodem tego jest fakt, że usługi zdrowotne dostarczane na poziomie krajowym są tańsze mniej więcej proporcjonalnie do wydatków przeznaczanych na ochronę zdrowia. Podstawowe wyniki rankingu EHCI podzielono przez uzyskany w ten sposób pierwiastek kwadratowy. Dla tego działania podstawowe możliwe do zdobycia wartości punktowe 3, 2 i 1 zastąpiono wartościami 2, 1 i 0. W podstawowym rankingu EHCI minimalnym wynikiem możliwym do zdobycia są 333 punkty, a maksymalnym 1000 punktów. Wartości punktowe 2, 1 i 0 nie zmieniają (lub zmieniają jedynie nieznacznie) względnych miejsc zajmowanych przez 34 kraje, ale są niezbędne przy dostosowywaniu wyników do wskaźnika stosunku wartości do ceny – w przeciwnym razie 333 „wolne” punkty w dolnej części skali punktowej spowodowałyby błyskawiczny awans krajów mniej zamożnych na czoło listy.
27
Uzyskany w ten sposób wynik punktowy został pomnożony przez średnie arytmetyczne wszystkich 34 pierwiastków kwadratowych (co spowodowało unormowanie wyników do tego samego zakresu war-tości liczbowych jak w pierwotnie uzyskanych wynikach).
5.2. WYNIKI UJĘTE W TABELI PUNKTACJI BFB
Wynik działania dostosowującego uzyskane wyniki do wskaźnika BFB przedstawiony został na poniższym wykresie. Nawet pomimo zastosowania procedury pierwiastka kwadratowego, opisanej w poprzednim dziale, wiele mniej zamożnych krajów odnotowało znaczący awans w tabeli wyników.
Wykres 6: Wyniki EHCI 2012 skorygowane o wskaźnik Bang-for-the-Buck700
600
700
500
600
400
500
300
400
300
200
100
0
His
zpan
ia
Rum
unia
Serb
iaBu
łgar
ia
Łotw
a
Litw
a
Pols
ka
Esto
nia
Węg
ry
Chor
wac
ja
Cypr
Słow
acja
Słow
enia
Port
ugal
ia
Grec
jaW
łoch
y
Isla
ndia
Wie
lka
Bryt
ania
Szw
ecja
Fran
cja
Irlan
dia
Dani
a
Nie
mcy
Belg
ia
Aust
ria
Mal
ta
Hol
andi
a
Szw
ajca
ria
Nor
weg
iaLu
ksem
burg
Alba
nia
BJR
Mac
edon
ii
Czec
hy
Finl
andi
a
Źródło: opracowanie własne.
Oczywiście wyniki dla wskaźnika BFB należy traktować po trosze jako ćwiczenie akademickie. Omawia-na metoda dostosowania do pierwiastka kwadratowego wyników związanych z wydatkami na ochronę zdrowia z całą pewnością nie ma podstaw naukowych. Metoda BFB nie jest wystarczająco reprezenta-tywna, żeby mieć zastosowaniew przypadku krajów o bardzo niskich nakładach finansowych na ochronę zdrowia, takich jak Albania czy Macedonia, zwłaszcza gdy oficjalnie deklarowane nakłady na ochronę zdrowia w Albanii są bardzo skromne. Po ukończeniu prac badawczych wydaje się jednak, że niepodzielny zwycięzca w przypadku wyników uzyskanych dla wskaźnika BFB w rankingach 2007 i 2008 – Estonia, wciąż radzi sobie bardzo dobrze w ramach posiadanych przez ten kraj możliwości finansowych. Być może zimny prysznic, jakiego estoński system opieki zdrowotnej musiał doświadczyć po kryzysie finansowym, przyczynił się do wzmocnienia elementów sprzyjających oszczędnościom w tym systemie. Do pewnego stopnia to samo można powiedzieć o Węgrzech i Chorwacji.
28
Dobre miejsce uzyskane przez Czechy i Chorwację w arkuszu wyników BFB nie jest prawdopodobnie jedy-nie wymysłem. Wydaje się, że system opieki zdrowotnej w Czechach cechuje pewna doza fundamentalnej stabilności i jest on w znacznym stopniu wolny od korupcji, co się stosunkowo rzadko zdarza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Chorwacja posiada w swoim systemie opieki zdrowotnej oazy doskonało-ści i być może stanie się popularnym krajem turystyki zdrowotnej. Niewiele jest krajów, w których koszt przeprowadzanej na najwyższym poziomie operacji wymiany stawu biodrowego wynosi 3000 €.
Dla autorów niniejszego rankingu rzeczą ciekawą było przekonanie się, które kraje znajdują się na szczycie listy wyników BFB, a które osiągają dość dobre wyniki w rankingu opartym na pierwotnej punktacji. Przy-kładami takich krajów są głównie Holandia, Islandia oraz Dania. Wielka Brytania zajmuje mniej znaczące miejsce w ćwiczeniu BFB niż w latach ubiegłych.
Oficjalne wydatki na ochronę zdrowia w Hiszpanii, Portugalii i na Malcie zbliżają się do poziomu odnoto-wywanego w innych częściach Europy Zachodniej. To sprawia, że ich skromna pozycja w wynikach BFB jest raczej nieunikniona, jeśli uwzględnimy ich słabe wyniki podstawowe w EHCI 2012.
6. tRENDY NA PRZEStRZENI SZEśCIU LAt
Ranking EHCI 2005 był pierwszą próbą analizy systemów opieki zdrowotnej uwzględniającą jedynie 12 krajów i 20 wskaźników, i z tego powodu nie został ujęty w analizie wzdłużnej.
6.1. ZMIANY WYNIKÓW W LATACH 2006–2012
Z punktu widzenia konsumenta korzystającego z usług zdrowotnych sytuacja ogólna poprawia się w więk-szości krajów, jednak, zwłaszcza po wprowadzeniu dziewięciu nowych wskaźników w Indeksie 2012, tylko niektóre kraje wyszły obroną ręką z dodatkowych testów ich systemów opieki zdrowotnej, a wyniki niektórych uległy pogorszeniu.
Poradziły sobie Holandia, Belgia, Finlandia i Litwa, natomiast gorsze wyniki uzyskały Austria, Niemcy, Włochy i Hiszpania.
Naturalnie im większa liczba wskaźników i im są one bardziej zróżnicowane, tym trudniej uzyskać dobry wynik. Interesujące jest to, że systemy opieki zdrowotnej niektórych krajów cechuje „solidność”, która po-zwala im taki wynik uzyskać. Jednym z przykładów jest Dania, która szybko awansowała na drugie miejsce w podstawowym rankingu po tym jak wprowadzono do niego podkategorię „e-Zdrowie”. W 2012 roku, kiedy podkategoria ta zniknęła, a trzy wskaźniki dotyczące e-Zdrowia ponownie wprowadzono do podkategorii „Prawa pacjenta i informacje”, srebrny medal Danii jest wciąż niezagrożony!
29
Wykres 7: trendy poszczególnych krajów w wynikach EHCI w latach 2006–2012
2006 2007 2008 2009 2012300
400
500
600
700
800
900
AlbaniaAustriaBelgiaBułgariaChorwacjaCyprCzechyDaniaEstoniaFinlandiaFrancjaBJR MacedoniiNiemcyGrecjaWęgryIslandiaIrlandiaWłochyŁotwaLitwaLuksemburgMaltaHolandiaNorwegiaPolskaPortugaliaRumuniaSłowacjaSłoweniaHiszpaniaSzwecjaSzwajcariaWielka Brytania
Opis: wyniki uzyskane na przestrzeni sześciu lat – 2006–2012 – zostały znormalizowane tak, aby możliwe było ich obliczenie w ten
sam sposób, jak w przypadku rankingu EHCI 2007 (z pięcioma podkategoriami). Oznacza to, że podkategoria „2.1. Rozpowszechnienie
elektronicznej dokumentacji medycznej” została przeniesiona do podkategorii „1. Prawa pacjenta i informacje”, natomiast podkategoria
„e-Zdrowie” została usunięta. W wynikach rankingów po roku 2007 wprowadzono dodatkowe wskaźniki w podkategoriach „3. Wyniki
leczenia” oraz „4. Zakres i zasięg świadczonych usług zdrowotnych” i „5. Środki farmaceutyczne”.
Źródło: opracowanie własne.
30
6.1.1. WYNIKI RANKINGU MAJĄ CHARAKTER WZGLĘDNY – NIŻSZA POZYCJA NIE MUSI OZNACZAĆ, ŻE JAKOŚĆ USŁUG ULEGŁA POGORSZENIU
Fakt, że w przypadku znormalizowanej metody obliczeniowej większość krajów odnotowuje trend wzro-stowy, może być odebrany jako oznaka rzeczywistej poprawy w sektorze europejskiej opieki zdrowotnej. To, że niektóre kraje odnotowują trend spadkowy, nie może być interpretowane jako dowód świadczący o tym, że sytuacja systemów opieki zdrowotnej tych krajów pogorszyła się w badanym okresie – oznacza to jedynie, że rozwój tych krajów w omawianym sektorze był słabszy niż średnia UE!
6.2. NIWELOWANIE BARIER MIĘDZY PACJENTEM A PRACOWNIKAMI OCHRONY ZDROWIA
Wykres 8: Wyniki EHCI 2012 w podkategorii „Prawa pacjenta i informacje”
140
160
60
80
100
120
2012 2009
60
Bułg
aria
Grec
jaM
alta
Rum
unia
Alba
nia
Serb
iaH
iszp
ania
Czec
hyIrl
andi
aŁo
twa
Cypr
BJR
Mac
edon
iiLu
ksem
burg
Słow
enia
Belg
iaN
iem
cyW
ęgry
Słow
acja
Pols
kaPo
rtug
alia
Szw
ajca
riaFi
nlan
dia
Wło
chy
Litw
aFr
ancj
aAu
stria
Esto
nia
Szw
ecja
Chor
wac
jaIs
land
iaN
orw
egia
Wie
lka
Bryt
ania
Hol
andi
aDa
nia
Źródło: opracowanie własne.
Wygląda na to, że gorsze wyniki osiągnięte przez kilka krajów w tym zakresie w roku 2012 w porównaniu z rokiem 2009 spowodowane są głównie ponownym wprowadzeniem e-Zdrowia do tej podkategorii.
Coraz więcej krajów zmienia podstawowy punkt wyjściowy procesu legislacji w zakresie ochrony zdrowia. Pojawił się wyraźny trend w kierunku wyrażania zapisów ustawowych dotyczących ochrony zdrowia w kategoriach praw obywateli/pacjentów zamiast w kategoriach np. obowiązków świadczeniodawców usług zdrowotnych (patrz dział opisujący wskaźnik Prawo dotyczące ochrony zdrowia oparte na prawach pacjenta). Do 2012 roku 25 z 34 krajów wprowadziło uregulowania prawne dotyczące opieki zdrowotnej, które wyraźnie opierają się na prawach pacjenta.
31
Kiedy w 2006 roku wprowadzono wskaźnik dotyczący roli organizacji reprezentujących pacjentów w proce-sie podejmowania decyzji związanych z opieką zdrowotną, żaden z krajów nie uzyskał „zielonego” wyniku punktowego. W 2012 roku taki wynik osiągnęło 16 krajów, co jest znaczącą poprawą.
Wciąż jednak wiele można poprawić: jeśli pacjent musi wypełnić dwustronicowy formularz i zapłacić 15 € za uzyskanie dostępu do swojej własnej dokumentacji medycznej, brzmi to bardziej jak kiepski żart niż podejście do praw pacjenta rodem z XXI wieku (podany przykład jest autentyczny).
Co więcej, jedynie garstka krajów UE zintegrowała krajowe zapisy legislacyjne z zasadami ujętymi w Konwencji o prawach człowieka i biomedycynie3, będącej pierwszym międzynarodowym instrumen-tem w dziedzinie bioetyki przyznającym pacjentowi usystematyzowany zarys bezpośrednich i łatwych do zastosowania rozwiązań prawnych.
6.2.1. NIWELOWANIE RÓŻNIC MIĘDZY WSCHODEM I ZACHODEM
Wydaje się, że w krajach Europy Środkowo-Wschodniej pojawiła się wyraźna fala zmian legislacyjnych skutkujących nadaniem pacjentom większych praw.
Na przykład, w ostatnich latach Słowenia wprowadziła zmiany w zakresie dostępu do lekarzy specjali-stów, ubezpieczeń od niezawinionych błędów w sztuce lekarskiej oraz prawa do drugiej opinii, a także odnotowała znaczącą poprawę w obszarze dostępu do informacji (rejestr lekarzy z prawem do wyko-nywania zawodu, farmakopea, a nawet próba stworzenia prawdziwego katalogu świadczeniodawców usług medycznych z rankingiem pod względem ich jakości). Niektóre z tych zmian można przypisać wprowadzeniu Ustawy o prawach pacjenta z 2008 roku. W Czechach systematyczna reforma legislacji w obszarze opieki zdrowotnej miała wpływ na szybkość stosowania leków. Na Litwie zaangażowanie organizacji reprezentujących pacjentów wzrosło w ostatnich latach do poziomu wyższego niż w więk-szości najbogatszych krajów Zachodu.
Węgry odnotowały dużą poprawę w dziedzinie informacji dla pacjentów, wprowadzając usługę informa-cyjną o lekarzach wraz z rejestrem lekarzy. Udostępniono informacje dotyczące kwoty przeznaczanej przez świadczeniodawców na opiekę nad pacjentem – jest to jedyny przykład kraju z „monolitycznym” systemem finansowania, który wprowadził takie rozwiązanie. Podjęto także próby stworzenia katalogu świadczeniodawców, farmakopei oraz innych zbiorów informacji dotyczących ochrony zdrowia.
Należy również odnotować, że kraje kandydujące do członkostwa w UE, które po raz pierwszy zostały ujęte w rankingu EHCI, włączyły prawa pacjenta do obowiązujących na ich terytorium przepisów prawnych.
W podkategorii „e-Zdrowie” niektóre kraje Europy Środkowo-Wschodniej stworzyły aplikacje, które nadal są rzadko stosowane w Europie Zachodniej. Przypomina to sytuację związaną z gwałtownym wzrostem ilości telefonów komórkowych kupowanych w Indiach – czasami lepiej jest nie mieć pod ręką przesta-rzałych technologii.
3 Konwencja Rady Europy o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny: konwencja o prawach człowieka i biomedycynie. Rada Europy, Oviedo 1997.
32
6.3. PRZEJRZYSTY MONITORING JAKOŚCI OPIEKI ZDROWOTNEJ
W 2005 roku brytyjska organizacja o nazwie Dr. Foster była jedyną gwiazdą na firmamencie instytucji zajmujących się dostarczaniem wykazów świadczeniodawców usług zdrowotnych (szpitali), na podstawie których pacjenci mogli się zorientować, które szpitale uzyskują dobre wyniki w kategoriach wskaźników skuteczności leczenia lub odsetka przeżywalności pacjentów.
W 2007 roku takich organizacji było już nieco więcej, przy czym Health Consumer Powerhouse jest prze-konany, że przykładem najbardziej godnym uwagi jest duńska organizacja www.sundhedskvalitet.dk, która ocenia szpitale, przyznając im od jednej do pięciu gwiazdek jakby były hotelami i podaje wskaź-niki poziomu usług, a także uzyskiwane wyniki leczenia, w tym wskaźniki rzeczywistej śmiertelności dla niektórych zdiagnozowanych chorób. Najbardziej imponującym elementem tego systemu jest to, że umożliwia on obywatelom wybranie za pośrednictwem internetu bezpośredniego numeru telefonu do dyrektorów klinik.
Niemcy dołączyły do ograniczonej grupy państw (jest ich obecnie jedynie sześć!), które uzyskały „zielo-ny” wynik, dzięki sile publicznego instytutu BQS, www.bqs-institut.de, przekazującego także informacje na temat jakości leczenia w wielu niemieckich szpitalach. Niestety od 2009 roku publiczny dostęp do tych danych został ograniczony, na skutek czego Niemcy nie uzyskały w przypadku tego wskaźnika „zielo-nego” wyniku.
W tym roku do grupy krajów przekazujących opinii publicznej takie informacje dołączyły Holandia, Nor-wegia, Portugalia i Słowacja. Ponadto możemy znaleźć, być może nie idealne, ale już istniejące katalogi zawierające rankingi jakości oferowanych usług w krajach takich jak Cypr, Węgry, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Włochy (na szczeblu regionalnym; Toskania i inne) oraz Słowenia! We Francji zespół HCP wciąż nie znalazł innego dostępnego publicznie rankingu usług niż „750 najlepszych klinik we Francji” publikowanego przez tygodnik „Le Point”. W związku z tym, że francuskie organizacje reprezentujące pa-cjentów wiedziały o tej usłudze najwięcej w Europie, Francja uzyskała „zielony” wynik punktowy na tym polu.
6.4. PEŁNA INFORMACJA O PRODUKTACH FARMACEUTYCZNYCH DOSTOSOWANA DO POZIOMU WIEDZY PACJENTA
Jeszcze w styczniu 2007 roku przedstawiciel Szwedzkiego Stowarzyszenia Przemysłu Farmaceutyczne-go (LIF), które dzięki powszechnie znanej farmakopei „Patient-FASS” (www.fass.se) jest pionierem w tej dziedzinie, dowodził, że farmakopea szwedzka oraz jej duński odpowiednik to jedyne w Europie przykłady swobodnego dostępu do informacji o lekach wydawanych na receptę. Obecnie przyjazne dla użytkownika i oparte na zasobach sieciowych instrumenty umożliwiające znalezienie informacji o środkach farmaceu-tycznych są dostępne w 22 krajach (zob. dział 9.12.5, wskaźnik 5.2), także w Europie Środkowo-Wschod-niej, np. w Republice Czeskiej, Estonii, na Węgrzech, w Rumunii i na Słowacji. W przypadku większości tych źródeł podmiotami przekazującymi informacje są firmy farmaceutyczne.
Jak wskazują powyższe przykłady, w Europie można zaobserwować obiecującą – choć wciąż zbyt wolną – tendencję do większej przejrzystości i wspierania konsumenta korzystającego z usług zdrowotnych. W tym kontekście należy stwierdzić, że sytuacja konsumenta/pacjenta w kraju, w którym otwartość i demokracja mają długą historię, gdzie częścią kultury jest zaangażowanie pacjenta i uczciwość sys-
33
temu opieki zdrowotnej, to zdecydowanie co innego niż sytuacja w niektórych częściach Europy, gdzie hierarchie, brak przejrzystości, a nawet korupcja na co dzień utrudniają relacje w tym systemie i obniżają zaufanie do niego. Z zadowoleniem przyjmujemy każdą kolejną próbę wzmocnienia pozycji zwykłych ludzi – w zbyt wielu krajach brak otwartości w systemie opieki zdrowotnej odzwierciedla przestarzałe wartości obowiązujące w całym społeczeństwie.
6.5. LISTY OCZEKUJĄCYCH: PROBLEM MENTALNY PRACOWNIKÓW SŁUŻBY ZDROWIA?
Nie wszystkie trendy wykazują poprawę. Na przestrzeni lat jedna rzecz pozostaje niezmienna: system opieki zdrowotnej oparty na lekarzach pierwszego kontaktu, który oznacza oczekiwanie. Wbrew powszechnemu przekonaniu bezpośredni dostęp do opieki specjalistycznej nie tworzy problemów związanych z dostę-pem do specjalistów, który wynikałby ze zwiększonego zapotrzebowani na tego typu usługi. Oczekiwanie na opiekę specjalistyczną to cecha głównie systemów, w których wymagane jest skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu, co wydaje się wręcz niedorzeczne.
Wykres 9: Wynik EHCI 2012 w podkategorii „Dostępność”
150
200
250
50
100
150
2012 2009
0
Nor
weg
iaH
iszp
ania
Szw
ecja
Łotw
aPo
lska
Port
ugal
iaSe
rbia
Bułg
aria
Chor
wac
jaFi
nlan
dia
Wło
chy
Słow
enia
Wie
lka
Bryt
ania
Irlan
dia
Dani
aEs
toni
aFr
ancj
aW
ęgry
Rum
unia
Alba
nia
Cypr
Czec
hyBJ
R M
aced
onii
Isla
ndia
Litw
aM
alta
Nie
mcy
Grec
jaH
olan
dia
Słow
acja
Aust
riaBe
lgia
Luks
embu
rgSz
waj
caria
Źródło: opracowanie własne.
Nie ma związku między pieniędzmi a dostępem do systemu opieki zdrowotnej, co pokazuje powyższy wykres. Może on wyjaśniać ograniczony rezultat przeznaczenia pięciu miliardów euro szwedzkim okręgom administracyjnym w celu skrócenia list oczekujących.
34
Wykres 10: Wyniki EHCI 2012 w podkategorii „Dostępność” w relacji do wydatków na ochronę zdrowia per capita
250250
200
Wyn
ik E
HCI
201
2 w
pod
kate
gorii
„Dos
tępn
ość”
150
100
5050
Wydatki na ochronę zdrowia per capita
000 1000
AL AT
BE CH LU
ESNO
SE
2000 3000 4000 5000 6000 7000
R2=0,0519
Źródło: WHO Health for All.
Wygląda na to, że czas oczekiwania na usługi zdrowotne to problem mentalny osób zarządzających służbą zdrowia i jej pracowników, bez związku z brakiem środków finansowych. Interesującą kwestią z zakresu analizy behawioralnej musi być próba zrozumienia, w jaki sposób przedstawiciele tak pełnego empatii zawodu jak psychiatrzy dziecięcy, mogą się przyzwyczaić do mówienia pacjentkom i ich rodzicom, że czas oczekiwania na wizytę w przypadku dziewczyny z zaawansowaną anoreksją przekracza sześć miesięcy (w Szwecji do takich sytuacji dochodzi często)!
Jeden z najbardziej charakterystycznych systemów tego typu, brytyjski Narodowy System Opieki Zdrowotnej (NHS), wydał od 2008 roku miliony funtów na ograniczenie czasu oczekiwania pacjentów i wprowadził maksymalny okres oczekiwania na leczenie ostateczne wynoszący18 tygodni od momen-tu zdiagnozowania choroby. Ankieta przeprowadzona wśród pacjentów, zlecona przez HCP na potrzeby tegorocznego Indeksu, wreszcie wykazała poprawę.
