Etyczne i prawne podstawy stwierdzania zgonu …...Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki...

Etyczne i prawne podstawy stwierdzania zgonu (2017 r.)

lek. Radosław Drozd

Zakład Prawa Medycznego Katedry Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Zasadnicze kwestie dotyczące postępowania po zgonie człowieka uregulowane zostały

Ustawą o cmentarzach i chowaniu zmarłych,do której jest kilka rozporządzeń wykonawczych. Najważniejsze z nich to: Rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie

stwierdzenia zgonu i jego przyczyny (Dz.U.1961.39.202). Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami i

szczątkami ludzkimi, Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu

jej wypełniania.Dodatkowo do zasad stwierdzania zgonu odnoszą się: Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty (wskazująca, kto może

stwierdzić zgon), Ustawa o działalności leczniczej (postępowanie po zgonie pacjenta w szpitalu), Kodeks postępowania karnego (postępowanie w przypadkach przestępnego

spowodowania śmierci).

Zgon

Przyczyny problemów ze stwierdzaniem zgonu:

I. Niejednorodność przepisów (Ustawa o cmentarzach, rozporządzenia wykonawcze do niej, kilka innych ustaw – przepisy niepełne, niejasne, rozbieżne lub wzajemnie sprzeczne).

II. Przestarzałość przepisów (ustawa i najważniejsze rozporządzenie = lata 50. i 60. XX w., brak jednolitej lub całkowitej nowelizacji, „łatanie” dziur w przepisach wprowadzaniem lub nowelizacją innych ustaw).

Zgon

Lekarskie postępowanie w przypadku śmierci człowieka obejmuje następujące etapy:

I. Stwierdzenie zgonu.II. Decyzja o wykonaniu sekcji zwłok.III. Określenie przyczyny zgonu.IV. Wystawienie karty zgonu.

Uwaga! Kartę zgonu wystawia lekarz. Akt zgonu wystawiany jest przez urzędy stanu cywilnego.

Zgon

Ustawa z dnia 05.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty:

Art. 43. [Stwierdzenie zgonu]

1. Lekarz może stwierdzić zgon na podstawie osobiście wykonanych badań i ustaleń, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w odrębnych przepisach. [nowel. od 27.04.2017 r.]

Art. 3.

1. Ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o lekarzu bez bliższego określenia, rozumie się przez to również lekarza dentystę.

I. Stwierdzanie zgonu – kto może stwierdzić zgon?

Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera (Dz. U. 1950, nr 36, poz. 336):

Art. 2.

1. Wykonywanie zawodu felczera polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, a w szczególności: (…)

6) stwierdzaniu zgonów; (…)


Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 03.08.1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny (Dz. U. 1961, nr 39, poz. 202):

§ 3. W przypadku gdy nie ma lekarza zobowiązanego do

wystawienia karty zgonu w myśl § 2 ust. 1 bądź lekarz taki zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin, od chwili wezwania, kartę zgonu wystawia:

6) położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km.


Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 03.08.1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny (Dz. U. 1961, nr 39, poz. 202)

§ 5.1. W gromadzie, na której obszarze karty zgonu nie mogą być

wystawiane przez osoby określone w § 2 ust. 1 bądź § 3, ze względu na szczególne trudności komunikacyjne lub z innych uzasadnionych powodów, wystawianie tych kart należy do obowiązków pielęgniarki zatrudnionej w wiejskim pielęgniarskim punkcie zdrowia.

2. Pielęgniarki, o których mowa w ust. 1 są uprawnione do dokonywania oględzin zwłok, a następnie wystawiania kart zgonu, jeżeli odbyły z wynikiem pomyślnym odpowiednie przeszkolenie w zakresie określonym przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej i zostały upoważnione na piśmie przez właściwy do spraw zdrowia i opieki społecznej organ prezydium powiatowej rady narodowej [przeszkoleń takich nigdy nie organizowano].


Ustawa z dnia 31.01.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. 1959, nr 11, poz. 62):

Art. 11.1. Zgon i jego przyczyna powinny być ustalone przez

lekarza, leczącego chorego w ostatniej chorobie.2. W razie niemożności dopełnienia przepisu ust. 1,

stwierdzenie zgonu i jego przyczyny powinno nastąpić w drodze oględzin, dokonywanych przez lekarza lub w razie jego braku przez inną osobę, powołaną do tej czynności przez właściwego starostę, przy czym koszty tych oględzin i wystawionego świadectwa nie mogą obciążać rodziny zmarłego.

I. Stwierdzanie zgonu – kto ma obowiązek stwierdzić zgon?


§ 2.

1. Wystawienie karty zgonu jest obowiązkiem lekarza, który ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu świadczeń leczniczych.



§ 3. W przypadku gdy nie ma lekarza zobowiązanego do wystawienia karty zgonu

w myśl § 2 ust. 1 bądź lekarz taki zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin, od chwili wezwania, kartę zgonu wystawia:

1) lekarz, który stwierdził zgon będąc wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania,

2) lekarz lub starszy felczer albo felczer zatrudniony w przychodni bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej (wiejski, felczerski punkt zdrowia) i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajdują się zwłoki,

3) położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km.


Zapisy o możliwości stwierdzania zgonu przez „inną osobę” niż lekarza są przetrwałą formą dawnych przepisów, kiedy upoważnienie to – z powodu niedoboru kadry lekarskiej – przyznano również felczerom, pielęgniarkom, położnym, a nawet (Ustawą z dnia 17.03.1932 r. o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyny zgonu) osobom nie wykonującym zawodu medycznego, tzw. „oglądaczom zwłok”.

Ww. możliwości już nie istnieją, gdyż (na szczęście) obwarowane były koniecznością wydania przepisów wykonawczych dla dokonywania tej czynności przez „inne osoby”, a przepisów takich nie wydano.

I. Stwierdzanie zgonu

Gdy nie było „ostatniego lekarza”, lekarzem zobowiązanym do wystawienia karty zgonu miał być – według przepisów rozporządzenia – „lekarz rejonowy”. Jednak wraz z reformą ochrony zdrowia w 1999 r. zniesiono rejonizację i wprowadzono lekarzy POZ do których pacjent zapisuje się z wyboru, a nie należy z racji zamieszkania w danym rejonie. Nie zmieniono jednak odpowiednich przepisów rozporządzenia i powstała „luka prawna”

Ponieważ „koszty oględzin i wystawienia świadectwa nie mogą obciążać” rodziny zmarłego, a zobowiązanym do zapewnienia lekarza do stwierdzania zgonu jest „właściwy starosta” –starostowie łatają tę „lukę prawną” powołując tzw. „lekarzy do stwierdzania zgonu” zwanych potocznie „koronerami”.

Funkcja ta nie znajduje jednak umocowania w żadnych, aktualnie obowiązujących przepisach.


Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny z dn. 03.08.1961 r. (Dz. U. nr 39, poz. 202)

§ 1.

Zgon i jego przyczynę stwierdza się w karcie zgonu, której treść i sposób wypełniania określają odrębne przepisy.

Ustawy – rozdzielają, a Rozporządzenie łączy dwie czynności: czynność diagnostyczną – rozpoznanie zgonu i czynność formalną – wystawienie karty zgonu nazywając je „stwierdzeniem zgonu”.

W momencie tworzenia rozporządzenia praktycznie zawsze obie te czynności były dokonywane przez jednego lekarza i w jednym czasie. Współcześnie czynności te wykonywane są przez różnych lekarzy i w różnym czasie, co rodzi problemy i niejasności.

I. Stwierdzanie zgonu – co to znaczy „stwierdzić zgon”?

Pytanie: Czy zgon może zostać stwierdzony przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej „zaocznie”, to znaczy na podstawie badania pośmiertnego dokonanego przez lekarza zespołu pogotowia ratunkowego?

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dn. 05.12.1996 r.§ Art. 43. [Stwierdzenie zgonu] c.d.3. Lekarz, z wyłączeniem lekarza dentysty, może wystawić kartę

zgonu na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego, przeprowadzonego przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę, a także na podstawie dokumentacji stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu) lub nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów, o których mowa w art. 43a. [nowel. od 27.04.2017 r.]

[Lekarza dokonującego oględzin i „dokumentującego badanie pośmiertne” można nazwać „lekarzem rozpoznającym zgon”. „Stwierdzającym zgon” jest zawsze ten, kto wystawia kartę zgonu!].

I. Stwierdzanie zgonu – czy zawsze musi być „osobiste badanie”?

Obowiązek stwierdzenia śmierci nie łączy się automatycznie z uprawnieniami do wystawienia karty zgonu. W większości przypadków lekarz –zwłaszcza po stwierdzeniu zgonu wskutek działania gwałtownego (samobójstwo, zabójstwo, nieszczęśliwy wypadek), względnie po stwierdzeniu zgonu w domu, na ulicy itp. –powinien natomiast wystawić tzw. protokół stwierdzenia zgonu (badania pośmiertnego). Powinność ta nie wynika jednak wprost z żadnych przepisów.


