1

Ekspert przyrodniczy i dokumentacja Ekspert przyrodniczy i dokumentacja przyrodnicza ornitologicznaprzyrodnicza ornitologiczna

Tomasz Tomasz KnioKniołłaaInstytut Instytut ŚŚrodowiska Rolniczego i Lerodowiska Rolniczego i Leśśnego PANnego PAN

2

• Po co ekspert?

• Jak zdobyć uprawnienia eksperta przyrodniczego

• Gdzie znaleźć eksperta

• Etapy pracy eksperta

• Dokumentacja ornitologiczna – terminy

• Płatność rolnośrodowiskowa

• Dokumentacja ornitologiczna

• Problemy?

• Metodyka wyznaczania działek ornitologicznych

• Niejednorodności

• Wyznaczenie granic działek RSO i powierzchni działek

• „Dopłatowe” gatunki ptaków

• Metodyka liczenia ptaków

• Kwalifikacja do wariantu ptasiego i zalecenia

• Wymogi użytkowania w dokumentacji przyrodniczej

• Załączniki do dokumentacji przyr. ornitologicznej

Plan wystąpienia

3

• Warunkiem przystąpienia do realizacji Pakietów 4. i 5. tzw. pakietów przyrodniczych w ramach programu rolnośrodowiskowego jest posiadanie przez rolnika dokumentacji przyrodniczej sporządzonej przez uprawnionego ekspertabotanika lub ornitologa. • Zgodnie z rozporządzeniem2) od roku 2010 ekspert przyrodniczy obok sporządzania dokumentacji przyrodniczej jest odpowiedzialny zasporządzenie części planu działalności rolnośrodowiskowej w zakresie Pakietów 4. i 5., co potwierdza swoim podpisem.

• Dokumentacja przyrodnicza musi zawierać szczegółową charakterystykęsiedliska przyrodniczego lub siedliska lęgowego ptaków, sporządzoną na podstawie inwentaryzacji terenowej. Dokumentacja przyrodnicza musi zostaćprzygotowana zgodnie z przepisami rozporządzenia rolnośrodowiskowego oraz obowiązującą metodyką sporządzania dokumentacji przyrodniczych, w roku poprzedzającym rok złożenia wniosku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej w zakresie Pakietu 4. i/lub 5.

Po co ekspert?

1) „rozporządzenia rolnośrodowiskowe” 2) rozp. MRiRW z dnia 7 maja 2008 r. w sprawie szkoleń dla podmiotów, których dotyczą działania objęte Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013, oraz doradzania odnośnie do sporządzania dokumentacji niezbędnej do uzyskania pomocy finansowej (Dz. U. Nr 89, poz. 545 z późn. zm.)

4

• Szkolenie dla kandydatów na ekspertów przyrodniczych:- posiadać wiedzę przyrodniczą i doświadczenie w rozpoznawaniu gatunków ptakówlub siedlisk przyrodniczych, co potwierdzone musi być

- rekomendacją wystawioną zgodnie z rozp.1) przez instytucję lub organizacjęprzyrodniczą.

- na podstawie rekomendacji należy uzyskać odpowiednie zaświadczenie RDOŚ

- ukończyć szkolenie i zdać egzamin ekspercki obejmujący zakres treści realizowanych podczas szkolenia.

Min. Liczba osób: 20 z każdej specjalnościKoszty udziału w szkoleniu na 1 osobę: koszty dydaktyki: (3-dniowe wykłady i ćwiczenia oraz materiały dydaktyczne) 400 złOpłata egzaminacyjna 150 złwyżywienie 3 dni 130 zł2 noclegi 120 zł

Suma: 550zł /800zł

Jak zdobyć uprawnienia eksperta przyrodniczego

1) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 maja 2008 r. w sprawie szkoleń dla podmiotów, których dotyczą działania objęte Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013, oraz doradzania odnośnie do sporządzania dokumentacji niezbędnej do uzyskania pomocy finansowej (Dz. U. Nr 89, poz. 545, zm. Dz. U. z 2010 r. Nr 3 poz. 17).

5

• Szkolenie dla kandydatów na ekspertów przyrodniczych:-W programie szkolenia – wykłady i ćwiczenia obejmujące treści dotyczące zasad sporządzania dokumentacji przyrodniczej, planu działalności rolnośrodowiskowejoraz realizacji Programu rolnośrodowiskowego. Uczestnikom zapewnia sięmateriały informacyjne na płycie CD, materiały do ćwiczeń w formie wydruków, notesy i długopisy.