Szwedzki projekt mający na celu skrócenie kolejek, na który rząd wydał 5 miliardów euro, doprowadził do pewnego skrócenia czasu oczekiwania na leczenie. Niestety poprawa ta, która jak się wydaje nie skróciła czasu oczekiwania na leczenie nowotworów, nie była wystarczająca, żeby Szwecja opuściła grupę krajów, które zmian dokonują zbyt wolno.
Co więcej, nawet zdecydowani zwycięzcy rankingów z lat ubiegłych zwracają się w stronę działań restryk-cyjnych. Francja na przykład ograniczała w 2007 roku dostęp pacjentów do takich usług, co skutkowało wydłużeniem czasu oczekiwania, a tym samym gorszym wynikiem punktowym (w połączeniu z nienajlep-szymi wynikami w podkategorii „e-Zdrowie”). Wydaje się, że od 2009 roku francuscy pacjenci (i lekarze?) zaczęli się przekonywać do konieczności opracowania nowych przepisów w tym względzie, ponieważ odpowiedzi udzielone przez Francję w ankiecie dotyczącej tej podkategorii są dziś bardzo pozytywne.
35
W tym kontekście HCP będzie nadal wspierać wolny wybór, równy i bezpośredni dostęp do usług zdrowot-nych oraz działania, których celem jest zmniejszenie utrudnień w zakresie informacji, na jakie napotyka konsument– jako podstawę nowoczesnego europejskiego systemu opieki zdrowotnej XXI wieku.
6.5.1. „STARE, DOBRE CZASY”, KTÓRE NIGDY NIE ISTNIAŁY!
Dlaczego ślady „kryzysu finansowego” są tak mało widoczne nawet w przypadku czasu oczekiwania na zabieg? Jedną z fundamentalnych przyczyn jest to, że system opieki zdrowotnej bardzo słabo daje sobie radę z monitorowaniem swoich wyników, co prowadzi do sytuacji, w której pracownicy ochrony zdrowia, politycy i opinia publiczna zbyt dobrze oceniają poziom usług w latach ubiegłych!
O redukcji kosztów w systemie opieki zdrowotnej zaczęto mówić dopiero na początku lat 90., a spowolnie-nie gospodarcze w tamtym okresie doprowadziło do poważnych oszczędności po raz pierwszy od kilku dziesięcioleci. Przed 1990 r. głównym zmartwieniem polityków zajmujących się służbą zdrowia było py-tanie „W jaki sposób ustalamy priorytety dla 2-, 3-procentowego rocznego wzrostu realnych środków?“.
Tam, gdzie występują listy oczekujących, np. w Skandynawii czy Wielkiej Brytanii, czas oczekiwania był zdecydowanie dłuższy nie tylko 5–10 lat temu, ale na pewno też przed rokiem 1990. W wywiadach z lekarzami i pielęgniarkami o bardzo długim stażu pracy pojawiają się przypominające horror historie o pacjentach zajmujących całe korytarze i piwnice, a pochodzą one ze „starych, dobrych czasów”, sprzed kryzysu finansowego.
Pisząc to opracowanie, autor przypadkiem usłyszał wywiad z pewną irlandzką matką, która wyrażała obawy o „przyszłość swoich dzieci w kraju, w którym szpitale będą przepełnione po drastycznych cię-ciach”. Pomimo kryzysu finansowego w Irlandii, dzieci powinny się cieszyć, że nie dorastały 25 lat temu.
6.5.2. OPŁATY „POD STOŁEM”
Kwestia, która zasługuje na jeszcze większą uwagę: celem jednego ze wskaźników wprowadzonych po raz pierwszy w 2008 roku jest sprawdzenie, czy od pacjentów oczekuje się, żeby poza oficjalnymi opłatami przekazywali lekarzom także opłaty nieformalne. Funkcją nieformalnych opłat w niektórych krajach (zachodnioeuropejskich, co jest zaskakujące) jest uzyskanie kontroli nad procesem leczenia: ominięcie kolejki, dostęp do najlepszych form leczenia, możliwości korzystania z nowoczesnych metod i leków. Więcej informacji na temat takich płatności można znaleźć w dziale Nieformalne opłaty przeka-zywane lekarzom.
Obejmujący całą Europę sondaż na temat nieformalnych opłat ma oczywiste niedociągnięcia, ale jest je-dynym takim badaniem w Europie, co także mówi jak mało uwagi kraje i instytucje europejskie poświęcają problemowi szarej strefy w systemie opieki zdrowotnej.
Ta obserwacja rodzi dwa pytania:1. W odróżnieniu od innych zawodów, takich jak piloci samolotów, prawnicy, inżynierowie systemów itp.,
lekarze pracujący w dużych organizacjach jako jedyni mogą pracować w innych miejscach bez wyraźnej zgody głównego pracodawcy. Co przemawia za utrzymaniem takiego stanu rzeczy?
36
2. Co można zrobić, żeby lekarzom zapewnić „normalne” warunki zatrudnienia, tj. przyzwoite wynagro-dzenie, i żeby wszelką dodatkową energię wykorzystywali do jeszcze cięższej pracy (i zarabiania większych pieniędzy) dla swojego głównego pracodawcy?
6.6. ZMIANY WPROWADZANE POD PRESJĄ
Opierając się na ogólnie panujących przekonaniach odnoszących się do opieki zdrowotnej w Europie, można stwierdzić, że najlepsze wyniki osiągają stosunkowo bogate kraje o długiej tradycji pełnego finansowania systemów opieki zdrowotnej. W konsekwencji krajom spoza Europy Zachodniej bardzo trudno jest uzyskać dobry wynik. To do pewnego stopnia prawda, jednak praca HCP nie koncentruje się na wynikach w takim samym stopniu jak inne powszechnie wykonywane badania porównawcze. Starano się jak najbardziej unikać wskaźników skorelowanych z PKB. Wbrew wspomnianym wyżej przekonaniom należy przyznać, że znalezienie się na szczycie Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia nie jest zbyt trudne. Klu-czowymi miarami są: wybór, prawa pacjenta, dostępność, informacje/przejrzystość, pomiar jakości – ich wprowadzenie nie pociąga za sobą wysokich kosztów.
Najważniejszym czynnikiem wydaje się ogólna przychylność krajowego systemu opieki zdrowotnej oraz zdolność do wdrażania zmian strategicznych. Poddane presji zewnętrznej, co było widoczne w ostatnich latach, poszczególne kraje podejmują całkowicie odmienne działania pozwalające zachować istniejący system opieki zdrowotnej, od głębokich reform systemowych po restrykcyjne przedsięwzięcia obronne na poziomie świadczenia usług zdrowotnych i dostępu do nich. Najwyraźniej systemy opieki zdrowotnej niektórych krajów wykazują się zbyt dużą niechęcią do zmian. Z drugiej strony, kraje szybko uczące się nowych rozwiązań, takie jak Estonia, Chorwacja czy Słowacja, miały tę wątpliwą przewagę, że stanęły w obliczu kryzysu tak groźnego, że stał się on okazją do gruntownej zmiany całego podejścia do opieki zdrowotnej.
6.7. DLACZEGO PACJENCI SĄ NIEDOINFORMOWANI?
Każdego roku wyniki ankiety stworzonej we współpracy z instytutem Patient View ujawniają ciekawy fakt: w niektórych krajach organizacje reprezentujące pacjentów oraz przedstawiciele organizacji prozdro-wotnych(w tym także bardzo szanowanych instytucji) nie dysponują wiedzą na temat niektórych usług zdrowotnych dostępnych na terenie ich krajów. Na przykład zespół badawczy stale uzyskuje negatywne odpowiedzi dotyczące istnienia rejestrów lekarzy, farmakopei, dostępu do dokumentacji medycznej etc. w krajach, w których badacze pracujący dla HCP z łatwością znajdują tego rodzaju informacje, nawet nie znając lokalnego języka. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest prawdopodobnie fakt, że władze krajowe wprowadzają znaczące usprawnienia systemu, ale zapominają poinformowaćo tym opinię publiczną. Gdy system opieki zdrowotnej odchodzi od zhierarchizowanej kultury eksperckiej i staje się branżą, na którą coraz większy wpływ ma komunikacja z podmiotami zewnętrznymi, sytuacja taka musi mieć negatywne skutki dla osób korzystających z systemu, dla podatników i dla samego systemu!
Grecja, Irlandia i Hiszpania to trzy kraje, w których opinie organizacji reprezentujących pacjentów nega-tywnie odbiegają od statystyk urzędowych. Oto przykład: hiszpańskie przepisy dają pacjentom prawo do zapoznania się z własną dokumentacją medyczną, jednak odpowiedzi na pytanie o to nadesłane przez hiszpańskie organizacje reprezentujące pacjentów okazały się najbardziej pesymistyczne spośród otrzymanych od 34 krajów ujętych w indeksie.
37
6.8. ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ MRSA
W rankingu EHCI 2007 znaczną uwagę poświęcono problemowi rozprzestrzeniania się zjawiska oporności na antybiotyki: „szpitalne infekcje MRSA (infekcje szczepami gronkowca złocistego opornego na metycy-linę) wydają się rozprzestrzeniać i już dziś stanowią poważne zagrożenie zdrowotne w co drugim kraju, w którym dokonano pomiaru takiego zagrożenia”. Niestety, jedynymi krajami, w których odnotowano znaczącą poprawę w tej kwestii, są Bułgaria, Polska, Wielka Brytania i Irlandia. Tylko 7 krajów na 34 ujęte w rankingu utrzymuje, że MRSA nie jest w ich przypadku poważnym problemem, co umożliwia im zdobycie „zielonych” wartości punktowych wskaźników; są to te same kraje co w 2009 roku!
6.8.1. ZAKAZ SPRZEDAŻY ANTYBIOTYKÓW BEZ RECEPTY!
Jedno działanie może się okazać szczególnie skuteczne w walce z rozprzestrzeniającym się zjawiskiem oporności mikroorganizmów na antybiotyki: wprowadzenie zakazu sprzedaży antybiotyków bez recepty. Mógłby on wejść w życie w formie łatwej do sformułowania dyrektywy UE, którą można by też łatwo moni-torować, gdyż we wszystkich krajach funkcjonuje system rozróżniania leków sprzedawanych na receptę od leków sprzedawanych bez niej. Każdy z krajów, w których sprzedaż antybiotyków bez recepty jest czymś powszechnym, ma poważny problem z opornością mikroorganizmów!
Takie działania ze strony Brukseli zapewniłyby pacjentom dużo większe bezpieczeństwo niż większość innych inicjatyw, w które angażuje się UE!
7. JAK INtERPREtOWAĆ WYNIKI INDEKSU?
Interpretując wyniki Indeksu, trzeba przede wszystkim kierować się jedną zasadą: należy zachować ostrożność.
Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia 2012 stanowi próbę zmierzenia wydajności świadczenia usług zdrowotnych z perspektywy konsumenta oraz stworzenia rankingu. Jest rzeczą oczywistą, że na uzyskane wyniki mają wpływ problemy związane z jakością informacji. Brak jest paneuropejskich, jednorodnych procedur gromadzenia danych, a podejmowane przez Komisję Europejską próby wprowadzenia wspólnych wymiernych wskaźników obrazujących sytuację w ochronie zdrowia na niewiele się zdały.
HCP stoi jednak na stanowisku, że lepiej zaprezentować uzyskane wyniki opinii publicznej, przyczynia-jąc się tym samym do zapoczątkowania konstruktywnej dyskusji, niż trzymać się powszechnej opinii, że dopóki informacje dotyczące opieki zdrowotnej nie będą w stu procentach pełne, nie powinno się ich ujawniać. Należy ponownie podkreślić, że Indeks ukazuje informacje konsumentów, nie zaś wrażliwe dane medyczne lub dane o pacjentach.
Nie twierdząc, że wyniki rankingu EHCI 2012 odpowiadają jakością rozprawie naukowej, wyrażamy przeko-nanie, że nie należy ich odrzucać jako wyników przypadkowych. Indeks tworzony jest oddolnie – oznacza to, że miejsca zajmowane w rankingu przez kraje, w których systemy opieki zdrowotnej są podobne, nie
38
powinny być od siebie bardzo oddalone. Potwierdzeniem tego jest fakt, że kraje skandynawskie tworzą w nim w miarę zwartą grupę, Irlandia i Wielka Brytania są blisko siebie, podobnie jak Czechy i Słowacja, Hiszpania i Portugalia oraz Grecja i Cypr.
Wcześniejsze doświadczenia uzyskane przy tworzeniu ogólnych Europejskich Konsumenckich Indek-sów Zdrowia są odzwierciedleniem faktu, że ranking konsumencki stworzony na podstawie podobnych wskaźników traktowany jest jako ważne narzędzie służące ukazywaniu jakości usług zdrowotnych. HCP wyraża nadzieję, że wyniki rankingu EHCI 2012 posłużą jako inspiracja do znalezienia miejsc i sposobów usprawnienia europejskiej opieki zdrowotnej.
8. NIEDOStAtECZNA ILOśĆ DANYCH Z EUROPY
8.1. WSKAŹNIKI WYNIKÓW LECZENIA UJĘTE W EHCI
W przeciwieństwie do systemów bardziej „uprzemysłowionych”, jak amerykański, publiczne systemy opieki zdrowotnej w Europie/Kanadzie charakteryzują się bogactwem danych statystycznych dotyczących wkładu środków finansowych, ale też tradycyjnym niedoborem danych dotyczących wyników ilościowych lub jakościowych.
WHO i OECD publikują łatwo dostępne i często aktualizowane dane statystyczne na takie tematy, jak:
• liczba lekarzy/pielęgniarek na jednego mieszkańca,
• liczba łóżek szpitalnych na jednego mieszkańca,
• liczba pacjentów korzystających z określonego rodzaju leczenia,
• liczba konsultacji na jednego pacjenta,
• liczba pracowni RM na milion mieszkańców,
• wydatki na ochronę zdrowia, z podziałem na źródła finansowania,
• sprzedaż leków wyrażona w dawkach i w wartości pieniężnej.
Systemy tradycyjnie finansowane z grantów i budżetu często charakteryzują się kulturą zarządzania, która w dużym stopniu skupia się na ściśle określonych wskaźnikach. Mogą to być liczba pracowników i wszelkiego rodzaju koszty (zazwyczaj niemające związku z efektami) oraz inne wskaźniki, których charakter ilustruje powyższa lista.
Systemy opieki zdrowotnej działające na zasadzie zakładu przemysłowego mają naturalną skłonność do koncentrowania działań monitorujących na produkcie, a także zwykle łączą pomiary kosztów ze współ-czynnikami produktu celem zmierzenia wydajności, opłacalności i jakości.
W przypadku projektu EHCI pokuszono się o uzyskanie danych dotyczących jakości rzeczywiście świadczonych usług zdrowotnych. Postanowiono skoncentrować się na wskaźnikach zależnych głównie od wkładu rzeczywiście świadczonych usług, natomiast w niewielkim stopniu od czynników zewnętrz-
39
nych, jak styl życia, spożywane pokarmy, konsumpcja alkoholu lub palenie papierosów. Tym samym w przypadku rankingu EHCI uniknięto także włączenia parametrów związanych z publiczną służbą zdrowia, które często pozostają pod mniejszym wpływem wskaźnika wydajności służby zdrowia niż czynników zewnętrznych.
Jednym ze wskaźników jakości wybranych na potrzeby niniejszego rankingu był wskaźnik śmiertelności w wyniku zawału serca 28/30 dni od dnia hospitalizacji (pominięto całkowitą śmiertelność z powodu chorób serca, w przypadku której kraje śródziemnomorskie uzyskują z natury rzeczy najlepsze wyniki, prawdopodobnie na skutek związku tych chorób ze stylem życia). Użyte pierwotnie dane pochodziły z ba-dania MONICA, ukończonego z wykorzystaniem danych uzyskanych bezpośrednio od organów ochrony zdrowia krajów niebiorących udziału w tym badaniu.
Zaskakuje brak aktualniejszych danych dotyczących tej najbardziej zabójczej choroby we współczesnej Europie. Poniżej widoczny jest oryginalny wykres zaczerpnięty z materiałów opublikowanych przez Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, wykorzystujących dziś już bardzo nieaktualne dane z badania MONICA, przedstawiony jest w oryginalnej formie (nie podano na nim nazw krajów).
Wykres 11: 30-dniowa śmiertelność z powodu zawału serca wśród pacjentów przyjętych do szpitala z uniesieniem odcinka St
Źródło: Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne.
Health Consumer Powerhouse bardzo liczył na to, że Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne i jego dzia-łania na rzecz Europejskiego Badania Chorób Serca, projekty EUROASPIRE i EUROCISS, zaradzą brakowi danych dotyczących wyników leczenia w tym jakże istotnym obszarze. Niestety wygląda na to, że jest to naprawdę bardzo długi proces.
40
9. EWOLUCJA EUROPEJSKIEGO KONSUMENCKIEGO INDEKSU ZDROWIA
9.1. ZAKRES I TREŚĆ EHCI 2005
Ranking EHCI 2005 objął następujące kraje: Belgię, Estonię, Francję, Niemcy, Węgry, Włochy, Holandię, Polskę, Hiszpanię, Szwecję, Wielką Brytanię oraz dla celów porównawczych Szwajcarię.
Uwzględnienie wszystkich 25 krajów członkowskich byłoby trudnym zadaniem, zwłaszcza że wiele z nich weszło w skład UE dopiero niedawno. Nastręczałoby to wielu problemów natury metodologicznej i statystycznej.
Celem rankingu EHCI 2005 było znalezienie reprezentatywnej próbki krajów dużych i małych, przyjętych w poczet UE niedawno i należących do niej od lat.
Na dokonany wybór, oprócz przedstawionych już kryteriów, wpływ miało także pragnienie ujęcia w rankingu wszystkich tych krajów członkowskich, których populacja liczyła co najmniej 40 milionów mieszkańców. Ponieważ kraje skandynawskie mają dosyć zbliżone systemy opieki zdrowotnej, na reprezentanta Skan-dynawii wybrana została Szwecja, głównie dlatego, że członkowie zespołu pracującego nad tym projektem dysponowali znaczną wiedzą na temat szwedzkiego systemu opieki zdrowotnej.
Jak już zasygnalizowano, kryteria wyboru nie były związane z tym, czy usługi danego systemu opieki zdrowotnej są finansowane i/lub oferowane ze środków publicznych czy prywatnych. Na przykład ranking ten zupełnie nie badał kwestii prywatnych świadczeniodawców usług zdrowotnych (o ile nie miała ona potencjalnego wpływu na czas dostępu do usług lub też wyniki leczenia).
Ważnym wnioskiem wyciągniętym z prac nad EHCI 2005 było przekonanie, że istnieje możliwość uzyskania potrzebnych danych i stworzenia indeksu umożliwiającego porównanie i utworzenie rankingu krajowych systemów opieki zdrowotnej widzianych z perspektywy konsumenta/pacjenta.
9.2. ZAKRES I TREŚĆ EHCI 2006–2009
Ranking EHCI z 2006 roku obejmował wszystkie 25 krajów członkowskich EU oraz Szwajcarię i korzystał w zasadzie z tej samej metodologii, która była używana w 2005 roku.
Zwiększono także liczbę wskaźników, z 20 wykorzystanych w rankingu EHCI 2005 do 28. Liczba podka-tegorii pozostała bez zmian i wyniosła pięć, lecz podkategorię „Życzliwość w stosunku do konsumenta” włączono do podkategorii „Prawa pacjenta i informacje”. Nowa podkategoria „Szczodrość systemu” (obejmująca ofertę publicznego systemu opieki zdrowotnej), została wprowadzona, ponieważ liczni obserwatorzy, nie tylko politycy odpowiedzialni za systemy opieki zdrowotnej w krajach, które oficjalnie przyznawały się do problemów z czasem oczekiwania pacjentów, twierdzili, że brak czasu oczekiwania mógł być wynikiem „skąpstwa systemu”. Oznaczałoby to, że narodowe systemy ochrony zdrowia mniej
41
restrykcyjne w oferowaniu pacjentom pewnych zabiegów operacyjnych mogą z natury mieć mniej pro-blemów związanych z listą oczekujących.
Żeby to sprawdzić, wprowadzono podkategorię „Szczodrość publicznych systemów opieki zdrowotnej”, którą w 2009 roku przemianowano na „Zakres i zasięg świadczonych usług”. Problem związany z tą podkategorią polega na tym, że bardzo łatwo można doprowadzić do sytuacji, gdy zastosowany wskaźnik przekształci się po prostu w kolejną metodę mierzenia bogactwa narodowego (PKB/mieszkańca). Wskaźnik „Liczba operacji wymiany stawu biodrowego na 100 000 mieszkańców” jest koronnym przykładem takiej sytu-acji. Koszt operacji wymiany stawu biodrowego wynosi około 7000 € (może być nieco wyższy w Europie Zachodniej, niższy zaś w krajach oferujących niskie uposażenia pracownikom ochrony zdrowia). Koszt ten, w przypadku choroby, która może prowadzić do kalectwa, ale nie zagraża życiu, skutkuje ścisłym związkiem poziomu świadczenia usług zdrowotnych ze wskaźnikiem PKB/mieszkańca.
Operacje usunięcia zaćmy wydają się lepszym i mniej związanym z PKB wskaźnikiem „Szczodrości publicznych systemów opieki zdrowotnej”. Koszt takiej operacji stanowi jedynie dziesiątą część operacji wymiany stawu biodrowego, co sprawia, że mniej zamożne kraje mogą sobie pozwolić na przeprowadzanie większej liczby zabiegów tego typu. Co ciekawe, Belgia, kraj, który ma najmniej problemów związanych z czasem oczekiwania pacjentów i który był najczęściej oskarżany o osiągnięcie takiego wyniku dzięki restrykcyjnej polityce zdrowotnej, dysponuje zdecydowanie najwyższymi (na równi z Kanadą) wskaź-nikami świadczenia zabiegów usunięcia zaćmy w krajach OECD.
Żeby osiągnąć wyższy poziom wiarygodności informacji, jednym z najważniejszych czynników było stwo-rzenie sieci bezpośrednich kontaktów z krajowymi urzędami opieki zdrowotnej, bardziej systematycznych niż w przypadku poprzednich edycji rankingów EHCI. Słabość danych statystycznych dotyczących euro-pejskich systemów opieki zdrowotnej opisanych w poprzednich raportach EHCI można rekompensować jedynie poprzez prowadzenie dogłębnych dyskusji z pracownikami zajmującymi kluczowe stanowiska na szczeblu krajowych urzędów opieki zdrowotnej.