Wątpliwości wzbudzają sytuacje, w których zgon zostaje stwierdzony po przyjeździe specjalistycznego zespołu pogotowia ratunkowego.

Pytania: Czy zgon powinien stwierdzić (tj. kartę zgonu wystawić) lekarz zespołu pogotowia ratunkowego wezwanego do pacjenta, czy też lekarz podstawowej opieki zdrowotnej?

I. Stwierdzanie zgonu – kto jest „ostatnim lekarzem”?

Co najmniej od kilku lat trwają „przepychanki” pomiędzy lekarzami pogotowia ratunkowego i lekarzami rodzinnymi dotyczące obowiązku wystawienia karty zgonu.

Każda ze ww. grup lekarzy przytacza argumenty za tym, że ww. obowiązek spoczywa na stronie przeciwnej.

Lekarze pogotowia uważają, że maja obowiązek wystawić kartę zgonu tylko wówczas, gdy nie ma lekarza „wcześniej udzielającego świadczeń zdrowotnych”, a oni byli „ostatnimi udzielającymi świadczeń” np. podjęli jeszcze czynności resuscytacyjne. Stwierdzenia zgonu bez podjęcia ww. czynności nie uważają za „udzielanie świadczeń zdrowotnych” – powołując się na interpretację przepisów Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, według którego „karetka ma służyć jedynie ratowaniu życia”.

Lekarze rodzinni uważają, że niezależnie od wykonanych czynności lekarz pogotowia zawsze jest „ostatnim lekarzem”, co nakłada na niego obowiązek wystawienia karty zgonu.

I. Stwierdzanie zgonu – kto jest ostatnim lekarzem?

W tej sprawie miało miejsce wiele interpelacji poselskich do ministra właściwego do spraw zdrowia:

Żądanie wyjaśnienia ww. kwestii i ustalenie obowiązującego stanowiska.Odpowiedź na interpelację:- Lekarz pogotowia ratunkowego wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub

nagłego zachorowania, gdy pacjent zmarł w trakcie udzielania pomocy w obecności tego lekarza, jest uprawniony do stwierdzenia zgonu i wystawienia karty zgonu [Oparto się o definicję „świadczenia zdrowotnego”, którym jest „działanie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania”].

- Gdy jednak lekarz ten przybył już po śmierci pacjenta, sporządza dokument badania pośmiertnego, na podstawie którego kartę zgonu wystawi lekarz ostatnio opiekujący się pacjentem [samo stwierdzenie zgonu nie jest „świadczeniem zdrowotnym”].

- Ma wtedy zastosowanie art. 43 ust. 3 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którym lekarz może wystawić kartę zgonu na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego przeprowadzonego przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę.

- Jest to wyjątek od zasady ustanowionej w ust. 1 tego przepisu, iż lekarz może stwierdzić zgon na podstawie osobiście wykonanych badań i ustaleń.

I. Stwierdzanie zgonu – problemy prawne

W tej sprawie miało miejsce wiele interpelacji poselskich do ministra właściwego do spraw zdrowia:

- Żądanie utworzenia urzędu „koronera” (czego domagają się głównie lekarze rodzinni, np. zrzeszeni w Federacji „Porozumienie Zielonogórskie”).

Odpowiedzi ministerstwa:- Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym nie zmieniła porządku

prawnego w zakresie stwierdzania zgonu. Treść ustawy i rozporządzenia wyklucza okoliczność braku osoby powołanej do stwierdzenia zgonu [stwierdzenie nieprawdziwe, gdyż wezwanie „nie żyje, trzeba stwierdzić zgon” nie powinno uruchamiać systemu PRM, bo nie istnieje „stan nagłego zagrożenia zdrowotnego”].

- Wprowadzenie urzędu koronera do polskiego porządku prawnego wymagałoby podjęcia prac natury systemowej, ponieważ kompetencje w tej sprawie leżą w gestii organów administracji rządowej i samorządowej. Propozycja ustanowienia urzędu koronera przy starostwach powiatowych wymagałaby również dodatkowych uregulowań ze strony ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Ale: Liczne konkursy na stanowisko oraz „Zarządzenia starostów” o powołaniu lekarza „do stwierdzenia zgonu i jego przyczyny”.

I. Stwierdzanie zgonu – problemy prawne

Podnoszona jest również kwestia kosztów tej czynności. Niektóre stacje pogotowia żądały od policji opłaty za stwierdzanie zgonu.

Według stanowiska Ministerstwa Zdrowia i NFZ „stwierdzenie zgonu” jest obowiązkiem lekarza, ale nie jest „świadczeniem zdrowotnym finansowanym ze środków publicznych”.

Koszty stwierdzenia zgonu nie mogą również obciążać rodziny zmarłego.

Więc kogo? Starostów – którzy powołują w tym celu „koronerów”.Odpowiedź na interpelację:- Pokrywanie wydatków związanych z wynagrodzeniem i kosztami

przejazdu osób uprawnionych do stwierdzania zgonu stanowi zadanie powiatu z wyłączeniem sytuacji, gdy stwierdzenie zgonu nie następuje w czasie wykonywania pracy w zakładzie opieki zdrowotnej.

- Wydatki związane z wynagrodzeniem za czynności zlecone przez sąd lub prokuratora pokrywane są przez Skarb Państwa.


NIE!

Pytanie: Czy ratownik musi podjąć i prowadzić czynności resuscytacyjne nawet wobec osoby, która niewątpliwie jest już martwa (np. ofiara wypadku pozbawiona głowy)?

ZAPRZESTANIE RESUSCYTACJI

STWIERDZENIE ZGONU

I. Stwierdzanie zgonu – czy ratownik

medyczny może stwierdzić zgon?

Odpowiedzi Ministerstwa na interpelacje środowisk ratowników:

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 03.08.1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny nie daje członkom podstawowego zespołu ratownictwa medycznego (ratownikowi medycznemu i pielęgniarce systemu) uprawnień do formalnego stwierdzenia zgonu i wystawienia karty zgonu.

- W myśl Rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie szczegółowego zakresu medycznych czynności ratunkowych, które mogą być podejmowane przez ratownika medycznego oraz Rozporządzenia w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego – ratownik medyczny oraz pielęgniarka systemu mogą natomiast „odstąpić od medycznych czynności ratunkowych”.


Również liczne interpelacje poselskie do ministra właściwego do spraw zdrowia z wnioskiem o poszerzenie kompetencji pielęgniarek i ratowników o stwierdzanie zgonu bądź wystawienie karty zgonu.

Stanowisko Ministerstwa:- Ratownik medyczny oraz pielęgniarka systemu mogą jedynie odstąpić od

medycznych czynności ratunkowych. W przypadku odstąpienia od bezskutecznej resuscytacji krążeniowo-oddechowej przez podstawowy zespół ratownictwa medycznego stwierdzenie i wypełnienie karty zgonu leży po stronie lekarza bądź innej osoby powołanej do tej czynności przez właściwego starostę.

- Odstąpienie od medycznych czynności ratunkowych i opuszczenie miejsca zgonu przez podstawowy zespół ratownictwa medycznego bez pozostawienia świadkom zdarzenia (rodzinie) pisemnej informacji może znacząco utrudnić postępowanie lekarzowi uprawnionemu do wypełnienia karty. Choć nie wynika to wprost z przepisów prawa, członkowie podstawowego zespołu ratownictwa medycznego powinni taką informację pozostawić. Co najmniej od 2010 r. Ministerstwo Zdrowia zapowiada prace nad projektem nowelizacji ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, w którym ma znajdować się zapis umożliwiający kierującemu akcją prowadzenia medycznych czynności ratunkowych (ratownik medyczny bądź pielęgniarka systemu – kierownik podstawowego zespołu ratownictwa medycznego) po odstąpieniu od tych czynności wydanie dokumentów stanowiących „podstawę do stwierdzenia zgonu”.


DZIAŁ II. Zasady funkcjonowania podmiotów leczniczych.Rozdział 1. Podmiot leczniczy wykonujący działalność leczniczą w rodzaju

stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.

Art. 28.1. Podmiot leczniczy wykonujący działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i

całodobowe świadczenia zdrowotne jest obowiązany:1) w razie pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta, powodującego zagrożenie życia

lub w razie jego śmierci, niezwłocznie zawiadomić wskazaną przez pacjenta osobę lub instytucję, lub przedstawiciela ustawowego;

2) w razie śmierci pacjenta:a) należycie przygotować zwłoki poprzez ich umycie i okrycie, z zachowaniem

godności należnej osobie zmarłej, w celu ich wydania osobie lub instytucji uprawnionej do ich pochowania (…),

b) przechowywać zwłoki nie dłużej niż przez 72 godziny, licząc od godziny, w której nastąpiła śmierć pacjenta.

