e- PRZEGLĄD ARBITRAŻOWY · 2018. 11. 16. · e-przeglĄd arbitraŻowy3 6 skutki uchylenia wyroku...

1

Nr 1-2 (16-17)/2014

e-PRZEGLĄD ARBITRAŻOWY


3

6 SKUTKI UCHYLENIA WYROKU SĄDU POLUBOWNEGO PO PRAWOMOCNYM ZAKOŃCZENIU POSTĘPOWANIA O STWIERDZENIE WYKONALNOŚCI

Piotr Golędzinowski

13 SKARGA O UCHYLENIE WYROKU SĄDU POLUBOWNEGO A PRAKTYKA TRYBUNAŁU ARBITRAŻOWEGO DS. SPORTU PRZY POLSKIM KOMITECIE OLIMPIJSKIM

Katarzyna Grabska – Luberadzka

25 RAŻĄCE NARUSZENIE PRAWA JAKO PODSTAWA DO UCHYLENIA KRAJOWEGO ORAZ MIĘDZYNARODOWEGO WYROKU ARBITRAŻOWEGO W USA

Łukasz Gembiś

42 SĄDOWA KONTROLA WYROKÓW ARBITRAŻOWYCH W STANACH ZJEDNOCZONYCH – NIEPEWNA PRZYSZŁOŚĆ DOKTRYNY „RAŻĄCEGO NARUSZENIA PRAWA”

James H. Boykin, Jan K. Dunin-Wąsowicz

53 UCHYLENIE ORAZ ODMOWA UZNANIA I STWIERDZENIA WYKONALNOŚCI WYROKU ARBITRAŻOWEGO WE WŁOSZECH – PRZESŁANKI I KWESTIE PROCESOWE

Pietro Balbiano di Colcavagno

65 SKARGA O UCHYLENIE WYROKU SĄDU POLUBOWNEGO NA UKRAINIE Wojciech Bazan, Mykola Zembra

NR 1-2 (16-17)/2014

A N A L I Z Y I O P I N I E – P O L S K A

A N A L I Z Y I O P I N I E – S T A N Y Z J E D N O C Z O N E

A N A L I Z Y I O P I N I E – E U R O P A

E D Y T O R I A L

RADA NAUKOWA: dr hab. Łukasz Błaszczak, prof. dr hab. Maria Dragun-Gertner, dr Beata Gessel Kalinowska vel Kalisz, prof. dr hab. Jadwiga Pazdan, prof. dr hab. Jerzy Poczobut, prof. dr hab. Jerzy Rajski, prof. dr hab. Marek Michalski, prof. dr hab. Andrzej Szumański

KOLEGIUM REDAKCYJNE: prof. dr hab. Jadwiga Pazdan dr hab. Piotr Zapadka

REDAKTOR NUMERU: dr Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz

SEKRETARZ REDAKCJI: Agnieszka Różalska-Kucal, [email protected]

PROJEKT GRAFICZNY I SKŁAD: Graffidea, www.graffidea.pl

ISSN: 2083-8190

Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan ul. Zbyszka Cybulskiego 3 00-727 Warszawa tel. (+48 22) 55 99 970 fax (+48 22) 55 99 910 (z „dopiskiem” dla Sądu) e-mail: [email protected] www.sadarbitrazowy.org.pl


Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4 dr Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz

mailto:arozalska%40pkpplewiatan.pl?subject=

http://www.graffidea.pl

mailto:sadarbitrazowy%40pkpplewiatan.pl?subject=

http://www.sadarbitrazowy.org.pl

DR. BEATA GESSEL- -KALINOWSKA

vel KALISZPrezes Sądu

Arbitrażowego Lewiatan

Drodzy Czytelnicy,

Oddajemy dziś kolejny, podwójny numer naszego pisma. Tematem prze-wodnim tym razem są przede wszystkim kwestie związane z postepowa-niem post-arbitrażowym.

Pierwsza część poświęcona jest rozważaniom na gruncie prawa pol-skiego dwóch kwestii: stosunku postępowania delibacyjnego do poste-powania skargowego (Piotr Golędzinowski) oraz skardze o uchylenie wyro-ku sądu polubownego trybunału arbitrażowego ds. sportu przy polskim komitecie olimpijskim (Katarzyna Grabska-Luberadzka). W drugiej części zamieściliśmy dwa materiały z obszaru jurysdykcji Stanów Zjednoczonych, traktujące o rażącym naruszeniu prawa jako podstawie uchylenia wyroku arbitrażowego (Łukasz Gembiś; James H. Boykin, Jan K. Wąsowicz). W trzeciej części wracamy na grunt prawa europejskiego. W trzech arty-kułach omówione zostały kwestie związane z postępowaniem postarbi-trażowym we Włoszech (Pietro Balbiano di Colcavago), na Ukrainie (Wojciech Bazan, Mykola Zembra), w Belgii (Lidia Sokołowska) i Hisz-panii (Katarzyna Skowrońska). Ostatni artykuł częściowo też odnosi się do tematu wiodącego poprzez analizę zakresu badania w postepowaniu skargowym zapisów na sąd polubowny zawartych w tzw. Intra-EU BIT (Marta Cichomska, Ignacy Janas).

Na zakończenie proponuję zapoznać się z relacją dr Katarzyny Michałowskiej z prowadzonych konsultacji w sprawie umowy handlowo--inwestycyjnej pomiędzy Unią Europejską a USA (TTIP) oraz Małgorzaty Judkiewicz z tegorocznego studenckiego konkursu arbitrażowego VIS, odbywającego się już po raz 21 w Wiedniu.

Życzę udanej lektury.

dr Beata Gessel-Kalinowska vel KaliszPrezes Sądu Arbitrażowego Lewiatan

E D Y T O R I A L


73 UNIEWAŻNIENIE I REWIZJA WYROKU SĄDU POLUBOWNEGO W HISZPANII Katarzyna Skowrońska

83 ZDATNOŚĆ ARBITRAŻOWA SPORU I JEJ ZNACZENIE JAKO PRZESŁANKI SKARGI O UCHYLENIE WYROKU ARBITRAŻOWEGO – UWAGI PRAWNOPORÓWNAWCZE W ŚWIETLE NOWELIZACJI BELGIJSKIEGO PRAWA ARBITRAŻOWEGO

Lidia Sokołowska

92 ISTNIENIE, WAŻNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ ZAPISU NA SĄD POLUBOWNY ZAWARTEGO NA PODSTAWIE INTRA-EU BIT

Marta Cichomska, Ignacy Janas

104 KONSULTACJE KE W SPRAWIE OCHRONY INWESTYCJI W TTIP dr Katarzyna Michałowska

108 SPRAWOZDANIE Z KONKURSU ARBITRAŻOWEGO WILLEM C. VIS Małgorzata Judkiewicz

A K T U A L N O Ś C I

76

Skutki uchylenia wyroku sądu polubownego po prawomocnym zakończeniu postępowania o stwierdzenie wykonalności ■ Piotr Golędzinowski Radca prawny, prawnik w kancelarii Wardyński i Wspólnicy sp.k

U chylenie wyroku sądu polubownego może nastąpić także po stwierdzeniu jego wykonalności. W takiej sytuacji

zasądzone przez trybunał arbitrażowy świad-czenie zazwyczaj jest już spełnione lub toczy się postępowanie egzekucyjne zmierzające do tego celu. Niniejszy artykuł stanowi przyczy-nek do dyskusji na temat środków ochrony prawnej dostępnych stronie, która pragnie odzyskać świadczenie spełnione w wykonaniu uchylonego wyroku sądu polubownego lub powstrzymać prowadzoną przeciwko niej na podstawie takiego orzeczenia egzekucję.

Rodzaje postępowań postarbitrażowych

Polski ustawodawca przewidział dwa rodzaje postępowań, w których następuje kontrola wy-roku arbitrażowego. Pierwszym z nich jest po-stępowanie o uznanie lub stwierdzenie wyko-nalności wyroku sądu polubownego. Jego celem jest nadanie rozstrzygnięciu sądu arbi-trażowego mocy prawnej równej mocy wyro-ku sądu powszechnego (art. 1212 k.p.c).

Uznaniu podlegają rozstrzygnięcia nie nada-jące się do wykonania w drodze egzekucji (art. 1214 § 1 k.p.c.). Wykonalność zaś sąd stwier-dza w odniesieniu do wyroków, które mogą zostać wykonane w postępowaniu egzekucyj-nym (art. 1214 § 2 k.pc.). Ze względu na tematykę niniejszego artykułu, dalsze rozwa-żania dotyczą jedynie tego drugiego rodzaju rozstrzygnięć.

Stwierdzenie wykonalności następuje poprzez nadanie wyrokowi sądu polubownego klauzuli wykonalności (art. 1214 § 2 k.p.c.). Wymaga to spełnienia dwóch warunków, któ-re sąd bierze pod uwagę z urzędu. Po pierw-sze rozstrzygnięty spór powinien mieć zdatność arbitrażową (art. 1214 § 3 pkt 1 k.p.c.). Po drugie wykonanie wyroku nie może być sprzecz-ne z podstawowymi zasadami porządku praw-nego Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1214 § 3 pkt 1 k.p.c.). Strona oponująca wykonaniu wyroku sądu polubownego wydanego zagra-nicą może ponadto podnieść zarzuty wymie-nione w art. 1215 § 2 pkt 1-5 k.p.c.


Nie ma ona jednak możliwości zainicjowa-nia drugiego rodzaju postępowania, w ramach którego kontrolowana jest prawidłowość roz-strzygnięcia arbitrażowego, czyli postępowa-nia ze skargi o uchylenie wyroku sądu polu-bownego. Środek ten można bowiem wnieść jedynie w stosunku do rozstrzygnięcia wyda-nego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uchylenie wyroku sądu polubownego w wyniku rozpoznania skargi eliminuje go z obrotu oraz „zmienia istniejący pomiędzy stro-nami stan prawny wynikający z [tego rozstrzy-gnięcia] przez zniesienie stosunku prawnego lub prawa”1. W doktrynie rozważane jest, czy uchylenie wywołuje skutki ex tunc czy ex nunc. Większość opinii zadaje się skłaniać ku pierw-szej możliwości2. Takie też założenie zostało przyjęte dla potrzeb niniejszego artykułu.

Uchylenie wyroku sądu polubownego a stwierdzenie jego wykonalności

W przypadku uchylenia krajowego wyroku ar-bitrażowego sąd delibacyjny związany jest roz-strzygnięciem wydanym przez sąd rozpoznają-cy skargę3. Uchylenie krajowego wyroku sądu polubownego skutkuje więc brakiem możliwo-ści stwierdzenia jego wykonalności. Sprze- czność obu rozstrzygnięć byłaby nie do pogo-dzenia z zasadą spójności systemu prawa. Takie rozwiązanie jest uzasadnione także zakresem kontroli sprawowanej przez sądy w obu postępowaniach. W przypadku wyro-ków krajowych podstawy skargi o uchylenie

1. M. Łaszczuk, J. Szpara [w:] Arbitraż handlowy. System Prawa Handlowego Tom 8. red. A. Szumański, C.H. Beck 2010, s. 6382 . Ibidem, s. 6393. Ibidem, s. 641

wyroku sądu polubownego są znacznie szer-sze niż przesłanki odmowy stwierdzenia jego wykonalności.

Możliwe jest również uchylenie zagranicz-nego wyroku sądu polubownego. Właściwe w tej sprawie są jednak sąd i prawo państwa, w którym lub według prawa którego wydano dane rozstrzygnięcie arbitrażowe. Zgodnie z art. 1215 § 2 pkt 5 k.p.c., jeśli doszło do uchylenia zagranicznego wyroku sądu polu-bownego, okoliczność ta może stanowić podstawę odmowy stwierdzenia jego wykonal-ności. Należy jednak zwrócić uwagę, że prze-słanka ta brana jest przez sąd delibacyjny pod uwagę wyłącznie na wniosek strony. Prowadzi to do wniosku, że ustawodawca nie wyklucza, aby zagraniczny wyrok sądu polubownego, któ-ry został uchylony przez właściwy sąd, mógł wywoływać skutki prawne w sferze prawa polskiego.

Podobną regulację zawiera art. V ust. 1 pkt 3. Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych spo- rządzonej w Nowym Jorku dnia 10 czerwca 1958 r. (Dz. U. 1962 r. Nr 9 poz. 41, dalej „konwencja nowojorska”), której Rzeczpospo-lita Polska jest jedną ze stron. Warto zazna-czyć, iż zgodnie z art. 91 Konstytucji4 w spra-wach objętych przedmiotem konwencji jej postanowienia znajdują zastosowanie z pierw-szeństwem przed regulacją Kodeksu postępo-wania cywilnego.

Sytuacja uczestników postepowania kom-plikuje się, jeśli uchylenie wyroku sądu polu-bownego następuje dopiero po stwierdzeniu

4. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.)


98

jego wykonalności w Polsce. Sąd delibacyjny może, ale nie musi odroczyć rozpoznanie wnio-sku o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego do czasu zakończenia postępo-wania ze skargi o jego uchylenie lub analo-gicznego środka przewidzianego w państwie wydania wyroku zagranicznego. Wykonalność wyroku arbitrażowego może więc zostać stwierdzona jeszcze przed rozpoznaniem spra-wy w przedmiocie jego uchylenia (art. 1216 § 1-2 k.p.c.).

W przypadku krajowego wyroku arbitrażo-wego, sąd rozpatrujący skargę o uchylenie może wstrzymać wykonalność tego orzecze-nia. Przepis art. 1210 k.p.c., podobnie jak art. 1216 k.p.c., ustanawia jednak kompetencję, a nie obowiązek sądu. Ustawodawca dopusz-cza więc sytuację, w której wyrok arbitrażowy będzie wykonalny, mimo że toczyć się będzie postępowanie ze skargi o jego uchylenie.

Stan ten może zaś skutkować wszczęciem postępowania egzekucyjnego lub dobrowol-nym spełnieniem świadczenia przez dłużnika, pragnącego uniknąć przymusu i związanych z nim dodatkowych kosztów. Warto więc roz-ważyć, jakie środki ochrony prawnej dostępne są podmiotowi, któremu udało się doprowa-dzić do uchylenia rozstrzygnięcia arbitrażowe-go, lecz nastąpiło ono dopiero po wszczęciu egzekucji lub po zaspokojeniu zasądzonego przez trybunał arbitrażowy świadczenia.

T. Ereciński i K. Weitz stwierdzili, że w takim przypadku „strona powinna mieć możność domagania się uchylenia postanowienia uzna-jącego lub stwierdzającego wykonalność zagra-

nicznego orzeczenia arbitrażowego.”5 Zauwa-żyli oni jednak, że „przepisy takiej możliwości (…) nie przewidują.”6

Egzekucja uchylonego wyroku sądu polubownego

W nauce prawa nie wypracowano jednolitego stanowiska co do skutków, jakie uchylenie wyroku sądu polubownego niesie dla postępo-wania egzekucyjnego toczącego się na pod-stawie klauzuli wykonalności nadanej w postę-powaniu o stwierdzenie wykonalności7.

Wydaje się jednak, że ustawodawca rozwią-zał ten problem wraz z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, która nastąpiła ustawą z dnia 10 maja 2013 r.8 Zmianie uległ bowiem art. 825 k.p.c. regulujący przesłanki umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek stro-ny. Przed dniem 7 lipca 2013 r. art. 825 pkt 2 k.p.c. stanowił, że organ prowadzący postępo-wanie egzekucyjne umorzy je, jeżeli tytuł wyko-nawczy został pozbawiony wykonalności prawo-mocnym orzeczeniem. Zgodnie zaś z nowym brzmieniem tego przepisu, podstawą wniosku może być również uchylenie lub utrata mocy orze-czenia, na którym oparto klauzulę wykonalności9. Art. 825 pkt 2 k.p.c. w nowym brzmieniu znaj-duje więc zastosowanie nie tylko w przypadku pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności,

5. T. Ereciński, K. Weitz, Sąd arbitrażowy, LexisNexis 2008, s. 3796. Ibidem, s. 3797. M. Łaszczuk, J. Szpara, op.cit., s. 6428. Ustawa z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 654)9. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 654), nowe brzmienie art. 825 pkt 2 k.p.c. stosuje się również do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji.

lecz również wówczas, gdy uchylone jest orze-czenie, na którym klauzulę tę nadano. Takim orze-czeniem może być wyrok sądu polubownego.

Celem omawianej nowelizacji było wzmoc-nienie sytuacji prawnej dłużnika w postępowa-niu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie tytułu wykonawczego opartego o nakaz zapła-ty lub wyrok zaoczny – a więc o orzeczenie, którego uchylenie lub utrata mocy w trakcie postępowania egzekucyjnego zdarza się sto-sunkowo często10. Przypadek uchylenia wyro-ku sądu polubownego, który opatrzony został klauzulą wykonalności, należy uznać za analo-giczny. Art. 825 pkt 2 k.p.c. powinien więc znajdować zastosowanie również do niego.

Na powyższe rozważania nie wpływa przy tym sporna w doktrynie kwestia natury skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. Nie-którzy autorzy widzą w niej rodzaj powództwa, inni zaś uważają ją za rodzaj nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Ponieważ jednak hipote-za art. 825 pkt 2 k.p.c. mówi jedynie o „uchy-leniu” lub „utracie mocy” orzeczenia, kwestia klasyfikacji postępowania, które wywołuje ten skutek, nie wydaje się wpływać na zakres zastosowania analizowanego przepisu.

Rozpatrzeć należy natomiast, czy zagranicz-ne orzeczenie uchylające wyrok sądu polubow-nego wymaga uznania go przez sąd polski zgodnie z art. 1145 i nast. k.p.c. Po noweli-zacji Księgi trzeciej Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2009 r.11, uznanie następuje wprawdzie ipso

10. Ibidem, s. 611. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 234 poz. 1571)

iure (art. 1145 k.p.c.). Tym niemniej sąd, któ-remu przedłożone jest podlegające uznaniu orzeczenie zagraniczne, dokonuje z urzędu oceny jego zgodności z kryteriami wskazany-mi w art. 1146 k.p.c.

Warto przy tym wskazać, iż zgodnie ze sta-nowiskiem Sądu Najwyższego do omawiane-go zagadnienia nie znajdują zastosowania prze-pisy Rozporządzenia Wspólnoty Europejskiej nr WE 44/2001 z dnia 20 grudnia 2001 r. w spra-wie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 2001.12.1). Według postanowienia Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 6 listopada 2009 r., sygn. akt I CSK 159/2009, z art. 1 ust 2 lit. d tego aktu prawnego „wyraźnie wynika, że spod dzia-łania rozporządzenia wyłączone jest sądownic-two polubowne. Wyłączenie to dotyczy także postępowania przed sądami państwowymi, które służy kontroli orzeczenia wydanego w postępowaniu polubownym.”

W cytowanym postanowieniu, wydanym na gruncie stanu prawnego poprzedzającego wspomnianą wyżej nowelizację zasad uznawa-nia orzeczeń sądów zagranicznych, Sąd Naj-wyższy wskazał, iż wyrok oddalający skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego nie ma zdatności uznaniowej. Jak się wydaje, podsta-wową przyczyną takiego rozstrzygnięcia było dążenie do uniknięcia związania sądów pol-skich rozpatrujących wniosek o stwierdzenie wykonalności zagranicznego wyroku arbitrażo-wego ustaleniami faktycznymi i ocenami praw-nymi dokonanymi przez sąd zagraniczny.

Sąd Najwyższy stwierdził również, że „ze specyfiki orzeczenia arbitrażowego, którego


1110

podstawę wydania stanowi wola stron, oraz funkcji, jaką pełni orzeczenie zagranicznego sądu, który oddala skargę o uchylenie orze-czenia arbitrażowego, wynika brak podstaw prawnych dla uznawania takiego, mającego w istocie tylko charakter kontrolny a nie mery-toryczny, wyroku zagranicznego sądu. To związanie z wyrokiem arbitrażowym i w kon-sekwencji nie do końca samodzielny charak-ter takiego wyroku zagranicznego sądu sta-nowi więc przede wszystkim przeszkodę, aby traktować go jako orzeczenie, które może zostać uznane w Polsce na podstawi art. 1145 § 1 k.p.c.”

Konsekwentne zastosowanie powyższego rozumowania w stosunku do orzeczenia uchy-lającego wyrok sądu polubownego mogłoby skutkować konstatacją, iż również to rozstrzy-gnięcie nie ma zdatności uznaniowej. Nie podejmując w tym miejscu polemiki z poglą-dami Sądu Najwyższego, warto jednak wska-zać, że można również rozważyć stanowisko przeciwne.

W szczególności zachodzi potrzeba, aby skutku przewidzianego w art. 825 pkt 2 k.p.c. nie wywoływały takie orzeczenia sądów zagra-nicznych, które są sprzeczne z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego. Wyni-ka to z powoływanej wcześniej zasady spójno-ści systemu prawnego.

Wydaje się, że byłoby pożądane, aby ana-lizowany problem rozstrzygnął sam ustawo-dawca. W przeciwnym wypadku stosowne roz-wiązanie będzie musiało zostać wypracowane w nauce prawa i orzecznictwie. Omawiana kwestia ma bowiem doniosłe znaczenie w każ-dym przypadku, kiedy jedna ze stron postępo-

wania powoła się przed sądem polskim na zagraniczne orzeczenie uchylające wyrok arbi-trażowy, którego wykonalność została wcze-śniej stwierdzona.

Uchylenie wyroku sądu polubownego a możliwość żądania zwrotu świadczenia nienależnego

Uchylenie wyroku sądu polubownego może również nastąpić już po wykonaniu zasądzone-go świadczenia. W takiej sytuacji środki ochro-ny dłużnika przewidziane w przepisach doty-czących postępowania egzekucyjnego nie będą znajdować zastosowania. Warto więc roz-ważyć, jakie kroki może podjąć podmiot, któ-ry spełnił świadczenie zasądzone uchylonym wyrokiem arbitrażowym. Wydaje się, iż odpo-wiedzi należy szukać w przepisach dotyczących zwrotu świadczenia nienależnego.

W sprawach o charakterze międzynarodo-wym prawo materialne właściwe w tym zakre-sie wskazane będzie przez przepisy kolizyjne. W obecnym stanie prawnym zastosowanie znajdzie Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”).

Zgodnie z art. 10 ust 1 tego aktu „jeżeli zobowiązanie pozaumowne z tytułu bezpod-stawnego wzbogacenia, w tym także nienależ-nego świadczenia, dotyczy istniejącego pomię-dzy stronami stosunku, takiego jak stosunek wynikający z umowy (…), który jest ściśle zwią-zany z tym bezpodstawnym wzbogaceniem, podlega ono prawu właściwemu dla tego sto-sunku.” Istotne jest zatem, czy można uznać, że świadczenie wykonane w związku z uchylo-

nym wyrokiem polubownym dotyczy zapisu na sąd polubowny i pozostaje z nim w ścisłym związku. Jeśli tak, prawem materialnym wła-ściwym dla rozpatrzenia roszczenia o zwrot tego świadczenia, byłoby prawo, któremu poddany został zapis na sąd polubowny.

Wydaje się jednak, że takie rozumowanie jest zbyt daleko idące. Podstawą świadczenia nienależnego, co szerzej wyjaśniono poniżej, jest uchylony wyrok a nie umowa arbitrażowa. W związku z tym w omawianej sytuacji powin-ny znaleźć zastosowanie raczej ust. 2-3 art. 10 Rozporządzenia Rzym II. Zgodnie z tymi przepisami w omawianej kwestii właściwe jest prawo państwa, w którym strony miały miej-sce zwykłego pobytu w momencie wystąpie-nia zdarzenia będącego źródłem bezpodstaw-nego wzbogacenia a w dalszej kolejności – prawo państwa, w którym nastąpiło bezpod-stawne wzbogacenie.

W każdym przypadku należy jednak pamię-tać, że zgodnie z art. 10 ust. 4 Rozporządze-nia Rzym II, jeśli zobowiązanie do zwrotu świad-czenia nienależnego pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż pań-stwo wskazane w ust. 1-3, stosuje się prawo tego innego państwa.

W prawie polskim, zgodnie z art. 411 § 2 k.c. o świadczeniu nienależnym można mówić wówczas, gdy „ten, kto je spełnił, nie był w ogó-le zobowiązany lub nie był zobowiązany wzglę-dem osoby, której świadczył, albo jeżeli pod-stawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadcze-nia była nieważna i nie stała się ważna po speł-nieniu świadczenia”.

Świadczeniem jest zachowanie się dłużni-ka, które odpowiada treści zobowiązania i słu-ży zaspokojeniu interesu wierzyciela12. Podsta-wą świadczenia jest więc wiążący strony stosunek prawny. Zgodnie zaś z przytoczonym wcześniej stanowiskiem, uchylenie wyroku sądu polubownego „zmienia istniejący między stronami stan prawny wynikający z wyroku sądu polubownego przez zniesienie stosunku prawnego lub prawa”13. Jeśli pogląd ten uznać za słuszny, uchylenie wyroku sądu polubow-nego może czynić świadczenie spełnione w wykonaniu wyroku świadczeniem nienależ-nym w rozumieniu art. 411 § 2 k.c.

Spotykana jest również opinia, iż postawą świadczenia w rozumieniu art. 411 § 2 k.c. może być postanowienie o nadaniu wyrokowi klauzuli wykonalności. W konsekwencji, doma-ganie się zwrotu wyegzekwowanego świad-czenia jako nienależnego mogłoby nastąpić tyl-ko po skutecznym wzruszeniu tego orzeczenia. Stanowisko to należy jednak uznać za błędne. W postępowaniu klauzulowym nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania sprawy cywilnej a wydane rozstrzygniecie nie ma mocy rzeczy osądzonej14. Rodzi ono za to skutki w sferze publicznoprawnej, uprawniając do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Wzruszenie postanowienia o nadaniu klau-zuli wykonalności nie jest więc niezbędne dla skutecznego dochodzenia zwrotu wyegzekwo-wanego świadczenia. Wymóg taki byłby zresz-

12. T. Dybowski i A. Pyrzyńska [w:] Prawo zobowiązań – część ogólna. System Prawa Prywatnego tom 5, red. E. Łętowska, C.H. Beck 2013, s. 18613. M. Łaszczuk, J. Szpara, op.cit., s. 63814. H. Pietrzkowski, Komentarz do art. 781 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie egzekucyjne, LexisNexis 2012, nb. 2


1312

tą w wielu przypadkach niemożliwy do spełnie-nia, biorąc pod uwagę, że w chwili odpadnięcia podstawy świadczenia egzekucja często jest już zakończona. Kwestionowanie na tym eta-pie prawidłowości nadania klauzuli wykonalno-ści nie przyniesie pożądanych skutków. Wcze-śniej zaś brak było uzasadnienia dla podjęcia takiego działania w wiążących strony stosun-kach prawnych. Rozważania te można w peł-ni odnieść do postanowienia kończącego postępowanie o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego.

Należy również dodać, iż w odniesieniu do postępowania o zwrot świadczenia nienależ-nego zachowuje aktualność sygnalizowana powyżej kwestia zdatności uznaniowej zagra-nicznego orzeczenia uchylającego wyrok sądu polubownego.

Podsumowanie

Konkludując, należy w pierwszej kolejności stwierdzić, iż ustawodawca dopuszcza sytu-ację, w której klauzula wykonalności nadawa-na jest wyrokowi sądu polubownego, pomimo iż w kraju lub zagranicą toczy się postępowa-nie o jego uchylenie.

Jeśli w oparciu o wyrok arbitrażowy, które-mu nadano klauzulę wykonalności, wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne, po uchy-leniu tego wyroku może ono zostać umorzone na wniosek strony na podstawie art. 825 pkt 2 k.p.c.

W sytuacji gdy zasądzone w wyroku arbi-trażowym świadczenie zostało już wykonane – niezależnie od tego czy stało się to dobro-wolnie czy w wyniku zastosowania przymusu

państwowego – podmiot zubożony powinien móc wystąpić z powództwem o zwrot świad-czenia nienależnego.

Problematyczna natomiast pozostaje kwe-stia, czy orzeczenie zagraniczne uchylające wyrok arbitrażowy, podlega uznaniu na podsta-wie art. 1145 i nast. k.p.c. Rozwianie wątpli-wości w tym zakresie może stanowić postulat de lege ferenda w stosunku do ustawodawcy.

Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego a praktyka Trybunału Arbitrażowego ds. Sportu przy Polskim Komitecie Olimpijskim■ Katarzyna Grabska – Luberadzka Polski Komitet Olimpijski

Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu przy PKOl – charakterystyka postępowania

Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu przy PKOl (TA przy PKOl) powstał w 1994 roku. Po dwóch latach działalności znalazł podstawy funkcjono-wania w ustawie o kulturze fizycznej. Stał się tym samym, począwszy od 1996 roku, cen-trum polskiego systemu rozwiązywania sporów sportowych. W ramach swoich kompetencji pełni dwie podstawowe role. Pierwszą z nich jest funkcja sądu polubownego orzekającego w trybie postepowania arbitrażowego w spo-rach z zakresu sportu podlegającym rozpozna-niu na drodze postępowania polubownego. Druga to rola instancji odwoławczej od osta-tecznych decyzji polskich związków sportowych w sprawach dyscyplinarnych i regulaminowych w trybie specjalnie ustanowionym dla tego ro-dzaju spraw. Na przestrzeni lat pozycja TA przy PKOl umacniała się a jego rola, jako centrum

rozstrzygania sporów sportowych w Polsce zy-skiwała na znaczeniu. W odpowiedzi na tę ten-dencję polski ustawodawca wprowadzał na przestrzeni lat nowe rozwiązania1 mające na ce-lu zapewnienie prawidłowości postępowania spornego w sprawach ze stosunków sporto-wych oraz zagwarantowanie – w ramach sys-temu rozwiązywania sporów sportowych w Polsce – nieodzownych praw uczestników postępowania przed sądami polubownymi pro-wadzonego w demokratycznym państwie pra-wa, w tym między innymi prawa do kontroli roz-strzygnięć sądów polubownych przez sądy państwowe.

1. Bliżej, K.Grabska-Luberadzka, Sportowe Sądownictwo Polubowne w Polsce – historia legislacji, e-Przegląd Arbitrażowy 2012, nr 2, s. 5 i nast.


1514

Funkcja sądu polubownego (postępowanie w trybie arbitrażowym zwykłym)

Funkcję sądu polubownego TA przy PKOl spra-wował od swego powstania. Ten tryb postępo-wania dedykowany jest głównie sporom o cha-rakterze majątkowym lub niemajątkowym mogącym być przedmiotem ugody sądowej, związanym z działalnością sportową, poddanym TA przy PKOl na podstawie zapisu na sąd po-lubowny. Działalność tego trybunału we wska-zanym zakresie prowadzona była i jest analo-gicznie do funkcjonowania innych stałych sądów polubownych, jak np. Sąd Polubowny przy Krajowej Izbie Gospodarczej czy Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan, tzn. w bezpośrednim oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

W ramach trybu zwykłego postępowania arbitrażowego przed TA przy PKOl, forma zapisu na sąd polubowny, zasady orzekania o jego skuteczności, sposób wyznaczania arbitrów, prowadzenie samego postępowa-nia, wykonalność orzeczeń i wreszcie możli-wej rewizji orzeczeń TA przy PKOl wydawa-nych w tym trybie obowiązuje i jest ustalana na zasadach określonych właśnie w kodek-sie postępowania cywilnego, z uwzględnie-niem doprecyzowujących postanowień aktów wewnętrznych TA przy PKOl, jak statut i regulaminy.

Postępowanie przed TA przy PKOl w trybie arbitrażowym zwykłym ma, co do zasady, cha-rakter jednoinstancyjny (chyba, że strony postanowią inaczej w zapisie na sąd polubow-ny zgodnie z art. 1205 § 2 kodeksu postępo-wania cywilnego). Prowadzone w tym trybie

przez TA przy PKOl postępowania, na podsta-wie przepisów powszechnie obowiązującego prawa zapewniają realizację konstytucyjnych praw obywatelskich, w tym w szczególności dostępu do sądu powszechnego poprzez zasto-sowanie instytucji skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego2.

Wyrok TA przy PKOl wydany w trybie zwy-kłego postępowania arbitrażowego, jak każdy inny wyrok sądu polubownego wydany w Pol-sce, może zostać uchylony przez sąd powszech-ny wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia skargi o jego uchylenie, sta-nowiącej szczególny tryb rewizji. Zatem orze-czeniom TA przy PKOl wydanym w trybie zwy-kłego postępowania arbitrażowego należy przypisać przymiotnik ostateczności.

2. Kwestia realizacji zasady prawa do sądu w drodze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego pozostawia jednak nieuregulowaną w ocenie autorki kwestię zakończenia postępowania przed sądem polubownym w drodze postanowienia kończącego sprawę. Zgodnie z literalną wykładnią przepisu art. 1205 § 1 kodeksu postępowania cywilnego należy rozumieć, że skarga do sądu powszechne przysługuje jedynie od orzeczenia sądu polubownego wydanego w formie wyroku. Tymczasem należy dopuścić sytuację, w której dochodzenie praw lub ochrona interesów zostaje uniemożliwiona przez sąd polubowny właśnie poprzez wydanie postanowienia kończącego sprawę, jak choćby posta-nowienie o odrzuceniu pozwu np. z przyczyn stwierdzenia braku zdolności procesowej czynnej. Taka okoliczność nie wpływa na ważność zapisu na sąd polubowny, co z kolei w przypadku wniesienia sprawy do sądu powszechnego może, na zarzut strony przeciwnej, stanowić zgodnie z art. 1165 § 1 kodeksu postępowania cywilnego przeszkodę do rozpoznania sprawy. W takim przypadku, wobec np. kontrowersyjnego zagadnienia istnienia lub braku czynnej legitymacji procesowej strony do poddania sprawy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, pozostawienie strony bez możliwości wniesienia skargi o uchylenie postanowienia takiego trybunału o odrzuceniu pozwu – stawia ją wobec sytuacji bardzo utrudnionego, do drogi sądowej w ramach postępowania przed TA przy PKOl. Jest to problem szczególnie istotny wobec płynącego często z regulacji międzynarodowych federacji sportowych zakazu kierowania sporów ze stosunków sportowych do sądów państwowych.

Zapadające w trybie zwykłego postępowa-nia arbitrażowego wyroki TA przy PKOl podle-gają wykonaniu na zasadach ogólnych przewi-dzianych dla wyroków sądów polubownych, zgodnie z przepisami części piątej tytułu VI kodeksu postępowania cywilnego. Wedle art. 1212 § 1 kodeksu wyrok sądu polubow-nego, w tym wyrok TA przy PKOl lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na rów-ni z wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwier-dzeniu przez sąd ich wykonalności. Powyższe sprzyja zapewnieniu pewności i stabilności sys-temu rozwiązywania sporów sportowych w Polsce, poprzez budowanie utrwalonej linii orzeczniczej w ramach tego systemu.

Warto jednak podkreślić, że pomimo iż rola stałego sądu polubownego dla sporów spor-towych tworzona była jako i uważana za trzon działalności TA przy PKOl, nie przyniosła jed-nak na przestrzeni lat dużej liczby spraw. W zde-cydowanej większość działalność TA przy PKOl skupiona była i jest na drugim trybie postepo-wania, tj. ze skarg na decyzje właściwych orga-nów polskich związków sportowych.

Funkcja instancji odwoławczej od decyzji polskich związków sportowych (postępowanie w sprawach dyscyplinarnych i regulaminowych)

Tryb postępowania ze skarg na ostateczne decyzje właściwych organów polskich związ-ków sportowych stworzony był by zaspokoić potrzebę środowiska sportowego szybkiej i dającej wiążące rozwiązanie rewizji decyzji wydawanych przez organizacje sportowe. Z uwagi na to, że decyzje takie niezwykle rzad-

ko odnosiły się bezpośrednio do sfery mająt-kowej3 stosunków między stronami, konieczne okazało się stworzenie szczególnego trybu postępowania przed TA przy PKOl. Został on wprowadzony i usankcjonowany w roku 1996 poprzez uchwalenie ustawy o kulturze fizycz-nej4 i następnie utrzymany w ustawie o sporcie kwalifikowanym5. Funkcjonował w ramach takiego ustawowego umocowania do 2010 roku, do czasu wejścia w życie ustawy o spo-rcie6. Wyraźne wskazanie, w akcie rangi usta-wy, możliwości poddawania TA przy PKOl – będącego stałym sądem polubownym – spraw o charakterze dyscyplinarnym i regu-laminowym, stanowiło wskazanie alternatyw-nego, do zwykłego arbitrażowego, trybu postę-powania przed TA przy PKOl działającego na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy o kulturze fizycznej a następnie art. 42 ustawy o sporcie kwalifikowanym, tzn. jako stały sad polubow-ny. Wskazane powyżej przepisy wyraźne dopuszczały przekazanie do rozstrzygnięcia przez sąd polubowny sporów natury majątko-wej i od 2005 roku niemajątkowej jednak posia-dających zdatność ugodową. Ich brzmienie nie dawało bezpośredniej podstawy do kierowania do sądów polubownych spraw dotyczących sto-sunków dyscyplinarnych bądź regulaminowych. Dla uniknięcia pojawiających się kontrowersji interpretacyjnych ustawodawca wprowadził wyraźną podstawę kompetencji TA przy PKOl

3. Czynnik majątkowego charakteru sporu jest ważny z punktu prowadzonych rozważań, bowiem jest decydujący (zgodnie z art. 40 w związku z art. 39 ustawy o kulturze fizycznej, następnie art. 42 w zw. z art. 41 ustawy o sporcie kwalifikowanym) dla możliwości poddania sporu rozstrzygnięciu TA przy PKOl w zwykłym trybie arbitrażowym. 4. Ustawa z dnia 18 stycznia1996 roku ( Dz.U.1996.25.113 z późn.zm.)5. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku ( Dz.U.2005.155.1298 z późn. zm)6. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 roku (Dz.U.2010.127.857 z późn.zm)


1716

w tego rodzaju sprawach we wspomnianych przepisach ustawy o kulturze fizycznej, przenie-sionych następnie do ustawy o sporcie kwali-fikowanym.

Postępowanie przed TA przy PKOl w trybie odwoławczym zostało ustalone w sposób w pewnym stopniu odbiegający od powszech-nie przyjętych i ustalonych przez kodeks postę-powania cywilnego zasad procedowania przed sądami polubownymi z uwagi na swój szcze-gólny charakter oraz specyfikę sportu i obo-wiązujących w jego ramach regulacji. W latach 1996-2010, postepowanie w tym trybie toczy-ło się na podstawie przepisów ustawy o kultu-rze fizycznej, następnie ustawy o sporcie kwa-lifikowanym, uzupełnianych przez zawarte w statutach lub regulaminach polskich związ-ków sportowych klauzule pozwalające na odwołania od decyzji organów związkowych do TA przy PKOl. Odmiennie określony został rów-nież sposób powoływania arbitrów w ramach procedury odwoławczej postępowania przed TA przy PKOl. Zasady prowadzenia postępo-wania starano się zbliżyć natomiast w pewnym sensie do postępowania w sprawach karnych, z uwagi na represyjny charakter relacji dyscy-plinarnych. Postępowania w sprawach dyscy-plinarnych i regulaminowym w zakresie instan-cyjności dotknięte było brakiem jednolitości rozwiązania. W zależności od polskiego związ-ku sportowego, uregulowane ono było jako postępowanie dwu lub trzy instancyjne, gdzie najczęściej TA przy PKOl stanowił instancję najwyższą. Podobnie sama egzekwowalność i wykonalność wydawanych w tym trybie przez TA przy PKOl orzeczeń obiegała od rozwiązań charakterystycznych dla typowego postępo-wania przed sądami polubownymi, w tym w try-bie zwykłego arbitrażu prowadzonego przez TA

przy PKOl. W zakresie rewizji orzeczeń TA przy PKOl wydawanych w sprawach natury dyscy-plinarnej i regulaminowej również dostrzegano potrzebę wprowadzenia rozwiązań szczegól-nych, co doprowadziło do wprowadzenia przez ustawodawcę w 2005 roku nadzwyczajnego trybu odwoławczego realizowanego w drodze skargi kasacyjnej od wyroków TA przy PKOl do Sądu Najwyższego. Rozwiązanie to spowo-dowało pojawienia się wśród praktyków pra-wa sportowego kontrowersji w zakresie reali-zacji prawa do sądu w sprawach o charakterze dyscyplinarnym i regulaminowym poddawa-nych rozstrzygnięciu TA przy PKOl.

W odróżnieniu od zwykłego trybu arbitrażo-wego, postępowanie odwoławcze przed TA przy PKOl w zamyśle twórców tego trybunału miało stanowić funkcję ważną, lecz uzupełnia-jącą, niejako wtórną do roli trybunału, jako wyspecjalizowanego w sprawach sportowych stałego sądu polubownego. Na przestrzeni lat jednak, praktyka pokazała, że 90% poddanych jego rozstrzygnięciom spraw ma charakter dys-cyplinarnych i regulaminowy.

Kasatoryjny charakter skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego a wyroki TA przy PKOl

Postępowanie arbitrażowe prowadzone na grun-cie kodeksu postępowania cywilnego, co do zasady cechuje brak możliwości wniesienia kla-sycznego środka odwoławczego od rozstrzygnięć sądów polubownych. Ustawodawca mając na celu ochronę praw konstytucyjnych wprowadził jednak możliwość złożenia skargi o uchylenie wy-roku sądu polubownego, by zapewnić kontrolę sądów powszechnych w zakresie prawidłowości

postępowania i zgodności rozstrzygnięć sądów polubownych z powszechnie obowiązującym pra-wem. Niemniej jednak ingerencja sądownictwa państwowego w postępowania arbitrażowe spra-wowana jest w ograniczonym i ściśle określonym zakresie, tak by nie wpływać negatywnie na swo-bodę działalności orzeczniczej sądów polubow-nych, będącą jednym z podstawowych atrybu-tów alternatywnych metod rozwiązywania sporów sportowych, w tym arbitrażu. Koncepcja taka od-powiada utrwalonemu charakterowi rozstrzygnięć TA przy PKOl wydawanych w obu trybach, za-równo zwykłym arbitrażowym, jaki i ze skarg na decyzje polskich związków sportowych, uznawa-nych za ostateczne.

Dopuszczalność wniesienia skargi o uchylenie wyroku TA przy PKOl wydanego w zwykłym trybie arbitrażowym

W ramach zwykłego trybu arbitrażowego roz-strzygnięcia TA przy PKOl zapadają w zgodzie z przepisami części piątej kodeksu postępowa-nia cywilnego, w formie postanowień albo wy-roków i na zasadach określonych w kodeksie podlegają wspomnianej powyżej ograniczonej kontroli, prowadzonej we wskazanym w kodek-sie trybie. Przepisy części piątej kodeksu postę-powania cywilnego wskazują numerus clausus podstaw uchylenia wyroku TA przy PKOl oraz determinują kasatoryjny charakter orzeczenia są-du powszechnego dotyczącego wyroku tego try-bunału. Sąd powszechny, co do zasady nie prze-prowadza ponownego ustalenia stanu faktycznego sprawy ani późniejszego badania jej co do meritum7. Efektem przyjęcia koncepcji

7. Potwierdza to Sąd Najwyższy w wyrokach z 13 grudnia 1967 roku I CR 445/67 oraz z 27 czerwca 1984 roku II CZ 67/84

kasatoryjnej jest związanie sądu powszechnego wnioskami skargi w zakresie badania skarżone-go orzeczenia. Z urzędu natomiast, niezależnie od treści skargi, sąd bada czy przedmiotowy spór mógł być w ogóle rozstrzygnięty przez sąd po-lubowny. Katalog tych ostatnich wynika z art. 1157 kodeksu postępowania cywilnego, który wskazuje, że co do zasady strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niema-jątkowe – mogące być przedmiotem ugody są-dowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Zatem wy-roki w sprawach poddawanych pod rozstrzygnięcie TA przy PKOl w zwykłym trybie arbitrażowym, zgodnie z art. 5 statutu TA przy PKOl oraz w zgo-dzie z art. 1157 kodeksu postępowania cywil-nego, jako tzw. sprawy arbitrażowe, podlegają kontroli sądów powszechnych w drodze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. W tym trybie, na czytelnych zasadach, sądy powszech-ne weryfikują wyniki postepowania podejmowa-nego przez TA przy PKOl, honorując postulato-wi minimalnej ingerencji sądów państwowych w działalność orzeczniczą sadów polubownych.