Ogólnie rzecz biorąc, w latach 2006–2008 spotkano się z przychylnością ministerstw zdrowia lub ich agend odpowiedzialnych za nadzór i/lub zapewnienie jakości świadczonych usług zdrowotnych. 19 krajów UE udzieliło pisemnych odpowiedzi na zadane przez nas pytania. Sytuacja ta jeszcze bardziej się poprawiła w 2009 roku (patrz dział 9.9.2).
9.3. EHCI 2012
Praca nad Indeksem stanowi kompromis pomiędzy wyborem wskaźników uznanych za najbardziej istotne dla zapewnienia informacji o różnych krajowych systemach opieki zdrowotnej ocenianych z perspek-tywy pacjenta/konsumenta a dostępnością danych dla tych wskaźników. Jest to jakby kolejna wersja klasycznego problemu sprowadzającego się do tego „Czy powinniśmy szukać studolarowego banknotu w ciemnym zaułku, czy monety dziesięciocentowej pod latarnią?”.
Za rzecz istotną uznano posiadanie różnorodnych wskaźników dla różnych dziedzin; obszarów dotyczą-cych stosunku do świadczonych usług oraz orientacji konsumenta, a także wskaźników oceniających „niepodważalne fakty”, ukazujących jakość opieki zdrowotnej w kategoriach produktów. Postanowiono
42
także poszukać wskaźników rzeczywistych wyników w formie produktów, nie zaś wskaźników opisujących procedury medyczne, takie jak „czas do wkłucia igły” (czyli czas pomiędzy przybyciem pacjenta na od-dział ratunkowy szpitala a dożylnym podaniem leku rozpuszczającego skrzeplinę), odsetek pacjentów chorych na serce, których poddano zabiegowi rozpuszczenia skrzepliny lub zabiegowi stentowania, etc.
Celowo zrezygnowano ze wskaźników mierzących stan publicznej służby zdrowia, takich jak przewidywana długość życia, umieralność na nowotwory płuc, całkowita umieralność z powodu chorób serca, zachorowalność na cukrzycę, etc. Wskaźniki te uzależnione są w głównej mierze od stylu życia lub czynników środowiskowych, nie zaś od wydajności systemu opieki zdrowotnej. Na ogół oferują one niewiele informacji przydatnych konsumentowi pragnącemu dokonać wyboru pomiędzy dostępnymi metodami leczenia lub świadczeniodawcami usług zdrowot-nych, konsumentowi czekającemu w kolejce na planowany zabieg lub niepokojącemu się ryzykiem wystąpienia powikłań pozabiegowych czy konsumentowi niezadowolonemu z powodu ograniczeń w dostępie do informacji.
9.3.1. PIĘĆ WSKAŹNIKÓW Z EHCI 2009, KTÓRE NIE ZNALAZŁY SIĘ W NAJNOWSZEJ EDYCJI INDEKSU
Spośród 38 wskaźników wykorzystanych w rankingu EHCI 2009 pięć nie znalazło się w Indeksie EHCI 2012: trzy wskaźniki z kategorii „e-Zdrowie”, wskaźnik „zdrowia psychicznego” obrazujący skłonność do popełniania samobójstw oraz poziom HbA1c u diabetyków.
Pomimo ostrego sprzeciwu niektórych krajów, HCP z dumą utrzymał wskaźnik „Bezpośredni dostęp do lekarza specjalisty” w rankingu EHCI, ponieważ nie istnieją żadne dowody na to, że rola lekarza pierwszego kontaktu ma jakikolwiek wpływ na wydatki związane z opieką zdrowotną. Badania, m.in. przeprowadzone przez Kro-nemana i innych4, dostarczają bardziej znaczących argumentów niż stwierdzenia w rodzaju: „system oparty na lekarzu pierwszego kontaktu to sprawa polityki i nalegamy na usunięcie tego wskaźnika z indeksu”.
Poza tym przykład Niemiec pokazuje, że skutecznym sposobem skłonienia pacjenta do udania się najpierw do lekarza pierwszego kontaktu jest zbudowanie wieloletniej relacji i zaufania między pacjentem i lekarzem. Ograniczenia w zakresie bezpośredniego dostępu do lekarzy specjalistów przynoszą bardzo słabe efekty.
9.3.2. NOWE WSKAŹNIKI WPROWADZONE DO EHCI 2012
Od 2005 roku przy tworzeniu i wyborze wskaźników EHCI posługuje się następującymi kryteriami: 1) relewancja, 2) istotność naukowa, 3) wykonalność (tzn. możliwość uzyskania danych).
Te same trzy zasady mają kluczowe znaczenie dla niemieckiego projektu dotyczącego wskaźników jakości, www.bqs-online.de.
Jak co roku międzynarodowy Panel Ekspertów przedstawił długą listę nowych wskaźników, które na-leżałoby włączyć do tegorocznego Indeksu (więcej informacji o panelu znajdą Państwo w dziale 9.12.). Odbyła się prawdziwa burza mózgów nad nowymi błyskotliwymi pomysłami. Niestety, zespół badawczy
4 Kroneman et al: Direct access in primary care and patient satisfaction: A European study. Health Policy 76 (2006) 72–79.
43
nie zdołał przekształcić ich w skalę punktową dla kolorów zielonego, żółtego i czerwonego. Na przykład wskaźnik „Przyjęcia do szpitala z powodu astmy” (wysoka liczba dająca „czerwony” wynik punktowy) musiał zostać odrzucony z powodu chaosu związanego z różnicami w diagnozie astmy, POChP, zapalenia oskrzeli oraz prawdopodobnie innych schorzeń.
Zespół badawczy przedstawił jednak dane dla dziewięciu nowych/zmodyfikowanych wskaźników, nato-miast pięć czynników wyeliminowano, co sprawia, że ich łączna liczba wynosi 42.
Dodatkowe informacje i opis wskaźników zawiera dział „Treść wskaźników ujętych w EHCI 2012”.
Podkategoria 1 (Prawa pacjenta, informacje oraz e-Zdrowie)Struktura tej podkategorii jest taka jak w EHCI 2007; przeniesiono do niej trzy wskaźniki z podkategorii „e-Zdrowie”.
Podkategoria 2 (e-Zdrowie)Ta podkategoria została zlikwidowana.
Podkategoria 3 (Wyniki leczenia) – nowe wskaźniki:3.6. Cesarskie cięcie 3.7. Niezdiagnozowana cukrzyca 3.8. Depresja
Podkategoria 4 (Zakres i zasięg świadczonych usług) – nowe wskaźniki:4.8. Zapobieganie paleniu 4.9. Długofalowa opieka nad osobami starszymi 4.10. Procent dializ wykonywanych poza klinikami
Podkategoria 5 (środki farmaceutyczne) – nowe wskaźniki:5.5. Leki na chorobę Alzheimera 5.6. Leki na schizofrenię 5.7. Wiedza na temat braku skuteczności antybiotyków w walce z wirusami
9.4. SKŁADOWE WSKAŹNIKÓW (PODKATEGORIE)
Indeks 2012, podobnie jak poprzednie edycje Indeksu EHCI, stworzono na podstawie wskaźników zgrupo-wanych w pięciu podkategoriach.W związku z „zespołem braku danych statystycznych” oraz po dokładnej analizie przeprowadzonej przez Panel Ekspertów, do Indeksu EHCI 2012 włączono ostatecznie 42 wskaźniki.
Tak więcobszary wskaźników w indeksie EHCI 2012 przedstawiają się następująco:
Podkategoria Liczba wskaźników
1. Prawa pacjenta i informacja 12
2. Dostępność/czas oczekiwania na leczenie 5
3. Wyniki leczenia 8
4. Zakres i zasięg usług („Szczodrość systemu”) 10
5. Środki farmaceutyczne 7
44
9.5. PUNKTACJA ZASTOSOWANA W EHCI2012
Wydajność poszczególnych krajowych systemów opieki zdrowotnej oceniona została w trzystopniowej skali dla każdego wskaźnika. Stopnie mają raczej oczywiste znaczenie: kolor zielony = wynik dobry (), kolor żółty = wynik średni (), kolor czerwony = wynik niezadowalający (). Za kolor zielony przyznawano 3 punkty, za żółty 2 punkty, a za kolor czerwony (lub za „brak danych”, b.d.) jeden punkt.
Fakt, że w Indeksie znalazło się siedem krajów spoza UE, które nie powinny być za to piętnowane w przy-padku wskaźnika „1.8. Swobodny wybór opieki w innym kraju UE”, wymógł wprowadzenie nowego wyniku punktowego w rankingu EHCI 2009: „nie ma zastosowania/nie dotyczy”. Z tego powodu kraje te uzyskują wynik „n.d.”, dający 2 punkty. Taki wynik punktowy zastosowano także dla wskaźnika 1.8 w przypadku Islandii i Malty, gdyż w zasadzie każde z tych państw ma tylko jeden szpital z prawdziwego zdarzenia.
Od czasu Indeksu 2006 stosowana jest ta sama metodologia: w przypadku każdej podkategorii wynik punktowy dla danego kraju obliczono jako procent maksymalnej liczby punktów (np. dla czasu oczeki-wania wynik punktowy dla danego kraju obliczono jako procent maksymalnej liczby 3 punktów x 5 =15).
Następnie wyniki dla wszystkich podkategorii pomnożono przez współczynniki wagi wskaźników po-dane w następnym dziale i dodano, otrzymując ostateczny wynik punktowy danego kraju. Te wyrażone w procentach wyniki zaokrąglono do trzycyfrowych liczb całkowitych, tak by „zielony” wynik punktowy uzyskany we wszystkich 42 wskaźnikach dawał 1000 punktów.
9.6. WSPÓŁCZYNNIKI WAGI WSKAŹNIKÓW
Już w przypadku rankingu EHCI 2005 dyskutowano nad możliwością wprowadzenia współczynników wagi wskaźników, tzn. wybraniem pewnych obszarów wskaźników i przyznaniem im większego znaczenia niż innym, a następnie pomnożenia uzyskanych dla nich wyników przez liczby inne niż 1.
W przypadku rankingu EHCI 2006 wprowadzono wyraźne współczynniki wagi wskaźników dla pięciu podkategorii, po dokładnym rozważeniu, którym wskaźnikom należy przypisać większą wagę. Opierając się głównie na dyskusjach prowadzonych z członkami paneli eksperckich oraz na doświadczeniach zwią-zanych z licznymi badaniami opinii pacjentów, postanowiono, że głównymi kandydatami do przyznania wyższych współczynników wagi będą podkategorie dostępności i wyników leczenia. W tym przypadku, podobnie jak dla całości Indeksu, jesteśmy otwarci na propozycje poprawy zastosowanej metodologii.
W rankingu EHCI 2012 wynikom punktowym dla pięciu podkategorii przyznano następujące wagi:
PodkategoriaWzględna waga
(maksymalna liczbapunktów w danej podkategorii)
Punkty przyznane za „zielony” wynik punktowy w danej
podkategorii
Prawa pacjenta, informacje i e-Zdrowie 175 14,59
Czas oczekiwania na leczenie 250 50,00
Wyniki leczenia 300 37,50
Zakres i zasięg usług „Szczodrość systemu” 175 17,50
Środki farmaceutyczne 100 14,29
Całkowita suma wag 1000
45
W rezultacie, po dodaniu i pomnożeniu odsetków wyników całkowitych (1000/całkowita suma wag), mak-symalny teoretycznie możliwy do uzyskania przez system opieki zdrowotnej wynik punktowy w Indeksie wynosi 1000. Teoretycznie najniższy wynik punktowy to 333 punkty.
Należy zauważyć, że ponieważ niewiele krajów wypada doskonale w jednej podkategorii, a słabo w innych, ostateczny ranking krajów przedstawiony w EHCI 2012 jest niezwykle stabilny, przy czym współczynniki wagi wskaźników są zróżnicowane raczej w szerokich granicach.
W projekcie eksperymentowano z innymi zestawami wyników punktowych dla kolorów zielonego, żółtego-iczerwonego, jak 2, 1 i 0 (które byłyby naprawdę krzywdzące dla systemów o niskiej wydajności), a także 4, 2 i 1 (które byłyby bardzo korzystne dla systemów najlepszych). Nawet podczas tych eksperymentów ostateczny ranking okazał się niezwykle stabilny.
9.6.1. RÓŻNICE REGIONALNE W KRAJACH UE
HCP zdaje sobie sprawę, że wiele krajów europejskich ma bardzo zdecentralizowane systemy opieki zdro-wotnej. Argument często wysuwany w przypadku Wielkiej Brytanii brzmi następująco: „Szkocja i Walia dysponują odrębnymi usługami w ramach NHS i dlatego należy je klasyfikować oddzielnie”.
Jednorodność pomiędzy różnymi częściami Wielkiej Brytanii jest prawdopodobnie większa niż pomiędzy regionami Hiszpanii i Włoch, krajami związkowymi Niemiec, a być może także większa niż pomiędzy okręgami administracyjnymi Szwecji, liczącej zaledwie 9,5 miliona mieszkańców.
Istnieje pewne ryzyko, że systemy opieki zdrowotnej krajów europejskich mogą być oceniane na zasadzie: „jeśli jedną stopę włożysz do wiadra z lodem, a drugą postawisz na gorącym talerzu, to uśredniając, powi-nieneś czuć się całkiem komfortowo”. Problem ten byłby jeszcze wyraźniejszy, gdyby do Konsumenckiego Indeksu Zdrowia włączyć Stany Zjednoczone rozpatrywane jako jeden kraj.
Ponieważ finansowanie opieki zdrowotnej tradycyjnie zajmuje w krajach europejskich wysoką pozycję, oceniono, że regionalne różnice są zbyt niewielkie, aby zestawienia dotyczące krajowych poziomów usług zdrowotnych miały znaczenie.
9.7. DEFINICJE WSKAŹNIKÓW I ŹRÓDŁA DANYCH DLA EHCI 2012
Należy zauważyć, że od 2009 roku HCP otrzymuje znacznie więcej informacji od krajowych urzędów ochrony zdrowia prawie wszystkich 34 krajów ujętych w indeksie. Odpowiedzi udzielone w ankiecie zle-conej przez Patient View 2012 wykorzystywano bardzo ostrożnie, np. jeśli dane „oficjalne” umożliwiają zdobycie „zielonego” wyniku punktowego, a według ankiety możliwy do uzyskania wynik jest zdecydo-wanie „czerwony”, kraj otrzymywał „żółty” wynik punktowy.
46
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
1.Pr
awa
pacj
enta
i i
nfor
mac
je
1.1.
Pra
wo
zdro
wot
ne
opar
te n
a pr
awac
h pa
cjen
ta
Czy
kraj
owe
usta
wod
awst
wo
jest
wyr
aźni
e w
yraż
one
w k
ateg
oria
ch p
raw
pa
cjen
tów
?
Tak
Różn
e ro
dzaj
e ka
rt-
pacj
enta
lub
podo
bne
zarz
ądze
nia
Nie
Rapo
rty E
urop
ean
Obse
rvat
ory
HiT,
http
://eu
ropa
tient
right
s.eu
/abo
ut_u
s.ht
ml;U
staw
aopr
awac
h pa
cjent
a(An
eks1
dora
portu
EHCI
);http
://w
ww.
heal
thlin
e.co
m/
gale
cont
ent/
patie
nt-ri
ghts
-1;
http
://w
ww.
advi
cegu
ide.
org.
uk/in
dex/
fam
ily_p
aren
t/he
alth
/nh
s_pa
tient
s_rig
hts.
htm
;ww
w.do
hc.ie
; ht
tp://
ww
w.ss
t.dk/
Tilsy
n/In
divi
duel
t_tils
yn/T
ilsyn
_med
_fagl
i-gh
ed/S
kaer
pet_t
ilsyn
_med
_vid
ere/
Skae
rpet
_tils
yn/L
iste
.asp
x;ht
tp://
db2.
doym
a.es
/261
/261
v1n2
a130
4876
4pdf
001.
1.2.
Org
aniz
acje
pa
cjen
tów
za
anga
żow
ane
w p
roce
s de
cyzy
jny
Tak,
usta
wow
oTa
k,
na p
odst
awie
-po
wsz
echn
ej p
rakt
y-ki
w fu
nkcj
ach
dora
d-cz
ych
Nie,
nie
obow
iązk
owe
lub
na o
gół
real
izow
ane
w p
rakt
yce
Syst
emy
opie
ki z
drow
otne
j w E
urop
ie z
per
spek
tyw
y pa
cjen
tów
; bad
anie
zle
cone
prz
ez H
CP 2
012.
Wyw
iady
os
obis
te
1.3.
Ubez
piec
zeni
eod
nie
zaw
inio
nych
bł
ędów
w s
ztuc
e le
kars
kiej
Czy
pacj
enci
otr
zym
ują
odsz
kodo
wan
ie b
ez p
omoc
y są
du p
o do
wie
dzen
iu,
że p
erso
nel m
edyc
zny
pope
łnił
błęd
y?
Tak
Dost
atec
znie
(n
p. >
25%
kal
ectw
a po
kryt
y pr
zez
pań-
stw
o)
Nie
Swed
ish
Natio
nal P
atie
nt In
sura
nce
Co. (
Wsz
ystk
ie k
raje
sk
andy
naw
skie
maj
ą ub
ezpi
ecze
nia
od n
ieza
win
iony
ch
błęd
ów w
szt
uce
leka
rski
ej);
ww
w.h
se.ie
; ww
w.h
iga.
ie
1.4.
Pra
wo
do d
rugi
ej
opin
iiTa
kTa
k, a
lej e
st o
na
trud
no d
ostę
pna
w w
ynik
u ni
edos
tate
czny
ch
info
rmac
ji, b
iuro
krac
ji lu
b ni
echę
ci le
karz
y
Nie
Syst
emy
opie
ki z
drow
otne
j w E
urop
ie z
per
spek
tyw
y pa
cjen
tów
; bad
anie
zle
cone
prz
ez H
CP 2
012.
Wyw
iady
os
obis
te
1.5.
Dos
tęp
pacj
enta
do
wła
snej
do
kum
enta
cji
med
yczn
ej
Czy
pacj
enci
maj
ą do
stęp
do
sw
ojej
dok
umen
tacj
i m
edyc
znej
?
Tak,
pac
jenc
i ot
rzym
ują
kopi
ę,
pros
ząc
o ni
ą le
karz
a
Tak,
ale
wym
aga
to
pise
mne
go w
nios
ku
lub
doku
men
tacj
a je
st d
ostę
pna
do p
rzej
rzen
ia
jedy
nie
pod
nadz
orem
leka
rza
Nie,
nie
ma
taki
ego
praw
a us
taw
oweg
oSy
stem
y op
ieki
zdr
owot
nej w
Eur
opie
z p
ersp
ekty
wy
pacj
entó
w; b
adan
ie z
leco
ne p
rzez
HCP
201
2. W
ywia
dy
osob
iste
47
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
„wal
k-th
ough
”
1.6.
Rej
estr
le
karz
y z
praw
em
wyk
onyw
ania
za
wod
u
Czy
opin
ia p
ublic
zna
ma
dost
ęp
do in
form
acji:
„Czy
leka
rz X
jest
pr
awdz
iwym
spe
cjal
istą
?”
Tak,
na
stro
-ni
e w
ww
lub
w
sz
erok
o do
stęp
nych
pu
blik
acja
ch
Tak,
ale
w p
ublik
acja
ch,
któr
e są
kos
ztow
ne lu
b kt
óryc
h zd
obyc
ie je
st
kłop
otliw
e
Nie
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
012.
Kra
jow
e re
jest
ry le
karz
y;p:
//w
ww
.sst
.dk/
Tils
yn/In
divi
duel
t_tils
yn/
Tils
yn_m
ed_fa
glig
hed/
Skae
rpet
_tils
yn_m
ed_v
ider
e/Sk
aer-
pet_t
ilsyn
/Lis
te.a
spx;
http
://
1.7.
Info
rmac
ja in
tern
e-to
wa
lub
cało
dobo
wa
info
rmac
ja te
lefo
nicz
-na
dot
yczą
ca o
piek
i zd
row
otne
j
Info
rmac
je, k
tóre
mog
ą po
móc
pa
cjen
tom
pod
jąć
nast
ępuj
ą-ce
dec
yzje
: „Po
sko
rzys
tani
u z
serw
isu
info
rmac
yjne
go z
a-ży
ję p
arac
etam
ol i p
ocze
kam
, co
się
wyd
arzy
” lu
b „N
atyc
h-m
iast
jadę
do
SOR
najb
liższ
ego
szpi
tala
”
Tak
Tak,
ale
nie
sąo
ne p
o-w
szec
hnie
dos
tępn
e-lu
b op
inia
pub
liczn
a ni
e je
st o
nic
h w
ysta
r-cz
ając
o in
form
owan
a
Nie
lub
wys
tępu
ją sp
o-ra
dycz
nie
Syst
emy
opie
ki z
drow
otne
j w E
urop
ie z
per
spek
tyw
y pa
cjen
tów
; bad
anie
zle
cone
prz
ez H
CP 2
012.
Wyw
iady
os
obis
te.
http
://w
ww
.nhs
dire
ct.n
hs.u
k/;w
ww
.hse
.ie;w
ww
.ntp
f.ie
1.8.
Moż
liwoś
ć sz
u-ka
nia
tran
sgra
nicz
nej
opie
ki z
drow
otne
j z fi
-na
nsow
anie
m p
rzez
kr
aj
zam
iesz
kani
a pa
cjen
ta
Czy
pacj
enci
mog
ą w
ybra
ć le
-cz
enie
w in
nym
pań
stw
ie U
E?Ta
k,
w t
ym
op
erac
je p
la-
now
e pr
ze-
prow
adza
ne
w s
zpita
lu
Tak,
ale
pow
stęp
nej a
k-ce
ptac
ji, k
tórą
zw
ykle
uz
ysku
je s
ię b
ez k
ło-
potu
, lub
ogr
anic
zone
do
zab
iegó
w a
mbu
la-
tory
jnyc
h
Tak,
ale
pow
stęp
nej a
k-ce
ptac
ji lu
b w
bar
dzo
ogra
nicz
onym
zak
re-
sie
(for
my
opie
ki zd
ro-
wot
nej n
ieof
erow
ane
w k
raju
zam
iesz
kani
a pa
cjen
ta)
Syst
emy
opie
ki z
drow
otne
j w E
urop
ie z
per
spek
tyw
y pa
cjen
tów
;ba
dani
e zl
econ
e pr
zez
HCP
2012
. Wyw
iady
z u
rzęd
nika
mi
odpo
wie
dzia
lnym
i za
opie
kę z
drow
otną
1.9.