2. Czynności, o których mowa w ust. 1 pkt. 2 lit. a, nie stanowią przygotowania zwłok zmarłego pacjenta do pochowania.

I. Stwierdzenie zgonu – kto i jak stwierdza zgon pacjenta w szpitalu?

Maciej Dercz, Tomasz Rek: „Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz”, Wyd. ABC, 2012.:„(…) Komentowany artykuł kierowany jest do podmiotów leczniczych wykonujących

działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, a zatem do podmiotów leczniczych, które wykonują zarówno działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne, jak i działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne.

Ustawodawca zdefiniował zadania takich podmiotów leczniczych w zakresie informowania (zawiadamiania) określonych w nim osób i instytucji o stanie przyjętego pacjenta. Obowiązek ten powstaje w dwóch wymienionych w przepisie sytuacjach: pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci pacjenta.

Podmiot leczniczy powinien w takich okolicznościach zawiadomić niezwłocznie (tzn. bez zbędnej zwłoki, czyli tak szybko, jak to jest w danej sytuacji możliwe):

wskazaną przez pacjenta osobę lub instytucję – tzn. pacjent może je wskazać przy przyjęciu lub w trakcie pobytu (nie ma przeszkód, aby pacjent wskazał więcej osób lub instytucji niż jedną), winno to być odnotowane w dokumentacji medycznej, podkreślić jednocześnie należy, iż komentowany przepis stanowi o osobie lub instytucji „wskazanej przez pacjenta”, zatem nie chodzi tutaj o jakąkolwiek osobę, chociażby bliską;

przedstawiciela ustawowego – gdy pacjent jest małoletni albo ubezwłasnowolniony.Wypada nadmienić, iż komentowana norma nie wymienia w tym katalogu opiekuna

faktycznego, jak to miało miejsce na gruncie u.z.o.z. (…)”.


Maciej Dercz, Tomasz Rek: „Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz”, Wyd. ABC, 2012.:„(…) W komentowanej normie nie określono sposobu zawiadomienia. Podmiot leczniczy może dokonać

tego w jakiejkolwiek formie, byle niezwłocznie i skutecznie (np. telefonicznie, drogą elektroniczną). Ze względu na ryzyko ewentualnych nieporozumień warto stosować środki pozwalające na udowodnienie tego faktu.

Z komentowanego przepisu można jednocześnie wyprowadzić wniosek, iż podmiot leczniczy nie jest zobowiązany do niezwłocznego informowania podmiotów trzecich w razie pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta, powodującego zagrożenie życia w m.in. przypadku, gdy pacjent: nie wskazał osoby ani podmiotu, które mają być poinformowane, a nie jest jednocześnie

ubezwłasnowolniony; pacjent może bowiem uznać, iż nie chce, aby ktokolwiek był informowany o wskazanych faktach;

został przyjęty w stanie nieprzytomności, a jego tożsamości nie można ustalić.Komentowany przepis nie wskazuje, kto konkretnie ma dokonać owego zawiadomienia; stanowi jedynie w

sposób ogólny, iż jest to obowiązek podmiotu leczniczego. Należy zatem przyjąć, że powinien tego dokonać w imieniu podmiotu leczniczego jego kierownik. Obowiązek taki kierownik może nałożyć na określonych pracowników podmiotu leczniczego (wskazanych z imienia i nazwiska albo z funkcji). Kwestię, kto powinien tego dokonać, warto zamieścić w regulaminie organizacyjnym. Realizacja powyższego obowiązku daje pacjentowi poczucie „pewnego spokoju”, że w razie zagrożenia jego życia albo zgonu uprawnione osoby podejmą odpowiednie kroki (np. działania natury osobistej, zadbają o pochówek). Podmiot leczniczy nie może za "zawiadomienie" pobierać opłat.

Z Ustawy o prawach pacjenta wynika również, że w sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia podmiot jest również obowiązany umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania. (…)”


Maciej Dercz, Tomasz Rek: „Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz”, Wyd. ABC, 2012.:

„(…) Drugie zadanie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne realizowane jest wyłącznie w razie śmierci pacjenta. W takim przypadku podmiot leczniczy zobowiązany jest należycie przygotować zwłoki pacjenta. W ramach owego przygotowania musi mieścić się ich umycie i okrycie. Jednocześnie ustawodawca nie precyzuje, co należy rozumieć przez „okrycie”, tzn. nie definiuje jego standardu. Jeżeli okryciem takim nie dysponował pacjent ani też nie zapewniły go inne osoby albo instytucje (np. rodzina), ciężar ten spadnie na podmiot leczniczy.

W tym przypadku ustawodawca położył także szczególny nacisk na zachowanie godności należnej osobie zmarłej.

Przygotowanie zwłok ma na celu – jak wynika z komentowanej normy – „ich wydanie osobie lub instytucji uprawnionej do ich pochowania”. Czynności związane z przygotowaniem zwłok przez ich umycie i okrycie nie stanowią przygotowania zwłok zmarłego pacjenta do pochowania.

Rola (w istocie obowiązek) podmiotu leczniczego ogranicza się do umycia i okrycia zwłok oraz ich przechowania w chłodni przez okres wskazany w przepisach. Podmiot leczniczy nie może za opisane czynności pobierać opłat. (…)”


Maciej Dercz, Tomasz Rek: „Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz”, Wyd. ABC, 2012.:„(…) Podmiot leczniczy ma obowiązek przechowywania zwłok nie dłużej niż przez 72 godziny, licząc od

godziny, w której nastąpiła śmierć pacjenta. Na podkreślenie zasługuje początek terminu, od którego liczy się 72 godziny, czyli godzina, w której nastąpiła śmierć pacjenta. Zatem niezależnie od pory dnia, czy jest to dzień świąteczny, wolny od pracy itp., upływ 72 godzin powoduje powstanie możliwości pobierania opłat, jeżeli zwłoki nie zostaną odebrane.

Komentowany przepis nie wskazuje wprost, że obowiązek przechowywania zwłok pacjenta przez podmiot leczniczy dotyczy wyłącznie osoby, która zmarła w trakcie pobytu w tym podmiocie leczniczym. Wydaje się jednak, iż norma ta właśnie w taki sposób winna być rozumiana, gdyż zawiera dodatkowe wskazanie, iż chodzi o zwłoki „pacjent”, a nie jakiejkolwiek osoby.

Ustawodawca umożliwił podmiotom leczniczym przechowywane w chłodni zwłok pacjenta dłużej niż 72 godziny. Podmiot leczniczy może umówić się z osobą lub instytucją uprawnioną do pochowania zwłok pacjenta, iż będzie zwłoki takie przechowywał. Wiąże się to z odpłatnością. Ustawa o działalności leczniczej nie określa górnego limitu czasowego przechowywania zwłok w podmiocie leczniczym.

Ustawodawca wyraźnie dopuścił możliwość pobierania przez podmiot leczniczy opłaty za przechowywanie zwłok pacjenta przez okres dłuższy niż 72 godziny, licząc od godziny, w której nastąpiła jego śmierć. Opłatą taką mogą być obciążone osoba lub instytucja uprawnione do pochowania zwłok oraz podmiot, na których zlecenie przechowuje się zwłoki w związku z toczącym się postępowaniem karnym. Opłaty się nie pobiera, jeżeli przepisy odrębne tak stanowią.

Kierownik podmiotu leczniczego winien kwestię opłat za przechowanie zwłok ustanowić w regulaminie organizacyjnym. Ustawa nie określa ani maksymalnej wysokości opłat, ani też sposobu ich kalkulowania (w szczególności nie mówi, iż mają to być opłaty w wysokości pokrywającej koszty). Zależy to zatem wyłącznie od kierownika podmiotu leczniczego. (…)”


Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10.04.2012 r. w sprawie sposobu postępowania podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze zwłokami pacjenta w przypadku śmierci pacjenta (Dz. U. 2012, poz. 420):

§ 1. Osoba wskazana w regulaminie organizacyjnym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, zwanego dalej „podmiotem”, niezwłocznie zawiadamia lekarza leczącego lub lekarza dyżurnego o śmierci pacjenta przebywającego w przedsiębiorstwie podmiotu, zwanego dalej „osobą zmarłą”.

§ 2.1. Lekarz, o którym mowa w § 1, po przeprowadzeniu oględzin,

stwierdza zgon i jego przyczynę oraz wystawia kartę zgonu.2. W przypadku przeprowadzania sekcji zwłok stwierdzenie

przyczyny zgonu następuje po jej przeprowadzeniu.


Rozporządzenie c.d.:3. Osoba wskazana w regulaminie organizacyjnym podmiotu, o

której mowa w § 1, niezwłocznie po stwierdzeniu zgonu osoby zmarłej zawiadamia osobę lub instytucję, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 15.04.2011 r. o działalności leczniczej, o śmierci osoby zmarłej.

4. Po wystawieniu karty zgonu przez lekarza, o którym mowa w §1, pielęgniarka niezwłocznie przekazuje ją do kancelarii przedsiębiorstwa podmiotu.