Dopuszczalność wniesienia skargi o uchylenie wyroku TA przy PKOl wydanego w trybie skargowym (w sprawach dyscyplinarnych lub regulaminowych)

Kontrowersje pojawiają się natomiast w zakre-sie postępowania przed TA przy PKOl prowa-dzonego w wyniku skargi na ostateczne decy-zje właściwych organów polskich związków sportowych. Zgodnie z utartą na przestrzeni lat praktyką ta funkcja TA przy PKOl nie była realizowana w oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego, lecz o szczególną regulację ustaw sportowych (tj. ustawy


1918

o kulturze fizycznej a następnie ustawy o spo-rcie kwalifikowanym). Relacja ta powodowa-ła, że sprawy dyscyplinarne i regulaminowe poddawane kognicji TA przy PKOl nie były traktowane, jako sprawy cywilne o zdatności ugodowej rozpoznawane w drodze postępo-wania polubownego, lecz jako szczególny rodzaj sporów dla których ustawodawca prze-widział specjalny tryb ich rozwiązywania8. Konsek-wencją powyższego ustawodawca chcąc zapewnić stronom postępowania przed TA przy PKOl prowadzonego w trybie skargo-wym prawo do sądowej kontroli orzeczeń w 2005 roku dopuścił możliwość wnoszenia do Sądu Najwyższego skargi kasacyjnej od wyroków TA przy PKOl wydawanych w spra-wach ze skarg na decyzje dyscyplinarne lub regulaminowe polskich związków sportowych. Co ciekawe, konstrukcja tej regulacji narzu-cała jej cywilno-prawny charakter, powodując, że takie skargi kasacyjne rozpoznawane były przez Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Należy zauważyć, iż stało to w pewnej sprzecz-ności z ogólnoprzyjętym w tamtym czasie zapa-trywaniem, że w szczególności w sprawach o charakterze dyscyplinarnym odpowiednie zastosowanie znajdowały nie przepisy kodek-su postępowania cywilnego, lecz kodeksu postępowania karnego9. W okresie obowią-zywania ustawy o kulturze fizycznej oraz usta-wy o sporcie kwalifikowanym Sąd Najwyższy podkreślał, że sprawy dyscyplinarne z zakre-su sportu nie mają charakteru kontraktowego i że wynikają wprost z przepisów ustaw spor-towych odpowiednio uszczegóławianych przez

8. Vide rozdział 6 ustawy o kulturze fizycznej a następnie rozdział 4 ustawy o sporcie kwalifikowanym.9. Vide art. 87a regulaminu Trybunału Arbitrażowego ds. Sportu przy PKOl w brzmieniu z dnia 22 października 2007 roku i wcześniejszych.

regulacje wewnątrzzwiązkowe a tym samym mają charakter szczególny10. W świetle takich założeń należało uznawać, że postępowanie przed TA przy PKOl toczące się w sprawach dyscyplinarnych czy regulaminowych nie mie-ściło się w granicach pojęcia postępowania arbitrażowego, tylko stanowiło szczególny rodzaj postepowania niepodlegający części piątej kodeksu postępowania cywilnego. W rezultacie za niedopuszczalne należało uzna-wać wnoszenie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego do sądu powszechnego pod rzą-dami przepisów ustawy o kulturze fizycznej czy ustawy o sporcie kwalifikowanym. W tym cza-sie orzeczenia TA przy PKOl wydane w trybie skargowym objęte były kontrolą Sądu Najwyższego podejmowaną wskutek wniesie-nia skargi kasacyjnej na podstawie art. 41a ustawy o kulturze fizycznej a następnie art. 44 ustawy o sporcie kwalifikowanym11. Obowią-zujący stan prawny uległ jednak radykalnej transformacji po wejściu w życie ustawy o spo-rcie, w której ustawodawca w zasadzie w ogó-le pominął zagadnienia dotyczące postępowa-nia dyscyplinarnego oraz rozwiązywania sporów

10. Vide uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2006 roku III PO 1/0611. Zauważyć przy tym warto, że w przeciwieństwie do wynikającej z przepisów części V kodeksu postępowania cywilnego instytucji skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, przysługującej od rozstrzygnięć TA przy PKOl wydawanych w zwykłym trybie arbitrażowym, kontrolą podejmowaną w wyniku wniesienia skargi kasacyjnej objęte są nie tylko wyroki (co pozostawia poza kontrolą sądową sprawy zwieńczone kończącym sprawę postanowieniem TA przy PKOl) ale wszelkie orzeczenia niezależnie od formy. Jednakże Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 7 stycznia 2009 roku w sprawie III PO/08 wskazuje, że „[…] skarga kasacyjna przysługuje od orzeczeń Trybunału rozstrzygających sprawę merytorycznie. Nie odnosi się on [art. 44 – przypis autorki] do orzeczeń Trybunału […], których przedmiotem jest przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania”. Sąd Najwyższy konstatuje przy tym, że przepis ten pozostaje w zgodzie z art. 3981 kodeksu postepowania cywilnego, formułującym ogólną zasadę, że postępowania kasacyjne ma charakter szczególny i przysługuje wyłącznie od orzeczeń prawomocnych merytorycznych, co do istoty sprawy i kończących postępowanie.

w sporcie. Tym samym postępowanie dyscy-plinarne w sporcie utraciło swój szczególny, wynikający wprost z przepisów ustawowych12

charakter i zostało poddane ponownie przepi-som ogólnym powszechnie obowiązującego prawa. Zważywszy zatem na fakt, że odpowie-dzialność dyscyplinarna i regulaminowa zosta-ła powierzona całkowicie gestii polskich związ-ków sportowych lub innych podmiotów prowadzących działalność sportową dopusz-czalne zdaje się uznanie, że jej charakter nabrał cywilnoprawnego, quasi kontraktowego cha-rakteru. Przyjęcie takiego założenia, jako upraw-nionego, pozwoliłoby na definitywne usunięcie dysonansu w zakresie oceny charakteru spraw, które znajdują się na pograniczu stosunków kontraktowych i regulaminowych, takich jak na przykład spory pomiędzy klubem a zawodni-kiem w przedmiocie rozwiązania kontraktu13. Uznanie cywilnoprawnego charakteru postę-powania prowadzonego w trybie skargowym miałoby również kluczowe znaczenie z punktu widzenia ochrony interesów uczestników postę-powania przed TA przy PKOl prowadzonego w trybie skargowym. Trzeba mieć bowiem na uwadze, że ustawa o sporcie wyeliminowała możliwość wnoszenia do Sądu Najwyższego skargi kasacyjnej od orzeczeń TA przy PKOl. Spowodowało to, że dla rozstrzygnięć TA przy PKOl wydawanych w sprawach dyscyplinar-nych i regulaminowych nie jest obecnie prze-widziany żaden tryb kontroli przez sądy pań-stwowe. Tym czasem strony postępowań przed TA przy PKOl toczących się w sprawach dys-cyplinarnych i regulaminowych nieustannie poszukują i dążą do takiej sądowej kontroli lub

12. Por. art. 28 ust. 4, art. 29 ust.2 pkt. 4 i art. 39 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym 13. Bliżej uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego w sprawie III PO 2/10 z dnia 28 września 2010 roku.

potwierdzenia rozstrzygnięć tego trybunału. Jedną z obieranych przez zainteresowanych dróg są instytucje przewidziane w części pią-tej kodeksu postepowania cywilnego, takie jak wniosek o uznanie i stwierdzenie wykonalno-ści wyroku sądu polubownego lub właśnie typowa dla systemu rozwiazywania sporów przez sądy polubowne instytucja skargi o uchy-lenie wyroku sądu polubownego. Niezwykle istotna przy tym jest okoliczność, że sądy powszechne uznają tak obraną drogę za dopuszczalną, dostrzegając konieczność przy-znania stronom postępowania przed TA przy PKOl ochrony analogicznej do tej, którą dys-ponują strony każdego typowego postępowa-nia przed sądami polubownymi. W takim try-bie na przykład Sąd Okręgowy w Krakowie, na podstawie art. 1213 kodeksu postepowania cywilnego, w sprawie I Co 43/1214 w marcu 2012 roku uznał postanowienie TA przy PKOl uchylające decyzję polskiego związku sporto-wego i w stosownym zakresie nadał temu wyrokowi klauzulę wykonalności. Podążając tym tokiem rozumowania, mając świadomość uznania cywilnoprawnego charakteru wyroku TA przy PKOl wydanego w trybie skargowym, władze polskiego związku sportowego zdecy-dowały się na wniesienie skargi o uchylenie tego orzeczenia. W sprawie I C 1280/1215 Sąd Okręgowy w Krakowie wydał kolejny wyroki tym razem uchylił przedmiotowe rozstrzygnięcie TA przy PKOl wraz z postanowieniem uzupełniają-cym. Ten ostatni wyrok został zaskarżony w dro-dze apelacji przez drugą stronę postępowania. W wyniku odrzucenia apelacji wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie w sprawie I C 1280/12 stał się prawomocny. Przedstawiona powyżej sytuacja wskazuje, że sądy

14. Niepublikowane15. Niepublikowane.


2120

powszechne, wobec dokonanej w wyniku wej-ścia w życie ustawy o sporcie transformacji przepisów z zakresu sportu i postępowania dys-cyplinarnego w sporcie oraz rozwiązywania spo-rów sportowych, uznają swoją właściwość w zakresie kontroli rozstrzygnięć TA przy PKOl wydawanych w trybie skargowym. W rezulta-cie należy uznać, że taką praktykę można postrzegać, jako sankcjonującą cywilnopraw-ny charakter spraw dyscyplinarnych lub regu-laminowych z zakresu sportu z przywilejem zdat-ności ugodowej. Tym samym w zasadzie warto pochylić się nad kwestią dopuszczalności pod-dawania tych spraw rozstrzygnięciu sądów polubownych, czyli między innymi przez TA przy PKOl, którego działalność w trybie skargowym, tzn. rozpoznawania skarg na decyzje dyscypli-narne lub regulaminowe polskich związków sportowych, przybrałaby w takim przypadku charakter postępowania arbitrażowego prowa-dzonego jednak w szczególnym trybie proce-duralnym – tzn. w trybie skargowym16.

Co ważne w przypadku, gdyby uznać prze-ciwnie i pozostać przy dotychczasowym spo-sobie postrzegania i klasyfikowania spraw dys-cyplinarnych i regulaminowych, rozwijać się

16. Takie rozwiązanie zostało przyjęte przez Trybunał Arbitrażowy ds. Spotu w Lozannie (Court of Arbitration for Sport – CAS) będący naczelnym organem orzekającym w sprawach ze stosunków sportowych na arenie międzynarodowej. Postępowanie przed tym stałym trybunałem toczy się w dwóch Izbach: Izbie Arbitrażu Zwykłego oraz Izbie Arbitrażu Odwoławczego (reguła S20 statutu CAS – Statutes of the Bodies Working for the Settlement of Sports-Related Disputes). Od rozstrzygnięć tego trybunału, niezależnie od trybu w jakim zostały one wydane, przysługuje stronom apelacja do Federalnego Sądu Najwyższego Szwajcarii (Swiss Federal Supreme Court) zgodnie z art. 199 szwajcarskiego kodeksu federalnego: prawo prywatne międzynarodowe (Switzerland’s Federal Code on Private International Law). Zdaje się to jednoznacznie przesądzać o jednakowym traktowaniu różnego rodzaju sporów kierowanych do CAS i zapadających w nich rozstrzygnięć, niezależnie od trybu, w którym prowadzone było postępowania, jako spraw arbitrażowych – tzn. prowadzonych i rozstrzyganych według zasad obowiązujących dla postępowania przed sądami polubownymi.

będzie niepożądana praktyka poszukiwania przez strony postępowań prowadzonych przed TA przy PKOl ochrony sądów powszechnych na wszelkich możliwych drogach, które nie są temu dedykowane. Ilustracją takiego działania jest sprawa tocząca się przed Sądem Rejono-wym w Sanoku o sygnaturze IV P 68/13, w której to strona niezgadzająca się z wyda-nym w sprawie dyscyplinarnej rozstrzygnięciem TA przy PKOl, chcąc kontestować to orzecze-nie, wniosła pozew „o uchylenie kar dyscypli-narnych” do sądu pracy, kierując go przeciw-ko Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu oraz klubowi sportowemu, w którym grał zawodnik. Uzasadniając wskazanie strony pozwanej powód podnosił, że Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu działa przy Polskim Komitecie Olim-pijskim i z tego względu to PKOl, jako mający zdolność sądową odpowiada za rozstrzygnię-cia tego trybunału. Klub natomiast został wska-zany z uwagi na łączący go z zawodnikiem sto-sunek pracy, co jednak wymaga podkreślenia, w ramy, którego nie wchodziło toczące się postępowanie dyscyplinarne. To ostatnie wyni-kało bowiem z faktu związania sportowca z pol-skim związkiem sportowym w wyniku posiada-nej licencji na profesjonalne uprawianie sportu. Potwierdził to wszakże Sąd Apelacyjny w uza-sadnieniu do wyroku wydanego wskutek wnie-sienia przez powoda (zawodnika) apelacji17. W powołanej argumentacji Sąd wskazał, że „Powód jako zawodnik […] poprzez fakt uczest-niczenia we współzawodnictwie sportowym […] akceptował jego reguły, które przewidy-wały m.in. określone kary dyscyplinarne za sto-sowanie dopingu – w tym dyskwalifikację, któ-rej skutkiem jest zawieszenie w prawach zawodnika. W związku z powyższym, uznać

17. Wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie sygn. IV PA 53/13, IV PZ 53/13 z dnia 27 grudnia 2013 roku – niepublikowane.

należy, iż zawodnik uprawiający sport podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej, realizowanej na zasadach określonych przez polski związek sportowy […] niezależnie od tego, czy jest związany umową o pracę lub inną z klubem sportowym.” W dalszej części Sąd podkreślił, że „[…] polski związek sportowy ma wyłączne prawo do […] ustanawiania i realizacji reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych we współzawodnictwie sportowym organizo-wanym przez związek. Tym samym ustawo-dawca przyznaje polskim związkom sportowym pewien szczególny status, zezwalając, a wręcz nakładając na nie obowiązek ustalania zasad organizowania i prowadzenia współzawodnic-twa sportowego w poszczególnych dyscypli-nach obowiązujących osoby uczestniczące we współzawodnictwie. Oznacza to, że każdy kto chce dobrowolnie podjąć profesjonalną dzia-łalność sportową prowadzoną w danym spo-rcie, związuje się z organizacjami zarządzają-cymi danym sportem i poprzez takie związanie akceptuje panujące w ich ramach zasady. Uznać zatem należy, że powód chcąc uczest-niczyć w współzawodnictwie […] dobrowolnie zaakceptował zasady obowiązujące w sporcie ustalone przez polski związek sportowy oraz wynikające z nich ryzyko, że nie przestrzega-nie przepisów antydopingowych może skutko-wać brakiem możliwości dalszego uczestnic-twa we współzawodnictwie sportowym.” Powyższe argumenty pozwalają, a nawet prze-mawiają za, traktowaniem spraw dyscyplinar-nych w sporcie, pod rządami ustawy o sporcie, jako mających zdatność arbitrażową i w związ-ku z tym podlegających rozpoznaniu przez sądy polubowne. Szczególnie taka ocena zdaje się być uzasadniona, w świetle art. 1163 § 2 kodeksu postępowania cywilnego, który dopuszcza poddanie właściwości sądu polu-

bownego sporów ze stosunku stowarzyszenia na podstawie zapisu na sąd polubowny umiesz-czonego w statucie danej osoby prawnej. Zawieranie postanowień w statutach polskich związków sportowych, wskazujących właści-wość TA przy PKOl jako właściwego do roz-poznawania spraw ze skarg na ostateczne decyzję polskich związków sportowych, staje się pod rządami ustawy o sporcie coraz powszechniejszą praktyką.

W cytowanym uzasadnieniu Sąd Apelacyj-ny potwierdził również, że „[…] brak jest praw-nej możliwości ingerencji sądu powszechne-go w treść zastosowanych przez Trybunał Arbitrażowy przy PKOl kar dyscyplinarnych. Otóż zgodnie z § 87 Regulaminu TA od orze-czenia dyscyplinarnego lub regulaminowego wydanego przez ten Trybunał w wyniku rozpo-znania skargi na decyzję dyscyplinarną lub regulaminową właściwych organów polskich związków sportowych nie przysługuje odwoła-nie. Tymczasem powód wytaczając powódz-two przeciwko PKOl próbuje wzruszyć w inny sposób ostateczne rozstrzygnięcie TA, mylnie przy tym uznając, że to PKOl odpowiada za treść orzeczeń wydanych przez TA. Tymcza-sem brak jest jakichkolwiek podstaw faktycz-nych i prawnych by uznać, że usytuowanie TA przy PKOl przesądza o możliwości wskazania tego ostatniego podmiotu, jako pozwanego w sprawie toczącej się przed sądem powszech-nym mającej za przedmiot orzeczenie wydane przez TA, skoro podmioty te są instytucjonal-nie niezależne od siebie. Podnieść w szcze-gólności należy, że wśród organów statuto-wych PKOl wymienionych enumeratywnie w art. 14 Statutu PKOl brak jest Trybunału Arbitrażowego. Podkreślić również wypada, że pozwany PKOl jako organizacja niezwiąza-


2322

na funkcjonalnie ani merytorycznie z TA nie ma dostępu do akt spraw toczących się przed tym Trybunałem, a co za tym idzie nie ma moż-liwości zapoznania się ze stanem faktycznym ani prawnym tych spraw, co w sposób oczy-wisty uniemożliwia jakiekolwiek odniesienie się tego podmiotu do zarzutów zawartych w pismach powoda. W efekcie stwierdzić nale-ży, że wyrok uwzględniający powództwo w sto-sunku do PKOl nie mógłby zostać wykonany przez ten podmiot, gdyż nie jest on władny zmienić rozstrzygnięcia wydanego przez TA z powodu braku bierniej legitymacji proceso-wej tego podmiotu do występowania w niniej-szej sprawie.” Tym samym Sąd sankcjonuje, że nie istnieje iunctim pomiędzy orzeczeniami TA przy PKOl, a odpowiedzialnością PKOl i try-bunał ten działa zgodnie ze swoim statutem, a w działaniach jest niezawisły i niezależny. Cytowane uzasadnienie niweluje, zatem ryzy-ko, które pojawiłoby się w przypadku przyzna-nia zasadności twierdzeniu, że organizacje, przy których działają stałe sądy polubowne odpowiadają za ich orzeczenia i które pozwo-liłoby na stworzenie niebezpiecznego prece-densu, stanowiącego zagrożenie dla funkcjo-nowania i przyszłości stałych sądów polubownych w Polsce, takich jak m.in.: Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej, Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan czy właśnie Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu przy Polskim Komitecie Olimpijskim.

Należy przede wszystkimi mieć na uwadze, że w celu uniknięcia powyższego, polski usta-wodawca zagwarantował szczególny tryb kon-troli wyroków wydawanych przez sądy polu-bowne (część piątej tytuł VII kodeksu postę- powania cywilnego), w postaci skargi o uchy-lenie wyroku sądu polubownego, nieprzewidu-

jący kierowania roszczeń przeciwko podmio-tom, pod których auspicjami działają te sądy polubowne. Należy zatem ocenić jako niece-lowe bądź nawet niedopuszczalne poszukiwa-nie kontroli orzeczeń trybunałów arbitrażowych przez sądy powszechne w innym niż przewi-dziany do tego przez racjonalnego ustawodaw-cę trybie.

W świetle powyższego, warto pochylić się jeszcze nad kwestią realizacji prawa do sądu w ramach prowadzonych przez polskie związ-ki sportowe postępowań dyscyplinarnych. Szczegółowe zbadanie kwestii zapewnienia tego jednego z podstawowych praw konstytu-cyjnych w ramach spraw dyscyplinarnych wymagałoby odrębnego referatu, jednak sama konieczność zagwarantowania możliwości realizacji prawa do sądu nie podlega wątpliwo-ści. Jednocześnie podkreślić należy, że wedle oceny Trybunału Konstytucyjnego wyrażonej w „orzeczeniu z dnia 8 grudnia 1998 r., K 41/97 (OTK ZU 1998 nr 7, poz. 117), […] art. 45 Konstytucji, zapewniający każdemu pra-wo do sądu, nie łączy tej gwarancji z dwuin-stancyjnością rozpoznania sprawy przez sąd, o ile sprawa ta od początku do końca nie pod-lega kognicji sądownictwa. Dwuinstancyjność kontroli sądowej (art. 176 Konstytucji) doty-czy jedynie spraw przekazanych na mocy ustaw do właściwości sądów, tzn. spraw rozpozna-wanych przez nie «od początku do końca”. Stanowisko to Trybunał potwierdził wyraźnie między innymi w wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., P 13/01, OTK ZU 2002 nr 4A, poz. 42. Skoro postępowanie dyscyplinarne w spo-rcie nie ma charakteru postępowania przeka-zanego do właściwości sądów, zarzut narusze-nia prawa do sądu oraz zasady dwuinsta- ncyjnego postępowania sądowego nie jest

usprawiedliwiony”18. Tym samym w ramach całego systemu rozwiązywania sporów spor-towych w Polsce, konieczne jest znalezienie skutecznej ale i odpowiedniej dla specyfiki sportu drogi wykonywania tego prawa. Mię-dzynarodowa praktyka w tym zakresie poka-zuje, że możliwym i sprawdzonym rozwiąza-niem jest uznanie spraw dyscyplinarnych, wynikających z dobrowolnego związania się partycypantów ruchu sportowego z organiza-cjami zarządzającymi organizacją współzawod-nictwa sportowego, za mieszczące się w ramach reżimu kontraktowego oraz zasady dobrowolności umów. Pozwala to w rezultacie kwalifikować te sprawy, jako mające zdatność arbitrażową a tym samym włączyć je pod obo-wiązywanie przepisów ogólnych określających zasady postępowania w zakresie polubowne-go rozstrzygania sporów. Jak wskazano powy-żej takie rozwiązanie zostało przyjęte przez ustawodawcę Konfederacji Szwajcarskiej, będącej siedzibą CAS i tym samym stanowią-cej kolebkę sportowego sądownictwa polu-bownego. Przed CAS postępowanie w spra-wach dyscyplinarnych lub regulaminowych toczy się w trybie postępowania skargowego, ustalonego, jako równoległy (obok postępo-wania arbitrażowego zwykłego) typ postępo-wania, jednak mieszący się w ramach funkcji CAS, jako stałego sądu polubownego.

W perspektywie całości powyższych rozwa-żań warto zastanowić się nad przyjęciem roz-wiązania zbliżonego do praktyki funkcjonującej w międzynarodowym arbitrażu sportowym i uznania, że spory o charakterze dyscyplinar-nym i regulaminowym rozstrzygane przez spor-towe trybunały, rozpoznawane będą przez nie

18. Por. uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego w sprawie III PO 1/06 z dnia 12 kwietnia 2006 roku

w ramach sprawowanej przez nie funkcji sądu polubownego. Takie ustalenie pozwoliłoby na zrównanie praw stron postępowania prowa-dzonego w obu trybach, tzn. trybie zwykłym arbitrażowym jak i w trybie skargowym poprzez zapewnienie im analogicznego prawa kontroli orzeczeń TA przy PKOl przez sądy powszech-ne w trybie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego i jednocześnie ograniczyłoby (powstałą po wejściu w życie ustawy o spo-rcie) potrzebę tworzenia odrębnej, szczegóło-wej regulacji problematyki rozwiazywania spo-rów sportowych na gruncie ustawowym i tym samym honorowanie zasadzie minimalizowa-nia ingerencji państwa w stosunki z zakresu sportu. Kierunek taki zdaje się być nadto coraz bardziej powszechny w światowej doktrynie i kraje poszukujące nowych rozwiązań jak np. Portugalia, skłaniają się ku zbliżonemu do oma-wianego rozwiązaniu19. Warto więc rozważyć przyjęcie takiego wariantu, jako zapewniające-go realizację podstawowych praw konstytucyj-nych w ramach już istniejących instytucji pra-wa procesowego, w zgodzie ze światowymi tendencjami.

•••Katarzyna Grabska-Luberadzka: Dyrektor

ds. Prawnych Polskiego Komitetu Olimpijskie-go, mediator związany z Polskim Centrum Mediacji; w latach 2010 – 1012 Szef Grupy Prawa Sportowego warszawskiego biura mię-dzynarodowej kancelarii Bird & Bird; członek Komisji Grantowej Programu Polskie Nadzie-je Olimpijskie – Filar: Upowszechnianie Spor-tu Dzieci i Młodzieży Chorej i Niepełnospraw-

19. Bliżej patrz: R.B. Santos, A.M. Mestre, F.R. De Magalhães, Sports Law in Portugal, Kluwer Law International 2011, Netherlands, s. 77 i nast.


2524

nej; autor publikacji z zakresu prawa sportowego, m.in. Alternatywa dla Sądu w sporach sportowych (2010), Mediacje w sporach spor-towych (2010), Sponsoring Sportowy – szansa a nie zagrożenie dla biznesu (2011); Sportowe Sądownictwo Polubowne w Polsce – historia legislacji (2012); członek Polskiego Towarzystwa Prawa Sportowego, Internatio-nal Association of Sports Law (IASL); prele-gent: 15 Światowego Kongresu IASL (Inter-national Association of Sports Law 2009); I i II Forum Prawa Sportowego (PKOl 2010); Sports Arbitration Seminar (International Asso-ciation of Young Lawyers; 2011); Kibicowa-nie2012.pl (Polskie Stowarzyszenie Rozwoju Infrastruktury Sportu i Rekreacji 2012); Pol-skiego Kongresu Prawa Sportowego i Orga-nizacji Imprez Masowych (Instytut Allerhanda 2012)

Rażące naruszenie prawa jako podstawa do uchylenia krajowego oraz międzynarodowego wyroku arbitrażowego w USA■ Łukasz Gembiś Aplikant adwokacki pierwszego roku w ORA Warszawa.

D oktryna rażącego naruszenia prawa (manifest disregard of law) od lat budzi kontrowersje w amerykańskiej judyka-

turze jako, że umożliwia ona sądową kontrolę orzeczeń arbitrażowych bez wyraźnego umo-cowania ustawowego. Do rażącego narusze-nia prawa dochodzi w przypadku, gdy trybunał arbitrażowy ma świadomość istnienia prawa obowiązującego, pomija jednak jego zastoso-wanie w danym sporze. Pomimo, że część sądów federalnych przez dłuższy czas uznawa-ła rażące naruszenie prawa za przesłankę do uchylenia orzeczeń arbitrażowych wydanych zgodnie z Federalną Ustawą o Arbitrażu (Fede-ral Arbitration Act, dalej jako „FAA”)1, w samym tekście tej ustawy nie znajdziemy wyraźnego przepisu ustanawiającego taką podstawę.

Koncepcja rażącego naruszenia prawa ewo-luowała w ciągu ponad 60 lat od wydania wyro-ku w sprawie Wilko v. Swan2, który był jednym z pierwszych wyroków dotykających tej kwestii.

1. Federal Arbitration Act, 9 U.S.C. §§ 1-14 (dostępne na: http://uscode.house.gov/download/annualhistoricalarchives/pdf/2012/2012usc09.pdf, odczyt 15.02.2014 r.)2. Wilko v. Swan, 346 U.S. 427 (1953)

Przełomowym dla wyjaśnienia zasadności sto-sowania rażącego naruszenia prawa jako pod-stawy uchylenia orzeczenia arbitrażowego mogło stać się wydane w 2008 r. przez Sąd Najwyż-szy Stanów Zjednoczonych orzeczenie w spra-wie Hall Street v. Mattel3, w którym to Sąd uznał, że jedynie enumeratywnie wyliczone w FAA przesłanki są podstawą do uchylenia orzecze-nia arbitrażowego. Zawiła oraz niewyczerpują-ca analiza Sądu podzieliła zarówno sądy fede-ralne4 jak i stanowe, oraz pozostawiła wiele niejasności w kwestii stosowania koncepcji rażącego naruszenia prawa. Jak pokazuje dal-sza analiza, kwestia ta może mieć wpływ także na wyroki arbitrażowe które zawierają czynnik międzynarodowy.

3. Hall Street Associates, L.L.C. v. Mattel, Inc., 552 U.S. 576 (2008)4. Na potrzeby sądownictwa federalnego całe terytorium Stanów Zjednoczonych podzielone jest na dystrykty sądowe (districts) oraz okręgi apelacyjne (circuits). Funkcjonują one zupełnie niezależnie od podziałów stosowanych przez sądy stanowe. Każdy dystrykt jest na stałe przypisany do okręgu apelacyjnego – wszystkie odwołania od decyzji sądu dystryktowego trafiają do sądu apelacyjnego dla danego okręgu. ( szczegółowy podział sądów federalnych dostępny na: http://www.uscourts.gov/Fede ra lCou r t s/Unde rs tand ing theFede ra lCou r t s/FederalCourtsStructure.aspx, odczyt 15.02.2014 r.)

http://uscode.house.gov/download/annualhistoricalarchives/pdf/2012/2012usc09.pdf

http://uscode.house.gov/download/annualhistoricalarchives/pdf/2012/2012usc09.pdf

http://www.uscourts.gov/FederalCourts/UnderstandingtheFederalCourts/FederalCourtsStructure.aspx




2726

Doktryna rażącego naruszenia prawa

Doktryna rażącego naruszenia prawa jest pozaustawową przesłanką skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego, której istnienie poza FAA powoduje pewnego rodzaju problemy w arbitrażowym systemie prawnym Stanów Zjednoczonych. Doktryna ta od zawsze budzi-ła duże kontrowersje z przynajmniej dwóch powodów. Po pierwsze, jak było to już wspo-mniane wcześniej, nie znajdziemy jej nigdzie w tekście FAA, a jej istnienie zawdzięczamy głównie dictum5 w sprawie Wilko v. Swan. Po drugi, otwiera ona możliwość uchylenia wyro-ku wydanego w arbitrażu, który powinien być ostateczny, a sam arbitraż postrzegany jako efektywniejszy system rozwiązywania sporów, niż postępowanie sądowe6. Doktryna rażące-go naruszenia prawa nie ma swojego zasto-sowania w przypadku błahego naruszenia prawa lub niezidentyfikowania prawa właści-wego przez arbitrów, mało prawdopodobne jest także uchylenie wyroku arbitrażowego gdy strona zwyczajnie nie zgadza się z inter-pretacją prawa przez arbitrów7. Do rażącego naruszenia prawa dochodzi w przypadku, gdy trybunał arbitrażowy ma świadomość istnie-nia prawa obowiązującego lub wiążących postanowień umownych, pomija jednak jego zastosowanie w danym sporze8. Według

5. Obiter dictum – niewiążąca część precedensowego wyroku sądowego w odróżnieniu od wiążącego ratio decidendi. Pojęcie to występuje w anglosaskim systemie prawnym (common law). (dostępne na: http://pl.wikipedia.org/wiki/Obiter_dicta, odczyt 15.02.2014 r.)6. M. C. LeRoy, Are Arbitrators Above the Law? The ‘Manifest Disregard of the Law’ Standard, Boston College Law Review 2011, nr 137, s. 1377. T. H. Oehmke, § 149:2 Manifest Disregard of Law or Evidence, [w:]Commercial Arbitration,red. J.M. Brovins, T. H. Oehmke , Thomas Reuters/West 2009, s. 14938. Ibidem, s. 1493

Thomasa Oehmke istnieją 3 przesłanki któ-re muszą zaistnieć, aby strona powołać mogła się przed sąd na rażące naruszenie prawa przez arbitrów9:– prawo które zostało przez arbitrów pominię-

te lub niewłaściwie zastosowane musi być jasne, jednoznaczne oraz w sposób oczywi-sty stosowalne do danego sporu;

– wyrok arbitrażowy nie może zostać uchylo-ny jeżeli zastosowanie prawa właściwego doprowadziłoby do takiego samego rezulta-tu jak jego niezastosowanie;

– arbitrzy są świadomi istnienia prawa właści-wego. W przypadku gdy prawo właściwie jest zdefiniowane w umowie, świadomość co do istnienia prawa jest oczywista dla arbitrów. Jeżeli nie istnieją jednak postanowienia regu-lujące prawo właściwe, wiedzę oraz celowość działania arbitrów można określić gdy błąd w stosowaniu prawa jest tak oczywisty, że zostałby zauważony przez przeciętną osobę posiadającą kwalifikację do działania w cha-rakterze arbitra.

W arbitrażu międzynarodowym amerykań-skie sądy biorą pod uwagę doktrynę rażącego naruszenia prawa tylko w określonych przy-padkach, z uwzględnieniem tego czy strona żąda uznania zagranicznego wyroku arbitrażo-wego czy uchylenia wyroku, co poddane jest analizie w dalszej części10.

9. T.H. Oehmke, op.cit, s. 149410. L. Reed, P. Riblett, Expansion of Defenses to Enforcement of International Arbitral Awards in U.S. Courts?, Southwestern Journal of Law & Trade in the Americas 2006, nr 13, s. 125


Federalna Ustawa o Arbitrażu

FAA jest najważniejszym aktem prawnym w hierarchii prawa arbitrażowego w Stanach Zjednoczonych. Ponieważ ustawa ta zawiera przepisy dotyczące wykonania wyroku wyda-nego w arbitrażu międzynarodowym w Stanach Zjednoczonych, jej podstawowa znajomość jest także przydatna dla międzynarodowych prak-tyków arbitrażu.

Ustanowiona została w roku 1925, nato-miast w roku 1970 jej nowelizacja włączyła Konwencję o uznawaniu i wykonywaniu zagra-nicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r. (dalej jako „Konwencja Nowojorska”)11 do amerykań-skiego porządku prawnego. Rozdział I FAA, zawiera przepisy dotyczące wyroków krajo-wych, które wydane zostały na terenie Stanów Zjednoczonych, w postępowaniu pomiędzy podmiotami będącymi obywatelami Stanów Zjednoczonych, oraz nie zawierają żadnego czynnika związanego z państwem obcym. Roz-dział II zawiera przepisy które implementują mechanizmy Konwencji Nowojorskiej oraz określa sposób uznawania oraz wykonywania przez sądy federalne zagranicznych i anarodo-wych wyroków arbitrażowych wynikających ze sporów handlowych pomiędzy podmiotami któ-re: 1) nie są obywatelami Stanów Zjednoczo-nych, 2) są obywatelami Stanów Zjednoczo-nych, jednak dotyczą mienia znajdującego się w państwie obcym, przewidują działanie lub wykonanie umowy w państwie obcym, lub mają inne uzasadnione elementy mające związek z jednym lub więcej państwem obcym. Rozdział

11. Konwencję o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r. (Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards, New York, 1958), (dostępne na: http://www.newyorkconvention.org/texts, odczyt 15.02.2014 r.)

I FAA ma swoje zastosowanie do postępowań dotyczących arbitrażu międzynarodowego w stopniu w jakim nie jest on sprzeczny z prze-pisami Konwencji Nowojorskiej oraz Rozdziału II FAA.

Sąd do którego składa się wniosek o zatwier-dzenie wyroku zgodnie z Rozdziałem II FAA, zatwierdza zagraniczny wyrok arbitrażowy chy-ba, że zaistniała jedna z przesłanek wymienio-nych w Art. V Konwencji Nowojorskiej. Wyro-ki wydane w międzynarodowym arbitrażu na terenie Stanów Zjednoczonych (w odróżnieniu od orzeczeń zagranicznych) są przedmiotem uchylenia, zmiany lub uzupełnienia na tych samych zasadach jak wyroki krajowe. Zgod-nie z § 9 FAA, sąd ma obowiązek zatwierdzić wyrok arbitrażowy chyba, że został on uchylo-ny, zmieniony lub sprostowany zgodnie z § 10 oraz § 11 FAA. Podstawy do uchylenia wyro-ku arbitrażowego ustanowione są w § 10 FAA, natomiast podstawy do zmiany wyroku arbitra-żowego w § 11.

Zgodnie z § 10 FAA wyrok wydany przez sąd polubowny może zostać uchylony przez sąd powszechny wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia skargi o jego uchylenie i tylko w przypadku, gdy:

– wyrok uzyskano za pomocą korupcji, oszu-stwa lub innych bezprawnych środków;

– doszło do oczywistej stronniczości lub korup-cji arbitrów, lub któregokolwiek z nich;

– arbitrzy winni są naruszeń co do odmowy odro-czenia rozprawy, w przypadku gdy wystarcza-jące dowody wskazywały na jego zasadność, lub w przypadku odmowy zapoznania się z dowodami właściwymi i istotnymi dla sporu; lub każdym innym niewłaściwym zachowaniem

http://pl.wikipedia.org/wiki/Obiter_dicta


2928

poprzez które prawa którejkolwiek ze stron zostały naruszone;

– arbitrzy przekroczyli swoje uprawnienia, lub tak niewłaściwie wykonywali te uprawnienia, że nie doprowadziło to do wydania końco-wego i ostatecznego wyroku w sprawie12.

Natomiast § 11 FAA wskazuje podstawy do zmiany lub sprostowania wyroku, enume-ratywnie wyliczając następujące zdarzenia:

– w przypadku oczywistego istotnego błędu w obliczeniach lub oczywistego istotnego błę-du w opisie osoby, rzeczy lub mienia wymie-nionych w wyroku;

– w przypadku gdy trybunał arbitrażowy orzekł w wyroku w sprawach wykraczających poza zakres mu przedstawiony chyba, że jest to kwestia nie wpływająca na zasadność decy-zji co do przedmiotu sporu;

– w przypadku błędów formalnych nie mają-cych wpływu na istotę sporu.

Jak można zauważyć, żaden z tych przepi-sów nie reguluje bezpośrednio sytuacji w któ-rej trybunał arbitrażowy podejmuje decyzję któ-ra jest całkowicie sprzeczna z prawem mającym zastosowanie w danym sporze.

Sytuacja przed wyrokiem w sprawie Hall Street

Wydawać by się mogło, że FAA ustanawia wyłączne podstawy do uchylenia wyroku arbi-trażowego wydanego w Stanach Zjednoczo-nych. Orzecznictwo amerykańskich sądów pokazuje jednak, że istnieją podstawy

12. Własne tłumaczenie autora.

znajdujące się poza zakresem tej ustawy13. Wśród nich, najczęściej podnoszoną pozausta-wową przesłanką do uchylenia wyroku arbitra-żowego jest rażące naruszenie prawa. Doktry-na rażącego naruszenia prawa ma swoje podstawy w wyroku Sądu Najwyższego Sta-nów Zjednoczonych wydanym w sprawie Wil-ko v. Swan14, w którym Sąd stwierdził, że „inter-pretacja prawa przez (...) arbitrów w odróżnieniu od rażącego naruszenia prawa nie jest przedmiotem, w sądach federalnych, kontroli sądowej.” Warto podkreślić, że opinia sądu nie znalazła się w wiążącym rozstrzygnię-ciu sprawy, a w dictum. Przed wydaniem orze-czenia w sprawie Hall Street, doktryna rażące-go naruszenia prawa była uznawana, jako niezależna podstawa do uchylenia wyroku arbi-trażowego, przez wszystkie sądy federalne15, z wyjątkiem Sądu Apelacyjnego dla Siódmego Okręgu16. Linia orzecznicza sądów federalnych przez długi czas nie była jednak na tyle kohe-rentna aby wypracować jednolite i spójne podej-ście do doktryny rażącego naruszenia prawa. Warto również podkreślić, że pomimo akcep-tacji tej podstawy przez większość sądów fede-ralnych, w praktyce bardzo rzadko sądy uzna-wały argumentacje stron które powoływały się na rażące naruszenie prawa przez arbitrów17.

13. R. N. Sheinis, C. A. Wingate, Enforcement of International Arbitration Award, For the Defense 2010, vol. 52, nr 9, s. 7814. Wilko v. Swan, 346 U.S. 427 (1953)15. Dla przykładu można podać orzeczenia: Sądu Apelacyjnego dlaPierwszego Okręgu w spawie McCarthy v. Citigroup Global Mkts, Inc., 463 F. 3d 87, 91 (1st Cir. 2006), Sądu Apelacyjnego dlaPiątego Okręgu w sprawie Kergosien v. Ocean Energy, Inc., 390 F.3d 346, 353 (5th Cir. 2004), Sądu Apelacyjnego dla Ósmego Okręgu w sprawie Hudson v. ConAgra Poultry Co., 484 F.3d 496, 504 (8th Cir. 2007).16. The United States Court of Appeals for the Seventh Circuit – Sąd Apelacyjny dla Siódmego Okręgu, właściwy dla sądów dystryktów w stanach Illinois, Indiana i Wisconsin.17. K. M. Curtin, Contractual Expansion & Limitation of Judicial Review of Arbitral Awards, Dispute Resolution Journal 2001, nr 56, s. 60

Jest to przede wszystkim efektem dość rygo-rystycznych standardów jakie przyjęły sądy dla uznania danego postępowania trybunału arbi-trażowego za rażące naruszenie prawa18.

Pomimo akceptacji doktryny przez sądy federalne, brak spójności linii orzeczniczej był przede wszystkim rezultatem różnego podej-ścia do samego jej zastosowania19. Sądy Ape-lacyjne dla Pierwszego, Czwartego, Ósmego, Dziesiątego oraz Jedenastego Okręgu, rozwa-żając przesłanki będące podstawą do uchyle-nia wyroku sądu arbitrażowego, głównie warun-kowały uchylenie wyroku istnieniem „świa- domego naruszenia” przez arbitrów. W orze-czeniu Hicks v. Bank of America20, Sąd stwier-dził, że arbitrzy muszą świadomie zlekceważyć prawo obowiązujące, natomiast w orzeczeniu Alrdred v. Avis Rent-a-Car21, Sąd podkreślił, że dla stwierdzenia rażącego naruszenia prawa niezbędne jest, aby arbiter był świadom istnie-nia prawa obowiązującego i świadomie zlekce-ważył jego zastosowanie. Nieco węższym podejściem cechowało się orzecznictwo Sądów Apelacyjnych dla Drugiego, Szóstego, Dzie-wiątego Okręgu oraz Sądu Federalnego Dys-tryktu Kolumbii, w którym to sądy jako waru-nek niezbędny do uchylenia wyroku na podstawie rażącego naruszenia prawa przyję-ły, że świadome zignorowanie musi dotyczyć

18. A. C. Grondlund, The Future of Manifest Disregard As a Valid Ground for Vacating Arbitration Awards in Light of the Supreme Court’s Ruling in Hall Street Associates, L.L.C. v. Mattel, Inc., Iowa Law Review 2010, nr 96, s. 136019. A. Chen, Transnational justice: War crimes tribunals and establishing the rule of law in post-conflict countries: Note: The doctrine of manifest disregard of the law after Hall Street: Implications for judicial review of international arbitration in U.S. Courts, Fordham International Law Journal 2008, nr 32, s. 188120. Hicks v. Bank of America, 218 F. App’x 739, 745 (10th Cir. 2007)21. Aldred v. Avis Rent-a-Car, 247 F. App’x 167, 169 (11th Cir. 2007)

prawa które zostało jednoznacznie określone w umowie, a bezsprzecznym jest że ma ono swoje zastosowanie w danej sprawie. Podej-ście to wiernie oddaje orzeczenie Sądu Apela-cyjnego dla Szóstego Okręgu w sprawie Dawa-hare v. Spencer22, w którym Sąd stwierdził, że trybunał arbitrażowy rażąco narusza prawo gdy, 1) zasada prawna/prawo jest w sposób wyraź-ny określone w umowie oraz nie jest to przed-miotem sporu pomiędzy arbitrami, a 2) arbitrzy nie zważają na istnienie tej zasady/prawa przy orzekaniu. Jeszcze inne podejście miał Sąd Apelacyjny dla Piątego Okręgu który w orze-czeniu Sarofim v. Trust Co. of the W.23, usta-nowił dwie przesłanki które musiały zaistnieć łącznie aby uchylić wyrok arbitrażowy. Sąd wskazał, że trybunał arbitrażowy musi działać sprzecznie z prawem mającym zastosowanie, a wykonanie orzeczenie wydanego z rażącym naruszeniem prawa, będzie skutkowało zna-czącą niesprawiedliwością, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy. Odosobnione podejście do stosowania doktryny rażącego naruszenia prawa miał Sąd Apelacyjny dla Trze-ciego Okręgu, który w orzeczeniu w sprawie Sherrock Bros. v. Daimler Chrysler Co., LLC24 stwierdził, że błąd musi być niezgodny z usta-nowionym wcześniej precedensem.

Wyrok w sprawie Hall Street

Spór w sprawie Hall Street dotyczył wynajmu powierzchni handlowej pomiędzy spółką Mat-tel oraz jej poprzednikami prawnymi, jako najemcami, oraz spółką Hall Street oraz jej poprzednikami prawnymi, jako

22. Dawahare v. Spencer, 210 F.3d 666, 669 (6th Cir. 2000)23. Sarofim v. Trust Co. of the W., 440 F.3d 213, 217 (5th Cir. 2006)24. Sherrock Bros., Inc. v. Daimler Chrysler Co., LLC, 260 F. App’x 497, 499 (3rd Cir. 2008)


3130

wynajmującymi. Hall Street wniósł pozew prze-ciwko Mattel powołując się na złamanie umo-wy najmu, poprzez: 1) niewłaściwe rozwiąza-nie umowy, oraz 2) nie dostosowanie się do wymogów prawa ochrony środowiska podczas trwania umowy. Podczas gdy postępowanie przed sądem federalnym było w toku, strony zawarły umowę o poddanie sporu dotyczące-go drugiego z naruszeń umowy pod arbitraż. Umowa ta zawierała dość niestandardową klauzulę zezwalającą stronom na złożenie do sądu wniosku o uchylenie wyroku w przypad-ku stwierdzenia doniosłego błędu prawnego przy orzekaniu popełnionego przez trybunał arbitrażowy. Poprzez przyznanie kompetencji kontroli wyroku arbitrażowego dla sądu na pod-stawie błędu stosowania prawa, umowa arbi-trażowa była pewnego rodzaju próbą rozsze-rzenia enumeratywnego katalogu podstaw do uchylenia wyroku arbitrażowego zawartego w FAA. Warto nadmienić, że w czasie gdy spra-wa ta trafiła przed sąd, jak wcześniej było to wskazane, orzecznictwo sądów co do stoso-wania rażącego naruszenia prawa jako pod-stawy uchylenia wyroku arbitrażowego było dość niespójne. Ponadto żaden sąd nie roz-strzygnął wcześniej kwestii czy strony są upraw-nione do rozszerzenia katalogu podstaw uchy-lenia wyroku arbitrażowego poza te które znajdują się w § 10 FAA.

Po przeprowadzeniu postępowania arbitra-żowego, trybunał wydał wyrok oddalający rosz-czenia powoda. Jakkolwiek, Hall Street swo-ją argumentacją przekonał sąd rejonowy (district court), że arbitrzy przy podejmowaniu swojej decyzji dopuścili się rażącego narusze-nia prawa. Sąd rejonowy uchylił wyrok trybu-nału arbitrażowego i wydał wyrok na korzyść Hall Street. W rezultacie tego Mattel odwołał

się do Sądu Apelacyjnego dla Dziewiątego Okręgu który stwierdził, że postanowienie umowne rozszerzające podstawy do żądania kontroli sądowej przez strony, w przypadku popełnienia błędu stosowania prawa przez arbi-trów, jest nieważne. Sąd uchylił wyrok sądu niższej instancji i zwrócił sprawę do ponowne-go rozpoznania, nakazując jednocześnie, aby sąd niższej instancji uznał wyrok trybunału arbi-trażowego (nawet w przepadku istnienia rażą-cego naruszenia prawa), dopóki nie istnieją przesłanki do uchylenia lub zmiany wyroku arbi-trażowego zgodnie z § 10 lub § 11 FAA.

W swoim ostatecznym posunięciu Hall Stre-et odwołał się do Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, składając wniosek o przyjęcie sprawy do rozpoznania (writ of certiorari)25. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych – po przy-jęciu sprawy do rozpoznania – musiał odpo-wiedzieć na pytanie, czy „FAA wyklucza moż-liwość uznania przez sądy federalne wyraźnie sprecyzowanych przez strony klauzul umow-nych rozszerzający katalog podstaw żądania kontroli sądowej wyroku arbitrażowego w sto-sunku do wąskiego katalogu podstaw znajdu-jącego się w FAA.”

Hall Street podniosło, że § 10 oraz § 11 FAA nie zawiera wyłącznych przesłanek do uchylenia wyroku, a wcześniejszy wyrok Sądu Najwyższego w sprawie Wilko uznał rażące naruszenie prawa jako pozaustawową przesłan-kę uchylenia wyroku. W wyroku w sprawie Wil-ko Sąd Najwyższy podkreślił, że „interpretacja prawa przez arbitrów w odróżnieniu od

25. Writ of certiorari – Sąd Najwyższy udziela certiorari, kiedy decyduje, na wniosek strony, która złożyła wniosek o certiorari, aby zbadać meritum sprawy. (dostępne na: http://en.wikipedia.org/wiki/Certiorari, odczyt 15.02.2014 r.)

rażącego naruszenia prawa nie jest przedmio-tem kontroli sądowej w sądach federalnych.” Hall Street w swojej argumentacji podkreślił, że w orzeczeniu tym Sąd Najwyższy uznał pozaustawowe przesłanki do uchylenia wyro-ku, dlatego katalog zawarty w § 10 oraz § 11 FAA nie jest wyłączny. Hall Street uzasadnił swój wniosek tym, że skoro rażące naruszenie prawa stanowi pozaustawową przesłankę uchy-lenia wyroku arbitrażowego zgodnie z wyrokiem w sprawie Wilko, nie ma przeszkód aby strony umownie rozszerzyły zakres przesłanek, poza te ustanowione w FAA, dzięki którym mogą one żądać kontroli sądowej wyroku.

Sąd stwierdził, że zgodnie z § 9 FAA, sąd ma obowiązek zatwierdzić wyrok, jeżeli nie zaistniała żadna z przesłanek znajdujących się w § 10 lub § 11. FAA nie przewiduje możliwo-ści rozszerzenia katalogu podstaw do żądania kontroli sądowe wyroku arbitrażowego poprzez postanowienia umowne stron. Sąd podkreślił również, że § 10 oraz § 11 FAA zawierają zamknięty katalog przesłanek będących pod-stawą uchylenia lub zmiany wyroku arbitrażo-wego. W związku z powyższym, sąd nie ma uprawnień do uchylenia, zmiany lub sprosto-wania wyroku w oparciu o podstawę znajdują-cą się w klauzuli umownej.

Sąd Najwyższy nie zgodził się z twierdze-niami Hall Street, uznając opinię sądu w spra-wie Wilko za dość niejasną i niewiążącą. Sąd nie opowiedział się wyraźnie i precyzyjnie na temat rażącego naruszenia prawa twierdząc, że „może sformułowanie rażące naruszenie prawa miało na celu zdefiniowanie nowej pod-stawy do kontroli sądowej, albo nie stanowi ono dodatkowej podstawy, a jedynie odnosi się ono zbiorowo do wszystkich przesłanek

z § 10 FAA. Może także, jak stwierdziły nie-które sądy wcześniej, jest pewnego rodzaju skrótem od uregulowań zawartych w § 10(a)3 lub § 10(a)4, odnoszących się do uchylenia wyroku w przypadku gdy arbitrzy dokonali „wyraźnych naruszeń” lub „przekroczyli swoje uprawnienia”.

Podział amerykańskich sądów po wyroku w sprawie Hall Street

Brak jednoznacznego rozwiązania problemu stosowania doktryny rażącego naruszenia pra-wa jako podstawy do uchylenia wyroku arbi-trażowego w wyroku w sprawie Hall Street, wywołał zróżnicowanie w orzecznictwie zarów-no federalnym jak i stanowym.

Sądy federalne

W następstwie wyroku w sprawie Hall Street powstały dwie linie orzecznicze, które miały odmienne koncepcje stosowania tej doktryny. Interpretacja wyroku w sprawie Hall Street ma bardzo zróżnicowany charakter, zaczynając od całkowitego uchylenia doktryny rażącego naru-szenia prawa do przyjęcie stanowiska, że rażą-ce naruszenie prawa jest stworzoną przez pra-wo precedensowe przesłanką do uchylenia wyroku trybunału arbitrażowego26.

Zgodnie z pierwszą linią orzeczniczą, Sądy Apelacyjne dla Piątego, Ósmego oraz Jede-nastego okręgu orzekły, że przesłanki zawar-te w FAA mają charakter wyłączny i ani rażą-ce naruszenie prawa, ani żadna inna stworzona przez orzecznictwo podstawa do

26. S. K. Huber, State Regulation of Arbitration Proceedings: Judicial Review of Arbitration Awards by State Courts, Cardozo Journal of Conflict Resolution 209, nr 10, s. 560-62

http://en.wikipedia.org/wiki/Certiorari

http://en.wikipedia.org/wiki/Certiorari


3332

uchylenia wyroku nie ma swojego zastosowa-nia27. W wyroku w sprawie Citigroup Global Mkts., Inc. v. Bacon28, Sąd Apelacyjny dla Pią-tego Okręgu treściwie wypowiedział się na temat rażącego naruszenia prawa stwierdza-jąc, że nie ma ono dalszego zastosowania jako przesłanka do uchylenia wyroku arbitrażowe-go. Podobne stanowisko, wyłączające stoso-wanie doktryny rażącego naruszenia prawa, zajęły sądy w sprawach Frazier v. CitiFinancial Corp,29 Medicine Shoppe International, Inc. v. Turner Investments, Inc.30.

Stanowczo odmienne stanowisko przyjęły Sądy Apelacyjne dla Drugiego, Czwartego, Szó-stego, Siódmego oraz Dziewiątego Okręgu któ-re w różnych, odmiennych postaciach utrzyma-ły obowiązywanie przesłanki rażącego naruszenia prawa31. Pozostałe sądy federalne albo nie mia-ły jeszcze okazji zająć stanowiska w kwestii rażą-cego naruszenia prawa, albo nie obrały jedno-znacznego stanowiska.

Jak zostało to już podkreślone powyżej, część sądów federalnych utrzymała w mocy stosowanie doktryny rażącego naruszenia pra-wa, każdy z nich nieco inaczej zdefiniował jej znaczenie. W praktyce definicje rażącego naru-szenia prawa zostały ograniczone w stosunku do stanu sprzed wyroku w sprawie Hall Stre-et. Sąd Apelacyjny dla Drugiego Okręgu w sprawie Stolt-Nielsen S.A. v. AnimalFeeds

27. M. Wolper, “Manifest Disregard”: Not Yet Entirely Disregarded, Florida Bar Journal 2012, vol. 86 nr 8, s.3628. Citigroup Global Mkts., Inc. v. Bacon, 562 F. 3d. 349, 355 (5th Cir, 2009)29. Frazier v. CitiFinancial Corp, 604 F. 3d 1313, 1324 (11th Cir, 2010)30. Medicine Shoppe International, Inc. v. Turner Investments, Inc., 614 F.3d 485, 489 (8th Cir. 2010)31. M. Wolper, op.cit., s. 36

Int’l Corp.32, rozstrzygając kwestię dalszego stosowania doktryny rażącego naruszenia pra-wa stwierdził, że przesłanka ta powinna być dalej stosowana w sposób niezmienny, z uwzględnieniem tego że arbitrzy znali prawo właściwe i pomimo, że wiedzieli o jego właści-wości do danego sporu pominęli je33. Sąd pod-kreślił odpowiedzialność którą ponosi uznając dany wyrok arbitrażowy, który przez niewłaści-we postępowanie arbitrów może być niesłusz-ny, co w sposób niekorzystny wpływa na zawar-tą przez strony klauzulę lub umowę arbitrażową. W swoich dalszych rozważaniach Sąd stwier-dził, że rażące naruszenie prawa jest standar-dem zbliżonym do przesłanki zawartej w § 10(a)(4) FAA, która umożliwia uchylenie wyroku arbitrażowego w przypadku gdy trybunał arbi-trażowy przekracza swoje uprawnienia. Stano-wisko podobne do powyższego zajął również Sąd Apelacyjny dla Dziewiątego Okręgu w wyroku w sprawie Comedy Club, Inc. v. Improv W. Assocs.34 twierdząc, że rażące naru-szenie prawa jest właściwie „skrótem myślo-wym” od ustawowej przesłanki zawartej w § 10(a)(4) FAA. Sąd podkreślił brak wyczerpu-jącej analizy tego zagadnienia przez Sąd Naj-wyższy w wyroku Hall Street oraz tego, że nie zostało stwierdzone jednoznacznie, czy doktry-na rażącego naruszenia prawa nie jest objęta zakresem FAA. Sąd bezpośrednio odniósł się do przywołanego wcześniej przy analizie wyro-ku Hall Street stwierdzenia Sędziego Souter’a który poddał rozważaniom – kwestię

32. Stolt-Nielsen S.A. v. AnimalFeeds Int’l Corp., 548 F.3d 85, 95 (2nd Cir. 2008)33. Podobne stanowisko w wyrokach: T. Co.Metals, L.L.C v. Dempsey Pipe & Supply, Inc., 592 F.3d 329, 339 (2nd Cir. 2010); NYKCool A.B. v. Pacific Fruit, Inc., 2010 WL 4812975, (S.D.N.Y. 2010)34. Comedy Club, Inc. v. Improv W. Assocs., 553 F.3d 1227, 1283 (9th Cir. 2009)

„czy aby doktryna rażącego naruszenia prawa nie jest odzwierciedleniem przesłanek zawar-tych w § 10(a)(3) lub § 10(a)(4)”. Podobnie Sąd Apelacyjny dla Szóstego Okręgu w wyro-ku w sprawie Coffee Beanery, Ltd. v. WW, L.L.C.35 zauważył, że wyrok w sprawie Hall Street odnosi się jedynie do kontraktowego rozszerzenia katalogu podstaw do uchylenia wyroku arbitrażowego poza te istniejące w FAA, co pozostawia otwartą furtkę dla pozaustawo-wych podstaw do uchylenia które wywodzą się z orzecznictwa sądów. Stephen K. Huber nazwał ten zabieg „efektywnym odrzuceniem doktryny rażącego naruszenia prawa”36. Sto-sunkowo najświeższym orzeczeniem popiera-jącym trend utrzymania doktryny rażącego naruszenia prawa jest wyrok Sądu Apelacyj-nego dla Czwartego Okręgu w sprawie Wacho-via Securities, LLC v. Brand37, w którym Sąd przychylił się do stanowiska sądu w wyroku Stolt-Nielsen i potwierdził dalsze istnienie rażą-cego naruszenia prawa jako przesłanki do uchylenia wyroku trybunału arbitrażowego.

Sądy Apelacyjne dla Pierwszego, Trzeciego, Czwartego, Siódmego oraz Dziesiątego Okręgu zajęły neutralną pozycję lub nie wypowiedziały się do tej pory jednoznacznie co do dalszego zasto-sowania doktryny rażącego naruszenia prawa. Sąd Apelacyjny dla Pierwszego Okręgu w wyro-ku w sprawie Ramos-Santiago v. U.S. Postal Service38, choć mogłoby się wydawać, że zajął stanowisko przeciw dalszemu stosowaniu dok-tryny rażącego naruszenia prawa, odmówił

35. Coffee Beanery, Ltd. v. WW, L.L.C., 300 F. App’x 415 (6th Cir. 2008)36. S. K. Huber, op.cit., s. 560 37. Wachovia Securities, LLC v. Brand, 671 F.3d 472 (4th Cir. 2012)38. Ramos-Santiago v. U.S. Postal Service, 524 F.3d 120, 120, 124, n.3 (1st Cir. 2008)

udzielenia jednoznacznej odpowiedzi czy wyrok w sprawie Hall Street uchylił stosowanie prze-słanki rażącego naruszenia prawa. Natomiast ze względu na brak dostatecznego uzasadnienia faktycznego, Sąd w sprawie Hicks v. The Can-dle Company39 stwierdził, że nie ma w ogóle potrzeby rozważania zastosowania rażącego naruszenia prawa ponieważ jest to bezprzedmio-towe w tej sprawie. Możliwe, że sądy te oczeku-ją na ostateczne rozstrzygnięcie tej kwestii przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych40.

Sądy stanowe

Po wyroku w sprawie Hall Street z trudnym pytaniem zmierzyły się także sądy stanowe, które musiały odpowiedzieć, czy prawo prece-densowe mające zastosowanie do FAA, które zostało stworzone przez Hall Street, ma rów-nież zastosowanie do orzecznictwa stanowe-go41.. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń, FAA „tworzy trzon fede-ralnego prawa materialnego”, które ma swoje zastosowanie zarówno w sądach federalnych, jak i stanowych42. Jakkolwiek Hall Street jako wyrok sądu federalnego nie ma charakteru wiążącego dla sądów stanowych przy wyda-waniu wyroków na podstawie stanowego pra-wa arbitrażowego. Prawodawstwo stanowe może dopuszczać możliwość poszerzenia kata-logu podstaw do żądania kontroli sądowej, w stopniu jednak takim jaki nie pozbawia stron uprawnień uregulowanych w FAA43.

39. Hicks v. The Candle Company, 355 Fed. Appx. 186, 197 (10th Cir. 2009)40. M. Wolper, op.cit., s. 3841. J. E. Berger, C. Sun, The Evolution of Judicial Review Under the Federal Arbitration Act, New York University Journal of Law and Business 2009, nr 5, s. 74542. Buckeye Chceck Cashing, Inc. v. Cardegna, 546 U.S. 440, 445 (2006)43. M. Wolper, op.cit., s. 38


3534

Wiodącym w tej kwestii wyrokiem stano-wym było orzeczenie w sprawie Cable Con-nection, Inc. v. DIRECTV, Inc44, które choć bezpośrednio nie dotyczyło rażącego narusze-nia prawa, pokazało jak odczytywać należy wpływ Hall Street na sądownictwo stanowe, a co za tym idzie dalsze zastosowanie doktry-ny rażącego naruszenia prawa w sądach sta-nowych. Kluczowym zagadnieniem rozpatry-wanym przez Sąd w sprawie Cable Connection, było pytanie czy rozstrzygnięcie Sądu Najwyż-szego Stanów Zjednoczonych w wyroku w sprawie Hall Street wyłącza stosowanie kali-fornijskiego prawa precedensowego zezwala-jącego na kontraktowe rozszerzenie podstaw do żądania kontroli sądowej. Sąd wskazał, że Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych celo-wo pozostawił tę kwestię nierozwiązaną cytu-jąc, że „FAA nie jest jedyną drogą do sądu dla stron które żądają sądowej kontroli wyroku arbitrażowego: strony mogą rozważyć wyko-nanie wyroku zgodnie z prawem stanowym lub common law, gdy kontrola sądowa w różnym zakresie jest wymagana.” Sąd zauważył, że wyrok w sprawie Hall Street wydany został przez sąd federalny, a prawem właściwym było prawo federalne i tylko w tym zakresie powi-nien mieć on swoje zastosowanie. Dlatego też wszystkie postanowienia dotyczące sądowej kontroli wyroku zgodnie z FAA oraz prawo pre-cedensowe dotyczące tej kwestii nie ma zasto-sowania, a co za tym idzie nie wyłącza prawo-dawstwa stanowego. W rezultacie swoich rozważań, Sąd postanowił zezwolić na umow-ne rozszerzenie podstaw do żądania kontroli sądowej, podążając wcześniej wytyczoną przez kalifornijskie prawo precedensowe ścieżką.

44. Cable Connection, Inc. v. DIRECTV, Inc., 190 P.3d 586 (Cal 2008)

Pomimo, że część sądów stanowych w podobnej gestii wypowiedziała się co do zastosowania FAA, wiele sądów stanowych zdecydowała się zastosować zarówno przepi-sy materialne jak i proceduralne zawarte w FAA do postępowań toczących się przed nimi45. Przykładem może być tu Sąd Najwyższy Sta-nu Alabama który stwierdził, że FAA ma zasto-sowanie do każdego sporu który dotyczy umo-wy stron pochodzących z różnych stanów, dlatego rażące naruszenie prawa nie jest w takim przypadku prawnie wiążącą przesłan-ką do uchylenia wyroku sądu arbitrażowego46. Na poparcie swojego zdania Sąd powołał się na klauzulę supremacji (supremacy clause) podkreślając, że w związku ze zmianą prawa federalnego przez wyrok w sprawie Hall Stre-et, doktryna rażącego naruszenia prawa nie jest obowiązującą przesłanką do uchylenia wyroku sądu arbitrażowego także przed sądem stanowym. Podobną linię orzeczniczą przyjęły sądy stanowe Teksasu oraz Nowego Jorku, które również za obowiązujące uznały prawo precedensowe utworzone przez wyrok w spra-wie Hall Street.47

Wpływ doktryny rażącego naruszenia prawa na arbitraż międzynarodowy

Do wyroków arbitrażowych, które nie mają czy-sto krajowego charakteru a mają zostać uzna-ne lub wykonane w Stanach Zjednoczonych, swoje zastosowanie ma Konwencja Nowojor-ska. W celu stwierdzenia które prawo ma

45. Weathers P. Bolt, Much Ado About Nothing: The Effect of Manifest Disregard on Arbitration Agreement Decisions, Alabama Law Review 2011, nr 63, s. 161 46. Ibidem, s. 16147. Royce Homes, L.P. v. Bates, 315 S.W.3d 77, 90 (Tx. Ct. App. 2010); Chase Bank Usa, N.A. v. Hale, 859 N.Y.S.2d 342, 349 (N.Y. Sup. Ct. 1998)

swoje zastosowanie gdy do amerykańskiego sądu zostanie złożony wniosek o uznanie lub odmowę uznania wyroku arbitrażowego do któ-rych swoje zastosowanie ma Konwencja, sąd musi dokonać rozróżnienia pomiędzy wyrokiem zagranicznym (foreign award) i anarodowy (non--domestic award)48. W celu określenia czy dany wyrok ma charakter zagraniczny czy anarodo-wy zajrzeć należy do samej Konwencji Nowo-jorskiej. Zgodnie z Art. I(1) Konwencji Nowo-jorskiej49, wyrokiem zagranicznym jest wyrok który został wydany w kraju innym, niż ten w któ-rym strona żąda jego uznania lub wykonania. Dlatego też w świetle naszych rozważań zagra-nicznym wyrokiem jest wyrok, co do którego strona żąda uznania lub wykonania na terenie Stanów Zjednoczonych, a wydany został w innym państwie. Warto także zaznaczyć, że zgodnie z Rozdziałem 2 FAA, sąd amerykański może jedynie odmówić uznania zagranicznego wyroku arbitrażowego, nie ma on uprawnień do uchylenia takiego wyroku50. Wyrok anarodowy natomiast to taki wyrok który nie ma ani czysto krajowego charakteru, ani nie jest wyrokiem zagranicznym51. Każdy wyrok należy badać oddzielnie, co do zasady anarodowy wyrok to orzeczenie które zostało wydane w Stanach Zjednoczonych, jednak dotyczy jednego lub wię-cej podmiotów nie będących obywatelami Sta-nów Zjednoczonych, zagranicznego mienia lub gdy klauzula arbitrażowa ustanawia miejsce arbi-trażu lub wykonania wyroku poza Stanami Zjed-noczonymi52. Wyrokiem anarodowym jest tak-że wyrok wydany poza Stanami Zjednoczonymi,

48. Jacada, Ltd. V. Int’l Mktg. Strategies, Inc., 401 F.3d 701, 708-709 (6th Cir. 2005)49. Art. I(1) Konwencji Nowojorskiej: (dostępne na: http://www.newyorkconvention.org/texts, odczyt 15.02.2014 r.)50. R. N. Sheinis, C. A. Wingate, op.cit., s. 7551. L. Reed, P. Riblett, op.cit., s. 12652. R. N. Sheinis, C. A. Wingate, op.cit, s. 75

w postępowaniu dla którego prawo amerykań-skie jest prawem właściwym.53 Dlatego też, nawet w przypadku gdy jedna ze stron jest obco-krajowcem, a miejscem arbitrażu i wykonania wyroku są Stany Zjednoczone, swoje zastoso-wanie będzie miała Konwencja Nowojorska, a nie wyłącznie prawo amerykańskie. Przykła-dem może być tu wyrok w sprawie Lander Com-pany, Inc. v. MMP Investments, Inc.54, w której trybunał arbitrażowy z siedzibą w Nowym Jor-ku rozwiązał spór pomiędzy dwoma spółkami amerykańskimi, a dotyczył on umów dystrybu-cyjnych wykonywanych w Polsce. W związku z istnieniem czynnika związanego z krajem obcym, Sąd zakwalifikował ten wyrok jako wyrok anarodowy. W przeciwieństwie do wyroku zagra-nicznego, sąd amerykański posiada kompeten-cje do uchylenia takiego orzeczenia.

Konwencja Nowojorska zawiera ograniczo-ny katalog przesłanek których istnienie może doprowadzić do odmowy uznania wyroku arbi-trażowego przez sąd krajowy. Do podstaw takich należą m. in. nieważność klauzuli arbi-trażowej, naruszenie procedury arbitrażowej, rozstrzygnięcia kwestii przekraczających gra-nice spraw poddanych arbitrażowi lub narusze-nie klauzuli porządku publicznego55. W katalo-gu zawartym w Art. V Konwencji Nowojorskiej nie znajdziemy więc podstawy, która zezwala-łaby stronie, niezgadzającej się z uzasadnie-niem trybunału, żądać odmowy uznania lub wykonania wyroku. W związku z tym, że część sądów wciąż uznaje istnienie doktryny rażące-go naruszenia prawa jako podstawę do uchy-lenia wyroku arbitrażowego, wyrok anarodowy

53. Ibidem, s.7554. Lander Company, Inc. v. MMP Investments, Inc., 107 F.3d 476, 477 (7th Cir.), cert. denied, 522 U.S. 811 (1997)55. Art. V Konwencji Nowojorskiej, (dostępne na: http://www.newyorkconvention.org/texts, odczyt 15.02.2014 r.)

http://www.newyorkconvention.org/texts





3736

który podlega rewizji w sądzie w Stanach Zjed-noczonych może potencjalnie być uchylony na podstawie tej przesłanki. W wyroku w sprawie Yusuf Ahmed Alghanim & Toys “R” Us, Inc.56, Sąd Apelacyjny dla Drugiego Okręgu stwier-dził, że sąd może zastosować, w stosunku do wyroku anarodowego który ma być uznany zgodnie z Konwencją Nowojorską, podstawy do uchylenia wyroku zawarte w FAA. W orze-czeniu tym Sąd uznał zasadę rażącego naru-szenia prawa jako dorozumianą podstawę do uchylenia wyroku. Podobne stanowisko zajął sąd w wyroku w sprawie Jacada (Europe), Ltd. V. International Marketing Strategies57 stwier-dzając, że do anarodowego wyroku arbitrażo-wego który został wydany w Stanach Zjedno-czonych, swoje zastosowanie mają przesłanki do uchylenia wyroku zawarte zarówno w Kon-wencji Nowojorskiej jak i FAA.

W przypadku wyroku zagranicznego sytu-acja wygląda zgoła odmiennie. Zgodnie z Kon-wencją Nowojorską rażące naruszenie prawa nie jest ważną przeszkodą do uznania i wyko-nania wyroku arbitrażowego w którym miejsce arbitrażu, jak i prawo obowiązujące, znajdują się poza Stanami Zjednoczonymi. Sądy ame-rykańskie nie uznają żadnych innych podstaw do odmowy uznania lub wykonania wyroku zagranicznego niż te które znajdują się w Art. V Konwencji Nowojorskiej58. Sąd w sprawie M & C Corp. V. Erwin Behr GMBH & Co. stwier-dził, że ani podstawy zawarte w FAA, ani dok-tryna rażącego naruszenia prawa nie mają

56. Yusuf Ahmed Alghanim & Toys “R” Us, Inc., 162 F.3d 15, 20 (2nd Cir. 1997)57. Jacada (Europe), Ltd. V. International Marketing Strategies, 401 F.3d 701, 709 (6th Cir. 2005)58. M &C Corp. V. Erwin Behr GMBH & Co., KG, 87 F.3d 844, 851 (6th Cir, 1996)

swojego zastosowania do wyroku zagranicz-nego59. Sąd podkreślił, że § 207 Tytułu 960 Kodeksu Stanów Zjednoczonych (United Sta-tes Code)61 jednoznacznie określa, że sąd federalny musi uznać zagraniczny wyrok arbi-trażowy chyba, że zaistniała jedna z przesłanek do odmowy uznania lub wykonania wyroku arbitrażowego wymieniona w Art. V Konwen-cji Nowojorskiej, a jak można to łatwo zauwa-żyć nie można tam znaleźć rażącego narusze-nia prawa. Sąd Federalny dla południowego okręgu stanu Nowy Jork w wyroku w sprawie NTT Docomo, In., v. Ultra D.O.O. stwierdził, że klauzula porządku publicznego która jest przeszkodą do wykonania wyroku arbitrażowe-go zgodnie z Art. V(2)(b) Konwencji Nowojor-skiej ma wąski zakres, więc błędna argumen-tacja prawna lub nieprawidłowe zastosowanie prawa nie są naruszeniem porządku publicz-nego w rozumieniu Konwencji Nowojorskiej. Jak do tej pory, żaden sąd federalny nie odmó-wił wykonania ani uznania zagranicznego wyro-ku arbitrażowego w oparciu o przesłankę rażą-cego naruszenia prawa62.

W związku z podziałem orzecznictwa fede-ralnego jaki powstał po wydaniu orzeczenia w sprawie Hall Street godną uwagi dla

59. NTT Docomo, In., v. Ultra D.O.O., No. 10 Civ. 3823 (S.D.N.Y. Oct. 12, 2010)60. § 207 Tytułu 9 Kodeksu Stanów Zjednoczonych (dostępne na: http://www.law.cornell.edu/uscode/text/9/207, odczyt 15.02.2014 r.)61. Kodeks Stanów Zjednoczonych (United States Code, U.S.C.) – skodyfikowany zbiór prawa federalnego obowiązującego w Stanach Zjednoczonych. U.S.C. został stworzony w celu ułatwienia korzystania z uchwalonych przez Kongres ustaw, poprzez ich uporządkowanie i scalenie oraz naniesienie poprawek, obejmujących uchylone bądź wprowadzone przepisy. (dostępny na: http://www.gpo.gov/fdsys/browse/collectionUScode.action?collectionCode=USCODE, odczyt 15.02.2014 r.)62. The “Manifest Disregard of Law” Doctrine and International Arbitration in New York, [w:]Report by the Committee on International Commercial Disputes of the Association of the Bar of the City of New York 2012, str. 11

pełnomocników stron arbitrażu jest kwestia jakie podejście w danym okręgu, w którym stro-na może ubiegać się o zatwierdzenie wyroku anarodowego, ma linia orzecznicza w kwestii rażącego naruszenia prawa jako podstawy do uchylenia wyroku sądu arbitrażowego. Z per-spektywy strony która chce uniknąć możliwo-ści powołania się strony przegranej na tę prze-słankę, pożądanym do uznania lub wykonania wyroku jurysdykcją wydają się sądy Piątego, Ósmego oraz Jedenastego Okręgu.63 Jak nato-miast powinny postąpić strony, które zawiera-jąc umowę arbitrażową mają zamiar uregulo-wać kwestię kontroli wyroku w przypadku rażącego naruszenia prawa przez arbitrów? Jedną z opcji jest ustanowienie dwuinstancyj-nego postępowania arbitrażowego, w którym to strony miałyby możliwość odwołania się, od decyzji trybunału, do trybunału ustanowionego specjalnie dla postępowania odwoławczego. Jeżeli strony chciałyby natomiast umożliwić sobie przeprowadzenie sądowej kontroli wyro-ku, w trakcie sporządzania klauzuli arbitrażowej powinny wyłączyć całkowicie stosowanie FAA, a także wybrać prawo właściwe, zarówno dla umowy jak i wykonania wyroku, oraz miejsce arbitrażu, które dopuszcza sądową kontrolę wyroku arbitrażowego w przypadku rażącego naruszenia prawa przez arbitrów. Strony także powinny być ostrożne przy wyborze arbitrów, choć wybór tych doświadczonych nie jest gwa-rancją powodzenia, na pewno ma duży wpływ na zwiększenie jakości orzecznictwa, a co za tym idzie zmniejsza szanse na sytuacje w któ-rej strona żądać będzie musiała uchylenia

63. W skład Piątego Okręgu wchodzą sądy dystryktów w stanach: Teksas, Luizjana oraz Missisipi; w skład Ósmego Okręgu wchodzą sądy dystryktów w stanach: Arkansas, Iowa, Minnesota, Missouri, Nebraska, Dakota Północna, Dakota Południowa; w skład Jedenastego Okręgu wchodzą sądy dystryktów w stanach: Alabama, Floryda, Georgia.

wyroku przed sądem państwowym na podsta-wie rażącego naruszenia prawa przez arbitrów64.

Analogiczne konstrukcje w innych krajach

Doktryna rażącego naruszenia prawa nie ist-nieje jako samoistna przesłanka do uchylenia wyroku trybunału arbitrażowego w żadnym innym systemie prawa poza Stanami Zjedno-czonymi. Jakkolwiek, w pewnych krajach zna-leźć możemy analogiczne konstrukcje prawne na które strona może powołać się w celu uchy-lenia wyroku arbitrażowego, istnieją one jed-nak pod innymi nazwami65. Analizując do jakich podstaw odmowy uznania i wykonania wyro-ku znajdujących się w Ustawie Modelowej UNCITRAL o Arbitrażu (UNCITRAL Model Law) zakwalifikować można rażące narusze-nie prawa, najbliższymi tej konstrukcji jest Art. 36(1)(a)(iii)66 dotyczący orzekania przez arbi-trów ponad żądanie zgłoszone w pozwie lub Art. 36(1)(b)(ii)67 dotyczący sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawne-go państwa. Podobne przepisy znaleźć może-my w prawodawstwie arbitrażowym większo-ści krajów. Warto zauważyć, że istnieją także systemy prawne, które ustanawiają szerszy zakres kontroli wyroku sądu arbitrażowego, na podstawie np. takich przesłanek jak „wewnętrz-na sprzeczność wyroku” lub „zasadność orze-czenia”; wydaje się rozsądnym stwierdzenie, że te konstrukcje najbliższe są doktrynie

64. M. Wolper, op.cit., s. 4065. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit, str. 1266. Art. 36(1)(a)(iii) UNCITRAL Model Law (dostępne na: http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/arbitration.html, odczyt 15.02.2014 r.)67. Art. 36(1)(b)(ii) UNCITRAL Model Law (dostępne na: http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/arbitration.html, odczyt 15.02.2014 r.)

http://www.law.cornell.edu/uscode/text/9/207

http://www.gpo.gov/fdsys/browse/collectionUScode.action?collectionCode=USCODE

http://www.gpo.gov/fdsys/browse/collectionUScode.action?collectionCode=USCODE

http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/arbitration.html





3938

rażącego naruszenia prawa68. Poniżej pokrót-ce omówione zostaną analogiczne koncepcje prawne w krajach które bardzo często są forum postępowań arbitrażowych.

Francja

Francuski Kodeks Postępowania Cywilnego (Code of Civil Procedure, dalej jako „CPC”) ustanawia pięć przesłanek będących podsta-wą do uchylenia międzynarodowego orzecze-nia arbitrażowego69. Strony najczęściej podno-szą następujące przesłanki: wyrok wydany niezgodnie z delegacją udzieloną trybunałowi arbitrażowemu, wyrok wydany z naruszeniem właściwej procedury prawnej oraz naruszenie przez orzeczenie porządku publicznego. Orzecz-nictwo francuskich sądów nie wykreowało żad-nych dodatkowych przesłanek do odmowy uznania lub uchylenia wyroku arbitrażowego poza te które znajdują się w CPC. Żadna z przesłanek uregulowanych w Art. 1520 CPC nie dotyczy możliwości kontroli sądowej uza-sadnienia wyroku trybunału arbitrażowego70.

Warto jednak zauważyć, że w jednym z wyro-ków dotyczących krajowego wyroku arbitrażo-wego Francuski Sąd Kasacyjny (Cour de Cas-sation) uchylił orzeczenie wydane bez uwzględnienia przez trybunał arbitrażowy zasad słuszności, które trybunał powinien wziąć od uwagę zgodnie z umową o poddanie sporu pod arbitraż zawartą przez strony71. Zakres kontro-li wyroku w przypadku powołania się stron na postępowanie arbitrów niezgodne z delegacją

68. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit, str. 1269. Art. 1520 French Code of Civil Procedure (dostępne na: http://www.parisarbitration.com/French-Law-on-Arbitration.pdf, odczyt 15.02.2014 r.)70. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit., str. 2771. Cour de cassation, civile, Chambre civile 1, 1 February 2012, Pourvoi N. 11-11084

wynikającą z klauzuli arbitrażowej jest ograni-czony do ustalenia czy trybunał zastosował określone postanowienia umowne. To czy try-bunał arbitrażowy zastosował je błędnie nie jest jednak przedmiotem kontroli sądowej chyba, że narusza w rezultacie porządek prawny. Fran-cuskie sądy bardzo rzadko decydują się jed-nak na uchylanie wyroków arbitrażowych na podstawie postępowania arbitrów niezgodne-go z delegacją wynikającą z klauzuli/umowy72. Natomiast w celu skutecznego powołania się strony na naruszenie porządku prawnego, stro-na musi udowodnić, że uznanie lub wykonanie wyroku doprowadzi do „rażącego, rzeczywi-stego i konkretnego” naruszenia73.

Poprzez pragmatyczne i jednolite podejście, oparte tylko i wyłącznie na przesłankach ure-gulowanych w CPC, francuskie sądownictwo wydaje się być bezpiecznym forum do wyko-nania wyroku arbitrażowego. Orzecznictwo pokazuje, że za główny cel stawiana jest przede wszystkim ochrona fundamentalnych wartości i zasad francuskiego porządku prawnego i to ich naruszenie jest głównie czynnikiem do uchylenia wyroku arbitrażowego74.

Anglia

Angielskie prawo arbitrażowe charakteryzuje się bardzo ostrożnym podejściem w stosunku do przeszkód, które mogą stać na drodze zatwierdzeniu lub uznaniu wyroku arbitrażowe-go którego miejscem postępowania jest Anglia75. Ustęp 68 Ustawy Arbitrażowej (Arbitration Act 1996, dalej jako „Angielska

72. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit., str. 3173. Cour de cassation, civile, Chambre civile 1, June 4 2008, SAS SNF v Société Cytec Industries BV [2008] JDI 110774. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit., str. 3175. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit., str. 13

Ustawa Arbitrażowa”) ustanawia katalog pod-staw do uchylenia lub odmowy uznania wyro-ku arbitrażowego z przyczyny zaistnienia „istot-nych nieprawidłowości mających wpływ na trybunał, postępowanie oraz wyrok”76.

Szukając podstaw do uchylenia wyroku arbi-trażowego w angielskim prawie warto także zwrócić uwagę na Ustęp 69 Angielskiej Usta-wy Arbitrażowej, który reguluje kwestię odwo-łania się do sądu z pytaniem prawnym wyni-kającym z wyroku arbitrażowego. W wyroku Mary Harvey v. Motor Insurer’s Bureau77, Sąd stwierdził, że regulacja ta ma zastosowanie w ściśle ograniczonych okolicznościach. Sąd wyjaśnił jakie przesłanki muszą zostać spełnio-ne, aby udzielił on zgody na przeprowadzenie sądowej kontroli wyroku arbitrażowego. Sąd wyjaśnił także, że jego zadaniem jest badanie zagadnień prawnych wyroku. Ocena faktów pozostaje tylko i wyłącznie w gestii arbitrów, więc nie może ona być przedmiotem oceny wyroku przez sąd78. Potrzeba zbadania zagad-nienia prawnego znajdującego się w wyroku arbitrażowym przez sąd państwowy może zaist-nieć wtedy gdy, konkluzja do której doszedł trybunał arbitrażowy, na podstawie faktów ustalonych przez ten trybunał, jest poza zakre-sem wnioskowania które trybunał mógł prze-prowadzić w oparciu o właściwie zastosowane prawo obowiązujące. Warto podkreślić, że w angielskim systemie prawnym bardzo

76. Ustęp 68(2) Arbitration Act 1996 (dostępne na: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1996/23/contents, odczyt 15.02.2014 r.)77. Mary Harvey v. Motor Insurer’s Bureau (QBD Manchester), Claim No: 0MA40077, 21 December 2011) 78. A. Cannon, Appeals on a Point of Law in the English Courts: further Restrictions, Kluwer Arbitration Blog, (dostępne na: http://kluwerarbitrationblog.com/blog/2012/01/27/appeals-on-a-point-of-law-in-the-english-courts-further-restrictions/, odczyt 15.02.2014 r.)

rzadko dochodzi do skutecznego zakwestio-nowania wyroku arbitrażowego na podstawie przekroczenia kompetencji przez arbitrów lub naruszenia porządku publicznego79.

W dotychczasowym orzecznictwie sądów angielskich, sprawą której najbliżej do rozwa-żań dotyczących istnienia konstrukcji analo-gicznej do doktryny rażącego naruszenia pra-wa jest wyrok w sprawie B. v. A.80 Sąd postanowił, że istnienie podstawy do uchyle-nia wyroku uwarunkowane jest udowodnie-niem, że trybunał arbitrażowy umyślnie zlekce-ważył zastosowanie prawa obowiązującego. W sporze tym strony w klauzuli arbitrażowej uregulowały możliwość kontroli sądowej uza-sadnienia trybunału arbitrażowego. Jedna ze stron podniosła, że arbitrzy zaniechali zastoso-wania prawa hiszpańskiego będącego prawem obowiązującym w tym sporze. Strona powołu-jąc się na Ustęp 68(2)(b) (dotyczący przekro-czenia kompetencji przez trybunał) Angielskiej Ustawy o Arbitrażu stwierdziła, że doprowadzi-ło to do istotnych niewłaściwości w prowadze-niu postępowania przez arbitrów. Sąd nie przy-stał jednak na twierdzenia strony, podkreślając, że dopóki arbitrzy świadomie nie zignorowali wybranego przez strony prawa, błąd co do jego zastosowania nie jest przekroczeniem kompe-tencji przez trybunał arbitrażowy. W wyroku w sprawie Hussman (Europe), Ltd. v. Al Ameen Dev. & Trade Co.81, Wysoki Trybunał (High Court) uchylił częściowo wyrok arbitrażowy stwierdzając, że arbiter niewłaściwie powołał się na dorozumianą zgodę strony, która nie posiadała jednak żadnej wiedzy, co do

79. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit., str. 1480. B. v. A., [2010] EWHC 1626 (Comm) 81. Hussman (Europe), Ltd. b. Al Ameen Dev. & Trade Co., [2000] EWHC 210

http://www.parisarbitration.com/French-Law-on-Arbitration.pdf

http://www.parisarbitration.com/French-Law-on-Arbitration.pdf

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1996/23/contents

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1996/23/contents

http://kluwerarbitrationblog.com/blog/2012/01/27/appeals-on-a-point-of-law-in-the-english-courts-further-restrictions/

http://kluwerarbitrationblog.com/blog/2012/01/27/appeals-on-a-point-of-law-in-the-english-courts-further-restrictions/


4140

rzekomego porozumienia. Trybunał arbitrażo-wy nie może orzekać w oparciu o dorozumia-ne porozumienie, na które strony nie dały wyraźnej i jednoznacznej zgody.

Powyższa analiza pokazuje, że możliwość merytorycznej kontroli wyroku zgodnie z Angiel-ską Ustawą Arbitrażową umożliwia angielskim sądom uchylenie wyroku w podobnym zakre-sie jak mogą tego dokonać sądy w Stanach Zjednoczonych.

Szwajcaria

Przesłanki na podstawie których wyrok arbi-trażowy może zostać uchylony w Szwajcarii są ograniczone do regulacji ustawowej. Strona może zakwestionować wyrok arbitrażowy przed Sądem Najwyższym Federacji Szwajcarii (The Federal Supreme Court of Switzerland, dalej jako „Szwajcarski Sąd Najwyższy”) powołując się na jedną z przesłanek znajdujących się w Art. 190(2) Szwajcarskiej Ustawy o Prawie Prywatnym Międzynarodowy (Private Interna-tional Law Act 1987, dalej jako „PILA”)82. W oparciu o Art. 190(2)(d) PILA (regulujący uchylenie wyroku arbitrażowego w przypadku naruszenia zasady równości stron lub narusze-nia prawa do wysłuchania strony) Szwajcarski Sąd Najwyższy uchylił wyrok w którym trybu-nał arbitrażowy orzekł na podstawie postano-wień umownych i regulacji ustawowych, któ-rych żadna ze stron nie uważała za wiążące i właściwe dla ich stosunku prawnego. Co wię-cej, żadna ze stron nie powoływała się na nie, ani w pismach procesowych, ani w swojej

82. Art. 190(2) Federal Statute on Private International Law (dostępne na: https://www.swissarbitration.org/sa/download/IPRG_english.pdf, odczyt 15.02.2014 r.)

argumentacji przed trybunałem83. Za wystar-czającą podstawę do uchylenia wyroku arbi-trażowego Szwajcarski Sąd Najwyższy uznał także pominięcie przez trybunał rozważań kwe-stii prawnej na którą w swojej argumentacji powoływała się strona84. Szwajcarski Sąd Naj-wyższy uchylił wyrok wydany w międzynarodo-wym postępowaniu arbitrażowym ad hoc z sie-dzibą w Genewie w związku z tym, że trybunał arbitrażowy pominął argumentacje prawną dotyczącą przedawnienia przedstawioną przez pozwanego. Sąd stwierdził, że poprzez nie-uwzględnienie argumentacji pozwanego przez trybunał arbitrażowy, pozbawił go prawa do wysłuchania (ang. right to be heard)85.

Pomimo, że szwajcarskie prawo oraz orzecz-nictwo sądów nie zawiera konstrukcji, która jest odpowiednikiem rażącego naruszenia pra-wa, przedstawione powyżej przypadki bezpraw-nego pominięcia prawa właściwego mogą w swoich skutkach doprowadzić do podobne-go rezultatu jak doktryna rażącego naruszenia prawa wywodząca się ze Stanów Zjednoczo-nych.

Konkluzja

Pomimo, iż niektóre amerykańskie sądy dalej uznają stosowanie doktryny rażącego narusze-nia prawa, ustanowiły one bardzo ścisłe kryte-ria do uznania danego postępowania arbitrów za wystarczające do uchylenia wyroku arbitra-żowego. Aby stwierdzić czy trybunał arbitrażo-wy faktycznie rażąco naruszył prawo, sąd musi rozważyć czy prawo, które w domyśle zostało

83. X.___ Kft. v. Y. ___AG, 4A_108/2009 (Swiss Federal Tribunal, 2009)84. X. GmbH v. Y. Sarl A.S.,4A_46/2011 (Swiss Federal Tribunal, 2012), ASA Bulletin 2011 Vol. 2985. The “Manifest Disregard of Law”…, op.cit., str. 24

pominięte, było jasno i wyraźnie sprecyzowane oraz czy miało ono bezsprzecznie swoje zasto-sowanie. Jednocześnie sąd musi zbadać czy trybunał posiadał wiedzę o istnieniu takiego pra-wa oraz czy uznał to prawo za obowiązujące, pomijając jednak jego zastosowanie przy podej-mowaniu ostatecznej decyzji. Jak pokazuje praktyka i orzecznictwo, strony poszukujące uchylenia wyroku arbitrażowego na tej podsta-wie dość rzadko osiągają zamierzony cel.

W związku z narastającą popularnością arbi-trażu w Stanach Zjednoczonych86, sensownym wydaje się uregulowanie podstawy, która zezwa-lałaby stronom na żądanie kontroli sądowej wyroku, w którym trybunał arbitrażowy – świa-domy zastosowania danego prawa – świado-mie je ignoruje. Zastanawiając się nad pozytyw-nymi aspektami ostatecznej likwidacji doktryny rażącego naruszenia prawa wskazać można, że posuniecie takie ugruntowałoby jedną z waż-nych cech arbitrażu, którą jest jego jednoinstan-cyjność i ostateczność. Dzięki temu strony mogą być świadome jakie dokładnie kryteria sąd będzie brał pod uwagę przy rozpatrywaniu wnio-sku o zatwierdzenie lub uchylenie wyroku arbi-trażowego. Umożliwienie stronom powołania się na rażące naruszenie prawa umożliwia także stronom, poprzez składanie bezzasadnych wnio-sków o uchylenie wyroku, działania mające na celu opóźnienie wykonania wyroku, które skut-kują także zwiększeniem kosztów postępowa-nia arbitrażowego w ogóle.

Potencjalnie rażące naruszenie prawa może być podstawą uchylenia wyroku, podjętego przez międzynarodowy trybunał arbitrażowy, któ-ry jest uznawany lub wykonywany zgodnie

86. A. Chen, op.cit, s. 1872

z Konwencją Nowojorską, jeżeli jest to wyrok anarodowy. Szczególną uwagę poświęcić nale-ży sądownictwu, które w dalszym ciągu uznaje doktrynę rażącego naruszenia prawa za wiążą-cą. Co do wyroków zagranicznych, strony nie powinny martwić się o odmowę uznania takie-go orzeczenia na podstawie nieuregulowanej przez Konwencję Nowojorską. Linia orzeczni-cza jest w tej kwestii jednolita, żadne przesłan-ki poza tymi które znajdują się w Art. V Kon-wencji Nowojorskiej nie mogą być podstawą do odmowy uznania lub wykonania zagranicznego wyroku arbitrażowego w Stanach Zjednoczo-nych. Warto jednak zauważyć, że brak jedno-znacznego uregulowania doktryny rażącego naruszenia prawa, ze względu na niepewność stron, może potencjalnie zmniejszyć konkuren-cyjność Stanów Zjednoczonych, jako forum międzynarodowych sporów arbitrażowych87.

W celu wyjaśnienia wszystkich niejasności związanych z dalszym stosowaniem doktryny rażącego naruszenia prawa pożądanym wyda-ją się dwa rozwiązania. Po pierwsze, Kongres Stanów Zjednoczonych zdecyduje się na nowe-lizację FAA oraz skodyfikowanie przesłanki rażącego naruszenia prawa. Zaletą tego roz-wiązania byłoby przede wszystkim demokra-tyczne uregulowanie tej przesłanki przez organ prawodawczy. Drugą z opcji jest ostateczna decyzja Sądu Najwyższego Stanów Zjedno-czonych, która w sposób jednoznaczny i wyczerpujący odniosłaby się do podziału wśród sądów federalnych i dalszego stosowa-nia doktryny rażącego naruszenia prawa88.

87. Ibidem, s. 190588. M. C. LeRoy, Are Arbitrators Above the Law? The ‘Manifest Disregard of the Law’ Standard, Boston College Law Review 2011, nr 137, s. 186

https://www.swissarbitration.org/sa/download/IPRG_english.pdf

https://www.swissarbitration.org/sa/download/IPRG_english.pdf


4342

Sądowa kontrola wyroków arbitrażowych w Stanach Zjednoczonych – niepewna przyszłość doktryny „rażącego naruszenia prawa” ■ James H. Boykin Senior Associate, Hughes Hubbard & Reed LLP,

Adiunkt na Wydziale Prawa College of William & Mary

■ Jan K. Dunin-Wąsowicz Associate, Hughes Hubbard & Reed LLP

Wstęp

„Rażące naruszenie prawa” jest pozaustawo-wą przesłanką prawa precedensowego, na podstawie której sąd federalny w Stanach Zjednoczonych może odmówić stwierdzenia wykonalności wyroku arbitrażowego. Wywodzi się ona z jednego zdania zawartego w obiter dicta do postanowienia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych z 1953 r. W sprawie Wilko przeciwko Swanowi Sąd Najwyższy wskazał, że „w przeciwieństwie do przypadków rażącego naruszenia prawa, interpretacje prze-pisów prawa dokonane przez arbitrów nie pod-legają sądowej kontroli w zakresie błędnej wy-kładni na poziomie sądów federalnych”.1 Kolejne orzeczenie Sądu Najwyższego Stanów

1. 346 U.S. 427, 436-37 (tekst wytłuszczony przez autorów) (orzeczenie następnie uchylone na innej podstawie).

Zjednoczonych doprowadziło do podziału wśród okręgowych sądów apelacyjnych w kwestii te-go, czy „rażące naruszenie prawa” pozostaje przesłanką uchylenia wyroku arbitrażowego.2

W amerykańskim systemie sądownictwa federalnego sądy apelacyjne są instancją odwoławczą średniego szczebla, pomiędzy sądami rejonowymi pierwszej instancji a Sądem Najwyższym. Ich jurysdykcja geograficzna podzielona jest na okręgi (ang. circuits).3 Orze-czenia sądów apelacyjnych, o ile nie są sprzecz-ne z orzecznictwem Sądu Najwyższego Sta-nów Zjednoczonych, stanowią źródło prawa federalnego, obowiązującego w regionach geograficznych objętych ich jurysdykcją. Kon-strukcja ta może powodować sytuacje, w któ-rych sądy federalne w Kalifornii będą

2. Sprawa Hall Street przeciwko Mattel, 552 U.S. 576.3. Obecnie w USA istnieje 13 sądów apelacyjnych.

interpretować ten sam akt prawa federalnego, np. Federalne prawo arbitrażowe („FAA”), odmiennie niż sądy federalne w Wirginii.

Przykładowo, po wydaniu przez Sąd Naj-wyższy orzeczenia w sprawie Hall Street to, czy sąd w Stanach Zjednoczonych może uchy-lić wyrok arbitrażowy (lub odmówić stwierdze-nia jego wykonalności) ze względu na okolicz-ność, iż decyzja arbitra stanowi rażące naruszenie prawa, będzie zależało od siedziby arbitrażu (lub od tego, gdzie dochodzi się wyko-nania lub uchylenia tego wyroku). W ostatnim czasie do Sądu Najwyższego Stanów Zjedno-czonych zwrócono się ponownie o ocenę zasadności przesłanki „rażącego naruszenia prawa”, a przez to również o rozstrzygnięcie kwestii niezwykle istotnej z punktu widzenia przedstawicieli środowiska arbitrażowego w Stanach Zjednoczonych.4 Chociaż Sąd Naj-wyższy oddalił skargę o stwierdzenie niezgod-ności z prawem prawomocnego orzeczenia, wydarzenie to stało się sposobnością do omó-wienia stanu prawnego w tej kwestii, a ponad-to kolejnym przykładem niepewności towarzy-szącej doktrynie rażącego naruszenia prawa.

W niniejszym artykule zostaną zatem omó-wione pokrótce obowiązujące w Stanach Zjed-noczonych przesłanki uchylenia wyroku arbi-trażowego. Następnie przedstawione zostaną okoliczności faktyczne w sprawie Dewan prze-ciwko Walii, w której Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Czwartego Okręgu zasto-sował w ostatnim czasie doktrynę „rażącego naruszenia prawa” w celu uchylenia wyroku

4. W sprawie Hall Street przeciwko Mattel Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wprost odmówił orzekania w przedmiocie tego, czy rażące naruszenie prawa stanowi uzasadnioną przesłankę uchylenia wyroku arbitrażowego. Od tamtej pory Sąd Najwyższy oddalił prawie tuzin wniosków o zajęcie stanowiska w tej kwestii.

arbitrażowego podlegającego Konwencji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu zagra-nicznych orzeczeń arbitrażowych („Konwencja nowojorska”), a o rewizję tego wyroku wystą-piono do Sądu Najwyższego Stanów Zjedno-czonych. Niniejszy artykuł omawia również ist-niejący wśród federalnych sądów apelacyjnych podział w kwestii zasadności tej doktryny oraz ewentualny wpływ tego podziału na praktykę arbitrażową w Stanach Zjednoczonych.

Uchylenie wyroku arbitrażowego zgodnie z przepisami FAA

Uchwalając Federalne prawo arbitrażowe w 1925 r., Kongres Stanów Zjednoczonych kierował się intencją przyjęcia „liberalnej poli-tyki federalnej, sprzyjającej umowom o arbi-traż”, a przez to „ograniczenia sądowej kontro-li wydanych na ich podstawie wyroków arbitrażowych”.5 Rażące naruszenie prawa nie jest wymieniane jako przesłanka uchylenia na gruncie FAA. Ustawa federalna nie pozosta-wia tu wątpliwości. Przepis § 10 FAA stano-wi, że sądy mogą uchylać wyroki arbitrażowe wyłącznie w oparciu o jedną z następujących czterech przesłanek: – w przypadku gdy wyrok uzyskano w drodze

korupcji, oszustwa lub innych niestosownych praktyk,

– w przypadku zaistnienia ewidentnej stronni-czości lub korupcji wśród arbitrów,

– w przypadku stwierdzenia naruszenia przez arbitrów standardów etyki zawodowej, od-mowy przeprowadzenia postępowania

5. Sprawa Moses H. Cone Mem’l Hosp. przeciwko Mercury Constr. Corp., 460 U.S. 1, 24 (1983); zob. Lindsay Biesterfeld, Courts Have the Final Say: Does the Doctrine of Manifest Disregard Promote Lawful Arbitral Awards or Disguise Unlawful Judicial Review, 12(2) Journal of Dispute Resolution 627, 631 (2006).


4544

dowodowego lub niestosownego zachowa-nia arbitrów, w wyniku którego naruszone zostały prawa którejkolwiek ze stron,

– w przypadku przekroczenia przez arbitrów za-kresu przyznanych im uprawnień. Zob. Tytuł 9 § 10 Kodeksu Stanów Zjed-

noczonych.

Znane z Konwencji nowojorskiej przesłanki uchylenia wyroku arbitrażowego zostały zawar-te w Rozdziale drugim FAA.6 Zob. Tytuł 9 § 201 Kodeksu Stanów Zjednoczonych.

6. Tytuł 9 § 201 Kodeksu Stanów Zjednoczonych stanowi powtórzenie brzmienia Konwencji nowojorskiej. Art. V Konwencji nowojorskiej stanowi, że:1. Na wniosek strony, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nastąpi odmowa uznania i wykonania orzeczenia tylko wówczas, jeżeli strona ta dostarczy właściwej władzy, do której skierowano żądanie uznania i wykonania, dowodu: a) że stronom wspomnianej w art. II umowy – według prawa odnoszącego się do nich – brak było zdolności albo że wspomniana umowa jest nieważna według prawa, któremu strony umowę tę poddały, a - w razie braku wzmianki w tym względzie – według prawa kraju, w którym orzeczenie zostało wydane, lub b) że strona, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nie była należycie powiadomiona o wyznaczeniu arbitra lub o procedurze arbitrażowej albo że z innego powodu nie mogła przedstawić swojej sprawy, lub c) że orzeczenie odnosi się do sporu nie wymienionego w kompromisie lub nie podpadającego pod zakres klauzuli arbitrażowej albo że zawiera rozstrzygnięcia przekraczające granice kompromisu lub klauzuli arbitrażowej; jeżeli jednak rozstrzygnięcie spraw, które zostały poddane arbitrażowi, da się oddzielić od rozstrzygnięcia spraw nie poddanych arbitrażowi, to ta część orzeczenia, która zawiera rozstrzygnięcie spraw poddanych arbitrażowi, może zostać uznana i wykonana, lub d) że bądź to skład sądu arbitrażowego, bądź też procedura arbitrażowa nie były zgodne z umową stron, lub – w razie braku takiej umowy – że nie były zgodne z prawem kraju, w którym odbył się arbitraż, lube) że orzeczenie nie stało się jeszcze dla stron wiążące, albo że właściwa władza kraju, w którym lub według prawa którego orzeczenie zostało wydane, uchyliła je lub wstrzymała jego wykonalność. 2. Odmowa uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego może nastąpić również i wówczas, jeżeli właściwa władza kraju, w którym postawiono żądanie uznania i wykonania, stwierdzi: a) że według prawa tego kraju przedmiot sporu nie może być rozstrzygany w drodze arbitrażu, lubb) że uznanie lub wykonanie orzeczenia byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym tego kraju.

Przepisy Rozdziału drugiego FAA dotyczą wyro-ków arbitrażowych, do których zastosowanie znajduje Konwencja nowojorska. W przypad-ku jakichkolwiek sprzeczności pomiędzy prze-pisami Rozdziału pierwszego i przepisami Roz-działu drugiego, pierwszeństwo stosowania mają przepisy Rozdziału drugiego. Zob. Tytuł 9 § 208 Kodeksu Stanów Zjednoczonych.

Sprawa Dewan przeciwko Walii7

Sprawa Dewan przeciwko Walia stanowi nie-pokojącą ilustrację potencjalnie szerokiego za-kresu doktryny rażącego naruszenia prawa. Chociaż okoliczne są w tej sprawie dosyć jed-noznaczne, rozstrzygnięcie, które zapadło w tej sprawie pokazuje, w jaki sposób doktryna ta skutecznie umożliwia pozaustawową kontrolę wyroków arbitrażowych na poziomie państwo-wych sądów apelacyjnych.

Pan Walia był obywatelem kanadyjskim, zatrudnionym na stanowisku księgowego w spół-ce, której właścicielem był pan Dewan, działa-jącej w stanie Maryland, USA. Stosunki pomię-dzy obydwoma panami po kilku latach uległy pogorszeniu. Pan Dewan ostatecznie wypowie-dział stosunek pracy Pana Walii. W ramach tego wypowiedzenia pan Dewan spowodował podpi-sanie przez pana Walię dokumentu, w którym ten ostatni zrzekł się wszelkich roszczeń prze-ciwko panu Dewanowi i jego spółce. Pan Walia zobowiązał się ponadto, że nie wniesie żadnego pozwu ani też nie wystąpi na drogę sądową i nie będzie udzielał pomocy we wszczęciu postępo-wania przed sądem w związku ze swoim stosun-kiem pracy. W zamian za powyższe

7. Sprawa Dewan przeciwko Walii, 2013 WL 5781207 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Czwartego Okręgu, 2013).

zobowiązania pan Dewan wypłacił panu Walii kwotę 7 000 USD. Powyższe „zrzeczenie się” obejmowało również klauzulę arbitrażową.

Po upływie niecałych trzech miesięcy od daty podpisania dokumentu zrzeczenia się roszczeń przez pana Walię pan Dewan wszczął przeciw-ko niemu postępowanie arbitrażowe. Twierdził on, że pan Walia naruszył postanowienia umo-wy o pracę poprzez prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec jego działalności oraz zabieganie o jego klientów z naruszeniem łączą-cej ich umowy. Pan Walia zgłosił kilka roszczeń wzajemnych ze stosunku pracy.

W dniu 11 lipca 2011 r., po trwającej czte-ry dni rozprawie, arbiter wydała wyrok wstęp-ny, zawierający określone ustalenia faktyczne. Między innymi, arbiter ustaliła, co następuje:

(1) Pan Dewan odmówił przedstawienia w to-ku postępowania arbitrażowego egzempla-rza zmienionej umowy o pracę.

(2) Pan Dewan nie wypowiedział stosunku pra-cy pana Walii w sposób właściwy, przez co stosunek pracy nadal trwa.

(3) Roszczenia zgłoszone przez pana Dewana są bezpodstawne.

(4) Pan Walia dobrowolnie podpisał dokument zrzeczenia się, przyjął kwotę 7 000 USD oraz był związany podpisanym dokumen-tem w zakresie, w jakim zakazywał on „wy-stępowania do sądów federalnych lub sta-nowych z wszelkimi roszczeniami z tytułu odpowiedzialności deliktowej i umownej, jak również roszczeniami o zwrot kosztów obsługi prawnej”.

(5) Fakt trwania „stosunku pracy” pozwala na zasądzenie odszkodowania kompensacyj-nego za okres od 2003 r., pomimo upływu terminu przedawnienia.

(6) Odszkodowanie karne jest zasadne, ponie-waż pan Walia był zmuszony podjąć obro-nę przed bezzasadnymi roszczeniami pana Dewana.

(7) Materiał dowodowy (w szczególności zezna-nia podatkowe) przedstawiony przez pana Dewana w toku postępowania arbitrażowe-go zasadniczo różni się od materiału dowo-dowego, który pan Dewan przedstawił De-partamentowi Pracy Stanów Zjednoczonych.

W dniu 18 listopada 2011 r. arbiter wydała wyrok ostateczny. Orzekła w nim, że pan Dewan dopuścił się oszustwa i zasądziła na rzecz pana Walii odszkodowanie kompensacyjne w wyso-kości 387 108,20 USD oraz odszkodowanie karne w wysokości 70 000 USD. Ponadto ustaliła również odpowiedzialność solidarną pana Dewana i jego spółki w łącznej kwocie 457 108,20 USD. Odszkodowania powyższe arbiter zasądziła, przyjmując interpretację zrze-czenia się, zgodnie z którą uniemożliwiało ono panu Walii dochodzenie roszczeń przed sądem państwowym, lecz nie w drodze arbitrażu.

Pan Walia wystąpił do Sądu Rejonowego Stanów Zjednoczonych dla Dystryktu Stanu Maryland o nadanie wyrokowi arbitrażowemu klauzuli wykonalności. Pan Dewan wystąpił do sądu ze skargą o uchylenie wyroku. Amerykań-ski sąd rejonowy oddalił skargę pana Dewana o uchylenie wyroku. Pan Dewan odwołał się od tego postanowienia do Sądu Apelacyjnego Stanów Zjednoczonych dla Czwartego


4746

Okręgu. Sąd Apelacyjny na wstępie potwier-dził, że „sądowa kontrola wyroku arbitrażowe-go na szczeblu federalnym jest znacznie ogra-niczona. W rzeczywistości zakres sądowej kontroli orzeczeń wydanych przez arbitrów nale-ży do najwęższych dopuszczalnych na mocy prawy, ponieważ dopuszczenie pełnej kontroli takich wyroków stanowiłoby zaprzeczenie celu istnienia arbitrażu jako takiego[.]”8 Jednak większość składu orzekającego Sądu uznała również, że:

„Dopuszczalne przesłanki uchylenia takiego wyroku na gruncie prawa precedensowego ‘obejmują okoliczności, w których zawarte w wyroku rozstrzygnięcie co do istoty sporu nie odwołuje się do umowy, lub przypadki, w któ-rych wyrok został wydany z rażącym narusze-niem prawa. W rozstrzygnięciu stanowiącym precedens w odniesieniu do niniejszej sprawy rażące naruszenie prawa stwierdza się tylko wówczas, gdy arbiter rozumie i prawidłowo wskazuje przepis prawa, lecz w dalszej kolejno-ści go lekceważy. Błędna interpretacja brzmie-nia umowy nie stanowi sama w sobie rażącego naruszenia prawa. Arbiter nie może jednak lek-ceważyć ani zmieniać jednoznacznych postano-wień umownych. Ponadto zawarte w wyroku rozstrzygnięcie co do istoty sporu nie odwołuje się do umowy, jeżeli arbiter, ‘wydając wyrok, kierował się osobistym poczuciem dobra i zła. W takich okolicznościach sąd federalny nie ma wyboru i jest zmuszony odmówić stwierdzenia wykonalności wyroku”.9

Sąd Apelacyjny ustalił następnie, że „ani lin-gwistyczna gimnastyka, ani wybiórcza

8. Sprawa Dewan przeciwko Walii, F. App’x , 2013 WL 5781207, s. *5 (wewnętrzne przywołania orzecznictwa i cytaty zostały pominięte).9. Id. (wewnętrzne przywołania orzecznictwa i cytaty zostały pominięte).

interpretacja prawa umów stanu Maryland nie mogą posłużyć za uzasadnienie wyciągnięte-go przez arbitra wniosku, że Zrzeczenie się było ważne, lecz mimo to roszczenia Walii nadawa-ły się do rozstrzygnięcia w drodze arbitrażu”.10 W konsekwencji Sąd uchylił wyrok arbitrażo-wy. W zdaniu odrębnym zaznaczono, że:

„Konsekwentnie podkreślaliśmy, że przy rewizji wyroku arbitrażowego rola sądu rejono-wego lub apelacyjnego ogranicza się do usta-lenia, czy arbitrzy wywiązali się z nałożonych na nich obowiązków – nie, czy wywiązali się z nich dobrze, prawidłowo lub rozsądnie, ale czy uczy-nili to w ogóle. Dlatego też weryfikując doko-naną przez arbitra wykładnię umowy, sąd pań-stwowy winien ją podtrzymać, o ile tylko zawarte w wyroku rozstrzygnięcie co do istoty sporu odwołuje się do umowy. … W przeciwień-stwie do arbitra, większość interpretuje umowę jako zrzeczenie się wszelkich roszczeń, nieza-leżnie od forum ich rozstrzygania. Ta interpre-tacja również jest zasadna i być może bardziej logiczna. … Niemniej jednak nie jest to inter-pretacja jedyna. Tak więc arbiter nie zlekcewa-żył ani nie zmienił jednoznacznych postanowień umownych, przez co uchylenie [wyroku] w opar-ciu o tę przesłankę jest nieuzasadnione... Z uwa-gi na fakt, że arbiter bezsprzecznie dokonał wykładni przedmiotowej umowy dotyczącej zrze-czenia się, nie mamy prawa zastąpić wykładni dokonanej przez arbitra interpretacją, za którą sami się opowiadamy”.11

W dniu 13 grudnia 2013 r. pan Walia zło-żył w Sądzie Najwyższym Stanów Zjednoczo-nych skargę o stwierdzenie niezgodności z pra-wem prawomocnego orzeczenia, zwracając się

10. Sprawa Dewan s. *7.11. Id. s. *8-9 (wewnętrzne przywołania orzecznictwa i cytaty zostały pominięte).

o rewizję i uchylenie postanowienia Sądu Ape-lacyjnego.12 Skarga pana Walii uzyskała popar-cie grupy profesorów i przedstawicieli środo-wisk arbitrażowych, którzy w dniu 16 czerwca złożyli opinię amici curiae, w której nalegali, aby Sąd Najwyższy uwzględnił wniosek o rewi-zję. Strony wymieniły pisma i w dniu 7 kwiet-nia 2014 r. Sąd Najwyższy oddalił wniosek. Jednak z faktu oddalenia wniosku przez Sąd Najwyższy nie można wywnioskować, jakie były poglądy Sądu. Sąd Najwyższy uwzględnia mniej niż jeden procent wniosków tego rodza-ju i nigdy nie przedstawia wyjaśnienia przyję-tego toku rozumowania. Fakt, że Sąd odmó-wił rewizji roszczenia pana Walii nie oznacza, że w przyszłości nie będzie mógł się wypowie-dzieć w tej sprawie. Tak więc kwestia tego, czy – zgodnie z prawem federalnym – wyrok arbi-trażowy może zostać uchylony z powodu rażą-cego naruszenia prawa pozostaje otwarta do chwili, gdy Sąd Najwyższy uzna za wskazane wypowiedzenie się w tym przedmiocie.

Sprawa Hall Street i rozłam wśród sądów okręgowych w kwestii „rażącego naruszenia prawa”

Pan Walia i amici dowodzili, że orzeczenie Sądu Apelacyjnego pozostaje w bezpośredniej sprzeczności z postanowieniem Sądu Najwyż-szego Stanów Zjednoczonych, wydanym w 2008 r. w sprawie Hall Street przeciwko Mattel.13 Zdaniem amici sprawa Hall Street wy-jaśniła, że przepisy § 10 i § 11 FAA „stanowią

12. Sprawa Walia przeciwko Dewanowi, sygn. akt 12-2175. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest wnioskiem o przeprowadzenie przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych rewizji orzeczenia wydanego przez jeden z okręgowych sądów apelacyjnych. Sąd Najwyższy uwzględnia zazwyczaj jedynie 1% takich skarg.13. 552 U.S. 576.

na gruncie FAA wyłączne przesłanki uchylenia i zmiany [wyroku arbitrażowego] w trybie uproszczonym”.14

W sprawie Hall Street przeciwko Mattel spółka Hall Street złożyła w sądzie federalnym powództwo przeciwko będącej jej dzierżawcą spółce Mattel, w sporze dotyczącym dzierżawy nieruchomości. Hall Street i Mattel postanowi-ły następnie przekazać spór do rozstrzygnięcia w drodze arbitrażu. Niecodziennym elementem tej sprawy był fakt, że zawarta przez strony umowa o arbitraż przewidywała możliwość uchylenia orzeczenia arbitra przez sąd rejono-wy w przypadku, gdy „dokonane przez arbitra rozstrzygnięcia na podstawie przepisów prawa są błędne”. Co istotne, postanowienie umowy o arbitraż zawartej przez strony w sprawie Hall Street wyznaczało sądom federalnym znacznie większą rolę w procesie nadzoru nad arbitra-żem niż ta, którą przewiduje FAA. Jak wskaza-no powyżej, FAA wyszczególnia jedynie wąską grupę okoliczności, w których sądy państwo-we mogą uchylić wyrok arbitrażowy.

Arbiter wydał wyrok korzystny dla spółki Mat-tel. Hall Street wystąpiła o rewizję do sądu rejo-nowego, który ustalił, że orzeczenie arbitra zawiera błędne rozstrzygnięcia na podstawie przepisów prawa. Sąd Apelacyjny Stanów Zjed-noczonych dla Dziewiątego Okręgu uchylił postanowienie sądu niższej instancji, chociaż przyznał, że arbitrzy być może popełnili błędy. Sąd Apelacyjny dla Dziewiątego Okręgu uznał, że zawarte w FAA wyszczególnienie przesłanek uchylenia wyroku arbitrażowego ma charakter katalogu zamkniętego oraz że nawet jeżeli

14. Sprawa Walia przeciwko Dewanowi, sygn. akt 12-2175, Opinia profesorów i przedstawicieli środowisk arbitrażowych, działających w charakterze Amici Curiae, popierająca Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, s. 6-10.


4948

arbiter popełnił błędy w zakresie wnioskowania prawnego, rolą sądu nie jest kontrola zasadno-ści orzeczenia arbitra. Ze względu na fakt, że pierwotna umowa o arbitraż rozszerzyła zakres kontroli sądowej wyroku arbitrażowego, nie mogła ona zostać wykonana.

Spółka Hall Street zwróciła się następnie do Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych o dokonanie rewizji powyższego postanowie-nia. Pytanie skierowane do Sądu Najwyższe-go Stanów Zjednoczonych w sprawie Hall Stre-et brzmiało, czy strony umowy o arbitraż mogą uzupełnić katalog przesłanek wyszczególnio-nych w § 10 FAA poprzez uzgodnienie w zawar-tej umowie o arbitraż rozszerzenia zakresu kon-troli sądów państwowych.15 Uzasadniając swoje stanowisko, Hall Street powołała się na doktrynę „rażącego naruszenia prawa”.16 Hall Street dowodziła, że FAA nie zabrania stronom umownego rozszerzenia zakresu kontroli sądów państwowych nad wyrokiem arbitrażowym, jako że sądy federalne korzystają ze swoich uprawnień na gruncie prawa precedensowe-go do rozbudowania katalogu przesłanek rewi-zji zawartego w § 10 FAA.

Stosunkiem głosów 6 do 3 Sąd oddalił powyż-szy argument i utrzymał w mocy orzeczenie Sądu Apelacyjnego dla Dziewiątego Okręgu.17 Sąd wskazał, że użyte w treści FAA zwroty „jest zobo-wiązany” i „o ile” świadczą o tym, że przepisy usta-wy mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a przez to nie mogą być modyfikowane przez stro-ny. Co istotne, w sprawie Hall Street Sąd Naj-wyższy uznał w szczególności, że kwestią otwar-tą pozostaje to, czy celem instytucji rażącego

15. 552 U.S. s. 583. 16. Id. s. 584-585. 17. Id. s. 585.

naruszenia prawa jest „wskazywanie nowych przesłanek rewizji” czy też, „jak uważają niektóre sądy[,]... jest to być może skrót myślowy przepi-sów § 10 ust. (a) pkt (3) lub § 10 ust. (a) pkt (4) [FAA]”.18 W ocenie Sądu Najwyższego przepisy § 10 i § 11 FAA „stanowią na gruncie FAA wyłączne przesłanki uchylenia i zmiany [wyroku arbitrażowego] w trybie uproszczonym”.19

Postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie Hall Street przeciwko Mattel wywołało zjawisko zwane przez amerykańskich prawników „roz-łamem wśród okręgowych sądów apelacyjnych” w kwestii instytucji rażącego naruszenia prawa.20

Dobry, zły i brzydki

W ostatnich latach sądy apelacyjne dochodzi-ły do rozbieżnych wniosków w kwestii tego, czy doktryna rażącego naruszenia prawa prze-trwała postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie Hall Street i nadal obowiązuje. Sądy Apelacyjne dla Piątego, Ósmego i Jedenastego Okręgu stanęły na stanowisku, że rażące na-ruszenie prawa przestało stanowić przesłankę uchylenia wyroku arbitrażowego. Sąd Apelacyjny dla Piątego Okręgu wyraził w 2009 r. pogląd, że „w zakresie, w jakim rażące na-ruszenie prawa stanowi pozaustawową prze-słankę uchylenia, przestało ono stanowić pod-stawę uchylenia wyroku arbitrażowego na gruncie FAA”.21 Podobnie, w sprawie Frazier

18. Id.19. Id. 20. Zob. np. Hiro N. Aragaki, The Mess of Manifest Disregard, The Yale Law Journal Online, 29 września 2009 r.; zob. również Chen, Note, The Doctrine of Manifest Disregard of the Law after Hall Street: Implications for Judicial Review of International Arbitrations in U.S. Courts, 32(6) Fordham International Law Journal 1872 (2008).21. Sprawa Citigroup Global Mkts., Inc. przeciwko Bacon, 562 F.3d 349, 355 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Piątego Okręgu, 2009).

przeciwko Citi Sąd Apelacyjny dla Jedenastego Okręgu orzekł w 2010 r., że „w świetle spra-wy Hall Street tworzone przez sąd podstawy uchylenia przestały obowiązywać.”22 W spra-wie Air Line Pilots przeciwko Trans States Airlines Sąd Apelacyjny dla Ósmego Okręgu orzekł natomiast w 2011 r., że rozstrzygnięcie w sprawie Hall Street „wyeliminowało możli-wość tworzenia przez sąd przesłanek uchyle-nia na gruncie FAA, w tym przesłankę rażą-cego naruszenia prawa”.23 Sąd Apelacyjny dla Siódmego Okręgu przyjął nieco odmienne po-dejście, lecz w rezultacie doszedł do tego sa-mego wniosku, stwierdzając, że jeżeli doktry-na ta w ogóle istnieje, mieści się ona w przepisie § 10 ust. (a) pkt (4) FAA, który zezwala są-dowi na uchylenie wyroku arbitrażowego w przypadku przekroczenia zakresu przyzna-nych mu uprawnień.24

Sądy Apelacyjne dla Czwartego i Szóstego Okręgu reprezentują drugą stronę „rozłamu”.25

22. Sprawa Frazier przeciwko CitiFinancial Corp., 604 F.3d 1313, 1324 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Jedenastego Okręgu, 2010). 23. Sprawa Air Line Pilots Ass’n Int’l przeciwko Trans States Airlines, LLC, 638 F.3d 572, 578 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Ósmego Okręgu, 2011). 24. Zdaniem niektórych Sąd Apelacyjny dla Siódmego Okręgu przyjął własną „specyficzną koncepcję”. Zob. Christopher R. Drahozal, Codifying Manifest Disregard, 8 Nevada Law Journal 234, 235 (2008). Sędzia Richard A. Posner, sędzia Sądu Apelacyjnego dla tego okręgu, sam wyrażał się nieco sceptycznie o doktrynie rażącego naruszenia prawa, wskazując, że „przesłanki uchylenia wyroku arbitrażowego zostały wyliczone enumeratywnie w ustawie. Obecnie, kiedy sprawa Wilko należy już do przeszłości, nie ma powodu, by nadal przypominać podjętą w niej nieuzasadnioną próbę ich pozaustawowego uzupełnienia”. Sprawa Baravati przeciwko Josephthal, Lyon & Ross., 28 F.3d 704 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Siódmego Okręgu, 1994). 25. Zob. Sprawa Wachovia Sec., LLC przeciwko Brand, 671 F.3d 472, 480 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Czwartego Okręgu, 2012); Wells Fargo Advisors, LLC przeciwko Watts, Nr 12-1464, 12-1484, 2013 WL 5433635 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Czwartego Okręgu (Karolina Północna), 2013); Coffee Beanery, Ltd. przeciwko WW, L.L.C., 300 F. App’x 415, 418-19 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Szóstego Okręgu, 2008).

Sądy te stoją na stanowisku, że rażące naru-szenie prawa pozostaje niezależną przesłanką uchylenia, nawet po orzeczeniu Sądu Najwyż-szego w sprawie Hall Street. Przykładowo, Sąd Apelacyjny dla Szóstego Okręgu określił rażą-ce naruszenie prawa jako „odrębną stworzoną przez sąd podstawę”.26 Wreszcie sądy apela-cyjne w niektórych okręgach, w tym Sądy Ape-lacyjne dla Drugiego i Dziewiątego Okręgu, nadal uznają doktrynę, chociaż uważają ją za „glosę sądową” do zawartego w § 10 ust. (a) pkt (4) FAA przepisu mówiącego o „przekro-czeniu zakresu uprawnień”.27 Sądy Apelacyj-ne dla Pierwszego, Trzeciego i Dziesiątego Okręgu odmówiły zajęcia stanowiska w tej sprawie.28

26. Sprawa Ozormoor przeciwko TMobile USA, Inc., 459 F. App’x 502, 505 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Szóstego Okręgu, 2012). 27. Zob. np. sprawa T.CoMetals, LLC przeciwko Dempsey Pipe & Supply, Inc., 592 F.3d 329, 339-40 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Drugiego Okręgu, 2010); Kyocera Corp. przeciwko Prudential-Bache Trade Servs., Inc., 341 F.3d 987 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Dziewiątego Okręgu, 2003). Zob. także sprawa George Watts & Son przeciwko Tiffany & Co., 248 F.3d 577 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Siódmego Okręgu, Wisconsin, 2001). Profesor Smit wyjaśnił, że „w późniejszych postanowieniach sądy niższych instancji podkreślały, że naruszenie prawa sugeruje celowość działania i wymagały, aby naruszenie prawa miało miejsce w sytuacji, gdy arbitrzy lekceważą prawo z pełną świadomością i czynią to celowo. Okoliczność, że błędy prawne muszą być rażące lub oczywiste ułatwiała w pewnym stopniu poczynienie wymaganego ustalenia celowości działania”. Hans Smit, „Manifest Disregard of the Law in the New York Supreme Court, Appellate Division, First Department”, 15 American Review of International Arbitration 111,121 (2004). Dowodzono również, że Sąd Najwyższy winien podtrzymać doktrynę, ponieważ „nie podważa ona ostatecznego charakteru [wyroku arbitrażowego], a w ramach kontroli sądowej musi istnieć możliwość naprawienia skutków celowego lekceważenia prawa przez arbitra” Michael H. LeRoy, Are Arbitrators Above the Law? The „Manifest Disregard of the Law Standard”, 52(1) Boston College Law Review 137 (2011). 28. Zob. np. sprawa Kashner Davidson Sec. Corp. przeciwko Mscisz, 601 F.3d 19, 22 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Pierwszego Okręgu, 2010) (gdzie twierdzono, że Sąd Apelacyjny dla Pierwszego Okręgu „nie ustalił jednoznacznie, czy nasze orzecznictwo w kwestii rażącego naruszenia prawa można pogodzić z rozstrzygnięciem, jakie zapadło w sprawie Hall Street”.).


5150

Pan Walia i amici dowodzili, że postanowie-nie Sądu Apelacyjnego dla Czwartego Okrę-gu „pogłębia istniejący wśród sądów okręgo-wych rozłam w kwestii uzasadnionych podstaw uchylenia”29 i że sprawa ta pojawiła się „w dogodnym momencie, stwarzając Sądowi sposobność do wyjaśnienia, czy rażące naru-szenie prawa stanowi uzasadnioną podstawę uchylenia wyroku arbitrażowego wydanego w Stanach Zjednoczonych, a jeśli tak, to w jaki sposób doktrynę tę należy rozumieć”.30 Uza-sadniając skargę, amici dowodzą, że (i) istnie-nie doktryny wprowadza „niepewność i nie-przewidywalność” arbitrażu, (ii) zastosowanie doktryny przez Sąd Apelacyjny dla Czwartego Okręgu stoi w sprzeczności z precedensem ustanowionym przez Sąd Najwyższy, oraz (iii) istniejący stan prawny w kwestii rażącego naru-szenia prawa „ma negatywne konsekwencje dla arbitrażu w Stanach Zjednoczonych”.

Różne standardy dla wyroków krajowych i międzynarodowych?

Co ciekawe, amici nie zdecydowali się na przed-stawienie drugiego argumentu, a mianowicie że doktryna „rażącego naruszenia prawa” znajduje zastosowanie wyłącznie do krajowych wyroków arbitrażowych, a już nie do podlegających Konwencji nowojorskiej wyroków międzynaro-dowych. Wyrok w sprawie Dewan przeciwko Walii wydany został na mocy umowy o arbitraż zawartej pomiędzy obywatelem Stanów Zjednoczonych a obywatelem Kanady.

29. . Opinia amici curiae sporządzona przez profesorów i przedstawicieli środowisk arbitrażowych w uzasadnieniu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, s. 1, sprawa Walia przeciwko Dewanowi, sygn. akt 12-2175. 30. . Id.

W konsekwencji, zgodnie z przepisami FAA, nie jest on uważany za wyrok krajowy i podlega wy-konaniu zgodnie z Konwencją nowojorską.31 Sądy w kilku okręgach wyraziły pogląd, że „ra-żące naruszenie prawa” nie ma zastosowania do wyroków arbitrażowych podlegających Konwencji nowojorskiej.32 Jak wyjaśnił to Sąd Apelacyjny dla Szóstego Okręgu:

„Przepis Tytułu 9 § 207 Kodeksu Stanów Zjednoczonych zawiera wyraźny wymóg, aby sąd federalny ‘stwierdził wykonalność wyroku arbitrażowego, o ile nie stwierdzi on istnienia jednej z określonych w przedmiotowej Kon-wencji przesłanek odmowy lub odroczenia uznania lub stwierdzenia wykonalności wyro-ku’. Z kolei art. V Konwencji wymienia enu-meratywnie przesłanki uzasadniające odmowę uznania wyroku arbitrażowego. Przesłanki te…

31. Konwencja nowojorska znajduje zastosowanie do „orzeczeń arbitrażowych, które w Państwie, w którym żąda się ich uznania i wykonania, nie są uważane za orzeczenia krajowe”. Art. I ust. 1 Konwencji nowojorskiej. Przepisy FAA stanowią, że „umowę lub wyrok arbitrażowy wynikający ze stosunku [handlowego] łączącego wyłącznie obywateli Stanów Zjednoczonych uważa się za niepodlegający postanowieniom Konwencji, chyba że stosunek ten obejmuje majątek znajdujący się za granicą, przewiduje wykonanie świadczenia lub wyroku za granicą lub wykazuje inne zasadne powiązanie z jednym lub większą liczbą obcych państw”. Tytuł 9 § 202 Kodeksu Stanów Zjednoczonych.32. Sprawa Yusuf Ahmed Alghanim & Sons, W.L.L. przeciwko Toys „R” Us, Inc., 126 F.3d 15 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Drugiego Okręgu, stan Nowy Jork, 1997); M & C Corp. przeciwko Erwin Behr GmbH & Co., KG, 87 F.3d 844 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Szóstego Okręgu, Michigan, 1996); International Standard Elec. Corp. przeciwko Bridas Sociedad Anonima Petrolera, Industrial y Comercial, 745 F. Supp. 172, 181-82 (Sąd Rejonowy dla Południowego Dystryktu Stanu Nowy Jork, 1990) (odmowa zastosowania podstawy „rażącego naruszenia prawa” przy rozpatrywaniu skargi o uchylenie zagranicznego wyroku arbitrażowego); Brandeis Intsel Ltd. przeciwko Calabrian Chems. Corp., 656 F. Supp. 160, 167 (Sąd Rejonowy dla Południowego Dystryktu Stanu Nowy Jork, 1987) („W mojej ocenie, ‘rażące naruszenie prawa’ nie jest przesłanką wynikającą z art. V Konwencji ani w inny sposób dostępną stronie ... wnoszącej o uchylenie wyroku wydanego przez zagranicznych arbitrów na gruncie prawa zagranicznego”.).

nie obejmują błędnej oceny stanu faktyczne-go ani rażącego naruszenia prawa”.33

Milczenie amici w tej kwestii może wynikać z faktu, że niektóre sądy dokonały jeszcze dalej idącego rozróżnienia, odróżniając wyroki pod-legające Konwencji i wydane w Stanach Zjed-noczonych od wyroków podlegających Kon-wencji, ale wydanych za granicą. Zgodnie ze stanowiskiem tych sądów wyroki, do których znajduje zastosowanie Konwencja nowojorska, mogą zostać uchylone na podstawie przesłan-ki „rażącego naruszenia prawa”, jeżeli zostały wydane w Stanach Zjednoczonych, lecz nie w przypadku, gdy zostały wydane za granicą.34 Sądy te rozumują w ten sposób, że „ponieważ Konwencja zezwala sądowi rejonowemu na odmowę stwierdzenia wykonalności wyroku, który został uchylony przez właściwy organ w państwie, w którym został on wydany, sąd może zastosować przesłanki przewidziane w FAA [w tym przesłankę „rażącego narusze-nia prawa”] do uchylenia nie-krajowego wyro-ku wydanego w Stanach Zjednoczonych”.35 W sprawie Dewan przeciwko Walii wyrok został wydany w Stanach Zjednoczonych. Dlatego też fakt, że zastosowanie znajduje tu Konwen-cja nowojorska może być niewystarczający w celu zapobieżenia zastosowaniu przez sąd federalny przesłanki „rażącego naruszenia pra-wa” podczas rewizji wyroku. Jeżeli Sąd Naj-wyższy uwzględni wniosek o rewizję wyroku, okaże się, czy pan Walia i amici podniosą dru-gi argument, zgodnie z którym przesłanka

33. Sprawa M & C Corp. przeciwko Erwin Behr GmbH & Co., KG, 87 F.3d 844, 851 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Szóstego Okręgu, Michigan, 1996).34. Sprawa Yusuf Ahmed Alghanim & Sons, W.L.L. przeciwko Toys „R” Us, Inc., 126 F.3d 15 (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Drugiego Okręgu, stan Nowy Jork, 1997).35. Id. s. 21.

„rażącego naruszenia prawa” nie znajduje zastosowania do wyroków podlegających Kon-wencji nowojorskiej, niezależnie od miejsca wydania wyroku.

Przyszłość doktryny rażącego naruszenia prawa

Powyższe miało na celu uzmysłowienie istnie-jącej potrzeby zapewnienia spójności prawa. Już przed dekadą prof. Smit zauważył, że “sam fakt istnienia tej przesłanki okazał się mieć du-ży urok dla tych, którzy przegrali w arbitrażu [...] Do tego dołączyła niechęć sądów do po-godzenia się z utratą uprawnień do orzekania na rzecz arbitrów [...] Niemal niezauważalnie zakres tych uprawnień od czasu do czasu roz-szerzano..., okazując rażące lekceważenie dla postanowień umownych, co sprzyja poszerza-niu zakresu kontroli sądowej i objęciu nim prak-tycznie całego efektu pracy arbitrów [...] W ten sposób podmywane są same fundamenty instytucji arbitrażu”.36

W obecnym stanie rzeczy, strona postępo-wania arbitrażowego prowadzonego w Stanach Zjednoczonych (lub strona dochodząca wyko-nania lub uchylenia wyroku arbitrażowego w Stanach Zjednoczonych) musi być świado-ma faktu, że sądy federalne mogą przeprowa-dzać rewizję wyroków arbitrażowych na róż-nych poziomach, w zależności od praktyki przyjętej w danym okręgu sądowym. W okrę-gach, w których nadal uznaje się, że „rażące naruszenie prawa” stanowi podstawę rewizji wyroku arbitrażowego na gruncie prawa pre-cedensowego, sądy federalne mogą podjąć próbę – jak to uczynił w sprawie Dewan

36. Smit, przypis 27 powyżej, s. 122.


5352

przeciwko Walii Sąd Apelacyjny dla Czwarte-go Okręgu – odgadnięcia dokonanej przez arbi-tra wykładni umowy.

Autorzy żałują, że Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych nie uwzględnił złożonej przez pana Walię skargi o stwierdzenie niezgodno-ści z prawem prawomocnego orzeczenia, lecz jednocześnie wyrażają nadzieję, że – raczej wcześniej niż później – Sąd będzie miał kolej-ną sposobność do nadania tej dziedzinie pra-wa tak potrzebnej przejrzystości. Chociaż nie-możliwe są spekulacje na temat przyczyn oddalenia skargi przez Sąd Najwyższy, należy pamiętać, że sprawy dotyczące arbitrażu sta-nowią jedynie niewielką część sporów rozstrzy-ganych przez sądy w Stanach Zjednoczonych, a Sąd Najwyższy może mieć inne priorytety w nadchodzącej kadencji.

Uchylenie oraz odmowa uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku arbitrażowego we Włoszech – przesłanki i kwestie procesowe

■ Pietro Balbiano di Colcavagno, Pavesio & Associati, współpracująca z Allen & Overy

Wprowadzenie do włoskiego prawa arbitrażowego

Podstawowe uregulowania dotyczące arbitra-żu zawarte są w art. 806 – 840 włoskiego Kodeksu postępowania cywilnego (zwanego dalej „kpc”), w brzmieniu znowelizowanym w 2006 r. w ramach reformy włoskiego prawa arbitrażowego1.

Ze względu na cel niniejszego artykułu, w ramach niniejszego wprowadzenia, omówi-my wybrane regulacje, które znajdują odzwier-ciedlenie w dwóch głównych grupach przesła-nek uchylenia wyroku arbitrażowego, tj. przesłankach dotyczących możliwego zakresu umowy o arbitraż i stawianych jej wymogów formalnych oraz przesłankach dotyczących wy-mogów stawianych samemu wyrokowi arbitra-żowemu. Tę część artykułu zakończymy krót-

1. Dekret ustawodawczy nr 40 z dnia 2 lutego 2006 r.

kim przedstawieniem instytucji specyficznej dla prawa włoskiego – tzw. „arbitrato irrituale”, któ-ra może sprawiać pewne trudności w zrozu-mieniu włoskiego systemu arbitrażowego, jako że jest ona postępowaniem arbitrażowym koń-czącym się wydaniem „umownego” wyroku, z odrębnie określonymi przesłankami jego uchylenia.

Stanowiąc alternatywę dla sądownictwa po-wszechnego, arbitraż opiera się na wyborze dokonanym przez strony w umowie o arbitraż, a niektóre spośród głównych przesłanek uchy-lenia lub odmowy uznania wyroku arbitrażowe-go związane są z patologicznymi klauzulami ar-bitrażowymi i wynikającym z nich brakiem właściwości sądu arbitrażowego.

Zasadniczo, ze względu na fakt, że umowa o arbitraż jest umową rodzącą skutki w zakre-sie jurysdykcji (tj. strony rezygnują w niej z ju-rysdykcji sądów powszechnych), może ona być


5554

nieskuteczna, ponieważ (i) dotyczy sporów nie-posiadających „zdatności arbitrażowej” zgod-nie z prawem właściwym, (ii) nie spełnia ewen-tualnych wymogów formalnych przewidzianych w przepisach prawa, (iii) nie określa dokona-nego przez strony wyboru w sposób wystar-czająco jednoznaczny.

Po nowelizacji w ramach reformy prawa ar-bitrażowego z 2006 r. włoski Kodeks postę-powania cywilnego odnosi się do powyższych trzech kwestii w części dotyczącej umów o ar-bitraż, w art. 806 – 808.5 kpc.

Po pierwsze, jeśli chodzi o zakres umów o ar-bitraż, przepis art. 806 kpc określa w sposób ogólny spory, które mogą zostać przedłożone przez strony do rozstrzygnięcia w drodze arbi-trażu, przewidując przy tym powszechną swo-bodę przedkładania do rozstrzygnięcia w dro-dze arbitrażu wszelkich sporów wynikających ze stosunku umownego pomiędzy stronami lub w związku z nim, z wyłączeniem sporów obję-tych zakazem na mocy prawa lub dotyczących niezbywalnych praw stron (np. praw w zakresie statusu osobowego, praw osobistych).

Przepis zawarty w drugim akapicie art. 806 kpc przewiduje dalsze ograniczenia powszech-nej zdatności arbitrażowej sporów i stanowi, że spory z zakresu umów agencyjnych lub umów o pracę mogą zostać poddane pod rozstrzy-gnięcie w drodze arbitrażu tylko wówczas, gdy dane prawo właściwe lub układ zbiorowy pra-cy wyraźnie na to stronom zezwala. W każdym razie, nawet jeżeli jest to dozwolone na mocy prawa lub układu zbiorowego pracy, strony za-wsze zachowują prawo do wszczęcia postępo-wania przed sądem powszechnym, którego to prawa nie mogą się zrzec.

W myśl przepisu art. 808.2 kpc strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie w drodze arbitra-żu również spory wynikające ze stosunków po-zaumownych.

Po drugie, jeśli chodzi o wymogi formalne stawiane umowom o arbitraż, art. 807 kpc sta-nowi, że umowa o arbitraż musi zostać zawar-ta w formie pisemnej (nie można więc np. prze-słać i przyjąć projektu takiej umowy za pośrednictwem faksu lub certyfikowanej pocz-ty elektronicznej, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa w zakresie przesyłania do-kumentów drogą elektroniczną).

Po trzecie, jeśli chodzi o interpretację umów o arbitraż, w ramach reformy włoskiego prawa arbitrażowego z 2006 r. wprowadzono w art. 808.5 kpc zasadę in dubio pro arbitrato, co oznacza, że w przypadku zaistnienia jakichkol-wiek wątpliwości co do zakresu umowy o ar-bitraż, umowa winna być interpretowana jako stanowiąca, że każdy spór wynikający z łączą-cego strony stosunku umownego lub po-zaumownego podlega rozstrzygnięciu w dro-dze arbitrażu.

Druga grupa przesłanek, które chcielibyśmy przedstawić w tej części, odnosi się do „pato-logicznego” wyroku arbitrażowego.

Zasadniczo, w myśl włoskiego prawa, wy-rok arbitrażowy ma charakter „patologiczny”, gdy (i) nie zawiera określonych elementów wy-maganych na mocy przepisów prawa, (ii) za-wiera wadliwe uzasadnienie lub wadliwą sen-tencję, (iii) został wydany po upływie wyzna- czonego terminu lub po dniu, w którym inny wyrok arbitrażowy (lub orzeczenie sądu po-wszechnego), wydany w sprawie pomiędzy

tymi samymi stronami i w odniesieniu do tego samego sporu, stał się prawomocny w tym sensie, że nie przysługują już od niego żadne środki zaskarżenia (zasada res iudicata).

Znaczenie pojęć „patologicznego uzasad-nienia” i „patologicznej sentencji” wyroku wy-jaśniamy w kolejnej części niniejszego artyku-łu, poświęconej kwestiom uchylenia wyroku arbitrażowego.

Jeśli chodzi o wymogi, jakie musi spełnić wyrok arbitrażowy, art. 823 kpc stanowi, że wyrok taki musi mieć formę pisemną oraz za-wierać elementy wyszczególnione w tym prze-pisie.

Nie wszystkie z tych elementów są istotne z punktu widzenia uchylenia wyroku arbitrażo-wego. Wyrok może zostać uchylony tylko wów-czas, gdy brak w nim uzasadnienia, sentencji wyroku lub podpisów większości arbitrów. Na-tomiast brak innych elementów wskazanych w art. 823 kpc nie prowadzi do uchylenia wy-roku.

W kwestii terminu na wydanie wyroku arbi-trażowego art. 820 kpc stanowi, że wyrok wi-nien zostać wydany (tj. podpisany przez co naj-mniej większość arbitrów) w terminie 240 dni od daty przyjęcia nominacji przez arbitrów. W umowie o arbitraż strony mogą uzgodnić inny termin, a ponadto termin może zostać przedłużony z powodu zaistnienia okoliczności, które również zostały wyszczególnione w art. 820 kpc.

Wyrok wydany po upływie terminu może zo-stać uchylony zgodnie z przepisem 829 kpc, o ile strona dochodząca jego uchylenia poinfor-

mowała stronę przeciwną (strony przeciwne) i arbitrów o upływie terminu zanim arbitrzy złożyli podpisy pod sentencją wyroku (art. 821 kpc). Tak więc strona nie może czekać aż za-warte w wyroku rozstrzygnięcie stanie się zna-ne i dopiero potem – jeżeli jest ono nie po jej myśli – wystąpić ze skargą o uchylenie wyroku.

Jak już wspomniano powyżej, wstęp do ni-niejszego artykułu zakończymy krótkim przed-stawieniem instytucji, którą można by nazwać osobliwością włoskiego systemu prawnego, tj. „arbitrato irrituale”, stanowiącej przeciwień-stwo „standardowego” arbitrażu, tj. arbitrato ri-tuale.

Po nowelizacji w ramach reformy przepro-wadzonej w 2006 r. (na mocy dekretu usta-wodawczego nr 40 z dnia 2 lutego 2006 r.) Kodeks postępowania cywilnego zawiera w art. 808.3 wyraźne postanowienie wprowa-dzające instytucję „arbitrato irrituale”.

Zgodnie z art. 824.2 kpc, po należytym zło-żeniu podpisów przez arbitrów wyrok kończą-cy „standardowe” postępowanie arbitrażowe rodzi skutki podobne do wyroku wydanego przez sąd powszechny2.

Art. 808.3 kpc stanowi wyraźnie, że prze-pisu art. 824.2 kpc nie stosuje się. Wyłącze-nie stosowania przepisu art. 824.2 kpc do wyroku arbitrażowego oznacza, że wyrok taki

2. W celu uczynienia wyroku arbitrażowego wykonalnym, należy wystąpić do sądu powszechnego właściwego dla siedziby arbitrażu o stwierdzenie jego wykonalności w drodze wydania stosownego postanowienia. Strona przeciwna może zaskarżyć postanowienie w przedmiocie stwierdzenia wykonalności w terminie 30 dni, a w przypadku skorzystania z tego prawa wszczęte zostaje w zwykłym trybie postępowanie w przedmiocie stwierdzenia wykonalności wyroku arbitrażowego (art. 825 kpc).


5756

nie posiada rangi wyroku sądu powszechne-go, lecz rodzi jedynie skutki umowne w sto-sunkach pomiędzy stronami3.

Ze względu na brzmienie art. 808.3 kpc oraz fakt, iż pozostałe przepisy włoskiego Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące arbitrażu nie odwołują się do trybu arbitrato irrituale, to-czy się dyskusja, czy pozostałe przepisy doty-czące „standardowego” arbitrażu można stoso-wać również do trybu arbitrato irrituale.

Grupą przepisów, których nie stosuje się do trybu arbitrato irrituale, są przepisy dotyczące uchylenia wyroku arbitrażowego, jako że art. 808.3 kpc określa konkretne przesłanki uchy-lenia wyroków kończących postępowanie w trybie „arbitrato irrituale” (która to procedu-ra jest zbliżona do procedury uchylenia wyro-ku wydanego w „standardowym” postępowa-niu arbitrażowym) oraz odwołuje się w sposób wyraźny do zwykłego trybu postępowania w sprawach handlowych, mającego zastoso-wanie do rozstrzygania sporów wynikających z umów handlowych (tj. zwykłego postępowa-nia przed sądami cywilnymi).

Wyjaśniwszy kwestię trybu arbitrato irritu-ale, w kolejnej części przedstawimy w zarysie

3. Ze względu na tę osobliwość sądy powszechne w Niemczech (patrz: orzeczenie niemieckiego Bundesgerichtsh z dnia 8 listopada 1981 r. w sprawie Compagnia Italian Assicurazioni przeciwko Schwarzmeer und Ostee Versicherungs-Aktiengesellschaft) i innych krajach odmawiają uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeń wydanych w trybie „arbitrato irrituale” zgodnie z Konwencją nowojorską. Sąd Najwyższy Włoch orzekł jednak, że wyroki arbitrażowe kończące postępowanie w trybie „arbitrato irrituale” mogą być uznawane i wykonywane na mocy Konwencji nowojorskiej (Corte di Cassazione, 15 stycznia 1992 r., nr 405). Wobec powyższych wątpliwości tryb „arbitrato irrituale” nie wydaje się być atrakcyjnym mechanizmem rozwiązywania sporów w przypadku międzynarodowych sporów handlowych; patrz: F. Emanuele, M. Molfa, Selected issues in international arbitration: the Italian perspective, Thomson Reuters, Londyn 2014, str. 68 i nast.

procedurę uchylenia wyroku arbitrażowego kończącego „standardowe” postępowanie ar-bitrażowe (tj. arbitrato rituale).

Uchylenie wyroku arbitrażowego zgodnie z przepisem art. 829 kpc

Włoskie prawo arbitrażowe przewiduje mecha-nizm ograniczający zakres przesłanek uchyle-nia wyroku arbitrażowego do tych, które zo-stały wyraźnie określone w przepisach prawa.

Przesłanki te wyszczególnione są w art. 829 kpc i zasadniczo dotyczą kwestii procesowych, takich jak nieważność umowy o arbitraż, nie-prawidłowe powołanie arbitrów, niespełnianie przez wyrok określonych wymogów formal-nych, naruszenie prawa do skorzystania z wła-ściwej procedury, upływ terminu na wydanie wyroku.

Wskazać należy, że po reformie prawa arbi-trażowego z 2006 r., jeżeli umowa o arbitraż nie zawiera odrębnego postanowienia w tym przed-miocie, nie ma możliwości uchylenia wyroku z powodu błędnego ustalenia stanu faktyczne-go w danym sporze lub z powodu błędnego za-stosowania przepisów prawa przy orzekaniu co do istoty sporu, z wyłączeniem przypadku orze-czenia naruszającego porządek publiczny.

Chociaż w myśl art. 827 kpc jedynie wyrok ostateczny może zostać zakwestionowany z powołaniem się na przesłanki wyszczególnio-ne w art. 8294, wyrok częściowy również może zostać uchylony, o ile zawiera on ostateczne

4. Art. 827 kpc mówi również o dwóch innych przewidzianych we włoskim prawie możliwościach zakwestionowania wyroku, tj. „revocazione” i „opposizione di terzo”, których charakter jest bardzo specyficzny (i dość osobliwy) i które nie zostaną omówione w niniejszym artykule.

rozstrzygnięcie w przedmiocie istoty niektórych żądań pozwu (tak więc wyrok wstępny nie pod-lega uchyleniu), a nie tylko rozstrzygnięcie w kwestiach wstępnych (np. w przedmiocie ju-rysdykcji). W tym drugim przypadku wyrok czę-ściowy może zostać zakwestionowany wyłącz-nie wraz z wyrokiem ostatecznym.

Sąd Apelacyjny w miejscu siedziby arbitrażu jest sądem właściwym do orzekania w przed-miocie uchylenia wyroku arbitrażowego5. Skar-ga o uchylenie wyroku winna zostać złożona w terminie 90 dni od daty zawiadomienia o wy-roku, a w żadnym przypadku nie jest możliwe zakwestionowanie wyroku po upływie jednego roku od daty jego podpisania przez arbitrów6.

Przesłanki wyszczególnione w pierwszym akapicie art. 829 kpc obowiązują niezależnie od ich ewentualnego zrzeczenia się przez strony.

Przesłanki te obejmują: (1) nieważność umowy o arbitraż, (2) naruszenie uzgodnionych przez strony zasad powoływania zespołu orze-kającego, (3) wydanie wyroku przez arbitrów niespełniających wymogów określonych prze-pisami prawa, (4) fakt rozstrzygnięcia w wyro-ku kwestii wykraczających poza zakres umo-wy o arbitraż, (5) niespełnianie przez wyrok podstawowych wymogów określonych w art. 823 kpc (tj. dotyczących uzasadnienia, sen-tencji, podpisów arbitrów)7, (6) wydanie wyro-ku po upływie terminu określonego w przepi-

5. C. Santini, La revoca del provvedimento che decide sull’inibitoria dell’efficacia esecutiva del lodo arbitrale rituale impugnato per nullità, [w:] Rivista dell’arbitrato, 2012 fasc. 3, str. 603 – 613.6. P. Licci, Brevi note sulla decorrenza del termine per l’impugnazione del lodo, [w:] Rivista dell’arbitrato, 2012 fasc. 3, str. 616 – 620.7. G. Ludovici, Il lodo (rituale) inesistente nell’ordinamento processual-civilistico italiano: Una figura sospesa tra mito e realtà normativa, [w:] Rivista dell’arbitrato, 2012, fasc. 3, str. 578 – 597.

sach prawa lub uzgodnionego przez strony, (7) naruszenie zasad procesowych uzgodnionych przez strony w wyraźnym postanowieniu doty-czącym nieważności całego postępowania, (8) wydanie wyroku pozostającego w sprzeczno-ści z uprzednimi rozstrzygnięciami, posiadają-cymi status res iudicata, (9) przeprowadzenie postępowania z naruszeniem prawa do sko-rzystania z właściwej procedury, (10) wydanie wyroku niezawierającego rozstrzygnięcia co do istoty sporu, pomimo że arbitrzy byli zobowią-zani do orzekania w tym przedmiocie, (11) wy-danie wyroku zawierającego sprzeczne posta-nowienia, (12) wydanie wyroku niezawie- rającego rozstrzygnięcia w przedmiocie wszyst-kich żądań pozwu i sprzeciwów zgłoszonych przez strony zgodnie z umową o arbitraż.

W przypadku większości powyższych prze-słanek, w razie uchylenia wyroku arbitrażowe-go, sąd apelacyjny orzeka jednocześnie w przedmiocie istoty sporu, chyba że strony postanowiły inaczej (art. 830 kpc).

Przesłanki te zostały wyszczególnione w art. 829 ust. 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12 kpc, i obejmu-ją: 5) niespełnianie przez wyrok podstawowych wymogów określonych w art. 823 kpc (tj. do-tyczących uzasadnienia, sentencji, podpisów arbitrów), (6) wydanie wyroku po upływie ter-minu określonego w przepisach prawa lub uzgodnionego przez strony, (7) naruszenie za-sad procesowych uzgodnionych przez strony w wyraźnym postanowieniu dotyczącym nie-ważności całego postępowania, (8) wydanie wyroku pozostającego w sprzeczności z uprzed-nimi rozstrzygnięciami, posiadającymi status res iudicata, (9) przeprowadzenie postępowa-nia z naruszeniem prawa do skorzystania z wła-ściwej procedury, (11) wydanie wyroku zawie-rającego sprzeczne postanowienia, (12)


5958

wydanie wyroku niezawierającego rozstrzy-gnięcia w przedmiocie wszystkich żądań po-zwu i sprzeciwów zgłoszonych przez strony zgodnie z umową o arbitraż.

W pozostałych przypadkach, np. związanych z kwestią ważności lub zakresu umowy o arbi-traż, Sąd Apelacyjny uchyla wyrok, a strony mogą wszcząć (lub podjąć, w przypadku uprzedniego zawieszenia) postępowanie przed sądem powszechnym lub arbitrażowym, w za-leżności od sytuacji.

Uważamy za wskazane zakończyć tę część niniejszego artykułu wyjaśnieniem różnicy po-między przesłanką braku uzasadnienia i sen-tencji wyroku (tj. przesłanką z art. 829 ust. 5) a przesłanką dotyczącą niespójności i sprzecz-ności postanowień wyroku (tj. przesłanką z art. 829 ust. 11 kpc).

Zgodnie z art. 829 ust. 5 kpc wyrok może zostać uchylony, jeżeli zostanie stwierdzony całkowity brak uzasadnienia lub sentencji; na-tomiast art. 829 ust. 11 kpc stanowi, że wy-rok może zostać uchylony w przypadku, gdy zawiera sprzeczne postanowienia.

Z najnowszego orzecznictwa wynika, że po-wołanie się na przewidzianą w art. 829 ust. 11 kpc przesłankę niespójności postanowień wy-roku arbitrażowego jest ograniczone i dotyczy tylko sentencji wyroku, a nie całego uzasad-nienia. Dlatego też procedura pozwalająca stwierdzić, czy wadliwe uzasadnienie może sta-nowić uzasadnioną przesłankę uchylenia wy-roku różni się od procedury dotyczącej bada-nia „patologicznej” sentencji.

Sąd Apelacyjny w Mediolanie wydał w dniu 29 kwietnia 2009 r. (w sprawie C.G. Impianti

SpA przeciwko B.M.A.A.B. and Sons Interna-tional Contracting Company WLL) postano-wienie o uznaniu i stwierdzeniu wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (patrz: część 3 poniżej), co stanowiło dla sądu spo-sobność do wyjaśnienia powyższej kwestii.

Chociaż postanowienie to zostało wydane w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wy-konalności zagranicznego orzeczenia arbitra-żowego (patrz: część 3 poniżej), a nie w po-stępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku, Sąd wyjaśnił w nim w ramach obiter dictum zna-czenie terminu „sprzeczne dyspozycje” w rozu-mieniu przepisu pierwszego akapitu art. 829 ust. 11 kpc.

Stronami w tej sprawie były włoska spółka C.G. Impianti S.p.A. (zwana dalej „C.G.”) i ku-wejcka spółka B.M.A.A.B. and Son Interna-tional Contracting Company W.L.L. (zwana da-lej „B.M.A.A.B.”).

C.G. próbowała nie dopuścić do wykona-nia na terytorium Włoch wyroku arbitrażowe-go wydanego w postępowaniu toczącym się w Kuwejcie, powołując się na fakt, że przed-stawione przez arbitrów uzasadnienie zawiera-ło sprzeczne dyspozycje.

Sąd Apelacyjny wyjaśnił w ramach obiter dictum, że charakter istotny mają jedynie te niespójności, które występują w części wyro-ku przyznającej lub odmawiającej przyznania środków wnioskowanych przez strony (tj. w sentencji). Natomiast niespójności wy-stępujące w uzasadnieniu nie są istotne w myśl przepisu pierwszego akapitu art. 829 ust. 11.

Ponadto w postanowieniu tym wyjaśniono również, że „niespójności w uzasadnieniu” nie zostały przewidziane w art. 829 kpc jako jed-na z przesłanek uchylenia wyroku. Niespójno-ści w uzasadnieniu mogą stanowić uzasadnio-

ną przesłankę uchylenia wyroku jedynie wówczas, gdy całkowicie uniemożliwiają od-tworzenie toku rozumowania arbitrów, przez co w ogóle brak jest uzasadnienia wyroku.

Jak wspomniano powyżej, po reformie pra-wa arbitrażowego z 2006 r. wyrok arbitrażowy nie może zostać uchylony z powodu błędnego ustalenia stanu faktycznego przez arbitrów, błędnej oceny materiału dowodowego oraz błędnego zastosowania przepisów prawa, chy-ba że w umowie o arbitraż strony w sposób wyraźny przewidziały taką przesłankę uchyle-nia wyroku. Bez wyraźnego postanowienia stron w tym przedmiocie przesłanka ta (erro-res in iudicando, tj. błędy popełnione przez ar-bitrów przy ustalaniu stanu faktycznego i praw-nego istoty sporu) nie znajduje zastosowania.

Tak więc po reformie prawa arbitrażowego z 2006 r. błędy i niespójności w uzasadnieniu wyroku mogą stanowić uzasadnioną przesłankę jego uchylenia tylko w sytuacji, gdy uniemożli-wiają zrozumienie, w jaki sposób (ratio) arbitrzy podjęli i uzasadnili swoje ostateczne decyzje.

Uznanie i stwierdzenie wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych zgodnie z art. 839 i art. 840 kpc

Włochy są sygnatariuszem kilku konwencji międzynarodowych – na przykład Konwencji genewskiej z 1961 r. o międzynarodowym ar-bitrażu handlowym i Konwencji nowojorskiej z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagra-nicznych orzeczeń arbitrażowych.

Konwencja nowojorska z 1958 r. została wprowadzona do porządku prawnego na mocy

ustawy nr 62 z dnia 19 stycznia 1968 r. i od tej chwili Włochy pozostają związane postano-wieniem jej art. III, który stanowi, że „Uznanie lub wykonanie orzeczeń arbitrażowych, do któ-rych odnosi się niniejsza Konwencja, nie bę-dzie uzależnione od spełnienia warunków istot-nie uciążliwych ani od poniesienia należności sądowych lub opłat istotnie wyższych, niż wy-magane dla uznania lub wykonania krajowych orzeczeń arbitrażowych”.

Uznanie i stwierdzenie wykonalności zagra-nicznego wyroku arbitrażowego we Włoszech następuje w drodze postępowania określonego w art. 839 i art. 840 kpc, stanowiących odzwier-ciedlenie postanowień Konwencji nowojorskiej z 1958 r., które zostały wprowadzone do Kodek-su postępowania cywilnego ustawą nr 25 z dnia 5 stycznia 1994 r. i których brzmienie nie zosta-ło zmienione w ramach przeprowadzonej w 2006 r. reformy prawa arbitrażowego.

Ponadto wskazać należy, że – co do zasa-dy – w przypadku rozbieżności pomiędzy po-stanowieniami umów międzynarodowych raty-fikowanych przez Włochy a przepisami prawa krajowego, pierwszeństwo stosowania winny mieć te pierwsze. Dlatego też możliwe jest, że w przyszłości przepisy art. 839 i art. 840 kpc będą mogły być pomijane (na rzecz bezpośred-niego stosowania postanowień umów między-narodowych) lub interpretowane w sposób bar-dziej zbliżony do postanowień umów między- narodowych.

Jeśli chodzi o samą procedurę, art. 839 i art. 840 kpc przewidują postępowanie dwu-etapowe, przy czym etap pierwszy obejmuje postępowanie z udziałem jednej strony (tj. koń-czy on inaudita altera parte, bez udziału stro-


6160

ny, przeciwko której dochodzi się uznania i wykonania wyroku).

Pierwszy etap kończy się wydaniem posta-nowienia w sprawie uznania lub odmowy uzna-nia wyroku i stwierdzenia jego wykonalności. Postanowienie to może zostać zaskarżone w drugim etapie postępowania, będącym zwy-kłym postępowaniem cywilnym, toczącym się przed tym samym Sądem Apelacyjnym, który był sądem właściwym do przeprowadzenia po-stępowania w pierwszym etapie. Postępowa-nie w drugim etapie toczy się z udziałem wnio-skodawcy i strony, przeciwko której dochodzi on uznania i wykonania wyroku (np. „contrad-dittorio pieno”).

W przypadku postępowania w ramach pierwszego etapu, jurysdykcję posiada Prezes Sądu Apelacyjnego właściwego dla siedziby/miejsca zamieszkania strony, przeciwko której dochodzi się uznania i wykonania wyroku. Je-żeli siedziba/miejsce zamieszkania tej strony znajduje się za granicą, wniosek o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku może zo-stać złożony Prezesowi Sądu Apelacyjnego w Rzymie. Jak wskazano powyżej, postępo-wanie w drugim etapie toczyć się będzie przed tym samym Sądem Apelacyjnym.

Przepis art. 839 kpc stanowi, że strona wy-stępująca o uznanie zagranicznego orzeczenia arbitrażowego winna załączyć do wniosku o uznanie wyroku następujące dokumenty: (i) oryginał wyroku lub jego kopię poświadczoną za zgodność z oryginałem, (ii) oryginał umowy o arbitraż lub równorzędny dokument, bądź też poświadczoną za zgodność z oryginałem ko-pię któregoś z tych dokumentów. Jeżeli doku-menty, o których mowa powyżej, zostały spo-

rządzone w języku innym niż język włoski, niezbędne jest złożenie ich tłumaczenia uwie-rzytelnionego.

Zgodnie z art. 839 akapit 4 kpc Prezes Sądu Apelacyjnego uznaje wyrok i stwierdza jego wykonalność, jeżeli ustali, że przewidzia-ne dla wyroku wymogi formalne zostały speł-nione i przedmiot sporu podlegał – zgodnie z włoskim prawem – rozstrzygnięciu w drodze arbitrażu, a wyrok nie narusza porządku pu-blicznego (art. V ust. 2 Konwencji nowojorskiej z 1958 r.).

Wobec powyższego istnieje możliwość od-mowy uznania wyroku przez Prezesa Sądu Apelacyjnego nawet na etapie inaudita altera parte (tj. w postępowaniu toczącym się jedy-nie z udziałem wnioskodawcy).

Podczas gdy znaczenie ostatniej części przepisu, mówiącej o braku zdatności arbitra-żowej przedmiotu sporu zgodnie z włoskim pra-wem i o naruszeniu przez wyrok porządku pu-blicznego, nie budzi wątpliwości, liczne kontrowersje budzi to, o jakich „wymogach for-malnych wyroku” jest mowa w art. 839 kpc.

Konwencja nowojorska z 1958 r. nie wy-mienia enumeratywnie obowiązkowych ele-mentów wyroku. Zgodnie z dominującym po-glądem, w myśl Konwencji nowojorskiej z 1958 r. wyrok arbitrażowy istnieje, jeżeli stwierdza się obecność trzech elementów: (i) postępo-wania przeprowadzonego na podstawie umo-wy pomiędzy stronami8, (ii) orzeczenia wyda-nego przez osobę trzecią (arbitrów) w przedmiocie sporu prawnego, stanowiące-go alternatywę dla orzeczenia sądów po-

8. Lazareff, l’arbitrage Forcé, Cahiers de l’arbitrage, 2006, 14.

wszechnych9, (iii) orzeczenia o charakterze ostatecznym10 (tj. takiego, które nie podlega rewizji i zmianie przez skład orzekający).

Z drugiej strony, jak wspomniano w części 1 powyżej, art. 823 kpc wyszczególnia kilka elementów, które muszą być zawarte w wyro-ku11, a – jak już powiedziano – brak niektórych spośród tych elementów może stanowić uza-sadnioną przesłankę uchylenia wyroku12.

Wobec powyższego należy dopuścić możli-wość, że zgodnie z włoskim prawem odwoła-nie do wymogów formalnych wyroku, o któ-rych mowa w art. 839 kpc, może być interpretowane jako odwołanie się do elemen-tów, o których mowa w art. 823 kpc. Wnio-sek ten, który został już wyciągnięty, wydaje się stać w sprzeczności z postanowieniami Konwencji nowojorskiej z 1958 r., ponieważ wprowadza on potencjalnie przesłankę odmo-wy uznania i stwierdzenia wykonalności wyro-ku (brak elementów wyroku, o których mowa w art. 823 kpc), która nie została przewidzia-na w Konwencji nowojorskiej z 1958 r.

Wracając do kwestii procesowych, zgodnie ze stosunkowo nowym poglądem i orzecznic-twem, Prezes Sądu Apelacyjnego może zwrócić się do wnioskodawcy, na etapie inaudita altera

9. Konwencja nowojorska z 1958 r., art. I ust. 3 i art. II ust. 1; Van Den Berg, Consolidated commentary on New York Convention Commercial Arbitration 2003, 219; G. Born International Commercial Arbitration, Haga 2009, 2350.10. Poudret, Besson, Comparative law of International arbitration, Londyn 2007, § 853.11. W myśl art. 823 kpc wyrok winien zawierać: (i) oznaczenie stron i arbitrów, (ii) oznaczenie miejsca postępowania arbitrażowego, (iii) klauzulę arbitrażową, (iv) określenie środka prawnego uzyskanego przez strony, (v) uzasadnienie, (vi) tekst sentencji, (vii) podpisy arbitrów.12. Tj. brak (v) uzasadnienia, (vi) tekstu sentencji, oraz (vii) podpisów arbitrów.

parte (postępowania z udziałem jednej ze stron), o uzupełnienie przedłożonych dokumentów, w przypadku braku (i) oryginału wyroku lub jego kopii poświadczonej za zgodność z oryginałem i/lub (ii) oryginału umowy o arbitraż lub równorzęd-nego dokumentu, bądź też poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii któregoś z tych do-kumentów i/lub (iii) tłumaczenia uwierzytelnio-nego któregoś z powyższych dokumentów.

Jak wskazano powyżej, postępowanie w ra-mach drugiego etapu może zostać wszczęte po wydaniu postanowienia Prezesa Sądu Apelacyj-nego i jego zaskarżeniu, niezależnie od tego, czy w postanowieniu tym wyrok został uznany, czy też nie. Postanowienie może zostać zaskarżone przez wnioskodawcę lub przez stronę, przeciw-ko której dochodzi on wykonania wyroku, a po-stępowanie w ramach drugiego etapu z koniecz-ności toczy się z udziałem obydwu stron.

W myśl przepisu art. 840 kpc, postanowie-nie Prezesa Sądu Apelacyjnego może zostać zaskarżone w terminie 30 dni od daty powia-domienia o jego wydaniu.

Postępowanie wszczęte w wyniku zaskar-żenia postanowienia Prezesa Sądu Apelacyj-nego toczy się przed tym samym Sądem Ape-lacyjnym, a procedurę zaskarżenia rozpoczyna złożenie we właściwym sądzie apelacyjnym we-zwania skierowanego do drugiej strony. Po-stępowanie to toczy się zgodnie z zasadami prowadzenia postępowania cywilnego przed sądem apelacyjnym, uzupełnionymi o określo-ne zasady szczególne, regulujące procedurę zaskarżenia postanowienia wydanego przez sąd cywilny pierwszej instancji (tzw. „giudizio di opposiozione a decreto ingiuntivo”). Zasad-niczo, odwołanie się do tych zasad oznacza, że (i) postanowienie Prezesa Sądu o uznaniu wy-


6362

roku staje się prawomocne dopiero po jego doręczeniu stronie, przeciwko której dochodzi się jego wykonania oraz po bezskutecznym upływie określonego przepisami prawa termi-nu przysługującego tej stronie na zaskarżenie postanowienia (tj. po upływie 30 dni), oraz (ii) wstępny i tymczasowy tytuł wykonawczy może zostać wydany w odniesieniu do postanowie-nia (i wyroku), jeżeli skarga nie wydaje się pri-ma facie uzasadniona.

Art. 840 kpc wyraźnie mówi o zwykłym po-stępowaniu także w przypadku wydania przez Prezesa Sądu Apelacyjnego postanowienia o odmowie uznania i stwierdzenia wykonalno-ści wyroku.

Jak wskazano powyżej, liczba sytuacji, w których okoliczność ta może zaistnieć, jest ograniczona, ponieważ Prezes Sądu Apelacyj-nego nie może badać z urzędu elementów in-nych niż wspomniane powyżej (tj. i) spełniania przez wyrok wymogów formalnych, ii) zdatno-ści arbitrażowej sporu zgodnie z włoskim pra-wem, iii) braku naruszenia przez wyrok zasad porządku publicznego; patrz art. 839 kpc). Przykładowo, Prezes Sądu Apelacyjnego może stwierdzić brak zdatności arbitrażowej sporu zgodnie z włoskim prawem i odmówić uznania wyroku. W takim przypadku, w celu zaskarże-nia postanowienia i doprowadzenia do uznania wyroku i stwierdzenia jego wykonalności, wnio-skodawca zmuszony jest do wszczęcia postę-powania przed Sądem Apelacyjnym.

Z drugiej strony, sytuacją najczęściej spo-tykaną jest postanowienie uznające wyrok i stwierdzające jego wykonalność, które pod-lega zaskarżeniu przez stronę, przeciwko któ-rej wyrok ma zostać wykonany.

W przypadku wydania postanowienia, o któ-rym mowa powyżej, wnioskodawca musi wy-stąpić o jego poświadczoną za zgodność z ory-ginałem kopię, którą winien doręczyć stronie, przeciwko której dochodzi wykonania wyroku.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego podlega zaskarżeniu do tego samego Sądu w terminie 30 dni od daty powiadomienia o jego wydaniu.

Jak wskazano powyżej, postanowienie sta-je się prawomocne dopiero po doręczeniu stro-nie, przeciwko której dochodzi się wykonania wyroku oraz po bezskutecznym upływie termi-nu określonego powyżej, przysługującego tej stronie na zaskarżenie postanowienia.

Przesłanki zaskarżenia postanowienia o uznaniu wyroku wyszczególnione są w art. 840 włoskiego Kodeksu postępowania cywil-nego i stanowią powtórzenie przesłanek okre-ślonych w art. V Konwencji nowojorskiej z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagra-nicznych orzeczeń arbitrażowych.

Art. 840 kpc stanowi, że uznanie zagranicz-nego orzeczenia arbitrażowego może być przed-miotem odmowy, jeżeli strona, przeciwko któ-rej dochodzi się uznania i stwierdzenia wykonalności tego orzeczenia, wykaże, że 1) strony umowy o arbitraż były – zgodnie z pra-wem właściwym – niezdolne do czynności praw-nych lub umowa o arbitraż była dotknięta nie-ważnością zgodnie z prawem, któremu strony ją poddały lub – w braku wskazania takiego pra-wa – zgodnie z prawem państwa, w którym wy-dany został wyrok arbitrażowy, lub 2) strona, przeciwko której dochodzi się wykonania wyro-ku, nie została poinformowana o powołaniu ar-bitra lub o postępowaniu, bądź też nie miała możliwości odpowiedniego przedstawienia swo-

jego stanowiska procesowego, lub 3) wyrok do-tyczył i/lub zawierał rozstrzygnięcie kwestii spor-nej, która nie została przewidziana w umowie o arbitraż lub nie została przedłożona do roz-strzygnięcia w drodze arbitrażu – w takim przy-padku, jeżeli istnieje możliwość oddzielenia roz-strzygnięć w kwestich przedłożonych i nieprzedłożonych do rozstrzygnięcia w arbitra-żu, uznanie i stwierdzenie wykonalności jest do-puszczalne w odniesieniu do tej części wyroku, która zawiera rozstrzygnięcia kwestii przedłożo-nych do rozstrzygnięcia w arbitrażu, lub 4) skład zespołu orzekającego lub przeprowadzone po-stępowanie było niezgodne z umową zawartą pomiędzy stronami, a w przypadku jej braku, z prawem miejsca postępowania arbitrażowe-go, lub 5) wyrok nie stał się jeszcze wiążący dla stron, został uchylony lub jego wykonanie zo-stało wstrzymane przez właściwy organ pań-stwa, na terytorium którego lub zgodnie z pra-wem którego, wyrok został wydany.

Zgodnie z brzmieniem przepisu pierwszego akapitu art. 840 kpc powyższe przesłanki od-mowy uznania i stwierdzenia wykonalności wy-roku arbitrażowego muszą zostać podniesione i udowodnione przez stronę, przeciwko której dochodzi się jego uznania i stwierdzenia jego wykonalności, i nie mogą zostać uwzględnio-ne przez Sąd Apelacyjny z urzędu.

Z drugiej strony, przepis zawarty w drugim akapicie art. 840 kpc powtarza przepis doty-czący postępowania z udziałem jednej strony (inaudita altera parte), zgodnie z którym od-mowa uznania i stwierdzenia wykonalności wy-roku arbitrażowego następuje również w przy-padku ustalenia przez Sąd Apelacyjny, że 1) zgodnie z włoskim prawem przedmiot sporu nie nadaje się do rozstrzygnięcia w drodze ar-

bitrażu lub 2) uznanie lub stwierdzenie wyko-nalności wyroku byłoby sprzeczne z zasadami włoskiego porządku publicznego. Ustalenie ta-kie może zostać poczynione przez Sąd Apela-cyjny z urzędu nawet wówczas, gdy strona za-skarżająca postanowienie o uznaniu wyroku nie zgłasza sprzeciwu w tym zakresie.

Wnioski

Jak już powiedziano, Włochy są sygnatariu-szem kilku konwencji międzynarodowych – na przykład Konwencji genewskiej z 1961 r. o międzynarodowym arbitrażu handlowym i Konwencji nowojorskiej z 1958 r. o uznawa-niu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń ar-bitrażowych. Celem tych konwencji jest za-pewnienie uznawania wyroków arbitrażowych na podstawie wspólnych przepisów i ograni-czenie zakresu przesłanek odmowy uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku arbi- trażowego.

W myśl postanowień Konwencji nowojor-skiej z 1958 r. odmowa uznania i stwierdzenia wykonalności zagranicznego orzeczenia arbi-trażowego może, co do zasady, nastąpić w sy-tuacji uchylenia lub wstrzymania wykonania tego orzeczenia przez właściwy organ państwa, na terytorium którego lub zgodnie z prawem którego, zostało ono wydane (art. V ust. 1 lit. e) Konwencji nowojorskiej z 1958 r.).

Mając na względzie tak ogólny charakter przesłanki odmowy uznania i stwierdzenia wy-konalności wyroku, ustawodawca włoski pod-jął próbę – przeprowadzając reformę prawa ar-bitrażowego w 2006 r. – zasadnego ograniczenia zakresu przesłanek uchylenia przez włoskie Sądy Apelacyjne wyroków wy-


6564

danych w postępowaniach arbitrażowych pro-wadzonych na terytorium Włoch, w szczegól-ności poprzez wprowadzenie przepisu stanowiącego, że jeżeli umowa o arbitraż nie zawiera odrębnego postanowienia w tym przedmiocie, nie ma możliwości uchylenia wy-roku z powodu – wspomnianego w uzasadnie-niu – błędnego ustalenia stanu faktycznego w danym sporze lub z powodu błędnego za-stosowania przepisów prawa przy orzekaniu co do istoty sporu, z wyłączeniem przypadku orze-czenia naruszającego porządek publiczny.

Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego na Ukrainie ■ Wojciech Bazan aplikant adwokacki, prawnik w kancelarii Sołtysiński, Kawecki & Szlęzak,

absolwent prawa na WPiA UJ

■ Mykola Zembra prawnik w kancelarii Russell Bedford Poland, absolwent prawa na WPiA UJ

Wprowadzenie

Instytucja sądownictwa polubownego na tery-torium Ukrainy jest aktualnie uregulowana, obowiązującą od 2004 roku, Ustawą o sądach polubownych. Pomimo przypadającego na ten rok jubileuszu dziesięciu lat obowiązywania tej-że ustawy, zainteresowanie tego typu rozwią-zywaniem sporów jest wciąż niewielkie. Jed-nakże, w ostatnim czasie wykazuje wyraźne tendencje wzrostowe.

Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie kluczowych regulacji prawnych dotyczących przyjętego przez Ukrainę modelu zaskarżania orzeczeń sądów polubownych. Aby ułatwić odbiorcy zrozumienie tego systemu, opisywane regulacje zostaną zestawione z prawem polskim.

Sądy polubowne w prawie ukraińskim

Sąd polubowny w prawie ukraińskim jest nazy-wany tretejski sąd (Третейський суд; dalej: sąd polubowny). Obowiązujące zasady funkcjo-nowania sądów polubownych na Ukrainie zosta-ły uregulowane w Ustawie o sądach polubow-

nych z dnia 11 maja 2004 r. № 1701-IV, w języku ukraińskim Закон України про третейські суди (dalej: Ustawa)1. Nie jest to jedyna ustawa regulująca ten zakres przedmio-towy, albowiem równolegle funkcjonuje, wzoro-wana na ustawie modelowej UNCITRAL, Usta-wa o międzynarodowym arbitrażu handlowym (dalej: Ustawa zagraniczna) mająca zastosowa-nie, jeżeli siedziba chociażby jednej ze stron spo-ru znajduje się za granicą, a także do sporów przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym i zjed-noczeń oraz organizacji międzynarodowych, powołanych na terytorium Ukrainy, pomiędzy sobą, sporów pomiędzy ich założycielami, a tak-że ich sporów z innymi podmiotami prawa Ukra-iny (art. 1 ust. 2 Ustawy zagranicznej). Na Ukra-inie przyjęto więc rozwiązanie odmienne od polskiego – postępowanie przed sądem polu-bownym regulują dwie odrębne ustawy, a dopie-ro postępowanie wszczynane ewentualną skar-gą o uchylenie orzeczenia sądu polubownego jest uregulowane przepisami ukraińskiego Kodeksu postępowania cywilnego.

1. Wcześniejsze regulacje zostały szerzej opisane w: A. Tynel, Droga Polski i Ukrainy do międzynarodowego arbitrażu, e-Przegląd Arbitrażowy wydanie specjalne, s. 16


6766

Zgodnie z definicją zawartą w Ustawie (art. 2) sądem polubownym jest niepaństwo-wy niezależny organ, który tworzy się na pod-stawie umowy zawieranej pomiędzy osobami fizycznymi lub prawnymi zgodnie z procedurą przewidzianą w Ustawie, dla rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych lub gospodar-czych. W celu powierzenia danemu sądowi polubownemu rozstrzygania sporów z konkret-nego stosunku łączącego strony, można zawrzeć klauzulę arbitrażową w umowie lub sporządzić porozumienie dotyczące danego, powstałego już sporu (art. 12 Ustawy).

Zasady działalności oraz organizacja sądów polubownych na Ukrainie zostały określone w Ustawie (art. 4):– praworządność;– niezależność sędziów oraz podległość tylko

prawu;– r ówność wszystkich uczestników postępo-

wania przed prawem oraz sądem polubow-nym;

– kontradyktoryjność;– wiążąca moc wyroku sądu polubownego dla

stron postępowania;– dobrowolność tworzenia sądu polubownego;– dobrowolna zgoda arbitrów na wyznaczenie

do konkretnej sprawy;– arbitraż;– samorządność sądów polubownych;– kompleksowość, kompletność i bezstron-

ność przy rozstrzyganiu sporów;– pomoc stronom w osiągnięciu porozumienia

w celu zawarcia ugody na każdym etapie postępowania polubownego.

Na terytorium Ukrainy mogą funkcjonować stałe sądy polubowne oraz sądy zawiązane dla rozwiązania konkretnego sporu (sądy polubow-

ne ad hoc). Jednym z największych stałych sądów polubownych na terytorium Ukrainy jest działający od 1992 r. Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy przy Ukraińskiej Izbie Handlowo--Przemysłowej – Международный коммер--ческий арбитражный суд при Торгово--промышленной палате Украины2. W tymże sądzie zapada rocznie ok. 300-400 orzeczeń3.

Działalność sądów polubownych w praktyce

Funkcjonowanie sądów polubownych na Ukra-inie jest przedmiotem wielu dyskusji, które mają wymiar teoretyczny oraz praktyczny. Z jednej strony działalność sądów polubownych pozwa-la niewątpliwie zmniejszyć obciążenie sądów powszechnych, a sama ich obecność jest ozna-ką rozwoju demokratycznego społeczeństwa dążącego do polubownego rozwiązywania spo-rów. Z drugiej strony, ze względu na pewne niedoskonałości legislacyjne, działalność sądów polubownych nie zawsze przynosi pożą-dany efekt a czasem wprowadza dodatkowe komplikacje. Należy jednak mieć na względzie, iż te problemy nie są związane wyłącznie z dzia-łalnością sądów polubownych, często bowiem dotyczą także sądów powszechnych – w szcze-gólności w zakresie wykonania oraz zaskarża-nia orzeczeń sądów polubownych4. Najczęst-

2. http://www.ucci.org.ua/arb/icac/en/icac.html3. Szerzej w: M. Selivon, Wskaźnik cena-jakość-czas w rozstrzyganiu sporów przez Międzynarodowy Handlowy Sąd Arbitrażowy przy Ukraińskiej Izbie Handlowo-Przemysłowej, e-Przegląd Arbitrażowy wydanie specjalne, s. 244. L.I. Ohrimczuk (Sędzia Najwyższego Sądu Ukrainy), Praktyka stosowania Ustawy Ukrainy „o sądach polubownych” (Практика застосування судами Закону України «Про третейські суди»), strona internetowa Najwyższego Sądu Ukrainyhttp://www.scourt.gov.ua/clients/vs.nsf /81b1cba59140 111fc2256bf7004f9cd3 /bb0f2d6e 20458292c225766a 004c0fa4?OpenDocument

szym powodem powstawania problemów jest niedostosowane prawo, które reguluje funk-cjonowanie sądów polubownych oraz ich współpracę z innymi organami i sądami powszechnymi.

W tym miejscu należy odnotować, iż cieka-wym przykładem dobrego rozwoju sądownic-twa polubownego na Ukrainie jest przystąpie-nie przez ten kraj do Konwencji waszyngtońskiej z 18 marca 1965 r. o rozstrzyganiu sporów inwestycyjnych między państwami a obywate-lami innych państw5.

Sąd polubowny a sąd powszechny

Podstawową zasadą jest niezaskarżalność orzeczeń sądów polubownych poza przypadka-mi wyraźnie przewidzianymi w art. 51 Ustawy oraz art. 34 ust. 2 Ustawy zagranicznej. Jest to więc rozwiązanie analogiczne do polskiego, które zostało uregulowane w art. 1205 § 1 w zw. z 1206 k.p.c. poprzez wskazanie tam zamkniętego katalogu podstaw skargi o uchy-lenie orzeczenia sądu polubownego6. Niemniej jednak katalog ten mocno się poszerza poprzez uwzględnienie w nim klauzuli generalnej – sprzeczność z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej7.

Zgodnie z art. 51 Ustawy, wyrok sądu polu-bownego może zostać zaskarżony w przypad-kach przewidzianych w Ustawie do właściwe-go sądu powszechnego (analogicznie w art. 34 w zw. z art. 2 Ustawy zagranicznej).

5. https://icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet ?requestType =ICSIDDocRH&actionV al=ContractingStates&ReqFrom=Main6. orz. SN z 6 stycznia 1961 r., sygn. II CR 532/597. por. J. Szpara [w:] Sąd Arbitrażowy. System Prawa Handlowego t. 8, red. A. Szumański, Warszawa 2010, s. 589

Zgodnie z Ustawą, sądy powszechne rozpoznają sprawy dotyczące: – stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądów

polubownych (art. 55 i n.; w Ustawie zagra-nicznej art. 35 i n.);

– skargi o uchylenie orzeczeń sądów polubow-nych (art. 51; w Ustawie zagranicznej art. 34).

Procedura postępowania w tego typu spra-wach została uregulowana w art. 389[1] ukra-ińskiego Kodeksu postępowania cywilnego (Цивільно процесуальний кодекс України).

Podstawy zaskarżenia wyroku sądu polubownego

Podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego zostały opisane w Ustawie, a w szczególności w art. 51:– sprawa, w której został wydany wyrok, nie

może zostać poddana pod rozstrzygnięcie przez sąd polubowny;

– wyrok sądu polubownego został wydany w zakresie nieprzewidzianym w klauzuli arbi-trażowej/porozumieniu; wyroku w części dotyczy zagadnień nieprzewidzianych w klau-zuli arbitrażowej/porozumieniu – w tym przy-padku po zaskarżeniu może zostać uchylona część przekraczająca zakres zgody stron na rozpoznanie sprawy przez sąd polubowny;

– skład sądu polubownego, który wydał wyrok nie odpowiadał wymogom art. 16–19 Ustawy;

– sąd polubowny wydał wyrok rozstrzygający o prawach i obowiązkach osób niebiorących udziału w postępowaniu;

– klauzula arbitrażowa/porozumienie zostały uznane za nieważne.

http://www.scourt.gov.ua/clients/vs.nsf/81b1cba59140111fc2256bf7004f9cd3/bb0f2d6e20458292c225766a004c0fa4?OpenDocument



https://icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet?requestType=ICSIDDocRH&actionVal=ContractingStates&ReqFrom=Main

https://icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet?requestType=ICSIDDocRH&actionVal=ContractingStates&ReqFrom=Main


6968

Należy podkreślić, iż Ustawa zagraniczna zawiera swój własny, a co najważniejsze odmienny katalog podstaw do wniesienia skar-gi (jest on wzorowany na ustawie modelowej UNCITRAL):– jedna ze stron zapisu na sąd polubowny nie

miała zdolności do jego zawarcia; lub że zapis na sąd polubowny był nieważny w świetle wybranego przez strony prawa właściwego, a w braku wyboru takiego prawa, w świetle prawa ukraińskiego;

– strona wnioskująca nie była należycie zawia-domiona o wyznaczeniu arbitra, o postępo-waniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności przedsta-wienia swojej sprawy;

– wyrok dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub zawiera rozstrzygnięcie wykraczające poza zakres spraw poddanych pod arbitraż, jeżeli jednak orzeczenie w spra-wach poddanych pod rozstrzygnięcie sądu polubownego daje się oddzielić od rozstrzy-gnięcia w sprawach nieobjętych arbitrażem, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw, które nie były poddane pod arbitraż;

– nie zachowano wymagań co do składu zespo-łu orzekającego lub procedury arbitrażowej, uzgodnionych przez strony, chyba że umo-wa ta narusza bezwzględnie obowiązujące przepisy Ustawy zagranicznej, lub w braku takiej umowy, nie zachowano wymagań wynikających z Ustawy zagranicznej.

Ponadto, orzeczenie sądu polubownego pod-lega uchyleniu jeżeli sąd powszechny uzna, że:– według prawa ukraińskiego przedmiot spo-

ru nie może być poddany pod rozstrzygnię-cie przez sąd polubowny;

– wyrok jest sprzeczny z podstawowymi zasa-dami porządku publicznego Ukrainy.

Treść przywołanych przepisów wskazuje, że w Ustawie zagranicznej, tak jak w polskim Kodeksie postępowania cywilnego (art. 1206 § 2 k.p.c.), recypowana została grupa, bada-nych z urzędu8, przesłanek powodujących uchylenie orzeczenia sądu polubownego.

Sprawy, które nie mogą zostać poddane pod rozstrzygnięcie przez sądy polubowne

Analizując powyższe przesłanki do zaskarżenia oraz uchylenia wyroku sądu polubownego, należy przede wszystkim zastanowić się, któ-re ze spraw nie mogą być poddawane pod roz-strzygnięcie przez sądy polubowne – tzw. brak zdatności arbitrażowej. To zagadnienie zosta-ło uregulowane w art. 6 Ustawy, w którym wskazano, iż sądy polubowne mogą rozpatry-wać wszelkie spory w sprawach cywilnych lub gospodarczych, z wyłączeniem:– spraw dotyczących sporów o unieważnienie

aktów prawnych;– spraw w sporach wynikających z zawarcia,

zmiany, rozwiązania oraz realizacji umów han-dlowych związanych z zaspokojeniem potrzeb publicznych;

– spraw dotyczących tajemnicy państwowej;– spraw dotyczących sporów wynikających ze

stosunków rodzinnych, z wyłączeniem spo-rów wynikających z umów małżeńskich;

– spraw dotyczących przywrócenia wypłacal-ności dłużnika9 lub postępowania upadłościo-wego;

– spraw, w których jedną ze stron jest organ administracji publicznej, władze lokalne, ich

8. por. R. Morek [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2014, kom. do art. 1206 teza 299. postępowanie podobne do polskiego postępowania układowego

pracownicy, inne podmioty wykonujące funk-cje administracyjne na podstawie przepisów prawa oraz zadania zlecone, oraz inne orga-ny państwowe;

– spraw w sporach dotyczących nieruchomo-ści, w tym gruntów;

– spraw dotyczących ustalenia faktów mają-cych znaczenie prawne;

– spraw w sporach wynikających ze stosunku pracy;

– spraw wynikających z relacji gospodarczych w sporach pomiędzy jednostkami gospodar-czymi oraz ich członkami (założycielami, akcjonariuszami) oraz pomiędzy członkami (założycielami, akcjonariuszami) jednostek gospodarczych związanych z tworzeniem, eksploatacją, zarządzaniem i likwidacją tych jednostek;

– spraw, po uwzględnieniu których wyrok sądu polubownego będzie wymagał pewnych dzia-łań przez władze państwowe, samorządy lokalne i ich urzędników oraz inne zaintere-sowane strony;

– w innych przypadkach, w których zgodnie z prawem sprawy powinny być rozstrzygane wyłącznie przez sądy powszechne oraz Sąd Konstytucyjny Ukrainy;

– przypadków, w których co najmniej jedna ze stron sporu nie jest rezydentem Ukrainy;

Polski ustawodawca w art. 1157 k.p.c. dopuścił możliwość poddania pod rozstrzygnię-cie przez sądy polubowne sporów o prawa majątkowe lub niemajątkowe, jeżeli mogą one być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty.

Zakres klauzuli arbitrażowej/ porozumienia stron

W niektórych wypadkach, pomimo nawet naj-bardziej skrupulatnego prowadzenia postępo-wania, może dojść do sytuacji, w której wyrok sądu polubownego zostanie wydany (w cało-ści lub w części) w zakresie nieprzewidzianym w klauzuli arbitrażowej/porozumieniu. Obie ustawy, podobnie jak polski Kodeks postępo-wania cywilnego (art. 1206 § 1 pkt 3) k.p.c.) dopuszczają możliwość uchylenia części wyro-ku przekraczającej zakres zgody stron na roz-poznanie sprawy przez sąd polubowny

Uznanie klauzuli arbitrażowej/ porozumienia za nieważne

Procedurę uznania klauzuli arbitrażowej/ poro-zumienia za nieważną, mimo, iż wywołuje wymierne skutki w wymiarze procesowym, nor-muje ukraiński Kodeks cywilny. Klauzula arbi-trażowa/ porozumienie może zostać uznana za nieważną jeżeli jest spełniona chociaż jedna z następujących przesłanek: – klauzula arbitrażowa/ porozumienie nie odpo-

wiada unormowaniom prawnym;– klauzula arbitrażowa/ porozumienie została

zawarta w nieodpowiedniej formie;– brak zdolności stron do zawarcia klauzuli arbi-

trażowej/ porozumienia oraz brak możliwości swobodnego podjęcia decyzji o jej zawarciu.

Jednak w praktyce uznanie za nieważną ze względu na wskazane powyżej podstawy występuje bardzo rzadko. Wynika to z ustano-wienia stosunkowo ograniczonych wymogów formalnych. Zgodnie z prawem klauzula arbi-trażowa/porozumienie powinna zostać sporzą-dzona w formie pisemnej (lub innej, bardziej


7170

sformalizowanej) przez osobę mającą zdolność do dokonania tej czynności.

Niezgodny z prawem skład sądu polubownego

Zgodnie z obowiązującym prawem (Ustawa oraz Ustawa zagraniczna) strony mają prawo do swobodnego wyboru arbitrów. Zgodnie z Ustawą kandydaci na arbitrów powinni posia-dać wyższe wykształcenie prawnicze (art. 18). W składzie trzy osobowym taki wymóg powi-nien spełniać arbiter przewodniczący. Należy pamiętać, że jest to minimum ustawowe, a strony mogą dodatkowo rozszerzyć wymogi dotyczące arbitrów.

Zapewnienie przez stałe sądy polubowne oraz same strony udziału arbitrów z odpowied-nim wykształceniem oraz swoboda ich wybo-ru ogranicza możliwość zaskarżenia wyroku na tej podstawie. Pomimo małego prawdopodo-bieństwa wystąpienia przesłanek do wniesie-nia skargi na tej właśnie podstawie, to w prak-tyce kilka takich przypadków już zaistniało10.

Rozstrzygnięcie o prawach i obowiązkach podmiotów, które nie brały udziału w postępowaniu

Możliwe jest wniesienie skargi na wyrok sądu polubownego w przypadku, gdy wyrok doty-czy praw i obowiązków osób niebiorących udziału w postępowaniu. Przedmiotowa pod-stawa zaskarżania orzeczeń sądów polubow-

10. M.M. Pusz (Prezes Sądu Arbitrażowego przy ukraińskiej organizacji społecznej „Prawo i obowiązek”), Procedura zaskarżenia i wykonania wyroku sądu polubownego (Порядок оскарження та виконання рішення третейського суду) 2009, http://xn--d1abamebf8bmdccu.com/statti/12/

nych została wprowadzona w nowelizacji Usta-wy, która weszła w życie w dniu 31 marca 2009 r.

Na podstawie wprowadzonej zmiany na sądzie polubownym oraz na stronach ciąży obo-wiązek zapewnienia udziału w postępowaniu przez wszystkie osoby, których praw i obowiąz-ków może dotyczyć wydany przez sąd polu-bowny wyrok.

Procedura zaskarżenia wyroku sądu polubownego

Art. 51 Ustawy oraz art. 34 Ustawy zagranicz-nej regulują podstawy zaskarżenia wyroku sądu polubownego. Natomiast sama procedura postę-powania ze skargi uregulowana jest w ukraiń-skim Kodeksie postępowania cywilnego.

Skarga o uchylenie wyroku może zostać wniesiona do właściwego sądu w ciągu 3 mie-sięcy od dnia wydania wyroku, a osoby, które nie brały udziału w sprawie mogą wnieść skar-gę w ciągu 3 miesięcy od dnia, w którym dowie-działy się lub powinny były się dowiedzieć o wyda-niu wyroku. Taki sam termin został przewidziany w polskiej procedurze cywilnej (art. 1208 § 1 k.p.c.), z wyłączeniem szczególnych przypadków kiedy termin liczy się od momentu dowiedzenia się o podstawie do zaskarżenia.

Istotną kwestią przy wnoszeniu skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jest ustalenie właściwości sądu powszechnego do rozpoznania tejże skargi. Zgodnie z art. 2 Usta-wy oraz art. 389[1] ust. 2 ukraińskiego Kodek-su postępowania cywilnego, sądem właściwym do rozpatrzenia skargi jest sąd powszechny właściwy dla miejsca rozpoznania sprawy przez

sąd polubowny. Przykładowo sądem właści-wym dla skarg o uchylenie orzeczeń Między-narodowego Sądu Arbitrażowego przy Ukra-ińskiej Izbie Handlowo-Przemysłowej będzie Sąd Rejonu Szewczenkowskiego w Kijowie. Polski ustawodawca przyjął w tym zakresie odmienną regulację, wprowadzając art. 1158 k.p.c. powierzający rozpoznawanie skarg sądo-wi powszechnemu, który byłby właściwy dla rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokona-ły zapisu na sąd polubowny.

