108 109

Rozdział IX

DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE I NAPRAWCZE REALIZOWANE PRZEZ

PAŃSTWOWĄ AGENCJĘ ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest specjalistyczną agendą rządową łączącą profesjonalną działalność usługową (szkolenia, ekspertyzy, konsultacje, opracowywanie nowych technologii oddziaływań, publikacje itp.) z zadaniami administracyjno-koordynacyjnymi (prace legislacyjne, nadzór nad lecznictwem odwykowym, interwencje, opracowywanie standardów usług, zlecanie i finansowanie zadań, prowadzenie baz danych). Agencja jest państwową jednostką budżetową. Środki finansowe na zadania realizowane przez nią znajdują się w strukturze budżetu Ministra Zdrowia. Większość działań prowadzonych lub koordynowanych przez Agencję finansowana jest w formie dotacji dla organizacji pozarządowych lub zakupu usług specjalistycznych.

Głównym celem działania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest inicjowanie i doskonalenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych w Polsce oraz pomoc i współdziałanie z organizacjami pozarządowymi i administracją samorządową, ustawowo zobowiązaną do realizowania programów profilaktycznych i naprawczych w społecznościach lokalnych.

Zadania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych• Przygotowywanie projektu Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych oraz projektu podziału środków na jego realizację. • Opiniowanie i przygotowywanie projektów aktów prawnych oraz planów działań w zakresie

polityki dotyczącej alkoholu i problemów alkoholowych. • Prowadzenie działalności informacyjno-edukacyjnej, opracowywanie ekspertyz oraz

opracowywanie i wdrażanie nowych metod profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

• Udzielanie merytorycznej pomocy samorządom, instytucjom, stowarzyszeniom i osobom fizycznym realizującym zadania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz zlecanie i finansowanie realizacji tych zadań.

• Współpraca z organami samorządu województw i pełnomocnikami samorządów terenowych ds. rozwiązywania problemów alkoholowych.

• Koordynacja i inicjowanie działań zwiększających skuteczność i dostępność lecznictwa odwykowego.

• Zlecanie i finansowanie zadań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych.

• Współpraca z organizacjami i instytucjami międzynarodowymi prowadzącymi działalność w zakresie profilaktyki problemów alkoholowych.

Agencja służy pomocą, wiedzą i doświadczeniem ludziom, instytucjom i organizacjom pozarządowym zajmującym się problematyką alkoholową oraz monitoruje realizację Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i przygotowuje projekt sprawozdania z jego realizacji, które Rada Ministrów przedkłada do Sejmu RP. Działalność Agencji koncentruje się wokół realizacji następujących programów merytorycznych stanowiących integralną część Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000-2005 zatwierdzonego przez Radę Ministrów:

108 109

9.1. Program I – Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych i członków ich rodzin

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:A. Niewystarczająca ilość osób o odpowiednich kwalifikacjach do prowadzenia nowoczesnej

terapii.B. Potrzeba dalszego wdrażania systemu potwierdzania kwalifikacji zawodowych osób

prowadzących terapię.C. Niewystarczająca jakościowo i ilościowo oferta nowoczesnych usług terapeutycznych.D. Zbyt mały zasięg programów terapeutycznych dla członków rodzin z problemem alkoholowym

(współuzależnieni i Dorosłe Dzieci Alkoholików).E. Brak programów terapeutycznych dla niektórych populacji np.: młodzieży, bezdomnych,

uzależnionych krzyżowo i in.F. Zagrożenie dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu

i współuzależnionych w związku z reformą służby zdrowia.G. Problemy związane z reformą administracyjną i przekształceniami w służbie zdrowia.H. Konieczność stworzenia spójnego systemu rejestracji danych dotyczących lecznictwa

odwykowego na terenie całego kraju.I. Konieczność poszerzania i upowszechniania wiedzy dotyczącej podstaw naukowo–badawczych

dotyczących uzależnienia od alkoholu i terapii.

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Zwiększenie ilości profesjonalnie przygotowanych terapeutów uzależnień i udoskonalenie

programów kształcenia.B. Zwiększenie ilości certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień i instruktorów terapii

uzależnień.C. Zwiększenie jakości i dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu.D. Zwiększenie ilości i dostępności usług terapeutycznych dla osób współuzależnionych i członków

rodzin.E. Opracowanie i wspieranie powstających programów dla specyficznych populacji: więźniowie,

bezdomni, młodzież.F. Zwiększenie orientacji w zakresie przepisów prawnych i innych regulacji wśród pracowników

lecznictwa odwykowego oraz współdziałających z nimi partnerów (kasy chorych, samorządy terytorialne).

G. Kontynuacja prac nad stworzeniem spójnego systemu rejestracji danych a w konsekwencji systemu monitorowania dostępności usług z zakresu lecznictwa odwykowego.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:1. Podstawowym działaniem na rzecz podwyższania kwalifikacji zawodowych pracowników

lecznictwa odwykowego są profesjonalne szkolenia dla terapeutów realizowane na zlecenie PARPA przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP:• Studium Pomocy Psychologicznej (SPP) – program szkoleniowy obejmujący 250 godzin

dydaktycznych. Szkolenie to obejmuje umiejętności intra – i interpersonalne oraz podstawowe umiejętności z zakresu pomocy psychologicznej w kontaktach indywidualnych i grupowych oraz podstawowe elementy wiedzy dotyczącej uzależnienia od alkoholu i pomagania osobom uzależnionym. W 2001 roku wzięło w nim udział 175 osób.

• Studium Terapii Uzależnień (STU) – program szkoleniowy zawierający około 400 godzin dydaktycznych. Szkolenie to obejmuje wiedzę i praktyczne umiejętności dotyczące rozpoznawania uzależnienia i współuzależnienia oraz innych problemów członków rodzin osób uzależnionych, a także zasady terapii tych osób. W 2001 roku w Studium uczestniczyło 154 pracowników lecznictwa odwykowego.

• Program Rozwoju Osobistego (PRO) – program edukacyjno–rehabilitacyjny obejmujący 250 godzin zajęć dla osób uzależnionych i współuzależnionych, po odbyciu własnej terapii – z tej

110 111

grupy rekrutują się instruktorzy terapii uzależnień. W roku 2001 w programie uczestniczyło 189 osób.

2. Podwyższaniu kompetencji zawodowych osób prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia służą także organizowane corocznie konferencje szkoleniowe pod nazwą Letnia Szkoła Psychologii Zdrowia. Konferencje te obejmują cztery dni intensywnych zajęć warsztatowych i wykładów. Każdy z uczestników bierze udział w dwóch cyklach 9–godzinnych warsztatów, doskonalących kompetencje zawodowe. W roku 2001 w Letniej Szkole wzięło udział ok. 400 osób. Hasłem naczelnym była “Psychoterapia a świat wartości”. Konferencja odbyła się w dniach 12–15 września 2001 roku w Szczyrku.

3. Z uwagi na bardzo trudną sytuację finansową pracowników służby zdrowia w roku 2001 utrzymano tzw. fundusz stypendialny, wspierający osoby o najniższym dochodzie, które nie są w stanie z własnych środków pokryć kosztów pobytowych w trakcie szkoleń specjalistycznych. Z uwagi na ograniczone środki finansowe pomoc kierowano w zasadzie do uczestników szkoleń STU. Dofinansowano w zróżnicowanym wymiarze, 33 osoby, przeciętnie znacznie mniejszymi kwotami niż w roku poprzednim, w zależności od poziomu dochodów przypadających na jednego członka rodziny.

4. Kolejnym elementem niezbędnym w procesie podwyższania kwalifikacji pracowników lecznictwa odwykowego są staże i superwizje. Pracownicy lecznictwa odwykowego odbywają je jako kontynuację nauki w Studium Terapii Uzależnień. Staże mają wymiar dwutygodniowy, wiążą się z pobytem w jednej z placówek stażowych (Gdańsk, Działdowo, Stanomino, Pruszków, Łuków, Stalowa Wola, Czarny Bór). W 2001 roku staże odbyło 87 osób. Superwizje obejmują 75 godzin, ich istotą jest osobista praca terapeutów mająca na celu optymalizację funkcjonowania w roli zawodowej. Prowadzone są przez rekomendowanych superwizorów – certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień, mających wysokie kompetencje profesjonalne i umiejętności dydaktyczne, najczęściej wykładowców STU lub przełożonych wiodących placówek odwykowych. W 2001 roku staże i superwizje finansowane przez PARPA objęły 176 osób.

5. Końcowym elementem procesu potwierdzania kwalifikacji zawodowych pracowników lecznictwa odwykowego jest złożenie egzaminu certyfikacyjnego. Procesem potwierdzania kwalifikacji pracowników lecznictwa odwykowego kieruje Rada ds. Potwierdzania Kwalifikacji Osób Prowadzących Psychoterapię Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia. Do jej obowiązków należy organizacja i prowadzenie sesji egzaminacyjnych, rozpatrywanie wniosków osób zgłaszających się do egzaminów, praca nad dokumentami programowymi, stanowiącymi podstawę tego procesu i innymi dokumentami stanowiącymi podstawę działania ww. grupy zawodowej (m.in. Kodeks Etyczny), akredytacja programów szkoleniowych oraz przygotowywanie innych ekspertyz i opinii. W roku 2001 Rada odbyła 3 posiedzenia. Zorganizowano i przeprowadzono dwie sesje egzaminacyjne, w których uczestniczyło 73 osoby, z których tytuł specjalisty psychoterapii uzależnień uzyskało 44 osoby, a tytuł instruktora terapii uzależnienia uzyskało 29 osób.

6. Aby zwiększyć dostępność usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu prowadzono Program Aktywizacji Placówek Odwykowych. Program prowadzony jest od roku 1996. Jego istotą jest doprowadzenie do modernizacji programu terapeutycznego oferowanego przez placówkę, w kierunków zgodności ze “Standardami świadczenia usług zdrowotnych w lecznictwie odwykowym”. Podstawowym elementem programu jest organizacja nadzoru superwizyjno–konsultacyjnego dla placówki oraz opłacenie ryczałtu lub godzin dodatkowych dla terapeuty w przypadku, gdy personelu etatowego jest za mało, aby zrealizować niezbędne w podstawowym programie terapeutycznym zajęcia. W 2001 roku zawarto porozumienia z 17 placówkami, pokryto koszty 32 konsultacji merytorycznych (w części placówek więcej niż jedna konsultacja), w 2 placówkach opłacono ryczałty dla instruktorów terapii uzależnień, w 7 ryczałty dla specjalistów psychoterapii uzależnień, w jednej placówce godziny dodatkowe dla specjalisty psychoterapii uzależnień, w jednej placówce godziny dodatkowe dla instruktorów terapii uzależnień, w 2 sfinansowano grupy terapeutyczne.