§ 3.1. Pielęgniarka, o której mowa w § 2 ust. 4, sporządza kartę

skierowania zwłok do chłodni oraz zakłada na przegub dłoni albo stopy osoby zmarłej identyfikator wykonany z tasiemki, płótna lub tworzywa sztucznego.

2. Karta skierowania zwłok do chłodni zawiera: (…)


Rozporządzenie c.d.:6. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie tożsamości osoby zmarłej,

w karcie skierowania zwłok do chłodni oraz na identyfikatorze, o których mowa w ust. 1, dokonuje się oznaczenia „NN” z podaniem przyczyny i okoliczności uniemożliwiających ustalenie tożsamości.

7. Zwłoki osoby zmarłej wraz z wypełnioną kartą skierowania zwłok do chłodni i identyfikatorem są przewożone do chłodni nie wcześniej niż po upływie dwóch godzin od czasu zgonu, wskazanego w dokumentacji medycznej.

8. W okresie pomiędzy stwierdzeniem zgonu a przewiezieniem do chłodni zwłoki osoby zmarłej są przechowywane w specjalnie przeznaczonym do tego celu pomieszczeniu, a w razie jego braku – w innym miejscu, z zachowaniem godności należnej zmarłemu.


Kodeks Etyki Lekarskiej

Rozdział: Pomoc chorym w stanach terminalnych:

Art. 32.

W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku

podejmowania i prowadzenia reanimacji lub

uporczywej terapii i stosowania środków

nadzwyczajnych.

Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do lekarza i

jest związana z oceną szans leczniczych.

I. Stwierdzenie zgonu – kwestie etyczne

„Stan terminalny”

„Daremna” lub „uporczywa terapia”

„Środki nadzwyczajne”

są pojęciami, które nie posiadają definicji ustawowej.

Przesłanki można jednak wywieść z licznej literatury przedmiotu:

„Stan terminalny”, to taki stan, który jednocześniespełnia następujące kryteria: wyczerpano możliwości leczenia przyczynowego (możliwe jest jedynie leczenie paliatywne, podtrzymujące) i pacjent odczuwa bardzo znaczne cierpienie (fizyczne lub psychiczne), którego nie da się już skutecznie uśmierzyć leczeniem paliatywnym. Modelowym przykładem takiego stanu jest ostatnie stadium choroby nowotworowej.


Lekarz musi mieć pewność co do istnienia „stanu terminalnego” –gdy całkowitej pewności nie ma, to „stan terminalny jeszcze nie istnieje”. Wyłącza to możliwość „przygodnego” rozpoznania takiego stanu. Rozpoznanie może postawić tylko lekarz, który stale opiekuje się pacjentem, lub lekarz, który ma wgląd w jego pełną historię choroby [przypadek sądowy].

„Uporczywa terapia” – terapia nie przynosząca poprawy, a jedynie dalsze funkcjonowanie organizmu w stanie terminalnym.

„Środki nadzwyczajne” - wszelkie środki przekraczające zapewnienie podtrzymania podstawowych funkcji życiowych. W literaturze amerykańskiej przyjmuje się, że są to wszystkie działania poza: karmieniem, pojeniem, zapewnieniem powietrza do oddychania, właściwej temperatury otoczenia itp.

[Warto zapoznać się: Kübler A. i wsp. – „Wytyczne postępowania wobec braku skuteczności podtrzymywania funkcji narządów (terapii daremnej) u pacjentów pozbawionych możliwości świadomego składania oświadczeń woli na oddziałach intensywnej terapii”]


Kto może stwierdzić zgon?• lekarz,• dentysta,• felczer,• „inna osoba”? (pielęgniarka?, położna wiejska?)

Kto ma obowiązek stwierdzić zgon?• lekarz leczący chorego w ostatniej chorobie,• lekarz prowadzący lub lekarz dyżurny – w szpitalu,• lekarz wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub

nagłego zachorowania,• „koroner”?

I. Stwierdzenie zgonu –podsumowanie

Jak się stwierdza zgon?• „na podstawie osobiście wykonanych badań i

ustaleń”,• tylko lekarz – również „w na podstawie dokumentacji

badania pośmiertnego, przeprowadzonego przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę”.


Na jakiej podstawie można stwierdzić zgon?1. występowanie „pewnych znamion śmierci”,2. stwierdzenie obrażeń niewątpliwie skutkujących

zgonem,3. spełnienie kryteriów „nieskutecznej resuscytacji”

według aktualnych wytycznych Europejskiej (lub Polskiej) Rady Resuscytacji,

4. stan terminalny oraz konieczność stosowania uporczywej terapii lub środków nadzwyczajnych,

5. śmierć mózgu – komisyjnie.


Jeżeli lekarz udzielał pacjentowi „świadczeń zdrowotnych” i pacjent zmarł – jest wtedy „ostatnim leczącym”, stwierdza zgon i wystawia kartę zgonu.

Jeżeli lekarz tylko stwierdzał zgon – wystawia „dokumentację badania pośmiertnego” np. w postaci „protokołu stwierdzenia zgonu”, a kartę zgonu ma wystawić „ostatni leczący”.

Jeżeli w skład zespołu pogotowia ratunkowego nie wchodzi lekarz, to osoby należące do podstawowego zespołu ratunkowego (pielęgniarka, ratownik medyczny) nie mają uprawnień do stwierdzenia zgonu ani do przeprowadzenia badania pośmiertnego.

W takim przypadku zgon musi stwierdzić osoba wykonująca zawód lekarza.

W praktyce nadal najczęściej jest to lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, rzadziej – lekarz pogotowia ratunkowego, wyjątkowo – „koroner”.


Kto ma obowiązek rozważyć, czy zwłoki powinny być poddane sekcji?

• lekarz stwierdzający zgon, na podstawie „osobiście wykonanych badań i ustaleń”.

II. Decyzja o sekcji zwłok

Rodzaje sekcji zwłok:1. Sądowo-lekarska – przeprowadzana w przypadkach, w których

„zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu było przestępstwo”. Lekarz zawiadamia o swoich podejrzeniach prokuratora lub policję, postanowienie o przeprowadzeniu sekcji wystawia prokurator.

WAŻNE! Jeżeli zwłoki kierowane są na sekcję sądowo-lekarską (tzn. prokurator już wydał postanowienie), po stwierdzeniu zgonu nie należy wystawiać karty zgonu. Kartę zgonu po sekcji wystawia biegły-obducent. Żeby rodzina mogła odebrać zwłoki celem pochówku konieczne jest również zezwolenie prokuratora.

2. „Anatomopatologiczna”, „patomorfologiczna”, „szpitalna” lub „naukowa” – wykonywana w przypadku zgonu pacjenta w szpitalu. Decyduje osoba/osoby wskazane w regulaminie szpitala – najczęściej dyrektor (a gdy nie jest lekarzem – dyrektor do spraw medycznych lub wyznaczony lekarz), najczęściej w porozumieniu z ordynatorem oddziału, na którym nastąpił zgon.

3. „Administracyjna” – wykonywana „dla ustalenia przyczyny zgonu”. Teoretycznie możliwa do zlecenia przez lekarza stwierdzającego zgon. W praktyce możliwa tylko w oparciu o decyzję inspektora sanitarnego. Brak jakichkolwiek przepisów wykonawczych!

II. Decyzja o sekcji zwłok

Kodeks postępowania karnego.Art. 209.§ 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci,

przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok.§ 2. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu

sądowym sąd, z udziałem biegłego lekarza, w miarę możności z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora.

§ 3. Oględzin zwłok dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać lub poruszać zwłoki można tylko w razie konieczności.

§ 4. Otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności prokuratora albo sądu. (…)

§ 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu zwłok można, w razie potrzeby, oprócz biegłego, wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200 § 2.

II. Decyzja o sekcji zwłok – sekcja sądowo-lekarska

Ustawa o działalności leczniczejArt. 31.1. Zwłoki pacjenta mogą być poddane sekcji, w szczególności gdy zgon tej osoby

nastąpi przed upływem 12 godzin od przyjęcia, z zastrzeżeniem ust. 2.2. Zwłoki pacjenta nie są poddawane sekcji, jeżeli przedstawiciel ustawowy tej

osoby wyraził sprzeciw lub uczyniła to ta osoba za życia.3. O zaniechaniu sekcji zwłok z przyczyny określonej w ust. 2 sporządza się

adnotację w dokumentacji medycznej i załącza sprzeciw, o którym mowa w ust. 2.

4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadkach:1) określonych w Kodeksie postępowania karnego i Kodeksie karnym

wykonawczym oraz aktach wykonawczych wydanych na ich podstawie;2) gdy przyczyny zgonu nie można ustalić w sposób jednoznaczny;3) określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi.5. W dokumentacji medycznej pacjenta sporządza się adnotację o dokonaniu albo

zaniechaniu sekcji zwłok, z odpowiednim uzasadnieniem.