Kat
alog
św
iadc
ze-
niod
awcó
w z
rank
in-
giem
jako
ści ś
wia
dczo
-ny
ch u
sług
„Dr F
oste
r” w
Wie
lkie
j Bry
tani
i to
typo
wy
przy
kład
„zi
elon
e-go
” w
ynik
u pu
nkto
weg
o.W
y-ka
z „7
50 n
ajle
pszy
ch k
linik
” op
ublik
owan
y pr
zez
LePo
int
we
Fran
cji
uzys
kuje
„żó
łty”
wyn
ik p
unkt
owy
Tak
W p
ewny
m s
topn
iu,
tylk
o re
gion
alny
lub
opin
ia p
ublic
zna
nie
jest
o n
im w
ysta
rcza
-ją
co in
form
owan
a
Nie
Syst
emy
opie
ki z
drow
otne
j w E
urop
ie z
per
spek
tyw
y pa
-cj
entó
w; b
adan
ie zl
econ
e pr
zez H
CP 2
012.
http
://w
ww.
drfo
-st
er.c
o.uk
/hom
e.as
px; h
ttp:
//w
ww
.sun
dhed
skva
litet
.dk/
;ht
tp://
ww
w.sy
kehu
sval
g.no
/sid
emal
er/V
isSt
atis
kInf
orm
a-sj
on 2
109.
asp
x;ht
tp://
ww
w.hi
qa.ie
/; ht
tp://
212.
80.1
28.9
/ge
stio
n/ge
s161
000c
om.h
tml
48
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
1.10
. Ro
zpow
szec
hnie
nie
elek
tron
iczn
ej
doku
men
tacj
i m
edyc
znej
Proc
ent p
rakt
yk le
kars
kich
pr
owad
zony
ch p
rzez
le
karz
y ro
dzin
nych
w
ykor
zyst
ując
ych
elek
tron
iczn
e da
ne
med
yczn
e do
pos
taw
ieni
a di
agno
zy
≥90
%
prak
tyk
leka
rzy
rodz
inny
ch
<90≥
50%p
rakt
yk<
50%p
rakt
ykht
tp://
ec.e
urop
a.eu
/pub
lic_o
pini
on/fl
ash/
fl126
_fr.p
df;
http
://w
ww
.eur
opar
tner
sear
ch.n
et/is
t/co
mm
uniti
es/
inde
xmap
cons
o.ph
p?Se
=11;
ww
w.ic
gp.ie
; Com
mon
wea
lth
Fund
Inte
rnat
iona
l Hea
lth P
olic
y Su
rvey
of P
rimar
y Ca
re
Phys
icia
ns “B
ench
mar
king
ICT u
se a
mon
g GP
s in
Eur
ope”
; Ko
mis
jaEu
rope
jska
, kw
ieci
eń 2
008;
bad
anie
prz
epro
wa-
dzon
e pr
zez E
mpi
rica,
Bon
n, N
iem
cy (s
. 60)
, Gar
tner
Gro
up1.
11. D
ostę
p pa
cjen
tów
do
inte
rnet
owej
fo
rmy
umaw
iani
a si
ę na
wiz
yty
leka
rski
e
Czy
pacj
enci
mog
ą za
reze
rwow
ać w
izyt
ę u
leka
rza
prze
z In
tern
et?
Tak,
jest
to
szer
oko
dost
ępne
Usłu
ga o
fero
wan
a ty
lko
prze
z ni
ektó
re
szpi
tale
/labo
rato
ria
Nie
lub
bard
zo rz
adko
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
201
2 pr
zez
HCP
. W
ywia
dy
z ur
zędn
ikam
i odp
owie
dzia
lnym
i za
opie
kę z
drow
otną
1.12
. e-r
ecep
tyW
peł
ni
funk
cjon
ując
a us
ługa
e-
rece
pty
w c
ałym
kr
aju
lub
na z
nacz
nych
ob
szar
ach
niek
tóry
ch
regi
onów
Zaaw
anso
wan
e pr
ojek
ty p
ilota
żow
e w
dzi
edzi
nie
e-re
cept
,któ
re m
ają
się
prze
kszt
ałci
ć w
usł
ugi c
iągł
e,
lub
mał
e pr
ojek
ty
pilo
tażo
we,
w
prz
ypad
ku k
tóry
ch
wyr
ażon
o am
bicj
ę po
lityc
zną,
aby
pr
zeks
ztał
ciły
się
w
ogó
lnok
rajo
we
usłu
gi e
-rec
epty
Proj
ekty
w z
akre
sie
rece
ptob
ejm
ując
e ty
lko
e-w
ydaw
anie
lub
z in
nych
prz
yczy
n ni
espe
łnia
jące
kr
yter
iów
defi
nicj
i e-
rece
pt, l
ub b
rak
dzia
łań
w z
akre
sie
e-re
cept
; wył
ączn
ie
dekl
arac
je d
otyc
zące
po
lityk
i
“The
set-u
pofg
uide
lines
insu
ppor
tofE
urop
eane
-Pre
scrip
tion
inte
rope
rabi
lity(
2011
–20
13)”
,Em
piric
a,Bo
nn
49
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
2. D
ostę
pnoś
ć (c
zas
ocze
kiw
ania
na
lecz
enie
)
2.1.
Dos
tęp
do le
karz
a ro
dzin
nego
w ty
m
sam
ym d
niu
Czy
mog
ę lic
zyć
na to
, że
mój
le
karz
rodz
inny
prz
yjm
ie
mni
e dz
isia
j?
Tak
Tak,
ale
nie
w p
ełni
Nie
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
012.
Kra
jow
e re
jest
ry le
karz
y; K
rajo
we
agen
cje
ochr
ony
zdro
wia
, ww
w.
vant
etid
er.s
e
2.2.
Bez
pośr
edni
do
stęp
do
spec
jalis
tyBe
z sk
iero
wan
ia o
d le
karz
a ro
dzin
nego
Tak
Dosy
ć cz
ęsto
lub
dla
ogra
nicz
onej
licz
by
spec
jaln
ości
Nie
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
012;
Wyw
iady
z
urzę
dnik
ami o
dpow
iedz
ialn
ymi z
a op
iekę
zdr
owot
ną,
info
rmac
je p
rzek
azan
e pr
zez
agen
cje
kraj
owe
2.3.
Pow
ażne
, ni
enag
łe z
abie
gi
oper
acyj
ne <
90 d
ni
Pom
osto
wan
ie a
orta
lno-
wie
ń-co
we/
PTC
A or
azw
ymia
na s
ta-
wu
biod
row
ego/
kola
now
ego
90%
<90
dni
50–
90%
<90
dni
> 50
% >
90 d
niBa
dani
e zl
econ
e Pa
tient
Vie
w p
rzez
HCP
201
2; w
ywia
dy
z ur
zędn
ikam
i odp
owie
dzia
lnym
i za
opie
kę z
drow
otną
, in
form
acje
prz
ekaz
ane
prze
z ag
encj
e kr
ajow
e
2.4.
Lec
zeni
e pr
zeci
wno
wot
wor
owe
< 21
dni
Czas
do
otrz
yman
ia r
adio
te-
rapi
i/che
mio
tera
pii o
d de
cyzj
i o
jej p
rzyz
nani
u
90%
<21d
ni50
–90
% <2
1 dn
i>
50%
> 21
dni
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
012;
wyw
iady
z
urzę
dnik
ami o
dpow
iedz
ialn
ymi z
a op
iekę
zdr
owot
ną,
info
rmac
je p
rzek
azan
e pr
zez
agen
cje
kraj
owe,
ww
w.
soci
alst
yrel
sen.
se2.
5. B
adan
ieTK
< 7
dni
Ocze
kiw
anie
na
zaaw
anso
-w
aną
diag
nost
ykę(
stan
y ni
eost
re)
Zwyk
le <
7dni
Zwyk
le <
21dn
iZw
ykle
>21
dni
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
012;
wyw
iady
z
urzę
dnik
ami o
dpow
iedz
ialn
ymi z
a op
iekę
zdr
owot
ną,
info
rmac
je p
rzek
azan
e pr
zez
agen
cje
kraj
owe
50
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
3. W
ynik
i le
czen
ia
3.1.
Śm
iert
elno
ść
z po
wod
u za
wał
u se
rca
30-d
niow
a śm
iert
elno
ść
pacj
entó
w h
ospi
taliz
owan
ych
z za
wał
em m
ięśn
ia s
erco
weg
o (s
tand
aryz
owan
a po
d w
zglę
-de
m w
ieku
)
< 4%
4–<
6%≥
6%Ze
staw
ieni
e na
pod
staw
ie O
ECD
Heal
th D
ata
2011
, WHO
De-
taile
d M
orta
lity
Data
base
, kra
jow
e re
jest
ry z
awał
ów s
erca
3.2.
Śm
iert
elno
ść
niem
owlą
tNa
100
0 ży
wyc
h ur
odze
ń<4
< 6
≥ 6
WHO
Eur
ope
Heal
th fo
r All M
orta
lity
Data
base
, sty
czeń
201
2,na
jnow
sze
dost
ępne
dan
e st
atys
tycz
ne3.
3. S
tosu
nek
liczb
y zg
onów
spo
wod
owa-
nych
chor
obam
i now
o-tw
orow
ymi d
o za
pa-
daln
ości
na
te ch
orob
y
1 m
inus
wsk
aźni
k śm
iert
el-
nośc
i/zac
horo
wal
nośc
i 200
8 („
prze
żyw
alno
ść”)
≥55
%54
,9–
45%
< 45
%J.
Fer
laye
tal.,
Anna
ls o
f Onc
olog
y, 2
010
3.4.
Utra
cone
po
tenc
jaln
e la
ta
życi
a
Wsz
ystk
ie p
rzyc
zyny
, utr
aco-
ne la
ta ży
cia n
a 10
0 00
0mie
sz-
kańc
ów, 0
–69
< 30
0030
00–
4500
> 45
00OE
CD H
ealth
Dat
a 20
11; W
HO H
fA, li
piec
201
1: w
spół
czyn
nik
SDR
dla
wsz
ystk
ich
przy
czyn
zgon
ów n
a 10
0000
, oso
by
w w
ieku
0–
69
3.5.
Infe
kcje
MRS
AW
ynik
i bad
ań w
rażl
iwoś
ci iz
o-la
tów
klin
iczn
ych
gron
kow
ca
złoc
iste
go, p
roc.
< 5%
< 20
%>
20%
ECDC
EARS
-net
,sty
czeń
2012
(wię
kszo
śćda
nych
2010
)
3.6.
Ces
arsk
ie c
ięci
eLi
czba
na
1000
żyw
ych
uro-
dzeń
; licz
ba n
iska
=do
bra
opie
-ka
pre
nata
lna
< 20
020
1–25
0>
250
WHO
Heal
thfo
rAllD
atab
ase,
styc
zeń2
012
3.7.
Niez
diag
nozo
wan
a cu
krzy
caCa
łkow
ity o
dset
ek p
opul
acji
z ni
ezdi
agno
zow
aną
cukr
zycą
20
–79
lat
< 2,
6%2,
6–3,
1 %
> 3,
1%ID
FDia
bete
sAtla
s201
1
3.8.
Dep
resj
aŚr
edni
wyn
ik n
a po
dsta
wie
5 py
tań
dot.
zdro
wia
psy
chic
z-ne
go
≥67
%66
–55
%<
55%
Spec
ialE
urob
arom
eter
345,
paźd
zier
nik2
011;
ww
w.fh
i.no
,”Psy
kisk
hels
eiNo
rge2
011:
2”
51
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
4.
Zapo
bieg
anie
/za
kres
i z
asię
g św
iadc
zony
ch
usłu
g
4.1.
Źró
dła
finan
sow
a-ni
a sy
stem
ów o
piek
i zd
row
otne
j
Wyd
atki
pub
liczn
e na
och
ronę
zd
row
ia ja
ko p
roc.
całk
owity
ch
wyd
atkó
w n
a oc
hron
ę zd
row
ia
≥80
%<8
0% –
>70%
≤70
%Ba
za d
anyc
h W
HO H
fA, s
tycz
eń 2
012
4.2.
Ope
racj
e za
ćmy
na 1
00 0
00
mie
szka
ńców
po
wyż
ej 6
5. ro
ku
życi
a
Całk
owita
licz
ba z
abie
gów
po-
dzie
lona
prz
ez 1
00 0
00 m
iesz
-ka
ńców
pow
yżej
65.
roku
życi
a
> 50
0050
00–
3000
< 30
00OE
CD H
ealth
Dat
a 20
11, b
aza
dany
ch W
HO H
fA, l
ipie
c 20
11, W
HO P
reve
ntio
n of
Blin
dnes
s an
d Vi
sual
Impa
irmen
t Pr
ogra
mm
e, E
urop
ean
Com
mun
ity H
ealth
Indi
cato
rs
4.3.
Szc
zepi
enia
ni
emow
ląt
Szcz
epie
nia
prze
ciw
ko b
łoni
cy,
tężc
owi, k
rztu
ścow
i ora
z po
lio
– ś
redn
ia a
rytm
etyc
zna
≥97
%≥
97–
<92%
<92%
Baza
dan
ych
WHO
HfA
, lip
iec
2011
4.4.
Prz
eszc
zepy
ne
rek
na m
ilion
m
iesz
kańc
ów
Żyją
cy i z
mar
li da
wcy
, zab
iegi
na
mili
on m
iesz
kańc
ów≥
4040
–30
< 30
Biul
etyn
Rad
y Eu
ropy
nr 1
6/20
11
4.5.
Czy
opi
eka
stom
atol
ogic
zna
jest
w
łącz
ona
do o
fert
y pu
blic
znej
och
rony
zd
row
ia
Czy
opie
ka s
tom
atol
ogic
zna
jest
dot
owan
a na
tych
sam
ych
war
unka
ch c
o op
ieka
som
a-ty
czna
(pac
jenc
i w w
ieku
od
20
do 6
4 la
t)?
Tak,
pod
w
zglę
dem
fin
anso
wym
tr
akto
wan
a je
st ta
k ja
k in
ne fo
rmy
opie
ki z
dro-
wot
nej
Refu
ndac
ja>
40%
kosz
tów
Dla
osób
w w
ieku
20
–64
lata
opi
ekaw
za
sadz
ie s
prow
adza
si
ę do
wiz
yt
w g
abin
etac
h pr
ywat
nych
Euro
pean
Obs
erva
tory
HiT
Rep
orts
, OEC
D He
alth
at a
Gla
nce,
20
11, k
rajo
we
agen
cje
ochr
ony
zdro
wia
52
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
4.6.
Wsk
aźni
k pr
zepr
owad
zani
a ba
dań
mam
mog
rafic
znyc
h
Odse
tek
kobi
et w
wie
ku 5
0–69
la
t pod
dany
ch b
adan
iom
prz
e-si
ewow
ym, n
ajba
rdzi
ej a
ktua
l-ne
dan
e: w
arto
ść d
ocel
owa
dla
Euro
py w
ynos
i 70
proc
.
≥70
%<7
0% –
>50
%≤
50%
OECD
Hea
lth D
ata
2011
; WHO
Wor
ld H
ealth
Sur
vey
2006
4.7.
Nie
form
alne
op
łaty
św
iadc
zone
le
karz
om
Śred
nia
odpo
wie
dzi n
a na
stę-
pują
ce p
ytan
ie: „
Czy
od p
acje
n-tó
w o
czek
uje
się
doko
nyw
ania
ni
eofic
jaln
ych
płat
nośc
i?”
Nie!
Czas
ami,
zale
ży t
o od
kon
kret
nej s
ytua
cji
Tak,
czę
sto
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
012;
kra
jow
e re
jest
ry le
karz
y; k
rajo
we
agen
cje
ochr
ony
zdro
wia
4.8.
Zap
obie
gani
e pa
leni
uCa
łkow
ity w
ynik
na
pods
taw
ie
Toba
cco
Cont
rol S
cale
≥51
50–
41≤
40Jo
osse
ns, L
.&Ra
w, M
. „Th
e To
bacc
o Co
ntro
l Sca
le 2
010”
4.9.
Dłu
gofa
low
a op
ie-
ka n
ad o
soba
mi s
tar-
szym
i
Licz
ba d
omów
opi
eki ił
óżek
dla
os
ób s
tars
zych
na
1000
00
mie
szka
ńców
pow
yżej
65.
ro
ku ż
ycia
≥60
0059
99–
3000
< 30
00Ba
za d
anyc
h W
HO H
fA, s
tycz
eń 2
012
4.10
. Pr
ocen
t di
aliz
w
ykon
ywan
ychp
oza
szpi
tala
mi
Proc
. wsz
ystk
ich
pacj
entó
w
podd
awan
ych
hem
odia
lizie
i d
ializ
ie o
trze
wno
wej
w d
omu
≥20
%<2
0% –
>10
%≤
10%
Euro
pean
Ren
al A
ssoc
iatio
n An
nual
Rep
ort 2
009,
ww
w.
ceap
ir.or
g
53
Podk
ateg
oria
Wsk
aźni
kKo
men
tarz
Wyn
ik 3
Wyn
ik 2
Wyn
ik 1
Głów
ne ź
ródł
a in
form
acji
5. Ś
rodk
i fa
rmac
eu-
-tycz
ne
5.1.
Ref
unda
cja
lekó
w s
prze
daw
anyc
h na
rece
ptę
Odse
tek
całk
owite
go o
brot
u le
-ka
mi (
na re
cept
ę)re
fund
owa-
nym
i ze
środ
ków
pub
liczn
ych
≥70
%69
,9–
50%
< 50
%Ba
za d
anyc
h W
HOH
fA,s
tycz
eń20
12,P
ATIE
NTS
W.A
.I.T.I
N-
DICA
TOR,
Rap
ort 2
010–
przy
goto
wan
y na
pod
staw
ieba
zy
dany
ch F
PIA(
pier
wsz
e po
zwol
enie
na
wpr
owad
zeni
e do
obr
otu
w U
E w
okr
esie
2007
–09
)5.
2. F
arm
akop
ea d
o-st
osow
ana
do p
ozio
-m
u w
iedz
y os
ób n
ie-
zwią
zany
ch ze
słu
żbą
zdro
wia
?
Czy
istn
ieje
farm
akop
ea d
o-st
osow
ana
do p
ozio
mu
wie
dzy
osób
nie
zwią
zany
ch ze
słu
żbą
zdro
wia
, łat
wo
dost
ępna
dla
og
ółu
społ
ecze
ństw
a (I
nter
net
lub
szer
oko
dost
ępne
pub
li-ka
cje)
?
Tak;
pod
mio
t pr
zeka
zują
cy
info
rma
cje
je
st u
jaw
nion
y i b
ierz
e za
to
odpo
wie
dzia
l-no
ść
Tak,
ale
nie
jest
łatw
o st
wie
rdzi
ć, k
to p
rzek
a-zu
je in
form
acje
Nie
Bada
nie
zlec
one
Patie
nt V
iew
prz
ez H
CP 2
011;
kra
jow
e ag
encj
e ds
. pro
dukt
ów m
edyc
znyc
h
5.3.
Tem
po w
prow
a-dz
ania
now
ych
lekó
w
prze
ciw
now
otw
oro-
wyc
h
Kod
ATC:
L01
XC(p
rzec
iwci
ała
mon
oklo
naln
e) n
a je
dneg
o m
iesz
kańc
a, m
ln E
UR n
a m
i-lio
n m
iesz
kańc
ów
Inte
nsyw
niej
-sz
e ni
ż śr
ed-
nia
UE
Zbliż
one
do ś
redn
iej U
EM
niej
inte
nsyw
ne n
iż-
śred
niaU
EBa
za d
anyc
h IM
SMID
AS, c
ały
rok
2011
5.4.
Dos
tęp
do n
owyc
h le
ków
(cza
s oc
zeki
wa-
nia
na re
fund
ację
)
Czas
pom
iędz
y re
jest
racj
ąa
włą
czen
iem
do
syst
emu
re-
fund
acji
<150
dni
<300
dni
>300
dni
Rapo
rty
Patie
nts
W.A
.I.T.
Indi
cato
r 201
0 i 2
011
– p
rzyg
o-to
wan
e na
pod
staw
ie b
azy
dany
ch E
FPIA
5.5.
Lek
i na
chor
obę
Alzh
eim
era
Kody
ATC:
N06
DAiN
06DX
;naj
ed-
nego
mie
szka
ńcap
owyż
ej65
. ro
ku ż
ycia
> 10
000
jedn
. st
and.
na
mln
m
iesz
kańc
ów
10 0
00–
5000
jedn
. st
and.
na
mln
mie
sz-
kańc
ów
< 50
00 je
dn. s
tand
. na
mln
mie
szka
ńców
Baza
dan
ych
IMS
MID
AS, c
ały
rok
2011
5.6.
Leki
na
schi
zofr
e-ni
ęN
05A,
wył
ącza
jąc
N05
AN(l
e-ki
prz
eciw
psyc
hoty
czne
poz
a pr
epar
atam
i litu
); n
a je
dneg
o m
iesz
kańc
a, m
ln E
UR n
a m
ilion
m
iesz
kańc
ów
> 10
10–
5<
5Ba
za d
anyc
h IM
S M
IDAS
, cał
y ro
k 20
11
5.7.
Wie
dza
na te
mat
br
aku
skut
eczn
ości
an
tybi
otyk
ów w
wal
ce
z w
irusa
mi
Proc
. mie
szka
ńców
wie
dzą-
cych
, że
anty
biot
yki s
ą ni
esku
-te
czne
w w
alce
z p
rzez
iębi
e-ni
ami i
gry
pą
≥60
%59
–40
%≤
39%
Spec
ial E
urob
arom
eter
338
, kw
ieci
eń 2
010
54
tabela 9.9; 9.7 Definicje wskaźników i źródła danych dla rankingu EHCI 2012.
9.7.1. DODATKOWE GROMADZENIE DANYCH – BADANIE ANKIETOWE
Poza uzyskaniemdanychz ogólnie dostępnych źródeł, podobnie jak w przypadku Indeksów 2005–2009, organizacji Patient View (PV) zlecono przeprowadzenie ankiety internetowej wśród organizacji reprezentu-jących pacjentów(Patient View ma siedzibę w Woodhouse Place, Upper Woodhouse, Knighton, Powys, LD7 1NG, Walia, tel.: 0044-(0)1547-520-965, e-mail: [email protected]). W roku 2009 badanie uwzględniało pięć wskaźników dotyczących „Czasu oczekiwania”, nowe wskaźniki w podkategorii „e-Zdrowie” oraz inne wskaźniki wymienione w Załączniku 1. Odpowiedzi przesłało łącznie 1114 organizacji reprezentujących pacjentów. Najmniejsza liczba odpowiedzi z jednego kraju wynosiła 4 (Albania i Islandia), nie licząc BJR Macedonii, z której nadeszła zaledwie jedna odpowiedź.
Począwszy od 2009 roku krajowe agencje współpracują z HCP dużo lepiej, znacznie ambitniej. Z tego powodu, przydzielając wartości punktowe poszczególnym wskaźnikom, z dużą ostrożnością podeszliśmy do odpowiedzi udzielonych w ankiecie PV. W przypadku każdego wskaźnika, dla którego HCP uzyskał wiele informacji z oficjalnych źródeł danego kraju (tzn. informacje zawierające rzeczywiste dane wspie-rające przyznany wynik punktowy), jeśli odpowiedzi udzielone w ankiecie PV wskazywały na sytuację zupełnie odmienną od przedstawionej przez źródła oficjalne, wyniki ankiety PV były wykorzystywane jedynie do modyfikacji wyników punktowych opartych na danych otrzymanych z oficjalnych źródeł danego kraju.
W rezultacie, w przeciwieństwie do rankingu z 2008 roku, ankieta PV nie została wykorzystana jako źródło danych CUTS (patrz dział 9.11) dla wskaźników określających czas oczekiwania pacjentów ani dla innych wskaźników (poza wskaźnikiem „4.7. Nieformalne opłaty świadczone lekarzom”).
9.7.2. DODATKOWE GROMADZENIE DANYCH – INFORMACJE UZYSKANE OD MINISTERSTW / AGENCJI KRAJOWYCH
Wstępne tabele punktowe zostały w dniu 27 lutego 2012 roku przesłane do ministerstw zdrowia lub agencji we wszystkich 34 krajach ujętych w rankingu. Stworzyło to im możliwość przekazania danych bardziej aktualnych i/lub wyższej jakości niż pochodzące ze źródeł ogólnodostępnych.
Do procedury tej przygotowywano się wiosną i latem 2009 roku poprzez intensywną wymianę korespon-dencji listownej i elektronicznej, prowadzenie rozmów telefonicznych oraz poprzez wizyty w minister-stwach/agencjach. Ostatecznie zgromadziliśmy informacje pochodzące z oficjalnych źródeł krajowych, otrzymane w formie zwracanych „tabel punktowych dla pojedynczych krajów” i/lub zebrane w trakcie dyskusji prowadzonych podczas osobistych wizyt w ministerstwach zdrowia/agencjach krajowych. Przedstawia to poniższa tabela.
KrajUdzielił
odpowiedziw 2006 roku
Udzielił odpowiedzi
w 2007 roku
Udzielił odpowiedzi
w 2008 roku
Udzielił odpowiedzi
w 2009 roku
Udzielił odpowiedziw 2012 roku
Albania niedotyczy niedotyczy niedotyczy √ √Austria √ √ √ √Belgia √ √Bułgaria niedotyczy √ √ √Chorwacja niedotyczy niedotyczy √ √ √
55
Cypr √ √ √Czechy √ √ √Dania √ √ √ √Estonia √ √ √ √Finlandia √ √ √ √ √Francja √Macedonia niedotyczy niedotyczy √Niemcy √Grecja √ √ √Węgry √ √ √ √ √Islandia niedotyczy niedotyczy niedotyczy √ √Irlandia √ √ √ √Włochy √ √Łotwa √ √ √Litwa √ √ √ √Luksemburg √ √ √ √Malta √ √ √Holandia √ √ √Norwegia niedotyczyPolska √ √ √ √ √Portugalia √ √ √Rumunia niedotyczy √ √ √ √Serbia niedotyczy niedotyczy niedotyczy niedotyczy √Słowacja √ √Słowenia √ √ √Hiszpania √SzwecjaSzwajcaria √Wielka Brytania √ √
Tabele przesłane krajowym agencjom ochrony zdrowia zawierały jedynie wyniki punktowe dla danego kraju. Akceptowano poprawki, ale wyłącznie rzeczywistych danych, a nie po prostu wyniku punktowego (nierzadko z „czerwonego” na lepszy). Nieoczekiwanie okazało się, że często przeważała zwykła uczci-wość i wyniki były korygowane w stronę niższych wartości punktowych.
9.8. USTAWIENIA WARTOŚCI PROGOWYCH
Nie zamierzaliśmy stworzyć uniwersalnej, opartej na podstawach naukowych, zasady ustalania wartości progowych umożliwiających uzyskanie „zielonych”, „żółtych” lub „czerwonych” wyników punktowych dla różnych wskaźników. Wartości progowe zostały ustalone po przeanalizowaniu rzeczywistychparametrów, by uniknąć otrzymania wskaźników pokazujących „wyłącznie zielone wyniki punktowe” lub „całkowicie czerwone wyniki punktowe”.
Ustawienie wartości progowych zwykle sprowadza się do przeanalizowania wykresu słupkowego przed-stawiającego dane dotyczące wartości wskaźnika, w kolejności rosnącej. Powstała w ten sposób krzywa, zwykle w kształcie litery „S”, jest następnie analizowana pod kątem występujących w niej przewężeń, które mogą być charakterystyczne dla grupy państw. Przewężenia takie są często traktowane jako wartości początkowe wyników punktowych. Nieznacznie preferowane są także wartości progowe charakteryzujące się liczbami parzystymi.
56
Wydajność krajowych systemów opieki zdrowotnej została oceniona na podstawie skali trzypunktowej dla każdego wskaźnika (więcej informacji w dziale Punktacja).
Dla każdej z sześciu podkategorii wynik punktowy danego kraju obliczono jako odsetek maksymalnej ilości punktów (np. dla „Wyników leczenia” wynik punktowy danego kraju obliczono jako procent maksymalnej liczby punktów: 7 x 3 = 21).
Wyniki w podkategoriach zostały pomnożone przez współczynniki wagi podane w następnym dziale, i zsumowane, dając całkowity wynik punktowy kraju. Tak uzyskane wyniki zaokrąglono do trzycyfrowej liczby całkowitej. Powstał w ten sposób system punktacji, w którym kraj uzyskujący „wszystkie zielone wyniki” zdobywa 1000 punktów, a mający „wszystkie czerwone wyniki” – 333 punkty.
Jednym z powodów (mniej znaczącym) stworzenia tej nieco złożonej metodologii przyznawania punktacji był element „konkurencyjności” Indeksu Opieki Kardiologicznej (Heart Index), obniżający prawdopodobieństwo zajęcia tego samego miejsca przez kilka j krajów. Podobnie zmienił punktację-na przykład Konkurs Piosenki Eurowizji, po tym jak w 1969 roku cztery kraje zajęły ex aequo cztery pierwsze miejsca.
Na koniec należy nadmienić, że HCP jest organizacją motywowaną przez wartości. Jesteśmy zwolenni-kami przyznawaniapacjentowi/konsumentowi praw i możliwości wyboru, z czym się łączy najwyższy nacisk na wysoką jakość i powszechną dostępność usług zdrowotnych. Jak pokazuje wskaźnik „Jakość informacji o świadczeniodawcach usług zdrowotnych”, takie podejście prowadzi czasami do włączenia do rankingu wskaźników, w przypadku których jedynie niewielka liczba krajów uzyskuje „zielone” wyniki punktowe (w tym przypadku Dania, Holandia, Wielka Brytania, Francja, Norwegia, Portugalia i Słowacja).
9.9. ŹRÓDŁA DANYCH CUTS
Jeśli tylko było to możliwe, starano się tak prowadzić proces zbierania danych, żeby spełniały one kryte-ria CUTS (dane pochodzące z obszernego, jednorodnego, wiarygodnego źródła). Jeśli dane określające parametr podstawowy dla jakiegoś wskaźnika są dostępne dla wszystkich lub większości z 34 krajów w jednym, wiarygodnym źródle, zdecydowanie preferuje się wykorzystywanie danych CUTS jako pod-stawy wyniku punktowego dla danego wskaźnika. Do źródeł danych CUTS zaliczymy EUCID, bazy WHO, OECD Health, specjalne badania Eurobarometru i publikacje naukowe wykorzystujące jasno określoną, ustaloną metodologię.
Poza wyjątkową efektywnością tego podejścia podstawowym powodem skoncentrowania się na danych CUTS jest fakt, że gromadzenie danych opartych głównie na informacjach uzyskanych z 34 źródeł kra-jowych, nawet jeśli tymi źródłami są ministerstwa zdrowia lub krajowe agencje ochrony zdrowia bądź urzędy statystyczne, na ogół prowadzi do zakłócenia spójności tak uzyskanych danych. Powszechnie spotykanym problemem staje się trudność uzyskania precyzyjnych odpowiedzi z wielu źródeł, nawet jeśli odpowiadająone na to samo dobrze zdefiniowane pytanie. Na przykład w przypadku jednego z poprzed-nich Indeksów trudności sprawiało pytanie o tak dobrze zdefiniowany wskaźnik jak „Standaryzowany współczynnik zgonów (SDR) z powodu chorób układu oddechowego u mężczyzn powyżej 45. roku życia”. W związku z tym, że jeden z krajów gwałtownie protestował przeciwko swojemu wynikowi, konieczne było
57
trzykrotne zadanie pytania na piśmie, zanim przedstawiciel władz krajowych (bardzo dobrze wykształ-cony) zauważył, że wskaźnik dotyczył „mężczyzn powyżej 45. roku życia”, a nie całej populacji. Należy podkreślić, że także w przypadku zidentyfikowania danych CUTS dla danego wskaźnika są one poddawane analizie polegającej na zastosowaniu procedur weryfikacji opartych na niezależnych źródłach, ponieważ wielokrotnie się zdarzało, że ze źródeł krajowych lub publikacji naukowych udawało się nam zdobyć dane nowsze i/lub bardziej precyzyjne.
9.9.1. CZYNNIK „SKRZYNI BIEGÓW ROLLS-ROYCE’A”
Preferujemy dane CUTS, kiedy to tylko możliwe, z tego samego powodu, dla którego Rolls-Royce (w okresie poprzedzającym przejęcie przez BMW) nie konstruował własnych skrzyń biegów. Firma wyjaśniła to w na-stępująco: „Po prostu nie jesteśmy w stanie skonstruować skrzyni biegów lepszej od tych, które możemy uzyskać z zewnątrz, i dlatego właśnie nie wytwarzamy ich sami”. W niewielkiej organizacji, jaką jest HCP, ta sama sytuacja pojawiłaby się w przypadku wskaźnika objętego na przykład badaniami Eurobarometru czy ujętego w bazie danych WHO HfA.
9.10. TREŚĆ WSKAŹNIKÓW UJĘTYCH W EHCI 2012
Zespół badawczy Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowotnego 2012 gromadzi dane na temat 42 wskaźników wydajności systemu opieki zdrowotnej, grupując je w pięciu podkategoriach. Każda z tych podkategorii jest odzwierciedleniem pewnej kwestii, np. wyników leczeniaw czy implementacji rozwiązań z zakresu e-Zdrowia.
W niniejszym raporcie wskaźnikom nadano numery, żeby ułatwić czytelnikowi zapoznanie się z nimi.
Gdzie było to możliwe, zastosowano dane CUTS (dane pochodzące z obszernego, jednorodnego, wiarygod-nego źródła). W celu uzyskania dodatkowych informacji na temat tej metody, typowej dla prac badawczych prowadzonych przez HCP, prosimy o zapoznanie się z działem „Źródła danych CUTS”.
9.10.1. PRAWA PACJENTÓW I INFORMACJE
Podkategoria ta określa zdolność systemu opieki zdrowotnej do zapewnienia pacjentowi pozycji, która jest wystarczająco mocna, żeby zmniejszać nierówności informacyjne pomiędzy nim a pracownikiem służby zdrowia.
Dlaczego HCP darzy tę podkategorię szczególną sympatią? Ponieważ obejmuje ona wskaźniki niezależne od PKB. Nawet najbiedniejsze kraje mogą sobie pozwolić na przyznanie pacjentom silnej pozycji w syste-mie opieki zdrowotnej. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia po raz kolejny jest dowodem słuszności powyższego stwierdzenia.
Podkategoria ta zawiera dwanaście wskaźników.
58
1.1. Prawo zdrowotne oparte na prawach pacjentaCzy krajowe ustawodawstwo jednoznacznie uwzględnia prawa pacjentów? Na poziomie ustaw czy innych aktów legislacyjnych? Czy istnieją kodeksy etyki zawodowej, karty praw pacjenta, etc.?
Źródła danych: http://europatientrights.eu/about_us.html; ustawa o prawach pacjenta (załącznik 1 do raportu EHCI wykorzystany jako materiał wyjściowy); aktualizacje na podstawie raportów European Observatory HiT, informacji z krajowych agencji ochrony zdrowia, badań opartych na zasobach internetowych, analizy czasopism; dane niezaliczające się do CUTS(dane non-CUTS).
1.2. Organizacje reprezentujące pacjentów zaangażowane w proces decyzyjnyCzy organizacje reprezentujące pacjentów mają prawo do uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji związanych z opieką zdrowotną? Czasami odkrywamy, że organizacje te są zachęcanedo angażowania się w proces decyzyjny, czasami robią to na podstawie przepisów prawa, czasami nieoficjalnie, ale zwykle robią to w sposób formalny, bez realnej ingerencji, lub w ogóle nie uczestniczą w procesie.
Źródła danych: Systemy opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
1.3. Ubezpieczenia od niezawinionych błędów w sztuce lekarskiejCzy pacjenci otrzymują stosowne odszkodowania bez pomocy wymiaru sprawiedliwości? Czy warunkiem wstępnym uzyskania odszkodowania jest dowiedzenie, który z pracowników ochrony zdrowia popełnił błąd? Co roku członkowie zespołu badawczego HCP spotykają urzędników ochrony zdrowia wysokiego szczebla, którzy nigdy nie słyszeli o systemie ubezpieczeń od niezawinionych błędów lekarskich, takim jak działający w Skandynawii. Od 2009 roku w wielu krajach trwa jednak wyraźna poprawa w tej dziedzinie.
Źródła danych: Swedish National Patient Insurance Co. (Wszystkie kraje skandynawskie mają ubezpie-czenia od niezawinionych błędów w sztuce lekarskiej); www.hse.ie; www.hiqa.ie; krajowe agencje ochrony zdrowia; badania oparte na zasobach internetowych; analiza czasopism; dane non-CUTS.
1.4. Prawo do drugiej opiniiPodobnie jak w innych dziedzinach życia, niewiele jest pytań dotyczących stanu zdrowia, na które można udzielić jednej tylko odpowiedzi. Czy zatem pacjenci mają prawo do uzyskania drugiej opinii na temat stanu swojego zdrowia bez konieczności wnoszenia dodatkowych opłat? Czy jest to formalnie usankcjonowane prawo, lecz niecodziennie stosowanew praktyce, czy też może od dawna obowiązu-jąca zasada prawna?
Krajom, w których to prawo istnieje na papierze, ale organizacje reprezentujące pacjentów niewiele o nim wiedzą, przyznano „żółty” wynik punktowy zamiast „zielonego”, który zostałby przyznany, gdyby sytuacja była sformalizowana.
Źródła danych: Systemy opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
1.5. Dostęp pacjenta do własnej dokumentacji medycznejCzy pacjenci mają łatwy dostęp do własnej dokumentacji medycznej mogą się z nią zapoznać? Trudno w to uwierzyć, ale w niektórych miejscach w Europie osobista dokumentacja medyczna jest chroniona
59
tak bardzo, że pacjent nie ma dostępu do własnych danych medycznych. Jest to o tyle niezwykłe, że dyrektywa o ochronie danych jednoznacznie stwierdza, że przepisy powinny nadać pacjentowi takie prawo. W innych krajach pacjenci także są pozbawieni dostępu do dokumentacji, ale przynajmniej nie wmawia im się, że to dla ich własnego dobra. W ostatnich latach w wielu krajach sytuacja wydaje się jednak iść ku lepszemu.
Źródła danych: Systemy opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; badania zasobów internetowych i informacji praso-wych; dane non-CUTS.
1.6. Rejestr lekarzy z prawem wykonywania zawoduCzy społeczeństwo może się łatwo dowiedzieć, „czy lekarz X jest prawdziwym specjalistą?”. Uzyska-nie odpowiedzi na to pytanie wymaga istnienia usługi internetowej/telefonicznej. Internetowe spisy (yellow pages) nie dają krajowi „zielonego” wyniku – z wyjątkiem Luksemburga, gdzie rozdział spisu poświęcony lekarzom recenzowany jest co roku przez Ministerstwo Zdrowia. Rejestr taki jest bardzo prosty do stworzenia i nie wiąże się to z dużymi kosztami, ale wciąż bardzo trudno znaleźć źródła informacji.
Źródła danych: Czas oczekiwania w systemach opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe rejestry lekarzy; krajowe agencje ochrony zdrowia; badania zasobów internetowych iinformacji prasowych; dane non-CUTS.
1.7. Informacja internetowa lub całodobowa informacja telefoniczna dotycząca opieki zdrowotnejProsty opis tego wskaźnika wykorzystany w poprzednich edycjach nie uległ zmianie w2012 roku: chodzi o informacje, które mogą pomóc pacjentom podjąć decyzje w rodzaju „Zażyję paracetamol i poczekam co się wydarzy” lub „Natychmiast jadę do SOR najbliższego szpitala”. Najpełniejsza usługa tego rodzaju oferowana jest przez British NHS Direct. W 2012 roku wiele krajów opracowało zdecentralizowane rozwiązania, takie jak całodobowe gabinety pierwszej pomocy, które udzielają takich informacji.
Źródła danych: Systemy opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; badania zasobów internetowych; dane non-CUTS.
1.8. Możliwość szukania transgranicznej opieki zdrowotnej z finansowaniem przez kraj zamieszkaniaPo ukazaniu się wiosną 2009 roku projektu dyrektywy UE dotyczącej transgranicznej opieki zdrowotnej ponownie wprowadzono wskaźnik mobilności transgranicznej w formie, jaką miał on w 2007 roku. Je-dynymi krajami, które uzyskały „zielone” wyniki, są Dania, Luksemburg i Holandia. W okresie pomiędzy listopadem 2008 roku a 30 czerwca 2009 roku w Danii wprowadzone tam w 2007 roku prawo dotyczące swobodnej mobilności w UE było zawieszone obecnie jednak uzyskało ono ponownie moc obowiązującą. „Zielony” wynik punktowy Luksemburga może się wydawać „oszustwem”, ale w sektorach publicznych skłonnych do korzystania z miejscowych środków zdroworozsądkowe powstrzymywanie się tego kraju od tworzenia własnego, pełnego systemu usług zdrowotnych (na który z całą pewnością mógłby sobie pozwolić) i pozwalanie swoim obywatelom na szukanie usług zdrowotnych w krajach sąsiednich zasługuje na prawdziwe uznanie.
60
Wykres 12: Wiedza organizacji reprezentujących pacjentów na temat dostępności do transgranicznej opieki zdrowotnej (1,0 = wszystkie „tak”; 3,0 = wszystkie „nie”)
2,800
3,000
1,800
2,000
2,200
2,400
2,600
1,000
1,200
1,400
1,600
Luks
embu
rgH
olan
dia
Isla
ndia
Alba
nia
Wło
chy
Rum
unia
Belg
iaN
orw
egia
Esto
nia
Grec
jaIrl
andi
aSz
wec
jaN
iem
cyW
ielk
a Br
ytan
iaFr
ancj
aPo
lska
Czeh
yFi
nlan
dia
Litw
aPo
rtug
alia
Chor
wac
jaAu
stria
Słow
enia
Szw
ajca
riaŁo
twa
Węg
ryBu
łgar
iaH
iszp
ania
Cypr
BJR
Mac
edon
iiM
alta
Serb
iaSł
owac
ja
Dani
a
Źródło: badanie zlecone PatientView przez HCP na potrzeby Europejskiego Indeksu Opieki Kardiologicznej 2012; krajowe agencje och-rony zdrowia.
Po przyjęciu w 2011 roku unijnej dyrektywy transgranicznej rzeczywiste jej wdrożenie zajmie trochę czasu. Poza Holandią, która jest godnym uwagi wyjątkiem, wydaje się, że mamy do czynienia z powszech-nym problemem polegającym na obsesji na punkcie kontroli (nazbyt zaniepokojone organy nadzoru?) u osób zarządzających służbą zdrowia, co spowalnia cały proces. Wygląda na to, że rozpowszechnienie holenderskiej opinii, że „swobodny dostęp do transgranicznej opieki zdrowotnej nie przekroczy 1 procentu budżetu przeznaczanego na służbę zdrowia”, wymaga specjalnych wysiłków.
Powyższy wykres przedstawia wyniki badania HCP. Żółte słupki pośród słupków czerwonych to zwykle kraje spoza UE, które uzyskują wynik „nie dotyczy”.
1.9. Katalog świadczeniodawców z rankingiem świadczonych usługW 2005 roku brytyjska organizacja o nazwie Dr. Foster była jedyną gwiazdą na firmamencie instytucji zajmujących się dostarczaniem wykazów świadczeniodawców usług zdrowotnych (szpitali), na podstawie których pacjenci mogli się zorientować, które szpitale uzyskują dobre wyniki w kategoriach wskaźników skuteczności leczenia lub odsetka przeżywalności pacjentów.
W 2012 roku takich organizacji było tylko o kilka więcej, przy czym Health Consumer Powerhouse jest przekonany, że przykładem najbardziej godnym uwagi jest duńska organizacja www.sundhedskvalitet.dk, która ocenia szpitale, przyznając im od jednej do pięciu gwiazdek, jakby były hotelami, i podaje wskaź-niki poziomu usług, a także uzyskiwane wyniki leczenia, w tym wskaźniki rzeczywistej śmiertelności dla niektórych zdiagnozowanych chorób. Najbardziej imponującym elementem tego systemu jest to, że umożliwia on obywatelom wybranie za pośrednictwem internetu bezpośredniego numeru telefonu do dyrektorów klinik.
61
W 2009 roku duńska www.sundhedskvalitet.dk była standardowym europejskim przykładem „zielonego” wyniku punktowego. Ranking „750 najlepszych klinik” publikowany przez tygodnik LePoint we Francji uzyskuje „zielony” wynik punkowy w 2012 roku, gdyż z badania HCP wynika, że jest on bardzo dobrze znany pacjentom. Wynik taki w 2012 roku uzyskują też Holandia, Norwegia, Portugalia i Słowenia. Niemcy, które uzyskały „zielony” wynik w 2009 roku, teraz mają tylko „żółty”, gdyż ograniczono dostęp do inter-netowego systemu BQS.
Wykres 13: Wiedza na temat dostępności do „katalogu” szpitali opisującego wyniki leczenia (badanie HCP; 1,0 = wszystkie „tak”, 3,0 = wszystkie „nie”)3,00
2,50
3
2,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
Fran
cja R
0,00
Hol
andi
aDa
nia
Wie
lka
Bryt
ania
Słow
acja
Nor
weg
iaIs
land
iaPo
rtug
alia
Nie
mcy
Szw
ecja
Alba
nia
Szw
ajca
riaCz
echy
Węg
ryLi
twa
Aust
riaCh
orw
acja
Irlan
dia
Belg
iaM
alta
Bułg
aria
Grec
ja
Wło
chy
Pols
ka
Cypr
Esto
nia
Finl
andi
aSł
owen
iaRu
mun
iaSe
rbia
His
zpan
iaŁo
twa
Luks
embu
rgBJ
R M
aced
onii
Źródło: http://www.drfoster.co.uk/home.aspx;http://www.sundhedskvalitet.dk/;http://www.sykehusvalg.no/sidemaler/VisStatiskInfor-masjon 2109.aspx;http://www.hiqa.ie/;http://212.80.128.9/gestion/ges161000com.html; www.bqs-; dane non-CUTS.
W odróżnieniu od lat poprzednich, w 2012 roku widać bardzo wyraźną korelację między istnieniem ogólnie dostępnych informacji o wynikach leczenia i wiedzą opinii publicznej o ich istnieniu. Islandia i Malta uzyskały wynik „nie dotyczy”, gdyż na każdej z tych wysp jest tylko jeden szpital z prawdziwego zdarzenia.
1.10. Rozpowszechnienie elektronicznej dokumentacji medycznejOdsetek praktyk lekarskich prowadzonych przez lekarzy rodzinnych wykorzystujących komputery do przechowywania danych medycznych pacjenta dotyczących diagnozowanych chorób.
Źródła danych: http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl126_fr.pdf;http://www.europartnersearch.net/ist/communities/indexmapconso.php?Se=11;www.icgp.ie; Commonwealth Fund International Health Policy Survey of Primary Care Physicians „Benchmarking ICT use among GPs in Europe”; KomisjaEuropejska, kwiecień 2008; badanie przeprowadzone przez Empirica, Bonn, Niemcy (s. 60), Gartner Group; dane CUTS.
1.11. Czy pacjenci mają dostęp do internetowych form umawiania się na wizyty lekarskie?Stosunek podaży do popytu jest w przypadku wizyt u lekarzy specjalistów lub poważnych zabiegów operacyjnych bardzo zbliżony do problemu pokoi hotelowych lub wakacji organizowanych przez biura
62
podróży. Nie ma powodów, dla których pacjenci nie mogliby rezerwować wolnych „miejsc” w dogodnym dla siebie momencie. Praktyka taka nie jest często stosowana w Europie; w 2009 roku jeden z zaledwie dwóch wyników „zielonych” w tej podkategorii uzyskała Portugalia, w której „4 miliony mieszkańców okolic Lizbony” mają dostęp do takiej usługi. W 2012 roku sześć krajów udostępniło tę usługę znacznym grupom obywateli, co jest niemałym osiągnięciem!
Źródła danych: Badanie zlecone Patient View w 2012 roku przez HCP; krajowe urzędy ochrony zdrowia.
1.12. e-ReceptyPunktacja:
Wynik „zielony”: „W pełni funkcjonująca usługa e-Recepty w całym kraju lub na znacznych obszarach niektórych regionów”.
Wynik „żółty”: „Zaawansowane projekty pilotażowe w dziedzinie e-Recepty, które mają się przekształcić w usługi ciągłe” lub „Małe projekty pilotażowe, w przypadku których wyrażono ambicję polityczną, żeby się przekształciły w ogólnokrajowe usługi e-Recepty”.
Wynik „czerwony”: „Projekty w zakresie recept obejmujące tylko e-Wydawanie lub z innych przyczyn niespełniające kryteriów definicji e-Recepty” lub „Brak działań w zakresie e-Recepty; wyłącznie deklaracje dotyczące polityki”.
Szwecja dzięki centralnemu systemowi aptecznemu jest tu wzorem do naśladowania: ponad 85 procent recept jest wysyłanych do centralnej skrzynki e-mailowej, a pacjenci mogą się udać do dowolnej apteki w kraju i po prostu ściągnąć receptę ze skrzynki.
Źródła danych: „The set-up of guidelines in support of European e-Prescriptioninteroperability (2011–2013)”, Empirica, Bonn (kontakty bezpośrednie, badanie w toku); krajowe agencje ochrony zdrowia.
9.10.2. CZAS OCZEKIWANIA NA LECZENIE
2.1. Dostęp do lekarza rodzinnego w tym samym dniu
Czy pacjent może liczyć na wizytę u lekarza rodzinnego w tym samym dniu, gdyż jest przekonany, że wymaga tego jego stan zdrowia? Wskaźnik ten w zasadzie pokazuje, że nie ma wyjaśnienia dla czasu oczekiwania pacjentów na wizytę u lekarza rodzinnego: wyniki wydają się rozmieszczone przypadkowo i nie istnieje ich współzależność z kwestiami finansowymi (PKB lub wydatkami na ochronę zdrowia na jed-nego mieszkańca), zakresem świadczonych usług ani gęstością sieci podstawowej opieki zdrowotnej (zob. wykres poniżej). W pewnych krajach, po których raczej nie spodziewalibyśmy się takiej sytuacji, lekarz rodzinny ma nawet obowiązek odbierania 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu telefonów od każdego pacjenta zarejestrowanego w prowadzonym przez siebie gabinecie.
63
Wykres 14: Dane dotyczące liczby lekarzy i częstotliwości wizyt w przychodniach
0
100
200
300
400
500
600
700
0
2
4
6
8
10
12
14
Liczba lekarzy na 100 000 mieszkańców, 2010/najnowsze dostępne dane
Licz
ba le
karz
y na
100
000
mie
szka
ńców
Liczba wizyt w przychodniach na osobę w ciągu roku, 2010/najnowsze dostępne dane
Alba
nia
Pols
kaRu
mun
iaSł
owen
iaBJ
R M
aced
onii
Chor
wac
jaLu
ksem
burg
Finl
andi
aW
ielk
a Br
ytan
iaSe
rbia
Hola
ndia
Cypr
Belg
iaŁo
twa
Słow
acja
Węg
ryM
alta
Irlan
dia
Esto
nia
Wło
chy
Fran
cja
Dani
aCz
echy
Isla
ndia
Niem
cyLi
twa
Bułg
aria
Szw
ecja
Hisz
pani
aPo
rtug
alia
Szw
ajca
riaNo
rweg
iaAu
stria
Grec
ja
Liczba wizyt w
przychodniach na osobę w ciągu roku
Źródło: bazy danych WHO Health for All, styczeń 2012 r.
Źródła danych: Czas oczekiwania w systemach opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; ba-danie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; analiza czasopism; dane non-CUTS
2.2. Bezpośredni dostęp do lekarza specjalistyCzy pacjenci mogą odbyć wizytę u lekarza specjalisty bez konieczności uzyskania wcześniejszego skie-rowania od lekarza opieki podstawowej?
Ten wskaźnik jest najbardziej kwestionowany w całej historii indeksów HCP. Pomimo to, lub może wła-śnie wskutek tego, jest on wykorzystywany od 2005 roku i wydaje się potwierdzać pogląd, że „oparcie systemów opieki zdrowotnej na lekarzach rodzinnych nie ma żadnego wpływu na poziom kosztów opieki ambulatoryjnej, poziom wszystkich kosztów opieki zdrowotnej ani na wzrost całkowitych kosztów takiej opieki”5.
Źródła danych: Czas oczekiwania w systemach opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia i urzędnicy odpowiedzialni za opiekę zdrowotną; http://www.im.dk/publikationer/healthcare_in_dk/healthcare.pdf; http://www.ic.nhs.uk/; http://www.oecd.org, www.vantetider.se.; dane non-CUTS.
2.3. Czas oczekiwania na poważne, nienagłe zabiegi operacyjne < 90 dniJaki jest odstęp czasowy pomiędzy diagnozą a leczeniem dla koszyka takich zabiegów, jak pomostowanie aortalno-wieńcowe/ PTCA i wymiana stawu biodrowego/kolanowego? Trudno nie dostrzec, że już sam fakt
5 G. Van Merode, A. Paulus, P. Groenewegen: Does general practitioner gatekeeping curb health care expenditure? J Health Serv Res Policy. 2000 Jan;5 (1):22–6. Patrz także Kroneman et al: Direct access in primary care and patient satisfaction: A European study. HealthPolicy 76 (2006) 72–79.
64
prowadzenia przez niektóre kraje oficjalnych statystyk czasu oczekiwania pacjentów (Irlandia, Szwecja, Wielka Brytania, etc.) nie najlepiej o nich świadczy. Niemcy, gdzie czas oczekiwania pacjentów waha się w przedziale od 2 do3 tygodni, nigdy nie czuły potrzeby zbierania danych na ten temat, zasadniczo z tego samego powodu, dla którego Madryt dysponuje mniejszą ilością pługów śnieżnych niż Helsinki.
Wykres 15: Wyniki w podkategorii „oczekiwanie na planowy zabieg operacyjny” (1,0 = brak oczeki-wania; 3,0 = „wszyscy” czekają ponad 3 miesiące)
2,800
2,300
2012 2009
0,800
Alba
nia
Aust
ria
1,800
1,300
BJR
Mac
edon
iiSz
waj
caria
Belg
iaNi
emcy
Hola
ndia
Bułg
aria
Dani
aFr
ancj
a
Finl
andi
aSz
wec
jaRu
mun
iaGr
ecja
Czec
hyIs
land
iaW
ielk
a Br
ytan
iaLi
twa
Esto
nia
Luks
embu
rgNo
rweg
iaSe
rbia
Hisz
pani
aSł
owac
jaW
ęgry
Wło
chy
Chor
wac
jaŁo
twa
Irlan
dia
Cypr
Mal
taPo
lska
Port
ugal
iaSł
owen
ia
Źródło: Czas oczekiwania w systemach opieki zdrowotnej w Europie z perspektywy pacjentów; badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
Jak pokazuje wykres, jest to jeden z niewielu wskaźników EHCI, w przypadku których widać wpływ kryzysu finansowego: wydaje się, że czas oczekiwania na (drogie) operacje planowane się wydłużył, szczególnie w krajach, gdzie kryzys jest szczególnie dotkliwy.
2.4. Czas oczekiwania na leczenie przeciwnowotworowe < 21 dniCzas od momentu podjęcia decyzji o radioterapii/chemioterapii do momentu jej przeprowadzenia. Mak-symalny czas oczekiwania dla wyniku „zielonego” jest i powinien być znacznie krótszy niż w przypadku zabiegów planowych. Obiecujące jest to, że ogólny poziom dostępności do leczenia przeciwnowotworowego jest wyższy niż w przypadku operacji planowych także po uwzględnieniu zdecydowanie większej różnicy czasu wymaganej do osiągnięcia „zielonego” wyniku punktowego (21wobec 90 dni).
Źródła danych: badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; raport na temat oczekiwania na leczenie prze-ciwnowotworowe opracowany przez Szwedzką Radę Zdrowia i Opieki Społecznej (2011); krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
2.5. Czas oczekiwania na tomografię komputerową (TK) < 7 dniCzas od podjęcia decyzji o konieczności przeprowadzenia badania do momentu badania wybrany został jako wskaźnik reprezentatywny dla czasów oczekiwania na zaawansowane procedury diagnostyczne.
65
Pewną trudność sprawiło nakłonienie respondentów (w krajowych agencjach ochrony zdrowia) do nie-stosowania w udzielanych odpowiedziach kategorii badania stanów „ostrych” lub „nieostrych”. Należy ponownie podkreślić, że czas oczekiwania na badanie TK świadczy o kiepskiej jakości usług medycznych i zwiększa koszty opieki zdrowotnej, a nie prowadzi do oszczędności, ponieważ procedura utrzymywania ciągłego kontaktu z pacjentami przez okres całych tygodni/miesięcy związana jest ze znacznymi kosztami, a samo badanie jest tańsze, jeśli pacjent (i świadczeniodawca usługi) ma świeżo w pamięci zasadniczy powód przeprowadzenia badania.
Źródła danych: badanie zlecone przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
9.10.3. WYNIKI LECZENIA
Podkategoria ta ocenia wydajność systemów opieki zdrowotnej różnych krajów pod względem uzyski-wanych przez nie wyników leczenia. Pracownicy służby zdrowia czasami mają tendencję do patrzenia na systemy ochrony zdrowia głównie przez pryzmat uzyskiwanych przez nie wyników – twierdząc, że tak naprawdę liczy się tylko wynik. Do pewnego stopnia jest to słuszna teza, co ma swoje odbicie w wagach przyznanych wskaźnikom tej podkategorii.
3.1. Śmiertelność z powodu zawałów serca wśród osób hospitalizowanych6
Dostępne w Europie dane dotyczące tego istotnego wskaźnika są szokująco fragmentaryczne i niespójne. W raporcie OECD zatytułowanym „Health at a Glance” (grudzień 2007) podano informacje na temat łącznej 30-dniowej śmiertelności wśród pacjentów po zawale serca. W 2011 roku OECD musiała pogodzić się z fak-tem, że większość państw ma problemy z przekazywaniem danych na temat tej śmiertelności i zaczęła korzystać z danych na temat 30-dniowej śmiertelności wśród osób hospitalizowanych. Choć śmiertelność wśród osób hospitalizowanych jest gorszym wskaźnikiem (jest on podatny na wahania wywołane przez zmiany wynikające z sytuacji finansowej dotyczące długości hospitalizacji i ma inne słabe strony), HCP także musiał zacząć z niego korzystać. Z tego powodu wyniki punktowe dla tego wskaźnika opierają się na zestawieniu danych pochodzących z różnych źródeł i okresów (wracamy do danych z badania MONICA), rejestrów krajowych oraz danych sprawdzonych pod kątem współczynnika SDR (standaryzowany współ-czynnik zgonów) dla choroby niedokrwiennej serca – w tym wypadku wyniki zmniejszono dla krajów o wysokim SDR, i vice versa. Logicznym wytłumaczeniem takiego podejścia do problemu jest to, że jeśli jakiś kraj twierdzi, że ma doskonałe współczynniki rzeczywistej śmiertelności z powodu zawałów serca, a jednocześnie okazuje się, że ma wysokie wartości współczynnika SDR, można żywić obawę, że dosko-nała opieka medyczna nie jest tam dostępna dla wszystkich.
W kontekście tych danych sporym zaskoczeniem było to, że najwyższą śmiertelność w Europie odnoto-wano w tym przypadku w Belgii (8,6 proc.) i Niemczech (6,8 proc.). Wskaźnik ten będzie musiał zostać zmieniony w przyszłych edycjach EHCI!
Źródła danych: zestawienie danych uzyskanych na podstawie raportu OECD Health at a Glance, grudzień 2011; szczegółowa baza danych śmiertelności WHO (wyciąg z 8 lutego 2012; badania MONICA; krajowe rejestry zawałów serca; dane non-CUTS.
6 Wskaźnik ten, podobnie jak inne wskaźniki z zakresu opieki kardiologicznej, jest szczegółowo opisany w Euro Health Consumer Index 2008, Health Consumer Powerhouse AB, Bruksela 2008, www.healthpowerhouse.com.
66
3.2. Śmiertelność niemowlątWskaźnik śmiertelności niemowląt to liczba zgonów niemowląt w pierwszym roku życia w przeliczeniu na 1000 żywych urodzeń w danym roku. W krajach rozwiniętych zwiększona śmiertelność dotyczy głównie niemowląt o bardzo niskiej masie urodzeniowej, z których wiele jest wcześniakami. W Europie prawdopodobnie ponad połowa wszystkich zgonów niemowląt przypada na niemowlęta o niskiej masie urodzeniowej. W przypadku Europy, przy wskaźniku śmiertelności niemowląt utrzymującym się zwykle poniżej wartości 6/1000, kluczowymi czynnikami stojącymi za tak dobrymi wynikami są prawdopodobnie badania kontrolne w okresie ciąży oraz dostęp do najwyższej jakości opieki w czasie porodu. Islandia może się pochwalić najniższym na świecie wskaźnikiem śmiertelności niemowląt – poniżej 2/1000.
Wskaźnik ten mógłby być jedynym wykorzystywanym do oceny globalnej jakości systemu ochrony zdrowia. Warto zwrócić uwagę, że wydaje się on całkowicie odporny na skutki kryzysu finansowego: od 2005 roku dane dotyczące śmiertelności niemowląt stale się poprawiają! Wartości graniczne dla wyniku „zielonego”, „żółtego” i „czerwonego” nie zmieniły się od pierwszej edycji EHCI. Liczba krajów uzyskujących „zielony” wynik punktowy wzrosła z dziewięciu w 2006 do dwudziestu w 2012 roku!
Wykres 16: Wskaźnik śmiertelności noworodków na 1000 żywych urodzeń (2010 lub najnowsze dostępne dane)12,00
10,00
8,00
10,00
6,00
4,00
2,00
0,00
Isla
ndia
Finl
andi
aSł
owen
iaSz
wec
jaN
orw
egia
Luks
embu
rgCz
echy
Grec
jaIrl
andi
aH
iszp
ania
Esto
nia
Cypr
Dani
aN
iem
cyW
łoch
yFr
ancj
aPo
rtug
alia
Hol
andi
aAu
stria
Szw
ajca
riaBe
lgia
Wie
lka
Bryt
ania
Chor
wac
jaLi
twa
Węg
ryM
alta
Pols
kaSł
owac
jaŁo
twa
Alba
nia
Bułg
aria
Rum
unia
BJR
Mac
edon
ii
Serb
ia
Źródło: baza danych WHO HfA Europe, styczeń 2012, najbardziej aktualne dane statystyczne;późniejsze dane dla niektórych krajów zostały przekazane przez urzędy krajowe; dane CUTS.
3.3. Stosunek liczby zgonów spowodowanych chorobami nowotworowymi do zapadalności na te choroby (2006)
Wskaźnik wyników leczenia chorób nowotworowych zastosowany w indeksie EHCI 2008 opierał się na tradycyjnym 5-letnim wskaźniku przeżywalności pacjentów z chorobami nowotworowymi (wszystkie rodzaje nowotworów z wyjątkiem raka skóry). Ponieważ bardziej aktualne dane (EUROCARE-4, pacjenci zdiagnozowani w latach 1995–1999) nie były dostępne wiosną 2012 roku, na źródło danych dla tego wskaźnika za 2012 rok wybrano bardzo obszerną publikację autorstwa J. Ferlaya i innych przedstawiającą
67
zestawienie obejmujące przypadki raka i zgony spowodowane tą chorobą we wszystkich 34 krajach w 2008 roku. W przypadku tego wskaźnika stosunek liczby zgonów do zapadalności niższy niż 0,4 odpowiada w zasadzie wskaźnikowi przeżywalności pacjentów na poziomie > 60 procent.
Wykres 16: 1 minus wskaźnik zapadalności na nowotwory/śmiertelności („wskaźnik przeżywalności”), Ferlay i in., dane z 2008 r.
70,00%
65,00%
55,00%
60,00%
50,00%
55,00%
45,00%
50,00%
40,00%
45,00%
35,00%
40,00%
30,00%
35
25,00%
30
20,00%
25
Luks
embu
rg
Wie
lka
Bryt
ania
BJR
Mac
edon
ii Fr
ancj
aN
orw
egia
Finl
andi
aIrl
andi
aN
iem
cySz
waj
caria
Belg
iaSz
wec
jaW
łoch
yIs
land
iaDa
nia
Hol
andi
a
Aust
riaH
iszp
ania
Czec
hyCy
prPo
rtug
alia
Bułg
aria
Chor
wac
jaSł
owen
iaSł
owac
jaLi
twa
Esto
nia
Łotw
a
Węg
ryRu
mun
iaAl
bani
aPo
lska
Grec
jaSe
rbia
Mal
ta
Źródło: J.Ferlayetal, Annals of Oncology, 2010; daneCUTS.
3.4. Wskaźnik utraconych potencjalnych lat życia (PYLL)
Uwzględnia wszystkie przyczyny i oznacza utracone lata życia w przeliczeniu na 100 000 mieszkańców w wieku 0–69 lat. Zastosowany przez OECD wskaźnik utraconych potencjalnych lat życia (PYLL) uwzględ-nia wiek, w którym nastąpił zgon, przyznając większe współczynniki wagi zgonom w młodszym wieku, zaś niższe współczynniki wagi zgonom w starszym wieku.
Wskaźnik PYLL jest obliczany na podstawie liczby zgonów pomnożonej przez liczbę lat przewidywanej długości życia w wieku, w którym nastąpił zgon. Wskaźnik PYLL jest zdecydowanie lepszy niż popularny wskaźnik „Healthcare Amenable Deaths”, ponieważ automatycznie przyznaje niskie wartości krajom o niskim wskaźniku zgonów powodowanych chorobami sercowo-naczyniowymi (CVD), takim jak kraje basenu Morza Śródziemnego.
Wskaźnik PYLL został stworzony przez OECD, skutkiem czego nie obejmuje wszystkich 34 krajów ujętych w rankingu EHCI. Odkryto jednak, że istnieje silna korelacja pomiędzy wskaźnikiem PYLL i SDR (wszystkie przyczyny) dla osób w wieku od 0 do 64 lat, który można uzyskać dla wszystkich krajów w bazie danych WHO. Obliczenia dla regresji liniowej potwierdziły, że korelacja (wartość R) pomiędzy tymi wskaźnikami wyniosła 97 procent. Z tego powodu w przypadku krajów niewchodzących w skład OECD „syntetyczne wartości PYLL” oblicza się jako funkcję PYLL = K*SDR +M.
68
Wykres 17: Utracone potencjalne lata życia / 100 000 mieszkańców poniżej 69. roku życia7000
6000
7000
5000
6000
5000
4000
3000
2000
10001000
0
Luks
embu
rgH
olan
dia
Wie
lka
Bryt
ania
Dani
a
Belg
iaAl
bani
aCz
echy
BJR
Mac
edon
ii
Słow
acja
Serb
ia
Isla
ndia
Szw
ecja
Cypr
Szw
ajca
ria
Wło
chy
Nor
weg
iaH
iszp
ania
Irlan
dia
Mal
taAu
stria
Nie
mcy
Grec
ja
Słow
enia
Fran
cja
Port
ugal
iaFi
nlan
dia
Chor
wac
ja
Pols
kaRu
mun
iaBu
łgar
iaW
ęgry
Esto
nia
Łotw
aLi
twa
Źródło: OECD Health Data 2011; Non-OECD: WHO HfA lipiec 2011: współczynnik SDR dla wszystkich przyczyn zgonów na 100 000 osób, osoby w wieku od 0 do 64 lat; dane CUTS.
3.5. Infekcje MRSA
Odsetek szczepów szpitalnych wykazujących oporność. Wskaźnik ten ocenia liczbę przypadków i roz-przestrzenianie się głównych rodzajów bakterii inwazyjnych o potwierdzonej klinicznie i epidemiologicz-nie oporności lekowej. Podobnie jak w poprzednich edycjach indeksów, wskaźniki są oparte nadanych uzyskanych z EARS (Europejskiego Programu Nadzoru nad Lekoopornością). Dane gromadzone są przez 800 publicznych laboratoriów świadczących usługi dla ponad 1300 szpitali w 31 krajach Europy.
Odsetek takich infekcji szpitalnych w wielu krajach od lat utrzymuje się na podobnym poziomie, co jest trochę zaskakujące. Można dojść do wniosku, że albo dany kraj kontroluje sytuację (np. kraje skandy-nawskie, Holandia i Estonia), albo można oczekiwać zmian w czasie. Dlaczego wskaźnik ten w Niemczech i Francji utrzymuje się na poziomie nieznacznie powyżej 20 proc., pozostaje tajemnicą.
Rzeczywistą poprawę odnotowano na Wyspach Brytyjskich: dzięki zdecydowanym wysiłkom zarówno Wielka Brytania, jak i Irlandia obniżyły ten wskaźnik z 40–45 proc. w 2008 roku do nieco ponad 20 proc.; niestety nadal uzyskują „czerwony” wynik punktowy.
69
Wykres 18: Odsetek szpitalnych infekcji paciorkowcem wykazującym oporność, 2010 lub najnowsze dostępne dane60,0
50,0
40,0
0,0
e
30,0
20,0
10,0
Szw
ecja
Nor
weg
iaEs
toni
aH
olan
dia
Dani
aIs
land
iaFi
nlan
dia
Aust
riaSz
waj
caria
Słow
enia
Pols
ka
Łotw
aLi
twa
Luks
embu
rgBu
łgar
iaSł
owac
jaBe
lgia
Nie
mcy
Wie
lka
Bryt
ania
Fran
cja
Irlan
dia
His
zpan
iaCh
orw
acja
Węg
ryCy
prW
łoch
yRu
mun
iaGr
ecja
Mal
taPo
rtug
alia
Alba
nia
BJR
Mac
edon
iiSe
rbia
Czec
hy
Źródło: dane ECDCEARS-net2008–2010(odsetek oporności); dane CUTS.
3.6. Odsetek porodów przez cesarskie cięcie
Nowy wskaźnik w EHCI 2012. Przy przyznawaniu ocen kierowano się założeniem, że wysoki odsetek ce-sarskich cięć jest odzwierciedleniem słabej opieki przed porodem i słabo rozwiniętych usług związanych z odbieraniem porodu – w konsekwencji za wysoki odsetek cesarskich cięć przyznawano „czerwony” wynik punktowy. Powszechnym zaleceniem jest, aby kobieta nie rodziła przez cesarskie cięcie więcej niż dwa razy, co sugeruje, że nie może po nich liczyć na powrót do pełnego zdrowia. Poza tym stosowana powszechnie we Francji praktyka dochodzenia do formy po porodzie – fizjoterapia poporodowa – wydaje się zarówno bardziej humanitarna, jak i tańsza od inwazyjnego zabiegu chirurgicznego.
Najwyższy odsetek porodów przez cesarskie cięcie odnotowywany jest w Grecji i Ameryce Łacińskiej (w Brazylii blisko 50 proc.).
Z poniższego wykresu także wynika, że choć cesarskie cięcie jest zabiegiem kosztownym, wyraźnie nie występuje korelacja między zamożnością kraju a wysokim odsetkiem tych zabiegów.
70
Wykres 19: Cesarskie cięcia na 1000 żywych urodzeń, 2010 lub najnowsze dostępne dane (WHO HfA)500
400
450
500
350
400
250
300
350
200
250
300
150
200
50
100
150
50W
ielk
a Br
ytan
ia
0
Hol
andi
aBe
lgia
Finl
andi
aIs
land
iaSz
wec
jaN
orw
egia
Chor
wac
jaFr
ancj
aSł
owen
iaEs
toni
aDa
nia
Litw
a
Łotw
aSe
rbia
Słow
acja
His
zpan
iaIrl
andi
aAu
stria
Alba
nia
Nie
mcy
Rum
unia
Bułg
aria
Mal
taLu
ksem
burg
Szw
ajca
riaW
ęgry
Pols
kaPo
rtug
alia
Wło
chy
Cypr
Grec
ja
Czec
hyBJ
R M
aced
onii
Źródło: baza danych WHO Health for All, styczeń2012; dane CUTS.
3.7. Niezdiagnozowana cukrzyca
Wskaźnikiem, który HCP chciał wykorzystać do oceny opieki nad osobami cierpiącymi na cukrzycę, miał być odsetek diabetyków ze stężeniem hemoglobiny glikowanej powyżej 7 proc. Nie udało nam się jednak znaleźć w przypadku tego parametru żadnych wiarygodnych danych dla dużej liczby krajów. W związku z powyższym zespół badawczy postanowił wykorzystać dane International Diabetes Federation Atlas dotyczące liczby przypadków „niezdiagnozowanej cukrzycy”; kraje, w których ta liczba była wysoka, otrzymywały oczywiście „czerwony” wynik punktowy.
Jak widać na poniższym wykresie, jest to jeden z obszarów, w przypadku których częste wizyty u lekarza wydają się przynosić efekty: Czesi i Słowacy, czyli narody, które odwiedzają lekarzy najczęściej (wskaź-nik 2.1), bez problemu uzyskują wynik „zielony”. Powodem przyznania Albanii wyniku „czerwonego” jest fakt, że niska liczba takich przypadków została uznana za przejaw słabszej kontroli tego problemu a nie za sukces.
71
Wykres 20: Występowanie niezdiagnozowanej cukrzycy
4,00%
3,50%
2,50%
5,00%
4,50%
3,00%
2,00%
1,50%
1,00%
0,50%0,50%
0,00%
Alba
nia
Isla
ndia
Luks
embu
rgSz
wec
jaN
orw
egia
Irlan
dia
Chor
wac
jaBe
lgia
Słow
acja
Wie
lka
Bryt
ania
Czec
hyGr
ecja
Fran
cja
Hol
andi
aSz
waj
caria
Dani
aW
ęgry
Wło
chy
Nie
mcy
His
zpan
iaFi
nlan
dia
BJR
Mac
edon
iiRu
mun
iaEs
toni
aBu
łgar
iaAu
stria
Serb
iaLi
twa
Mal
taŁo
twa
Cypr
Słow
enia
Pols
kaPo
rtug
alia
Źródło: International Diabetes Federation Atlas, wydanie 5, 2011; dane CUTS.
3.8. Depresja
Od 2005 roku HCP nosiło się z zamiarem wprowadzenia wskaźnika oceniającego jakość opieki psychia-trycznej. Z powodu poważnych problemów dotyczących metodologii i definicji postanowiliśmy odrzucić zwykle stosowane wskaźniki jak „Ilość łóżek w szpitalach psychiatrycznych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców”, „Hospitalizacja osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi”, „Obrót lekami” oraz wiele innych. Tak się składa, że temat spadku liczby samobójstw w okresie dziesięciu lat, np. od 1995 roku, po-wracał pod obrady prowadzone w trakcie posiedzeń roboczych Panelu Ekspertów. Jednak, poza kwestią niepewności danych, pojawił się praktyczny problem do rozwiązania: uwzględnienie rekordowo wysokiej liczby samobójstw w krajach Europy Wschodniej w latach 1991–1995, a tym samym problem stworzenia wskaźnika sprawiedliwego dla krajów wszystkich regionów Europy. W 2008 roku, po długich i burzliwych dyskusjach, wprowadzono wskaźnik „Inklinacja linii e-logarytmicznej wskaźnika SDR dla samobójstw, 1995– najnowsze dostępne dane”, pamiętając o jego ograniczeniach interpretacyjnych.
W roku 2012 stało się jasne, że w przypadku wskaźnika samobójstw ogólna poprawa warunków życia, szczególnie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, przeważa nad skutkami opieki psychiatrycznej. Po intensywnych poszukiwaniach odpowiedniego wskaźnika obrazującego zdrowie psychiczne osta-tecznie postanowiliśmy uwzględnić (średnia arytmetyczna) pięć pytań zawartych w poniższej tabeli, pochodzącej z badania Special Eurobarometer on Mental Health:
Jak często w okresie ostatnich 4 tygodni...% „zawsze” + % „przeważnie”
Jak często w okresie ostatnich 4 tygodni...% „nigdy” + % „rzadko”
…czułeś się szczęśliwy? …odczuwałeś spokój i opanowanie?
…czułeś się tak źle, że nic nie mogło cię rozweselić?
…czułeś się przy-gnębiony i smutny?
…odczuwałeś szcze-gólne napięcie?
72
W przypadku Norwegii, która nie była objęta tym badaniem, znaleźliśmy badanie krajowe, w którym do-konano bezpośredniego porównania danych norweskich z Eurobarometrem. Sześć krajów nieobjętych żadnym badaniem (od Szwajcarii do Albanii) uzyskało wynik „b.d.”.
Wykres 21: średnia z pięciu odpowiedzi na pytania dotyczące zdrowia/samopoczucia psychicznego w badaniu Special Eurobarometer 345 on Mental Health80
70
50
60
40
50
30
40
20
30
10
20
0
Grec
jaW
łoch
yRu
mun
iaŁo
twa
Litw
aBu
łgar
iaAu
stria
Port
ugal
iaEs
toni
aPo
lska
Węg
ryM
alta
Cypr
His
zpan
iaSł
owen
iaW
ielk
a Br
ytan
iaCz
echy
Fran
cja
Belg
iaSł
owac
jaLu
ksem
burg
Nie
mcy
Nor
weg
iaIrl
andi
aSz
wec
jaDa
nia
Hol
andi
aFi
nlan
dia
Alba
nia
Chor
wac
jaBJ
R M
aced
onii
Isla
ndia
Serb
iaSz
waj
caria
Źródło: Special Eurobarometer 345, październik 2010; „Psykiskhelse i Norge”, raport 2011:2, www.fhi.no.
9.10.4. ZAKRES I ZASIĘG ŚWIADCZONYCH USŁUG
4.1. Źródła finansowania systemów opieki zdrowotnejW 2009 roku wprowadzono prosty wskaźnik oceniający „Odsetek wydatków na ochronę zdrowia pochodzą-cy ze środków publicznych”, służący domierzenia źródeł finansowania systemów ochrony zdrowia. Kilka krajów, dziś tylko Rumunia, zgłaszało w bazie danych WHO 100 proc. ze środków publicznych. Wszystkie te kraje uzyskiwały „czerwone” wyniki punktowe dla wskaźnika 4.7 (poniżej). Dlatego podczas dyskusji prowadzonych na posiedzeniach Panelu Ekspertów wartość 100 proc. nie uzyskiwała pozytywnej odpo-wiedzi na zwyczajowe pytanie: „Czy wierzymy w wyniki tego badania?» i wynik 100 proc. powoduje otrzy-manie „czerwonych” wartości punktowych. Oceniono, że Szwajcaria padła ofiarą tych samym problemów dotyczących definicji, co Holandia z okresu przed reformą systemu (2006), która z powodów formalnych podała, że duża część powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego była finansowana ze środków prywat-nych, uzyskując tym samym „zielony” wynik punktowy.
73
Wykres 22: Publiczne wydatki na ochronę zdrowia jako odsetek całkowitych wydatków na ochronę zdrowia
70
80
60
50
40
10
0
100
90
30
20
Cypr
Alba
nia
BJR
Mac
edon
iiSz
waj
caria
Bułg
aria
Grec
jaŁo
twa
Serb
iaPo
rtug
alia
Mal
taSł
owac
jaW
ęgry
Pols
kaLi
twa
Słow
enia
His
zpan
iaIrl
andi
aBe
lgia
Finl
andi
aEs
toni
aN
iem
cyW
łoch
yAu
stria
Fran
cja
Isla
ndia
Szw
ecja
Czec
hyLu
ksem
burg
Nor
weg
iaW
ielk
a Br
ytan
iaCh
orw
acja
Dani
aH
olan
dia
Rum
unia
Źródło: baza danych WHO HfA, styczeń 2012.
4.2. Operacje zaćmy w przeliczeniu na 100 000 mieszkańców powyżej 65. roku życia
Międzynarodowa klasyfikacja procedur medycznych ICD-CM, operacje zaćmy, całkowita ilość zabiegów przeprowadzonych u pacjentów we wszystkich przedziałach wiekowych, ale podzielona przez 100 000 mieszkańców w wieku powyżej 65 lat. Niewiele operacji zaćmy przeprowadza się u pacjentów w wieku poniżej 65 lat i dane dla odrębnych przedziałów wiekowych są niedostępne.
Wskaźnik operacji zaćmy w przeliczeniu na 100 000 mieszkańców był wykorzystywany w poprzednich edycjach rankingu EHCI jako probierz szczodrości systemów opieki zdrowotnej w kwestii zapewnienia opieki pacjentom z chorobami niezagrażającymi życiu, której celem była poprawa jakości życia pacjen-ta. Operacje zaćmy wybrano, ponieważ są stosunkowo niedrogie i znacznie poprawiają jakość życia, w związku z czym są raczej niezależne od PKB na mieszkańca w danym kraju. Od 2008 roku wskaźnik ten jest dostosowany do kryterium wiekowego, po sugestii urzędników z Irlandii (co nie jest zaskakujące, gdyż niewprowadzenie zmian pogorszyłoby sytuację krajów zamieszkałych przez najmłodsze populacje w Europie: Macedonii, Irlandii i Rumunii).
Źródła danych: OECD Health Data 2011; bazadanych WHO HfA, styczeń 2012; WHO Prevention of Blind-ness and Visual impairment Program; European Community Health Indicators; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
74
4.3. Szczepienia niemowlątOdsetek zaszczepionych dzieci (przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i polio – średnia arytmetyczna).
Wykres 23: Odsetek dzieci szczepionych przeciwko tężcowi, krztuścowi, odrze i polio
80,0
75,0
70,0
100,0
95,0
90,0
85,0
65,0
60,0
55,0
50,0
Mal
taAu
stria
Dani
aW
ielk
a Br
ytan
iaN
orw
egia
Irlan
dia
Nie
mcy
Szw
ajca
riaW
łoch
yBu
łgar
iaIs
land
iaEs
toni
aSe
rbia
Łotw
aSł
owen
iaCy
prBJ
R M
aced
onii
Chor
wac
jaH
iszp
ania
Fran
cja
Hol
andi
aRu
mun
iaPo
rtug
alia
Litw
aAl
bani
aBe
lgia
Pols
kaSz
wec
jaLu
ksem
burg
Czec
hySł
owac
jaFi
nlan
dia
Grec
jaW
ęgry
Źródło: bazy danych WHO HfA, lipiec 2011; krajowe rejestry szczepień; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane CUTS.
4.4. Przeszczepy nerek na milion mieszkańców
Liczba operacji na milion mieszkańców. Często można się spotkać z poglądem, że na liczbę takich operacji mają istotny wpływ czynniki będące poza kontrolą systemów opieki zdrowotnej, jak liczba ofiar wypadków drogowych w danym kraju. Należy jednak ocenić, że najważniejsze czynniki wyjaśniające konkretną ilość operacji tego typu są pod kontrolą systemów opieki zdrowotnej. Są to między innymi „rola i miejsce dawstwa organów w szkoleniu anestezjologów”, „ilość łóżek na oddziałach intensywnej terapii w przeli-czeniu na milion mieszkańców”, organizacja opieki zdrowotnej mająca na celu optymalizację transportu organów, etc.
75
Wykres 24: Przeszczepy nerek na milion mieszkańców (2010)60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
Serb
iaBJ
R M
aced
onii
Bułg
aria
Alba
nia
Rum
unia
Luks
embu
rgGr
ecja
Isla
ndia
Litw
aPo
lska
Wło
chy
Łotw
aEs
toni
aSł
owen
iaW
ęgry
Słow
acja
Finl
andi
aCz
echy
Mal
taCy
prN
iem
cySz
waj
caria
Irlan
dia
Szw
ecja
Dani
aBe
lgia
Wie
lka
Bryt
ania
Fran
cja
His
zpan
iaAu
stria
Hol
andi
aPo
rtug
alia
Nor
weg
iaCh
orw
acja
Źródło: OECD Health Data 2011, Biuletyn Rady Europy w sprawie dawstwa organów i transplantacji, tom 16, wrzesień 2011; chorwacki rejestr terapii nerko zastępczych; bezpośrednie kontakty z ministerstwami zdrowia; dane CUTS.
Islandia i Luksemburg uzyskują „zielony” wynik punktowy, gdyż znaczna część zabiegów przeszczepu nerki u tamtejszych pacjentów wykonywana jest w innych krajach.
4.5. Czy opieka stomatologiczna jest włączona do oferty publicznej ochrony zdrowia?
W minionych latach jako miernik cenowej dostępności opieki dentystycznej wybrany został bardzo prosty wskaźnik: „Jaki odsetek środków finansowych przeznaczanych na publiczną ochronę zdrowia pochłania opieka stomatologiczna?”. Przy wyborze tego wskaźnika kierowano się następującym rozumowaniem: jeśli opieka stomatologiczna pochłania blisko 10 proc. całkowitych wydatków na publiczną ochronę zdrowia, musi to oznaczać, że stanowi ona część oferty publicznej służby zdrowia.
W 2008 roku wykorzystano badanie Eurobarometru. Wskaźnik ten został zmieniony na „Odsetek odpo-wiadający opiece stomatologicznej zupełnie niedostępnej cenowo/słabo dostępnej cenowo”.
W 2009 roku dane określające ten wskaźnik opierały się głównie na informacjach uzyskanych z krajowych agencji ochrony zdrowia w odpowiedzi na pytanie: „Czy opieka stomatologiczna dotowana jest na tych samych warunkach co opieka somatyczna (pacjenci w wieku od 20 do 64 lat)?”.
Dane dla tego wskaźnika za rok 2012 pochodzą głównie z raportu OECD Health at a Glance 2011 i kilku innych źródeł.
Źródła danych: raport OECD Health at a Glance 2011; Santos-Eggimann, B.,Cornaz, S. iSpagnoli, J., Lifetime History of Prevention in European Countries: the Case of Dental Check-ups, Mannheim Research Centre for the Economics of Ageing, 2010; Raporty European Observatory HiT; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
76
4.6. Wskaźnik przeprowadzania badań mammograficznychOdsetek kobiet w wieku od 50 do 69 lat poddanych badaniom przesiewowym, najbardziej aktualne dostęp-ne dane. Wskaźnik ten wprowadzono jako probierz praktycznej zdolności organizowania i kontrolowania procedur badań przesiewowych prowadzonych na jasno zdefiniowanej i łatwo osiągalnej populacji doce-lowej. Uzyskane wyniki dla krajów europejskich bardzo się różnią: wielkość docelowa została określona jako 70 proc. (opierając się na logice HCP, można by zapytać: a dlaczego nie 100 proc.?), natomiast zakres uzyskanych dla tego wskaźnika wartości rzeczywistych waha się w przedziale od 10 do 98 proc. W związku ze słabą korelacją z PKB namieszkańca wyniki (jak zwykle?) odzwierciedlają raczej politykę a nie zasoby.
Źródła danych: OECD Health Data 2011; WHO World Health Survey 2006; WHO World Health Statistics 2011.
4.7. Nieformalne opłaty przekazywane lekarzomŚrednia odpowiedzi na pytanie: „Czy od pacjentów oczekuje się dokonywania nieoficjalnych płatności?”. Zakres możliwych odpowiedzi przedstawia się następująco: zdecydowanie „Nie!”, ,,Czasami, zależnie od sy-tuacji” oraz „Tak, często”. Wskaźnik ten wprowadzono po raz pierwszy w 2008 roku. Za nieformalne uznano wszelkie płatności dokonywane przez pacjenta poza oficjalnym współpłaceniem za usługę. Omawiane badanie ankietowedotyczące kwestii nieformalnych płatności było pierwszym tego typu badaniem w Europie i zostało powtórzone w latach 2009 i 2012, dając wtedy nieco bardziej zgodne wyniki niż w roku 2008.
Wykres 25: Odpowiedzi na zawarte w ankiecie pytania na temat nieformalnych opłat przekazywanych lekarzom(1,0 = wszystkie „tak, często”; 3,0 = wszystkie „nie”)3,000
2,600
2,800
2,000
2,200
1,600
1,200
2,400
1,800
1,400
1,000
Węg
ryRu
mun
iaGr
ecja
Bułg
aria
Alba
nia
Łotw
aSł
owac
jaPo
lska
Litw
aCh
orw
acja
Cypr
Czec
hySe
rbia
Fran
cja
Słow
enia
Wło
chy
Belg
iaEs
toni
aLu
ksem
burg
Aust
riaM
alta
Nie
mcy
Irlan
dia
Port
ugal
iaH
iszp
ania
Wie
lka
Bryt
ania
Dani
aFi
nlan
dia
BJR
Mac
edon
iiIs
land
iaH
olan
dia
Nor
weg
iaSz
wec
jaSz
waj
caria
Źródło: badanie zlecone Patient View przez HCP w 2012 roku; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
4.8. Zapobieganie paleniu
Do oceny wysiłków podejmowanych przez poszczególne kraje w zakresie zapobiegania paleniu wykorzy-stano badanie Tobacco Control Scale (TCS). Obejmuje ono sześć wskaźników: cena (30), zakaz palenia w miejscach publicznych (22), wydatki na społeczne kampanie informacyjne (15), zakaz reklamy (13), ostrzeżenia o szkodliwości dla zdrowia (10) i leczenie (10).Liczby w nawiasach wskazują wagę (udział pełnego wyniku w maksymalnym wyniku TCS o wartości 100).
77
Wykres 26: Wyniki poszczególnych krajów w badaniu tobacco Control Scale 201090
80
90
70
80
60
50
40
20
30
40
20
10
0
Aust
riaGr
ecja
Luks
embu
rgCz
echy
Węg
ryN
iem
cyBu
łgar
iaCy
prLi
twa
Słow
acja
Esto
nia
Pols
kaPo
rtug
alia
Łotw
aSł
owen
iaRu
mun
iaDa
nia
Hol
andi
aH
iszp
ania
Wło
chy
Szw
ajca
riaBe
lgia
Szw
ecja
Finl
andi
aM
alta
Fran
cja
Isla
ndia
Nor
weg
iaIrl
andi
aW
ielk
a Br
ytan
iaAl
bani
aCh
orw
acja
BJR
Mac
edon
iiSe
rbia
Źródło: Joossens, L. & Raw, M.: Tobacco Control Scale 2010 in Europe.
4.9. Długofalowa opieka nad osobami starszymi
Wskaźnik ten zawsze przysparza znacznych trudności przede wszystkim dlatego, że w wielu krajach dane na temat długofalowej opieki nad osobami starszymi prezentowane są jako dane o usługach opieki społecznej a nie opieki zdrowotnej.
Zespół HCP nie szczędził wysiłku, żeby znaleźć dane, które w większym stopniu dotyczą wyników takiej opieki. Ostatecznie zdecydowaliśmy się na wskaźnik „liczba domów opieki i łóżek dla osób starszych na 100 000 mieszkańców powyżej 65. roku życia”. Wskaźnik ten przynajmniej obrazuje, w jakim stopniu krewni (czytaj „żony i córki”) są uznawani za osoby, które w pierwszej kolejności zapewniają opiekę nad osobami starszymi, co jest oczywiście złym rozwiązaniem w przypadku osób starszych, które nie mają krewnych, lub kiedy krewni mieszkają daleko. Jak widać na wykresie, w Europie krajowe strategie na rzecz opieki nad osobami starszymi bardzo się od siebie różnią.
78
Wykres 27: Domy opieki i łóżka dla osób starszych na 100 000 mieszkańców powyżej 65. roku życia
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
0
Aust
ria
Grec
ja
Luks
embu
rgCz
echy
Węg
ryN
iem
cy
Bułg
aria
Cypr
Litw
a
Słow
acja
Esto
nia
Pols
ka
Port
ugal
ia
Łotw
a
Słow
enia
Rum
unia
Dani
aW
ielk
a Br
ytan
ia
Hol
andi
a
His
zpan
ia
Wło
chy
Szw
ajca
riaBe
lgia
Szw
ecja
Finl
andi
a
Mal
ta
Fran
cja
Isla
ndia
Nor
weg
ia
Irlan
dia
Alba
nia
Chor
wac
ja
BJR
Mac
edon
ii
Serb
ia
Źródło: WHO Health for All Database, styczeń2012; dane dot. płodności: Bank Światowy; dane non-CUTS.
Zaskakuje to, że pojawia się widoczna korelacja między niewystarczającą liczbą łóżek dla osób starszych a współczynnikiem płodności. Wygląda na to, że kraje europejskie, które borykają się z niskim poziomem urodzeń, mają ten problem nie tylko z powodu braku usług opieki nad dziećmi i braku perspektyw zawo-dowych dla pracujących matek – kobiety w tych krajach niechętnie decydują się na większą liczbę dzieci, gdyż wiedzą, że będą musiały opiekować się także babcią.
Wykres 28: Liczba łóżek dla osób starszych a współczynnik płodności
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000
Wsp
ółcz
ynni
k pł
odno
ści (
liczb
a dz
ieci
na
kobi
etę)
Liczba łóżek dla osób starszych na 100 000 mieszkańców powyżej 65. roku życia
R= +0.44
2,40
2,20
2,00
1,80
1,60
1,40
1,20
1,00
Źródło: WHO Health for All Database, styczeń 2012; dane dot. płodności: Bank Światowy; dane non-CUTS.
79
4.10. Odsetek dializ wykonywanych poza szpitalemDializa wykonywana w szpitalu (hemodializa: HD) ma kilka wad:a) łączny czas zabiegu–zwykle 3 sesji po 4godziny tygodniowo –zdecydowanie odbiega od 168 godzin pracy
zdrowych nerek w tym samym okresie. W przypadku pacjentów, którzy poddają się dializie w domu (dializa otrzewnowa PD, lub HD w domu), często jest to 7 sesji po 6 godzin, np. każdej nocy, co przynosi lepsze wyniki;
b) pacjenci mają duże trudności z utrzymaniem pracy, gdyż dializa wymaga obecności w szpitalu trzy razy w tygodniu;
c) dializa w szpitalu jest znacznie droższa, zazwyczaj kosztuje 50–60 tys. euro rocznie na jednego pa-cjenta.
Wygląda na to, że niski odsetek dializ wykonywanych w domu zwykle nie wynika z preferencji/możliwości pacjentów, ale raczej z:– braku profesjonalizmu miejscowych nefrologów (istnieją centra doskonałości, w których pobliżu prawie
50 proc. pacjentów korzysta z dializy w domu) lub– chciwości(dializy wykonywane w szpitalu przynoszą duże zyski).
W związku z powyższym „zielony” wynik punktowy jest przyznawany w przypadku tego wskaźnika za wysoki odsetek dializ wykonywanych w domu.
Wykres 29: Odsetek dializ wykonywanych w miejscu i terminie odpowiadającym pacjentowi (PD, HD w domu)45,00%
40,00%
35,00%
30,00%
25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
BJR
Mac
edon
iiLi
twa
Słow
acja
Słow
enia
Bułg
aria
Nie
mcy
Port
ugal
iaPo
lska
Fran
cja
Grec
jaCz
echy
Aust
riaCh
orw
acja
His
zpan
iaBe
lgia
Irlan
dia
Wło
chy
Serb
iaIs
land
iaW
ęgry
Rum
unia
Wie
lka
Bryt
ania
Nor
weg
iaH
olan
dia
Łotw
aFi
nlan
dia
Esto
nia
Szw
ecja
Dani
aM
alta
Alba
nia
Cypr
Luks
embu
rgSz
waj
caria
Źródło: European Renal Association Annual Report 2009, www.ceapir.org; ministerstwa poszczególnych krajów; dane CUTS.
80
9.10.5. ŚRODKI FARMACEUTYCZNE
Z przyczyn związanych z prawem autorskim HCP nie może przedstawić wykresów obrazujących dane na temat wskaźników opisujących wykorzystanie leków.
5.1. Refundacja leków sprzedawanych na receptęJaki odsetek wszystkich sprzedawanych leków (w tym leków sprzedawanych bez recepty) podlega refundacji?
Źródła danych: baza danych WHO HfA, styczeń 2012; Patients W.A.I.T. Indicator, Raport 2010 – przygoto-wany na podstawie bazy danych EFPIA (pierwsze pozwolenie na wprowadzenie do obrotu w UE w okre-sie2007–2009); krajowe agencje ochrony zdrowia i agencje ds. produktów medycznych; dane non-CUTS.
5.2. Farmakopea dostosowana do poziomu wiedzy osób niezwiązanych ze służbą zdrowiaCzy istnieje farmakopea dostosowana do poziomu wiedzy osób niezwiązanych ze służbą zdrowia, łatwo dostępna dla ogółu społeczeństwa (Internet lub szeroko dostępne publikacje)? Od 2005 roku, gdy dyspo-nowały nimi tylko Dania i Szwecja, odnotowano znaczący wzrost liczby tego typu farmakopei (pełny zbiór danych dotyczących substancji chemicznych i nazw handlowych leków, zawierający co najmniej te same informacje, jakie się pojawiają na ulotkach umieszczanych w opakowaniach leków, zapisane w sposób umożliwiający ich zrozumienie przez osoby niezwiązane zawodowo ze służbą zdrowia).
Dziś internetowe farmakopee ma większość europejskich krajów:• Austria: www.austriacodex.at/avmain/ http://pharmaweb.ages.at/index.jsf• Belgium: http://www.bcfi.be/, www.pharma.be• Croatia: http://www.almp.hr/?ln=hr&w=lijekovi• Czech Republic: www.zdravotnickenoviny.cz/scripts/modules/catalogue/search.php?catalogueID=2• Denmark: http://medicin.dk/ • Estonia: www.raviminfo.ee • Finland: www.fimea.fi/lakemedel/produktresumeer/humpl• France: www.doctissimo.fr• Germany: www.onmeda.de• Hungary: www.ogyi.hu/drug_database/ • Ireland: www.medicines.ie • Italy: www.prontuariofarmaci.com• Latvia: http://www.zva.gov.lv/index.php?id=375&sa=375&top=334 • Malta: http://medicinesauthority.gov.mt/products/search.htm• Netherlands: www.cbg-meb.nl/CBG/en/human-medicines/geneesmiddeleninformatiebank/default.htm • Norway: www.legemiddelverket.no/custom/Preparatsok/prepSearch_80333.aspx?filterBy=CopyToConsumer • Portugal: www.infarmed.pt/infomed/inicio.php • Romania: www.anm.ro/en/html/pharmacopoeia.html• Slovakia: www.liekinfo.sk• Slovenia: www.zdravila.net • Sweden: www.fass.se• Switzerland: www.kompendium.ch • U.K.: http://emc.medicines.org.uk/
81
We wszystkich krajach podane informacje pochodzą z ulotek dołączanych do leków przez producentów. Francję i Niemcy zaznaczono na czerwono – informacje na ich stronach internetowych są równie kom-pleksowe jak w przypadku większości krajów, ale bardzo trudno stwierdzić, jakie jest ich źródło. Krajem, w którym producenci środków farmaceutycznych wydają się mieć bardzo duże problemy z bezpośrednim informowaniem opinii publicznej o lekach wydawanych na receptę, jest Hiszpania. Prawdopodobnie nie stanowi to jednak większej przeszkody dla Hiszpanów, gdyż z uwagi na to, że w USA znaczna część spo-łeczeństwa jest hispanojęzyczna, informacje na temat leków są łatwo dostępne w języku hiszpańskim na stronach internetowych amerykańskich firm farmaceutycznych.
Źródła danych: badania HCP 2010–2012; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane non-CUTS.
5.3. Tempo wprowadzania nowych leków przeciwnowotworowychWskaźnik ten obrazuje wykorzystanie L01XC kod ATC (przeciwciała monoklonalne) w mln euro na milion mieszkańców. Jednostka miary DDD (określona dawka dobowa) byłaby lepszym wskaźnikiem od wartości pieniężnej, ale niestety zgromadzone dane zawierały nieścisłości.
Źródła danych: baza danych IMS Health MIDAS; dane CUTS.
5.4. Dostęp do nowych leków (czas oczekiwania na refundację)Przedział czasowy pomiędzy rejestracją leku a włączeniem go do krajowego rejestru leków refundowanych.
Źródła danych: Raport Patients W.A.I.T. Indicator 2011 – przygotowany na podstawie bazy danych EFPIA (pierwsze pozwolenie na wprowadzenie do obrotu w UE w okresie 2008–2010); ministerstwa zdrowia; głównie dane CUTS.
5.5. Leki na chorobę AlzheimeraKody ATC N06DA i N06DX; wykorzystanie wyrażone wJednostkach Standardowych (miara IMS Health, podobna do DDD, ale nie identyczna) na osobę powyżej 65. roku życia (DDD = określona dawka dzienna). Punktacja w przypadku tego wskaźnika opiera się na założeniu, że choroba Alzheimera jest zasadniczo zbyt rzadko diagnozowana i w związku z tym zbyt rzadko leczona.„Zielony” wynik punktowy przyznawano w przypadku wysokiego wykorzystania na jedną osobę.
Źródła danych: baza danych IMS Health MIDAS; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane CUTS.
5.6. Leki na schizofrenięN05A, wyłączając N05AN (leki przeciwpsychotyczne poza preparatami litu); zużycie na jednego mieszkań-ca, wyrażone jako mln EUR na milion mieszkańców. Punktacja dla tego wskaźnika opiera się na założeniu, że schizofrenia jest zasadniczo zbyt rzadko leczona(co wydaje się potwierdzać badanie przeprowadzone ostatnio w Finlandii7)i że liczba przypadków tej choroby jest równa w całej Europie.„Zielony” wynik punk-towy przyznawano za wysokie wykorzystanie na jedną osobę. Jednostka miary DDD (określona dawka dobowa) byłaby lepszym wskaźnikiem od wartości pieniężnej, ale niestety zgromadzone dane ponownie zawierały nieścisłości.
Źródła danych: baza danych IMS Health MIDAS; krajowe agencje ochrony zdrowia; dane CUTS.
7 Jari Tiihonen etal. Polypharmacy With Antipsychotics, Antidepressants, or Benzodiazepines and Mortality in Schizophrenia. Archives of General Psychiatry 2012; 69: 476–483.
82
5.7. Wiedza na temat braku skuteczności antybiotyków w walce z wirusamiWartości wskaźnika: procent mieszkańców wiedzących, że antybiotyki są nieskuteczne w walce z prze-ziębieniami i grypą. W kolejnych edycjach EHCI dane te zostaną porównane z rzeczywistą sprzedażą antybiotyków na osobę, czyli danymi, których HCP nie zamówił na czas na potrzeby Indeksu 2012.
Wykres 30: Odsetek osób, które wiedzą, że antybiotyki nie są skuteczne w walce z przeziębieniem i grypą (Special Eurobarometer 338, kwiecień 2010)
Czec
hy
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Port
ugal
iaCy
prAu
stria
Bułg
aria
Grec
jaRu
mun
iaW
ęgry
Litw
aM
alta
Pols
kaH
iszp
ania
Nie
mcy
Łotw
aSł
owac
jaEs
toni
aW
łoch
y
Irlan
dia
Luks
embu
rgSł
owen
iaFr
ancj
aDa
nia
Wie
lka
Bryt
ania
Hol
andi
aSz
wec
jaBe
lgia
Finl
andi
aAl
bani
aCh
orw
acja
BJR
Mac
edon
iiIs
land
iaN
orw
egia
Serb
iaSz
waj
caria
Źródło: Special Eurobarometer 338, kwiecień 2010; dane CUTS.
9.11. JAK STWORZONO EUROPEJSKI KONSUMENCKI INDEKS ZDROWIA 2012 – FAZY TWORZENIA
Indeks nie uwzględnia tego, czy dany krajowy system opieki zdrowotnej jest finansowany lub zarządzany prywatnie czy publicznie. Celem tego indeksu jest nadanie pacjentom praw i możliwości wyboru, nie zaś promocja jakiejkolwiek ideologii politycznej. Koncentrując się na dialogu i współpracy, HCP pragnie być postrzegany jako partner w rozwijaniu opieki zdrowotnej na terenie Europy.
Ranking EHCI 2012 stworzono na podstawie projektu przedstawionego poniżej.
9.11.1. FAZA 1
Spotkanie inaugurujące z Panelem Ekspertów – opracowanie istniejących danych
Skład Panelu Ekspertów został przedstawiony w dziale 9.12. Głównym obszarem działań było ocenienie stopnia dostępności istotnych informacji dla wybranych krajów. Podstawowymi metodami były:• przeszukiwanie zasobów internetowych, informacji publikowanych w czasopismach,
83
• rozmowy telefoniczne i wymiana informacji drogą e-mailową z kluczowymi osobami,• kontakty osobiste, jeśli było to konieczne.
Przeszukiwanie zasobów internetowych:a) ważne zarządzenia oraz dokumenty dotyczące stosowanej polityki,b) ważne dane wynikowe związane z polityką ochrony zdrowia.
Kto udzielił nam informacji:a) krajowe i regionalne agencje ochrony zdrowia,b) instytucje: EHMA, Picker Institute, Katolicki Uniwersytet w Luewen (publikacje poruszające tematykę
prawno-etyczną), inne,c) przedsiębiorstwa prywatne: IMS Health, firmy farmaceutyczne, inne.
Wywiady (służące ocenie wyników uzyskanych na podstawie wcześniej dostępnych źródeł, zwłaszcza słu-żące do weryfikacji rzeczywistych rezultatów podejmowanych decyzji związanych z realizowaną polityką):a) kontakt telefoniczny, wymiana informacji drogą e-mailową,b) kontakty osobiste z kluczowymi osobami dostarczającymi informacji.
9.11.2. FAZA 2
• Gromadzenie danych umożliwiających zestawienie informacji, które zostaną umieszczone w rankingu EHCI 2012
• Identyfikacja kluczowych obszarów wymagających przygotowania dodatkowych informacji
• Zebranie danych źródłowych dla tych obszarów
• Odbycie przez badaczy osobistych wizyt w ministerstwach zdrowia i/lub agencjach państwowych od-powiedzialnych za nadzór i/lub zapewnienie jakości usług opieki zdrowotnej
• Utrzymywanie stałego kontaktu z członkami Panelu Ekspertów, głównie w celu przedyskutowania de-finicji wskaźników i kryteriów, a także problemów związanych z pozyskiwaniem danych. Na koniec, 3 kwietnia 2012 roku, odbyło się drugie spotkanie, na którym szczegółowo omówiono wskaźniki, również te, które nie mogły zostać ujęte w Indeksie z powodu niewystarczającej ilości danych. Prze-analizowano także rozbieżności między danymi pochodzącymi z różnych źródeł. Przedyskutowano i ustalono współczynniki względnych wag przyznanych podkategoriom.
9.11.3. FAZA 3
9.11.3.1. Zasięgnięcie opinii przedstawicieli pacjentów i obywateli krajów europejskich za pomocą badania ankietowego HCP przeprowadzonego przez zewnętrzny ośrodek badawczy (Patient View, Wielka Brytania)
Ankieta zawierała pytania przedstawione w Załączniku 1 do niniejszego raportu i została przeprowadzona we współpracy z The Patient View (w celu uzyskania dodatkowych informacji należy się zapoznać z dzia-łem Dodatkowe gromadzenie danych – badanie ankietowe). Ankieta została udostępniona w Internecie 5 stycznia, w językach: angielskim, niemieckim, francuskim, hiszpańskim, rosyjskim, greckim (na potrzeby respondentów z Europy Środkowej i Wschodniej) oraz w języku szwedzkim. Badanie ankietowe zostało zakończone 10 lutego 2012 roku. Otrzymano 1114 odpowiedzi.
84
9.11.3.2. Wysłanie arkusza aktualizacji wyników27 lutego 2012 roku wszystkie 34 kraje otrzymały swoje wstępne arkusze wyników (niezawierające żad-nych odniesień do wyników uzyskanych przez inne kraje). Dokumenty te przesłano drogą elektroniczną – z prośbą o dokonanie aktualizacji/korekty danych do dnia 31 marca –na adresy ministerstw/agencji państwowych przedstawione nam podczas nawiązywania kontaktów przed styczniem 2012 roku. Wysłano jedno przypomnienie. Korygujące informacje nadchodzące z krajów ujętych w indeksie były przyjmowane do 2 maja. Do tego czasu otrzymaliśmy odpowiedzi od krajów wymienionych w dziale Dodatkowe groma-dzenie danych – informacje uzyskane od ministerstw/agencji krajowych.
9.11.4. FAZA 4
Prezentacja projektu i raportów:
• raport opisujący zasady tworzenia rankingu EHCI 2012,
• prezentacja EHCI 2012 na konferencji prasowej i seminarium w Brukseli,
• internetowa inauguracja Indeksu po adresem www.healthpowerhouse.com.
9.12. ZEWNĘTRZNY PANEL EKSPERCKI
Zgodnie ze standardowym trybem działania stosowanym przy opracowywaniu wszystkich indeksów HCP-został powołany Panel Ekspertów. W trakcie prac nad projektem członkowie panelu odbyli dwa 6-godzinne posiedzenia. Eksperci otrzymywali z wyprzedzeniem wszystkie materiały robocze wykorzystywane przy pracach nad Indeksem. W pracach Panelu Ekspertów Indeksu EHCI 2012 wzięły udział następujące osoby:
Tytuł, imię i nazwisko Afiliacja zawodowa
Dr Filippos Filippidis Ośrodek Badań nad Usługami Zdrowotnymi, Wydział Medycyny, Uniwersytet Ateński, Grecja, Uniwersytet Ateński, Grecja
Prof. Iva Holmerowa Gerontologicke Centrum i Uniwersytet Karola, Praga, Czechy
Prof. Ulrich Keil Institut für Sozialmedizin, Uniwersytet w Münster, Niemcy
Prof. dr Diana ObelienieneProf. dr n. med. AntónioVaz Carneiro, FACP dyr. wykonawczy, Center for Evidence Based
Medicine, Wydział Medycyny, Uniwersytet Lizboński, Portugalia
Niestety, dr Leonardo la Pietra, członek panelu z najdłuższym stażem, naczelny lekarz kraju, reprezen-tujący Europejski Instytut Medyczny w Mediolanie, zmarł w styczniu 2012 roku. Dwóch innych członków panelu również nie mogło uczestniczyć w spotkaniach, z powodu problemów zdrowotnych.
Członkom Panelu Ekspertów dla indeksu HCP postawiono dwa główne zadania:A. Pomoc w przygotowywaniu i wyborze podkategorii i wskaźników. Było to z oczywistych względów
istotne dla Indeksu, jeśli chcieliśmy móc powiedzieć, że kraj, który uzyskał wysoki wynik punktowy, rzeczywiście zapewnia dobre, przyjazne dla konsumenta usługi z zakresu ochrony zdrowia
B. Analiza końcowych wyników prac badawczych podjętych przez badaczy HCP, przed ustaleniem osta-tecznych wyników punktowych. Jeśli uzyskane informacje wydawały się zdecydowanie kolidować
85
z doświadczeniem w dziedzinie opieki zdrowotnej zdobytym przez lata przez członków panelu, był to sygnał do przeprowadzenia dodatkowej analizy wyników.
HCP pragnie złożyć szczere podziękowania członkom panelu za niezwykle istotny wkład, jaki wnieśli do prac nad Indeksem oraz za niezwykle wartościowe dyskusje.
10. LItERAtURA
10.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA
Główne źródła informacji dla różnych wskaźników podane zostały w tabeli w dziale 9.7. W przypadku wszystkich wskaźników informacje te zostały uzupełnione poprzez wywiady oraz dyskusje prowadzone z urzędnikami ochrony zdrowia, zarówno w sektorach państwowych, jak i prywatnych.