Forum Technologii w Transporcie

Dystrybucja biletów w transporcie publicznym - nowoczesne rozwiązania

Kwiecień 2016

2

Wprowadzenie

Podróż transportem zbiorowym, poza samym faktem podjęcia decyzji o wyborze pociągu, autobusu lub tramwaju zamiast np. prywatnego auta, wiąże się z koniecznością zakupu biletu. Jeszcze kilka lat temu naturalne było, że potrzebując biletu udajemy się do kiosku lub kupujemy go bezpośrednio u kierującego pojazdem. Jednak to się zmienia. Rozwój inteligentnych systemów transportowych i idea smart ticketing rewolucjonizują sposób w jaki przewoźnicy i organizatorzy transportu dystrybuują bilety. Dziś mało kto kupuje bilet u kierowcy, a coraz większą popularnością cieszą się biletomaty czy dedykowane aplikacje biletowe.

Niniejszy raport ma na celu pokazanie w jaki sposób przewoźnicy i organizatorzy transportu zbiorowego w Polsce wykorzystują nowoczesne rozwiązania do dystrybucji biletów. Analizie poddane zostały przedsiębiorstwa transportowe działające we wszystkich miastach wojewódzkich (dla województw kujawsko-pomorskiego i lubuskiego analizie poddano po 2 miasta) oraz 11 pasażerskich przewoźników kolejowych działających na terenie Polski.

W związku z brakiem przekrojowych opracowań dotyczących tej tematyki, dane zbierane były na podstawie analizy ofert przewoźników oraz ankiet przesyłanych zarówno do jednostek budżetowych, spółek przewozowych jak i dostawców rozwiązań. Dołożyliśmy wszelkich starań aby zebrane dane zgodne były ze stanem faktycznym.

O opinię spytaliśmy również ekspertów związanych z tematyką transportu zbiorowego. Ich komentarze, niekiedy bardzo pozytywne, ale i niekiedy krytyczne, są bardzo cennym źródłem wiedzy na temat rynku dystrybucji biletów.

Mamy nadzieję, że niniejsze opracowanie wskaże obszary w których poczyniono już niezbędne inwestycje oraz te, które wymagają jeszcze wzmocnienia, tak aby w maksymalnym stopniu wykorzystać możliwości jakie dają transportowi publicznemu nowoczesne rozwiązania technologiczne.

Rozwój inteligentnych systemów transportowych i idea smart ticketing rewolucjonizują sposób, w jaki przewoźnicy i organizatorzy transportu dystrybuują bilety.

“

Jędrzej PuzyńskiZespół Doradców Gospodarczych TOR, Project Manager Forum Technologii w Transporcie

3

Bilet w aplikacji

Rynek aplikacji do sprzedaży biletów w transporcie zbiorowym zdominowany jest przez cztery podmioty: CallPay, moBILET, mPay i SkyCash. Zakup biletu w przynajmniej jednej z tych aplikacji możliwy jest u 26 spośród 29 ankietowanych jednostek. Zdecydowanym liderem jest tu SkyCash umożliwiający zakup biletów 19 podmiotów.

Pozostałe aplikacje wykorzystywane są sporadycznie (Unibank, GoPay, zBiletem.pl) lub stanowią dedykowane rozwiązanie dla konkretnego przewoźnika (IC mobile Navigator – aplikacja PKP Intercity, która poza zakupem biletu pozwala też na wygenerowanie faktury lub dokonania zwrotu biletu).

45% badanych podmiotów współpracuje w zakresie dystrybucji biletów z co najmniej dwoma operatorami biletowych aplikacji mobilnych. 34,5% współpracuje z co najmniej trzema operatorami.

!

4

Biletomaty

Biletomaty działające w Polsce liczone są już nie w setkach, ale w tysiącach urządzeń. Gama możliwości związanych z biletomatami jest ogromna: urządzenia stacjonarne na przystankach i stacjach kolejowych, urządzenia mobilne na pokładach pojazdów, biletomaty na gotówkę, kartę, z opcją doładowywania kart miejskich… Producenci są w stanie elastycznie odpowiedzieć na zapotrzebowanie ze strony zamawiających. Nic więc dziwnego, że zaledwie 3 z ankietowanych przez nas podmiotów nie umożliwiają jeszcze podróżnym zakupu biletów w biletomacie, ale i one deklarują chęć pozyskania takich urządzeń w przyszłości.

Coraz większą popularność zdobywają też biletomaty z funkcją infokiosku (lub, jak twierdzą niektórzy, kioski informacyjne z funkcją biletomatu). Poza zakupem biletu czy doładowaniem karty umożliwiają one także zapoznanie się z całą ofertą transportową lub np. zaplanowanie trasy przejazdu. Możliwe jest także zainstalowanie w urządzeniu informatora turystycznego w kilku językach, co może być szczególnie przydatne w miejscach cieszących się dużym zainteresowaniem ze strony turystów.

90% badanych podmiotów wykorzystuje biletomaty do dystrybucji biletów. 54% spośród nich współpracuje w tym zakresie z więcej niż jednym dostawcą urządzeń.

!

Biletomat pozwala – w przeciwieństwie do kiosku czy tradycyjnej kasy – na zakup biletu właściwe przez całą dobę, również w niedziele i święta. Biorąc ten fakt pod uwagę, możemy spodziewać się rosnącej popularności tego typu urządzeń w naszym kraju.

Należy podkreślić, że przewoźnicy i organizatorzy nie zawsze są bezpośrednimi klientami producentów biletomatów, które zostały do nich przypisane w naszym zestawieniu. Automaty mogą pojawiać się u nich także przy okazji dostaw środków transportu, w ramach usług operatorskich świadczonych przez podmioty trzecie lub przy okazji innych realizacji.

5

Koleje Śląskie:

Koleje Śląskie dysponują 32 biletomatami – jest to trzeci pod względem popularności, po kasach biletowych i terminalach mobilnych, kanał sprzedaży biletów Kolei Śląskich. Są one dostępne na 28 stacjach, w 24 miejscowościach.