II. Decyzja o sekcji zwłok – sekcja patomorfologiczna

Maciej Dercz, Tomasz Rek: „Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz”, Wyd. ABC, 2012.„(…) Komentowany przepis odnosi się zasadniczo do sytuacji, gdy pacjent umarł w podmiocie

leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, lecz w momencie przybycia do tego podmiotu jeszcze żył. Z założenia nie dotyczy natomiast przypadków dokonywania sekcji zwłok osób, które zmarły poza takim podmiotem leczniczym.

W art. 31 przewidziano trzy typy sytuacji: dokonanie sekcji zwłok ma charakter fakultatywny, tj. sekcja może być wykonana, lecz nie

jest obowiązkowa (ust. 1); dokonanie sekcji jest wyłączone (ust. 2); dokonanie sekcji co do zasady jest obligatoryjne (ust. 4).Na gruncie komentowanego przepisu jako zasadę przyjęto, iż sekcja zwłok osoby zmarłej w

podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne może, lecz nie musi być wykonana. Można jej dokonać (nie jest to jednak konieczność), gdy zgon pacjenta nastąpił przed upływem 12 godzin od przyjęcia. Ustawa w komentowanym przepisie nie wskazuje, kto decyduje o dokonaniu albo zaniechaniu sekcji zwłok (jest to niedopatrzenie ustawodawcy, jednocześnie np. w art. 32 ust. 2 już wyraźnie wskazano, kto ma wymienione tam kompetencje). W istocie winien to być kierownik, gdyż określone ustawą prawa i obowiązki podmiotu leczniczego dotyczą wyłącznie wykonywanej przez ten podmiot działalności leczniczej i są wykonywane przez kierownika tego podmiotu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Trudno jednak przyjąć, iż decyzje takie może podejmować osoba niebędąca lekarzem. Wydaje się, iż kwestie tego typu warto określić w regulaminie organizacyjnym. Wskazanie może być wówczas przypisane do określonej funkcji – np. zastępcy dyrektora ds. lecznictwa. (…)”


Maciej Dercz, Tomasz Rek: „Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz”, Wyd. ABC, 2012.„(…) Formalnie sprzeciw, o którym mowa w komentowanym przepisie, nie jest tożsamy ze sprzeciwem wobec pobrania

komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich. Sprzeciw wyrażony w trybie ustawy „transplantacyjnej” nie stanowi przeszkody w przypadku pobierania komórek, tkanek i narządów w celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji zwłok postępowania leczniczego. Komórki, tkanki lub narządy ze zwłok ludzkich mogą być pobierane również w czasie sekcji zwłok, o ile nie został co do tego wyrażony sprzeciw.

Ustawa przewiduje także sytuacje, gdy sekcja zwłok jest obligatoryjna – nawet gdy został wyrażony co do tego sprzeciw. Przede wszystkim dotyczy to przypadków podejrzenia popełnienia przestępstwa. Przeprowadzenie sekcji zarządzają sąd lub prokurator.

Dokonanie sekcji zwłok jest także konieczne, gdy nie można jednoznacznie ustalić przyczyny zgonu. W takiej sytuacji sekcja będzie niezbędna zarówno wtedy, gdy pacjent zmarł w podmiocie leczniczym, jak i wtedy, gdy zmarł poza nim. Omawiany przepis nie rozstrzyga jednak, kto decyduje o konieczności przeprowadzenia sekcji. Wydaje się, że powinien to uczynić (zadecydować) lekarz, który stwierdził zgon.

Jeżeli jednak przy dokonaniu oględzin zwłok lekarz (inna uprawniona osoba) upewni się lub nabierze uzasadnionego podejrzenia, że przyczyną zgonu była choroba zakaźna podlegająca obowiązkowemu zgłoszeniu, powinien o tym natychmiast zawiadomić właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

W razie uzasadnionego podejrzenia, że przyczyną zgonu było przestępstwo, zarówno lekarz, jak i inne osoby powołane do oględzin zwłok powinni o tym niezwłocznie zawiadomić właściwego prokuratora lub najbliższy posterunek Policji.

Sekcja zwłok dokonywana jest także w przypadkach określonych w przepisach ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi; m.in. w celu zapobieżenia szerzeniu się zakażenia lub choroby zakaźnej państwowy powiatowy inspektor sanitarny może w drodze decyzji: nakazać sekcję zwłok osoby zmarłej, u której rozpoznano lub podejrzewano chorobę zakaźną; zakazać wykonywania sekcji zwłok ludzi, gdy mogłaby ona prowadzić do zakażenia osób lub skażenia środowiska, z wyjątkiem przypadku, gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa. (…)”


Patomorfologicznej sekcji zwłok nie przeprowadza się:

gdy przedstawiciel ustawowy (za życia pacjenta) wyraził sprzeciw na przeprowadzenie sekcji zwłok lub sprzeciw taki wyraził (za życia) pacjent.

Sprzeciw może być wyrażony w momencie przyjęcia do szpitala lub w każdej chwili w trakcie pobytu pacjenta w szpitalu. Wówczas w dokumentacji medycznej musi znaleźć się adnotacja o nie dokonaniu sekcji zwłok z powodu wyrażenia sprzeciwu przez ww. osobę uprawnioną.


Przekonanie o prawomocności tego typu „wniosków” i podejmowanych na ich podstawie decyzji, pokutuje – niestety –wśród wielu lekarzy. Wynika to z braku świadomości zmiany przepisów w tym zakresie.

W obowiązującym w „poprzednim ustroju” art. 40 „Rozporządzenia o zakładach leczniczych” stwierdzano, że „Dyrektor szpitala (kliniki) z własnej inicjatywy lub na wniosek bliskich zmarłemu może (…) zadecydować o zaniechaniu sekcji (…).”

Decyzja o zaniechaniu sekcji nigdy jednak nie mogła się opierać wyłącznie o „wniosek bliskich”, bez uwzględnienia pozostałych okoliczności. Osoby decydujące miały przede wszystkim kierować się względami „sanitarnymi, postępowania sądowego, publicznymi, naukowymi lub leczniczymi”.

Dopiero przy braku tych względów osoba decydująca mogła (ale nie musiała!) uwzględnić „wniosek rodziny”.

II. Decyzja o sekcji zwłok – „zwolnienie” na wniosek rodziny?

Powyższe przepisy zostały jednak uchylone „Ustawą o zakładach opieki zdrowotnej” i nie obowiązują od dn. 13.01.1992 r.

Powoływanie się na „wniosek rodziny” i bezpodstawne rezygnowanie z przeprowadzenia sekcji zwłok świadczy o braku świadomości zmian w prawie, jakie zaszły w ciągu ostatnich 20 lat!

Co więcej – z reguły taka decyzja prowadzi później do utrudnienia lub niemożności jednoznacznego ustalenia przyczyny zgonu pacjenta, a co za tym idzie – utrudnia potwierdzenie prawidłowości postępowania lekarskiego.

Podpisanie przez pacjenta lub rodzinę „bezprawnego” (nie wynikającego z przepisów prawa) oświadczenia o „braku zarzutów” w stosunku do szpitala i lekarzy – w żaden sposób nie zamyka drogi dochodzenia swych praw. Zarówno pacjent, jak i jego rodzina nie mogą się zrzec prawa do wyjaśnienia swojej sprawy przez odpowiedni organ.

Podpisywanie powyższych „wniosków” rodzi jedynie wśród lekarzy fałszywe przekonanie, że „skoro podpisali, to jesteśmy bezpieczni”…

II. Decyzja o sekcji zwłok – „zwolnienie” na wniosek rodziny?

Ustawa o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 654)

Art. 32. [Sekcja zwłok]1. Dokonanie sekcji zwłok nie może nastąpić wcześniej niż po

upływie 12 godzin od stwierdzenia zgonu.2. Jeżeli zachodzi potrzeba pobrania ze zwłok komórek, tkanek lub

narządów, przeprowadzenie sekcji zwłok przed upływem 12 godzin, przy zachowaniu zasad i trybu przewidzianych w przepisach o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, może zarządzić kierownik, a jeżeli kierownik nie jest lekarzem, upoważniony przez niego lekarz albo lekarz upoważniony przez zarząd spółki kapitałowej.

3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do osób osadzonych zmarłych w zakładach karnych i aresztach śledczych.

Sekcja patomorfologiczna a transplantacja

W art. 32 ustawodawca wprowadza generalną zasadę, że sekcja zwłok może nastąpić najwcześniej po upływie 12 godzin od stwierdzenia zgonu. Komentowana ustawa nakazuje liczyć owe 12 godzin od momentu „stwierdzenia zgonu”, nie zaś „zgonu” czy też przypuszczalnego momentu zgonu.

Ustawa dopuszcza również dokonanie sekcji zwłok przed upływem 12 godzin od „stwierdzenia zgonu”, ale tylko wtedy, gdy zachodzi potrzeba pobrania ze zwłok komórek, tkanek lub narządów przy jednoczesnym zachowaniu zasad i trybu przewidzianych w ustawie „transplantacyjnej”.

