Dr Ewa Pyłka-GutowskaMazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Wydział w Warszawieewa.pylka@mscdn.edu.pl

Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej

Edukacja leśna jest częścią edukacji ekologicznej - wiedzy o środowisku przyrodniczym, podświadomym motywem zachowań, integralną częścią kultury osobistej i społecznej, sposobem patrzenia na świat i jego rozumienia. To droga, odkrywania ekologicznego porządku życia poprzez bogactwo i różnorodność doświadczeń. W edukacji leśnej istotna jest nie tylko wiedza na temat lasu, zbiorowisk leśnych, parków narodowych, ale także działania kształtujące myślenie w kontekście zrównoważonego rozwoju. Ważne jest także rozwijanie umiejętności oraz kształtowanie proekologicznych postaw (przekonań, motywacji, nawyków).

1. Działalność Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Działalność MSCDN w zakresie kształcenia i doskonalenia nauczycieli jest determinowana przez różne elementy środowiska oświatowego, głównie przez priorytety Mazowieckiego Kuratora Oświaty, Ministra Edukacji Narodowej oraz Dyrektora MSCDN, Rokrocznie dyrektor MSCDN planując obszary oraz tematykę form doskonalenia nauczycieli Województwa Mazowieckiego kieruje się diagnozą przeprowadzana przez Zespół diagnozy MSCDN. Jednym z priorytetów jest edukacja ekologiczna. Wynika ona m.in. z przesłanek i treści zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego.

MSCDN wychodząc naprzeciw oczekiwaniom nauczycieli organizuje na ternie województwa mazowieckiego różnorodne formy doskonalenia m.in. konferencje, kursy kwalifikacyjne, kursy doskonalące, warsztaty metodyczne, seminaria. W 2007 roku było to 1918 szkoleń, które ukończyło 45 937 nauczycieli. W obszarze edukacji matematyczno – przyrodniczej było to 155 szkoleń, które ukończyło 3879 nauczycieli. Jako prężnie działająca instytucja oświatowa MSCDN jest zaangażowane w wiele projektów krajowych i międzynarodowych m.in. Grundtwig, Comenius, EFS i in. Jednym z obszarów działalności MSCDN jest edukacja ekologiczna, w której realizowane są działania na rzecz edukacji leśnej.

2. Miejsce edukacji leśnej w podstawie programowej kształcenia ogólnego1

W odniesieniu do podstawy programowej kształcenia ogólnego zagadnienia dotyczące edukacji leśnej znajdują się w treściach ścieżek edukacji ekologicznej oraz treściach przedmiotów takich jak przyroda, biologia i geografia. Nie są one jednak formułowane w bezpośredni sposób (patrz załącznik 4). To sprawia, że edukacja leśna może, ale nie musi pojawiać się w kształceniu, choć z pewnością większość nauczycieli odnosi się do niej jako niezwykle atrakcyjnego zagadnienia w kontekście zdobywania umiejętności oraz możliwości kształtowania postaw proekologicznych wśród uczniów. Obecność środowisk leśnych w otoczeniu wielu szkół sprawia, że zdecydowana większość nauczycieli na danym etapie edukacyjnym choć raz realizowała treści edukacji leśnej korzystając z zasobów tego cennego „laboratorium natury” jakim jest las. Może się jednak zdarzyć, że część nauczycieli, 1 Rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu nr 458, z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

1

szczególnie z ośrodków wielkomiejskich, nie będzie zajmowała się edukacją leśną - a uczeń przechodzący przez poszczególne etapy edukacyjne jej nie doświadczy. Niezależnie od zapisów podstawy programowej i krytycznego nastawienia części nauczycieli do realizacji edukacji ekologicznej w bezpośrednim otoczeniu lasu, MSCDN w swojej ofercie proponuje zróżnicowane formy doskonalenia nauczycieli w tym zakresie.

3. Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej

Działalność MSCDN w obszarze realizacji edukacji leśnej można podzielić na dwa oddziaływania:

- bezpośrednie, kiedy organizowane formy doskonalenia nauczycieli bezpośrednio (obligatoryjnie) dotyczą edukacji leśnej,

- pośrednie, kiedy organizowane formy doskonalenia nauczycieli w sposób pośredni (fakultatywny) nawiązują do edukacji leśnej, podczas realizowania zagadnień z edukacji ekologicznej.

Adresatami szkoleń są nauczyciele przedszkoli, szkół podstawowych (kształcenia zintegrowanego oraz uczący przyrody), gimnazjalnych, pogimnazjalnych (nauczyciele biologii i geografii) oraz inni realizujący edukację ekologiczną. Także, choć rzadziej, są to nauczyciele szkół zawodowych.

3.1 Cele kształcenia i doskonalenia nauczycieli realizowane w zakresie edukacji leśnej

Celem organizowanych form w zakresie edukacji leśnej jest:

doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego (np. parku narodowego, parku krajobrazowego, lasu) w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczycieli;

aktualizacja wiedzy dotyczącej znaczenia lasów, flory i fauny leśnej, zagrożeń;

poszerzenie wiedzy zakresu zrównoważonego rozwoju;

doskonalenie znajomości podstawowych gatunków środowisk leśnych;

popularyzacja skutecznych metod pracy w edukacji ekologicznej(leśnej) obserwacji, pomiarów, sposobu rejestrowania wyników, planowania pomiarów, obserwacji;

doskonalenie umiejętności planowania zajęć z uczniami w środowisku leśnym;

doskonalenie metod i form pracy związanych z prowadzeniem zajęć w terenie (np. lesie);

rozwijanie umiejętności przydatnych w pracy zawodowej w zakresie prowadzenie obserwacji i pomiarów w lesie;

wykorzystanie w procesie edukacji ekologicznej technik i metod aktywizujących;

ukazywanie znaczenia różnorodności biologicznej lasu oraz potrzeby jego ochrony;

uświadamianie jak istotna rolę w budowaniu wśród uczniów postaw proekologicznych obecnych i przyszłych pokoleń odgrywa edukacja leśna.

3.2 Metody stosowane w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli w zakresie edukacji leśnej

Nowoczesna edukacja powinna opierać się na czterech filarach nauczania i wychowania:

Uczyć się, aby wiedzieć (wiedza) Uczyć się, aby działać (umiejętności)

2

Uczyć się, aby być (system wartości i postaw) Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi

Aby wdrożyć nauczycieli do takiego myślenia i działania, szczególny nacisk podczas realizacji edukacji leśnej położony jest na doskonalenie wśród nauczycieli takich umiejętności, które pozwolą aktywizować pracę uczniów, a więc są to:

odpowiednio dobrane i zaplanowane obserwacje, pomiary i doświadczenia

właściwie dobrane techniki aktywizujące

organizacja pracy w zespołach

Zwraca się więc uwagę nauczycieli:

Podczas zajęć terenowych w lesie na metody praktyczne m.in. dot. obserwacji i pomiarów w środowisku leśnym oraz rozpoznawania typowych gatunków roślin i zwierząt oraz metody waloryzacyjne ukierunkowane na przeżywanie;

Podczas zajęć w salach dydaktycznych na wykorzystanie Internetu, stron WWW oraz metod aktywizujących takich jak np. metaplan, burza mózgów, drzewko decyzyjne, SWOT, debata ZA i PRZECIW, praca z materiałami źródłowymi, gry dydaktyczne, projekty i in.Tabela 1. Propozycja tematów realizowanych metodami aktywizującymi w edukacji ekologicznej, w tym leśnej

Techniki aktywizujące Ekologia i ochrona środowiska. Różnorodność gatunkowaMetaplan - Wykorzystanie zasobów leśnych

- Jak przestrzegam zasad ochrony przyrody w środowisku leśnym- Las w moim otoczeniu

Drzewko decyzyjne Jak chronić las przed odpadami?Czy powinniśmy tworzyć ścieżki edukacyjne w lesie?Jak chronić różnorodność biologiczna lasów w Polsce?