Uczestnicy po zakończeniu szkolenia mogą przystąpić do egzaminu. Poza tym będzie możliwość zdawania egzaminu w innym, późniejszym terminie.

Więcej informacji:

http://cdr.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=641&Itemid=1

Jak zdobyć uprawnienia eksperta przyrodniczego

6

Karta zgłoszenia uczestnictwa w szkoleniu CDR

Jak zdobyć uprawnienia eksperta przyrodniczego

7

www.cdr.gov.pl –> http://195.205.152.135/Doradca/

- w ODR-ach

- w internecie

- inni rolnicy

Gdzie znaleźć eksperta

8

Etapy pracy eksperta

• 1. kontakt z rolnikiem: - najcz. telefoniczny, podanie numerów działek, obrębów, najbl. miejscowości (celem wyszukania w geoportal.gov.pl), pytanie o: dotychczasowe użytkowanie (min. 5 lat TUZ), czy ma krowy /inne zwierzęta (czy będzie chciał kosić dopiero po 1.8), umówienie na 1. wizję terenową, czy jest w PRŚ, od kiedy

- telefon: wstępna opinia dot. potencjału „ptasiego” działek, uzgodnienie ceny

• Wizja wstępna:- obejrzenie działek, opinia dot. ich potencjału „ptasiego”

- podpisanie umowy, oświadczenia

- ortofotomapy, wypisy z ewid. gruntów, PEG

9

Etapy pracy eksperta• Część terenowa:- kartowanie ptaków między 15.4-15.7, min. 3 kontrole, co min. 2 tyg.

- ewent. gdy nie ma ptaków wskazanie na dopłatę botaniczną

- dokumentacja fotograficzna, kontrole GPS

• Część kameralna: Przygotowywanie ekspertyzy, konsultacje z rolnikiem, konsultacje z doradcą

• Opiniowanie przez RDOŚ: opinia do dokumentacji przyrodniczej o zgodnej ze stanem faktycznym kwalifikacji siedlisk przyrodniczych lub siedlisk lęgowych ptaków,

- do 31.12. (wer. elektr. /ewent. też papierowa); ewent. poprawki nanieść niezwłocznie

• W przypadku pozyt. opinii RDOS wysłanie gotowej ekspertyzy do:- rolnika (wraz z częścią planu DRŚ w wer. papier. + CD + oryginał opinii RDOŚ),

- doradcy (wraz z częścią planu DRŚ w wer. papier. + CD ),

- Min. Rolnictwa (do 30.04 wer. elekt.+ oświadczenia)

Jeżeli dane zawarte w dokumentacji przyrodniczej w trakcie trwania zobowiązania rolnośrodowiskowego ulegną zmianie - ekspert ma obowiązek nanieść odpowiednie zmiany i przesłać je do wszystkich ww. osób i instytucji

10

Koszty transakcyjne

11

Dokumentacja ornitologiczna – terminy

1. Ekspert przekazuje sporządzoną dokumentację przyrodniczą w celu uzyskania opinii RDOŚ do 31 grudnia roku, w którym została sporządzona dokumentacja przyrodnicza.2. RDOŚ wydaje powyższą opinię w terminie do dnia 15 kwietnia.3. Ekspert po uzyskaniu pozytywnej opinii RDOŚ przesyła dokumentacjęprzyrodniczą w wersji elektronicznej do MRiRW do dnia 30 kwietnia wraz z papierową wersją oświadczeń.4. Rolnik realizuje zobowiązanie rolnośrodowiskowe od 15 marca w roku, w którym złożył pierwszy wniosek o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej w cyklu pięcioletnim, czyli do 14 marca.5. Rolnik składa wniosek do ARiMR o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej w terminie od 15 marca do 15 maja.

12

Płatność rolnośrodowiskowa

• przyznawana do działek rolnych użytkowanych jako trwałe użytki zielone (TUZ). Liczy się faktyczny stan użytkowania danej działki rolnej (historia 5 lat wstecz)

• dla ekspertyz z 2010r.: przy wchodzeniu w PRŚ od 2011 r. nie można łączyć pakietu 2 Roln. ekologiczne (war. 2.3, 2.4) z wariantami pakietów 4/5.