W opisanej sytuacji chodzi więc o jednoczesne osiągnięcie dwóch osobnych celów, tj. dokonanie sekcji zwłok oraz pobranie ze zwłok komórek, tkanek lub narządów. Wskazana ustawa „transplantacyjna” przewiduje, iż komórki, tkanki lub narządy ze zwłok ludzkich mogą być pobierane również w czasie sekcji zwłok dokonywanej na podstawie odrębnych przepisów, tzn. m.in. ustawy o działalności leczniczej.


Decyzję o owej „wcześniejszej sekcji zwłok” podejmuje (zarządza): kierownik, jeżeli jest lekarzem; upoważniony przez kierownika lekarz, jeżeli kierownik nie jest lekarzem; lekarz upoważniony przez zarząd spółki kapitałowej (jeżeli podmiotem

leczniczym jest taka właśnie spółka kapitałowa).Komentowany przepis nie zastrzega dla tego upoważnienia jakiejś

szczególnej formy. Należy jednak sugerować, aby nastąpiło to na piśmie. Można również przyjąć, iż upoważnienie dotyczyć będzie generalnie każdego lekarza zajmującego określone stanowisko, np. ordynatora oddziału. Kwestie te mogą być określone np. w regulaminie organizacyjnym.

Nie ma przeszkód, aby stosowne upoważnienie posiadało więcej lekarzy niż jeden. Lekarz stwierdzający zgon dla celów transplantacyjnych nie może brać udziału w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej.


Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dn. 05.12.1996 r.

§ Art. 43. [Stwierdzenie zgonu]: (…)

2. W uzasadnionych przypadkach lekarz, z wyłączeniem lekarza dentysty, może uzależnić wystawienie karty zgonu od przeprowadzenia sekcji zwłok. (…)

Sekcja „administracyjna” miała być wykonywana w przypadkach zgonów poza szpitalem, gdy kwestią zgonu nie jest zainteresowany Wymiar Sprawiedliwości, a nie da się ustalić przyczyny zgonu.

Aktualnie brak jakichkolwiek przepisów wykonawczych, które wskazywałyby kto i gdzie miałby przeprowadzić taką sekcję, a przede wszystkim – KTO MIAŁBY PONIEŚĆ JEJ KOSZTY (SAM LEKARZ?).

II. Decyzja o sekcji zwłok – sekcja „administracyjna”.

Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 05.12.2008 r. (Dz. U. nr 234, poz. 1570) tj. z dnia 19.04.2013 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 947)

W art. 33 ust. 2 przewidziano, że w celu zapobieżenia szerzeniu się zakażeń lub chorób zakaźnych państwowy powiatowy inspektor sanitarny może, w drodze decyzji m.in.: nakazać sekcję zwłok osoby zmarłej, u której rozpoznano lub podejrzewano zakażenie lub chorobę zakaźną (pkt. 6) lub zakazać wykonywania sekcji zwłok ludzi i zwierząt, gdy sekcja zwłok mogłaby prowadzić do zakażenia osób lub skażenia środowiska, z wyjątkiem przypadku, gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa (pkt. 7).

JEST TO JEDYNE – POZA USTAWĄ O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY – WSKAZANIE SEKCJI INNEGO TYPU NIŻ SEKCJA SĄDOWO-LEKARSKA LUB SEKCJA ANATOMOPATOLOGICZNA (PATOMORFOLOGICZNA). MOŻNA JĄ UZNAĆ ZA JEDEN Z RODZAJÓW SEKCJI ADMINISTRACYJNEJ (SANITARNO-POLICYJNEJ).

Decyzjom tym nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

II. Decyzja o sekcji zwłok – sekcja „administracyjna”.

Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych:

Art. 11.1. Zgon i jego przyczyna powinny być ustalone przez

lekarza, leczącego chorego w ostatniej chorobie.2. W razie niemożności dopełnienia przepisu ust. 1,

stwierdzenie zgonu i jego przyczyny powinno nastąpić w drodze oględzin, dokonywanych przez lekarza lub w razie jego braku przez inną osobę[koronera], powołaną do tej czynności przez właściwego starostę, przy czym koszty tych oględzin i wystawionego świadectwa nie mogą obciążać rodziny zmarłego.

III. Ustalenie przyczyny zgonu

Rozporządzenie MZiOS w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny:

§ 6.

1. Osoba, do której należy wystawienie karty zgonu, jest obowiązana nie później niż w ciągu 12 godzin od wezwania:

1) ustalić tożsamość zwłok i dokonać osobiście ich oględzin,

2) przeprowadzić wywiad wśród osób z otoczenia osoby zmarłej w celu ustalenia okoliczności, w których zgon nastąpił,

3) zapoznać się z dokumentami dotyczącymi stanu zdrowia danej osoby w okresie poprzedzającym zgon.

Obowiązek wystawienia karty zgonu musi zostać wypełniony przez lekarza w ciągu 12 godzin od chwili wezwania – również w nocy, jeśli wówczas upływa 12 godzin od wezwania. Wystawienie karty zgonu powinno (poza wcześniej wskazanym wyjątkiem) być poprzedzone oględzinami zwłok.

III. Ustalenie przyczyny zgonu

Zgon i jego przyczyna powinny być ustalone przez lekarza, leczącego chorego w ostatniej chorobie.

Jeżeli lekarz pogotowia po przybyciu udzielał jeszcze świadczeń zdrowotnych – to ten lekarz jest „leczącym w ostatniej chorobie” i w razie zgonu ma obowiązek wystawić kartę zgonu.

Jeżeli lekarz pogotowia po przybyciu tylko stwierdził zgon – to „leczącym w ostatniej chorobie” jest poprzedni lekarz, który „ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu świadczeń leczniczych”.

III. Ustalenie przyczyny zgonu –podsumowanie

Rozporządzenie MZiOS w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny

§ 2. 1. Wystawienie karty zgonu jest obowiązkiem lekarza, który

ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu świadczeń leczniczych.

2. Jeżeli zwłoki zostały poddane sekcji, lekarz, o którym mowa w ust. 1, przed wystawieniem karty zgonu powinien zapoznać się z protokołem sekcji.

3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu było przestępstwo. W takim wypadku kartę zgonu wystawia lekarz, który na zlecenie sądu lub prokuratora dokonał oględzin lub sekcji zwłok.

IV. Wystawienie karty zgonu

Rozporządzenie MZiOS w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny§ 3. W przypadku gdy nie ma lekarza zobowiązanego do wystawienia karty zgonu w myśl §

2 ust. 1 bądź lekarz taki zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin, od chwili wezwania, kartę zgonu wystawia:

1) lekarz, który stwierdził zgon będąc wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania, [jeżeli nie było sekcji sądowo-lekarskiej]

2) lekarz lub starszy felczer albo felczer zatrudniony w przychodni bądź ośrodku zdrowia lub jego placówce terenowej (wiejski, felczerski punkt zdrowia) i sprawujący opiekę zdrowotną nad rejonem, w którym znajdują się zwłoki, [nie ma już „rejonów”]

3) położna wiejska, jeżeli nastąpił na terenie gromady zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km. [takie stanowisko nie występuje już w ochronie zdrowia]

§ 4. Niemożność ścisłego ustalenia przyczyny zgonu bądź okoliczność, że do ustalenia przyczyny zgonu konieczne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych, nie może stanowić podstawy do odmowy wystawienia bądź do opóźnienia wystawienia karty zgonu. [WAŻNE!]

IV. Wystawienie karty zgonu

Nowy wzór karty zgonu

Podstawa prawna:• Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach

stanu cywilnego (Dz. U. z dnia 8 grudnia 2014 r. –Dz.U.2014.1741) – art. 114 zmieniający Ustawę z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (UoCm) w zakresie art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 3a-3e, 4, 4a, 4b, 4c, 5a i 5b oraz 7.

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lutego 2015 r. w sprawie wzoru karty zgonu (Dz. U. z dnia 19 lutego 2015 r. – Dz.U.2015.231) –obowiązuje od dnia 01.04.2015 r.


3a. Nowa karta zgonu składa się (art. 11 ust. 3a UoCm) z trzech części przeznaczonych:

• Dla zarejestrowania zgonu [B]

• Dla administracji cmentarza [C]

• Dla statystyki publicznej [D]


3b. Karta zgonu w części przeznaczonej dla zarejestrowania zgonu zawiera, jeżeli są znane:

1) nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona) osoby zmarłej, numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), a w przypadku jego braku – rodzaj i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość;

2) datę, godzinę i miejsce zgonu albo datę, godzinę i miejsce znalezienia zwłok;

3) datę oraz miejsce urodzenia osoby zmarłej;4) płeć osoby zmarłej.


3c. Karta zgonu w części przeznaczonej dla administracji cmentarza w celu pochowania zwłok zawiera:

1) nazwisko, nazwisko rodowe i imię (imiona) osoby zmarłej;2) stan cywilny osoby zmarłej;3) datę i miejsce zgonu;4) datę i miejsce urodzenia osoby zmarłej;5) imiona i nazwiska rodziców osoby zmarłej;6) informację, czy zgon nastąpił w wyniku choroby zakaźnej;7) adnotację o zarejestrowaniu zgonu lub zgłoszeniu zgonu.