7. W związku z wdrażaniem rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 roku w sprawie

110 111

organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (...) prowadzona jest współpraca z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia. Są to palcówki nowej kategorii, powoływane przez marszałków województw od roku 1999. Ośrodki te wspierają inne placówki odwykowe z terenu danego województwa w zakresie modernizacji programów, inicjują i nadzorują przebieg procesu podnoszenia kwalifikacji personelu, udzielają konsultacji oraz gromadzą dane statystyczne, dotyczące problemu uzależnienia i dostępności terapii odwykowej na terenie województwa. Współpraca PARPA z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia trwała przez cały rok 2001. Jej podstawę stanowiły porozumienia i umowy, w ramach których realizowane były zadania organizacyjno–szkoleniowe oraz statystyczno–badawcze na terenie danego województwa. W roku 2001 podpisano 15 takich porozumień (wszystkie województwa z wyjątkiem małopolskiego), w ramach których w każdym województwie zrealizowano 2–3 narady dla pracowników lecznictwa odwykowego, udzielano konsultacji placówkom odwykowym (20 wizyt diagnostyczno–superwizyjnych, 18 wizyt interwencyjno–konsultacyjnych), zbierano dane dotyczące lecznictwa odwykowego. W ramach porozumień finansowano obsługę programu, poprzez zatrudnienie pracownika metodyczno–organizacyjnego.

8. W ramach zwiększania dostępności nowoczesnych programów terapeutycznych zostały podpisane porozumienia z 5 placówkami, dotyczące rozwijania i wdrażania nowoczesnych programów terapeutycznych. Porozumienia te dotyczą w większości placówek stażowo–superwizyjnych, stanowiących bazę kształcenia kadr terapeutów odwykowych. W ramach tego programu finansowane były przede wszystkim zajęcia z zakresu programu ponadpodstawowego (after care), stwarzające dla szkolącej się w nich kadry możliwości rozszerzenia wachlarzu umiejętności oraz terapia dla Dorosłych Dzieci Alkoholików, których Kasa Chorych nie finansuje.

9. Podjęto prace nad kontynuacją w szerszym zakresie badań ewaluacyjnych osób uzależnionych– opracowano założenia do bazy danych rejestracyjno–monitorującej “Pacjent” i zlecono opracowanie aplikacji komputerowej. Na zlecenie PARPA wykonany został przez firmę informatyczną program aplikacyjny bazy danych „Pacjent.” Zorganizowano 2 szkolenia dla przyszłych użytkowników tego programu, w których wzięło udział 12 osób – administratorów programu z wytypowanych placówek. Rozesłano aplikację 49 placówkom lecznictwa odwykowego, które zgłosiły akces do badań.

10. W 2001 roku na zlecenie PARPA kontynuowano program rozwoju metod pomocy psychologicznej dla członków rodzin alkoholików. Program ten był realizowany przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP i obejmował:• Seminaria warsztatowe dla terapeutów pracujących z osobami współuzależnionymi, • Seminaria warsztatowe w zakresie psychoterapii grupowej DDA, • Zajęcia terapeutyczne dla osób współuzależnionych,• Sesje psychoterapeutyczno–rozwojowe dla DDA – stacjonarne i ambulatoryjne • Prowadzenie prac badawczo–ewaluacyjnych z zakresu problematyki zaburzeń występujących

u członków rodzin z problemem alkoholowym oraz metod terapeutycznych z tego obszaru i sporządzenie na tej podstawie raportów badawczych.

11. W związku z niewystarczającą ilością i jakością pomocy terapeutycznej dla dzieci z rodzin alkoholowych, zebrano – na podstawie wywiadów z pracownikami placówek odwykowych – dokładne informacje na temat ilości i jakości profesjonalnej pomocy psychologicznej świadczonej dla tej grupy w placówkach lecznictwa odwykowego w całej Polsce.

12. Aby zwiększyć dostępność programów terapeutycznych dla osób współuzależnionych zorganizowano kolejną edycję szkoleń dla terapeutów pracujących z osobami współuzależnionymi – szkolenia te obejmowały trzy czterdziestogodzinne sesje, w których wzięło udział 30 osób.

13. Aby zwiększyć dostępność usług terapeutycznych dla Dorosłych Dzieci Alkoholików kontynuowano umowę z Fundacją „Zdrowie–Trzeźwość” (oddział warszawskim), dotyczącą realizacji zajęć terapeutycznych dla tej grupy pacjentów. Programy te realizowane były od stycznia do czerwca 2001 roku, objęły 2 grupy pacjentów (około 30 osób). Zajęcia zrealizowano w postaci grup terapeutycznych uzupełnionych psychoterapią indywidualną.

112 113

14. Z uwagi na to, że w Polsce istnieje bardzo liczna grupa osób dorosłych, u których występują specyficzne problemy przystosowawcze, związane z wychowywaniem się w rodzinach alkoholowych (zespół DDA), a zagadnienia związane z tym typem problemów psychologicznych i ich terapią są stosunkowo mało znane, w dniach 3–5 maja 2001 zorganizowano w Gdyni–Redzie konferencję pod nazwą “DDA Szkoła Uczuć”. Konferencja obejmowała zajęcia warsztatowe i wykłady. W konferencji wzięło udział około 150 osób, zarówno terapeutów, jak i pacjentów tej grupy.

15. W związku z reformą służby zdrowia i koniecznością informowania Regionalnych Kas Chorych o podstawach świadczenia usług z zakresu nowoczesnej terapii uzależnienia od alkoholu, w roku 2001 przy współudziale kierowników WOTUW i innych ekspertów placówek lecznictwa odwykowego zostały opracowane i rozesłane do wszystkich Kas Chorych materiały informacyjne, zawierające informacje i propozycje dotyczące zasad kontraktowania usług zdrowotnych z zakresu lecznictwa odwykowego. Materiały te zawierały oprócz wytycznych i “Standardów udzielania świadczeń zdrowotnych w zakładach lecznictwa odwykowego” także informacje rekomendacyjne, dotyczące jakości usług świadczonych przez poszczególne placówki odwykowe. Rekomendacji nie przygotowano dla województw: pomorskiego, zachodniopomorskiego, śląskiego i dolnośląskiego w związku z faktem, że kierownicy WOTUW w tych województwach prowadzą własną współpracę z kasami chorych.

16. W związku z reformą systemu finansowania służby zdrowia podjęto około 18 różnego typu interwencji w Regionalnych Kasach Chorych, 47 interwencji w samorządach terytorialnych i 14 – w innych instytucjach. Interwencje dotyczyły nieprawidłowości związanych z kontraktowaniem usług zdrowotnych przez Kasy Chorych oraz zagadnień związanych z realizacją zadania własnego gmin wynikającego z przepisu art. 41 ust. 1 p.1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi „zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu”

17. W związku z przygotowywaniem przez wojewodów minimalnym planem zabezpieczenia ambulatoryjnej opieki zdrowotnej stosownie do rozporządzenia MZ z dnia 10 października 2001 roku sporządzono i rozesłano do województw materiały wskazujące na konieczność zabezpieczenia dostępności usług zdrowotnych z zakresu lecznictwa odwykowego dla osób uzależnionych od alkoholu. Materiały te obejmowały dane o działalności zakładów lecznictwa odwykowego w każdym z województw i wskazywały na konieczność odrębnego uwzględnienia świadczeń z zakresu lecznictwa odwykowego.

18. Podjęto działania w kierunku rozszerzenia dostępności usług terapeutycznych z zakresu terapii uzależnienia od alkoholu dla młodzieży. W ramach tych działań został ogłoszony konkurs pn. „Program terapeutyczny dla młodzieży nadużywającej alkoholu i uzależnionej od alkoholu”. Program dotyczy terapii ambulatoryjnej, obejmującej zajęcia grupowe dla młodzieży poniżej 18 roku życia i konsultacje indywidualne dla młodzieży oraz dla ich rodziców, także pojedyncze zajęcia maratonowe. Zajęcia terapeutyczne realizowane są przez specjalistów psychoterapii uzależnienia od alkoholu w większości na terenie placówek odwykowych. Do konkursu zgłoszono 11 programów terapeutycznych – 9 projektom przyznano granty na pokrycie kosztów związanych z realizacją programu. Program trwał od czerwca do końca grudnia 2001 roku.

19. Narady i konferencje pracowników lecznictwa odwykowego:• Odbyły się cztery kwartalne narady dla kierowników Wojewódzkich Ośrodków Terapii

Uzależnienia i Współuzależnienia, związane z wdrażaniem rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie zakładów lecznictwa odwykowego,

• Dofinansowano sympozjum “Uzależnienia: Neurologia i Farmakologia”, które odbyło się 18 maja 2001 roku w Warszawie. Konferencja organizowana była przez Polskie Towarzystwo Badań Układu Nerwowego, Instytut Biologii Doświadczalnej i Instytut Psychiatrii i Neurologii. Wzięło w niej udział ponad 120 specjalistów terapii i naukowców zajmujących się tą problematyką. Prezentowano 8 doniesień naukowych, głównie z zakresu neurologicznych i farmakologicznych aspektów alkoholizmu,

• Współorganizowano wraz ze Stowarzyszeniem Zastępczego Rodzicielstwa konferencję

112 113

„Światowy dzień FAS w Polsce”. Konferencja miała miejsce w Lędzinach 9 września 2001 roku. Zgromadziła około 100 uczestników.

20. W celu upowszechniania informacji dotyczących postępu wiedzy w zakresie uzależnienia od alkoholu, nadużywania alkoholu i metod terapii kontynuowano finansowanie działalności Centrum Informacji Naukowej. W ramach Centrum w roku 2001 podjęte zostały następujące działania:• Wydano 3 biuletyny z serii “Alkohol i Nauka”, każdy w nakładzie 500 egzemplarzy, w których

publikowane są doniesienia naukowe na ww. tematy;• Utrzymywano działanie listy dyskusyjnej pracowników lecznictwa odwykowego, umożliwiającej

wymianę informacji pomiędzy przedstawicielami środowiska;• Prowadzono internetowy Serwis Informacyjny IPZ dla profesjonalistów: psychologów,

psychiatrów i specjalistów psychoterapii uzależnienia, zawierający bieżące doniesienia z Polski i innych krajów, dotyczące szeroko pojętej problematyki uzależnienia i służby zdrowia;

• Utrzymywano funkcjonowanie strony internetowej IPZ zawierającej informacje o Instytucie Psychologii Zdrowia, streszczenia publikacji, doniesienia badawcze i inne informacje. W 2001 roku na tej stronie było 12.931 odwiedzin.

21. Aby zwiększyć dostęp pracowników lecznictwa odwykowego do nowoczesnej wiedzy z dziedziny teorii i praktyki terapii uzależnień oraz stworzyć forum wymiany doświadczeń tego środowiska wydawano dwumiesięcznik „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”. W 2001 roku opublikowano 6 numerów w nakładzie 3.000 egzemplarzy. Więcej na ten temat w omówieniu programu VII.

9.2. Program II – Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej diagnozy i interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:A. Brak wystarczającej wiedzy i umiejętności wśród pracowników służby zdrowia w rozpoznawaniu

problemów alkoholowych wśród pacjentów.B. Brak wiadomości z zakresu uzależnienia od alkoholu w programach kształcenia pielęgniarek

i studentów Akademii Medycznych.C. Brak dostatecznej wiedzy wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej na temat używania,

nadużywania alkoholu oraz uzależnienia od alkoholu i jego terapii.

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Wprowadzenie tematyki uzależnienia od alkoholu do programów uczelni medycznych i szkół

pielęgniarstwa.B. Rozpowszechnianie wśród pracowników podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy rodzinnych

metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu.C. Rozpowszechnienie wśród pacjentów podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej

informacji na temat wpływu alkoholu na zdrowie.

Realizacji wymienionych powyżej celów służyły następujące działania:1. Zrealizowano dwie edycje szkolenia dla studentów IV roku medycyny II Wydziału Akademii

Medycznej w Warszawie. Każda edycja obejmuje 50 godzin dydaktycznych dotyczących problematyki używania, nadużywania, uzależnienia od alkoholu, podstawowych informacji na temat terapii uzależnienia, bloki tematyczne dotyczące innych uzależnień. W obu edycjach wzięło udział 96 studentów.

2. Przygotowano i przeprowadzono szkolenie dla instruktorek liceów pielęgniarskich dotyczące problematyki używania, nadużywania, uzależnienia od alkoholu, podstawowych informacji na temat terapii uzależnienia, bloki tematyczne dotyczące innych uzależnień. Szkolenie odbywało się w dwóch turach, łącznie około 80 godzin. Uczestniczyło w nim 24 osoby. Szkolenia te

114 115

realizowane są od 1997 roku, wspólnie z Krajowym Ośrodkiem Wspierania Edukacji Zawodowej. Uczestniczkami szkolenia są instruktorki i przełożone szkół kształcących pielęgniarki z całej Polski.

3. Przeprowadzono 8 szkoleń dotyczących metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji dla lekarzy i pielęgniarek, pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, w trakcie których przeszkolono ok. 180 osób. Uczestnicy szkoleń mogą wiedzę dotyczącą sposobu zbierania wywiadu od pacjentów na temat alkoholu zdobytą w trakcie szkoleń wdrażać do swojej praktyki zawodowej.

4. Przygotowano materiały do przeprowadzenia akcji edukacyjnej dla pacjentów i personelu podstawowej oraz specjalistycznej opieki zdrowotnej w postaci zestawu broszurek, zawierających podstawową wiedzę na temat uzależnienia, współuzależnienia i terapii, przemocy w rodzinie oraz wpływu alkoholu na kobiety w ciąży. Opracowano zestaw materiałów do kampanii: ”Kobieta, jej dziecko i alkohol”. W zestawie znajdują się materiały m.in. na temat diagnozy FAS (Fetal Alcohol Syndrome – Alkoholowego Zespołu Płodowego) oraz sposobu prowadzenia rozmowy interwencyjnej z kobietą w ciąży nadużywającą alkoholu. Podjęto współpracę z Instytutem Psychiatrii i Neurologii oraz Instytutem Matki i Dziecka mającą na celu zorganizowanie i przeprowadzenie szkoleń dla lekarzy położników i ginekologów.

9.3. Program III – Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie problemów alkoholowych

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:A. Niski poziom kompetencji wychowawców i nauczycieli z zakresie skutecznych działań

profilaktycznych w szkole.B. Niski poziom kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej.C. Nierównomierny dostęp różnych środowisk lokalnych i populacji do nowoczesnych technologii

profilaktycznych.D. Łatwy dostęp młodzieży do alkoholu oraz agresywna reklama i promocja picia.E. Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci, które piją alkohol i ich rodziców.F. Niska świadomość młodzieży w zakresie zagrożeń alkoholowych oraz deficyt postaw

promujących abstynencję i zdrowy styl życia.

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Dostarczenie nauczycielom i wychowawcom wiedzy w zakresie nowoczesnych strategii

profilaktycznych.B. Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy profilaktycznej

z młodzieżą.C. Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy z rodzicami.D. Poszerzenie wiedzy i zwiększenie kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej.E. Upowszechnianie nowoczesnych technologii profilaktycznych.F. Wdrażanie oddziaływań profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych.G. Ograniczenie dostępności alkoholu dla dzieci i młodzieży.H. Zwiększanie dostępności placówek oferujących pomoc dzieciom pijącym alkohol i ich rodzicom

oraz skuteczności programów interwencyjnych.I. Edukacja młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem alkoholu.J. Wspieranie liderów młodzieżowych.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:1. Wspieranie i doskonalenie ogólnopolskich programów profilaktycznych: „Drugi Elementarz,

czyli Program 7 Kroków”, „Noe”, „Trzy Koła”. Współpraca koncentrowała się głównie na: wspieraniu i inicjowaniu zadań związanych ze szkoleniami nowych instruktorów prowadzących szkolenia dla realizatorów; prowadzeniu ewaluacji programów; wdrażaniu innowacyjnych zmian

114 115

i nowych scenariuszy wzbogacających lub uzupełniających ofertę programową.2. Podsumowaniu dziesięciu lat realizacji działań profilaktycznych w środowisku szkolnym służyło

seminarium naukowe „Dylematy i wyzwania profilaktyki problemowej”. Spotkanie odbyło się w dniach 4–6 października 2001 roku w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą i zgromadziło specjalistów zajmujących się profilaktyką problemową oraz przedstawicieli instytucji związanych z systemem edukacji. Wśród problemów szczegółowo omawianych przez uczestników spotkania znalazły się m.in. źródła zagrożeń, działania ograniczające rozmiary zagrożeń i ich dotychczasowa skuteczność, kompetencje profilaktyka – profesjonalisty, zadania rodziców oraz rola liderów młodzieżowych w działaniach profilaktycznych.

3. W dniach 11–13 października 2001 roku w Juracie odbyła się konferencja „Perspektywy profilaktyki problemowej u progu trzeciego tysiąclecia”. Uczestniczyło w niej ok. 200 osób z całej Polski. Konferencja zgromadziła m. in. absolwentów Profesjonalnej Szkoły Profilaktyki Szkolnej i Rodzinnej, realizatorów programów profilaktycznych (np. Drugiego Elementarza, Programu NOE, Spójrz Inaczej), pracowników poradni psychologiczno–pedagogicznych, pedagogów szkolnych oraz pełnomocników wojewódzkich ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Obecni byli również przedstawiciele Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu (Departament Profilaktyki Społecznej i Kształcenia Specjalnego). Konferencja miała na celu wymianę doświadczeń osób podejmujących różnego rodzaju działania profilaktyczne, zapoznanie się z różnymi formami pracy z młodzieżą oraz zaplanowanie dalszych kierunków pracy profilaktycznej. Wspólne plany były tym ważniejsze, że konferencja ta zgromadziła nie tylko osoby zajmujące się profilaktyką problemów alkoholowych, ale również działaniami z zakresu zapobiegania narkomanii. Podczas dyskusji panelowej z udziałem ekspertów zajmujących się profilaktyką problemową podjęto rozważania nad kwalifikacjami i rolą osoby podejmującej pracę profilaktyczną z dziećmi i młodzieżą oraz nad miejscem profilaktyki w programie wychowawczym szkoły. Uczestnicy konferencji podkreślali konieczność wypracowania standardów dotyczących programów profilaktycznych.

4. W 2001 roku opracowano także założenia gminnego i szkolnego programu profilaktyki problemowej, które zakładają systemowe podejście do tworzonych programów, uwzględniające włączenie różnorodnych i systematycznych działań adresowanych nie tylko do młodzieży, ale także rodziców, wychowawców, lokalnych decydentów czy wreszcie sprzedawców napojów alkoholowych.

5. Podczas II Europejskiej Ministerialnej Konferencji WHO na temat „Młodzież i alkohol” odbywającej się w dniach 19–21 lutego 2001 w Sztokholmie, polska delegacja zaprezentowała dotychczasowy dorobek Polski w zakresie profilaktyki problemowej. Spotkanie pozwoliło podsumować efekty pięciu lat realizacji Europejskiego Planu Działań wobec Alkoholu, opracować plan działań na przyszłość oraz przyjąć „Deklarację w sprawie młodzieży i alkoholu” – dokument, w którym pośród celów i strategii działania, jednoznacznie zapisano konieczność chronienia dzieci i młodzieży przed propagowaniem alkoholu. Szerzej o udziale Polski w tej konferencji napisano przy Programie XI.

6. Istotnym elementem programu zwiększania kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej oraz edukacji młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem alkoholu, było kontynuowanie działalności Pomarańczowej Linii – infolinii dla rodziców (0–801–140–068), prowadzonej, na zlecenie PARPA, przez Profilaktyczno–Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM w Łodzi. Ogólnopolska infolinia działa od poniedziałku do piątku w godz. 14–20.00. Połączenie kosztuje 33 grosze z każdego miejsca kraju, niezależnie od długości rozmowy. Wśród osób dzwoniących do Pomarańczowej Linii 25% stanowili rodzice pijących dzieci. Kolejną dużą grupą były osoby poszukujące pomocy w związku z nadużywaniem alkoholu przez dorosłego członka rodziny. Co czwarta rozmowa dotyczyła edukacji w zakresie tematyki alkoholowej. Stało się to wskazaniem do poszerzenia zakresu działania infolinii na całokształt tematów związanych z problematyką alkoholową. Dzięki prowadzonej w Ośrodku bazie danych placówek oferujących specjalistyczną pomoc na terenie całego kraju, osoby dzwoniące mogą zostać skierowane w odpowiednie miejsce. W Ośrodku prowadzone są

116 117

również grupy wsparcia dla rodziców i młodzieży. Zespół wychowawców wraz z wolontariuszami młodzieżowymi uczestniczył w wielu akcjach o charakterze edukacyjnym, np. na koncercie „Woodstock”.

7. W dniach 16 – 18 marca 2001 roku w Otwocku odbyła się druga edycja szkolenia „Profilaktyka – Pomoc Psychologiczna – Interwencja” dla osób prowadzących lokalne punkty konsultacyjne i pracowników dyżurujących przy telefonie „Pomarańczowej Linii”. Szkolenie miało na celu dostarczenie wiedzy i umiejętności dla osób pomagających w systemie „Pomarańczowa Linia”. Podczas szkolenia podejmowane były zagadnienia związane z rolą rodziców w procesie pomagania dziecku i podstawowymi zasadami komunikacji z ukierunkowaniem na kontakt telefoniczny. W szkoleniu uczestniczyło 50 osób – lokalnych konsultantów pracujących w systemie „Pomarańczowa Linia” na terenie całego kraju. Obecnie zgłoszono do Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ponad 200 lokalnych działających w tym systemie punktów pomocy rodzinie.

8. W celu zwiększenia kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy z rodzicami opracowany został pakiet materiałów zawierający m.in. scenariusz wywiadówki profilaktycznej, broszurkę dla nauczycieli dotyczącą prowadzenia działalności profilaktycznej na terenie szkoły, broszurkę dla rodziców, ulotki dla młodzieży oraz kasetę VHS z materiałem filmowym z zakresu profilaktyki problemowej. Przy współpracy z Centrum Onkologii – Zakładem Epidemiologii Prewencji Nowotworów oraz Centrum Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych – Fundacją ETOH, w ramach kampanii profilaktyczno–edukacyjnej „Nie truj się” materiały te dystrybuowane były do blisko 6 tys. szkół gimnazjalnych i placówek oświatowych na terenie całego kraju oraz do realizatorów różnych programów ogólnopolskich. Rekomendowano je także gminnym komisjom ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Wykorzystując te materiały wychowawcy i pedagodzy szkół mogli zainicjować różnorodne działania profilaktyczne adresowane do młodzieży i rodziców. W czasie trwania kampanii w mediach ogólnopolskich i lokalnych emitowane były „spoty” ukazujące szkody zdrowotne i społeczne spowodowane piciem alkoholu i paleniem papierosów przez młodych ludzi.

9. W ramach przedsięwzięć profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych kontynuowano program profilaktyczny dla ponad 80 studentów Warszawskiej Akademii Medycznej rozpoczynających pierwszy rok studiów. Celem programu jest wspieranie postaw abstynenckich i przygotowanie grupy liderów do podejmowania działań o charakterze profilaktyczno–interwencyjnym w środowisku rówieśników.

10. Wspieraniu liderów młodzieżowych oraz przygotowaniu ich do animowania działań profilaktycznych służyły dwie Szkoły Liderów Młodzieżowych. W obozie zorganizowanym przez Stowarzyszenie NOE uczestniczyło 50 osób. Programem Powiatowej Młodzieżowej Szkoły Liderów – Młodzieżowych Animatorów Programów Profilaktycznych, uruchomionej przez Stowarzyszenie Klub Abstynenta „Powrót”, objęto 60 uczestników. W czasie dwóch sesji młodzież poznawała skuteczne strategie profilaktyczne, zapoznawała się z zasadami prowadzenia grupy oraz nabywała różnorodne umiejętności interpersonalne.

11. Aby wzmocnić przykłady postaw abstynenckich wśród młodzieży we współpracy z Fundacją Światło–Życie w Krościenku i środowiskiem Krucjaty Wyzwolenia Człowieka zorganizowano sympozjum dla 80 osób „Ewangelizacja, profilaktyka, pomaganie” podsumowujące doświadczenia i owoce 10–letniej pracy KWC. Prowadzono także szkolenia dla księży, kleryków i osób świeckich prowadzących działalność profilaktyczną z młodzieżą. Wydano również 4 numery “Eleuterii” – biuletynu informacyjnego dla środowiska KWC poświęconego pracom trzeźwościowym, oraz prowadzono stronę internetową.

12. Kontynuacją programu profilaktyczno–interwencyjnego “Korekta” dla żołnierzy służby zasadniczej był realizowany w roku bieżącym program badawczy „Żołnierze 2001”. Przy współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej dokonano badań ankietowych w grupie ok. 2000 osób. Celem projektu było: empiryczna analiza konsumpcji alkoholu i innych używek w populacji żołnierzy zasadniczej służby wojskowej oraz nakreślenie dalszych kierunków rozwoju działań profilaktycznych dla tej populacji.

13. Ograniczanie dostępności alkoholu jest jednym z podstawowych obszarów działań

116 117

profilaktycznych. Podjęto działania mające na celu aktywizację samorządów lokalnych w zakresie kontroli rynku oraz szkoleń sprzedawców odnośnie przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i nie sprzedawania alkoholu osobom nieletnim. Przed wakacjami zostały rozesłane do 2500 gmin pakiety materiałów umożliwiających zainicjowanie środowiskowych działań służących realizacji powyższego celu. Zawierały one m.in. scenariusz wakacyjnego programu profilaktycznego do realizacji na koloniach i obozach, Wakacyjną Polisę Trzeźwości, materiały do pracy ze sprzedawcami (w tym plakaty do wywieszania w sklepach), poradnik, jakie kroki można podejmować wobec sprzedawcy łamiącego zakaz sprzedaży alkoholu nieletnim. Pakiety z wakacyjnymi materiałami profilaktycznymi zostały także przekazane do kuratoriów wojewódzkich organizujących szkolenia dla kadry obozów i kolonii letnich.

14. W czasie wakacji prowadzony był internetowy i telefoniczny bank informacji o różnorodnych lokalnych akcjach profilaktycznych.

15. Jedną z bardzo ważnych instytucji pracujących zarówno z młodzieżą jak i z rodzicami są Poradnie Psychologiczno–Pedagogiczne. Specjaliści pracujący w tych placówkach, są często pierwszym ogniwem pomocy i wsparcia w przypadku problemów wychowawczych, zaburzeń zachowania itp. W celu wyposażenia kadry w wiedzę merytoryczną i pomoce przydatne w pracy, w grudniu 2000 roku przekazano 598 pakietów z materiałami edukacyjnymi do wszystkich Poradni Psychologiczno–Pedagogicznych działających na terenie kraju. W pakietach znalazły się m.in. kasety i książki dotyczące tematyki pomocy rodzinom z problemem alkoholowym oraz zjawiska przemocy wobec dzieci. Ankietę zwrotną z informacjami o działalności placówki odesłało jak dotąd 262 poradni (tj. 44%). Analiza ankiet wskazuje m.in., iż: • 258 (98%) Poradni Psychologiczno Pedagogicznych współpracuje ze szkołami w ramach

profilaktyki problemowej; • 173 (66%) Poradni Psychologiczno Pedagogicznych realizuje programy pomocy

psychologicznej dla dzieci z rodzin alkoholowych; • 137 (52%) Poradni Psychologiczno Pedagogicznych pracuje z młodzieżą nadużywającą

alkoholu/upijającą się. 17. W celu zwiększenia dostępu do wartościowych publikacji i informacji na temat profilaktyki

problemów alkoholowych oraz pracy wychowawczej z młodzieżą wydawano miesięcznik „Remedium”. W 2001 roku opublikowano 12 numerów w nakładzie 5.000 egzemplarzy każdy. Gratisowe numery tego miesięcznika zostały rozesłane do Kuratoriów Oświaty, Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli, Poradni Psychologiczno–Pedagogicznych i wytypowanych świetlic socjoterapeutycznych. Obszerniej o tym zadaniu w omówieniu Programu VII

18. Pracownicy Agencji uczestniczyli również w konferencjach i seminariach związanych z profilaktyką i promocją zdrowego stylu życia:• 9 czerwca 2001 roku w siedzibie Ministerstwa Zdrowia odbyła się konferencja rozpoczynająca

ogólnopolską kampanię „Znajdź czas dla swojego dziecka”, organizowaną przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Podstawowym celem kampanii było zwrócenie uwagi dorosłych na rolę rodziny jako najważniejszego czynnika chroniącego dzieci przed używaniem substancji psychoaktywnych.

• 22 czerwca 2001 roku w siedzibie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu odbyło się spotkanie „Ku bezpiecznej szkole – diagnoza i profilaktyka agresji i przemocy w środowisku szkolnym”. Seminarium było okazją do wysłuchania referatów poświęconych zjawisku agresji oraz prezentacji lokalnych inicjatyw obejmujących przeciwdziałanie przemocy i agresji.

• W dniach 5–8 września 2001 roku obyła się w Warszawie VIII Europejska Konferencja dotycząca Rehabilitacji i Polityki Przeciwdziałania Narkomanii. Konferencja stała się okazją do prezentacji polskich i zagranicznych rozwiązań w zakresie profilaktyki i terapii używania substancji psychoaktywnych oraz kształtowania polityki społecznej i zdrowotnej państw w tym zakresie.

• 23 listopada w siedzibie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu odbyła się konferencja „Kształtowanie umiejętności życiowych uczniów jako ważny element edukacji zdrowotnej i profilaktyki szkolnej”. Tematyka spotkania koncentrowała się wokół doświadczeń Szkół Promujących Zdrowie oraz wdrażania w wybranych szkołach programów skierowanych na uczenie

118 119

umiejętności życiowych. Dyskutowano nad warunkami, jakie muszą być spełnione, aby szkoła mogła to zadanie realizować oraz jakie mogą się pojawić bariery i zagrożenia.

9.4. Program IV – Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychospołecznej, psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:A. Zbyt niski poziom kompetencji wychowawców pracujących z dziećmi alkoholików.B. Niska jakość metod pracy socjoterapeutycznej z dziećmi alkoholików z różnych grup

wiekowych.C. Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci alkoholików przebywających w różnorodnych

placówkach opiekuńczych i wychowawczych.D. Mała dostępność placówek socjoterapeutycznych i terapeutycznych dla dzieci alkoholików

w różnych rejonach kraju.E. Brak młodzieżowych liderów prowadzących grupy samopomocowe oraz zbyt niski poziom

wsparcia dla nich ze strony dorosłych.

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Podnoszenie kompetencji osób pracujących z dziećmi alkoholików w świetlicach

socjoterapeutycznych i opiekuńczo–wychowawczych.B. Upowszechnianie nowoczesnych metod pracy socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików.C. Zwiększenie kompetencji wychowawców placówek świadczących opiekę całkowitą w zakresie

pomocy dzieciom alkoholików.D. Upowszechnienie technologii pracy z dziećmi alkoholików przebywających w Domach

Dziecka.E. Zwiększenie dostępności placówek socjoterapeutycznych dla dzieci alkoholików.F. Rozwijanie sieci grup wsparcia typu Al–Ateen.

Realizacji wymienionych celów służyły następujące działania:1. Aby podnieść kompetencje osób pracujących z dziećmi alkoholików prowadzono system

szkoleń dla wychowawców świetlic socjoterapeutycznych. Ogólnopolskie szkolenia organizowane były w Warszawie oraz Gdańsku. Odbyło się 6 edycji 120–godzinnego “Kursu pomocy socjoterapeutycznej dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym”, w których uczestniczyło łącznie 220 osób. W czasie szkolenia uczestnicy uzyskali podstawową wiedzę w zakresie: uzależnienia, współuzależnienia, przemocy oraz zasad pomocy i interweniowania w rodzinach objętych tymi problemami; sytuacji psychologicznej dziecka z rodziny alkoholowej i zasad pomocy dziecku przy współpracy z rodzicami i różnymi instytucjami; metod i technik pracy z dziećmi (np.: przy wykorzystaniu bajki, dramy, pedagogiki zabawy, przytulanek itp.), zasad organizacji i prowadzenia zajęć w świetlicy socjoterapeutycznej. Dla absolwentów szkoleń prowadzonych w ubiegłych latach, zorganizowano dodatkowe 40–godzinne szkolenia poświęcone pogłębionej pracy socjoterapeutycznej z dziećmi z zaburzeniami zachowania i zaburzeniami emocjonalnymi.

2. W dniach 3–5 czerwca 2001 roku w Gdańsku–Sobieszewie została zorganizowana przy współpracy Fundacji ETOH – Oddział Regionalny w Gdańsku, IV konferencja „Pomoc psychologiczna dla dzieci z rodzin alkoholowych”. W konferencji uczestniczyło 200 osób z całej Polski pracujących z dziećmi alkoholików – pracowników świetlic socjoterapeutycznych, poradni psychologiczno–pedagogicznych i organizacji pozarządowych. Celem konferencji była wymiana doświadczeń, upowszechnianie nowoczesnych metod pracy, zwiększanie kompetencji w zakresie pomagania dzieciom oraz intensyfikowanie działań na tym polu. Tematy wykładów i warsztatów skupiały się wokół urazów emocjonalnych dziecka w rodzinie alkoholowej oraz pracy z rodzicami. Jednym z tematów wiodących był problem krzywdzenia i zaniedbywania dzieci. Dzieci krzywdzone stanowią szczególną populację wśród dzieci z rodzin z problemem alkoholowym.

118 119

Specyfika ich codziennego życia sprawia, iż są one przepełnione lękiem, poczuciem bezradności i brakiem bezpieczeństwa. Różne formy zachowań agresywnych i represyjnych rodziców, zaniedbywanie obowiązków opiekuńczych i potrzeb dziecka, wywierają destruktywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci oraz na proces rozwoju. W związku z tym, tegoroczna konferencja miała na celu uwrażliwienie osób pracujących z dziećmi z rodzin alkoholowych na problem krzywdzenia dzieci oraz udzielenie pomocy w lepszym zrozumieniu sytuacji tych dzieci. Ważnym celem było również podsumowanie pierwszego etapu kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”. Wybrane placówki (z Barlinka, Postomina, Olsztyna, Żywca, Grudziądza) miały okazję zaprezentować działania, jakie podjęły w czasie trwania kampanii. Dystrybuowane także były materiały edukacyjne (broszury, ulotki) z kampanii. Wykłady „Psychologiczne problemy dziecka w rodzinie alkoholowej” oraz „Indywidualność dziecka a krzywdzenie i pomaganie” miały na celu zwiększenie różnorodności perspektyw, w których patrzymy na dzieci z rodzin alkoholowych, z którymi pracujemy w świetlicach socjoterapeutycznych. Dzieci żyjące w rodzinach alkoholowych na pozór wychowują się w podobnych środowiskach, jednak problemy, które ich dotykają, są bardzo zróżnicowane. Dlatego też, duży nacisk położono na uwrażliwienie osób pracujących z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym na indywidualizację pracy z dzieckiem. Podczas pierwszego warsztatu uczestnicy konferencji pracowali nad zagadnieniem: „Urazy emocjonalne dziecka w rodzinie alkoholowej”. Warsztat ten dał możliwość zapoznania się z rodzajami wydarzeń traumatycznych, które wywołują uraz. Duży nacisk położono na fakt, iż uraz dzieci z rodzin z problemem alkoholowym często ma charakter chroniczny. Podjęto rozważania nad tym jakie zachowania dorosłych pijących w rodzinie mogą wywołać traumę u dziecka, jakiego urazu emocjonalnego doświadcza dziecko, jak w związku z tym może się ono zachowywać oraz jak pracować z takim dzieckiem, w jaki sposób je wspierać i udzielać pomocy. Warsztat drugi „Przystosowanie psychiczne dziecka z rodziny alkoholowej po podjęciu leczenia przez rodziców” miał na celu nie tylko ukazanie sytuacji poszczególnych członków rodziny w związku z podjęciem leczenia przez alkoholika, ale również ukazanie możliwości pomocy dziecku w sytuacji rodzinnej zmiany. Konferencję zakończył wykład „Jak pomóc dziecku pracując z jego rodzicami”. Podczas konferencji dokonano prezentacji wyników badań populacji pracowników świetlic socjoterapeutycznych, środowiskowych i pedagogów szkolnych. Aż 65% z nich zdecydowanie uznaje, że to co robią na co dzień jest sensowne. Największą satysfakcję z pracy przynosi im przekonanie, że robią coś pożytecznego dla innych oraz możliwość dawania drugiej osobie swojego wysiłku i opieki. Badanym towarzyszą w pracy różnego rodzaju uczucia i straty emocjonalne szczególnie związane z osobistym zaangażowaniem w rozumienie problemów dziecka i poszukiwaniem ich rozwiązań. Osobiste emocjonalne zaangażowanie i specyficzny stosunek do problemów dzieci alkoholików może wynikać z faktu, że w populacji pracowników świetlic socjoterapeutycznych jest znacząco wielu takich, których dzieciństwo uwikłane było w problemy alkoholowe rodziców i doświadczenia związane z przemocą domową. Co piąty badany (około 20%) przyznaje, że jego ojciec miał problemy alkoholowe, 3% wychowywało się w domu, w którym piła matka. Prawie 40% wspomina, że jako dziecko doświadczyło w związku z alkoholem sytuacji, o których trudno jest im zapomnieć. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż badani opisują swoich podopiecznych w bardzo negatywnych kategoriach. Uznają oni, że dzieci z rodzin z problemem alkoholowym cechuje niski poziom aspiracji i życiowych ambicji, brak im cierpliwości, wytrwałości. W kontaktach z innymi postrzegają je jako zamknięte w sobie, wycofujące się, skoncentrowane na sobie i na swoich potrzebach, w małym stopniu altruistyczne i gotowe do współdziałania. Uważają, że dzieci te nie są gotowe do przyjęcia ofiarowanej pomocy, są emocjonalnie i społecznie niedojrzałe, o małej wrażliwości, egocentrycznie skupione na sobie, agresywne, roszczeniowe, mało zdolne, bez szans na zrealizowanie życiowych ambicji i aspiracji. Jak z tego wynika, zarysowujący się portret psychologiczny dziecka widziany oczyma tych, którzy na co dzień mają mu pomagać radzić sobie z trudnościami życia, jest bardzo negatywny. Rzutuje to na jakość relacji i charakter wsparcia, jaki dzieci te otrzymują. Podczas tegorocznej konferencji przeprowadzono badania będące kontynuacją badań ubiegłorocznych. Ich wyniki posłużą do planowania pracy, zwłaszcza w aspekcie szkoleń dla osób pracujących z dziećmi

120 121

z rodzin z problemem alkoholowym. Z badań wynika, iż w działania edukacyjne adresowane do tej populacji należy rozszeżyć o dodatkowe zajęcia pozwalające im lepiej poznać i rozumieć problemy i potrzeby dzieci wychowujących się w rodzinach alkoholowych. Podczas konferencji podjęto również działania zmierzające do stworzenia standardów pracy świetlic socjoterapeutycznych. Służyło temu m.in. spotkanie z Minister Joanną Staręgą–Piasek (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej) oraz ankieta dotycząca organizacji i prowadzenia świetlic dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, która została przeprowadzona wśród uczestników konferencji.

3. Przez cały 2001 rok trwały prace zespołu doradców m.in. w sprawie opracowania standardów funkcjonowania placówek wsparcia dziennego, do których zalicza się także świetlice socjoterapeutyczne, oraz obszarów kompetencji wychowawców świetlic i merytorycznych założeń programów pracy socjoterapeutycznej. Analiza dostępności placówek socjoterapeutycznych dla dzieci alkoholików wykazuje bowiem, że w ciągu ostatnich trzech lat ilość tych placówek wzrosła, ale znaczna ich część, choć często posiada w nazwie określenie „socjoterapeutyczna”, nie realizuje takiego programu. Oferta tych miejsc związana jest raczej z działalnością opiekuńczo–wychowawczą lub profilaktyczną. Opracowane standardy mają nie tylko uporządkować nazewnictwo, ale przede wszystkim zakres programów tych placówek.

4. Jednym z priorytetowych zadań realizowanych w 2001 roku było doskonalenie metod pomocy psychospołecznej dla dzieci alkoholików. Zbierane były informacje z placówek oraz scenariusze zajęć z wykorzystaniem zestawu „Misiów Parpusiaków” – pluszowej rodziny zabawek wyprodukowanej przez PARPA i rozdysponowanych do 600 placówek na terenie kraju. Świetlice uczestniczące w projekcie otrzymywały zestawy materiałów edukacyjnych, pomocnych w realizacji zajęć (nowe publikacje, pomoce do zajęć socjoterapeutycznych). W ramach zbierania nowych technologii pracy z dziećmi z rodzin alkoholowych dofinansowano również prowadzenie całorocznego programu socjoterapeutycznego w wybranej placówce. Rezultatem prowadzenia tego projektu jest zebranie scenariuszy praktycznych zajęć całorocznych realizowanych z dziećmi w różnych grupach wiekowych.

5. Istotnym przedsięwzięciem była kontynuacja współpracy szkoleniowej z wychowawcami Domów Dziecka. Blisko 90% wychowanków placówek opieki całodobowej to dzieci z rodzin alkoholowych. 40 osób z 22 placówek rozpoczęło 120–godzinne szkolenie z zakresu pomocy psychologicznej dla dzieci z rodzin alkoholowych oraz pracy z ich rodzinami. Placówki te zostały wyposażone w materiały edukacyjne oraz zestawy „Rodziny Misiów Parpusiaków”. Przy współpracy z Pełnomocnikami Zarządów Wojewódzkich oraz Regionalnymi Centrami Polityki Społecznej przeprowadzono diagnozę ilościową placówek opiekuńczo–wychowawczych, zwłaszcza Domów Dziecka i Rodzinnych Domów Dziecka. Dyrektorzy tych placówek zostali poinformowani o możliwości włączenia się do projektu wspierania profesjonalnych form pomocy dla dzieci alkoholików przebywających w placówkach świadczących opiekę całkowitą.

6. Integralnym elementem programu rozwijania sieci młodzieżowych grup samopomocowych było prowadzenie szkolenia dla liderów grup Al–Ateen. W obozie zorganizowanym przez Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży z Łodzi, przy współpracy z PARPA oraz Instytutem Psychiatrii i Neurologii uczestniczyło ok. 50 młodych ludzi. Na obozie realizowano zmodyfikowany program terapeutyczny oparty o ideologię grup samopomocowych Al–Ateen.

7. Dla uczestników powyższego programu zorganizowano IV Ogólnopolskie Forum Liderów Młodzieżowych. W trzydniowej konferencji uczestniczyło ok. 100 młodzieżowych liderów grup Al–Ateen. W czasie zajęć warsztatowych poruszano takie tematy problemowe, jak: radzenie sobie ze stresem, komunikacja interpersonalna, samoakceptacja czy destruktywny wpływ sekt. W trakcie konferencji poruszano również takie problemy jak: sytuacja dziecka alkoholika w środowisku, praca nad Krokami AA, rola lidera w grupie samopomocowej, organizowanie współpracy z dorosłymi profesjonalistami. Oprócz edukacyjnego charakteru konferencji, uczestnicy podkreślali ogromne jej znaczenie w przezwyciężaniu poczucia izolacji i osamotnienia, jakie często towarzyszy dzieciom żyjącym w rodzinach z problemem alkoholowym. Wspólne spotkanie sprzyjało otwartości, budowaniu zaufania do innych, uzyskaniu wsparcia dla siebie i poczucia bezpieczeństwa.

8. Przedstawiciele PARPA uczestniczyli również w spotkaniach seminaryjnych i konferencjach

120 121

poświęconych poprawie sytuacji dzieci z zagrożonych środowisk:• W dniach 17–21 marca 2001 roku Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego im.

Kazimierza Lisieckiego zorganizował V Międzynarodowe Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy. Podczas seminarium zajęto się oceną sytuacji „dzieci gorszych szans” – opuszczonych, maltretowanych, dzieci z utrudnieniami edukacyjnymi, „dzieci ulicy”, „dzieci pogranicza” – dzieci pozbawionych szans równego z innymi startu życiowego, wymagających pilnej, radykalnej i wielokierunkowej interwencji. Dokonano również prezentacji centralnych i lokalnych projektów rozwiązań społecznych w dziedzinie opieki nad dzieckiem.

• 19 marca 2001 roku w gmachu Sejmu odbyła się konferencja „Na kartonik mleka każdy uczeń czeka”, zorganizowana z inicjatywy przewodniczącej Parlamentarnego Zespołu ds. Dzieci, p. Katarzyny Piekarskiej. Konferencja poświęcona była dyskusji nad propozycjami zapewnienia uczniom codziennej porcji mleka niezbędnego w nich prawidłowym rozwoju. Szczególną uwagę zwrócono na grupę dzieci niedożywionych, które często pochodzą z rodzin z problemem alkoholowym.

9. W pierwszym kwartale 2001 roku Agencja wspólnie z Agencją Reklamową Hager włączyła się do akcji promocyjnej firmy produkującej lody „Scheller”. Nawiązano kontakt ze świetlicami socjoterapeutycznymi i do części z nich trafiły bezpłatne dostawy lodów.

10. Agencja włączyła się także w kampanię społeczną „Cała Polska czyta dzieciom” zorganizowaną przez Fundację ABC XXI – Program Zdrowia Emocjonalnego. Zorganizowana została dystrybucja 60 tys. ulotek i kilku tysięcy plakatów z założeniami promowanego programu. Trafiły one głównie do świetlic socjoterapeutycznych, poradni psychologiczno–pedagogicznych i placówek oświatowych.

9.5. Program V – Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązywaniem następujących problemów:A. Słaba dostępność i niska efektywność instytucjonalnego systemu pomocy ofiarom przemocy

w rodzinie.B. Zbyt mała ilość programów i placówek pomocowych dla rodzin, w których dochodzi do przemocy.C. Niedostateczna orientacja opinii publicznej w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej.D. Narastające zjawisko przemocy wobec dzieci i zbyt mała oferta pomocy dla dzieci krzywdzonych

i zaniedbywanych.

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Rozwój zasobów instytucjonalnych i kadrowych programu „Bezpieczeństwo w rodzinie”.B. Wspieranie i upowszechnianie programów promujących metody pracy z rodziną uwikłaną

w przemoc.C. Zwiększanie kompetencji przedstawicieli służb w zakresie pracy z ofiarami i sprawcami przemocy

domowej.D. Wdrażanie i wspieranie procedury interwencji w sprawach przemocy w rodzinie „Niebieskie

Karty”.E. Przygotowanie i przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej przeciw krzywdzeniu

i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”.F. Zwiększenie oferty pomocy dla dzieci krzywdzonych i zaniedbywanych w rodzinach

alkoholowych.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania: 1. W 2001 roku kontynuowało pracę Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie

„Niebieska Linia”, prowadzone przez Instytut Psychologii Zdrowia na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jednym z podstawowych zadań Pogotowia jest prowadzenie ogólnopolskiego bezpłatnego telefonu interwencyjno–informacyjnego (0–800–120–002). Osoby dzwoniące do Pogotowia „Niebieska Linia” mogą uzyskać wsparcie,

122 123

pomoc psychologiczną, prawną oraz informacje o lokalnych miejscach pomocy. W 2001 roku przeprowadzono 12.597 rozmów telefonicznych, z tego 6.673 (53%) były to rozmowy z nowymi klientami, którzy zadzwonili po raz pierwszy, 2.421 rozmów to ponowiony kontakt lub monitoring rozpoczętych spraw, a 3.045 to rozmowy, które nie dotyczyły konkretnych przypadków przemocy. W omawianym okresie odebrano 935 telefonów w sprawach dzieci. W porównaniu do poprzedniego roku stanowi to wzrost o 67% i ma związek z trwającą od marca 2001 roku kampanią przeciw krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”. W wyniku rozmów telefonicznych pracownicy Pogotowia „Niebieska Linia” przeprowadzili 409 interwencji; z tego 156, czyli trzy razy więcej niż w roku poprzednim, dotyczyło spraw przemocy wobec dzieci. Zarówno w przypadku przemocy ujawnianej przez dorosłych, jak i przez dzieci, bardzo częstym czynnikiem towarzyszącym przemocy był alkohol. Dotyczyło to 53% przypadków zgłaszanych osobom dyżurującym przy telefonie „Niebieska Linia”.

2. W 2001 roku zwiększyła się liczba członków Ogólnopolskiego Porozumienia Osób, Instytucji i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Porozumienie jest ruchem społecznym, zawiązanym w 1996 roku podczas III Ogólnopolskiej Konferencji Przeciw Przemocy, skupiającym osoby indywidualne oraz instytucje zajmujące się pomaganiem rodzinom, w których dochodzi do przemocy. W bazie danych Pogotowia pod koniec 2001 roku znajdowało się 2.162 członków indywidualnych i 863 instytucje. W 2001 roku członkowie Porozumienia „Niebieska Linia” zostali zaangażowani w realizację zadań związanych z kampanią „Dzieciństwo bez przemocy”. Blisko połowa przeszkolonych realizatorów kampanii to członkowie Porozumienia. Wybrane osoby należące do Porozumienia „Niebieska Linia” pracowały w 2001 roku nad przygotowaniem projektu ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Odbyły się trzy spotkania grupy roboczej ds. prawnych, które zaowocowały przekazaniem do Ministerstwa Sprawiedliwości pakietu z postulatami nowelizacji Kodeksu Karnego. Członkowie Porozumienia „Niebieska Linia” angażowali się również w realizację organizowanych przez Pogotowie „Niebieska Linia” tzw. akcji specjalnych. Dotyczyły one uruchamiania działań wobec instytucji, które nie wywiązują się ze swoich ustawowych obowiązków związanych z ochroną i zapewnieniem bezpieczeństwa ofiarom przemocy w rodzinie. W grudniu 2001 roku odbyło się również szkolenie dla wybranych członków Porozumienia „Niebieska Linia” dotyczące aspektów prawnych przeciwdziałania przemocy domowej.

3. Na zlecenie PARPA Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” prowadzi program środowiskowy, którego celem jest tworzenie środowiskowego systemu wsparcia dla ofiar przemocy poprzez współpracę z lokalnymi instytucjami i organizacjami, które w swoich zadaniach mają działania na rzecz osób doświadczających przemocy w rodzinie. Program obejmuje konsultacje indywidualne, prowadzenie grup wsparcia i maratonów terapeutycznych, prowadzenie programu psychokorekcyjnego dla dzieci, których rodzice pozostają w kontakcie z pracownikami Pogotowia, udzielanie porad prawnych i prowadzenie programu korekcyjno–interwencyjnego dla sprawców. W ramach środowiskowego programu odbyły się 882 konsultacje i spotkania indywidualne z dorosłymi ofiarami przemocy w rodzinie. W 2001 roku pracowały dwie grupy terapeutyczne dla ofiar przemocy w rodzinie: otwarta i zamknięta. W pracy grupy otwartej wzięło udział 50 kobiet, w drugiej – terapeutycznej – 30 kobiet. Dla uczestniczek grup odbył się również jeden maraton terapeutyczny, w którym wzięło udział 15 kobiet. W ramach programu środowiskowego kontynuowano program dla dzieci – ofiar i świadków przemocy. Ogółem miało miejsce 209 spotkań, spośród których 150 to spotkania z dziećmi. W 2001 roku odbywały się również konsultacje wychowawcze dla rodziców. Programem takich spotkań objęto rodziców, którzy brali udział w spotkaniach z psychologiem. W 2001 roku kontynuowana była realizacja programu edukacyjno–korekcyjnego dla mężczyzn–sprawców przemocy w rodzinie. W tym zakresie przeprowadzono 123 spotkania z osobami stosującymi przemoc. Z osób zgłaszających się do Pogotowia Niebieska Linia udało się wyłonić grupę składającą się z 10 osób, której członkowie spotykają się w celu zmiany postaw i zachowania w stosunku do swoich rodzin. W ramach programu środowiskowego prowadzono również poradnictwo prawne. W 2001 roku prawnik „Niebieskiej Linii” przeprowadził 120 indywidualnych konsultacji oraz udzielił 538 telefonicznych konsultacji prawnych.

122 123

4. W 2001 roku w Pogotowiu „Niebieska Linia” kontynuowano realizację programu stażowego dla studentów i absolwentów wyższych uczelni o profilu humanistycznym w celu przygotowania ich do pracy w różnych obszarach przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Z możliwości odbycia stażu skorzystało 30 osób.

5. W 2001 roku odbyły się trzy turnusy Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, w których łącznie wzięło udział 186 osób. Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (SPPwR) ma na celu zwiększenie liczby osób profesjonalnie przygotowanych do udzielenia skutecznej pomocy rodzinom, w których dochodzi do przemocy, wzbogacenie wiedzy i pogłębienie świadomości w zakresie zjawisk związanych z problemami przemocy w rodzinie u osób realizujących lokalne programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie, rozwijanie praktycznych umiejętności niezbędnych do przeprowadzenia interwencji pomagania ofiarom oraz animowanie i wspomaganie lokalnych działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Kurs ten ma charakter interdyscyplinarny i przeznaczony jest dla osób zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie: pracowników socjalnych, przedstawicieli służby zdrowia, oświaty, sądownictwa, policji oraz różnych instytucji państwowych i organizacji pozarządowych. Pełny kurs SPPwR obejmuje trzy sesje czterodniowe z częstotliwością jednej sesji miesięcznie. W programie szkolenia są wykłady, seminaria, ćwiczenia, warsztaty, filmy, spotkania z ekspertami. Uczestnicy kursu pracują nad następującymi zagadnieniami: rozpoznawanie przemocy, analiza osobistych doświadczeń związanych z przemocą domową, zasady pierwszego kontaktu z ofiarą przemocy w rodzinie, praca z dziećmi ofiarami przemocy, praca ze sprawcą przemocy, współpraca służb w budowaniu lokalnego systemu wsparcia dla ofiar przemocy domowej, przemoc seksualna, aspekty prawne przemocy. Podstawę zaliczenia szkolenia stanowi realizacja zadań pomiędzy sesjami oraz obecność na wszystkich zajęciach. Ogółem od początku istnienia (od 1995 roku), szkołę ukończyło 1.100 osób.

6. W 2001 roku zadaniem priorytetowym zespołu ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych było przygotowanie i przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii przeciw krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”. Kampanię zorganizowała PARPA we współpracy z Fundacją ”Dzieci Niczyje” i Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Kampania adresowana była do przedstawicieli służb i instytucji pracujących z dziećmi krzywdzonymi, przedstawicieli władz lokalnych, rodziców i szerokiej opinii publicznej. Cele jakie stawiali sobie organizatorzy kampanii to: zwiększenie społecznego zaangażowania w sprawy przeciwdziałania przemocy wobec dzieci, edukacja społeczna dostarczająca wiedzy o zjawisku krzywdzenia dzieci i sposobach radzenia sobie z tym problemem, promocja pozytywnych rozwiązań merytorycznych i organizacyjnych związanych z przeciwdziałaniem przemocy wobec dzieci, motywowanie społeczności lokalnych i instytucji do podejmowania działań na rzecz dzieci krzywdzonych i ich rodzin oraz ulepszanie systemu pomocy rodzinom, rozwijanie umiejętności i kształtowanie konstruktywnych postaw rodzicielskich.Kampania obejmowała trzy nurty: • debaty lokalne – spotkania z udziałem przedstawicieli środowiska lokalnego (decydentów,

przedstawicieli świata kultury, nauki, mediów), podczas których poszukiwano możliwości skutecznego pomagania dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym z danej gminy. Realizatorami debat lokalnych były specjalnie przygotowane osoby zwane ambasadorami kampanii.

• debaty wojewódzkie, które integrowały działania lokalne w regionie i wspierały rozwiązania modelowe w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec dzieci

• kampania medialna – działania mające na celu zainteresowanie opinii publicznej i informowanie o zjawisku krzywdzenia dzieci.

Przygotowania do kampanii przeciw krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci:• W trakcie przygotowań do kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” w 2001 roku przeprowadzono

8 szkoleń, w których wzięło udział blisko 450 osób. Ogółem do realizacji debat lokalnych oraz inicjowania i koordynacji działań zmierzających do ograniczenia zjawiska przemocy wobec dzieci przygotowano 572 osoby (ponad 120 osób zostało przeszkolonych w listopadzie i grudniu 2000 roku). Szkolenia prowadził zespół składający się z wykładowców Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i pracowników Fundacji „Dzieci Niczyje”.

124 125

• Przygotowano i przekazano ambasadorom kampanii materiały szkoleniowe zawierające książki, broszury, plakaty, ulotki, kasety video, które mogli wykorzystywać podczas organizowanych przez siebie narad i konferencji. Wydrukowano ponad 150 tys. plakatów i ulotek edukacyjnych, 100 tys. naklejek i 2 tys. znaczków związanych z kampanią „Dzieciństwo bez przemocy” i przeprowadzono dystrybucję tych materiałów.

• We współpracy z agencją reklamowa McCann Erickson Polska przygotowano medialną część kampanii: 2 spoty radiowe, 1 spot telewizyjny, billboardy (1.300 sztuk), plakat zewnętrzny (20 tys. szt.).

• Utworzono Biuro Obsługi Kampanii, które mieściło się w siedzibie Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. W biurze kampanii uruchomiony został telefon (022 666–00–60), gdzie można było uzyskać informacje na temat przebiegu kampanii, miejsc i form pomocy dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym.

• Stworzono stronę internetową kampanii ( ); od marca do końca 2001 roku stronę obejrzało ponad 18 tys. osób. Na stronie znajdują się materiały edukacyjne przygotowane do kampanii, informacje o ambasadorach, sprawozdania z realizacji debat itp.

Przebieg kampanii:• Inauguracja kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” nastąpiła 20 marca 2001 roku podczas

konferencji w Pałacu Prezydenckim, w której wzięli udział przedstawiciele organizacji i instytucji, które w Polsce zajmują się udzielaniem pomocy dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym. W spotkaniu wzięły udział Pani Prezydentowa Jolanta Kwaśniewskai Minister Barbara Labuda z Kancelarii Prezydenta; obie panie objęły kampanię honorowym patronatem i przystąpiły do koalicji na rzecz kampanii. Obecnie koalicja na rzecz kampanii liczy 847 podmiotów, w tym 585 instytucji i 262 osoby. Wśród koalicjantów znajdują się m.in. Fundacja „Porozumienie bez barier”, Kancelaria Prezydenta RP, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Obywatelskich, Komenda Główna Policji, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, 73 Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, 95 szkół różnego szczebla i wiele innych.

• Ambasadorzy kampanii od marca 2001 roku przeprowadzili ponad 230 debat na terenie gmin i powiatów. Bezpośrednimi działaniami zostało objętych ponad 15% społeczności lokalnych. W wyniku debat podjęto decyzje m.in. o powołaniu 62 gminnych zespołów ds. przeciwdziałania przemocy wobec dzieci, 22 lokalnych koalicji, uruchomieniu 42 interdyscyplinarnych szkoleń dla przedstawicieli służb, 17 nowych świetlic socjoterapeutycznych, 13 Ośrodków Interwencji Kryzysowych, powołaniu gminnych i powiatowych Rzeczników Praw Dziecka, utworzeniu bezpiecznych miejsc przesłuchań dla dzieci – ofiar i świadków przemocy. Zdecydowano również, że powstanie 29 informatorów o możliwościach uzyskania pomocy w przypadku przemocy i kryzysu oraz, że uruchomione zostaną warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców.

• Nawiązano współpracę z mediami (prasa, radio, telewizja) dotyczącą programów i artykułów dotyczących kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” i zjawiska krzywdzenia dzieci.

• W czasie trwania medialnej części kampanii (marzec–lipiec 2001 roku) telewizja wyemitowała 37 programów dotyczących omawianej problematyki (TVP 1, TVP 2, TVN, Polsat, RTL 7, TV4). W ponad 200 czasopismach lokalnych i ogólnopolskich znalazło się ponad 900 artykułów na temat krzywdzenia dzieci. Na ulicach polskich miast pojawiło się 1.000 billboardów z wizerunkiem bohaterki spotu telewizyjnego i napisem „Tysiące polskich dzieci są ofiarami przemocy w domu. Nie bądź obojętny wobec ich cierpienia. Wspieraj kampanię „Dzieciństwo bez przemocy”, 3.000 plakatów przystankowych (city lightów) z tzw. „Litanią” („Szanuj mnie, żebym szanowała innych...)

• Podczas trwania kampanii przygotowano i wydano książkę „Zrozumieć dziecko”. Autorką książki jest redaktor naczelna miesięcznika „Dziecko” – Justyna Dąbrowska. Publikacja jest próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie jak poruszać się po meandrach rodzicielstwa, jak wychowywać dzieci, aby uniknąć pułapek wychowawczych. Książka trafi do wszystkich ambasadorów i koalicjantów kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”. Wkładką do jednego

124 125

z numerów miesięcznika „Dziecko” była ulotka „Mamo, Tato”, zwracająca uwagę rodziców na problem krzywdzenia i zaniedbywania dzieci.

• Podczas kampanii współpracowano w Wydawnictwem Edipresse, które wydaje m.in. miesięczniki dla młodych rodziców „Mamo to ja” i „Twoje Dziecko”. W ramach współpracy przygotowano plakat dotyczący kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”, który został przekazany do 7 tys. przedszkoli w Polsce oraz eksponowany na przystankach (city light).

Kampania została wyróżniona kilkoma nagrodami: m.in. na europejskim festiwalu reklamy w Portoroż w Słowenii otrzymała Złote Pałeczki w kategorii „reklama społeczna”, nagrodę mediów „NIPTEL 2001” – „za medialny wyraz perspektywicznego myślenia, za przeciwstawianie się złu i odpowiedni dobór formy i treści przekazu” oraz Złote Orły 2001 i Kreaturę 2001 w kategorii reklama społeczna. W listopadzie 2001 roku PARPA zleciła Ośrodkowi Badania Opinii Publicznej badanie postaw społecznych wobec krzywdzenia dzieci i kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” (próba 1.116 osób). 2/3 ankietowanych Polaków zauważyło, iż w 2001 roku prowadzona była kampania przeciw krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci, a 95% uznało, że była ona potrzebna. Przeprowadzone badania dotyczyły także postaw Polaków wobec zjawiska krzywdzenia dzieci. Wynika z nich iż 54% polskiego społeczeństwa dopuszcza kilkakrotne uderzenie dziecka pasem, 43% Polaków sprzeciwia się takim zachowaniom. 77% badanych uznaje za dopuszczalne krzyki i groźby wobec dzieci, a 85% kilkakrotne uderzenie dziecka ręką w pupę. Z kolei 60% ankietowanych twierdzi, że nic nie usprawiedliwia policzkowania dziecka.Obserwując rodziny z najbliższego otoczenia Polacy dostrzegają, że rodzice szanują swoje dzieci (86%) oraz słuchają i rozumieją dzieci (76%). Jednocześnie 14% ankietowanych dostrzega przejawy psychicznego krzywdzenia dzieci (poniżanie, wyśmiewanie), a 23% spotyka się ze stosowaniem kar fizycznych (4% „zdecydowanie tak” i 19% – „raczej tak”). Biorąc pod uwagę opinie Polaków na temat wychowania dzieci należy stwierdzić, że 44% respondentów zgadza się z przekonaniem, że „dziecko jest własnością rodziców i tyko oni mogą o nim decydować”, 24% – twierdzi, że „dziecko powinno bać się rodziców i bez bicia dziecka się nie wychowa”, 39% badanych jest zdania, że „surowe traktowanie dziecka przez rodziców hartuje dziecko i wychodzi mu na dobre”, 27% uważa, że „dziecko jest odpowiedzialne za kary fizyczne, które je spotykają”, 47% jest przekonanych, że „są sytuacje usprawiedliwiające stosowanie kar fizycznych w procesie wychowywania dzieci” i prawie tyle samo (48%) twierdzi, że nic nie usprawiedliwia takich zachowań. Przedstawione dane wyraźnie pokazują, że w czasie trwania kampanii nastąpiły zmiany opinii Polaków dotyczących wychowywania dzieci. Na początku 2001 roku 52% dorosłych uważało, że dziecko jest własnością rodziców, a 34% było zdania, że powinno bać się rodziców (w listopadzie 2001 roku wskaźniki wynosiły 44% i 24%). Wyraźnie wzrosła jednak liczba osób, które uważają, że „surowe traktowanie dzieci wychodzi im na dobre” – 23% na początku 2001 roku, 30% w listopadzie 2001 roku. W badaniu pytano także o granice przemocy. Okazało się, że:• Zdaniem 43% badanych nie jest przemocą werbalna agresja dorosłych wobec dziecka

– odwoływanie się do krzyków i gróźb. 39% nie uznaje za przemoc uderzenia dziecka ręką w pupę. 18% respondentów uważa, że nie jest przemocą bicie dziecka pasem, tyle samo nie uznaje za przemoc policzkowania dziecka.

• Uznanie określonego postępowania dorosłego wobec dziecka za przemoc nie jest tożsame z jednoznacznym potępieniem takiego zachowania przez badanych. Nawet przemoc może być w pewnych okolicznościach usprawiedliwiona. 46% badanych uznaje, iż klapsy wprawdzie są przemocą, ale można je w pewnych sytuacjach usprawiedliwić; 36% badanych jest takiego samego zadania w odniesieniu do bicia dziecka pasem, a 34% w odniesieniu do krzyków i gróźb wobec dziecka.