Zgodnie z ukraińskim kodeksem postępowa-nia cywilnego skarga jest rozpoznawana przez sąd powszechny w składzie jednoosobowym w ciągu jednego miesiąca od wniesienia skargi.

Wyrok sądu polubownego mogą zaskarżyć strony postępowania, inni uczestnicy postępo-wania lub osoby które nie brały udziału w spra-wie, jeżeli wyrok dotyczy ich praw lub obowiąz-ków. Polska doktryna kwestionuje dopusz- czalność wnoszenia skargi przez osoby trze-cie11. Jednak zakres podmiotów legitymowa-nych czynnie został poszerzony o prokuratora (art. 7 k.p.c.) oraz Rzecznika Praw Obywatel-skich (art. 14 pkt 4 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich).

Na skutek rozpoznania skargi, sąd powszechny ma prawo (i) oddalić skargę a tym samym pozostawić wyrok sądu polubownego bez zmian, albo (ii) uchylić zaskarżone orze-czenie (art. 389[4] ust. 6 ukraińskiego Kodek-su postępowania cywilnego). Strona niezado-wolona z tego rozstrzygnięcia może zaskarżyć je do sądu wyższej instancji (art. 389[4] ust. 6 ukraińskiego Kodeksu postępowania cywil-

11. J. Szpara [w:] Sąd Arbitrażowy. System Prawa Handlowego t. 8, red. A. Szumański, Warszawa 2010, s. 585

nego). Należy jednak mieć na względzie, że zarówno w Polsce jak i na Ukrainie sąd powszechny nie działa tutaj jako druga instan-cja względem sądów polubownych i jego kon-trola ogranicza się do oceny zaskarżonego wyroku w perspektywie naruszeń wskazanych w przepisach Ustawy (w Polsce w art. 1206 k.p.c.).12

Uchylenie wyroku sądu polubownego przez sąd powszechny, nie pozbawia strony postę-powania prawa do ponownego wniesienia sprawy do sądu polubownego, z wyjątkiem spraw przewidzianych w Ustawie (art. 389[5] ust. 3 ukraińskiego Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 51 Ustawy), w których:– wyrok sądu polubownego uchylono w cało-

ści albo w części na skutek uznania klauzu-li arbitrażowej/porozumienia za nieważną przez właściwy sąd powszechny;

– zakres wyroku wydanego w postępowaniu polubownym nie był przewidziany w zawar-tej klauzuli arbitrażowej/porozumieniu;

– wyrok rozstrzyga kwestie wychodzące poza zakres klauzuli arbitrażowej/porozumienia;

– wyrok został wydany w sprawie nie podlega-jącej rozpatrzeniu przez sąd polubowny.

W Polsce kwestia dopuszczalności ponow-nego wniesienia pozwu została uregulowana w art. 1211 k.p.c., który dopuszcza ponowne wniesienie skargi, chyba że strony postanowi-ły inaczej.

Podsumowanie

Jak wynika z powyższych rozważań, przyjęty przez Ukrainę system zaskarżania orzeczeń

12. wyr. SA w Poznaniu z 16 listopada 2005 r., sygn. I ACa 912/05

http://xn--d1abamebf8bmdccu.com/statti/12/


7372

sądów polubownych jest bardzo podobny do polskiego. Podobieństwo – a w wielu przypad-kach praktycznie identyczne sformułowanie – podstaw do wniesienia skargi wynika z faktu, iż oba kraje starają się korzystać z wypraco-wanej na forum międzynarodowym ustawy mo-delowej UNCITRAL. Należy także pamiętać, iż oba kraje są stronami Konwencji ONZ o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r. („Konwencja nowojorska”). Oznacza to, że przedsiębiorcy z obu krajów mają możliwość zabezpieczenia wzajemnej współpracy powierzając rozstrzyga-nie swoich sporów przez sądy polubowne. Zaś w razie uznania, że dany panel arbitrażowy był bardziej przychylny „gospodarzowi” lub orzekł wbrew prawu czy też dopuścił się innego uchy-bienia proceduralnego, przedsiębiorca zawsze będzie mógł sięgnąć po skargę o uchylenie da-nego orzeczenia, która jest uregulowana po-dobnie do procedury obowiązującej w jego kraju.

Unieważnienie i rewizja wyroku sądu polubownego w Hiszpanii ■ Katarzyna Skowrońska doktorantka w Instytucie Prawa Międzynarodowego, WPiA Uniwersytetu Warszawskiego

Wprowadzenie

Unieważnienie i rewizja wyroku sądu polubow-nego są uregulowane w Tytule VII hiszpańskie-go Prawa Arbitrażowego, zawierającym arty-kuły od 40 do 43, ponadto art. 8 ust. 5 również odnosi się do przedstawianego zagadnienia. Przepis art. 40 reguluje „Czynność unieważ-nienia wyroku sądu polubownego”; art. 41 zaj-muje się „Motywami”; art. 42 poświęcony jest „Postępowaniu”; art. 43 traktuje o „Sprawach sądzonych i kontroli wyroków sądu polubow-nego”; i, w końcu, art. 8 ust. 5 ustanawia or-gany sądowe kompetentne by zapoznać się z czynnością unieważnienia wyroku sądu polubownego.

Organy sądowe kompetentne by zapoznać się z procesem unieważnienia

Artykuł 8 ust. 5 Prawa Arbitrażowego stano-wi, że:

„Do zapoznania się z procesem unieważnie-nia wyroku sądu polubownego będzie kompe-tentny Sąd Cywilny i Karny Wyższego Sądu Sprawiedliwości Regionu Autonomicznego, gdzie wydawany byłby wyrok”.

Jak widać organem sądowym kompetent-nym do zapoznania się z procesem unieważ-nienia jest Wyższy Sąd Sprawiedliwości miej-sca, w którym wydaje się wyrok sądu polubownego. Rozwiązanie to wydaje się być najbardziej zgodne z naturą takiego procesu1. Tak więc, należy stwierdzić różnicę momentu rozstrzygnięcia postępowania, które może trwać od sześciu miesięcy do trzech albo czte-rech lat. Sytuacja ta doprowadziła do podnie-sienie głosów „domagających się wyznaczenia specjalnych Izb w Sądach Prowincjonalnych, które umożliwiłyby skrócenie terminów oraz zgodność kryteriów. Argumentowano to tym, że takie rozwiązanie istnieje w instytucjach mię-dzynarodowych zajmujących się zwyczajowo arbitrażem, takich jak Paryż”2.

W konsekwencji takiej regulacji Prawa Arbi-trażowego, art. 73 ust. 1 litera c) (o kompe-tencjach Sądu Cywilnego i Karnego Wyższe-

1. Barona Vilar, S., Comentario al. art. 42. Procedimiento, en AAVV, Comentarios a la Ley de Arbitraje (Ley 60/2003, de 23 de diciembre), Barona Vilar S. (Coord.), Thomson-Civitas, 2004, s. 1452.2. Fernández Rozas, J.C., Ámbito de actuación y limites del juicio de árbitros tras la Ley 60/2003, de Arbitraje, en AAVV, La nueva Ley de Arbitraje, Madrid, Fernández Rozas, J.C. (Dir.), Editorial CGPJ, 1.ª ed., 2006, s. 155.


7574

go Sądu Sprawiedliwości) Ustawy Organicznej Władzy Prawnej, zawiera następujący tekst:

„Z czynnościami wsparcia i kontroli arbitra-żu, które ustanawia się w Ustawie, jak również ze skargami na wykonanie zagranicznych wyro-ków sądu polubownego, a także, z postano-wieniami zawartymi w traktatach albo normach Unii Europejskiej, koresponduje wiedza o innym Sądzie albo Trybunale”.

Wykorzystanie częściowego wyroku sądu polubownego

Przepisy hiszpańskiego Prawa Arbitrażowego odnoszą się albo wpływają na przypadki, w któ-rych usiłuje się wprowadzić skargę na unie-ważnienie przez niezgodność, w taki sposób, że ustala się domniemanie lub warunek wstęp-ny niezbędny przy omawianej czynności, a od-noszący się do organów arbitrażowych. Artykuł 40 Prawa Arbitrażowego (Skarga o unieważ-nienie wyroku sądu polubownego) stanowi, że:

„Przeciw ostatecznemu wyrokowi sądu polubownego będzie można wnieść skargę na unieważnienie w zakresie przewidzianym w tym tytule.”

Należy przypomnieć, że ten motyw unie-ważnienia zawiera litera c) art. 41.1 Prawa Arbitrażowego stwierdzając, „że arbitrzy roz-strzygają o sprawach nie podlegających ich orzecznictwu”, jak również, że niewłaściwością, która pozwala anulować wyrok sądu polubow-nego jest zbytnia niezgodność, to jest, naduży-cie przy ogłoszeniu wyroku przez arbitrów, roz-poznawanie albo wypowiadanie się nie proszonym, co może przekraczać granice usta-lone przez strony (zatem niezgodność obiek-

tywna, ale nie subiektywna)3. I taka niewłaści-wość może być poza petitum, to jest, mieć miejsce, kiedy postanowienie wyroku sądu polubownego zezwala na więcej niż żądano. Albo ekstra petitum, to znaczy, kiedy wyrok sądu polubownego przyznaje coś czego się nie żądało, jak również wtedy, kiedy przyznaje albo odmawia przyznania czegoś z innych powodów niż przytoczone4. Prawo Arbitrażowe (art. 39) rozważało ex novo możliwość ubiegania się przez arbitrów o uzupełnienie wyroku sądu polubownego wydanego w niepełnej formie5.

Nie da się ukryć, że ten środek ustawodaw-czy w gruncie rzeczy pozwala na korektę moż-liwych błędów w tej samej instancji arbitrażo-wej.

Motywy unieważnienia wyroku sądu polubownego

Unieważnienie może jedynie opierać się na któ-rymś z motywów wyliczonych w artykule 41.1 Ustawy, nie ma innych środków (numerus clausus) i są one stosowane restrykcyjnie.

Wskazane motywy – zaczerpnięte z Usta-wy Modelowej UNCITRAL o Międzynarodo-wym Arbitrażu Handlowym (artykuł 34) i Kon-wencji Nowojorskiej z 10 czerwca 1958, o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (artykuł 36) – są następujące:

3. Barona Vilar, S., Comentario al. art. 41. Motivos, en AAVV, Comentarios a la Ley de Arbitraje (Ley 60/2003, de 23 de diciembre). Barona Vilar, S. (Coord.), Thomson-Civitas, 2004, s. 1400.4. Montero Aroca, J., Lección Séptima. La sentencja”, en AAVV, Derecho Jurisdiccional II. Proceso Civil, Valencia, Tirant lo Blanch, 16ª. Ed., 2008, s. 360.5. Barona Vilar, S., „Art. 41…”, op. cit., s. 1394.

a) Nieistnienie albo nieważność umowy arbi-trażowej -, Niezależnie od tego, czy teoretycz-nie jest możliwe rozróżnienie między nieistnie-niem i nieważnością, pewne jest, że – być może przez trudności praktyczne, które zakłada w licz-nych przypadkach – z tego powodu pozwala Prawu Arbitrażowemu przytoczyć jakąkolwiek przyczynę, która zakłada nieistnienie, nieważ-ność zasadniczą albo nieważność dotyczącą ugody arbitrażowej. Tym niemniej, przez to, co odnosi się do nieistnienia, można stwierdzić, że to samo zdarzy się jednocześnie, kiedy dostrze-że się absolutną i bezwzględny brak ugody, jej przedmiot albo powód ugody. Odnośnie bez-skuteczności, należy ocenić, kiedy, na przykład, zdarza się jednocześnie wada w ugodzie albo, kiedy się narusza normę prawną o charakterze imperatywnym odnoszącą się do ugody arbi-trażowej, jak na przykład, brak jasnego celu i wyraźne poddanie się arbitrażowi.

b) Oznaczenie arbitra nie byłoby należycie podane do wiadomości stronie, albo że strony nie były należycie powiadomiona o działaniach arbitrażowych albo że nie mogłyby, z jakiego-kolwiek innego powodu, egzekwować swoje-go prawa. – Jeśli dobrze się przyjrzy, dwa moty-wy są rzeczywiście podrzędne, zawierają motyw uchylający i oba mają, jako wspólny mianow-nik nałożyć sankcje na bezradność, którą mógłyby spowodować. Bezradność w pierw-szym z motywów pochodzi od braku albo wadli-wej realizacji sposobów komunikacji, zawsze i wtedy, gdy ten brak albo wadliwość komuni-kacji może być przypisany trybunałowi arbitra-żowemu, ale nie, wtedy, kiedy wynika to z pod-stępnego albo niedbałego postępowania strony. Drugi motyw podrzędny, pochodzący z układu bardziej otwartego albo nieoznaczo-nego niż pierwszy, umożliwia, przytoczenie

jakiegokolwiek działania, które unimożliwiało-by wykonywanie praw, które strony posiadają w procesie arbitrażowym.

Motyw unieważnienia, który, jak wskazuje ustęp 3 artykułu 42 Prawa Arbitrażowego, jest także brany pod uwagę z urzędu.

c) Arbitrzy mają rozstrzygać o sprawach nie podlegających ich orzeczeniom. – chodzi o to, że żeby nadać moc prawną niezgodności przez ekstra petita wyroku sądu polubownego, cho-ciażby przez ucieknięcie się do złożenia skargi na unieważnienie, należy dokonać sprostowa-nia na niezgodność z artykułem 39.1 Prawa Arbitrażowego6.

W każdym razie, jeśli sprzeczność była czę-ściowa „unieważnienie dotyczy tylko wydania wyroku sądu polubownego w sprawach nie dotyczących postanowienia arbitrów” (artykuł 42.2 Prawa Arbitrażowego).

d) Mianowanie arbitrów albo postępowanie arbitrażowe nie doprowadziłoby do porozumie-nia między stronami, chyba, że wskazane poro-zumienie byłoby przeciwstawne normie impe-ratywnej Ustawy, albo, z braku wskazanego porozumienia, nie zastosowanoby tej Ustawy. – Dwa są w rzeczywistości motywami unieważ-nienia: jeden, odnoszący się do powołania arbi-trów, a drugi, do postępowania arbitrażowe-go. Lecz w obydwu chodzi o ochronę wolności umów, z których w miejscu zawarcia arbitrażu korzystają strony, pod warunkiem, że umowy

6. Artykuł 39.1: „W ciągu dziesięciu dni następujących od zgłoszenia wyroku sądu polubownego, chyba że strony postanowiłyby o innym terminie, każda z nich będzie mogła, po zawiadomieniu drugiej, zwrócić się do arbitrów:… d) sprostowanie części wyroku sądu polubownego, kiedy się rozwiązało zagadnienie nie podlegające jego postanowieniu albo w sprawach nie podlegających arbitrażowi.2. Poprzedni sąd pozostałych stron, arbitrzy rozstrzygają o ... sprostowaniu, w terminie dwudziestu dni”.


7776

osiągnięte przez strony nie naruszają dyspozy-cji w normie imperatywnej – zatem, obowiąz-kowego wykonania.

e) Arbitrzy rozstrzygnęli o zagadnieniach nie podlegających arbitrażowi – Jak wiadomo, arbi-tralność albo nie sporu zależy od tego czy odno-si się albo nie do materii, która według Porząd-ku Prawnego byłaby niezależnym zarządzeniem dla stron, w taki sposób, że z tego powodu zosta-je unieważniona sankcja nałożona na wyrok sądu polubownego przez nadmiar jurysdykcji. Naduży-cie prawa musi być najpierw zaskarżać ochronę nałożoną w artykule 39 Prawa Arbitrażowego i unieważnienie jedynie wpływa na ogłoszenie wyroku sądu polubownego w tych sprawach, które nie są podatne na arbitraż.

Motyw unieważnienia może być brany pod uwagę z urzędu przez trybunał (artykuł 42.2).

f) Wyrok sądu polubownego jest szkodliwy dla porządku publicznego. – Przed rozległością i czasami nieprecyzyjnością, którą część Sądów Prowincjonalnych określiła pojęciem „porządek publiczny” z zamiarem powodzenia albo nie tej przyczyny unieważniającej, należy wskazać, że należy ją tłumaczyć w sposób ograniczający i odnoszący się tylko do błędów in procedendo wyroku sądu polubownego, w taki sposób, że się zapobiega przemianie procesu unieważniają-cego w powodzenie drugiej instancji. Bez zgod-ności wyroku, niezgodne z porządkiem publicz-nym są: (i) uszczerbek zasad sądowych, sprzeczność albo równość; (ii) brak współuczest-nictwa biernego w procesie, kiedy byłoby to nie-zbędne albo (iii) kiedy wyrok sądu polubownego jest pozbawiony odpowiedniego i dostateczne-go uzasadnienia w granicach, w których był okre-ślony przez Trybunał Konstytucyjny.

Zatem „wyrok sądu polubownego jest prze-ciwnikiem porządku publicznego”. Należy

stwierdzić jasno, że jurysprudencja łącznie z Sądami Prowincjonalnymi, naciskała na for-mę jednomyślną, a mianowicie, że naruszenie porządku publicznego należy tłumaczyć zawsze w sensie ograniczającym.

To jedynie określa znaczenie, jeśli bierzemy pod uwagę brak jednomyślności juryspruden-cyjnej w chwili interpretowania pojęcia praw-nego nieokreślonego porządku publicznego. Jedynie musi unieważniać wyrok sądu polu-bownego poprzez naruszenie porządku publicz-nego, jeśli naruszane są podstawowe prawa i wolności powszechne, przez znaczną więk-szość wyroków.

Motyw unieważnienia może być brany pod uwagę z urzędu przez trybunał (artykuł 42.2).

Dotyczy legitymacji procesowej czynnej nie tylko, dla tego kto był stroną w procesie arbi-trażowym, lecz także, dla tego komu zapew-nia się interes bezpośredni i prawny w wyko-naniu akcji unieważnienia7, jak również Ministerstwu Skarbu, zasadniczo na wypadek gdyby motyw unieważnienia wskazany był w którymś z ustępów b), e) i f) artykułu 41.1, zgodnie z tym, co wynika z ustępu 2 artykułu 418.

Tym niemniej, należy mieć na uwadze, że artykuł 6 Prawa Arbitrażowego przewiduje możliwość milczącego zrzeczenia się czynno-

7. Zauważa się, że artykuł 41.1 stanowi, że „wyrok sądu polubownego tylko będzie mógł być anulowany, kiedy strona, która stara się o unieważnienie argumentuje i udowadnia…”.8. Artykuł 41.2: „Motywy zawarte w paragrafach b), e) i f) wcześniejszego ustępu będą mogły być brane pod uwagę przez sąd, który zna proces unieważnienia z urzędu albo instancji Ministerstwa Skarbu w związku z interesami tego, komu obrona jest prawnie przyznana”.

ści unieważnienia na określonych warunkach. Z bezsporną niedokładnością terminologiczną, norma odnosi się do milczącej odmowy moż-liwości zakwestionowania wyroku sądu polu-bownego – możliwości, która, według regula-cji zawartej we właściwej Ustawie, jest taka sama, co proces unieważnienia – kiedy ten kto jest stroną w procesie arbitrażowym nie zgła-szał w odpowiedni sposób albo, błędnie, tak wcześnie, jak tylko to jest możliwe, narusze-nia normy porządkującej zawartej w Ustawie albo jakiegoś wymogu umowy arbitrażowej, do którego następnie rości sobie prawo by pod-trzymać proces unieważnienia.

Biernie legitymowani są, ci, którzy byli stroną w procesie arbitrażowym.

Warunki wewnętrzne wyroku, oznaczają, że musi on być uzasadniony, wyczerpujący i zgod-ny z roszczeniami stron. Tym niemniej i sto-sownie do wymogów zgodności, należy wska-zać, że to samo widać w związku z ustaleniem o charakterze ogólnym z artykułu 218 LEC i ja-ko konsekwencja, w ostatniej instancji, zmniej-szenia w miejsce unieważnienia zasady naka-zującej. Dlatego możliwe jest, zgodnie z założeniem w artykule 41.1 Prawa Arbitrażowego, żeby sąd wydawał wyrok anu-lujący wyrok sądu polubownego z powodów odmiennych od przytoczonych przez powoda, ponieważ ustępy b), e) i f) przepisu są brane pod uwagę z urzędu przez sąd.

Ponadto Artykuł 41 ustęp 2 i 3 stanowią, że: „3. W przypadkach przewidzianych w paragrafach c) i e) ustępu 1, unieważnienie wpływa tylko na ogłoszenie wyroku sądu polubownego w kwe-stiach nie podlegających postanowieniu arbitrów

albo nie podlegających arbitrażowi, pod warun-kiem, że mogą odłączyć się od pozostałych.

4. Proces unieważnienia wyroku sądu polu-bownego będzie musiał wykształcić się w cią-gu dwóch miesięcy następujących po jego ogłoszeniu albo, na wypadek gdyby było potrzebne sprostowanie, wyjaśnienie albo uzu-pełnienie wyroku sądu polubownego, od zawia-domienia o postanowieniu w tym wniosku, albo od upływu terminu by go przyjąć.”

Prowadzenie postępowania unieważniającego

Co do prowadzenia postępowania, artykuł 42 Prawa Arbitrażowego przewiduje, że proces unieważnienia prowadzi się należycie do jego zakończenia wyrokiem przez strony procesu ustnego. Odesłanie do tego typu postępowa-nia regulowanego w LEC, które nie naruszają ustaleń zawartych we właściwym przepisie.

Tym niemniej wniosek o postępowanie sądu ustnego, nakazuje Prawu Arbitrażowemu, żeby pozew był tak jak w przypadku sądu zwykłego uregulowany w artykule 399 LEC, tak żeby pozew zawierał we wszystkich przypadkach rosz-czenie – w tym przypadku anulujące – zupełne.

Pozew, do którego będą musiały być załą-czone oprócz dokumentów o charakterze pro-cesowym, inne o charakterze materialnym jak usprawiedliwiające swoje roszczenia o unie-ważnienie (to jest, te, na których opiera się motyw albo motywy unieważnienia, które się przytacza), umowę arbitrażową i wyrok sądu polubownego.

W każdym razie i jako norma prekluzyjna, którą zakłada ustęp a) artykułu 42.1, w pozwie


7978

należy proponować wszystkie środki dowodo-we, których wykorzystania będzie domagał się powód po to, żeby zapewnić motyw albo moty-wy unieważniające wyrok sądu polubownego.

Z drugiej strony, będzie musiał uwzględniać zasadę zawartą w artykule 400 LEC, stoso-waną uzupełniająco, tak, że będzie musiały powołać się w pozwie na to ile motywów unie-ważnienia okaże się znanych albo można będzie powołać się na moment ich wniesienia.

b) Także w związku z odpowiedzią na pozew przewiduje się właściwość sądu zwykłego, i zakłada się, że będzie na piśmie, i że przed-stawi się ją w terminie 20 dni następujących po wezwaniu pozwanego, do której będą musia-ły zostać załączone dokumenty, bazujące na jej sprzeciwie i propozycji wszystkich środków dowodowych, którymi zamierza się posłużyć.

c) Pismo z odpowiedzią na pozew i doku-menty do niej załączone skopiuje się po to by wręczyć powodowi, „aby mógł przedstawić dokumenty dodatkowe albo zaproponować zastosowanie dowodu”. Możliwość przedsta-wienia dokumentów dodatkowych albo zapro-ponowanie wprowadzenia dowodu bez możli-wości późniejszego sprzeciwu ze strony pozwanego, może wpłynąć negatywnie na pro-ces, co stanowi uszczerbek prawa zasadnicze-go procesu ze wszystkimi rękojmiami.

Art. 42 kładzie na karb Sekretarza Prawne-go konkretne funkcje, takie jak przeniesienie sprawy i powołanie stron na rozprawie sądowej, przez co rozumiemy, że trzeba dodać – chociaż nie jest to konieczne – przyjęcie sprawy9.

9. Gómez, Jene, M. op. cit., s. 6.

Rozprawa sądowa sama odbywa się, wte-dy kiedy ubiegają się o nią strony w swoich wzajemnych pismach procesowych i odpowie-dziach do nich; odpowiedź, która, z drugiej stro-ny, musi zawierać pisemne środki dowodowe, które mogą być przydatne i proponuje je prze-ciwnikowi.

Artykuł 42 „Postępowanie” brzmi:1. Proces unieważnienia prowadzi się nale-

życie do jego zakończenia wyrokiem za pomo-cą procesu ustnego, bez uszczerbku następ-nych kwestii:

a) skarga będzie musiała zostać przedsta-wiona zgodnie z założeniem z artykułu 399 Ustawy 1/2000, z 7 stycznia, Sądownictwa Cywilnego, wspólnie z dokumentami uzasad-nionymi w ugodzie arbitrażowej i wyroku sądu polubownego, i, będzie zawierała propozycję środków dowodowych, których są interesują-ce dla powoda.

b) Sekretarz Prawny udostępni kopię skar-gi pozwanemu, aby odpowiedział na nią w ter-minie dwudziestu dni. W odpowiedzi, wspólnie z dokumentami uzasadniającymi swój sprze-ciw, będzie musiał zaproponować wszystkie środki dowodowe, którymi zamierza posłużyć się. Z tego pisma, i z dokumentów, które są do niego załączone, będzie przekazywał kopię powodowi, aby mógł przedstawić dokumenty dodatkowe albo zaproponować przedstawie-nie dowodów.

c) Odpowiedź na skargę albo właściwy ter-min, który upłynął, Sekretarz Prawny przyto-czy na rozprawie sądowej, jeśli tak żądają stro-ny w swoich pismach i odpowiedziach. Jeśli w tych pismach strony nie występowałyby

o otwarcie rozprawy sądowej, albo, gdy jedy-ny dowód zaproponowany jest dokumentem, i już się go złożyło w procesie i nie było do nie-go sprzeciwu, albo w przypadku sprawozdania rzeczoznawców nie było niezbędna ratyfikacji, Trybunał wyda wyrok, tak po prostu formalnie.

Przy odpowiedzi na pozew albo upływają-cym właściwym mu terminie, wzywa się stro-ny na rozprawie sądowej, aby postarały się w swoich pismach o pozwy i odpowiedzi. Tym niemniej, jeśli jedynym zaproponowanym dowodem byłby film dokumentalny i to nie było-by zakwestionowane, albo biegły, dzięki któ-remu nie byłoby niezbędnej informacji, rozpra-wa nie odbędzie się, a sąd, bez większych formalności, wyda wyrok.

W każdym razie, wyrok wydany w procesie unieważnienia nie podlega jakiejkolwiek rewi-zji (artykuł 42.2 Prawa Arbitrażowego).

Sprawa sądzona i rewizja wyroków sądu polubownego

Unieważnienie wyroku sądu polubownego jest środkiem unieważniającym powagę rzeczy osą-dzonej materialnej pochodzącej od jej nie-zmienności, według artykułu 43: „wyrok sądu polubownego wywołuje efekty powagi rzeczy osądzonej i wobec niej tylko kształtuje postę-powanie unieważniające i, w tym przypadku, stara się o kontrolę zgodnie z założonym w Ustawie 1/2000, z 7 stycznia, z Postępowaniem Sądowym Cywilnym dla wy-roków prawomocnych”.

Art. 22.3 Prawa Arbitrażowego przewidu-je10 – że któraś ze stron wyłącza brak kompe-tencji sądu arbitrażowego by zapoznać się z arbitrażem i sąd decyduje w tym momencie, a nie w wyroku sądu polubownego, który kła-dzie ostatecznie koniec procesowi arbitrażo-wemu. Wyrok sądu polubownego, wobec, któ-rego norma przewiduje dosłownie możliwość wykształcenia procesu unieważnienia. Jest to wyrok sądu polubownego, który nie kładzie kresu procesowi ani, oczywiście, nie wypowia-da się o sednie sporu, przez co nie należy mówić o skuteczności powagi rzeczy osądzo-nej materialnej, w której zawiera się proces unieważnienia.

Środek albo proces odstępujący od unie-ważnienia, który jest odmienny od właściwe-go procesu arbitrażowego i którego przedmiot opisuje się wyłącznie by określić praworząd-ność procesu arbitrażowego w swoim kształ-cie, rozwoju i zakończeniu, a nie, po to, żeby od nowa sądzić kwestie, które legły u podstaw rozwiązania wyroku sądu polubownego.

Wymaga się, żeby organy a quo i ad quem należały do tego samego porządku i żeby wyko-nywały czynność w ten sam sposób11. Według Barona Vilar S. rewizja jest środkiem odwo-

10. Artykuł 22.3: „Arbitrzy będą mogli uchwalać wyjątki, o których mowa w tym artykule o charakterze wstępnym albo razem z pozostałymi zagadnieniami podlegającymi jego postanowieniu odnośne sedna sprawy. Postanowienie arbitrów tylko będzie można zakwestionować poprzez wykonanie akcji unieważnienia wyroku sądu polubownego, w którym byłoby przyjęte. Jeśli postanowienie uchyliłoby wyjątki i zaaprobowałoby wcześniejszy charakter, wykonanie czynności unieważnienia nie wstrzymywałoby postępowania arbitrażowego”.11. Samanes Ara, C., La acción de anulacción contra el laudo arbitral de consumo a la luz de la Ley 60/2003, de 23 de diciembre, de Arbitraże, en AAVV, Curso de mediación y arbitraje. Nuevos retos del arbitraje de consumo. Dirección General del Consumo del Gobierno de Aragón, 2005, s. 33.


8180

ławczym, przez tego, kto jest stroną w proce-sie i rości sobie prawo do nowego sprawdze-nia spraw praktycznych albo prawnych w rozwiązaniu, co okazuje się krzywdzące, i w końcu zostaje zmienione albo zastąpione przez inną, która ją wspomaga, albo unieważ-nia. Nie można, stwierdzić, że unieważnienie jest rewizją, ani zwykłą ani nadzwyczajną. Jak wskazuje Wytłumaczenie Motywów Prawa Arbitrażowego, „to, co rozpoczyna się unieważ-nieniem jest czynnością anulowania ważności wyroku sądu polubownego. Następuje począw-szy od podstaw, których motywy unieważnie-nia wyroku sądu polubownego muszą być sza-cowane i nie mogą pozwalać, jako reguła ogólna, na rewizję decyzji arbitrów” (ustęp VIII). Celem, zatem, postępowania jest możliwość zaskarżenia ważności wyroku sądu polubow-nego12, z całą serią „profili własnych, które ją rozróżniają od rewizji jurysdykcyjnych”13.

Proces unieważnienia traktuje o środku zaskarżenia sui generis, którego celem jest staranie się o ogłoszenie (jest procesem dekla-racyjnym) nieważności wyroku sądu polubow-nego z podstawą w serii ustalonych powodów (które same sprawdzają czy rozwiązania arbi-trów przestrzegają rękojmie procesowe), dają-cymi początek nowemu odrębnemu proceso-wi arbitrażowemu (nie jest drugą instancją w tym samym procesie) przed innym organem, z celem własnym i ograniczonym, określonym przez artykuł 40 i następne14.

12. Baron Vilar, S., op. cit., s. 1351 – 1362.13. Senés Motilla, C., La intervención judicial en El arbitraje, Madrid, Civitas Ediciones, 1ª ed., 2007, s. 101-110.14. Barona Vilar, S., Art. 40…, op. cit., s. 1446; Álvarez Sánchez de Movellán, P., Algunas cuestiones sobre la anulación judicial del laudo en la Ley 60/2003, de Arbitraje, en Diario LA LEY, núm. 6108, 18 octubre 2004, edición electrónica: www.diariolaley.laley, consultada en noviembre 2007, s. 2; Fernández Rozas, J. C., op. cit., s. 142 i 155.

Wyrok sądu polubownego jest niewzruszal-ny od czasu ustanowienia (nie po prostu defi-nitywny) w związku z tym, że proces unieważ-nienia nie jest prawdziwą rewizją15.

Egzekucja tymczasowa tylko jest możliwa, przy ustaleniach, co do rozwiązań, które pod-legały rewizji16.

Miejsce wykonania wyroku arbitrażowego

Termin dla wykonania postępowania unieważ-nienia wynosi dwa miesiące od zawiadomienia o wyroku sądu polubownego strony albo, jeśli wystąpiłyby one o sprostowanie, wyjaśnienie albo uzupełnienie tego wyroku, od zawiado-mienia o rozstrzygnięciu o tym wniosku, albo od upływu terminu by go przyjąć.

Termin nie podlega przedłużeniu, z natury materialnej i z utraty mocy prawnej.

Za reformami zaprowadzonymi przez Usta-wy Organiczne 8 i 20/2003, zarówno Sądy Pierwszej Instancji jak i Sąd Handlowy miej-sca, gdzie został wydany wyrok sądu polubow-nego wskazuje zakres uprawnień egzekucji wyroków sądu polubownego w swoich poszcze-gólnych materiach albo obszarach wiedzy (cywilnej i handlowej).

15. Pardo Iranko, V. Titulo VIII. De la ejecución forzosa del laudo, en AAVV, Comentarios a la Ley de Arbitraje (Ley 60/2003, de 23 de diciembre), Barona Vilar, S. (Coord.), Thomson – Civitas, 2004, s. 1559-1564.16. Barona Vilar, S., Comentario al art. 37. Plazo, forma, contenido y notificación del laudo, en AAVV, Comentarios a la Ley de Arbitraje (Ley 60/2003, de 23 de diciembre), Barona Vilar, S. (Coord.), Thomson-Civitas, 2004, s. 1211, 1212 y przypis 22.

Sądy Handlowe pokazują taki sam zakres uprawnień w sprawie wykonania wyroków sądu polubownego, za wyjątkiem przetargu.

Artykuł 955 Królewskiego Dekretu z 3 lute-go 1881, o Uchwaleniu Ustawy o Sądownic-twie Cywilnym Tytuł VIII Wykonanie wyroków Sekcja Pierwsza Wyroki wydane przez Trybu-nały i Sędziów hiszpańskich stanowi:

„Bez uszczerbku przygotowań w umowach i innych przepisach międzynarodowych, zakres uprawnień, żeby poznać żądanie rozpoznania i wykonania wyroku i pozostałych obcych roz-wiązań prawnych, jak również zagranicznych ugód mediacyjnych, należy się Sądom Pierw-szej Instancji siedziby albo miejsce stałego pobytu strony, przed którymi występuje się o uznanie albo wykonanie, albo siedziby albo miejsca stałego pobytu osoby, do którego odnoszą się jego skutki; pomocniczo kompe-tencję terytorialną określi się przez miejsce wykonania albo gdzie te wyroki i postanowie-nia odniosą swoje rezultaty.

Zgodnie z tymi samymi kryteriami wskaza-nymi w poprzednim paragrafie, przypada Sądom Handlowym zapoznanie się z żądania-mi uznania i wykonania wyroków i pozostały-mi zagranicznymi postanowieniami prawnymi, które leżą w ich kompetencji.

Kompetencja do uznania wyroków sądu polubownego albo zagranicznych postanowień arbitrażowych, należy, zgodnie z kryteriami, które znajdują się w paragrafie pierwszym tego artykułu, do Sądów cywilnych i Karnych Wyż-szych Trybunałów Sprawiedliwości, bez któ-rych nie ma później możliwości odwołania się od postanowienia. Kompetencja wykonania

wyroków sądu polubownego albo zagranicz-nych postanowień arbitrażowych należy do sądów pierwszej instancji, na tych samych zasadach”.

Artykuł 85 pkt. 5 Ustawy Organicznej 6/1985, z 1 lipca, o Ustroj Sądów (Prawo-mocny do 22 Lipca 2014), Tytuł IV Skład i kompetencje organów jurysdykcyjnych, Roz-dział V Sądy Pierwszej Instancji i Przepisy, z Handlowego, z Karnego, z Przemocy na Kobietach, z Administracyjnego, ze Społecz-nego, z Dozoru Penitencjarnego i Nieletnich stanowi, że sądy pierwszej instancji znajdują-ce się w porządku cywilnym:

„Z żądania uznania i wykonania wyroku i pozostałych zagranicznych postanowień praw-nych i wykonania wyroków sądu polubowne-go albo zagranicznych postanowień arbitrażo-wych, chyba, że zgodnie z ustaleniami w umowach i innych przepisach międzynaro-dowych, odpowiada jego znajomość innemu Sądowi albo Trybunałowi.”

Ustęp 3 artykułu 86 ter tej samej ustawy stwierdza, że:

„Sądy Handlowe będą mieć kompetencję do uznania i wykonania wyroków i poza tym zagranicznych postanowień prawnych, gdy te znajdują się w ich kompetencji, chyba, że zgod-nie z postanowieniami w umowach i innych przepisach międzynarodowych, podlegają innemu Sądowi albo Trybunałowi.”

Rozważana końcowe

Tytuł VII reguluje unieważnienie i rewizję wyro-ku sądu polubownego. Odnośnie unieważnie-nia, unika się wyrażania „odwołanie się”, bo

http://www.diariolaley.laley

http://www.diariolaley.laley


8382

okazuje się technicznie nieprawidłowe. Przepisy są zainspirowane Ustawą Modelową. Wyrok sądu polubownego, nawet zaskarżony, ma si-łę wykonawczą. Postępowanie unieważnienia stanowi o zmianie wymagań szybkości i lep-szej obronie stron.

Istnieją różne powody, które nie dopuszcza-ją możliwości uważania za przygotowane moż-liwości kasacji wyroku rozstrzygającej postę-powanie o unieażnieniu wyroku sądu polubownego: A) podstawa minimalnej inter-wencji organów jurysdykcyjnych w arbitrażu (art. 7 Prawa Arbitrażowego), będąca opisa-nym działaniem Trybunałów w funkcjach wspar-cia albo kontroli umyślnie przewidzianych przez art. 8 Prawa Arbitrażowego. B) ta minimalna interwencja wyjaśnia, że w art. 42.2, postana-wia się, że wobec wyroku, który się ustanawia w procesie unieważnienia wyroku sądu polu-bownego nie ma jakiejkolwiek rewizji, prawo-dawca przez jedną instancję i z jedną fazą pro-cesową zadawala wystarczająco potrzebę kontroli jurysdykcyjnej postanowienia arbitra-żowego, że, oczywiście, nie dosięga sedna sporu, lecz jedynie założenia arbitrażu i jego rozwój. C) Ustawa Sądownictwa Cywilnego wyznacza granice rewizji kasacji do wyroków ustanowionych w drugiej istancji przez Sądy Prowincjonalne (art. 477.2 LEC), to co wyłą-cza rewizję postanowień, które, jako ustano-wione w sądach ustnych o unieważnieniu wyro-ków sądu polubownego zostały ustanowione w jednej instancji, w której interwencja Sądów Prowincjonalnych nie zbiega się z rewizją w poprzedniej instancji.

Zdatność arbitrażowa sporu i jej znaczenie jako przesłanki skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego – uwagi prawnoporównawcze w świetle nowelizacji belgijskiego prawa arbitrażowego

■ Lidia Sokołowska Instytut Europeistyki UJ oraz Université Paris II Panthéon-Assas

Reforma belgijskiego prawa arbitrażowego z 2013 roku

Wydaje się, że rok 2013 zapisze się na długo na kartach doktryny belgijskiego prawa arbi-trażowego. Pomimo braku większej jak dotąd ilości publikacji we wspomnianym zakresie, belgijska doktryna zdążyła już pozytywnie oce-nić charakter zmian wprowadzonych ostatnio w zakresie regulacji arbitrażowych w Belgii oraz odnotować ugruntowanie pozycji swojego kra-ju w grupie państw uznanych za ustawodaw-stwa przyjazne arbitrażowi1.

Wśród zmian dotyczących belgijskiego arbi-trażu – na szczególną uwagę zasługuje przede wszystkim kompleksowa nowelizacja szóstej

1. D. De Meulemeester, M. Piers, The New Belgian Arbitration Law, AssA bulletin 2013, nr 31 (3), s. 596; D. Philippe, Modernisation of the Belgian law on arbitration, http://www.martindale.com/members/ Article_Atachment.aspx? od=10162236&id=2080250& filename=asr-2080104.pdf, dostęp 01.03.2014; O. Caprasse, Ch. Price, The CEPANI 2013 Arbitration Rules, AssA bulletin 2013, nr 31 (4), s. 812.

księgi belgijskiego Code judiciaire2 – zawiera-jąca regulacje arbitrażowe – która, po ogło-szeniu w dzienniku urzędowym Moniteur Bel-ge 28 czerwca 2013, weszła w życie 1 września 2013. Jest to głównie implementa-cja ustawy modelowej UNCITRAL, choć w aktualnym piśmiennictwie pojawiły się tak-że głosy, że reforma wprowadza dalej jeszcze idące rozwiązania in favorem arbitrandum.3

Kolejną zmianą jest wejście w życie nowych Reguł Arbitrażowych centrum CEPANI. Belgij-skie Centrum Arbitrażu i Mediacji rozpoczęło również w 2013 roku wydawanie nowego periodyku naukowego « b-Arbitra », którego tematyka koncentruje się wokół zagadnień arbitrażu krajowego i międzynarodowego.

Belgijskie prawo arbitrażowe od lat charak-teryzuje się swoistego rodzaju odrębnościami,

2. Code judiciaire z 10.10. 1967 z późn. zm. , dalej: C.j. (art. 1676 – 1723).3. O. Caprasse, Ch. Price, op.cit, s. 812.


8584

które częściowo utrzymano, pomimo najści-ślejszego jak dotąd w historii belgijskiej legi-slacji oparcia przepisów arbitrażowych o Usta-wę modelową. Pierwotną bowiem regulację arbitrażu w Belgii, przejętą z napoleońskiego Code de procédure civile z 1806 roku – po próbach nowelizacji w 1876 i 1958 roku, któ-re nie doszły do skutku – zmieniła dopiero usta-wa z 1972 roku4, wzorując się na przepisach modelowych stanowiących załącznik do Kon-wencji Rady Europy z 1966 roku5. W później-szych latach belgijskie prawo arbitrażowe ule-gało zmianom w 1985 i 1998 roku, nie były to jednak modyfikacje tak kompleksowe, jak najnowsza nowelizacja z 2013 roku.

W dużej mierze z powyższych powodów, regulacje belgijskie – w innym zakresie, jed-nak w pewien sposób na wzór prawa francu-skiego, pod którego wyraźnym wpływem pozostają do dziś6 – wciąż wyróżniają się

4. Moniteur Belge, 8.08. 1972.5. European Convention providing a uniform Law on Arbitration z dnia 20 stycznia 1966 ( Konwencja nr 56).6. Przykładem specyfiki francuskiego prawa arbitrażowego, do którego pewnej analogii mnożna doszukać się w prawie belgijskim, jest postulowana przez orzecznictwo francuskie (w szczególności orzeczenie francuskiego Cour de Cassation w sprawie Dalico z 20 grudnia 1993) rezygnacja ze stosowania norm kolizyjnych do umowy o arbitraż w obrocie międzynarodowym, por np. P. Fouchard, E. Gaillard, B. Goldman, Traité de l’arbitrage commercial international, Paris 1996, ss. 245-254 oraz krytyczne analiza problemu w literaturze polskiej: M. Tomaszewski, Umowa o arbitraż [w]: Arbitraż handlowy, red. A. Szumański, ss. 354-355. Odosobnione na płaszczyźnie innych ustawodawstw stanowisko sądów francuskich, zwłaszcza w zakresie oceny skuteczności umów o arbitraż w obrocie międzynarodowym głównie według imperatywnych norm prawa francuskiego, wykazuje podobieństwo do belgijskiej koncepcji ważności klauzul arbitrażowych w zakresie sporów o rozwiązanie umów sprzedaży wyłącznej (contrat de concession exclusive de vente), por. m. in. B. Hanotiau, op. cit., ss. 928-931 ; A. Nuyts, La concession de vente exclusive, l’agence commerciale et l’arbitrage, Bruxelles 1996 ; orzeczenia: Cour de Cassation w sprawie Audi/NSU z 28 lipca 1979, Tribunal de Commerce de Bruxelles z 13 września 1979, Cour d’appel de Bruxelles z 4 października 1985. Por. również przypis nr 26.

w dziedzinie arbitrażu widocznym dążeniem do utrzymania równowagi między umiędzyna-radawianiem przepisów i trwaniem przy rodzi-mych instytucjach. Co godne podkreślenia, tendencje te widoczne są nawet w obszarze dbałości o konkurencyjność arbitrażu, nie zawsze jednak osiągają swój cel, co budziło liczne kontrowersje w doktrynie. Przykładem takiej polityki ustawodawcy belgijskiego, było wyłączenie przez nowelizację prawa arbitrażo-wego w 1985 roku możliwości wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubowne-go, w przypadku gdy żadna ze stron nie była obywatelem belgijskim lub nie posiadała sie-dziby lub przedstawicielstwa na terenie Bel-gii. Rozwiązanie to okazało się jednak nie pro-wadzić do pożądanych skutków – zamiast przyciągać zainteresowanych arbitrażem mię-dzynarodowym, zniechęcało strony do wybo-ru Belgii jako miejsca arbitrażu. Z tego powo-du również sąd arbitrażowy ICC zaprzestał wówczas wskazywania Belgii w omawianym zakresie.7 W 1998 roku, legislator belgijski zmienił jednak powyższy przepis, pozostawia-jąc możliwość umownego wyłączenia skargi o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego, co pozostaje aktualne do dziś.

Zachowując jednolitą regulację arbitrażu krajowego i międzynarodowego, belgijski pra-wodawca zdecydował się przede wszystkim na następujące zmiany w prawie arbitrażo-wym: modyfikację zakresu zdatności arbitra-żowej sporów poprzez rezygnację z kryterium zdatności ugodowej w przypadku praw mająt-kowych (art. 1676 § 1 C.j.), zniesienie dwu-

7. H. van Houtte, Belgium [w]; Practitioner’s handbook on international commercial arbitration, red. F. B. Weigand, Oxford 2002, s. 180. Wyjątek stanowi sprawa Eurotunnel przeciw TML.

instancyjnego postępowania w sprawach o uchylenie wyroku arbitrażowego oraz uzna-nie i stwierdzenia jego wykonalności (art. 1680 § 5 C.j.), liberalizację wymogów doty-czących formy umowy o arbitraż przez znie-sienie obowiązku formy pisemnej (art. 1681 § 1 C.j.), wprowadzenie możliwości umowne-go uregulowania przez strony procedury wyłą-czenia arbitra (art. 1687 § 1 C.j.), doprecy-zowanie reguł stosowania środków tymczasowych i zabezpieczających przez try-bunał arbitrażowy(art. 1691 – 1697 C.j.), roz-szerzenie zakresu pomocy udzielanej sądowi polubownemu przez sąd państwowy na wnio-sek strony w postępowaniu dowodowym (art. 1708 C.j.).

Opis pełnego zakresu zmian w nowym bel-gijskim prawie arbitrażowym wychodzi jednak poza zakres niniejszego artykułu, którego celem jest przede wszystkim ocena zmian ure-gulowania jednej z przesłanek skargi o uchy-lenie wyroku arbitrażowego – przedmiotowej zdatności arbitrażowej sporów w belgijskim prawie w ujęciu prawnoporównawczym. W kontekście funkcji zdatności arbitrażowej jako jednego z wyznaczników elastyczności regulacji sądownictwa polubownego – tak jak traktowano tę kwestię dotychczas w doktrynie – artykuł poddaje dodatkowej analizie znacze-nie przedmiotowego zakresu sporów mogą-cych stanowić przedmiot orzeczenia arbitrażo-wego dla stałości tychże wyroków.

W nawiązaniu do toczącej się od kilku lat debaty w polskiej literaturze przedmiotu, doty-czącej uregulowania zdatności arbitrażowej

w art. 1157 polskiego k.p.c.8 oraz postulowa-nej przez cześć doktryny konieczności rewizji tych uregulowań zgodnie z aktualnymi tenden-cjami w innych ustawodawstwach9, analiza nowych belgijskich rozwiązań w omawianym zakresie wydaje się stanowić przyczynek do dyskusji nad kwestią przedmiotowej zdatności sporów w arbitrażu handlowym z punktu widze-nia postulatów legislacyjnych.