Niniejsza analiza nie wyczerpuje oczywiście tematu biletomatów i nie uwzględnia wszystkich miast w Polsce gdzie znajdują się urządzenia dostarczone przez ankietowane przez nas firmy. Biletomaty Mennicy Polskiej dostępne są również w Jaworznie, zaś KZŁ Bydgoszcz m.in.: w Szybkiej Kolei Regionalnej w Tychach i Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej. Trapeze-Elgeba dostarczyła urządzenia m.in.: do Płocka, Sandomierza, Polic i Częstochowy, a biletomaty Mera-Systemy znaleźć można także w Płocku, Jeleniej Górze, Radomiu czy Jaworznie.

!

Zarząd Transportu Miejskiego w Lublinie:

Aktualnie w Lublinie zainstalowanych jest 35 sztuk stacjonarnych automatów do sprzedaży biletów.

Koleje Mazowieckie:

Od czerwca 2013 r. pasażerowie korzystający z usług spółki „Koleje Mazowieckie – KM” mają do dyspozycji 84 biletomaty. Biletomaty te usytuowane są na przystankach i stacjach kolejowych o największym natężeniu ruchu podróżnych, w miejscach łatwo dostępnych dla pasażerów. Obecnie liczba biletomatów zwiększyła się o kolejne 26 urządzeń rozmieszczonych na terenie m.st. Warszawy.

6

Bilet przez Internet

Rynek sprzedaży biletów przez Internet od kilku już lat rośnie w tempie co najmniej dwucyfrowym. Sprzedaż biletów na wydarzenia sportowe i kulturalne ma wzrosnąć w tym roku o ok. 20% (wg danych serwisu ebilet.pl). Wzrosty notowane przez branżę transportową są jednak dużo większe. W 2015 roku 29% procent biletów na pociągi PKP Intercity kupionych zostało online. Oznacza to 125-proc. wzrost rok do roku. I to pomimo szeroko komentowanych w mediach informacji o problemach z funkcjonowaniem systemu sprzedaży PKP Intercity. W roku 2016 proporcje te mają zmienić się jeszcze bardziej na korzyść Internetu. Nic więc dziwnego, że prawie wszystkie ankietowane przez nas podmioty umożliwiają zakup biletu lub doładowanie karty miejskiej za pośrednictwem strony internetowej.

Aczkolwiek, jak wskazują m.in. dane warszawskiego ZTM, ładowanie kart miejskich online cieszy się mniejszą popularnością niż zakup biletów kolejowych tą samą drogą. Jest to spowodowane głównie szerokim dostępem do biletomatów oraz innych form ich wygodnego doładowania.

Szacowany wzrost sprzedaży biletów online (z naciskiem na sprzedaż biletów kolejowych) ma związek przede wszystkim ze zmianami

Tylko 4 z analizowanych podmiotów nie umożliwiają zakupu biletu lub doładowania karty miejskiej przez Internet.

!

pokoleniowymi wśród pasażerów w transporcie zbiorowym. Jak pokazują statystyki, większość osób robiących zakupy przez Internet to bowiem ludzie pomiędzy 18 a 45 rokiem życia.

7

Bilet w karcie miejskiej

Karta z nadrukowanym imieniem i nazwiskiem posiadacza umożliwiająca zakodowanie biletu okresowego, zwana potocznie „kartą miejską”, to już w dużej mierze standard w transporcie zbiorowym w Polsce. Dzięki karcie, posiadacz np. biletu miesięcznego nie musi okazywać dokumentu potwierdzającego tożsamość podczas kontroli biletowej.

Możliwości kart miejskich są bardzo szerokie i wciąż jeszcze w pełni nie wykorzystane. Karty pozwalają na zakodowanie szeregu różnych usług poza tymi związanymi z transportem zbiorowym. Śląska Karta Usług Publicznych umożliwia kodowanie biletów do instytucji kultury (teatry, kina, muzea), na imprezy sportowe, a także opłacenie parkingu. Parkowanie jest też możliwe z wykorzystaniem Małopolskiej Karty Aglomeracyjnej. Warszawska Karta Miejska nie pozwala co prawda na kodowanie dodatkowych usług, natomiast sam bilet ZTM można zgodnie z podpisanym porozumieniem kodować na karcie kibica Legii Warszawa.

Ponad 72% badanych umożliwia kodowanie biletu na karcie miejskiej.

!

Przewoźnicy kolejowi poza uruchamianiem własnych kart (np. Karta Mazowiecka, REGIOkarta) nawiązują również współpracę z miejskimi organizatorami transportu. Przejazd Kolejami Mazowieckimi i Warszawską Koleją Dojazdową możliwy jest z wykorzystaniem Warszawskiej Karty Miejskiej. Łódzką Koleją Aglomeracyjną można podróżować posiadając Wspólną Kartę Aglomeracyjną, a Kolejami Małopolskimi - z Małopolską Kartą Aglomeracyjną. Koleje Śląskie prowadzą zaś obecnie rozmowy w sprawie przyłączenia się do systemu Śląskiej Karty Usług Publicznych.

8

Zarządca transportu miejskiego Poprzez stronę internetową Karta

Białostocka Komunikacja Miejska Możliwe doładowanie karty Białostocka Karta Miejska

Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy Możliwe doładowanie karty Bydgoska Karta Miejska

Zarząd Transportu Miejskiego w Gdańsku Możliwe doładowanie karty Karta Miejska

Miejski Zakład Komunikacji w Gorzowie Wielkopolskim

Komunikacyjny Związek Komunalny GOP Możliwe doładowanie karty Śląska Karta Usług Publicznych

Zarząd Transportu Miejskiego w Kielcach Możliwe doładowanie karty Kielecka Karta Miejska

Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu w Krakowie Możliwe doładowanie karty Krakowska Karta Miejska, Małopolska Karta Aglomeracyjna

Zarząd Transportu Miejskiego w Lublinie Możliwe doładowanie karty Karta Biletu Elektronicznego

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne - Łódź Możliwe doładowanie karty Wspólna Karta Aglomeracyjna - Migawka

Zarząd Dróg Zieleni i Transportu w Olsztynie Możliwe doładowanie karty Olsztyńska Karta Miejska

Miejski Zakład Komunikacyjny w Opolu

Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu Możliwe doładowanie karty Poznańska Elektroniczna Karta Aglomeracyjna

Zarząd Transportu Miejskiego w Rzeszowie Możliwe doładowanie karty Rzeszowska Karta Miejska

Zarząd Dróg i Transportu Miejskiego w Szczecinie Możliwe doładowanie karty SKA - Szczecińska Karta Aglomeracyjna

Miejski Zakład Komunikacji w Toruniu

Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie Możliwe doładowanie karty Warszawska Karta Miejska

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne we Wrocławiu Możliwe doładowanie karty Urbancard - Wrocławska Karta Miejska

Miejski Zakład Komunikacji w Zielonej Górze Możliwe doładowanie karty Zielonogórska Karta Miejska

Zestawienie

9

Dostawca biletomatów Aplikacja

Mera Systemy

Mennica Polska Avista Trapeze -

Elgeba Asec KZŁ Inne CallPay moBILET mPay SkyCash Inne

EMTEST

Pixel

wspólnie z R&G Plus

wspólnie z R&G Plus

wspólnie z R&G Plus Unibank

wspólnie z R&G Plus

Bull Polska (obec-nie Atos Polska) GoPay

Pixel, R&G Plus, Merona Poland zBiletem.pl

GMV

wspólnie z R&G Plus

10

Przewoźnik kolejowy Poprzez stronę internetową Karta

Arriva RP Na stronie przewoźnika

Koleje Mazowieckie W planach na stronie przewoźnika Karta Mazowiecka, Warszawska Karta Miejska

Koleje Śląskie Na stronie przewoźnika Trwają rozmowy w sprawie przystąpienia do ŚKUP

Koleje Wielkopolskie Na stronie przewoźnika

Łódzka Kolej Aglomeracyjna Na stronie przewoźnika Wspólna Karta Aglomeracyjna - Migawka, Elektroniczna Karta ŁKA

PKP Intercity Na stronie przewoźnika

Przewozy Regionalne Na stronie przewoźnika REGIOkarta

Warszawska Kolej Dojazdowa Możliwe doładowanie karty Warszawska Karta Miejska

Koleje Małopolskie Możliwe doładowanie karty Małopolska Karta Aglomeracyjna

Koleje Dolnośląskie Na stronie przewoźnika

PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście

W związku z brakiem przekrojowych opracowań dotyczących tej tematyki, dane zbierane były na podstawie analizy ofert przewoźników oraz ankiet przesyłanych zarówno do jednostek budżetowych, spółek przewozowych jak i dostawców rozwiązań. Dołożyliśmy wszelkich starań aby zebrane dane zgodne były ze stanem faktycznym.

!

11

Dostawca biletomatów Aplikacja

Mera Systemy

Mennica Polska Avista Trapeze -

Elgeba Asec KZŁ Inne CallPay moBILET mPay SkyCash Inne

IC mobile Navigator

wspólnie z R&G Plus

W analizie zostało ujętych 18 zarządców transportu publicznego w największych polskich miastach, a także przewoźnicy kolejowi świadczący swe usługi na trasach o znaczeniu lokalnym, regionalnym, a także ogólnopolskim.

!

12

Komentarze

W ostatnich kilku latach, wraz z powszechną wymianą taboru w transporcie publicznym, nastąpiło znaczne unowocześnienie systemów dystrybucji i sprzedaży biletów. Masowo pojawiły się automaty biletowe stacjonarne – uniwersalne „kombajny” obsługujące wszystkie rodzaje biletów: papierowe, elektroniczne, internetowe oraz różne rodzaje płatności: gotówka, karta. Pojawiły się również automaty mobilne w pojazdach, głównie akceptujące płatności kartą.

Ponadto, istotnie rozwinęły się inne formy dystrybucji i sprzedaży, np. sprzedaż poprzez telefonię komórkową, która w Warszawie wynosi grubo ponad 100 tysięcy biletów miesięcznie. Słabo na tym tle wypada sprzedaż biletów długookresowych przez Internet. Bilety długookresowe ze względów bezpieczeństwa wymagają dodatkowej autoryzacji.

Myślę, że obecnie systemy sprzedaży i dystrybucji biletów osiągnęły zadowalający poziom – tak z punktu widzenia pasażerów, jak i organizatorów transportu, głównie ze względu na niskie koszty oraz dostępność biletów. Sądzę też, że proponowane rozwiązania odpowiadają zapotrzebowaniu ze strony pasażerów, w szczególności sprzedaż poprzez automaty

biletowe oraz z wykorzystaniem telefonii komórkowej. W ostatnich kilku latach nastąpił wzrost sprzedaży o kilkadziesiąt procent i cały czas te formy zyskują kolejnych klientów.

Moim zdaniem w ciągu najbliższych kilku lat nastąpi odwrót od sprzedaży tradycyjnych biletów w formie papierowej. Wpływ na to mają wyższe koszty dystrybucji oraz względy bezpieczeństwa systemów. Ponadto zostaną wdrożone systemy oparte o sprzedaż za pomocą kart płatniczych, bez dodatkowych form biletowych oraz rozwinięte zostaną systemy sprzedaży za pomocą telefonii komórkowej. Nastąpi również zatrzymanie rozwoju systemów sprzedaży opartych o automaty biletowe – „kombajny”, w ich miejsce pojawią się automaty przewoźne łączące funkcje automatów i kasowników oparte o płatności elektroniczne, bezgotówkowe.

W ciągu najbliższych lat nastąpi odwrót od sprzedaży tradycyjnych biletów w formie papierowej.

“

Leszek RutaCzłonek zarządu Miejskich Zakładów Autobusowych w Warszawie, Prezes Stowarzyszenia Transportu Publicznego, wieloletni szef ZTM Warszawa

Pion wydawnictw i konferencjiZespołu Doradców Gospodarczych TORspecjalizujący się w projektach komunikacyjnych,takich jak portale internetowe, magazyny i wydarzenia.

Portal poświęcony aktualnym wydarzeniom na rynku kolejowym oraz wszelkim informacjom związanym z działalnością branży transportu szynowego w Polsce.

Serwis informacyjny poświęcony szeroko pojmowanej infrastrukturze; źródło informacji o drogach, lotniskach, portach, energetyce, prawie i polityce.

PortalTOR Wydawnictwo promujący nowoczesne rozwiązania w komunikacji oraz zintegrowany transport.

TransportPubliczny

www.zdgtor.pl

rynek-kolejowy.plrynekinfrastruktury.pl transport-publiczny.pl

14

Polska jest liderem w Europie Środkowo-Wschodniej pod względem nowoczesnych rozwiązań związanych z płaceniem za bilety w transporcie publicznym. W wielu polskich miastach za bilet można zapłacić kartą – tą samą, którą płacimy za codzienne zakupy – w biletomatach na przystankach komunikacji miej-skiej i w samych pojazdach.

Rozwiązania te dają wiele wymiernych korzyści zarówno pasażerom komunikacji miejskiej, jak i przedsiębiorstwom komunikacyjnym i gminom. Ich obsługa jest łatwa, wygodna i intuicyjna; są one tańsze w zakupie i eksploatacji oraz dużo mniej awaryjne, a za przejazd można zapłacić 24 godziny na dobę każdego dnia, również w dni wolne i święta.

Takie kompleksowe rozwiązania wdrożono chociażby we Wrocławiu (który był pionierem pod tym wzglę-dem), Warszawie czy Łodzi – gdzie pojazdy komuni-kacji miejskiej są wyposażone w biletomaty przysto-sowane wyłącznie do płatności bezgotówkowych. Automaty te cieszą się dużym powodzeniem wśród pasażerów, co pokazują statystki transakcji w tych urządzeniach. Co ważne, takie rozwiązania nie są wy-łącznie domeną dużych miast – podobne zostały wprowadzone także przez mniejsze miasta, jak cho-

ciażby Jelenią Górę, Rzeszów czy Olsztyn. W wielu miastach bilety komunikacji miejskiej można kupić również w internecie lub za pomocą aplikacji w smartfonie.

Ciekawym rozwiązaniem jest także miejska karta płatnicza – połączenie na jednym nośniku karty płat-niczej z kartą miejską. Takie karty Visa zostały wpro-wadzone w ubiegłym roku przez PKO Bank Polski we współpracy z Zarządem Transportu Miejskiego w Warszawie czy gminą Wrocław: można nimi płacić, również zbliżeniowo, za codzienne zakupy, wypłacać pieniądze z bankomatu czy zapisywać na nich elek-troniczne bilety komunikacji miejskiej. Użytkownik takiej karty może także otrzymać dodatkowe korzy-ści, jak zwrot za pierwszy wgrany na kartę bilet ko-munikacji miejskiej lub zwrot części pieniędzy wyda-nych na zakupy w ramach programu Visa Oferty.

Bezgotówkowe systemy opłat za przejazdy odpo-wiadają zapotrzebowaniu ze strony pasażerów. Po-lacy coraz chętniej płacą kartami, zwłaszcza zbli-żeniowymi. Spośród ponad 35 mln kart płatni-czych, które mamy w portfelach, 80% stanowią karty zbliżeniowe. Mamy także najnowocześniejszą sieć akceptacji kart w punktach handlowo-usługo-wych – spośród blisko 470 tys. terminali płatniczych 84% stanowią terminale zbliżeniowe.

Włodarze wielu miast mają ambitne plany związane z wdrażaniem inteligentnych rozwiązań, w które bardzo dobrze wpisuje się wykorzystanie zbliżeniowych kart płatniczych.

“

Adrian KurowskiDyrektor Visa Europe w Polsce

15

Ciekawym rozwiązaniem wykorzystującym kar-ty płatnicze w transporcie miejskim jest wyposa-żenie przez Zarząd Transportu Miejskiego w War-szawie kontrolerów biletów w terminale płatni-cze do poboru opłat za przejazd bez ważnego bi-letu kartą. W pierwszym miesiącu na taką formę opłaty zdecydowało się ponad 30% „gapowiczów”; z jednej strony przyczyniło się to do zwiększenia o blisko 17% wpływów z mandatów za brak biletu, z drugiej pozwoliło na zmniejszenie kosztów związa-nych z ich windykacją.

Obecnie w Polsce coraz popularniejsza staje się idea „smart city”. Włodarze wielu miast mają am-bitne plany związane z wdrażaniem inteligent-nych rozwiązań, w które bardzo dobrze wpisu-je się wykorzystanie zbliżeniowych kart płat-niczych. Sądzę, że polskie miasta powinny podą-żać za światowymi trendami w tym obszarze, w tym zwłaszcza w zastępowaniu tradycyjnego biletu czy karty miejskiej zbliżeniową kartą płatniczą – bo taka propozycja daje wygodę i szybkość płatności przy zachowaniu najwyższych standardów bezpieczeństwa.

Najnowocześniejszy jak dotąd system poboru opłat za przejazdy komunikacją miejską został wdrożony przez organizację Transport for Lon-don. W systemie tym nie ma już tradycyjnego biletu, a karta miejska została zastąpiona zbliżeniową kar-

Polska jest liderem w Europie Środkowo-Wschodniej pod względem nowoczesnych rozwiązań związanych z płaceniem za bilety w transporcie publicznym.

“

tą płatniczą – którą pasażer zbliża do czytnika wcho-dząc i wychodząc z pojazdu lub na bramce metra. System zbiera wszystkie transakcje w modelu „check in / check out” i wylicza na tej podstawie najbardziej korzystną opłatę. Wprowadzenie tego systemu przy-niosło wiele korzyści dla Transport for London, w tym wielomilionowe oszczędności związane z utrzymaniem i funkcjonowaniem samego systemu.

Pierwszy system podobny do powyższego został wprowadzony pilotażowo również w Polsce, w po-jazdach komunikacji miejskiej w Świebodzicach. Tam również nie trzeba już kupować biletu, by sko-rzystać z usług transportu miejskiego – wystarczy zbliżyć kartę płatniczą do kasownika w autobusie. Pasażer płacąc za przejazd nie otrzymuje biletu; w razie kontroli okazuje jedynie swoją kartę płatni-czą, a kontroler sprawdza na czytniku podłączonym do systemu, czy faktycznie została ona wykorzystana do opłaty za przejazd.

16

Diabeł, jak wiadomo, tkwi w szczegółach. W przy-padku nowych technologii w sprzedaży biletów tak-że. Oto sceny z życia wzięte…

Przypadek pierwszy – próba zakupu biletu w po-ciągu PKP Intercity, płatność kartą. System pobie-ra pieniądze (blokuje je na koncie), ale po chwili, gdy przychodzi do drukowania biletu, terminal traci za-sięg i transakcja zostaje przerwana – ale pieniądze pozostają już zablokowane na koncie. Pasażer nie ma na koncie wystarczającej ilości środków do zaku-pu drugiego biletu – dostaje więc wezwanie do za-płaty, czyli potocznie: mandat. Oczywiście z wypi-saną przez konduktora adnotacją, co się wydarzyło, dzięki czemu może w ciągu 48 godzin uregulować należność za bilet w kasie (bez mandatu), a pienią-dze z konta zostają odblokowane – ale odkręcanie sprawy było czasochłonne. I niesmak pozostał…

Przypadek drugi – próba zakupu biletu SKM Trój-miasto. Automat na peronie nieczynny, a pomimo tego kierownik pociągu pobiera 2,80 zł za wystawie-nie biletu w pociągu. Regulamin SKM przewiduje, że jeśli kasa jest czynna (była – ale ok. 200 m od wejścia na peron), to opłata dodatkowa jest pobierana. To

tak jakby pasażer miał przewidzieć, że automat bę-dzie nieczynny i założyć, że musi przyjść na stację 10 minut wcześniej, by zdążyć kupić bilet w kasie. I niesmak znów pozostał…

Przypadek trzeci – zakup biletu w pociągu Przewo-zów Regionalnych. Tym razem konduktor pobiera do-płatę (8 zł) za wystawienie biletu w pociągu, mimo iż kasa była nieczynna. Podróżny miał takiego pecha, że trafił w kasie na 15-minutową przerwę w środku dnia – ale w przenośnym elektronicznym terminalu, którego używał konduktor, choć były zapisane infor-macje o godzinach otwarcia wszystkich kas w regionie, zapomniano wpisać informacji o tej przerwie… A jeszcze dodatkowo konduktor „poinstruował” pasa-żera, że ten „ma obowiązek stawić się na stacji wcze-śniej”… I niesmak niezmiennie pozostał…

Rozszerzanie kanałów sprzedaży biletów jest w dzisiejszych czasach nie mniej ważne niż roz-wój podstawowych atutów transportu publicz-nego – takich jak komfortowy tabor, krótki czas przejazdu dzięki nowoczesnej infrastrukturze czy wysoka częstotliwość kursowania lub integracja ta-ryfowa. Co więcej, każda rezygnacja z danego kana-łu sprzedaży może powodować zniechęcenie pa-sażerów. Dany operator powinien być równolegle przygotowany i na obsługę osób, które hołdują tra-dycji i lubią posiadać plik biletów kupionych w kio-

Rozszerzanie kanałów sprzedaży biletów jest w dzisiejszych czasach nie mniej ważne niż rozwój podstawowych atutów transportu publicznego - takich jak komfortowy tabor czy krótki czas przejazdu.

“

Paweł RydzyńskiDyrektor ds. projektów transportowych, Zespół Doradców Gospodarczych TOR

17

sku czy kasie, jak i na hipsterską młodzież, która je-śli nie będzie mogła kupić biletów przez swój naj-nowszy smartfon, to pojedzie na gapę albo wcale. Automaty biletowe powinny umożliwiać zakup każ-dą technologią: bilonem, banknotem, kartą zbliże-niową, kartą zwykłą, telefonem. Swoją drogą: cieka-we, kiedy doczekamy się np. możliwości płacenia na podstawie czytnika linii papilarnych…

Operatorzy powinni oferować podróżnym szeroką paletę zakupu biletów przez internet czy przez sms. Nie tylko poprzez coraz bardziej popularne aplikacje na smartfony, lecz również przez „zwykły” sms, gdyż nie każdy ma telefon umożliwiający instalację takiej aplikacji bądź nie każdy chce sobie nią telefon obcią-żać… Zapewne znajdą się też osoby, które chciałyby kupować bilety przez telefon za pomocą np. syste-mu zbliżonego do „elektronicznej portmonetki”, a polegającego na zakupie biletu poprzez system to-nowy czy głosowy. I tak dalej – paleta możliwości jest bardzo szeroka.

Przedziwnymi są współcześnie sytuacje, w których nowy tabor (zwłaszcza w komunikacji miejskiej i w kolejowych przewozach regionalnych oraz aglo-meracyjnych) nie jest wyposażany w automaty bile-towe – a wciąż niestety to się zdarza… Niedobrymi są również sytuacje, w których w różnych pojazdach tego samego operatora funkcjonują różne biletoma- Bez wątpienia technologia

będzie iść do przodu. Dlatego też przed operatorami transportu publicznego stoi szereg wyzwań.

“

ty. Tak jest np. w Warszawie – nigdy nie ma pewno-ści, jaki przyjedzie pojazd, i czy w środku będzie aku-rat biletomat na monety, czy na kartę, oraz na sprze-daż jakich biletów będzie zaprogramowany. Niby drobna sprawa (biletomaty były sukcesywnie mon-towane na przestrzeni lat, a w tym czasie technolo-gia szła do przodu…), ale jest to moim zdaniem je-den z największych obecnie mankamentów stołecz-nej komunikacji. Swoją drogą – znak czasu: 20 lat temu, gdy pasażer wsiadał do pojazdu komuni-kacji miejskiej bez biletu, to głośno pytał współ-pasażerów, czy ktoś może odsprzedać bilet. A dziś, „martwi się”, czy będzie mógł skorzystać z karty zbliżeniowej.

Bez wątpienia technologia będzie iść do przodu da-lej, dlatego też przed operatorami transportu pu-blicznego (ale też przed organizatorami transpor-tu – w zakresie narzucania na operatorów zobowią-zań kontraktowych w zakresie zasad sprzedaży bile-tów) stoi w najbliższych latach szereg wyzwań. Trze-ba zrobić wszystko, by sprostać szybko rosnącym w tym zakresie oczekiwaniom podróżnych.

18

Temat dystrybucji biletów należy rozpatrywać w dwóch aspektach: rozwoju nowoczesnych kana-łów dystrybucji oraz systemowego uregulowania w zakresie polityki taryfowej i współpracy mię-dzy przewoźnikami.

W kwestii nowych kanałów dystrybucji widać wyraźny postęp – przewoźnicy zarówno kolejowi, jak i autobusowi oraz operatorzy komunikacji miej-skiej doceniają wagę internetu oraz aplikacji mobil-nych. Stopniowo zwiększa się udział sprzedaży bi-letów przez internet (w PKP Intercity w ostatnich la-tach wzrósł do 30% ogólnej sprzedaży), a w niektó-rych wypadkach sprzedaż online jest podstawowym kanałem dystrybucji, w czym prym wiedzie irlandzki przewoźnik PolskiBus.com.

W wielu kluczowych miejscach oraz w pojazdach pojawiły się biletomaty, co dotyczy w szczególności operatorów komunikacji miejskiej, a w mniejszym stopniu również przewoźników kolejowych. Coraz większą wagę przewoźnicy przykładają do aplikacji mobilnych, które prowadzone są we współpracy z operatorami kart płatniczych i operatorami płatno-ści mobilnych typu Skycash.

O wiele gorsza sytuacja jest w zakresie systemo-wego uregulowania w zakresie polityki taryfo-wej i współpracy między przewoźnikami. W ko-lejowych przewozach pasażerskich po częściowym przeprowadzeniu w latach 2008 - 2009 reformy usa-morządowienia spółki Przewozy Regionalne doko-nała się dezintegracja taryfowa, przewoźnicy prze-stali honorować bilety innych przewoźników (poza nielicznymi przypadkami związanymi z moderni-zacją infrastruktury kolejowej), została również zli-kwidowana wspólna oferta w zakresie biletów mie-sięcznych (w ramach współpracy PKP Intercity oraz Przewozów Regionalnych). Zmiany te spowodowały wzrost cen biletów (brak degresji cenowej związanej z długością przejazdu), utrudnienia dla pasażerów (zakup wielu biletów na przejazdy z przesiadką), a co za tym idzie ogólny spadek liczby pasażerów (292,7 mln w 2008, 269,1 mln w 2014 r.).

Ponadto znacząco zmieniła się struktura rynku. O ile w 2008 r. działało na rynku 7 przewoźników pa-sażerskich, z czego trzech prowadziło przewozy w ramach aglomeracji warszawskiej i trójmiejskiej, o tyle w 2015 r. było ich już 13, w tym jedynie dwóch w ramach Grupy PKP (PKP Intercity i PKP SKM w Trójmieście). Ta sytuacja wymaga stworzenia sys-temu wspólnego biletu i powrotu wspólnej taryfy, czyli sytuacji sprzed reformy z grudnia 2008 r., nad czym w ostatnich dniach rozpoczęło prace Minister-stwo Infrastruktury i Budownictwa.Z niecierpliwością czekamy na

spełnienie zapowiedzi Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa w zakresie stworzenia wspólnego biletu dla kolejowych przewozów pasażerskich, co spowoduje prawdziwą zmianę jakościową dla pasażerów.

“

Marcel KlinowskiPrezes Fundacji Projektów Obywatelskich, Szef zespołu ds. transportu Stowarzyszenia Republikanie

19

Do tej pory mamy duży postęp w zakresie wprowa-dzania nowych kanałów dystrybucji biletów, o któ-rych wspomniałem powyżej. Nadal dużą niedo-godnością dla pasażerów jest jednak ograniczo-na liczba punktów dystrybucji biletów – w wielu miejscach rezygnuje się z uwagi na koszty ze stacjo-narnych kas biletowych, a liczba biletomatów zosta-wia jeszcze wiele do życzenia. Przez to pasażerowie są często zdani albo na zakup biletów przez Inter-net lub aplikacje mobilne, albo są zmuszeni do zaku-pu biletów u konduktora, przez co nie mogą liczyć na oferty promocyjne związane z zakupem z dużym wyprzedzeniem czasowym.

Z niecierpliwością czekamy na spełnienie zapowie-dzi Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa w za-kresie stworzenia wspólnego biletu dla kolejowych przewozów pasażerskich, co spowoduje prawdziwą zmianę jakościową dla pasażerów.

Najnowsze rozwiązania technologiczne polegają na zbudowaniu wokół systemu biletowego plat-formy zbierającej różnego rodzaju dane o zacho-waniach pasażerów, częstotliwości i kierunkach po-dróży, ich danych demograficznych, jak również da-nych z innych źródeł na podstawie umów z partne-rami, dzięki którym przedsiębiorstwa kolejowe będą w stanie zarówno monitorować potoki pasażerskie, prognozować ich rozwój w przyszłości, a co za tym

Zmiany będą szły w kierunku dalszej integracji oferty przewoźników z instytucjami finansowymi.

“

idzie dostosowywać ofertę dla pasażerów do pro-gnozowanych zmian i planować inwestycje infra-strukturalne.

W przyszłości dokładne dane o ruchu pasażer-skim będą miały wpływ na wiele obszarów pośred-nio związanych z ruchem kolejowym i obecną funk-cją infrastruktury dworcowej – dzięki czemu będzie można o wiele lepiej dostosować m.in. powierzchnie reklamowe do odbiorców korzystających z usług ko-lei oraz planować i zagospodarowywać powierzch-nie handlowe na terenie węzłów przesiadkowych wraz z rekomendacją rodzajów najemców tych po-wierzchni. To całkowicie nowe rynki, z którymi kolej w Polsce do tej pory nie miała do czynienia.

Ponadto zmiany będą szły w kierunku dalszej in-tegracji oferty kolei z instytucjami finansowymi np. poprzez wykorzystanie kart płatniczych z funk-cją zbliżeniową do wykorzystania przy wspólnym bi-lecie oraz zwiększenie liczby punktów dystrybucji bi-letów, dzięki włączeniu do systemu terminali kart płatniczych dostępnych w większości punktów han-dlowych. Celem jest zwiększenie dostępności syste-mów biletowych i wygoda pasażerów transportu publicznego.

20

Rozwój różnych form dystrybucji biletów każe zastanowić się nad przyszłością biletu papierowego, który powoli staje się niechcianym dzieckiem przedsiębiorstw transportowych i organizatorów komunikacji... Słyszę co krok, że jego dystrybucja jest droga, że najlepiej byłoby się go pozbyć.

W 2012 roku, wracając z Włoch, przejazdem znalazłem się w Lublanie, stolicy Słowenii. Potrzebowałem dostać się z jednego krańca miasta na drugi. Jedynym sposobem, aby to zrobić, było skorzystanie z autobusu, ponieważ nie byłem wtedy osobą dysponującą pokaźną gotówką na taksówkę. Oczywiście, widziałem automaty biletowe, ale nie rozumiałem, dlaczego na jeden przejazd mam wyrabiać sobie kartę, która kosztowała 3-krotność biletu. Opcji zakupu biletu papierowego nie było także w autobusie, przez co 5-kilometrowy odcinek z jednego krańca miasta na drugi musiałem pokonać z ciężkim plecakiem w sierpniowym skwarze pieszo. Mojej wściekłości nie było końca – chciałem przecież legalnie, płacąc za przejazd, skorzystać z komunikacji, która w nazwie ma słowo „publiczna” – a więc dla wszystkich!

Jeśli bilet elektroniczny ma wypierać bilet papierowy, w żadnym wypadku nie powinno się tego robić na siłę, licząc na to, że rozwiązanie się przyjmie. Należy raczej myśleć o tym, jak poprawić atrakcyjność informatycznych rozwiązań. W Europie funkcjonują już rozwiązania na podstawie których z jedną kartą można przejechać cały kraj, w Polsce to ciągle marzenie przytrzaśniętej autobusowymi drzwiami głowy. Tak jest w Holandii, jednym z najbardziej zinformatyzowanych państw starego kontynentu. Ale i tak bilet papierowy możemy tam spokojnie kupić u kierowcy. Plastikowa karta daje o wiele więcej możliwości klientowi transportu miejskiego, ale istnienie papierowego świstka to także element wygody. W Holandii sprzedaż biletów u kierowcy jest na niskim, ale stałym poziomie. Nikt nie myśli o jego eliminacji.

Opcja zakupu biletu przez smartfon jest wspaniała, świetną sprawą jest możliwość zapłacenia kartą w systemie zbliżeniowym. Ale to nie nowinki techniczne mają determinować nowoczesną komunikację, ale przede wszystkim jej dostępność, bo jeśli jest inaczej, to na powrót wróćmy do wysokopodłogowych ikarusów, bo przecież niepełnosprawny to tylko jeden na 30 pasażerów, a przecież w ikarusach w ogóle ich nie było!

Jeśli bilet elektroniczny ma wypierać bilet papierowy, w żadnym wypadku nie powinno się tego robić na siłę, licząc na to, że rozwiązanie się przyjmie.

“

Michał SzymajdaRedaktor portalu Transport-Publiczny.pl

21

Nie mam obowiązku mieć smartfonu, nie mam także obowiązku wyrabiać sobie karty miejskiej i stać się kolekcjonerem kart z tylu miast w ilu przebywam wyłącznie przez 2-3 dni. Jeśli transport publiczny ma pozostać publiczny, jego dostępność powinna być jak najszersza. Dlatego będę pierwszym, który zaprotestuje przeciwko całkowitemu odejściu od biletów papierowych. Bądźmy spokojni, za 10 lat wciąż będzie sporo chętnych, by go posiadać.

Nie mam obowiązku mieć smartfonu, nie mam także obowiązku wyrabiać sobie karty miejskiej.

“

22

W ostatnim czasie zauważamy wprowadzanie przez operatorów transportu publicznego jednocześnie kilku sposobów odpłatności za przejazd. Oprócz korzystania z tradycyjnych biletów komunikacji miejskiej możemy dzisiaj podróżować w oparciu o karty miejskie typu MiFare, instalowane są również biletomaty, w których oprócz gotówki bardzo często możemy płacić także kartą płatniczą. Eliminowanie gotówki z obrotu na rzecz płatności bezgotówkowych stwarza zupełnie nowe możliwości dla branży.

Obecnie większość z nas ma co najmniej dwie karty, z czego ok 90 % to karty zbliżeniowe. Karta zbliżeniowa dzięki możliwości dokonywania szybkich i bezpiecznych transakcji wydaje się idealnym sposobem płatności za przejazdy w transporcie publicznym. Pionierem w tym względzie jest TfL (Transport for London), gdzie obok kart Oyster wydawanych w standardzie MiFare możemy podróżować z wykorzystaniem karty zbliżeniowej i nie chodzi tutaj tylko o zakup tradycyjnego biletu za pomocą karty. W Londynie wprowadzono rozwiązanie Check in/Check, gdzie karta zbliżeniowa zastąpiła tradycyjny bilet.

W rozwiązaniach tego typu pasażer ma obowiązek zbliżyć kartę do czytnika zarówno przy wsiadaniu, jak i przy wysiadaniu z pojazdu. Taka sama zasada dotyczy korzystania ze stref biletowych, np. w metrze. Kwota, jaką zostanie obciążony pasażer, jest wyliczana na koniec każdego dnia w oparciu o wszystkie zarejestrowane w systemie zbliżenia kart do czytnika (ang. tap).

Systemy oparte na kartach płatniczych, niewymagające oddzielnych biletów, czy też kart miejskich, będą coraz częściej stosowane w najbliższej przyszłości. Rozwiązanie takie ułatwia życie nie tylko mieszkańcom, ale i osobom przyjeżdżającym z innych miast: pasażer nie musi się zastanawiać, gdzie i jaki bilet kupić. Do tego zapewnia znaczące oszczędności przy produkcji i dystrybucji biletów.

Londyńskie TfL pokazało w jakim kierunku idą aktualnie zmiany w sposobie pobierania opłat za przejazdy komunikacją miejską i stało się wzorem do naśladowania również dla polskich przewoźników. Podobne rozwiązanie, chociaż ograniczone do operacji Check In funkcjonuje od tego roku w Świebodzicach. Pasażerowie wsiadający do autobusów nie muszą już kupować tradycyjnych biletów – po wybraniu rodzaju taryfy płacą za przejazd zbliżając swoją

Systemy oparte na kartach płatniczych, niewymagające oddzielnych biletów, czy też kart miejskich, będą coraz częściej stosowane w najbliższej przyszłości.

“

dr inż. Grzegorz WojtenkoPrezes Zarządu, MCX Systems

23

kartę do czytnika. Zrealizowana transakcja zapłaty rejestrowana jest w centralnym module obsługującym autobus, gdzie w każdej chwili może zostać zweryfikowana przez kontrolera biletów. Wdrożenie w Świebodzicach pomimo stosunkowo małej bazy autobusowej wzbudziło olbrzymie zainteresowanie w branży. Możemy spodziewać się w najbliższym czasie podobnych wdrożeń w innych częściach kraju, być może również w pełnej wersji Check In/ Check Out.

Do tego typu wdrożeń operatorów transportu publicznego oprócz niewątpliwych korzyści dla samych podróżujących przekonują również inne zalety kart zbliżeniowych. Karty płatnicze z mikroprocesorem są dużo bezpieczniejsze niż gotówka czy stare karty z paskiem magnetycznym.

Oczywiście oprócz karty zbliżeniowej, dokładnie w ten sam sposób do płatności możemy wykorzystywać smartfon z zainstalowaną aplikacją bankową oraz modułem NFC. Należy spodziewać, że już wkrótce właśnie telefon stanie się podstawowym narzędziem płatności za przejazdy komunikacją publiczną. Dodatkowo dostarczana przez operatora transportu aplikacja mobilna z funkcjami zarządzania swoim kontem oraz monitorowaniem trasy przejazdu to kolejny atut przemawiający za korzystaniem ze smartfonu.

Należy spodziewać, że już wkrótce właśnie telefon stanie się podstawowym narzędziem płatności za przejazdy komunikacją publiczną.

“

24

Podsumowanie

Jan Kowalski wybiega z domu. Jest już lekko spóźniony na ważne spotkanie, więc pędem kieruje się w stronę przystanku autobusowego. Patrzy na rozkład. „Jeszcze trzy minuty. W sam raz żeby kupić bilet” myśli i kieruje się w stronę kiosku. Zamknięty. Niepokój pojawia się na jego twarzy, ale na szczęście niedaleko jest drugi kiosk. Znowu biegnie. „Tylko gotówka” informuje napis na szybkie placówki. Jan Kowalski ze złością macha ręką. Autobus zaraz przyjedzie, a on ma przy sobie tylko kartę. Wraca na przystanek z nadzieją, że znów nie będzie kontroli…

Tego typu jednostkowe sytuacje, pomnożone przez tysiące osób i tysiące dni, przez lata powodowały ogromne straty dla przewoźników i organizatorów transportu publicznego. Według informacji Krajowego Rejestru Długów, często to nie zła wola, ale właśnie brak możliwości wygodnego zakupu biletu powoduje, że część pasażerów jeździ na gapę. Dlatego też nowoczesne rozwiązania w zakresie dystrybucji biletów stają się koniecznością i szturmem zdobywają kolejne polskie miasta. Jest to zresztą trend dostrzegalny w wielu branżach. Wzrost znaczenia technologii zaobserwować można zarówno w transporcie jak i sektorze energetycznym czy innych obszarach szeroko pojętej infrastruktury.

Technologie związane z ideą smart city jeszcze przez długi czas dominować będą w tematyce

innowacji w transporcie zbiorowym. Kierunek zmian dla reszty kraju wytyczają największe polskie miasta i kluczowi przewoźnicy. Mamy nadzieję, że niniejsza analiza dobrze pokazała w jakim miejscu pod tym względem się obecnie znajdujemy. A co przyniesie jutro? O tym dowiedzą się Państwo 24 maja w Warszawie podczas Forum Technologii w Transporcie.

25

www.tor-konferencje.plwww.transport-publiczny.pl

www.zdgtor.pl

Kontakt

W przypadku dodatkowych pytań, prosimy o kontakt:

Jędrzej PuzyńskiZespół Doradców Gospodarczych TOR Sp. z o.o.

Project Manager Forum Technologii w Transporcie22 462 77 44

jedrzej.puzynski@tor-wydawnictwo.pl

Zespół Doradców Gospodarczych TOR Sp. z o.o.Plac Bankowy 2

00-095 Warszawa22 323 77 44