13

Płatność rolnośrodowiskowaDziałka ewidencyjna - ciągły obszar gruntu, położony w granicach jednego obrębu, jednorodny pod względem prawnym, wydzielony z otoczenia za pomocąlinii granicznych

Działka rolna - oznacza zwarty obszar gruntu o powierzchni nie mniejszej niż 0,1 ha obejmujący jedną grupę upraw. W przypadku Pakietów 4. i 5. działka rolna obejmuje jednolity, wyodrębniony obszar objęty jednym wariantem w ramach tych pakietów.

Działka RSO („RolnoŚrodowiskowa Ornitologiczna”), powierzchnia jednolita pod względem obszaru stanowiącego siedlisko lęgowe, z dopuszczeniem zróżnicowania roślinności i warunków wodnych w obrębie działek ornitologicznych jeżeli mozaika różnych siedlisk stanowi w całości obszar lęgowy gatunków ptaków wymienionych w rozporządzeniu rolnośrodowiskowym. W składdziałki RSO może wchodzić kilka działek rolnych.

PEG (powierzchnia ewidencyjno – gospodarcza) - jednolita płatność obszarowa przysługuje do powierzchni gruntów rolnych nie większej niż maksymalny kwalifikowalny obszar wyznaczony dla działki ewidencyjnej (tzw. PEG) w systemie identyfikacji działek rolnych (LPIS), o którym mowa w przepisach o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności.

14

Dokumentacja ornitologiczna

• jest załącznikiem do planu działalności RŚ i zawiera:

- część A (dane ogólne): zestawienie pow. działek, dane osobowe rolnika i eksperta

- część B (dane szczegółowe): karty opisu poszczeg. działek RSO, wymogi użytkowania

- załączniki: - dokumentację graficzną (szkice działek rolnych odpowiednio oznaczone); -dokumentację fotograficzną

- całość na formularzu z CDR w wersji papierowej oraz elektr. na CD

- w wersji papierowej: podpis + każda strona parafowana przez eksperta

15

Dokumentacja ornitologiczna - wzór oświadczenia

16

• ekspert vs. rolnik - brak map PEG- niewysyłanie umowy- zapominanie o wymogach PRŚ

(np. o koszeniu po 1.8)- przeoranie łąki, skoszenie w sezonie lęgowym- PEG niezgdony z rzeczywistością

• ekspert vs. metodyka - poprawiło się:

nie ma nakładania się informacji z części A i B dokumentacji; gdy jest PEG nie trzeba mierzyć GPSem

- ale:brak informacji o zmianach poprzez mailniespójności w metodyce, także w ostatniej wersji z kwietnia 2010 r. (np.

dotyczące przebiegu granic RSO/ działek rolnych; realizacji jednoczesnej pakietu 2.3/2.4 oraz 4/5 na tej samej działce)

Problemy?

17

Metodyka wyznaczania działek ornitologicznych• Obowiązkiem eksperta jest wyznaczenie działek RSO, oraz w ich ramach działek rolnych, do których będzie przyznawana płatność.

• podział użytków zielonych na powierzchnie jednolite pod względem obszaru stanowiącego siedlisko lęgowe, z dopuszczeniem zróżnicowania roślinności i warunków wodnych w obrębie działek ornitologicznych jeżeli mozaika różnych siedlisk stanowi w całości obszar lęgowy danego gatunku ptaka

• po potwierdzeniu występowania określ. gat. ptaków ekspert tworzy „działki RSO” (działki ornitologiczne); numeracja np. RSO 01, RSO 02

• min. pow. działki rolnej 0,1 ha, max. pow. nieograniczona, ale jednolita powierzchniowo i adekwatna do liczebności ptaków. 1 terytorium = 10 ha

18

Niejednorodności• niejednorodność w granicach wyznaczonych działek RSO, wliczane dopowierzchni działki rolnej: całkowita powierzchnia zadrzewień, zakrzaczeńoraz otwarte lustro wody (oczka wodne) o sumarycznej powierzchni do 100 m² oraz struktury [liniowe] nieużytkowane rolniczo o szerokości ≤ 2 m(np.drogi, rowy i itp.).

• do niejednorodności w granicach wyznaczonych działek rolnych (a także RSS i RSO) nie mogą być włączane struktury nieużytkowane rolniczo o szerokości > 2 m (np. drogi, rowy itp.) lub o sumarycznej powierzchni większej niż 100 m2, (np. oczka wodne, zakrzaczenia).• powierzchnia powyższych niejednorodności może zostać włączona w granice (obrys) działki RSS/RSO natomiast nie może ona zostać wliczona do powierzchni działki RSS/RSO. W związku z powyższym nie może ona zostać zgłoszona we wniosku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej.

19

Wyznaczenie granic działek RSO i powierzchni działek• Rolnik uzyskuje mapę PEG od ARiMR jeśli: - uczestniczy w systemie płatności bezpośrednich lub - nie wnioskował o płatności bezpośrednie jednak w roku poprzednim złożyłwniosek w ramach programu rolnośrodowiskowego lub- rolnik może wystąpić do ARiMR o taką mapę na prośbę eksperta przyrodniczego• Wydzielenie granic z pomocą GPS gdy: - ekspert nie ma możliw. uzyskania od rolnika mapy z PEG z granicami i powierzchniami działek rolnych. - ekspert wyznacza „nowe” granice działki rolnej (w ramach RSO), które nie pokrywają się z PEG.

W przypadku wykorzystania GPS należy określić: - wsp. geogr. linii załamania wydzielonej działki RSO; - pow. całkowitą działki RSO; - pow. działek rolnych wchodzących w skład danej RSO; - pow. działek rolnych zlokalizowanych na poszczególnych działkach ewidencyjnych.

Działki RSS i RSO oraz działki rolne zaznacza się na wydruku ortofotomapy z naniesionymi działkami ewidencyjnymi. Granice działek łatwe do odnalezienia w terenie. Nie zaznaczać działek mniejszych niż 0,1 ha.

20

Wyznaczenie granic działek RSO i powierzchni działek• RSO może być mniejsza/ równa / większa od dz. ewid, • po wyznaczeniu działek RSO, ekspert wyznacza działki rolne A, B, C. • dz. rolna mniejsza lub równa RSO, ale nigdy większa od RSO!

• pow. dz. RSO = suma pow. działek rolnych (ale obrys działki RSO może zawierać inne elementy):- gdy występują elementy liniowe węższe niż 2m => działka RSO pokrywa się z dz. rolną- gdy występują elementy liniowe szersze niż 2 m (rowy, droga, także gdy porośnięte drzewami) => w ramach RSO wyznaczyć działki rolne- gdy występują elementy liniowe szersze niż 2 m (należące do innego rolnika) => stworzyć 2 działki RSO (a w nich osobne działki rolne)- gdy występuje działka (należąca do innego rolnika, działka nieużytkowana, nie kwalifikująca się do wariantu) => stworzyć 2 działki RSO (w nich osobne działki rolne)

21

22

Wyznaczenie granic działek RSO i powierzchni działek

23

„Dopłatowe” gatunki ptaków1. Gatunki kluczowe:- biegus zmienny podgat. schinzii (Calidris alpina schinzii), - błotniak łąkowy (Circus pygargus), - czajka (Vanellus vanellus),- derkacz (Crex crex),- dubelt (Gallinago media), - krwawodziób (Tringa totanus), - kulik wielki (Numenius arquata), - kszyk (Gallinago gallinago),- rycyk (Limosa limosa),- wodniczka (Acrocephalus paludicola)

2. Gatunki towarzyszące: - cyranka (Anas querquedula), - batalion (Philomachus pugnax), - brodziec pławny (Tringa stagnatilis), - sowa błotna (Asio flammeus), - kraska (Coracias garrulus), - świergotek łąkowy (Anthus pratensis),- pliszka żółta (Motacilla flava),- pliszka cytrynowa (Motacilla citreola), - pokląskwa (Saxicola rubetra),- kląskawka (Saxicola torquata), - świerszczak (Locustella naevia), - potrzeszcz Emberiza calandra

3. Gatunki pozostałe, np.: - skowronek, szpak, sikory, pokrzewki, krukowate itp.

24

Metodyka liczenia ptaków• metoda kartograficzna: obserwacje gatunek + zachowanie na ortofotomapę; przejście działki pasami w lewo i prawo po 250m;

• 3x kontrola między 15.04 a 15.07; notować daty i godziny kontroli, nie częściej niżco 2 tyg., kontrola 3x nawet jeśli już po 1-2 kontrolach działka się kwalifikuje; w godz. 5-7 rano, max do 9. Liczenia kszyka, dubelta, wodniczki między 20-22, derkacza miedzy 22-5. Gat. kluczowe zaznacza się także w pasie do 250m wokółdziałki.

• oszacowanie liczebności populacji lęgowej gat. kluczowych, określenie przestrzennego rozkładu terytoriów (w przyp. wysokich zagęszczeń dopuszcza sięobrysowanie obszarów z podaniem orient. liczby par);

• wynikiem mapa występowania osobników gat. kluczowych i towarzyszących

• Do Komisji Faunistycznej zgłosić lęgi: biegusa zmiennego, bataliona, brodźcapławnego, sowy błotnej, kraski, pliszki cytrynowej oraz dubelta poza Bagnami Biebrzańskimi. W trakcie kontroli dokument. fotograficzna w celu udokumentowania fizjonomii roślinności; notować inf. o występowaniu chronionych gatunków roślin, grzybów lub zwierząt.

25

Kwalifikacja do wariantu ptasiego i zalecenia

26

Kwalifikacja do wariantu ptasiego i zalecenia

• 1x gat. kluczowy: w kat. gniazdowanie pewne (C)

• 2x gat. kluczowy (min. po 14 dniach): w kat. niższej niż gniazd. pewne (<C)

• 1x gat. kluczowy: w kategorii niższej niż gniazd. pewne (C) + 3 inne gatunki kluczowe lub towarzyszące

• 1x gat. kluczowy poza RSO (max. 250m) w kat. gniazd. pewne (C) + 3 inne gatunki kluczowe lub towarzyszące na działce RSO

27

Wymogi użytkowania w dokumentacji przyrodniczej• obligatoryjnie wymogi pakietu i wariantu przedstawić• uszczegółowienia zadań związanych z wdrażaniem wskazanego wariantu awynikających z rozporządzenia RŚ (np. wypas czy koszenie, zawężenie terminu koszenia)• dodatkowe zalecenia dotyczące zachowania stwierdzonego siedliska przyrodniczego i jego typowych gatunków (np. wykaszanie rowu melioracyjnego /wstawienie zastawek)• na względzie ekspert ma wymogi ekologiczne ptaków, oraz ograniczenie rozwoju roślin ekspansywnej• na terenach chronionych można zaostrzyć wymogi, jednak muszą być oparte na PO /PZO /celach ochrony; mogą być sprzeczne z rozp. RŚ• wypas: określić dopuszczalną obsadę, obciążenie i termin wypasu i wpisać do• w planie DRŚ umieścić plan wypasu (maksymalna obsada, obciążenie i terminy) oraz informacje na temat ewentualnej konieczności zastosowania nawożenia, wapnowania i selektywnych mazaczy herbicydowych.

28

Załączniki do dokumentacji przyr. ornitologicznej

1. Dokumentacja fotograficzna:- min. 3 foto. siedliska lęgowego (obejmujące możliwie największą przestrzeńoraz charakterystyczne elementy krajobrazu lub stały punkt odniesienia, umożliwiający jednoznaczną identyfikację działki w terenie); - nie po skoszeniu działki, nie pod śniegiem- w niezależnych plikach i niezależnym wydruku; dobra rozdzielczość, kolor 9x13 cm, opis: data wykonania fotografii, rodzaj siedliska/gatunku, oznaczenie działki RSO, autor zdjęcia); gat. roślin podpisać nazwą łacińską i polską.

29

Załączniki do dokumentacji przyr. ornitologicznej2. Szkice działek rolnych- Na podkładzie ortofotomapy z granicami i numerami dz. Ewid.- kierunek N, podziałka skali, - granice i oznaczenia dz. Rolnych (A, B, C….; każda działka rolna w gospodarstwie musi mieć inna literę alfabetu)- granica i oznaczenia poszcz. Działek RSO- pow. Pozostawione bez koszenia w poszcz. Latach- zaznaczenia miejsc obserwacji gatunków ptaków- elementy krajobrazu rolniczego nieużytk. rolniczo stanowiące ostoje dzikiej przyrody (kamieńce, starorzecza, oczka wodne itp.);

30

Ekspert przyrodniczy i dokumentacja Ekspert przyrodniczy i dokumentacja przyrodnicza ornitologicznaprzyrodnicza ornitologiczna

Tomasz Tomasz KnioKniołłaaInstytut Instytut ŚŚrodowiska Rolniczego i Lerodowiska Rolniczego i Leśśnego PANnego PAN

DziDzięękujkujęę