Kryterium zdatności arbitrażowej w prawie belgijskim – przed reformą z 2013 roku

Brak zdatności arbitrażowej jako tradycyjna przesłanka dopuszczalności skargi o uchyle-nie, a także odmowy uznania i stwierdzenia wy-konalności wyroku sądu polubownego jest

8. Źródłem sporu o aktualne uregulowanie zdatności arbitrażowej w polskim prawie arbitrażowym była, poruszana – zarówno przez teoretyków, jak i praktyków – kwestia dopuszczalności rozstrzygania przez sądy arbitrażowe sporów z zakresu stosunków korporacyjnych w spółkach kapitałowych, por. np. A. Szumański, Dopuszczalność kognicji sądu polubownego w sporach o zaskarżanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych, [w]: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Prof. M. Pazdana, Kraków 2005, s. 540 – 567. Krytyce poddano kryterium zdatności ugodowej – jako wyznacznika zdatności arbitrażowej sporów oraz niejasną konstrukcję przepisu, mogącą rodzić wątpliwość, czy kryterium to odnosi się zarówno do praw niemajątkowych, jak i majątkowych, por.: A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Komentarz do art. 506–1217, Warszawa 2006, s. 1359; R. Morek, Mediacja i arbitraż. Komentarz (art. 1831–18315, 1154–1217 k.p.c., Warszawa 2006, s. 115 (kryterium zdatności ugodowej odnosi się jedynie do praw niemajątkowych). Przedstawiciele innego stanowiska zakładają natomiast konieczność stosowania kryterium zdatności ugodowej również w przypadku roszczeń majątkowych, por. m.in.: G. Suliński, Dopuszczalność poddania sporu ze stosunku spółki pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, PPH 2005, nr 12; P. Bielarczyk, Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie sądownictwa polubownego, Monitor Prawniczy 2005, dodatek do nr 22.9. Najobszerniejsze opracowanie tematyki kryteriów zdatności arbitrażowej w ujęciu prawnoporównawczym w polskiej literaturze przedmiotu: A. W. Wiśniewski, Międzynarodowy arbitraż handlowy w Polsce. Status prawny arbitrażu i arbitrów, Warszawa 2011, w belgijskiej natomiast: B. Hanotiau, L’arbitrabilité et la favor arbitrandum : un réexamen, Recueil des cours de l’Acedémie de droit international de la Haye, t. 296, La Haye 2002.


8786

stałym elementem prawa belgijskiego – kwe-stia ta nie uległa zmianom po reformie z 2013 roku. Istotnej modyfikacji poddano jednak sa-mo kryterium zdatności arbitrażowej sporów. Aby wyjaśnić kwestię motywacji belgijskiego ustawodawcy należy, przed przytoczeniem ar-gumentów prawnoporównawczych z zakresu aktualnych tendencji liberalizujących i uprasz-czających regulacje arbitrażowe w ustawodaw-stwach krajowych, przedstawić specyfikę po-dejścia do zdatności arbitrażowej w Belgii.

Wyjściowo belgijskie kryterium zdatności arbitrażowej stanowiła, podobnie jak do tej pory w prawie francuskim, możliwość swo-bodnej rozporządzalności prawami (libre dispo-nibilité des droits)10. Konstrukt ten nie wyda-wał się jednak wystarczająco precyzyjny według analiz ekspertów Rady Europy11, dla-tego też w 1972 roku zdefiniowano spory zdatne arbitrażowo za pomocą innego, z pozo-ru, kryterium generalnej kwalifikacji12 – zdat-

10. Art. 1003 napoleońskiego Code de procédure civile. Kryterium swobodnej rozporządzalności prawami występuje aktualnie, poza m. in. prawem włoskim, holenderskim i częściowo szwajcarskim, głównie w prawie francuskim (art. 2059 francuskiego Code civil z dnia 5 marca 1803). Dla szerszego opracowania tematu w doktrynie francuskiej por. m. in. B. Fauvarque – Cosson, Libre disponibilité des droits et conflits de lois, Paris 1996, ss. 104 i nast.11. Tak J. Linsmeau, L’arbitrage volontaire en droit privé belge, Bruxelles 1991, s. 38.12. Dla szerszej klasyfikacji kryteriów zdatności arbitrażowej por. A. W. Wiśniewski, Zdolność i zdatność arbitrażowa, [w]: Arbitraż handlowy, red. A. Szumański, ss. 196 – 200.

ności ugodowej13. W odróżnieniu od wyraź-nych głosów krytycznych wobec wspomnianego kryterium w polskiej literaturze przedmiotu14, kwestia ta nie wydaje się być przedmiotem głębszej analizy w doktrynie, ani też w orzecznictwie belgijskim, jednak dostęp-ne opracowania właściwie zrównują powyż-sze kryteria w sensie funkcjonalnym15. Na wzór ujęcia swobodnej rozporządzalności pra-wami w doktrynie francuskiej16, prawo belgij-skie – do oceny zdatności ugodowej – przyj-muje ogólny wzorzec rozporządzalności pra-wami, zaczerpnięty co prawda z materialnej definicji ugody w prawie belgijskim17, dopre-cyzowany jednak – podobnie jak w doktrynie

13. Do nowelizacji z 2013 roku art. 1676 § 1 C.j. przewidywał, że każdy spór już powstały lub mogący powstać z określonego stosunku prawnego oraz posiadający zdatność ugodową, może stanowić przedmiot umowy o arbitraż (Tout différend déjà né ou qui pourrait naître d’un rapport de droit determiné et sur lequel il est permis de transiger, peut faire l’objet d’une convention d’arbitrage). W polskiej literaturze belgijskie kryterium zdatności arbitrażowej bywa określone jako zbywalność praw, co ma swoje uzasadnienie również w doktrynie w Belgii ; tak. W Wiśniewski, Zdolność…, ss. 196 – 200; por. także m. in. pojęcia aliénabilité oraz indisponibilité w literaturze belgijskiej, por. G. Keutgean i G. – A. Dal, L’arbitrage en droit belge et international, t. 1. Le droit belge, Bruxelles 2006, s. 106.14. W kontekście krytyki polskiego kryterium zdatności arbitrażowej, przyjętego po reformie prawa arbitrażowego z 2005 roku, zob. W Wiśniewski, Zdolność… ss. 237 i nast. Autor zarzuca przede wszystkim zdatności ugodowej, jako wyznacznikowi „arbitrażowalności” sporów, nieadekwatność zastosowania jej do sporów majątkowych, co zostało przyjęte w prawie polskim wbrew doświadczeniom niemieckim i austriackim.15. Tak m. in.: H. van Houtte, L’arbitrage: son territoire et ses fronières, Rev. de droit international et comparé, t. LIII, nr 2, 1976, s. s. 142 ; L. Dermine, L’arbitrage commercial en Belgique. Commentaire de la loi du 4 juillet 1972, Bruxelles 1975, s.21.16. Prawo, którym można swobodnie dysponować znajduje się w całkowitym „władztwie” posiadacza oraz jest zbywalne, por. P. Level, L’arbitrabilité, Rev. arb., 1992, s. 21917. Art. 2045 aktualnie obowiązującego belgijskiego Code civil.

polskiej18 – przez normy procesowe19. Jak podkreśla się jednak częściowo w polskiej lite-raturze prawnoporównawczej również w kon-tekście rodzimych regulacji, trafniejszym kry-terium zdatności arbitrażowej sporów byłby wyznacznik wywodzący się z norm prawa materialnego, co wydaje się szczególnie istot-ne przy niewielkim (tak jak ma to miejsce w Polsce) dorobku doktryny, która nie dookre-śla zdatności ugodowej w sposób satysfak-cjonujący z punktu widzenia pewności obro-tu prawnego20.

Również Belgom nieobca jest krytyka wyznacznika zdatności ugodowej, jako poję-cia nieostrego21. W tym kontekście przywo-ływany jest także, wywodzący się z francu-skiej doktryny, podział praw wyłączonych spod swobodnej dyspozycji stron na „nierozporzą-dzalne” per se, częściowo „rozporządzalne” oraz te, które stają się „rozporządzalne” w momencie powstania sporu22 (tak jak ma to miejsce w przypadku zdatności arbitrażo-wej sporów z zakresu prawa pracy w Belgii)23. Wspomniane rozróżnienie dodatkowo jeszcze

18. W Wiśniewski, Zdolność… ss. 237 – 243.19. Tradycyjny katalog praw wyłączonych spod swobodnej dyspozycji stron (m. in. prawa stanu) – jako kategoria spraw „ communiquées au ministère public” ujęty jest w art. 764 C.j. Dla szerszej charakterystyki kryterium zdatności ugodowej w prawie belgijskim w sensie materialnym i procesowym: por. J. De Gavre, Le contrat de transaction en droit civil et en droit judiciaire privé, t. I, Bruxelles 1967, s. 270.20. Tak W Wiśniewski, Zdolność… ss. 237 – 243.21. Relatywny i kazuistyczny charakter kryterium rozporządzalności prawami oraz brak wyraźnego odesłania do katalogu praw pozbawionych zdatności ugodowej ujętego w art. 764 C.j. podkreśla m. in. H. van Houtte, op.cit., s. 142 i nast. oraz G. Keutgen i G.–A. Dal, op.cit., s. 111.22. P. Level, op.cit., s. 222.23. Charakterystyczne dla prawa belgijskiego jest przyznanie zdatności arbitrażowej sporom z zakresu prawa pracy jedynie w zakresie zawarcia kompromisu. Kwestia ta nie uległa zmianie po reformie z 2013 roku (por. art. 1676§5 C.j.). Podobne ograniczenie dotyczy w Belgii sporów z zakresu ubezpieczeń społecznych.

podkreśla niejednorodny charakter analizo-wanego kryterium. Ponadto literatura przed-miotu w Belgii zwracała uwagę na charakte-rystyczną również dla prawa francuskiego24 daleko posuniętą tożsamość w odniesieniu do treści pojęć zdatności arbitrażowej i ordre public25, potwierdzone m. in. w orzeczeniu bel-gijskiego Cour de Cassation w sprawie Audi/NSU przeciw Adelin Petit S.A. z 28 czerwca

24. Kryterium swobodnej dyspozycji prawami (obecne również w przedwojennym polskim k.p.c. 1930/1932 r. pod postacią „zdolności do samodzielnego zobowiązywania się” ), nie było w doktrynie francuskiej analizowane w oderwaniu od pojęcia porządku publicznego (jako domeny publicznej) z uwagi na brak wyraźnej definicji normatywnej praw będących w dyspozycji stron. Zwyczajowo więc — odnosząc się do francuskiego wyznacznika zdatności arbitrażowej — literatura przedmiotu nawiązywała do sfery porządku publicznego i katalogów praw wyłączonych spod swobodnej dyspozycji stron. Taka tendencja, zauważalna w literaturze przedmiotu, wydaje się sama z siebie podkreślać nieautonomiczność przyjętego w prawie francuskim wyznacznika zdatności arbitrażowej (por. F. Cosson, op.cit., ss. 104 i nast.). Dopiero od początku lat 90 francuska linia orzecznicza rozwinęła odrębne stanowisko (wyroki Cour d’appel de Paris – m.in. w sprawie Ganz przeciwko Kolejom Tunezyjskim z 29 marca 1991, Labinal S.A. przeciw Mors & Westland Aerospace Ltd. z 19 maja 1993, Thalès Air Defence BV przeciw GIE Euromissile z 18 listopada 2004 r.), jednak podkreślenie niezależności kryterium zdatności arbitrażowej od ordre public odnosiło się do specyfiki konstrukcji francuskich przepisów, gdzie kryterium to bezpośrednio sąsiaduje z – uregulowanym w art. 2060 aktualnie obowiązującego francuskiego Code civil – negatywnym wyliczeniem kwestii należących do ordre public (analogicznie do uznanych przez polską doktrynę za pozbawione zdatności ugodowej, artykuł ten wymienia m. in. sprawy o prawa stanu oraz sprawy o rozwód i separację); o braku zdatności ugodowej w przypadku, gdy określony rodzaj stosunków prawnych lub wynikające z nich roszczenia w całości lub w części w obszarze prawa materialnego nie podlegają dyspozycji stron por. w literaturze polskiej m. in. T. Ereciński, K. Weitz, Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008, s. 120; T. Ereciński, Zdatność arbitrażowa, [w:] Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu XXI wieku. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi habilitowanemu Tadeuszowi Szurskiemu, P. Nowaczyk, S. Pieckowski, J. Poczobut, A. Szumański, A. Tynel (red.), Warszawa 2008 , s. 9.25. Tak J. Linsmeau, Vo Arbitrage: RPDB, Supplément, t. VII, nr 65. Autorka określa przedmiot ugody jako „licite et non contraire a l’ordre public”(zgodny z prawem i niesprzeczny z porządkiem publicznym).


8988

197926. Pomimo tendencji do coraz szersze-go przyznania arbitrom prawa rozstrzygania sporów wchodzących w zakres domeny publicz-nej27 (również poprzez wyraźne rozróżnienie norm bezwzględnie obowiązujących od sfery ordre public28), problem wskazanych powyżej zależności znaczeniowych, jako argument za wprowadzeniem nowego kryterium zdatności arbitrażowej w prawie belgijskim, został rów-nież – obok niejasności dotychczasowego

26. Journal des Tribunaux, 1979, 625 (Gaja, V, 76; YCA, 1980,257) – przeczenie podtrzymujące decyzję Cour d’Appel w Liège z 12 maja 1977 (Journal des Tribunaux, 1977, 710). W sprawie Audi/NSU przeciw Adelin Petit S. belgijska spółka Adelin Petit posiadająca prawo sprzedaży wyłącznej produktów niemieckiej firmy Audi/NSU na terytorium Belgii, poniosła stratę wskutek rozwiązania umowy sprzedaży wyłącznej i zakwe- stionowała orzeczenie szwajcarskiego trybunału arbitrażowego w tym zakresie, powołując się na brak zdatności arbitrażowej sporu zgodnie z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa belgijskiego, pozwalającymi przedsiębiorcy belgijskiemu zaskarżyć drugą stronę umowy przed sąd belgijski, mimo istnienia klauzuli arbitrażowej wskazującej prawo obce jako właściwe do rozstrzygnięcia sporu. Audi/NSU, opierając się na art. VII ust. 1 Konwencji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych oraz na bilateralnej konwencji belgijsko – szwajcarskiej, podniosła konieczność uznania przez sądy belgijskie szwajcarskiego wyroku arbitrażowego, podkreślając, że brak zdatności arbitrażowej nie jest równoznaczny z naruszeniem ordre public. Sądy belgijskie nie podzieliły jednak stanowiska spółki niemieckiej, opowiadając się za nieuznaniem wyroku arbitrażowego z uwagi na związek wspomnianych pojęć. Tę linię orzeczniczą przełamał dopiero wyrok Cour d’ Appel w Brukseli z 4 października 1985 (Journal des Tribunaux, 1986, 93).27. Szczegółowa analiza problemu: O. Caprasse, Les sociétés et l’arbitrage, Bruxelles, Paris 2002.28. Zob. B. Hanotiau, op.cit., s. 100. Jako przykład autor podaje dopuszczenie zdatności arbitrażowej sporów wynikających z rozwiązania umowy sprzedaży wyłącznej, pomimo wykluczających taką możliwość bezwzględnie obowiązujących przepisów regulującej tę kwestię ustawy z 27.07.1961 – w przypadku wyboru wskazania przez strony prawa belgijskiego w klauzuli arbitrażowej.

wyznacznika – poruszony w uzasadnieniu prac komisji parlamentarnych poprzedzających reformę z 2013 roku29.

Kryterium zdatności arbitrażowej w prawie belgijskim – po reformie z 2013 roku

Z uwagi na liczne wątpliwości przedstawione powyżej, belgijski prawodawca zdecydował się na odejście od kryterium zdatności ugodowej, uznając za zdatne arbitrażowo wszelkie „spra-wy o charakterze majątkowym”30. W przypad-ku sporów niemajątkowych, co do których dok-tryna nie zgłaszała zastrzeżeń jeśli chodzi o stosowanie wyznacznika zdatności ugodo-wej31 – kryterium to zostało zachowane32. Inspirację do tak ujętego podwójnego kryte-rium zdatności arbitrażowej stanowiły dla pra-wa belgijskiego nowelizacje regulacji niemiec-kiej33, austriackiej34 oraz prawo dotyczące

29. Zob. Projekt oraz uzasadnienie reformy szóstej księgi C.j. DOC 53 2743/001 z 11 kwietnia 2013 oraz Raport komisji sejmowej Chambre des Représentants de Belgique z dnia 8 maja .2013, DOC 53 2743/003 ss. 10-11, http://www.lachambre.be/FLWB/pdf/53/2743/53K2743003.pdf – dostęp: 01.03.2014. Jako przykład dziedziny prawa, gdzie szczególnie istotne jest dookreślenie relacji między zdatnością arbitrażową, rozporządzalnością prawami oraz ordre public podano prawo konkurencji (poza zakresem wyłącznej kompetencji organu, jakim jest belgijskie Conseil de Concurrence); zgodnie z przepisami belgijskimi arbiter może stwierdzić naruszenie prawa konkurencji oraz zasądzić odszkodowanie).30. Po nowelizacji z 2013 roku art. 1676§1 C.j. otrzymał brzmienie: Toute cause de nature patrimoniale peut faire l’objet d’un arbitrage. Les causes de nature non-patrimoniale sur lesquelles il est permis de transiger peuvent aussi faire l’objet d’un arbitrage.31. Por. uwagi w przypisie nr 16.32. Przykładowo w prawie belgijskim spory z zakresu własności intelektualnej i przemysłowej posiadają zdatność arbitrażową – objęte jest nią również m. in. ustalenie prawa do patentu.33. Art. 1030 §1 ZPO z 1996 r.34. §582 öZPO z 2006r.

arbitrażu międzynarodowego w Szwajcarii35. W cytowanych powyżej belgijskich raportach z prac komisji parlamentarnych materialne kry-terium majątkowego charakteru sprawy (już nie „sporu”) zostało wręcz zinterpretowane za pomocą definicji przedstawionej w orzeczeniu szwajcarskiego Trybunału Federalnego, który podkreślił jego szeroki zakres – powołując się na charakter pieniężny (wyrażalny w pieniądzu) tego typu roszczeń36. Na wzór prawa niemiec-kiego, opisywane kryterium dopuszcza również rozpatrzenie przez sąd arbitrażowy powództwa o ustalenie i ukształtowanie stosunku prawne-go oraz powództwa o zaniechanie37. W toku prac legislacyjnych belgijski Conceil d’Etat wy-raził co prawda opinię, że poprzednia formuła opisująca zdatność arbitrażową sporów odno-siła się w sposób wystarczający zarówno do sporów majątkowych, jak i niemajątkowych38 – o ile założy się, że w przypadku praw mająt-kowych można poddać spór pod arbitraż na-wet gdyby nie miał on zdatności ugodowej. Stanowisko to nie znalazło jednak zwolenni-ków w doktrynie.

Pomimo faktu, że już przed reformą reżimu zdatności arbitrażowej możliwe było w prawie belgijskim rozstrzyganie przez sąd polubowny niektórych następstw spraw wchodzących w obszar ordre public – np. sporów dotyczą-cych roszczeń pieniężnych z tytułu szkody

35. Art. 177§1 LDIP z 1987 r. Należy jednak podkreślić, że prawo szwajcarskie w ogóle nie reguluje kwestii zdatności arbitrażowej sporów niemajątkowych w arbitrażu międzynarodowym, natomiast dla arbitrażu krajowego stosuje kryterium swobodnej rozporządzalności prawami.36. Toutes les prétentions qui ont une valeur pécuniaire pour les parties à titre d’actif ou de passif, autrement dit les droits qui présentent pour l’une au moins de celles-ci, un intérêt pouvant être apprécié en argent”, ATF, 118, II, 353, c.3b, Rev. arb., 1993, s. 691.37. Por. D. Philippe, op. cit., s. 2.38. Projekt oraz uzasadnienie…., op.cit., ss. 71 i nast.

wynikłej z popełnienia przestępstwa39, wpro-wadzenie wyraźnego kryterium odwołującego się do charakteru majątkowego sprawy, defi-nitywnie przyznało zdatność arbitrażową więk-szości sporów posiadających wartość pienięż-ną, niezależnie od powiązania z domeną publiczną40.

Zdatność arbitrażowa jako przesłanka skargi o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego w prawie belgijskim

Powyżej podjęto próbę wykazania, że zmiana kryterium ustawowego zdatności arbitrażowej sporów w prawie belgijskim, zredukowała na-kładane na nią ograniczenia, wynikające ze sfery ordre public. Jak podkreślono podczas obrad parlamentarnych nad reformą prawa ar-bitrażowego, przesuwa to w pewien sposób ciężar kontroli nad sądownictwem polubow-nym ze sfery dopuszczalności przedmiotowej spraw, które mogą zostać poddane pod arbi-traż – w stronę wyroku sądu polubownego41. Belgijski Cour de Cassation nie zajął jednak jak dotąd stanowiska w kwestii zakresu kon-troli sądów państwowych nad wyrokami arbi-trażowymi, odnoszącej się do domeny ordre public. W wyroku z 22 czerwca 200942 Cour d’appel de Bruxelles podkreślił nato-miast, podobnie jak jurysprudencja francuska, konieczność wąskiej interpretacji przesłanek

39. Por. analizę linii orzecznictwa belgijskiego od 1975 r.: J. Linsmeau, op.cit., s. 158 soraz orzeczenia późniejsze, m. in. Ci. Charleroi, 15. 11. 1991, Journal de Tribunaux. 1992, s. 226.40. Możliwe są jednocześnie wyłączenia wynikające z przepisów szczegółowych (art. 1676 § 4 C.j.).41. Tak O. Caprasse, Les sociétés…, s. 33 i nast. Por. również stanowisko belgijskiej minister sprawiedliwości A. Turtelbloom: Raporty komisji sejmowej…, op.cit., s. 11.42. Bruxelles 22 juin 2009, RCB 2009, 41.


9190

dopuszczalności skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego43.

Podobnie jednak, jak w przypadku skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego na pod-stawie przesłanki naruszenia ordre public, tak i wzruszenie wyroku na podstawie braku zdat-ności arbitrażowej, jest w belgijskiej doktrynie opisywane jako rzadkie44. Z uwagi na efektyw-ność instytucji sądu polubownego zjawisko to należy ocenić pozytywnie. Nie wydaje się, aby w omawianym zakresie mogły wystąpić istot-ne zmiany, skoro opisywana modyfikacja wyznacznika zdatności arbitrażowej zmierza w kierunki liberalizacji i doprecyzowywania kry-teriów dopuszczalności arbitrażu.

Do czasu reformy z 2013 roku brak zdat-ności arbitrażowej, jako przesłankę skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego, uwzględ-niano z urzędu45. Wspomniana zdatność była przedstawiana w doktrynie prawa belgijskie-go46 jako podstawowy warunek – obok zdol-ności arbitrażowej – ważności umowy o arbi-traż, skutkujący jednakże – w odróżnieniu od braków w zakresie zdolności arbitrażowej – nie-ważnością bezwzględną wyroku47. Po reformie – nie zmieniając swojego charakteru prawne-go – zdatność arbitrażowa wydaje się jednak dodatkowo tracić na znaczeniu jako przesłan-

43. Por. zestawienie aktualnego orzecznictwa sądów belgijskich; O. Caprasse, Les grands arrêts de la cour de cassation belge en droit de l’arbitrage, b-arbitra 2013, nr 1, ss 137 – 168.44. G. Keutgen i G.–A. Dal, op.cit., ss. 466 i nast.45. Art. 1704 § 2 pkt. b C. j. sprzed reformy w 2013 r. Aktualny katalog przesłanek skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego ujęty jest w art. 1717 § 3 C. j.46. Tak G. Keutgen i G.–A. Dal, op.cit., s. 467.47. Historycznie w prawie belgijskim – za przesłankę nieważności bezwzględnej wyroku sądu polubownego – uznawano również brak zdolności arbitrażowej, por. B. Hanotiau, O. Caprasse, L’annulation des sentences arbitrales, Journal de Tribunaux 2004 , nr 413.

ka skargi. Literatura przedmiotu, skupiając się na innych kwestiach, podkreśla przede wszyst-kim, w świetle zmian belgijskiej ustawy, efek-tywność jednoinstancyjności procedowania w sprawie ze skargi o uchylenie wyroku arbi-trażowego (o ile nie jest możliwa rektyfikacja wyroku oraz przy zachowaniu możliwości postę-powania kasacyjnego, właściwe do rozpatrze-nia skargi są obecnie sądy pierwszej instancji w Antwerpii, Brukseli, Liège, Mons i Ganda-wie) oraz ściślejsze powiązanie niektórych prze-słanek skargi z wyrokiem arbitrażowym (konieczność wykazania wpływu na wyrok arbi-trażowy, jak ma to miejsce m. in. w przypad-ku powoływania się przez stronę na nieprawi-dłowości w ukonstytuowaniu się trybunału arbitrażowego). Bez zmian pozostaje natomiast specyficzna dla prawa belgijskiego możliwość umownego wyłączenia skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego na każdym etapie postę-powania, o ile strona jest osobą fizyczną, nie-posiadającą obywatelstwa belgijskiego lub nie-posiadającą miejsca zamieszkania lub stałego pobytu na terytorium Belgii, względnie jest oso-bą prawną nieposiadającą siedziby, oddziału lub przedstawicielstwa w Belgii.

Konkluzje

Reformę belgijskiego prawa regulującego są-downictwo polubowne – w zakresie zmiany wy-znacznika zdatności arbitrażowej oraz modyfi-kacji postępowania w sprawie skargi o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego należy ocenić po-zytywnie z punktu widzenia przejrzystości kry-teriów ustawowych oraz efektywności arbitra-żu. Jest to również niewątpliwie znaczny krok w kierunku ujednolicania prawa arbitrażowego w Europie.

Wydaje się, że modyfikację kryterium zdat-ności arbitrażowej w prawie belgijskim należy również potraktować jako inspirację dla pol-skiego legislatora w świetle postulowanej w doktrynie potrzeby nowelizacji art. 1157 k.p.c. Nikłe znaczenie zdatności arbitrażowej jako przesłanki skargi o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego na gruncie właśnie unowocze-śnionej regulacji w Belgii, potwierdza co praw-da, nie tylko niewzruszalność wyroków sądów polubownych, lecz również wydaje się świad-czyć o istnieniu ogólniejszego zjawiska zanika-nia koncepcji „braku zdatności arbitrażowej” oraz tworzenia się „uniwersalnej zdatności arbi-trażowej’ – wykraczającej poza ustawowe kry-teria i regulacje wewnętrzne poszczególnych porządków prawnych48. Zjawisko to można traktować jednak raczej jako skutek ogólnej akceptacji przez orzecznictwo szeroko pojętej zdatności arbitrażowej i zgody na objęcie jej zakresem sporów, które do tej pory takiej cechy nie posiadały. Przykład prawa belgijskie-go pokazuje bowiem wyraźnie, że problematy-ka kryteriów klasyfikacji spraw mogących sta-nowić przedmiot orzeczenia arbitrażowego jest wciąż kwestią aktualną w sferze legislacji, wymagającą ustawowych modyfikacji w opar-ciu o doświadczenia innych państw. Wydaje się, że uwolnienie polskiego prawa arbitrażo-wego od niejasnego kryterium zdatności ugo-dowej jako wyznacznika zakresu sporów nada-jących się do rozstrzygnięcia przez arbitraż jest – w świetle nowelizacji prawa belgijskiego – nie tylko możliwe, ale również pożądane z uwa-gi na przejrzystość kryteriów normatywnych i dostępność sądownictwa polubownego.

48. Tak K. Youssef, The Death of Inarbitrability, [w]: L.A. Mistelis, S.L. Brekoulakis , Arbitrability. International & Comparative Perspectives, Austin–Boston–Chicago–New York 2009, ss. 47-68.


9392

Istnienie, ważność i skuteczność zapisu na sąd polubowny zawartego na podstawie intra-EU BIT

■ Marta Cichomska prawnik w kancelarii Wolf Theiss P. Daszkowski sp.k.

■ Ignacy Janas radca prawny w kancelarii Wolf Theiss P. Daszkowski sp.k.

W obrocie prawnym funkcjonuje ok. 190 umów o wzajemnym popiera-niu i ochronie inwestycji wiążących

wyłącznie państwa członkowskie Unii Europej-skiej (tzw. intra EU-BIT). Polska jest stroną 23 takich umów międzynarodowych. Komisja Europejska od lat wyraża wątpliwości co do zgodności wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych z prawem Unii Europejskiej. Jednocześnie większość państw członkow-skich sprzeciwia się ich rozwiązaniu. W kon-sekwencji konieczna jest analiza istnienia, waż-ności i skuteczności zapisu na sąd polubowny zawartego na podstawie intra-EU BIT.

Traktaty inwestycyjne a członkostwo w Unii Europejskiej

Podstawowym celem dwustronnych umów o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji

(ang. bilateral investment treaties, dalej jako: traktaty inwestycyjne lub BIT) jest stworzenie odpowiedniego klimatu dla inwestorów i przy-ciąganie w ten sposób zagranicznego kapita-łu. W traktatach tych określone są podstawo-we gwarancje odnoszące się do inwestycji zagranicznych, w tym uprawnienia inwestorów do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych bezpośrednio od państwa przyjmującego przed międzynarodowym sądem arbitrażowym. Na podstawie traktatów inwestycyjnych państwa zobowiązują się, że nie będą podejmowały wo-bec inwestorów działań wywłaszczeniowych lub nacjonalizacyjnych, chyba że na warunkach określonych w danym traktacie inwestycyjnym, w szczególności za wypłatą odszkodowania. Traktaty te zawierają ponadto gwarancje doty-czące sprawiedliwego i równego traktowania obcych inwestycji, niedyskryminacji, pełnej ochrony i bezpieczeństwa oraz transferu

środków pieniężnych, a niekiedy także tzw. klauzule najwyższego uprzywilejowania1. Traktaty inwestycyjne najczęściej zawierane były pomiędzy państwami wysoko rozwinięty-mi a państwami rozwijającymi się. Na ich pod-stawie inwestorzy z państw rozwiniętych uzy-skiwali dodatkowe, prawnomiędzynarodowe gwarancje, a państwa rozwijające mogły liczyć na przypływ zagranicznego kapitału2. Pierwszy BIT został zawarty w roku 1959 pomiędzy RFN a Pakistanem. Do masowego zawierania trak-tatów inwestycyjnych doszło w latach 80. XX w. Obecnie liczbę BIT szacuje się na około 2500. Polskę wiąże ponad 60 traktatów inwestycyjnych.

Z prawnego punktu widzenia traktaty inwe-stycyjny stanowią dwustronne umowy między-narodowe, z których wypływają zobowiązania wiążące państwa-sygnatariuszy w sferze pra-wa międzynarodowego publicznego. Cechą charakterystyczną BIT jest przyznanie na ich podstawie określonych, bezpośrednio egze-kwowalnych praw podmiotom trzecim, tj. inwe-storom wywodzącym się z państw-stron. W związku z członkostwem w Unii Europejskiej pojawia się problem dostosowania traktatów inwestycyjnych wiążących państwa członkow-skie (zobowiązań międzynarodowych z nich wynikających) do prawa unijnego. Zgodnie z art. 351 zd. drugie TFUE, w zakresie, w jakim umowy międzynarodowe zawarte przez pań-stwa członkowskie przed datą ich przystąpie-nia do Unii Europejskiej nie są zgodne z Trak-tatami, dane państwo członkowskie ma

1. M. Świątkowski, Naruszenie przez państwo umowy z inwestorem zagranicznym w świetle traktatów inwestycyjnych, C. H. Beck 2009, s. XV.2. Szerzej na ten temat P. Kryczko, Instrumenty zapewniające ochronę interesów inwestorów zagranicznych w Polsce, Państwo i Prawo 1994, nr 5, s. 36-37.

obowiązek zastosować wszelkie właściwe środki w celu wyeliminowania stwierdzonych niezgodności. Niewywiązanie się z tego obo-wiązku może skutkować wszczęciu przeciwko danemu państwu postępowania przed Trybu-nałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej3.

Traktaty inwestycyjne wiążące państwa członkowskie podzielić można na dwie grupy. Do pierwszej z nich BIT zalicza się umowy zawarte przez państwa członkowskie z pań-stwami trzecimi (tzw. extra-EU BIT). Po wtó-re, wyróżnić można BIT zawarte między dwo-ma państwami członkowskimi, czyli tzw. wewnątrzwspólnotowe traktaty inwestycyjne (intra-EU BIT). Co istotne, nie miało nigdy miej-sca zawarcie BIT między dwoma państwami członkowskimi; wiele traktatów inwestycyjnych uzyskało jednak taki charakter następczo na skutek sukcesywnego rozszerzania się Unii Europejskiej o nowe państwa członkowskie. Wiele z tych umów zostało zawartych między państwami tzw. starej Unii a państwami sto-warzyszonymi, będącymi na etapie przygoto-wawczym do akcesji.

Pozawspólnotowe traktaty inwestycyjne (extra-EU BIT)

Z uwagi na zobowiązanie państw członkow-skich określone w art. 351 TFUE oraz pozo-stawanie w mocy znaczącej liczby pozawspól-notowych traktatów inwestycyjnych (ok. 1200), Komisja Europejska dostrzegła potrzebę ure-gulowania tej kwestii na poziomie unijnym. Od wejście w życie Traktatu z Lizbony bezpośred-nie inwestycje zagraniczne znajdują się w wy-kazie kwestii podlegających wspólnej polityce

3. Por. wyroki ETS w sprawach przeciwko Austrii (C-205/06), Szwecji (C-249/06) i Finlandii (C-118/07).


9594

handlowej. Zgodnie zaś z art. 3 ust. 1 lit. e i art. 207 TFUE, Unia Europejska ma wyłączną kom-petencję w dziedzinie wspólnej polityki handlo-wej. W konsekwencji jedynie Unia Europejska może stanowić prawo i przyjmować akty praw-nie wiążące w tej dziedzinie. Państwa człon-kowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważ-nienia Unii (por. art. 2 ust. 1 TFUE).

W efekcie inicjatywy prawodawczej podję-tej przez Komisję Europejską wydane zostało rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1219/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. ustanawiające przepisy przejściowe w zakresie dwustronnych umów inwestycyj-nych między państwami członkowskimi a pań-stwami trzecimi4 (dalej jako rozporządzenie nr 1219/2012). Rozporządzenie to dotyczy sta-tusu dwustronnych umów inwestycyjnych zawartych przez państwa członkowskie oraz ustanawia zasady, warunki i procedury, w ramach których państwa członkowskie są upoważnione do zmiany lub zawarcia BIT (art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1219/2012). Zakre-sem przedmiotowym rozporządzenia nr 1219/2012 objęte są wyłącznie dwustronne umowy inwestycyjne zawarte przez państwa członkowskie z państwem trzecim, a więc tyl-ko extra-EU BIT (por. art. 1 ust. 2 rozporzą-dzenia nr 1219/2012). Podstawowym zało-żeniem rozporządzenia nr 1219/2012 jest utrzymanie w mocy pozawspólnotowych trak-tatów inwestycyjnych (oraz po spełnieniu okre-ślonych warunków – umożliwienie im wejścia w życie), dopóki nie zacznie obowiązywać dwu-stronna umowa inwestycyjna wiążąca Unię Europejską i dane państwo trzecie (art. 3 roz-porządzenia nr 1219/2012).

4. Dz.U. UE L 2012, Nr 351, poz. 40.

Wewnątrzwspólnotowe traktaty inwestycyjne (intra-EU BIT)

Rozporządzenie nr 1219/2012 nie obejmuje swoim zakresem przedmiotowym drugiej z wy-odrębnionych grup traktatów inwestycyjnych, tj. wewnątrzwspólnotowych BIT (por. art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 1219/2012). W między-narodowym obrocie prawnym funkcjonuje obecnie ok. 190 takich umów międzynarodo-wych. Dla przykładu, Polska jest stroną aż 23 intra-EU BIT. Brak objęcia wewnątrzwspólno-towych traktatów inwestycyjnych rozporządze-niem nr 1219/2012 nie oznacza bynajmniej, że ich funkcjonowanie nie rodzi problemów prawnych, w szczególności wątpliwości co do możliwości pogodzenia takiego stanu rzeczy z prawem Unii Europejskiej. Komisja Europejska od lat zwraca uwagę na liczne problemy zwią-zane z wewnątrzwspólnotowymi traktatami in-westycyjnymi, stara się aktywnie partycypo-wać w sporach inwestycyjnych dotyczących intra-EU BIT i przedstawia w nich swoje sta-nowisko, występując w roli amicus curiae5. Zdaniem Komisji, wewnątrzwspólnotowe trak-taty inwestycyjne stanowią „anomalię”; zwra-ca się w szczególności uwagę na możliwość powodowania przez nie zakłóceń w funkcjono-waniu wspólnego rynku6.

Komisja Europejska jest zdania, że wewnątrzwspólnotowe traktaty inwestycyjne powinny być rozwiązane w zakresie, w jakim

5. E. Levine, Amicus Curiae in International Investment Arbitration: The Implications of an Increase in Third-Party Participation, Berkeley Journal of International Law 2011, vol. 1 (29), s. 200-224.6. Por. cytaty z wystąpienia Komisji Europejskiej jako amicus curiae zawarte w rozstrzygnięciu w przedmiocie jurysdykcji z dnia 26 października 2010 r. w sprawie Eureko B.V. vs. Słowacja, PCA Case No. 2008-13, dostępne na stronie: http://italaw.com/documents/EurekovSlovakRepublicAwardonJurisdiction.pdf.

ich przedmiot pokrywa się z kompetencjami Unii Europejskiej7. Gdyby tylko istniała co do tego wola polityczna, najlepszym rozwiąza-niem byłoby wypowiedzenie wszystkich intra--EU BIT. Traktaty inwestycyjne są na ogół zawierane na czas określony (najczęściej na 10 lub 20 lat). Po upływie określonego w nich terminu pozostają w mocy, jeżeli żadna ze stron nie wypowie ich z zachowaniem przewi-dzianego okresu wypowiedzenia. Jednocze-śnie BIT zawierają najczęściej postanowienia przedłużające ochronę udzieloną inwestycjom zrealizowanym w czasie obowiązywania trak-tatu na określony okres po jego wygaśnięciu, np. o kolejne 10 lub 15 lat (tzw. survival clau-ses lub sunset clauses)8. W ostatnim czasie coraz więcej państw pozaeuropejskich decy-duje się na wypowiadanie traktatów inwesty-cyjnych wiążących je z państwami członkow-skimi UE9.

Większość państw członkowskich opowie-działa się jednak za utrzymaniem status quo,

7. Takie stanowisko Komisja Europejska zaprezentowała działając jako amicus curiae w sprawie Eastern Sugar B.V. vs. Czechy, UNCITRAL arbitraż ad hoc, SCC Case No. 088/2004, cytat za wyrokiem częściowym z dnia 27 marca 2007 r., dostępne na stronie: http://italaw.com/cases/documents/369.8. Zob. np. art. 11 Umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Austrii w sprawie popierania i ochrony inwestycji sporządzonej dnia 24.11.1988 r. (Dz.U. 1989, Nr 54, poz. 321), art. 12 Umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Francuskiej w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji podpisanej w dniu 14.02.1989 r. (Dz.U. 1990, Nr 38, poz. 220), art. 13 Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Chorwacji w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji sporządzonej dnia 21.02.1995 r. (Dz.U. 1996, Nr 28, poz. 126).9. Republika Południowej Afryki w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy wypowiedziała BIT z Niemcami, Holandią, Belgią, Luksemburgiem i Hiszpanią, a także zapowiedziała „przegląd” pozostałych traktatów inwestycyjnych. W marcu tego roku Indonezja ogłosiła, że nie zamierza przedłużać obowiązywania BIT z Holandią. Podobnie w 2008 r. BIT z Holandią wypowiedziała Wenezuela.

tj. za zachowaniem intra-EU BIT10. Wszelkie inicjatywy uregulowania kwestii intra-EU BIT na poziomie unijnym, w szczególności propo-zycja ich rozwiązania11, spotykały się do tej pory ze zdecydowanym sprzeciwem państw tzw. starej Unii, tj. państw, których inwesto-rzy są potencjalnymi beneficjentami specjal-nych reżimów ochronnych przewidzianych w traktatach inwestycyjnych. Co jednak zro-zumiałe, interes w wygaszeniu wewnątrzwspól-notowych BIT mają nowe państwa członkow-skie, które w sporach inwestycyjnych występują najczęściej w roli pozwanego. Z dostępnych informacji wynika jasna staty-styka – w kategorii państw najczęściej pozy-wanych na podstawie intra-EU BIT na czele znajdują się Czechy (14 spraw), Polska (9 spraw)12, Słowacja (7 spraw) oraz Węgry (6 spraw). Dla porównania, państwa takie jak Niemcy, Francja czy Wielka Brytania nigdy nie były pozwane na podstawie wewnątrzwspól-notowych traktatów inwestycyjnych.

Ważność zapisów na sąd polubowny zawartych na podstawie intra-EU BIT

Z uwagi na powyższą statystykę, nie sposób dziwić się nowym państwom członkowskim, że

10. Zob. raport Komitetu Ekonomiczno-Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie przepływu kapitału i swobody płatności, ECFIN/CEFCPE (2008) REP/55806.11. Szerzej na ten temat A. Ross, Killing off intra-EU BITs: how the European Commission plans to level the playing field for investors, Global Arbitration Review 2011, vol. 6, z. 5.12. Polska była dwukrotnie pozywana przez Saar Papier Vertriebs GmbH (BIT Polska-Niemcy), przez France Telecom (BIT Polska-Francja), Lutz Ingo Schaper (BIT Polska-Niemcy), Eureko B.V. (BIT Polska-Holandia), Vivendi (BIT Polska-Francja), Nordzucker AG (BIT Polska-Niemcy), Crespo i inni (BIT Polska-Hiszpania), Les Laboratoires Servier S.A.S., Biofarma S.A.S., Art et Techniques S.A.S. (BIT Polska-Francja) oraz TRACO Deutsche Travertin Werke GmbH (BIT Polska-Niemcy).


9796

czują się one pokrzywdzone funkcjonowaniem wewnątrzwspólnotowych BIT i próbują – w ra-mach toczących się sporów inwestycyjnych – na różne sposoby dowodzić wygaśnięcia (nie-stosowalności, uchylenia) intra-EU BIT bądź podważać ważność i skuteczność samych za-pisów na sąd polubowny zawartych na ich pod-stawie. Najszerzej kwestia ważności umowy arbitrażowej zawartej na podstawie we-wnątrzwspólnotowego traktatu inwestycyjne-go rozważana była na gruncie sporu między Eureko B.V. a Słowacją13. Pozwane państwo argumentowało, że oferta zawarcia umowy ar-bitrażowej wyrażona w art. 8 ust. 2 BIT Słowacja-Holandia stała się nieaktualna z chwi-lą przystąpienia Słowacji do Unii Europejskiej. Trybunał arbitrażowy analizował kwestię jurys-dykcji i uznał się za właściwy do rozpoznania sporu14. Ze względu na uzgodnione przez stro-ny miejsce arbitrażu (Frankfurt nad Menem), Słowacja na podstawie § 1040 ust. 3 ZPO15 wystąpiła do Wyższego Sądu Krajowego we Frankfurcie o rozstrzygnięcie w przedmiocie jurysdykcji sądu polubownego, podnosząc za-rzut nieważności umowy arbitrażowej. Sąd we Frankfurcie nie podzielił argumentacji prawnej zaprezentowanej przez Słowację i oddalił wnio-sek o stwierdzenie braku właściwości sądu po-lubownego16. Słowacja odwołała się przeciw-ko temu rozstrzygnięciu do niemieckiego Sądu Najwyższego (BGH). Postanowieniem z dnia

13. PCA Case Nr 2008-13.14. Por. rozstrzygnięcie w przedmiocie jurysdykcji z dnia 26 października 2010 r. w sprawie Eureko B.V. vs. Słowacja, PCA Case No. 2008-13, dostępne na stronie: http://italaw.com/documents/EurekovSlovakRepublicAwardonJurisdiction.pdf.15. Odpowiednik art. 1180 § 3 k.p.c.16. Postanowienie Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht) we Frankfurcie z dnia 10 maja 2012 r., Az. 26 SchH 11/10, dostępne na: http://openjur.de/u/399128.html. Szersze omówienie wyroku Ch. Tietje, Investitionsschiedsgerichtsbarkeit im EU-Binnenmarkt, IPRax 2013, nr 1, s. 64-69.

19 września 201317 BGH uznał, że rozstrzy-gnięcie w przedmiocie jurysdykcji sądu polu-bownego stało się zbędne ze względu na fakt, że w sprawie doszło w międzyczasie do wyda-nia przez trybunał arbitrażowy orzeczenia mery-torycznego. Nie spełniły się zatem oczekiwania środowiska arbitrażu inwestycyjnego, że nie-miecki Sąd Najwyższy skieruje w związku z tą sprawą pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i ostatecznie rozwiane zostaną wątpliwości w przedmiocie skuteczności umów arbitrażowych zawartych na podstawie intra-EU BIT. Tym samym w dalszym ciągu należy spodziewać się podnoszenia przez pozywane państwa zarzutów związanych z ist-nieniem, ważnością i skutecznością zapisów na sąd polubowny. W dalszej części niniejszego ar-tykułu analizie zostaną poddane argumenty pod-noszone przeciwko wewnątrzwspólnotowym traktatom inwestycyjnym.

Intra-EU BIT w świetle prawa traktatów

Pierwszą sprawą, na tle której rozgorzała dys-kusja na temat wewnątrzwspólnotowych trak-tatów inwestycyjnych był spór pomiędzy spół-ką Eastern Sugar B.V. a Czechami, zakończony wyrokiem arbitrażowym wydanym w 2007 ro-ku18. Spór dotyczył w znacznej mierze dosto-sowania przez Czechy prawa krajowego do pra-wa Unii Europejskiej w zakresie regulowania rynku cukru. W sprawie tej pozwane państwo twierdziło, że traktat inwestycyjny wygasł w mo-mencie wejścia w życie traktatu akcesyjnego, mocą którego Czechy przystąpiły do Unii Europejskiej. Podstawę do formułowania

17. III ZB 37/12, baza orzeczeń BGH dostępna na: http://www.bundesgerichtshof.de.18. SCC Case Nr 088/2004.

tego zarzutu stanowił art. 59 Konwencji wie-deńskiej o prawie traktatów z dnia 23 maja 1969 r.19 (dalej: Konwencja wiedeńska), zgod-nie z którym traktat uważa się za wygasły, je-żeli wszystkie jego strony zawrą późniejszy trak-tat dotyczący tego samego przedmiotu (zasada lex posteriori derogat legi priori). Podobny ar-gument podnosiła Słowacja w sporze z Eureko. W kontekście prawa publicznego międzynaro-dowego podnoszone bywają także argumenty oparte na art. 30 ust. 3 Konwencji wiedeń-skiej. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli wszyst-kie strony traktatu wcześniejszego są zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zawieszone na mocy art. 59 Konwencji wiedeńskiej, traktat wcześniejszy ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w ja-kim jego postanowienia można pogodzić z po-stanowieniami traktatu późniejszego. Na art. 30 ust. 3 Konwencji wiedeńskiej powoływała się m.in. Słowacja w sporze z Eureko20.

Zarzuty oparte na Konwencji wiedeńskiej nie były do tej pory uwzględniane ani przez try-bunały arbitrażowe, ani sądy krajowe. Argu-mentacji tej nie wspiera również Komisja Euro-pejska, występująca w wielu sporach inwestycyjnych w roli amicus curiae. Argumen-ty formułowane na gruncie prawa publicznego międzynarodowego są bowiem mało przeko-nujące. W szczególności brak podstaw do powoływania się w kontekście intra-EU BIT na art. 59 Konwencji wiedeńskiej. Przepis ten wymaga bowiem, aby pomiędzy wcześniejszą a późniejszą umową międzynarodową zacho-dziła tożsamość przedmiotu regulacji. W przy-

19. Dz.U. 1990, Nr 74, poz. 439.20. Sprawa Eureko B.V. przeciwko Słowacji, PCA Case Nr 2008-13.

padku wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych oraz traktatów akcesyjnych nie można natomiast mówić o całkowitej kongru-encji ich zakresów przedmiotowych. Zdaniem części autorów, nie eliminuje to jednak wszyst-kich wątpliwości. Wskazuje się w szczególno-ści na zawarte w intra-EU BIT postanowienia dotyczące transferu inwestycji i pochodzących z nich przychodów (płatności), które mogą zostać uznane za pokrywające się ze zobowią-zaniami państw członkowskich wynikającymi z acquis communautaire określonymi w części trzeciej tytuł IV rozdział 4 TFUE (swoboda prze-pływu kapitału i płatności)21. Gwarancje zawar-te w intra-EU BIT można również rozpatrywać w relacji do unijnej swobody przedsiębiorczo-ści22. Zdaniem Ch. Tietje, w analizowanej sytu-acji brak jednak podstaw do stosowania norm kolizyjnych zawartych w Konwencji wiedeń-skiej, ponieważ nie jest to klasyczny przypa-dek konkurencji dwóch umów międzynarodo-wych23. W literaturze trafnie zwraca się również uwagę na odmienny cel dwustronnych trakta-tów inwestycyjnych oraz swobód wspólnego rynku Unii Europejskiej. Wskazuje się, że na przeszkodzie do uznania intra-EU BIT za wyga-słe w zakresie pokrywającym się z prawem unij-nym stoi ponadto brak spełnienia pozostałych przesłanek przewidzianych w art. 59 Konwen-cji wiedeńskiej. Norma ta – poza tożsamym zakresem przedmiotowym dwóch umów mię-dzynarodowych – wymaga, aby państwa-stro-

21. Por. pkt 4 motywów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 12 grudnia 2012 r., nr 1219/2012.22. Ch. Tietje, Bilaterale Investitionschutzverträge zwischen EU-Mitgliedstaaten (Intra-EU-BITs) als Herausforderung im Mehrebenensystem des Rechts, Beiträge zum Transnationalen Wirtschaftsrecht 2011/104, s. 11.23. Ch. Tietje, Bilaterale Investitionschutzverträge…, s. 11-12. Odmiennie H. Wehland, Intra-EU investment agreements and arbitration: is European Community law an obstacle?, International and Comparative Law Quarterly 2009, Vol. 58, z. 2, s. 302.

http://openjur.de/u/399128.html


9998

ny wyraziły wolę wygaszenia poprzedniej umo-wy (art. 59 ust. 1 lit. a) lub by postanowienia późniejszego traktatu były do tego stopnia nie-możliwe do pogodzenia z postanowieniami wcześniejszymi, że oba traktaty nie nadają się do równoczesnego stosowania (art. 59 ust. 1 lit. b). W przypadku relacji prawo unijne – wewnątrzwspólnotowe traktaty inwestycyjne żadna z tych przesłanek nie zachodzi. Państwa członkowskie nie mogą usprawiedliwiać naru-szeń prawa unijnego obowiązkiem wykonywa-nia zobowiązań wynikających z umów między-narodowych zawartych z innym państwem członkowskim. W tym znaczeniu możliwe jest równoległe stosowanie traktatów inwestycyj-nych i prawa Unii Europejskiej24. Nie można także uznać, że wspólnym zamiarem sygnata-riuszy było, aby inwestycje dokonane na tery-torium drugiego państwa-strony podlegały po akcesji do Unii Europejskiej wyłącznie unijne-mu reżimowi swobodnego przepływu kapita-łu25. Intra-EU BIT można zatem traktować jako lex specialis ograniczone do kwestii związa-nych z ochroną inwestycji w relacjach dwu-stronnych między państwami-stronami. Sta-nowi to poważny argument przeciwko przyjmowaniu woli sygnatariuszy w przedmio-cie zastąpienia traktatu inwestycyjnego przez traktat o szerszym zakresie przedmiotowym26. Z podobnych względów nieuprawniony wyda-je się także zarzut oparty na art. 30 ust. 3 Kon-wencji wiedeńskiej27.

Według Komisji Europejskiej, postanowie-nia intra-EU BIT sprzeczne z prawem unijnym

24. Ch. Tietje, Bilaterale Investitionschutzverträge…, s. 14.25. Zob. T. Eilmansberger, Bilateral investment treaties and EU law, Common Market Law Review 2009, Nr 2, s. 383 i nast.26. H. Wehland, Intra-EU investment agreements…, s. 305.27. Por. Ch. Tietje, Bilaterale Investitionschutzverträge…, s. 15, H. Wehland, Intra-EU investment agreements…, s. 305-306.

nie stały się co prawda bezskuteczne w świe-tle prawa międzynarodowego publicznego, nie można ich jednak stosować w zakresie, w jakim byłoby to z nim niemożliwe do pogodzenia28.

Zasada supremacji prawa Unii Europejskiej

Główna linia obrony państw pozywanych na podstawie wewnątrzwspólnotowych traktatów inwestycyjnych opiera się nie na argumentacji prawnomiędzynarodowej, lecz na specyfice prawa Unii Europejskiej. W sporze z Eureko Słowacja argumentowała, że wraz z przystą-pieniem tego państwa do Unii Europejskiej intra-EU BIT stał się niestosowalny przez wzgląd na zasadę pierwszeństwa (supremacji) prawa unijnego. Argumentację tę wsparła Komisja Europejska w swoich uwagach przed-łożonych trybunałowi arbitrażowemu. Zdaniem Komisji, w razie konfliktu umów międzynaro-dowych wiążących wyłącznie państwa człon-kowskie z prawem Unii Europejskim nie moż-na powoływać się na zasadę pacta sunt servanda, ponieważ prawo unijne ma pierw-szeństwo nie tylko przed krajowymi systema-mi prawnymi, lecz również przed umowami dwustronnymi zawartymi przez państwa człon-kowskie29.

Sprzeczność wewnątrzwspólnotowych trak-tatów inwestycyjnych z prawem Unii Europej-skiej ma się przy tym przejawiać m.in. w naru-szeniu wyłącznej kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, naruszeniu zasady wzajemnego zaufania do systemów wymiaru sprawiedliwości innych państw człon-

28. Por. cytaty z pisma Komisji Europejskiej jako amicus curiae zawarte w rozstrzygnięciu w przedmiocie jurysdykcji z dnia 26 października 2010 r. w sprawie Eureko B.V. vs. Słowacja, PCA Case No. 2008-13, dostępne na stronie: http://italaw.com/documents/ EurekovSlovakRepublicAwardonJurisdiction.pdf.29. Ibidem.

kowskich oraz naruszeniu zakazu dyskrymina-cji ze względu na przynależność państwową.

Naruszenie wyłącznej kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

W sporze z Eureko Słowacja argumentowała, że klauzula arbitrażowa zawarta w we-wnątrzwspólnotowym traktacie inwestycyjnym jest niemożliwa do pogodzenia z wyłączną kom-petencją Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do wykładni prawa unijnego. Zgodnie z art. 344 TFUE, państwa członkow-skie zobowiązują się nie poddawać sporów do-tyczących wykładni lub stosowania traktatów procedurze innej niż w nich przewidziana. Wyższy Sąd Krajowy we Frankfurcie nie po-dzielił jednak tej argumentacji, stwierdzając, iż brak jest podstaw do uznania, że art. 344 TFUE swoim zakresem przedmiotowym obej-muje także spory między państwami członkow-skim a inwestorami z innych państw członkow-skich30. Pogląd ten jest podzielany przez większość doktryny31.

W przedmiotowym sporze Słowacja powo-łała się również na względy ekonomii proceso-wej, zwracając uwagę na fakt, że w świetle art. 267 TFUE sądy polubowne nie są uprawnio-ne do kierowania pytań prejudycjalnych do Try-bunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Tym-czasem na gruncie sporów inwestycyjnych

30. Zob. postanowienie Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht) we Frankfurcie z dnia 10 maja 2012 r., Az. 26 SchH 11/10, dostępne na: http://openjur.de/u/399128.html. Inną kwestią jest natomiast zgodność z art. 344 TFUE przewidzianych w intra-EU BIT mechanizmów rozwiązywania sporów między umawiającymi się stronami.31. Zob. Ch. Tietje, Bilaterale Investitionschutzverträge…, s. 17. Podobnie H. Wehland, Intra-EU investment agreements…, s. 318-319.

stosunkowo często trybunał arbitrażowy może rozważać kwestie związane z prawem Unii Europejskiej. Do takiej sytuacji może przykła-dowo dojść, gdy inwestor zarzuca państwu przyjmującemu wywłaszczenie inwestycji, któ-re to działanie jest bezpośrednim następstwem implementowania przez to państwo dyrektywy do krajowego porządku prawnego.

Naruszenie zasady wzajemnego zaufania

W kontekście wewnątrzwspólnotowych trak-tatów inwestycyjnych podnosi się także, że ich funkcjonowanie w obrocie prawnym stanowi naruszenie zasady wzajemnego zaufania (ang. mutual trust, niem. Vertrauensprinzip) w sys-temy wymiaru sprawiedliwości innych państw członkowskich. Wzajemne zaufanie do ochro-ny prawnej gwarantowanej w ramach Unii Europejskiej jest fundamentalną zasadą, nie-zbędną do prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku. Przewidziane w intra-EU BIT mechanizmy rozwiązywania sporów – przynaj-mniej w sferze założeń – stanowią tymczasem przejaw braku zaufania do sądów krajowych państwa przyjmującego. Z oczywistych wzglę-dów motywacja taka nie ma racji bytu w sytu-acji, gdy państwem tym jest inne państwo członkowskie Unii Europejskiej. Takiego „bra-ku zaufania” nie sposób w szczególności po-godzić z zasadą swobodnego przepływu orze-czeń jako fundamentem europejskiego prawa procesowego cywilnego.

Komisja Europejska wiele razy wyrażała prze-konanie, że zbieg prawa unijnego i wewnątrz--wspólnotowych traktatów inwestycyjnych wywołuje stan niepewności prawnej. Zwróco-no również uwagę na fakt, że sytuacja taka




101100

sprzyja swoistemu forum shopping; inwestorzy mogą kierować spory inwestycyjne do arbitra-żu zamiast bądź obok sądów krajowych. W dru-giej z tych sytuacji zaistnieje niepożądany stan równoległego prowadzenia postępowań mogą-cy prowadzić do podwójnej kompensacji.

Zarzut związany z naruszeniem zasady wza-jemnego zaufania nie został jednak uwzględ-niony przez Wyższy Sąd Krajowy we Frankfur-cie32. Sąd ten wskazał, że arbitraż jest uznaną w całej Unii Europejskiej metodą rozwiązywa-nia sporów, co do zasady zrównaną z ochroną prawną gwarantowaną przez sądy krajowe. Niezasadne jest zatem twierdzenie, że dopusz-czenie tej metody w intra-EU BIT miałoby być co do zasady niemożliwe do pogodzenia z fun-damentalnymi zasadami, na których opiera się Unia Europejska. Przeciwko zarzutowi związa-nemu z naruszeniem zasady wzajemnego zaufania wskazać można ponadto, że sama Unia Europejska jest stroną umowy międzyna-rodowej w postaci Europejskiej Karty Energe-tycznej33, która przewiduje arbitraż jako meto-dę rozwiązywania sporów. Co więcej, w przyszłości należy się spodziewać zawarcia przez Unię Europejską kolejnych umów mię-dzynarodowych przewidujących możliwość roz-strzygania sporów między inwestorami a pań-stwami członkowskim lub samą Unią Europejską. Z tego powodu trwają obecnie prace legislacyjne nad rozporządzeniem usta-nawiającym ramy zarządzania odpowiedzialno-ścią finansową związaną z trybunałami do

32. Zob. postanowienie Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht) we Frankfurcie z dnia 10 maja 2012 r., Az. 26 SchH 11/10, dostępne na: http://openjur.de/u/399128.html.33. Dz.U. UE z 1994 r., L 389, s. 24. Rozstrzyganie sporów między inwestorem a umawiającą się stroną reguluje art. 26 Europejskiej Karty Energetycznej.

spraw rozstrzygania sporów między inwesto-rem a państwem, utworzonymi na mocy umów międzynarodowych, których Unia Europejska jest stroną34.

Naruszenie zakazu dyskryminacji (art. 18 TFUE)

Najpoważniejszym zarzutem wysuwanym prze-ciwko wewnątrzwspólnotowym traktatom in-westycyjnym w kontekście ich niekompatybil-ności z prawem Unii Europejskiej jest niewątpliwie zarzut naruszenia zakazu dyskry-minacji ze względu na przynależność państwo-wą. Traktaty inwestycyjne z założenia gwaran-tują inwestorom wyższy poziom ochrony niż prawo krajowe państwa przyjmującego, a na-wet prawo unijne. Przykładowo, w żadnym z tych systemów prawnych nie ma zobowiąza-nia tak szeroko i kompleksowo ujętego jak za-sada sprawiedliwego i równego traktowania obcych inwestycji (ang. Fair and Equitable Treatment) ani gwarancji ochrony szeroko de-finiowanych inwestycji pośrednich. Ponadstandardowym uprawnieniem jest wresz-cie przyznanie inwestorom możliwości wyboru między skierowaniem sporu do sądów państwa przyjmującego a arbitrażem inwestycyjnym. W związku z tym faktem podnosi się, że klau-zule arbitrażowe zawarte w intra-EU BIT naru-szają zakaz dyskryminacji z art. 18 TFUE, po-nieważ zapewniają możliwość skorzystania z drogi arbitrażu wyłącznie inwestorom wywo-dzącym się z państw-stron. Tym samym w mniej korzystnej sytuacji stawiają one inwestorów po-chodzących z innych państw członkowskich.

34. Por. projekt rozporządzenia, KOM (2012) 335 wersja ostateczna.

Na poważne ryzyko niezgodnej z prawem unijnym dyskryminacji inwestorów wywodzą-cych się z państw członkowskich niebędących sygnatariuszami intra-EU BIT zwróciła uwagę Komisja Europejska, m.in. przedstawiając swo-je stanowisko jako amicus curiae w sprawie Eureko przeciwko Słowacji35. Do zarzutu naru-szenia art. 18 TFUE odniósł się także Wyższy Sąd Krajowy we Frankfurcie, który badał w tej sprawie kwestię jurysdykcji trybunału arbitrażo-wego36. Sąd ten uznał co prawda, że nie moż-na wykluczyć, iż klauzula arbitrażowa zawarta w intra-EU BIT narusza wypływający z prawa Unii Europejskiej zakaz dyskryminacji, nie moż-na jednak na tej podstawie zamykać inwesto-rowi dostępu do sądu polubownego. Ewentu-alne naruszenie zakazu dyskryminacji może bowiem prowadzić wyłącznie do poszerzenia praw inwestorów wywodzących się z innych państw członkowskich, a nie do ograniczenia praw inwestorów z państw-stron. Nie można także na tej podstawie wnioskować o nieważ-ności klauzuli arbitrażowej zawartej w intra-EU BIT, choćby ze względu na ochronę zaufania i praw nabytych. Przeciwko rozszerzeniu uprzy-wilejowanego traktowania w postaci możliwo-ści skierowania sprawy do arbitrażu na wszyst-kich inwestorów wyraźnie opowiedziała się jednak Komisja Europejska. Jej zdaniem, nie można zgodzić się na swoisty outsourcing spo-rów, które potencjalnie mogą dotyczyć prawa

35. Por. cytaty z pisma Komisji Europejskiej jako amicus curiae zawarte w rozstrzygnięciu w przedmiocie jurysdykcji z dnia 26 października 2010 r. w sprawie Eureko B.V. vs. Słowacja, PCA Case No. 2008-13, dostępne na stronie: http://italaw.com/documents/EurekovSlovakRepublicAwardonJurisdiction.pdf.36. Zob. postanowienie Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht) we Frankfurcie z dnia 10 maja 2012 r., Az. 26 SchH 11/10, dostępne na: http://openjur.de/u/399128.html.

unijnego, do sądów innych niż sądy państw członkowskich37.

Badanie przez sądy państwowe zapisów na sąd polubowny zawartych na podstawie intra-EU BIT

Zaprezentowane powyżej argumenty przeciw-ko istnieniu, ważności i skuteczności zapisów na sąd polubowny zawartych na podstawie in-tra-EU BIT podnoszone były do tej pory przez pozwane państwa głównie przed sądami polu-bownymi w ramach rozstrzygania przez nie kwe-stii ich właściwości. Argumenty te mogą być jednak prawnie relewantne także w postępo-waniach przed sądami państwowymi. Na grun-cie prawa polskiego do badania istnienia, waż-ności i skuteczności zapisu na sąd polubowny zawartego na podstawie wewnątrzwspólnoto-wego traktatu inwestycyjnego może dojść w ra-zie podniesienia przez stronę zarzutu braku wła-ściwości sądu polubownego, a także w związku ze skargą o uchylenie wyroku sądu polubow-nego oraz w ramach uznawania bądź stwier-dzania wykonalności wyroku arbitrażowego.

Jeżeli sąd polubowny oddali zarzut w przed-miocie braku swojej właściwości, każda ze stron może w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia jej tego postanowienia wystąpić do sądu państwowego o rozstrzygnięcie (art. 1180 § 3 k.p.c.). Oceniając kwestię jurysdyk-cji sądu arbitrażowego, sąd państwowy bada w szczególności istnienie, ważność i skutecz-ność zapisu na sąd polubowny.

37. Por. cytaty z pisma Komisji Europejskiej jako amicus curiae zawarte w rozstrzygnięciu w przedmiocie jurysdykcji z dnia 26 października 2010 r. w sprawie Eureko B.V. vs. Słowacja, PCA Case No. 2008-13, dostępne na stronie: http://italaw.com/documents/EurekovSlovakRepublicAwardonJurisdiction.pdf.






103102

Zgodnie z art. V ust. 1 lit. a Konwencji nowojorskiej z dnia 10 czerwca 1958 r. o uzna-waniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych38 (dalej: Konwencja nowojor-ska), odmowa uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego następuje w razie wykazania, że umowa arbitrażowa jest nieważna według pra-wa, któremu strony umowę tę poddały. Podob-nie na gruncie prawa krajowego brak zapisu na sąd polubowny, jego nieważność, bezsku-teczność albo utrata przez zapis mocy według prawa dla niego właściwego jest jedną z pod-staw uchylenia wyroku sądu polubownego (art. 1206 § 1 pkt 1 k.p.c.), jak również podstawą do odmowy uznania albo stwierdzenia wyko-nalności wyroku sądu polubownego wydane-go za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą (art. 1215 § 2 pkt 1 k.p.c.).

W toku postępowania z art. 1180 § 3 k.p.c. oraz postępowań postarbitrażowych możliwe jest zatem kwestionowanie przez przegrane państwo obowiązywania i stosowania wewnątrzwspólnotowych traktatów inwesty-cyjnych na podstawie art. 59 oraz art. 30 ust. 3 Konwencji wiedeńskiej.

Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europej-skiej, wyrok arbitrażowy wydany z pogwałce-niem prawa unijnego nie może być uznany ani wykonany w państwie członkowskim. Przykła-dowo, prawo Unii Europejskiej nakłada na pań-stwa członkowskie obowiązek wykonywania decyzji Komisji Europejskiej w sprawie pomo-cy publicznej. W razie wydania przez sąd arbi-trażowy wyroku sprzecznego ze zobowiązania-mi wiążącymi pozwanego jako państwo

38. Dz.U. 1962, Nr 9, poz. 41.

członkowskie, wyrok taki nie mógłby zostać wykonany wobec obowiązywania zasady supre-macji prawa unijnego39. W przeciwnym razie państwo takie naraziłby się na postępowanie skargowe przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej40.

O ile wiadomo, do tej pory spośród sądów państw członkowskich tylko sądy niemieckie zajmowały się kwestią jurysdykcji trybunału arbitrażowego na podstawie intra-EU BIT. Nie są natomiast znane żadne próby wykonania w jakimkolwiek państwie członkowskim wyro-ku arbitrażowego wydanego na podstawie wewnątrzwspólnotowego traktatu inwestycyj-nego. Tym samym trudno przewidzieć, na ile skutecznie argumenty związane ze sprzeczno-ścią intra-EU BIT z prawem Unii Europejskiej będą mogły być przytaczane w toku postępo-wań postarbitrażowych toczących się przed sądami krajowymi. Zagadnienie to – poza oce-ną istnienia, ważności i skuteczności samego zapisu na sąd polubowny – koncentrować się będzie na sposobie interpretacji klauzuli porząd-ku publicznego przez sądy państw członkow-skich, w szczególności zaś ocenie, w jakim zakresie pojęciem ordre public objąć można prawo Unii Europejskiej. Klauzula porządku publicznego przewidziana jest w art. V ust. 2 lit. b Konwencji nowojorskiej, a także w prawie krajowym w ramach postępowania ze skargi

39. Por. cytaty z pisma Komisji Europejskiej z dnia 12 czerwca 2009 r. zawarte w rozstrzygnięciu w przedmiocie jurysdykcji, prawa właściwego i zasad odpowiedzialności z dnia 30 listopada 2012 r. w sprawie Electrabel S.A. vs. Węgry, ICSID Case No. ARB/07/19, dostępne na stronie: http://www.italaw.com/cases/380.40. Por. cytaty z pisma Komisji Europejskiej jako amicus curiae zawarte w rozstrzygnięciu w przedmiocie jurysdykcji z dnia 26 października 2010 r. w sprawie Eureko B.V. vs. Słowacja, PCA Case No. 2008-13, dostępne na stronie: http://italaw.com/documents/EurekovSlovakRepublicAwardonJurisdiction.pdf.

o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c.) oraz uznawania lub stwierdzenia wykonalności orzeczenia arbitra-żowego (art. 1214 § 3 pkt 2 k.p.c.)41. Rodzi się zatem pytanie, w jakim zakresie sądy państw członkowskich będą skłonne rozważać w tym względzie zgodność intra-EU BIT z prawem Unii Europejskiej i przyjmować twierdzenia o naru-szeniu wyłącznej kompetencji Trybunału Spra-wiedliwości Unii Europejskiej, zasady wzajem-nego zaufania czy zakazu dyskryminacji z art. 18 TFUE. Na etapie postępowań postarbitra-żowych sądy krajowe będą miały możliwość kie-rowania pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dopóki kwe-stie te nie zostaną ostatecznie wyjaśnione, dopóty zagadnienia związane ze skutecznością ochrony prawnej przewidzianej w wewnątrz- wspólnotowych traktatach inwestycyjnych pozostawać będą przedmiotem niekończących się sporów doktrynalnych. Stan taki nie służy pewności obrotu i nie przyczynia się do prawi-dłowego funkcjonowania wspólnego rynku.

Podsumowanie

Zaprezentowane powyżej argumenty podno-szone przeciwko ważności zapisów na sąd ar-bitrażowy zawartych w intra-EU BIT nie wyda-ją się dostatecznie przekonujące. Należy zatem przyjąć, iż w razie badania przez polski sąd kwe-stii istnienia, ważności bądź skuteczności ta-kiego zapisu na sąd polubowny brak będzie podstaw do uznania braku jurysdykcji trybuna-łu arbitrażowego.

Od powyższego stanowiska oddzielić nale-

41. Możliwości odmowy uznania lub wykonania wyroku sądu polubownego z powołaniem się na klauzulę porządku publicznego nie ma natomiast w przypadku sporów rozpoznawanych na gruncie Konwencji waszyngtońskiej (ICSID).

ży jednak dwie kwestie: po pierwsze, sens utrzymywania wewnątrzwspólnotowych trak-tatów inwestycyjnych w obrocie prawnym i po drugie, możliwość powoływania się na ich sprzeczność z prawem Unii Europejskiej na etapie postępowań postarbitrażowych w ramach klauzuli porządku publicznego. Wewnątrzwspólnotowe traktaty inwestycyjne stanowią, przynajmniej w sferze założeń, wyraz nieufności do sądownictwa krajowego drugie-go z umawiających się państw. Ich pierwotnym celem była ochrona zagranicznych inwestorów przed stronniczym traktowaniem przez organy państwa przyjmującego (ang. local bias). W warstwie aksjologicznej dalsze funkcjono-wanie intra-EU BIT w obrocie wydaje się zatem co najmniej trudne do pogodzenia z fundamen-talnymi zasadami, na których oparta jest Unia Europejska. Przyszłość wewnątrzwspólnoto-wych traktatów inwestycyjnych zależy jednak od decyzji natury politycznej. Dopóki państwa tzw. starej Unii nie przestaną kierować się swo-im partykularnym interesem, nie należy się spo-dziewać przełomu w tej kwestii.

http://www.italaw.com/cases/380

http://www.italaw.com/cases/380


105104

Konsultacje KE w sprawie ochrony inwestycji w TTIP

■ dr Katarzyna Michałowska Radca Prawny w Kancelarii Sołtysiński, Kawecki i Szlęzak

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

J eszcze do początku lipca potrwają kon-sultacje społeczne Komisji Europejskiej w sprawie ochrony inwestycji i rozstrzy-

gania sporów między inwestorem zagranicz-nym a państwem, ogłoszone w związku nego-cjowaniem przez Unię Europejską i Stany Zjednoczone umowy o transatlantyckim part-nerstwie handlowo-inwestycyjnym. Przedsta-wione do konsultacji pytania sygnalizują moż-liwe kierunki rozwoju arbitrażu inwestycyjnego.

Negocjacje między Unią Europejską a Sta-nami Zjednoczonymi dotyczące umowy han-dlowo-inwestycyjnej (Transatlantic Trade and Investment Partnership) trwają od prawie roku. Ich rozpoczęcie poprzedziły prace amerykań-sko-unijnej grupy roboczej wysokiego szczebla ds. zatrudnienia i rozwoju, która w swym koń-cowym raporcie z lutego 2013 r. rekomendo-wała zawarcie kompleksowego porozumienia handlowego, obejmującego liberalizację i ochro-nę inwestycji na najwyższym poziomie liberali-zacji i według najwyższych standardów ochro-ny dotychczas stosowanych przez strony. Następnie Parlament Europejski wezwał Radę do nadania dalszego biegu zaleceniom zawar-tym w końcowym sprawozdaniu grupy roboczej oraz do zezwolenia Komisji na rozpoczęcie nego-cjacji na rzecz zawarcia transatlantyckiego part-

nerstwa handlowego i inwestycyjnego z USA (rezolucja 2013/2558(RSP) z dnia 23 maja 2013 r.). Parlament Europejski podkreślił konieczność „stałego i przejrzystego zaangażo-wania przez Komisję szerokiego grona zainte-resowanych podmiotów, w tym przedstawicieli z dziedziny biznesu, środowiska, rolnictwa, kon-sumentów, pracy i innych przedstawicieli, w cały proces negocjacji, aby zapewnić merytoryczne rozmowy, zwiększyć zaufanie w trakcie nego-cjacji, uzyskać proporcjonalny wkład poszcze-gólnych stron oraz zwiększyć poparcie społecz-ne poprzez uwzględnienie wątpliwości zainteresowanych stron” oraz zachęcił „wszyst-kich zainteresowanych do czynnego uczestnic-twa oraz przedstawiania inicjatyw i informacji istotnych dla negocjacji”. W czerwcu 2013 r. Rada zwróciła się do Komisji o rozpoczęcie negocjacji. Jednocześnie opublikowane zosta-ły początkowe wytyczne negocjacyjne w kilku dziedzinach, np. technicznych barier w handlu, surowców i energii, zamówień publicznych, a w miarę postępu rozmów ogłaszane są kolej-ne stanowiska negocjacyjne (ostatnio, w maju 2014 r., dotyczące farmaceutyków, motoryza-cji, kosmetyków). Komisja regularnie informu-je o przebiegu poszczególnych rund negocja-cyjnych (w dniach 19 – 23 maja w Arlington w USA odbyła się piąta runda).

W styczniu 2014 r. powołana została 14-oso-bowa grupa konsultacyjna Komisji Europejskiej ds. przyszłego traktatu. W jej skład wchodzą przedstawiciele przedsiębiorców, konsumen-tów, związków zawodowych i innych organiza-cji społecznych działających w takich dziedzi-nach jak sektor usług, przemysł, ochrona środowiska, zdrowie, rolnictwo. Jest to eks-perckie forum dyskusyjne o głosie doradczym, które ma zapewnić Komisji jeszcze lepszą orien-tację w potrzebach i poglądach wszystkich śro-dowisk zainteresowanych przyszłą umową. Również w styczniu Komisarz ds. Handlu Karel De Gucht zapowiedział rozpoczęcie powszech-nych konsultacji, co wyjaśniano wielkim zain-teresowaniem społecznym i zgłaszanymi przez różne środowiska wątpliwościami co do zakre-su ochrony inwestorów i potrzebą zagwaranto-wania państwom prawa do regulowania dzia-łalności gospodarczej bez narażania się na odpowiedzialność z tego tytułu. Konsultacje rozpoczęły się w marcu, może w nich wziąć udział każdy, występując jako osoba prywatna albo jako przedstawiciel organizacji gospodar-czej lub społecznej. Wyniki konsultacji mają zostać przedstawione Parlamentowi Europej-skiemu i Radzie, sprawozdanie będzie również ogłoszone publicznie. Komisja planuje udostęp-nienie uzyskanych odpowiedzi, ale można zastrzec, że dane osobowe respondenta i wyra-żone przez niego stanowisko mają pozostać poufne. Konsultacje są więc krokiem do reali-zacji postulatów sformułowanych przez Parla-ment Europejski. Ich wynik nie będzie dla Komi-sji wiążący, ale stworzenie opinii publicznej możliwości zabrania głosu w tej sprawie może w dalszej perspektywie pomóc w uzyskaniu poparcia dla nowego traktatu, co wobec licz-nych wątpliwości formułowanych przez różne środowiska jest nie bez znaczenia.

Państwa Europy Zachodniej i Stany Zjed-noczone nie zawierały między sobą umów dwustronnych o popieraniu i ochronie inwe-stycji. Przez dziesięciolecia umowy te wystę-powały w stosunkach gospodarczych między państwami „eksportującymi” i „importujący-mi” kapitał, czyli rozwiniętymi państwami Zachodu i państwami przechodzącymi trans-formację ustroju gospodarczego lub państwa-mi rozwijającymi się. Zmieniło się to wraz z zawarciem umów wielostronnych, Traktatu Karty Energetycznej i układu NAFTA. Postę-powania arbitrażowe wszczynane na podsta-wie układu NAFTA pokazały, jakie działania państwa demokratycznego, posiadającego sprawnie działający aparat administracji i nie-zawisłe sądownictwo, mogą prowadzić do sporów inwestycyjnych. Wiele z nich dotyczy działań regulacyjnych, zmierzających do reali-zacji polityki państwa w dziedzinie ochrony środowiska, konkurencji, zdrowia publiczne-go. Tłumaczy to, dlaczego zainteresowanie przyszłym traktatem, w tym zasadnością włą-czenia doń postanowień dotyczących roz-strzygania sporów między inwestorem zagra-nicznym a państwem przyjmującym inwestycje w drodze arbitrażu międzynarodowe-go, jest tak znaczne.

Zakres konsultacji jest szeroki. Niewątpli-wie do sformułowania zagadnień negocjacyj-nych przyczyniły się rozbieżności w dotychcza-sowym orzecznictwie arbitrażowym. Pytania dotyczą tak podstawowych zagadnień jak pod-miotowy zakres ochrony, np. czy powinna ona obejmować tylko przedsiębiorców rzeczywi-ście prowadzących działalność gospodarczą w państwie swojej przynależności, a wyklu-czać takich, którzy jedynie rejestrują tam spół-ki, nie podejmując działalności, a następnie

http://www.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?lang=en&reference=2013/2558%28RSP%29


107106

wykorzystują je jako wehikuł inwestycji w innym państwie. Jak zaawansowana ma być inwe-stycja, aby podlegać ochronie? Czy i jakie zastosowanie w prawie ochrony inwestycji zagranicznych powinna mieć klauzula najwyż-szego uprzywilejowania, a zwłaszcza, czy może ona być podstawą stosowania wobec inwe-stora postanowień proceduralnych dotyczą-cych rozstrzygania sporów zawartych w umo-wach inwestycyjnych z innymi państwami? Kolejne pytania dotyczą zasadności uściślenia treści gwarancji równego i sprawiedliwego traktowania, wywłaszczenia oraz prawa pań-stwa do regulowania działalności gospodar-czej w interesie publicznym. Chociaż są to problemy stale rozstrzygane w wyrokach arbi-trażowych, orzecznictwo jest niejednolite. Negocjowanie nowej umowy handlowo-inwe-stycyjnej stwarza okazję do sprecyzowania znaczenia poszczególnych gwarancji udziela-nych inwestorom i zrównoważenia interesu publicznego i gwarancji dla inwestorów.

Siedem z trzynastu pytań przedstawionych do konsultacji dotyczy zagadnień procedural-nych. Przejrzystość postępowania arbitrażowe-go (jawność rozprawy, publikacja akt sprawy, przy poszanowaniu tajemnicy handlowej, prawo organizacji obywatelskich do przedstawiania opinii) została już przyjęta jako zasada w nowym regulaminie arbitrażowym UNCITRAL. Obec-nie do konsultacji przedstawione jest pytanie, czy ta zasada miałaby obowiązywać w arbitra-żu inwestycyjnym na podstawie przyszłego trak-tatu UE-USA. Dotychczasowa praktyka USA jako strony NAFTA i poparcie UE dla nowego regulaminu UNCITRAL jednoznacznie wskazu-ją, że jest to rozwiązanie preferowane przez stro-ny, nie może też ono nie spotkać się z popar-ciem organizacji pozarządowych.

Przedstawiając swoje stanowisko w spra-wie „roszczeń wielokrotnych”, tj. wszczynania przez inwestora i jego podmioty powiązane kil-ku sporów na tle tego samego stanu faktycz-nego przed sądami krajowymi i w arbitrażu mię-dzynarodowym, Komisja wyjaśnia, że będzie zabiegać o ustanowienie zachęt do korzysta-nia z polubownych sposobów rozwiązania spo-ru i ustanowienia zasady, że spór poddany pod rozstrzygnięcie w jednym trybie nie może być przedmiotem postępowania w innym trybie.

Pod rozwagę poddane zostają sposoby zapewnienia wysokiej jakości orzekania w spo-rach inwestycyjnych, np. przez określenie wymaganych kwalifikacji arbitrów oraz utwo-rzenie listy arbitrów, z których miałby być wybie-rany arbiter-przewodniczący, gdyby strony nie doszły do porozumienia w tej sprawie, jak też ustanowienie kodeksu etycznego – jego prze-strzeganie ma wykluczyć powstawanie konflik-tu interesów i inne niepożądane zachowania arbitrów. Wśród przyszłych arbitrów sporów inwestycyjnych Komisja widzi emerytowanych sędziów, „którzy generalnie posiadają doświad-czenie w orzekaniu w sprawach dotyczących zarówno handlu i inwestycji, jak i kwestii doty-czących polityki społecznej i publicznej”.

Rozważane jest wprowadzenie reguł pozwa-lających na szybkie oddalanie oczywiście bez-zasadnych powództw i obciążenie inwestora--powoda wszczynającego takie postępowanie kosztami oraz reguły pozwalające państwom--stronom przyszłego traktatu na „interwencję”, mającą prowadzić do tego, że „dane roszczenia nie będą dalej rozpatrywane”. W materiałach konsultacyjnych to ostatnie rozwiązanie przed-stawione jest w kontekście potencjalnych spo-rów związanych z wprowadzeniem regulacji

w sektorze finansowym, związanych z utrzyma-niem równowagi i spójności systemu finanso-wego. Strony miałyby uzyskać uprawnienie do sformułowania wiążącego trybunał stanowiska, że dany spór dotyczy tak określonych spraw, a to miałoby prowadzić do umorzenia postępo-wania. Takie rozwiązanie należałoby oceniać w kontekście całej umowy, w szczególności jej postanowień wyłączających ochronę inwestora w ściśle określonych wypadkach, trudno jed-nak oprzeć się wrażeniu, że strony zastrzegają dla siebie funkcje orzecznicze. Tymczasem kolejne proponowane rozwiązanie, tj. dokony-wanie wykładni traktatu przez strony i upraw-nienie do przedłożenia jej trybunałowi orzekają-cemu w konkretnej sprawie, jest już stosowane w arbitrażu w ramach układu NAFTA.

Komisja zapowiada dążenie do utworzenia drugiej instancji orzeczniczej. Byłaby to istot-na nowość. Dotychczas zapowiedź, że pań-stwa-strony mogą w przyszłości rozważać usta-nowienie trybu odwoławczego, zawiera kilka umów dwustronnych USA; uchylenie wyroku arbitrażowego (ale nie orzekanie w drugiej instancji co do istoty sprawy) jest możliwe w systemie ICSID.

Materiałem pomocniczym do pytań są frag-menty negocjowanego równolegle traktatu UE-Kanada; jako bardziej zaawansowane, negocjacje układu z Kanadą prawdopodobnie zakończą się wcześniej. Proces zatwierdzania obu traktatów będzie kilkustopniowy, co spra-wia, że wejdą one w życie zapewne za kilka lat. Konsultacje Komisji Europejskiej dają wgląd w możliwe kierunki rozwoju arbitrażu inwestycyjnego. O ile w przyszłych traktatach państwa członkowskie i USA oraz Kanada postanowią ustanowić mechanizm rozstrzyga-

nia sporów inwestycyjnych w arbitrażu między-narodowym, co nie jest jeszcze przesądzone, to zapewne przynajmniej niektóre z propono-wanych rozwiązań znajdą zastosowanie. Ozna-czałoby to rozpoczęcie nowego etapu w roz-woju prawa ochrony inwestycji zagranicznych i arbitrażu inwestycyjnego.

Na marginesie należy również zauważyć, że wielojęzyczność w UE wciąż pozostaje ideałem do osiągnięcia. Chociaż pytania do konsulta-cji zostały przedstawione we wszystkich języ-kach państw członkowskich, to materiały pomocnicze są udostępnione tylko w języku angielskim. „’Shell’ or ‘mailbox’ companies owned by nationals of third countires” to nie „firmy-wydmuszki należące do przedsiębiorstw państwowych z krajów trzecich” (a do osób, fizycznych i prawnych, o przynależności pań-stwowej państw trzecich), „Guidance by the Parties (the EU and the US) on the interpre-tation of the agrement” to nie „Wytyczne dla Stron (UE i USA) dotyczące interpretacji posta-nowień umowy” (a wytyczne formułowane przez Strony), a „frivolous claims” nie zawsze są „błahe” (tylko oczywiście bezzasadne), tym-czasem takie sformułowania widnieją na stro-nie konsultacji w języku polskim (sprawdzone 9.06.2014).

Poddane do rozważenia propozycje są w dużej mierze wynikiem krytyki dotychczaso-wych umów o popieraniu i ochronie inwestycji i orzecznictwa arbitrażowego. Biorąc pod uwa-gę doświadczenia ostatnich kilkunastu lat, gdy Polska i inne kraje regionu wielokrotnie były stronami sporów inwestycyjnych, należałoby postulować udział środowiska prawniczego w konsultacjach.


109108

Sprawozdanie z konkursu arbitrażowego Willem C. Vis

■ Małgorzata Judkiewicz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

W dniach 10-17 kwietnia 2014 r. odbył się Willem C. Vis Internatio-nal Arbitration Moot. To już 21. edy-

cja tego prestiżowego konkursu, w którym co roku uczestniczy coraz więcej uniwersytetów z całego świata. Tym razem Wiedeń przeżył istny najazd studentów z prawie 300 uczelni, w tym siedmiu z Polski. Po raz pierwszy od kilku lat swoją reprezentację wystawił Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Organizatorzy zapewnili bogaty harmono-gram. Visowski tydzień rozpoczął się konferen-cją współorganizowaną przez Moot Alumni Association, Linklaters, Sąd Arbitrażowy Lewiatan oraz ICC International Court of Arbi-tration, pt. „Generations in Arbitration: Expen-ding Horizons – How to Profit from „Multi” Developments in Arbitration?”. Uczestnicy mogli się dowiedzieć szczegółów o wielości stron i wielości umów w postępowaniach arbi-trażowych, w tym o najnowszych zmianach w Regulaminie CEPANI, belgijskiej instytucji administrującej tegoroczny spór. W lżejszym tonie jedna z prezentacji dawała wskazówki, jak rozpoznawać poszczególne typy arbitrów i jak sobie z nimi radzić w czasie mootu – ina-czej należy podchodzić do arbitra typu ex-mo-

otie, który każde wystąpienie będzie porówny-wać do swoich własnych osiągnięć sprzed lat, a inaczej do najgroźniejszego arbitra, czyli pro-fesora i trenera w jednym, który nie dość, że zna fakty sprawy na wyrywki, to potrafi zada-wać bolesne pytania teoretyczne. Przeprowa-dzono również symulację rozprawy mootowej, w której paneliści wcielali się w różnego rodza-ju dokuczliwych arbitrów.

Przyjęcie powitalne zorganizowano w maje-statycznym Wiener Konzerthaus. Hitem wie-czoru bez wątpienia były autorskie przeboje prof. Harry’ego Fletchnera, który w związku z tegoroczną tematyką skomponował nową piosenkę pt. „Pathological arbitration clause” (najbardziej znaną fanom Visa piosenką profe-sora z Pittsburgh School of Law jest „CISG”). Koktajl po oficjalnym otwarciu był pierwszą okazją do poznania uczestników z całego świa-ta, gdyż były na nim obecne niemal wszystkie występujące drużyny.

Rundy ogólne konkursu trwały od 12 do 15 kwietnia, po jednej rozprawie dziennie. W tym roku rozprawy odbywały się w czterech lokali-zacjach usytuowanych w samym centrum Wiednia, w niewielkiej odległości od siebie – w dwóch kancelariach i w dwóch budynkach

uniwersyteckich. Centrum dowodzenia orga-nizatorzy umiejscowili, jak co roku, na ostat-nim piętrze (Dachgeschoss) Juridicum. Tam też można było nabyć ze zniżką książki głów-nych wydawnictw naukowych i stricte prawni-czych, takich jak OUP, Cambridge, Wolters Kluwer itp., a także zaopatrzyć się we wszel-kiego rodzaju regulaminy instytucji arbitrażo-wych czy książkowe wersje regulaminów i wytycznych UNCITRAL, które były dostępne dla zapalonych fanów arbitrażu. Dla każdego uczestnika, arbitra i trenera był przewidziany kultowy już kubek pamiątkowy oraz T-shirt z logo Visa.

W czasie pojedynczej rundy dany arbiter z trzyosobowego trybunału oceniał oddzielnie każdego z pełnomocników stron, mogąc przy-znać do 50 punktów za wystąpienie. Uczest-nik dostawał dobrą notę za całokształt – za wła-sną prezencję, sposób formułowania argumentów, umiejętność odpowiedzi na pyta-nia arbitrów i powrotu do własnej linii argumen-tacyjnej, a także za sprawne kontrolowanie cza-su i zgrabne kończenie wystąpienia. Pod uwagę brana była również współpraca zespo-łowa – dobrze widziane jest, aby pełnomocnik, który akurat nie przemawia, pomagał drugie-mu otwierać segregator z aktami sprawy oraz mierzył czas. W każdej rozprawie dana druży-na mogła uzyskać maksymalnie 300 punktów.

Punktacja pozwalała zdobyć indywidualne wyróżnienia dla najlepszych mówców, a także przejść do następnej rundy – ten przywilej doty-czył 64 najwyżej punktowanych drużyn. Z Pol-ski do rundy 64 dostał się Uniwersytet Jagiel-loński oraz Uniwersytet Śląski, które niestety musiały wystąpić przeciwko sobie w kolejnej rozprawie. Do rundy 32 dostał się UJ.

Kolejne rundy – 32, 16 oraz ćwierćfinał – miały miejsce 16 kwietnia. Im dany zespół był lepszy, tym mniej czasu dostawał na odpo-czynek – przechodząc dalej, musiał liczyć się z kolejną rozprawą w ciągu paru godzin. Pół-finał oraz finał odbyły się 17 kwietnia. Zwycięz-cą 21. edycji Visa został australijski Deakin University, a drugie miejsce przypadło Natio-nal Law School of India.

Inaczej niż zazwyczaj, tegoroczny problem skupiał się jedynie na jurysdykcji i prawie wła-ściwym. Nie było więc pytań o prawa i obo-wiązki stron na podstawie Części III Konwen-cji NZ o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG), a jedynie czy ta Konwencja w ogóle znajdzie zastosowanie. Powodem był jeden z kilku światowych produ-centów sprzętu medycznego do terapii proto-nowej, natomiast pozwany to szpital uniwersy-tecki, który zakupił aparaturę oraz pomagał rozwijać i ulepszać producentowi jego nowo-czesną technologię. Powód miał dwa roszcze-nia o zapłatę wynikające z dwóch umów. Ze względu na bifurkację postępowania, w czasie pierwszej rozprawy trybunał arbitrażowy miał jedynie wypowiedzieć się na temat swojej wła-ściwości bądź jej braku, a także określić pra-wo właściwe dla drugiej umowy.

Właściwość trybunału była podważana przez stronę pozwaną ze względu na postulowaną nieważność klauzuli arbitrażowej, do której strony włączyły możliwość skierowania sprawy do sądu powszechnego. Różne drużyny w odmienny sposób podeszły do tej kwestii, albo próbując udowadniać, że ów zapis był jedynie powtórzeniem prawa do skargi o uchy-lenie wyroku, albo że autonomia woli stron jest ważniejsza od ostateczności wyroku arbitrażo-


111110

wego i w związku z tym należy dać stronom możliwość wniesienia sprawy do sądu, jeśli będą uważać wyrok arbitrażowy za „oczywiście błędny”. Inną jurysdykcyjną kwestią sporną była możliwość rozpatrywania w jednym postępo-waniu dwóch sporów wynikających w związku z dwiema różnymi umowami. Chodziło tutaj o przesłanki z Artykułu 10 Regulaminu CEPA-NI („Multiple contracts”), czyli o włączenie klau-zuli arbitrażowej do każdej z umów, a także zgo-dę stron na objęcie roszczeń jednym postępowaniem. Wspomniany Artykuł 10 doty-czący wielości umów jest nowym rozwiązaniem CEPANI, wprowadzonym w 2013 r.

W części dotyczącej prawa właściwego stro-ny spierały się o trzy kwestie. Po pierwsze, czy CISG może mieć zastosowanie do Sales and Licensing Agreement, którego przedmiotem jest głównie oprogramowanie, a także wkład pozwanego w jego rozwój i ulepszanie. Po dru-gie, nawet jeśli uznano by CISG za obowiązu-jące dla tego typu umowy sprzedaży, to sytu-acja i tak nie była oczywista. Powód bowiem powoływał się na CISG na podstawie nowych Ogólnych warunków umów, które niemal prze-mycił w drugiej umowie, nie informując swo-jego partnera biznesowego o istotnych zmia-nach. Głównym zagadnieniem było to, czy Kupujący miał możliwość zapoznać się z nowy-mi Ogólnymi warunkami przed podpisaniem umowy. Trzecia wątpliwość dotyczyła określe-nia prawa właściwego poprzez odwołanie się do prawa krajowego państwa powoda – powód musiał udowodnić, że taki zapis obejmuje raty-fikowaną przez to państwo Konwencję CISG.

Konkurs Vis jest organizowany nie tylko z myślą o studentach, którzy mogą spróbować swoich sił jako pełnomocnicy stron w fikcyj-

nym sporze. To również czas networkingu, cen-ny zwłaszcza dla młodych pokoleń prawników, którzy przyjeżdżają do Wiednia jako trenerzy drużyn lub arbitrzy. W trakcie całego tygodnia organizowanych jest wiele eventów, takich jak konferencje, zwiedzanie, koktajle, lunche, na których można pogłębić wiedzę o arbitrażu i nawiązać znajomości na przyszłość. Wieczo-rami wszyscy chętni zbierają się na imprezach w sławnym Ost Klubie. Ponoć, kto raz pojawił się na Visie, będzie co roku powracać do Vin-dobony. Samym uczestnikom natomiast grozi povisowska depresja, spowodowana brakiem kontaktu z międzynarodowym środowiskiem arbitrażowym, tęsknotą za codziennymi impre-zami oraz powrotem do normalnych zajęć na uczelni. Tak ostrzegają organizatorzy, ale mimo wszystko zainteresowanie Visem stale rośnie…

Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan ul. Zbyszka Cybulskiego 3

00-727 Warszawa

tel. (+48 22) 55 99 970 fax (+48 22) 55 99 910 (z „dopiskiem” dla Sądu) e-mail: [email protected]

www.sadarbitrazowy.org.pl

mailto:sadarbitrazowy%40pkpplewiatan.pl?subject=

http://www.sadarbitrazowy.org.pl

e- PRZEGLĄD ARBITRAŻOWY · 2018. 11. 16. · e-przeglĄd arbitraŻowy3 6 skutki uchylenia wyroku...

Documents

Transcript of e- PRZEGLĄD ARBITRAŻOWY · 2018. 11. 16. · e-przeglĄd arbitraŻowy3 6 skutki uchylenia wyroku...