3d. Karta zgonu w części przeznaczonej dla potrzeb statystyki publicznej zawiera:

1) miejsce zamieszkania zmarłego, w tym okres przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na obszarze danej gminy, o ile są znane;

2) wykształcenie zmarłego;3) informacje o zgonie, w tym przyczynę zgonu, oraz o osobie

stwierdzającej przyczynę zgonu, a w przypadku dziecka do roku życia:

a) godzinę urodzenia,b) informacje o stanie jego zdrowia: długość, ciężar ciała,

punkty w skali Apgar,c) informacje o ciąży i porodzie: okres trwania ciąży,

wielorakość porodu, liczbę dzieci urodzonych przez matkę.

Wypełnienie karty zgonu dla dorosłego

Lekarz wystawiający kartę zgonu dla zmarłej osoby dorosłej wypełnia:

• Całą część przeznaczoną dla zarejestrowania zgonu [B].

• Niektóre rubryki części przeznaczonej dla potrzeb statystyki publicznej [D].


Najważniejsze różnice w porównaniu do poprzedniego wzoru karty zgonu:

1. Zaznaczenie, czy karta zgonu dotyczy „dziecka do roku”, czy innej osoby”.

2. Konieczność wpisania nazwiska rodowego osoby zmarłej, zgodnego z danymi zawartymi w dowodzie osobistym lub w „metryce urodzenia” [odpisie aktu urodzenia].

3. W razie braku dowodu osobistego (pkt. 5) – konieczność wpisania nazwy [np. „paszport”, „karta stałego pobytu”] i numeru dokumentu stwierdzającego tożsamość.

4. Alternatywny wybór: data zgonu albo data znalezienia zwłok

5. UWAGA! Pisownię dat w pkt. 6 i 7 przyjęto w stylu „amerykańskim: rok-dzień-miesiąc!



6. Tylko dla dziecka do 1 roku konieczne (pkt. 6) wpisania (obok daty) godziny i minuty zgonu lub godziny i minuty znalezienia zwłok oraz godziny i minuty urodzenia.

7. Miejsce zgonu osoby zmarłej (pkt. 9) – kryteria dostosowano do mianownictwa obowiązującej „Ustawy o działalności leczniczej”. Oprócz szpitala miejscem zgonu może być „podmiot leczniczy wykonujący działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inny niż szpital”, którym może być: zakład opiekuńczo-leczniczy; zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy; zakład rehabilitacji leczniczej; hospicjum.



8. Dla dziecka do 1 roku rodzaj porodu rozszerzono aż do „sześcioraczego i więcej”…

9. Dla dziecka do 1 roku – dane epidemiologiczne rozszerzono (pkt. 15) o punkty w skali Apgar –prawdopodobnie oceniane tuż po urodzeniu, a nie w kolejnych minutach?…

10.Alternatywne podanie (pkt. 17) miejsca zgonu lub miejsca znalezienia zwłok.


Najważniejsze różnice w porównaniu do poprzedniego wzoru karty zgonu:11. Informacje o przyczynach zgonu (pkt. 18):a. UWAGA! Odwrócono kolejność przyczyn zgonu: bezpośrednia-wtórna-wyjściowa.b. Konieczność podania, obok opisu słownego, także kodów ICD-10 dla każdej z

przyczyn zgonu. Dla ułatwienia: I 46 – Zatrzymanie krążenia. R 96 – Nagła śmierć, przyczyna nieznana. R 98 – Śmierć nieoczekiwana. R 99 – Inne niedokładnie określone i nieznane przyczyny umieralności.

Nie ma już „lekarzy orzekających dla celów statystycznych o przyczynie zgonu”, którzy wypełniali pole przeznaczone dla tej przyczyny…

Najnowsze stanowisko „resortu” – „(…) Precyzyjne zasady ustalania przyczyny zgonu zostały określone w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji (…) ICD-10 (…)”.

c. Konieczność podania „przybliżonego odstępu między wystąpieniem przyczyny a zgonem”, który należy opisać określeniami: „lata, miesiące, dni”. Nie uwzględniono „minut” i „sekund”… ☺

d. Możliwość podania (pkt. 18, pp. 1) „innych istotnych okoliczności przyczyniających się do zgonu, ale nie związanych z chorobą ani stanem ją powodującym, wraz z kodem ICD-10” – „co poeta miał na myśli?”...

IV. Wystawienie karty zgonu –hierarchia przyczyn zgonu

DOBRZE:Przykład 1:• bezpośrednia: Ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa• wtórna: Obrażenia jamy brzusznej, zapalenie otrzewnej, niewydolność

wielonarządowa.• wyjściowa: Motorowerzysta ranny w zderzeniu z samochodem osobowym.Przykład 2:• bezpośrednia: Ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa.• wtórna: Uduszenie gwałtowne.• wyjściowa: Powieszenie.Przykład 3:• bezpośrednia: Ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa.• wtórna: Zawał mięśnia serca, wstrząs kardiogenny.• wyjściowa: Miażdżyca uogólniona.Przykład 4:• bezpośrednia: Ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa.• wtórna: Oparzenie dużej powierzchni ciała i zaczadzenie.• wyjściowa: Pożar budynku mieszkalnego.

IV. Wystawienie karty zgonu –hierarchia przyczyn zgonu

ŹLE:Przykład 1:• bezpośrednia: Niewydolność krążenia z zatrzymaniem akcji serca.• wtórna: Niewydolność nerek przewlekła nasilona.• wyjściowa: Wypadek motorowerowy, zwichnięcie stawu ramiennego prawego.[Wynik sekcji zwłok: Rozlane, ropne zapalenie otrzewnej w następstwie perforacji martwiczo zmienionej ściany jelita w obrębie worka przepuklinowego].Przykład 2:• bezpośrednia: Nagłe zatrzymanie krążenia.• wtórna: Biegunka.• wyjściowa: Schizofrenia.[Wynik sekcji zwłok: Masywne, odoskrzelowe zapalenie płuc].Przykład 3:• bezpośrednia: Nagłe zatrzymanie krążenia.• wtórna: Zadzierzgnięcie.• wyjściowa: Powieszenie.[Uwaga: Zadzierzgnięcie nie jest mechanizmem zgonu w wyniku powieszenia, tylko inną – najczęściej będącą wynikiem zabójstwa – formą uduszenia gwałtownego].Przykład 4:• bezpośrednia: Zatrzymanie krążenia.• wtórna: Zgon.• wyjściowa: Śmierć. ☺



12. Nadal konieczność określenia (pkt. 18a), czy zgon nie nastąpił z powodu choroby zakaźnej, o której mowa w art. 9 ust. 3 Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Chodzi tu o następujące choroby zakaźne: cholera, dur wysypkowy i inne riketsjozy, dżuma, gorączka powrotna, nagminne porażenie dziecięce, nosacizna, trąd, wąglik, wścieklizna, żółta gorączka i inne wirusowe gorączki krwotoczne.

W sytuacjach zgonu na jedną z ww. chorób, zwłoki powinny być natychmiastpo stwierdzeniu zgonu usunięte z miejsca zgonu i w ciągu 24 godzin od chwili zgonu pochowane na najbliższym cmentarzu. Również akt zgonu ma być wydany w ciągu 24 godzin od zgłoszenia zgonu.



13. W punkcie 18b – konieczność podania „informacji o osobie stwierdzającej przyczynę zgonu” – według najnowszego stanowiska „resortu” ma tu się znaleźć informacja, czy zgon stwierdzał lekarz, czy też „inna osoba powołana do tej czynności przez właściwego starostę”. „Resort” nie wie, że obecnie zgon może stwierdzić tylko lekarz… chyba, że stanowi to przygotowanie do przyznania uprawnienia do tej czynności także innym osobom (ratownikom medycznym, pielęgniarkom, „oglądaczom zwłok” itp.).

14. W punkcie 18c – konieczność podania, czy była przeprowadzona sekcja zwłok lub inne badanie „post mortem” [?] oraz czy przyczyny zgonu podane w karcie uwzględniają wyniki sekcji zwłok – według najnowszego stanowiska „resortu” należy wpisać „tak” albo „nie” zgodnie ze stanem faktycznym w chwili sporządzenia karty, niezależnie od zlecenia wykonania sekcji zwłok po wypełnieniu karty zgonu przez osobę upoważnioną.

15. Tylko jedna pieczęć [lub „pieczątka elektroniczna”] i podpis lekarza.

Karta jest obecnie wydawana w jednym egzemplarzu (dotychczas – w dwóch: A –dla celów statystycznych, B – dla celów pochowania zwłok, które były „rozcinane” w USC).