• Za przemoc, wobec której nie ma żadnego usprawiedliwienia najczęściej uznawane jest policzkowanie dziecka (60%) i bicie dziecka pasem (43%).

7. W 2001 roku PARPA kontynuowała współpracę z Komendą Główną Policji. Prowadzone były prace nad przygotowaniem nowelizacji zarządzenia Komendanta Głównego Policji dotyczącego

126 127

procedury interwencji w sprawach przemocy w rodzinie pod nazwą „Niebieskie Karty”. W ramach tych działań odbyło się kilkanaście narad roboczych z przedstawicielami wydziału ds. nieletnich i patologii KGP oraz kilka spotkań z Dyrektorem Biura Koordynacji Służby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji. Efektem prac było przygotowanie nowej – uproszczonej i udoskonalonej – wersji dokumentacji do procedury „Niebieskie Karty”. Procedura interwencji w sprawach przemocy w rodzinie od października 1998 roku obowiązuje w Policji na mocy zarządzenia Komendanta Głównego Policji. Zaopiniowana przez PARPA i zespół współpracowników dokumentacja została w lipcu 2001 roku przekazana do Biura Prawnego KGP. W związku ze zmianami personalnymi w Policji, procedurą w KGP zajmuje się nowy zespół policjantów i dopiero od początku 2002 roku podjęto działania na rzecz „Niebieskich Kart”.

8. W omawianym roku PARPA wspólnie z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej prowadziła działania związane z usankcjonowaniem prawnym procedury interwencji w sprawach przemocy domowej „Niebieska Karta – Pomoc Społeczna”. Wspólnie z przedstawicielami Departamentu Pomocy Społecznej podejmowano prace zmierzające do wprowadzenia tej procedury do praktyki działania pomocy społecznej drogą rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Obecnie procedura i przygotowana do niej dokumentacja obowiązuje w pomocy społecznej na mocy zalecenia dyrektora Departamentu Pomocy Społecznej. Ze względu na wagę przedsięwzięcia niezbędne jest wprowadzenie „Niebieskich Kart” do pracy pracowników socjalnych drogą dokumentu wyższego rzędu. Projekt nowego rozporządzenia w sprawie zasad przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, którego elementem jest „Niebieska Karta” napotkał sprzeciw Biura Legislacyjnego Rządu i nie został pozytywnie oceniony. W związku z tym prace będą prowadzone w 2002 roku.

9. W 2001 roku trwały prace nad przygotowaniem procedury i dokumentacji „Niebieskie Karty” dla gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych i dla lecznictwa odwykowego. Opracowane zostały robocze wersje procedur, które przekazano do konsultacji. W 2002 roku zaplanowano pilotaż „Niebieskich Kart” w gminach.

10. Pracownicy zespołu ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych brali udział w naradach i konferencjach poświęconych przeciwdziałaniu przemocy domowej organizowanych przez organizacje pozarządowe i instytucje. Były to m.in. Forum Powiatu Pruszkowskiego, „Praca socjalna wobec zagrożeń dzieciństwa” organizowana przez Instytut Rozwoju Służb Społecznych, II Dolnośląska Konferencja „Krzywdzenie Dzieci”, Międzynarodowy Kongres „O godność dziecka” zorganizowany przez Klub Przyjaciół Ludzkiego Życia.

11. Przygotowano zaplanowaną na początek grudnia 2001 roku VI Ogólnopolską Konferencję przeciw przemocy w rodzinie. Z uwagi na zablokowanie środków finansowych PARPA przez Ministra Finansów w listopadzie 2001 roku, konferencja została odwołana

12. W 2001 roku wydawano dwumiesięcznik poświęcony problemom przeciwdziałania przemocy w rodzinie „Niebieska Linia”. Pismo ukazywało się w nakładzie 6 tys. egz. i wydawane było na zlecenie PARPA przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP. (Więcej na temat tego zadania napisano w programie VII).

13. W 2001 roku w ramach programu „Bezpieczeństwo w rodzinie i miejscach publicznych” PARPA współpracowała z organizacjami pozarządowymi, w tym m.in. z Instytutem Psychologii Zdrowia, Warszawskim Stowarzyszeniem Abstynenckim, Praskim Towarzystwem „Trzeźwość”, Stowarzyszeniem Klub Abstynenta „Powrót”, Centrum Edukacji, Profilaktyki i Terapii Problemów Alkoholowych Fundacją ETOH, Stowarzyszeniem im. Janusza Korczaka, Fundacją „Dzieci Niczyje”, Fundacją ABC XXI – Programu Zdrowia Emocjonalnego.

9.6. Program VI – Rozwijanie programów przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa związanych z nietrzeźwością w miejscach publicznych

Przy realizacji tego programu najważniejszym problemem realizacyjnym był:A. Brak ogólnopolskich, konkretnych działań na rzecz zmniejszenia ilości wypadków drogowych

126 127

z udziałem osób nietrzeźwych.Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Zwiększenie wiedzy na temat przyczyn i ilości wypadków.B. Rozwijanie inicjatyw legislacyjnych i współpracy z instytucjami zajmującymi się bezpieczeństwem

na drogach.C. Zwiększanie wiedzy przedstawicieli różnych służb zajmujących się bezpieczeństwem na

drogach z zakresu problemów alkoholowych.

W ramach realizacji wyżej wymienionych celów podejmowano następujące działania:1. Nawiązano współpracę z Departamentem Społeczno–Wychowawczym Ministerstwa Obrony

Narodowej w dziedzinie profilaktyki nietrzeźwości kierowców w wojsku. W ramach współpracy przekazano do Departamentu broszurę „Alkohol i kierowca”. W listopadzie 2001 roku odbyła się zorganizowana przez Departament 4–dniowa konferencja na temat profilaktyki alkoholowej w wojsku. Pracownik zespołu ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych wygłosił wykład na temat skutków nietrzeźwości kierowców i prawnych aspektów prowadzenia pojazdów w stanie nietrzeźwym.

2. Dzięki współpracy z Grupą IMAGE, Biurem Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego i Fundacją Zapobiegania Wypadkom Drogowym broszurę „Alkohol i kierowca” przekazano do wszystkich szkół nauki jazdy przygotowujących przyszłych kierowców. Publikacja ta cieszy się dużym zainteresowaniem kierowców i instruktorów szkół jazdy. Biuro Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego i Fundacja Zapobiegania Wypadkom Drogowym wydają biuletyn informacyjny „Prawo Jazdy”, na łamach którego utworzona została rubryka poświęcona bezpieczeństwu na drogach i problemom związanym z nietrzeźwością kierowców.

3. W 2001 roku zespół ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych utrzymywał kontakty ze Stowarzyszeniem Psychologów Transportu ze Szczecina. Zaowocowały one projektem zmian w „Prawie o ruchu drogowym” dotyczących badań psychologicznych dla kierowców. Proponowane zmiany zostały częściowo uwzględnione i wprowadzone do Prawa o ruchu drogowym.

4. Podjęto prace nad przygotowaniem programu reedukacyjnego dla kierowców zatrzymanych za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwym. Zarys programu powstał w oparciu o doświadczenia państw zachodnich, w których takie rozwiązania już funkcjonują.

5. W 2001 roku PARPA utrzymywała kontakty z instytucjami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się bezpieczeństwem na drogach: z Biurem Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji, Instytutem Transportu Samochodowego, Krajową Radą Bezpieczeństwa Drogowego, Inspekcją Transportu Drogowego, Fundacją Zapobiegania Wypadkom Drogowym i innymi.

9.7. Program VII – Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie problemów alkoholowych

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:A. Niska wiedza o szkodach i problemach wynikających z picia alkoholu wśród młodzieży i dorosłej

populacji społeczeństwa.B. Brak rzetelnej i szeroko dostępnej informacji o istocie pomocy i terapii dla osób uzależnionych

i ich rodzin.C. Niewystarczający stan wiedzy o nowoczesnych metodach terapii uzależnień.D. Niski poziom wiedzy o profilaktyce problemów alkoholowych wśród grup zawodowych mających

decydujące znaczenie dla wdrażania programów profilaktycznych w szkołach i środowiskach lokalnych.

E. Niedostateczna wiedza o skali i specyfice zjawiska przemocy domowej.F. Nieprzestrzeganie przez osoby nietrzeźwe zasad bezpieczeństwa w miejscach publicznych

i miejscach pracy.G. Nieznajomość zadań i obowiązków wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości

128 129

i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wśród pracowników jednostek samorządowych i ministerstw.

H. Konieczność szerokiego i skutecznego informowania o nowych przedsięwzięciach w zakresie wdrażania nowoczesnych programów profilaktycznych i programów terapeutycznych realizowanych przez Agencję lub we współpracy z Agencją oraz poszerzanie wiedzy na temat problematyki alkoholowej – szeroko pojęta edukacja publiczna w tej dziedzinie.

Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:A. Zwiększenie podstawowej wiedzy o alkoholu (m.in. zawartość alkoholu w napojach alkoholowych,

jego działanie na organizm itp.) i popularyzowanie wiedzy na temat szkód wynikających z picia alkoholu dla życia rodzinnego i społecznego (ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży i kobiet).

B. Zwiększenie dostępności informacji dla potencjalnych pacjentów lecznictwa odwykowego i ich rodzin oraz grup samopomocowych.

C. Zwiększenie ilości specjalistycznych publikacji dla pracowników lecznictwa odwykowego oraz lekarzy, pielęgniarek, psychologów, menadżerów służby zdrowia z zakresu programów i metod terapii uzależnień od alkoholu (z naciskiem na osoby niepełnoletnie i kobiety).

D. Zwiększenie wiedzy o profilaktyce problemów alkoholowych wśród wychowawców i opiekunów młodzieży (pedagodzy, psycholodzy, radni, dyrektorzy szkół i kuratorzy).

E. Zwiększenie wiedzy o formach profesjonalnej pomocy psychoterapeutycznej i socjoterapeutycznej dla dzieci z rodzin alkoholowych.

F. Podniesienie świadomości społecznej w dziedzinie konieczności ochrony praw ofiar, obalanie mitów na temat przemocy domowej i popularyzowanie nowoczesnych metod pomocy rodzinom, w których występuje przemoc.

G. Zwiększenie świadomości zagrożeń i szkód powodowanych przez osoby nietrzeźwe w miejscach publicznych i zapoznanie pracodawców z możliwościami wprowadzania programów pracowniczych w dziedzinie profilaktyki problemów alkoholowych w podległych im zakładach.

H. Popularyzacja wiedzy na temat praw i zadań własnych samorządów wynikających z unormowań prawnych.

I. Popularyzacja wiedzy o programach, sprawdzonych w innych krajach i społecznościach, związanych z prewencją problemów alkoholowych.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych prowadzi różnorodne

działania nastawione na zmianę modelu edukacji publicznej w zakresie problematyki alkoholowej. Dzięki temu zmienia się nastawienie do tego tematu zarówno mediów, jak i całego społeczeństwa. Zmiany w tej sferze pociągają za sobą zmiany w sposobie mówienia i opisywania problemów związanych z używaniem i nadużywaniem alkoholu.