Debata za i przeciw Tworzenie obszarów chronionychPoszerzanie granic parków narodowychBudowa autostrady przez kompleksy leśne

SWOT Wykorzystywanie zasobów leśnych Stosowanie chemicznych środków w walce ze szkodnikami drzewostanów leśnychZwiększanie powierzchni obszarów chronionych

635 Jak chronić las?Przyczyny degradacji lasuSkutki intensywnej eksploatacji zasobów leśnych

Burza mózgów Jak pomóc zwierzętom przetrwać zimę?Jak zapobiegać kłusownictwu w lasach?

Mapa mentalna Budowa warstwowa lasu (flora i fauna)Znaczenie lasu w przyrodzie życiu człowieka

3.3 Sposoby kształcenia i doskonalenia nauczycieli w zakresie edukacji leśnej

Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej ma wiele wymiarów i odbywa się na wiele sposobów. Pierwszy i podstawowy to rokroczne organizowanie różnorodnych form doskonalenia nauczycieli w postaci konferencji, seminariów, warsztatów metodycznych i lekcji otwartych.

Tematyka konferencji głównie dotyczyła aktualnych problemów zagrożeń i ochrony środowiska leśnego, wdrażania nowoczesnych metod realizacji tych treści, zastosowania multimedialnych pomocy dydaktycznych w nauczaniu edukacji leśnej. Seminaria oraz terenowe warsztaty metodyczne koncentrowały się wokół uaktualnienia wiedzy merytorycznej (m.in. jak rozpoznawać rośliny i zwierzęta, jak je obserwować, jak rejestrować wyniki obserwacji) i metodycznej (czyli jak efektywnie pracować z uczniami).

3

Zajęcia te były prowadzone przez nauczycieli konsultantów MSCDN ds. przyrody, biologii i geografii, doradców metodycznych, pracowników uczelni (UW, SGGW), pracowników naukowych i dydaktycznych Instytutu Badawczego Leśnictwa, Instytutu na Rzecz Ekorozwoju, Ośrodków Edukacji Ekologicznej, GRiD-UNEP, LOP, pracowników parków narodowych, krajobrazowych, lasów miejskich, i in. Przykładowe uczelnie, ośrodki edukacyjne i instytucje naukowe współpracujące z MSCDN przedstawia tabela 2.

Tabela 2.

Formy doskonalenia Temat Współpraca

Konferencje Dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe Polski a edukacja europejskaZielone ścieżki, czyli jak aktywnie uczyć przyrody O różnorodności biologicznej-poznaj, zrozum, nauczaj

Przyroda wokół nas Świat przyrody-świat przygodyEkologiczna dekada dla zrównoważonego rozwoju 2005-2014Lasy miejscem edukacji i rekreacji mieszkańców Warszawy i okolic. Edukacja ekologiczna w obszarach parków narodowychNatura 2000 –Nowe podejście do ochrony przyrody, nowe wyzwania dla rozwoju lokalnegoDialog z otoczeniem

Instytut Badawczy Leśnictwa w SękocinieDoradcy metodyczni MSCDNCentrum UNEP/GRiD WarszawaDoradcy metodyczni MSCDN

Zespół Szkół nr 68 w WarszawieDoradcy metodyczni MSCDN

Instytut na Rzecz Ekorozwoju

LOP, ASP, SGGW Seminaria Wybrane zagadnienia z ekologii i ochrony środowiska

Przykładowa tematyka:-Białowieski Narodowy i inne polskie obiekty na liście UNESCO- Różnorodność biologiczna. dr inż. Bogdan Jaroszewicz (Białowieski PN),-Dlaczego chronić? prof. Roman Andrzejewski (KUL)-Zarządzanie lasem-okiem praktyka-mgr inż. Sławomir Fiedukowicz(Nadleśnictwo Celestynów)-Leśnictwo w idei zrównoważonego rozwoju-dr hab. Lech Płotkowski (SGGW)-Komunikacja ze społeczeństwem-delikatny klucz do zarządzani środowiskiem- dr Anna Kalinowska (UW)-Parki Krajobrazowe miejscem realizacji zasad zrównoważonego rozwoju-Aleksandra Atłowska (Mazowiecki Park Krajobrazowy) -Jak tworzenie obszarów chronionych sprzyja lokalnemu rozwojowi -Jerzy Radziejowski (Wszechnica Polska)-Konflikty w parkach narodowych i sposoby ichzażegnywania − wybrane przykłady -dr Adam Hibszer(Uniwersytet Śląski)Nowoczesne nauczanie i uczenie się ekologii i ochronyśrodowiska (edukacja leśna)

Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem PrzyrodniczymUniwersytet Warszawski

Akademia Świętokrzyska

4

Warsztaty metodyczne

Wykorzystanie zasobów Internetu do realizacji treści ekologicznych Ocena zasobów leśnych Warszawy i okolic ze wskazaniem miejsc do realizacji zajęć dydaktycznych z biologii i ekologii Wykorzystanie ścieżek edukacyjnych na terenie Warszawy i okolic - warsztaty przedmiotowo-metodyczne Rozwijanie zainteresowań uczniów na lekcjach biologii –wykorzystanie ścieżek edukacyjnych na terenie Warszawy i okolic – warsztaty metodyczne dla nauczycieli biologii Zajęcia terenowe w kształtowaniu postaw i rozwijaniu zainteresowań młodzieży warsztaty przedmiotowo-metodyczne Edukacja przyrodnicza w Mazowieckim Parku KrajobrazowymWiosenne spojrzenie na Kampinoski Park NarodowyEdukacja przyrodnicza na terenach chronionychPtaki doliny środkowej Wisły

Fundacja GAP Polska

Anna Woźniak - doradca metodyczny

Anna Woźniak i Elżbieta Zalewska -doradcy metodyczniBarbara Kekusz - Lasy MiejskieAnna Woźniak i Elżbieta Zalewska - doradcy metodyczni

Bożena Sienkiewicz - doradcaMaria Sroczyńska-Łojek -doradca metodycznyBarbara Król-doradca metodyczny

Realizowane programy opracowane przez MSCDN w zakresie edukacji ekologicznej w tym leśnej są zgodne z obowiązującymi zasadami dydaktyki, a więc nastawione na aktywną pracę w celu doskonalenia i kształcenia właściwych umiejętności wśród nauczycieli. Przykładowy program formy doskonalenia przedstawiono w załączniku 1.

Edukacji leśnej nie można prowadzić bez podstaw metodyki i dydaktyki. Podczas szkoleń uczono, jak przekazywać informacje o środowisku leśnym. A więc:

metodami aktywizującymi,

poprzez bezpośredni kontakt z otoczeniem,

umiejętne stawianie pytań i stwarzanie optymalnych sytuacji dydaktycznych,

wzbudzanie radości poznania,

ucząc samodzielności, współpracy, odpowiedzialności i współdecydowania.

Zwracano uwagę na zasady nauczania i pracy z uczniami, między innymi doskonalono umiejętności:

- dokonywania wyboru miejsca prowadzenia zajęć w lesie,- trafnego doboru treści nauczania i dostosowania je do wieku odbiorcy,- uruchamiania samodzielnego i kreatywnego myślenia wśród uczniów,- skutecznego rozbudzania zainteresowań i aktywność wśród uczniów,- wyboru najistotniejszych treści nauczania,- wykorzystywania wybranych przez siebie metod,- radzenia sobie w nieprzewidzianych sytuacjach,- właściwego dokonywania oceny pracy ucznia.

Tematyka edukacji leśnej pojawiała się także w postaci:

szkoleń metodycznych adresowanych do nauczycieli dotyczących zastosowania pomocy multimedialnych w edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju:

„Zielony pakiet”, „Zielony certyfikat”, „Elektroniczny atlas środowiska Polski” opracowany przez Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID - Warszawa;

publikacji wydawnictwa ODN/MSCDN adresowanych do nauczycieli:

- „Ścieżka dydaktyczna Lucień”, ODN Płock,

5

- „Ścieżka dydaktyczna w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Lasów Gostynińsko-Włocławskich”, ODN Płock,

- „Nowe, nowsze, najnowsze w biologii”, MSCDN Warszawa (płyta CD);

propagowania idei i realizacji konkursów:

Las – Zielone Królestwo,

Poznajemy parki krajobrazowe Polski,

Porządkujemy Las,

Leśny konkurs dla młodzieży (organizator: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Łodzi i Nadleśnictwo Łąck),

Dzielnicowy konkurs ekologiczny w Gminie Białołęka-Warszawa (organizator: doradca metodyczny Barbara Król),

„Ekosystemy leśne w Polsce” (dla uczniów szkół podstawowych),

„Wiem wszystko o ochronie przyrody w Polsce” (dla uczniów klas I – III w gimnazjach);

współpracy z Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym w ramach uaktualniania wiedzy z zakresu ekologii i ochrony środowiska, budowaniu portalu internetowego, przygotowania opracowania naukowego dotyczącego wykazu literatury o tematyce ekologicznej (w tym leśnej) dla poszczególnych etapów edukacyjnych;

opiniowania i konsultowania autorskich programów nauczania nauczycieli koncentrujących się wokół edukacji ekologicznej (w tym leśnej), scenariuszy zajęć, kart pracy, testów sprawdzających, zadań konkursowych:

Spotkania Rady Społeczno – Naukowej LKP w Łącku;

Nadleśnictwo Łąck - pomoc merytoryczno - metodyczna, promocja ścieżki dydaktycznej w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Lasów Gostynińsko-Włocławskich;

Przewodniczenie Komisji ds. edukacji leśnej społeczeństwa (konsultant), konsultacje przy tworzeniu Programu edukacji przyrodniczo-leśnej w Nadleśnictwie Łąck dla społeczeństwa, opiniowanie ww. programu;

Nadleśnictwo Płock - konsultacje w zakresie Programu edukacji przyrodniczo-leśnej w Nadleśnictwie Łąck dla społeczeństwa;

Wojewódzki Ogólnopolskiego Konkursu „Poznajemy parki krajobrazowe Polski”;

Opiniowanie zadań konkursowych na konkurs oraz udział w pracach jury – doradcy metodyczni m.st. Warszawy Anna Woźniak, Bożena Sienkiewicz

Recenzowania prac, materiałów dydaktycznych, publikacji i innych materiałów metodycznych, informacyjnych przeznaczonych dla nauczycieli itp.:

- „Pozwólmy zwierzętom żyć tam gdzie się urodziły” - komplet materiałów WWF Polska;

- „Jak ciekawie i bez obaw nauczać ekologii z wykorzystaniem Internetu?” - materiały dydaktyczne dla nauczycieli Fundacja GAP Polska;

- projekt „Grzyby” – Ogród Botaniczny Uniwersytet Warszawski;

- zestaw foliogramów do nauczania przyrody - Fotosystem;

- rekomendacja projektu edukacyjnego „Jak uczyć o różnorodności biologicznej”;

6

- współpraca z Zespołem Parków Krajobrazowych „Edukacja PKMChiB” edu@parkiotwock.pl;

- opinia przydatności miesięcznika AURA - Dodatek ekologiczny dla szkół;

3.4 Ewaluacja form doskonalenia i kształcenia nauczycieli zakresie edukacji leśnej

Wszystkie organizowane i realizowane formy kształcenia i doskonalenia nauczycieli w zakresie edukacji ekologicznej, w tym leśnej (warsztaty, seminaria, konferencje), poddawane były ewaluacji. Na podstawie uzyskanych informacji zwrotnych ustalono, że cieszyły się one dużym zainteresowaniem ze strony nauczycieli m.in. ze względu na atrakcyjne programy szkolenia, czas trwania oraz sposób prowadzenia zajęć (zastosowanie metod aktywizujących, różnorodnych środków multimedialnych), a także ze względu na bezpłatne materiały dydaktyczne m.in.:

- płyty CD MSCDN zawierające propozycje scenariuszy zajęć, kart pracy dla ucznia w środowisku leśnym (patrz załącznik 2 i 3),

- kasety wideo dot. charakterystyki parków narodowych w Polsce, roślin i zwierząt chronionych w Polsce,

- gry dydaktyczne „Zielony Piotruś”,

- plakaty informujące o gatunkach chronionych oraz propagujące ideę ochrony przyrody, pozyskiwane od różnych organizacji Ligi Ochrony Przyrody, Mazowieckiego Towarzystwa Przyrodniczego „Bocian”.

Mocne strony kształcenia i doskonalenia nauczycieli

Z ankiet jakie zostały wypełnione przez nauczycieli wynika, że formy doskonalenia nauczycieli organizowane przez MSCDN w zakresie edukacji ekologicznej, w tym leśnej, były bardzo cenne. W ocenie nauczycieli mocną stroną szkoleń była możliwość:

realizacji warsztatów w obszarach lasu (edukacja leśna),

łączenia warsztatów z czynnym wypoczynkiem oraz przeżywaniem,

dzielenia się swoimi doświadczeniami,

integrowania środowiska nauczycieli,

ugruntowania wiedzy zdobytej na studiach,

pokazania sprawdzonych form i metody pracy z uczniami,

wykorzystania gotowych scenariuszy zajęć, kart pracy dla ucznia.

Szczegółowy wykaz form doskonalenia nauczycieli w zakresie edukacji leśnej znajduje się w załączniku 5.

Literatura polecana nauczycielom w zakresie edukacji leśnej

1. H. Będkowska: „Wycieczka do lasu”, Multico 2005

2. D. Zawadzka: „Ochrona przyrody w Lasach Państwowych”, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2002

3. H. Będkowska: „Zielone lekcje”, Oficyna Wydawnicza FOREST

4. J. Kamieniecka, B. Wójcik, B. Sienkiewicz, A. Haładyj: „Natura 2000 w edukacji szkolnej”, Instytut na rzecz Ekorozwoju 2007

5. Filmoteka Polskich Parków Narodowych, Media Promocja 2004

7

6. Parki Narodowe – filmy DVD, BWM Art.

7. Wirtualny Park Kampinoski

Załącznik 1

PRZYKŁADOWY PROGRAM FORMY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI REALIZOWANEGO WE WSZYSTKICH WYDZIAŁACH MSCDN

1. Temat: Lekcje terenowe w lesie formą aktywizacji pracy uczniów.

2. Autorzy programu: zespół biologiczno-chemiczny MSCDN w składzie:

dr Ewa Pyłka-Gutowska, Joanna Pocałuń, Urszula Kuna, Krzysztof Chodkowski, Teresa Stryjewska, Maria Sykut, Bogusława Zachłoszcz, Daniela Bednarczyk.

3. Liczba godzin: 10

4. Adresaci szkolenia: nauczyciele biologii, geografii, przyrody szkól gimnazjalnych i pogimnazjalnych i inni realizujący treści edukacji ekologicznej

5. Cele ogólne:

Doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej.

6. Tytuły modułów:

1. Planowanie lekcji terenowej w lesie.

2. Wykorzystanie zasobów przyrodniczych środowiska leśnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczyciela.

7. Cele szczegółowe:

Po zakończeniu szkolenia uczestnik kursu:

wyjaśnia podstawowe zapisy w aktach prawnych dotyczących sposobu organizacji wycieczek szkolnych;

określa rolę wycieczek w kształtowaniu postaw proekologicznych;

wskazuje możliwości wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego(np. leśnego) do prowadzenia lekcji w terenie;

planuje lekcje terenowe z uwzględnieniem zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego (np. leśnych);

opracowuje scenariusz zajęć z uwzględnieniem karty pracy dla uczniów do wykorzystania podczas prowadzenia lekcji terenowej w środowisku lokalnym (leśnym);

organizuje lekcje terenowe z uwzględnieniem zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego(leśnego).

8. Treści kształcenia:

1. Planowanie lekcji terenowej.

- Zapoznanie się z przepisami i zarządzeniami władz dotyczącymi organizacji wycieczek szkolnych.

8

- Zajęcia terenowe (np. w lesie) a kształtowanie umiejętności.

- Udział wycieczek w kształtowaniu postaw proekologicznych.

- Planowanie i organizacja zajęć terenowych: określenie celu zajęć i ich roli w realizacji programu nauczania oraz pracy wychowawczej nauczyciela, ustalenie przez nauczyciela ogólnej tematyki, szczegółowego tematu oraz metod i form pracy, dobór obiektu adekwatnego do celów i zadań oraz treści przewidzianych na danej wycieczce, ustalenie zakresu materiału do opracowania w terenie, zorganizowanie grupy i skompletowanie pomocy dydaktycznych oraz ekwipunku.

- Zasady tworzenia karty pracy do wykorzystania podczas lekcji terenowej.

- Opracowanie przykładowego scenariusza zajęć terenowych (np. w lesie) i kart pracy na dowolnie wybrany temat.

- Przykładowe organizacje i instytucje działające w lokalnym środowisku pomocne w realizacji zajęć w terenie (np. Centra Edukacji Ekologicznej przy parkach narodowych).

2. Wykorzystanie zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczyciela.

- Zajęcia terenowe w dowolnie wybranych obiektach przyrodniczych i środowiskowych, np. lekcja terenowa w pobliskim najbliższym parku narodowym, lesie, parku itp. (do wyboru przez realizującego zajęcia).

9. Sposoby realizacji (formy i metody pracy):

- Formy: praca indywidualna, w parach, w grupach.

- Metody: wykład, prezentacja, ćwiczenia praktyczne, metody aktywizujące.

10. Narzędzia ewaluacji: ankiety ewaluacyjne wg wzoru MSCDN

11. Literatura przedmiotu:

Berne Irena (1984) „Zajęcia w terenie”, Warszawa, WSiP

Brudnik Edyta, Moszyńska Anna, Owczarska Beata (2000) „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie”, Kielce, Zakład Wydawniczy SFS

Cichy Danuta - praca zbiorowa (2002) „Edukacja środowiskowa- programy, metody, efekty”, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych

Praca zbiorowa (2002) „Scenariusze zajęć lekcyjnych (II) dla nauczycieli gimnazjów”, Warszawa, Centrum Informacji o Środowisku

Stawiński Wiesław - praca zbiorowa (1975) „Jak samodzielnie poznawać przyrodę”, Warszawa, WSiP

Stawiński Wiesław - praca zbiorowa (2000) „Dydaktyka biologii i ochrony środowiska”, Wydawnictwo Naukowe PWN

9

Załącznik 2

PRZYKŁADOWY SCENARIUSZ ZAJĘĆ REALIZOWANYCH W ŚRODOWISKU LEŚNYM

1. Wstęp.

Koleżanko i kolego,

Prezentowany poniżej scenariusz lekcji przyrody pt. „Zdrowy las – to Twoje zdrowie” sprawdził się z powodzeniem w praktyce szkolnej. Część zagadnień realizowana była w terenie, a część w klasie. Metody aktywizujące zaproponowane uczniom bardzo im odpowiadały. Ucząc się, świetnie się przy tym bawiły. Zachęcam do skorzystania z poniższych propozycji w całości lub do wybrania przydatnych na daną lekcję elementów.

Autor - Hanna Habera – doradca metodyczny przyrody i geografii w MSCDN Wydział w Radomiu.

2. Temat lekcji.

Zdrowy las – to Twoje zdrowie.

3. Poziom nauczania, klasa, jednostki lekcyjne.

Szkoła podstawowa, klasa V, 2 x 45 minut (nie uwzględniono czasu potrzebnego na dojście i powrót z lasu).

4. Kompetencje.

Kompetencja główna: poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystanie informacji z różnych źródeł oraz efektywne posługiwanie się nimi.

Kompetencja poboczna: rozwiązywanie problemów w sposób twórczy.

5. Cele operacyjne.

Uczeń:

- rozpoznaje wybrane gatunki roślin runa i podszytu,

- rozpoznaje najczęściej występujące drzewa iglaste i liściaste,

- wymienia cechy zdrowego lasu,

- określa znaczenie lasu w przyrodzie, w życiu człowieka oraz w gospodarce,

- ocenia wpływ działalności człowieka na stan zasobów leśnych człowieka,

- jest świadomy konieczności ochrony lasów i przestrzegania zasad pobytu w lesie,

- potrafi wskazać na mapie i nazwać kilka puszcz i parków narodowych,

- przedstawia argumenty przemawiające za spędzaniem czasu wolnego w lesie z korzyścią dla swojego zdrowia i dla "zdrowia" lasu.

6. Środki dydaktyczne.

Mapa ścienna, mapki topograficzne, atlasy, ilustracje prezentujące funkcje lasu, arkusze szarego papieru, flamastry, karteczki samoprzylepne, podręczniki do przyrody, przewodniki do rozpoznawania roślin.

7. Metody i formy.

Metody i techniki pracy:

10

obserwacja pośrednia i bezpośrednia, dyskusja kierowana, gra i zabawa dydaktyczna, burza mózgów, mapa skojarzeń (plakat).

Forma pracy: zbiorowa, grupowa, indywidualna.

11

8. Przebieg lekcji

Czynności nauczyciela i ucznia Metody Formy Materiały Wskazówki Twoje uwagi Nauczyciel rozdaje uczniom mapy topograficzne okolicy szkoły.

Jesteśmy w lesie. Uczniowie biegają swobodnie wokół nauczyciela udając „pszczółki”. Na znak dany przez nauczyciela, dobierają się w grupy o podanej liczebności np. nauczyciel klaszcze w dłonie i woła „czwórki”, wówczas dzieci dobierają się w czwórki.

czas: 2 minuty

Każda z grup otrzymuje od nauczyciela po dwie kartki: jedną z zadaniem, drugą czystą. Zadanie polega na dokończeniu wypowiedzi: „ Co by było gdyby...”Grupa A- ......................nie było lasu?Grupa B- ..................nie było śmieci w lesie?

praca z mapą

technika podziału na grupy „Pszczółki”

technika „Dokończ zdanie”

indywidualna praca uczniów

praca z całą klasą

praca w grupach

mapki topograficzna

kartki z zadaniami, czyste karki, mazaki

Zajęcia zostały przeprowadzone w lesie położonym niedaleko szkoły. Przed wyruszeniem każdy uczeń otrzymał mapę topograficzną okolicy, na której zaznaczał kolorową kredką szkołę oraz drogę prowadzącą do lasu.Dostosuj liczebność grup do swojej klasy, tak by w klasie powstało nie więcej niż pięć grup (wykonanie zadań zajęłoby znacznie więcej czasu). Możesz dodatkowo opracować swoje zadania zgodnie z założonymi celami

12

Grupa C- ......................nie było czystego powietrza?

Grupa X- ...............................................?Na czystej kartce każda z grup wyczerpująco kończy podaną przez nauczyciela myśl, nie powtarzając pytania w odpowiedzi.

Następny krok to wymiana zapisanych kartek między grupami, bez podawania kartki z zadaniem. Na podstawie uzyskanych informacji grupy odgadują czego dotyczyło pytanie.

czas: 10 minutUczniowie obserwują las i wyróżniają elementy jego budowy: ściółka, runo, podszyt i drzewa. Zbierają w lesie różnorodne eksponaty (kawałki kory, gałązki drzew, krzewów, liście itp.), rozpoznają je oraz przyporządkowują do odpowiedniej warstwy lasu. Prezentują swoje zbiory pozostałym grupom.

czas: 15 minutPora na zabawę, w trakcie której dzieci uświadamiają sobie niezbędność drzew i produkowanego przez nie tlenu do oddychania.

czas: 10 minut

Na zakończenie pobytu, dzieci zbierają wszystko to, co w lesie pachnie.

czas: 8 minut

Jesteśmy w pracowni.

obserwacja, praca z przewodnikiem

gra dydaktyczna „Do czego potrzebne są drzewa?”

zabawa dydaktycznapt. „Zapachowy kubek”

praca w grupach

praca z całą klasą

indywidualna praca uczniów i w grupach

przewodniki i klucze do rozpoznawania roślin

opis gry – zał.1

opis zabawy – zał.2

Przekonasz się, że omówione zadanie wprowadzi uczniów w zagadnienie oraz rozwijanie ich wyobraźnię.

zebrane „skarby” zabierzcie na wystawę do szkolnej pracowni przyrodniczej.

13

Uczniowie opisują jak czuli się na wycieczce w lesie, ustalają swoją listę uczuć i prezentują ją pozostałym grupom. Nauczyciel kieruje do uczniów pytania:

- Jakie uczucia przeważają, kiedy jesteśmy w lesie?

- Jak las wpływa na nasze samopoczucie?

Uczniowie swobodnie wypowiadają się na ten temat.

czas: 5 minutOkreślanie funkcji, jakie spełnia las.Uczniowie w grupach opracowują jedną funkcję lasu. Np.:

- funkcja przyrodnicza (wpływ na klimat, wody, gleby, rośliny, zwierzęta)

- funkcja gospodarcza(gosp.-przemysłowa, gosp.- żywnościowa)

- funkcja społeczna (rekreacyjna, wychowawcza, naukowa, artystyczna, zdrowotna, lecznicza)

czas: 15 minutPrezentacja prac wraz z omówieniem poszczególnych funkcji.

czas: 8 minutPogadanka nauczyciela na temat zagrożeń, wpływu działalności człowieka i stanu zasobów leśnych

burza mózgów„Poradnik [...]”, s.33)

mapa skojarzeń „Poradnik [...]”, s.122)

prezentacja prac

pogadanka – rozmowa dydaktyczna „Poradnik [...]”,

praca w grupach wybranych w lesie

praca z całą klasą

praca w grupach

praca z całą klasą

praca z całą klasą

arkusz szarego papieru, flamastry, ilustracje prezentujące poszczególne funkcje lasu, podręczniki do przyrody

przygotowane plakaty

mapa Polski

Praca może być wykonana dowolną techniką (opis, rysunek, naklejone ilustracje itp.)Klasę możesz podzielić na trzy grupy lub pozostać przy poprzednim podziale, a rozdzielić funkcje.

14

Polski (ze szczególnym uwzględnieniem obszarów chronionych). Uczniowie odszukują na mapie Polski wybrane parki narodowe.

czas: 6 minutUstalenie zasad właściwego zachowania w lesie. Każdy uczeń otrzymuje po dwie małe karteczki samoprzylepne, na których zapisuje po jednej wymyślonej przez siebie zasadzie zachowania się w lesie. Na tej podstawie powstaje wspólny plakat:„Zasady zachowania się w lesie”.

czas: 8 minutEwaluacja zajęć.Uczniowie wypełniają ankietę: „Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że...”Wklejają uzupełnione ankiety do zeszytu.

czas: 3 minuty

s.199)

ankieta ewaluacyjna

indywidualna praca uczniów i z całą klasą

indywidualna praca uczniów

karteczki samoprzylepne, karton szarego papieru z wypisanym w środku hasłem lub tablica

ksero ankiety (zał.3)

15

Załącznik nr 1

Gra dydaktyczna pt. „Do czego potrzebne są drzewa?”

Dzielimy uczniów na dwie grupy (odliczanie 1,2,1,2,.....). Pierwsza grupa to drzewa, druga to zwierzęta. Uczniowie „drzewa” ustawiają się dowolnie. Nauczyciel informuje, że uczniowie „zwierzęta” mogą oddychać, odżywiać się, żyć tylko obok drzewa. Na dany przez nauczyciela znak muszą jednak zmienić drzewo, aby np. poszukać nowego pokarmu. W trakcie tej zmiany, tj. przebiegania od drzewa do drzewa, dzieciom nie wolno oddychać /oddychają tylko wtedy, gdy stoją obok „drzewa”/. Nauczyciel jest leśnikiem, który ścina „drzewa” i mówi na co przeznacza dane „drzewo”. Może też być dzikim wysypiskiem lub kwaśnym deszczem, który niszczy drzewo. „Drzewa” po „ścięciu” przemieniają się w „zwierzątka”. W miarę upływu czasu drzew jest coraz mniej, a zwierzątek coraz więcej. Robi się coraz ciaśniej wokół pozostałych drzew, a także zwiększa się odległość między nimi. Kiedy wszystkie dzieci zgromadzą się wokół ostatniego drzewa, zadajemy pytanie: „Do czego są potrzebne drzewa”.

Załącznik nr 2

„Zapachowe kubki”

Uczniowie otrzymują od nauczyciela papierowe kubki jednorazowe. Do kubeczka zbierają (ale nie zrywają)wszystko to, co w lesie pachnie. Tworzą własne kompozycje zapachowe. Po kilku minutach wracają w wyznaczone miejsce. Łączą się w grupy i ustawiają „zbiory” przed sobą. Następnie odwracają się, a nauczyciel zmienia ułożenie „zapachowych kubków”. Później uczniowie wąchają kolejno pachnące kompozycje i odszukują swoje. „Zapachowe kubki” zabierają do domu.

Załącznik nr 3

Drzewo jest ważnym elementem środowiska naturalnego. Czy zgadzasz się z poniższymi stwierdzeniami? Podkreśl odpowiednie zdania.

1. Drzewo sprzyja relaksowi i wypoczynkowi człowieka.

2. Drzewo jest głównym producentem tlenu w powietrzu.

3. Drzewo jest cennym surowcem.

4. Drzewo powoduje oczyszczanie powietrza z dwutlenku węgla (CO2) 5. Drzewo jest regulatorem obiegu wody w przyrodzie.

6. Drzewo zmniejsza negatywne oddziaływanie hałasu.

7. Drzewo jest schronieniem dla wielu organizmów żywych.

16

Załącznik 3

KARTA PRACY DLA UCZNIABIOLOGIA-GIMNAZJUM

Temat zajęć terenowych: Poznajemy i porządkujemy lasKarta pracy

Grupa (Imiona i nazwiska)1. ..........................................................2. ..........................................................3. ..........................................................4. ..........................................................5. ..........................................................6. ..........................................................

Data przeprowadzenia badań .................................................................................................... Miejsce przeprowadzenia badań (jeśli las ma swoja nazwę, zapisz ją) ………………………. Materiały: papierki lakmusowe, woda destylowana, słoiki, bibuła filtracyjna, skala porostowa

1. Określ, w jakim kierunku od szkoły znajduje się las, w którym się znajdujesz. ................................................................................................................................................2. Określ położenie lasu i ukształtowanie terenu. Zakreśl znakiem „x” właściwe odpowiedzi:a) przy ruchliwej drodze f) teren płaski b) z dala od głównej drogi g) teren falistyc) w pobliżu pól h) teren pagórkowatyd) w pobliżu łąk i) teren górskie) inne (jakie?) ....................

3. Zmierz wilgotność gleby w wyznaczonym miejscu. W tym celu połóż na bibule filtracyjnej grudkę ziemi wielkości piłeczki do tenisa stołowego i po 10 minutach ocen wielkość plamy na bibule. (Jeśli plama jest większa od po-wierzchni próbki gleby, to gleba jest mocno wilgotna. Jeśli plama jest równa wielkości próbki gleby, to gleba jest średnio wilgotna. Brak wilgotnej plamy na bibule oznacza, iż gleba jest sucha).Spostrzeżenia: .............................................................................................................................. .......................................................................................................................................................Wnioski: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 7. Zmierz odczyn gleby za pomocą papierka lakmusowego. W tym celu zrób wodną

zawiesinę z próbki gleby (dwie łyżki) i wody destylowanej.pH gleby ..........................................................................................................................

5. Wejdź w głąb lasu. Rozejrzyj się wokół i określ, jakie drzewa rosną w tym lesie - zaznacz znakiem „x” właściwą odpowiedź:a) drzewa iglaste i liściasteb) tylko drzewa iglastec) tylko drzewa liściaste

6. Drzewem dominującym w tym lesie jest (podaj gatunek) ..................................................

17

7. Wyróżnij warstwy lasu i podaj po jednym gatunku rośliny dominującej w danej warstwie.

Warstwy lasu Dominujący gatunek rośliny

8. Wybierz dowolne drzewo. Przeprowadź obserwacje i pomiary. Wyniki wpisz w odpowiednie miejsca na kartce.a) Za pomocą atlasu określ nazwę drzewab) Stań w pewnej odległości od drzewa i narysuj jego sylwetkę.c) Zmierz rozpiętość korony drzewa w następujący sposób: jedna osoba z grupy staje w

miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Druga osoba idzie w przeciwnym kierunku i zatrzymuje się w miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Mierzymy krokami odległość między tymi osobami i otrzymujemy rozpiętość korony drzewa.

d) Podnieś spod drzewa jego liść (nie zrywaj!). Obrysuj go w miejscu do tego przeznaczonym

e) Zebrane liście włóż do koperty i zabierz ze sobą do szkoły. Zrobisz z nich odbitki ksero.

ad. a) Nazwa drzewa ..................................................

ad. b) Rysunek sylwetki drzewa:

ad. c) Rozpiętość korony drzewa (w metrach) ................................................

ad. d) Obrysowany kształt liścia:

9. Poszukaj w lesie pniaka po ściętym drzewie lub klocka drewna, na którym widoczne są jego słoje (pierścienie). Zwróć uwagę, że są one na przemian jasne i ciemne. Każda para tych pierścieni (jasny i ciemny) to jeden rok z życia drzewa.

- Policz liczbę pierścieni na przekroju drzewa, a dowiesz się, ile lat miało drzewo, gdy zostało ścięte.

Drzewo miało około ............................. lat.

18

10. Określ stopień skażenia powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki, używając skali porostowej. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................

11. Rozejrzyj się po lesie i poszukaj śladów bytności innych ludzi. Wymień kilka z nich:............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

12. Las to część przyrody bardzo ważna w życiu człowieka. Poniżej wymienione są różne funkcje lasu. Podkreśl te, które twoim zdaniem pełni las, w którym się znajdujesz:- fabryka tlenu- filtr powietrza- magazyn wody- zabezpieczenie przed lawinami śnieżnymi- źródło drewna- miejsce pracy ludzi- magazyn żywności dla ludzi i zwierząt- środowisko życia wielu organizmów- miejsce wypoczynku- tłumik hałasu- świadek historii- miejsce przyjemnych wrażeń- regulator klimatu

13. Dla chętnych Z materiałów, które znajdziesz w lesie, np. kory, szyszek itp., wykonaj w domu dowolną kompozycję plastyczną.

Opracowanie: Teresa Stryjewska konsultant w zakresie biologii i edukacji ekologicznej MSCDN, Wydział Ciechanów (na podstawie materiałów metodycznych Wydawnictwa „Nowa Era”)

Załącznik 4

TREŚCI EKOLOGICZNE W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU nr 458z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

19

SZKOŁA PODSTAWOWA GIMNAZJUM SZOŁY POGIMNAZJALNEI ETAP EDUKACYJNY II ETAP EDUKACYJNY III ETAP

EDUKACYJNY IV ETAP EDUKACYJNY IV ETAP EDUKACYJNY

Klasy I-III KSZTAŁCENIEZINTEGROWANE

Klasy IV-VI PRZYRODA+EDUKACJA EKOLOGICZNA

Klasy I-III BIOLOGIA, GEOGRAFIA+EDUKACJA EKOLOGICZNA

Klasy I-III LICEUM I TECHNIKUMBIOLOGIA, GEOGRAFIA+EDUKACJA EKOLOGICZNA

ZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWAGEOGRAFIA Z KSZTAŁCENIEM I OCHRONĄ SRODOWISKA

Organizowanie działań umożliwiających poznawanie otaczającego świataObserwowanie zjawisk i procesów przyrodniczychdostępnych doświadczeniu dziecka i mówienie o nich,Przyroda w otoczeniu dzieckaFormy ochrony środowiska przyrodniczego w najbliższej okolicy,Budzenie zaciekawienia otaczającym światem poprzez prowokowanie pytań i dostarczanie radościodkrywania. Wykorzystywanie i tworzenie okazji do poznawania rzeczywistości:przyrodniczej poprzez obserwowanie, eksperymentowanie,

Rozbudzania potrzeby kontaktu z przyrodą.Zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem.Rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym.Zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i dokonywania ich opisu.Uczenie właściwych zachowań w stosunku do zwierząt i otaczającej przyrody. Umożliwianie prowadzenia obserwacji środowiska w najbliższej okolicy oraz poznawanych regionachUmożliwianie prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych, wykonywania prostych eksperymentów i interpretowania ich wyników.Pobudzanie wrażliwości uczniów na piękno świata i wartość życia.Kształtowanie postawy szacunku do zwierząt i przyrody oraz odpowiedzialności za ich stan.Wpływ człowieka na środowisko przyrodniczeDziałania człowieka w środowisku przyrodniczym i ich konsekwencjeDostrzeganie wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodniczeDostrzeganie walorów przyrodniczych najbliższego regionu, znajomość prawnie chronionych obiektów i obszarów przyrodniczych.

Poznawanie różnorodności świata żywego i środowisk życia organizmów.Kształcenie zachowań ukierunkowanych na ochronę środowiska przyrodniczegoUkazywanie różnorodności złożoności świata żywegoUmożliwienie podejmowania działań na rzecz najbliższego środowiska przyrodniczego i szacunku dla zwierząt.Analizowanie struktury i funkcjonowania wybranychekosystemów.Ocenianie zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym w wyniku oddziaływania człowieka i ich wpływu

Rozumienie zależności człowieka od środowiska i wpływu człowieka na środowisko.Rozumienie potrzeby zachowania bioróżnorodności.Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za działania podejmowane w najbliższym środowisku.Czynniki kształtujące różnorodność biologiczną i sprzyjające jej utrzymywaniu się (różnorodność siedlisk, zależności międzygatunkowe),Różnorodność biologiczna (genetyczna, gatunkowa i ekosystemów),Szata roślinna i świat zwierzęcy — geograficzneuwarunkowania rozmieszczenia i zróżnicowania,Funkcjonowanie wybranych typów środowisk przyrodniczych: strefowych i astrefowych.Znajomość przyczyn aktualnego stanu środowiska w skali lokalnej, krajowej, światowej oraz sposobów przeciwdziałania niekorzystnym zmianom.Świadomość wartości różnorodności biologicznej.Umiejętność analizowania zmian zachodzących w środowisku, oceniania ich skutków oraz odnajdywania sposobów naprawy szkód.Wykorzystywanie i tworzenie okazji do poznawania rzeczywistości:przyrodniczej poprzez obserwowanie,

Przygotowanie do wdrażania zasad zrównoważonegorozwoju i racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi w miejscu pracy i w życiu codziennymw warunkach gospodarki rynkowej.

Przyrodnicze podstawy gospodarowania: budowa geologiczna i surowce mineralne, rzeźba, klimat, wody, gleby, szata roślinna i świat zwierząt. Wzajemnerelacje pomiędzy składnikami środowiska.

Umiejętność dostrzegania i analizowania relacjimiędzy poszczególnymi

20

odkrywanie,Kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych.

Rozpoznawanie, z wykorzystaniem atlasów i prostych kluczy, pospolitych gatunków roślin i zwierząt.Dostrzeganie zależności między czynnikami środowiska przyrodniczego i kulturowego.

na jakość życia i umiejętności odnajdywania środków zaradczych.Kształtowanie postawy szacunku dla przyrody.Gospodarowanie zasobami naturalnymi Ziemi.

eksperymentowanie, odkrywanie,Kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych.

elementami środowiskaprzyrodniczego oraz działalnością człowieka w skalilokalnej, regionalnej i globalnej.

Dostrzeganie zmian zachodzących w otaczającymśrodowisku oraz ich wartościowanie.Rozwijanie wrażliwości na problemy środowiskaObszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych

Różnorodność biologiczna (gatunkowa, genetyczna oraz ekosystemów) — znaczenie jej ochrony

Ekonomiczne i społeczne aspekty związków między człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem.Wartość środowiska. Korzyści i straty związane z jego eksploatacją. Zasoby odnawialne i nieodnawialneSposoby ochrony różnorodności biologicznej.Podejmowanie racjonalnych działań służących poprawie stanu środowiska w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej

Załącznik 5

WYKAZ PRZYKŁADOWYCH FORM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI Z EDUKACJI LEŚNEJ

EDUKACJA LEŚNA (Ewa Pyłka-Gutowska, MSCDN, Wydział Warszawie oraz doradcy metodyczni biologii, geografii i przyrody)ROK Temat Cele Moduły Forma

21

2007 Wykorzystanie ścieżek edukacyjne na terenie Warszawy i okolic w nauczaniu biologii

Doskonalenie umiejętności wykorzystania zasobów przyrodniczych środowiska lokalnego w pracy dydaktycznej i wychowawczej

1. Rozpoznawanie drzew – nie tylko w stanie ulistnionym. 2. Ścieżki edukacyjne na terenie Warszawy i okolic – miejscem

pobudzania zainteresowań przyrodniczych młodzieży:- charakterystyka ścieżek edukacyjnych,- metody pracy podczas zajęć terenowych na ścieżkach edukacyjnych,- przykłady wykorzystania ścieżek edukacyjnych podczas lekcji biologii.

3. Planowanie lekcji biologii z wykorzystaniem wybranej ścieżki edukacyjnej.

4. Możliwości współpracy z leśnikami.5. Otwarta lekcja terenowa z wykorzystaniem ścieżki edukacyjnej w

Lesie Bielańskim.

Warsztat metodyczny

2007 Dialog z otoczeniem Poznanie i lokalizacja drzew objętych ochroną w naszej najbliższej okolicyDoskonalenie umiejętności

1. Pomniki przyrody w Warszawie.2. Podróż w zapomnianym krajobrazie -realizacja programu metodą

projektu.3. Drzewa i krzewy w mieście.

Konferencja

2004-2006

Ptaki doliny Środkowej Wisły

Rozpoznawanie i obserwacja ptaków występujących w nadwiślańskich lasach łęgowych na terenie Białołęki.

1. Budowa ptaków i miejsca gniazdowania ptaków żyjących w lasach łęgowych i borach sosnowych.

2. Obserwacje ptaków w różnych miejscach okolic szkoły i Białołęki.3. Przyloty i odloty – Wisła korytarzem ekologicznym.4. Ptaki spotykane na obszarze Białołęki – w obiektywie. 5. Wystawa fotografii.

Projekt edukacyjny

2006 Pomniki przyrody w dzielnicy Białołęka

Poznanie i lokalizacja drzew objętych ochroną w naszej najbliższej okolicy

1. Wyszukiwanie i rozpoznawanie drzew będących pomnikami przyrody.

2. Dokonywanie pomiarów drzewa.3. Określanie wieku drzewa.4. Znaczenie rezerwatów i pomników przyrody.

Warsztaty z leśnikiem w lesie na terenie Choszczówki

2007 Ziemia na rozdrożu- globalne zmiany klimatu

Inspirowanie nauczycieli do podejmowania działań z uczniami na rzecz przeciwdziałania globalnym zmianom klimatu

1. Pożary lasów.2. Prognozowane zmiany klimatu Polski.3. Wpływ na ekosystemy i wymieranie gatunków.4. Ekspansja chorób i owadów leśnych.5. Zmiany warunków życia organizmów leśnych.6. Przesuwanie się nisz ekologicznych organizmów.

Seminarium

22

2008 Natura 2000, nowe podejście do ochrony przyrody, nowe wyzwania dla rozwoju lokalnego

Upowszechnienie nowego podejścia do ochrony przyrody

1. Natura 2000 – europejska inicjatywa w ochronie przyrody.2. Wyznaczanie specjalnych obszarów siedliskowych.3. Natura 2000 a dotychczasowe systemy ochrony przyrody.4. Zobowiązania państwa i obywateli wobec wdrażania

i funkcjonowania tego systemu.5. Natura 2000 - wyzwania dla rozwoju lokalnego.6. Siedliska leśne jako miejsca zachowania różnorodności biologicznej.

Konferencja

2008 Zajęcia w terenie forma aktywizacji uczniów na lekcjach przyrody

Wspierania nauczycieli w kształceniu umiejętności prowadzenia zajęć terenowych z uczniamiWzbogacanie warsztatu pracy nauczycieliZachęcanie nauczycieli do prowadzenia zajęć terenowych

Zajęcia terenowe w ekosystemach – las1. Rodzaje lasów. 2. Ekosystem pnia. 3. Rozpoznawanie drzew występujących w lesie.4. Rośliny zielne- zioła leśne. 5. Las miejscem występowania zwierząt: ślady, tropy.

Warsztaty metodyczne

2004-2008

Wybrane zagadnienia z ekologii i ochrony środowiska

Aktualizacja wiedzy ekologicznej (w tym leśnej)

1. Zrównoważony rozwój w teorii i praktyce.2. Ochrona różnorodności biologicznej.3. Zagrożenia i ochrona lasów.4. Zarządzanie ochrona środowiska.

Seminarium

EDUKACJA LEŚNA (Krzysztof Chodkowski - MSCDN, Wydział Ostrołęka)ROK Temat Cele Moduły Forma

2000 Zielone Płuca Polski Ja wygląda inicjatywa Zielonych Płuc w dniu dzisiejszym?Co z tej pięknej inicjatywy pozostało aktualnego?

1. Zielone Płuca Polski-geneza inicjatywy.2. Założenia inicjatywy w odniesieniu do lasów.3. Inicjatywa Zielonych Płuc Polski - Co pozostało z Zielonych Płuc

Polski dla środowiska i człowieka.4. Społeczne znaczenie inicjatywy.

Konferencja

EDUKACJA LEŚNA (Urszula Kuna - MSCDN, Wydział w Radomiu oraz doradcy metodyczni przyrody i geografii)ROK Temat Cele Moduły Forma

2007 Zdrowy las – to Twoje zdrowie.

Wdrażanie aktywizujących metod nauczania w pracy z uczniami

1. Rozpoznawanie wybranych gatunków roślin runa i podszytu, warstwy drzew.

2. Cechy zdrowego lasu.3. Znaczenie lasu w przyrodzie, w życiu człowieka oraz w gospodarce.4. Ocena wpływu działalności człowieka na stan zasobów leśnych

człowieka.5. Przestrzeganie zasad pobytu w lesie.

Lekcja otwarta w terenie

23

2008 Nowoczesne nauczanie i uczenie się ekologii i ochrony środowiska

Zapoznanie uczestników z przykładowymi scenariuszami zajęć o tematyce leśnej

1. Zastosowanie metod aktywizujących w nauczaniu ekologii i ochrony środowiska.

2. Przykładowe scenariusze o tematyce leśnej.3. Oznaczanie wybranych gatunków roślin i zwierząt oraz cech

charakterystycznych populacji (zajęcia terenowe w lesie).4. Nasze lasy ojczyste.

SeminariumZajęcia terenowe

EDUKACJA LEŚNA (Joanna Pocałuń- MSCDN, Wydział w Płocku oraz doradcy metodyczni geografii, przyrody i biologii)ROK Temat Cele Moduły Forma

2007r. Możliwości edukacji przyrodniczo – leśnej dzieci i młodzieży na terenie Nadleśnictwa Łąck

Prezentacja oferty edukacyjnej Nadleśnictwa Łąck.Przypomnienie znaczenia zajęć terenowych w edukacji przyrodniczej i ekologicznej.

1. Rola zajęć terenowych w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych.2. Propozycja zajęć w Nadleśnictwie Łąck.3. Walory przyrodnicze i przydatność dydaktyczna ścieżki

przyrodniczo – leśnej (zajęcia terenowe).

Konferencja

2005r. Walory przyrodnicze ścieżki dydaktycznej w Soczewce

Promocja ścieżki dydaktycznej w Soczewce.

1. Charakterystyka przyrodnicza ścieżki dydaktycznej w Soczewce. 2. Propozycje zajęć terenowych.

Zajęcia terenowe

2004r. Wykorzystanie materiałów kartograficznych na zajęciach terenowych

Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych

1. Materiały kartograficzne, rodzaje, przykłady.2. Możliwości wykorzystania materiałów kartograficznych na

zajęciach terenowych.3. Działalność innowacyjna w edukacji ekologicznej.

Spotkanie metodyczne.

2004r. Rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin leśnych

Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych

1. Rozpoznawanie drzew i krzewów. Zajęcia terenowe

2003r. Zajęcia terenowe na ścieżce dydaktycznej w Sikorzu

Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych

1. Elementy badań terenowych w zakresie hydrografii i gleboznawstwa.

2. Realizacja ćwiczeń przyrodniczych na ścieżce dydaktycznej w Sikorzu.

Zajęcia terenowe

97-2003

Cykl seminariów z zajęciami terenowymi w Nadleśnictwie Łąck prowadzone przez pracowników naukowych SGGW

Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych

1. Szkodniki leśne.2. Strategia ochrony lasu.3. Dynamika lasu.4. Znaczenie ścieżek dydaktycznych edukacji przyrodniczo – leśnej.5. Polskie Parki Narodowe model turystyki w obszarze chronionym.6. Gospodarka leśna a rozwój zrównoważony.7. Związki edukacji leśnej z ekologią.8. Charakterystyka terenów zalesionych, struktura gatunkowa i

wiekowa lasów w Polsce.

Wykład, zajęcia w terenie

24

Zajęcia prowadzone przez zespół doradców we współpracy z nadleśnictwami

Doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych

1. Praca z kluczami do oznaczania gatunków roślin i zwierząt.2. Jak korzystać ze ścieżki dydaktycznej Łąck?3. Jak korzystać ze ścieżki dydaktycznej Lucień?4. Zajęcia terenowe formą integracji między przedmiotowej.5. Stan lasów w województwie płockim.

Zajęcia terenowe, warsztaty

25