Formuła nowej karty zgonu daje podstawy do przypuszczenia, że od 2018 roku zostanie ona zastąpiona wyłącznie przez dokument w formie elektronicznej. Według najnowszego stanowiska „resortu” – zostanie on udostępniony nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia – DO TEJ PORY NIE MA!

Stanowisko „resortu”: „(…) Dopuszcza się odstępstwo od wskazywania danych określonych w

przepisach objętych wzorem karty zgonu, jeżeli nie są one znane osobie wypełniającej. Osoba wypełniająca kartę zgonu powinna uzupełnić wszystkie dane, które są jej znane w chwili sporządzenia dokumentu, zgodnie z wiedzą posiadaną lub możliwą do ustalenia na podstawie dostępnych informacji, jednakże w przypadku danych, co do których nie posiada wiedzy – istnieje możliwość niewypełnienia określonych rubryk (…) i niewypełnienia karty zgonu w tym zakresie (…)”.

Wszystkie wartości liczbowe w karcie zgonu mają być podane cyframi arabskimi!


Część przeznaczoną dla administracji cmentarza wypełnia i podpisuje kierownik urzędu stanu cywilnego.

W części tej, w punkcie 10 – kierownik USC „przepisuje” informację lekarską o tym, czy przyczyną zgonu była choroba zakaźna wymieniona w art. 9 ust. 3 Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Fakt stwierdzenia takiej choroby jako przyczyny zgonu rodzi po stronie USC obowiązek wystawienia aktu zgonu w ciągu 24 godzin od zgłoszenia zgonu.

Definicja zwłok i szczątków

Rozporządzenie w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi

§ 2.„Za zwłoki uważa się ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych, bez

względu na czas trwania ciąży”.Według § 8 szczątkami ludzkimi są natomiast:1) popioły powstałe w wyniku spopielenia zwłok,2) pozostałości zwłok, wydobyte przy kopaniu grobu lub w innych okolicznościach,3) części ciała ludzkiego odłączone od całości.

Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych:Art. 12.„1. Zwłoki mogą być pochowane przez złożenie w grobach ziemnych, w

grobach murowanych lub katakumbach i zatopienie w morzu (…)”.

Definicja i hierarchia osób uprawnionych do pochowania

Podmiotem uprawnionym do otrzymania karty zgonu mogą być (zgodnie z art. 10 Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych):

pozostały małżonek(ka),krewni zstępni,krewni wstępni,krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa,powinowaci w linii prostej do 1 stopnia,osoby, które dobrowolnie zobowiążą się do pochowania zwłok osoby zmarłej,właściwy organ wojskowy – mający prawo pochowania zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej

służbie wojskowej,organ państwowy, instytucja i organizacja społeczna – mające prawo pochowania osób zasłużonych

wobec Państwa i społeczeństwa,upoważniony pracownik uczelni – jeżeli zwłoki zostały przekazane do celów naukowych publicznej

uczelni medycznej lub publicznej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych,

gmina właściwa ze względu na miejsce zgonu – dla osób niepochowanych przez ww.,zakład karny lub areszt śledczy – w przypadku osób pozbawionych wolności zmarłych w zakładach

karnych lub aresztach śledczych, niepochowanych przez ww.,zakład pogrzebowy – jeżeli doszło do zgonu osoby przebywającej w strzeżonym ośrodku lub areszcie

dla cudzoziemców, a osoby uprawnione do pochowania zwłok nie chcą lub nie mogą przeprowadzić tej czynności w ciągu 14 dni od dnia zgonu i zwłok nie przekazano uczelni medycznej.

Kartę zgonu ma obowiązek wystawić:1. Lekarz, „który ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu

świadczeń leczniczych”.W razie braku takiego lekarza, albo gdy lekarz zobowiązany do wystawienia karty

zgonu „zamieszkuje w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki, albo z powodu choroby lub z innych uzasadnionych przyczyn nie może dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin od chwili wezwania”, obowiązek ten przechodzi na:

2. Lekarza, „który stwierdził zgon będąc wezwany do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania”.

3. W razie wykonania sądowo-lekarskiej sekcji zwłok – na lekarza wykonującego sekcję.

4. W razie braku lub niemożności ustalenia „ostatniego lekarza” – na „koronera” (lekarza „do stwierdzania zgonu” – o ile jest powołany w danym powiecie).

W karcie zgonu musi być zachowana logiczna hierarchia przyczyn zgonu: bezpośredniej, wtórnej, wyjściowej.

W razie wyczerpania możliwości ustalenia przyczyny zgonu – należy (zgodnie z prawdą) wpisać przyczynę zgonu „nieustaloną” (R 99).

IV. Wystawienie karty zgonu –podsumowanie

Ustawa z dnia ??.??.2017 r. o stwierdzaniu, dokumentowaniu i rejestracji zgonówUstawa znajduje się obecnie na etapie prac legislacyjnych w Ministerstwie Zdrowia.Planowane wejście w życie: 01.01.2018 r.Najważniejsze założenia: „Stwierdzenie zgonu” = obecne „rozpoznanie zgonu”. Będą go mogli dokonywać

lekarze, pielęgniarki i ratownicy medyczni. Będą sporządzać „protokół śmierci”. „Potwierdzenie śmierci” = obecne „stwierdzenie zgonu”, wykonywane przez

„osobę potwierdzają śmierć” = obecnego „koronera”, który ma wykonać tę czynność nie później niż w ciągu 4 godzin od „stwierdzenia zgonu” i nie później niż 2 godziny od „potwierdzenia przyjęcia wezwania”. Ma wystawić kartę zgonu.

„Lekarz uprawniony do potwierdzania zgonu” ma również wykonywać czynności na wezwanie Policji, prokuratora, Straży Pożarnej lub Straży Granicznej.

„Lekarz uprawniony do potwierdzania zgonu” ma dokonywać odpowiednich pomiarów oraz sporządzać dokumentację fotograficzną zwłok.

W razie podjęcia podejrzenia przestępstwa lub zgonu z powodu choroby zakaźnej – ww. lekarz ma zawiadomić organy ścigania lub inspektora sanitarnego.

W razie wątpliwości – ww. lekarz ma się „łączem telemedycznym” skontaktować z dyżurującym specjalistą medycyny sądowej!

V. Planowana nowelizacja przepisów!

Najważniejsze założenia c.d.: „Lekarz uprawniony do potwierdzania zgonu” ma również decydować o

skierowaniu zwłok na sekcję sądowo-lekarską lub sekcję „administracyjną” (dla ustalenia przyczyny zgonu).

„Lekarz uprawniony do potwierdzania zgonu” może (w porozumieniu z prokuratorem) zawrzeć w karcie zgonu „rekomendację o pochowaniu zwłok w całości” i dokonać odpowiedniej adnotacji w karcie zgonu (będzie nowy wzór) – wtedy osoby uprawnione do pochowania nie mogłyby np. dokonać kremacji zwłok przed pochówkiem! Można się będzie od tego odwołać do sądu.

Możliwość „prywatnej sekcji zwłok” – na wniosek przedstawiciela ustawowego, „osoby bliskiej” (według definicji w Ustawie o prawach pacjenta) lub opiekuna faktycznego (jw.).

Żeby zostać „lekarzem uprawnionym do potwierdzania zgonu”: trzeba być specjalistą lub mieć 3-letni staż pracy, nie może toczyć się wobec lekarza postępowanie w przedmiocie przewinienia zawodowego, błędu lekarskiego lub niezdolności do wykonywania zawodu i odbyć z pozytywnym wynikiem 80-godzinne szkolenie w Zakładzie Medycyny Sądowej! Umowę z takimi lekarzami będzie zawierał wojewoda i on będzie prowadził ich wykaz, udostępniając dane potrzebującym podmiotom (m.in. dysponentom ZRM).


Najważniejsze założenia c.d.: Jw.: nowy wzór karty zgonu, m.in. z adnotacją o „pochowaniu ciała w całości,

z wyłączeniem możliwości spopielenia”. Wśród danych w karcie zgonu m.in. „wykształcenie zmarłego”! Powrót do „lekarzy kodujących przyczyny zgonu dla potrzeb statystyki

publicznej” w urzędach wojewódzkich. Wprowadzony zostanie „system rejestracji zgonów”. Finansowanie ryczałtowe czynności „potwierdzania zgonu” (zarówno samej

czynności, jak i „pozostawania w gotowości”) ze środków budżetowych państwa w dyspozycji wojewody. Finansowanie również kosztów dojazdu.

Finansowanie jw. Przeprowadzenia konsultacji, jak i „pozostawania w gotowości do konsultacji” przez specjalistę medycyny sądowej.

Brak możliwości ubiegania się o dodatkowe wynagrodzenie, gdy czynność „stwierdzenia zgonu” wykonywana będzie na zlecenie prokuratora lub sądu.

Brak wynagrodzenia, gdy „karta zgonu nie będzie zawierać wymaganych elementów”.


DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ…

Etyczne i prawne podstawy stwierdzania zgonu …...Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki...

Documents

Transcript of Etyczne i prawne podstawy stwierdzania zgonu …...Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki...