DialogElement misj

Zakonu

ZAKON BRACI MNIEJSZYCH KONWENTUALNYCH

zeszyt I/ V

Materiały formacyjneGeneralny Sekretariat ds. Sprawiedliwości,

Pokoju i Ochrony Stworzenia, oraz Ekumenizmu i Dialogu Międzyreligijnego

Pro manuscripto

1

ZAKON BRACI MNIEJSZYCH KONWENTUALNYCH

Franciszkańskie MiędzynarodoweCentrum ds. Dialogu

Asyż

Dialog

element misj Zakonu

Zeszyt I/ V

Autor: fr. Silvestro Bejan, ofm.conv.

q 2011 r

2

WproWadzenie

Wstęp

Ikona franciszkańska: Cavaliere Gerard

Część iNA MISJI W DIALOGU. KRÓTKIE EXCURSUS HISTORYCZNE.

1. Święty Franciszek z Asyżu, franciszkanie i misja dialogiczna2. Niektórzy z promotorów dialogu, od XIX wieku aż do dziś

3. Kilku niekatolików, którzy podjęli życie franciszkańskie 4. Centra apostolatu ekumenicznego i dialogu interreligijnego 5. Niektóre dokumenty, dekrety, wnioski i deklaracje Zakonu

Część iiPOWOŁANIE BRATA MNIEJSZEGO KONWENTUALNEGO DO DIALOGU

dekalog dialogu1. Dialog, element misji Zakonu

2. Braterstwo, uprzywilejowane miejsce doświadczenia dialogu3. Bóg Trójca, źródło dialogu

4. Świadectwo poprzedzające dialog i poza nim 5. Żyć pomiędzy ludźmi

6. “Żyć pomiędzy ludźmi”, ale jak?7. Wspólnota, która unika polemiki a buduje nowe możliwości i dialog

8. Dialog i duch minorycki9. Wspólnota na misji dla świata wewnątrz misji Kościoła

10. Dialog prorocki i kreatywny

“Kazanie na górze” na temat dialogu międzyreligijnego

plan

3

wpROwaDZEnIE

“Znowu materiały formacyjne?”. To mogłabybyć uzasadniona reakcja brata, który trzyma wręku pięć pomocy dydaktycznych, dotyczącychformacji w zakresie dialogu ekumenicznego imiędzyreligijnego, przygotowanych przez Ge-neralny Sekretariat ds. Sprawiedliwości, Pokojui Ochrony Stworzenia, oraz Ekumenizmu i Dia-logu Międzyreligijnego.Tym niemniej są przynajmniej trzy racje, wy-jaśniające potrzebę napisania tych pięciu tek-stów:1. Wewnątrz naszego Zakonu rozmawiało siędotychczas z pewnością dużo na ten temat,niemniej brakowało spojrzenia syntetycznego idosadnego, systematycznego i ogólnego, z jed-noczesnym uwzględnieniem historii i aktual-nych wyzwań dialogu.2. W obecnym roku 2011 przypada jubileusz 25-lecia Światowego Spotkania Modlitwy i Pokoju,jakie bł. Jan Paweł II zwołał do Asyżu w 1986r. Wybierając Asyż, Papież poniekąd zawierzyłbraciom franciszkanom służbę na rzecz ekume-nizmu i dialogu międzyreligijnego: “przedewszystkim franciszkanie powinni pamiętać otym wszystkim...”, a także: “do was franciszka-nów należy (...) udzielić dzisiejszemu człowie-kowi odpowiedzi”.3. Pogłębić tematykę dialogu ekumenicznego imiędzyreligijnego w świetle “ducha Asyża”.Poddać formacji swoją świadomość odpowied-zialności za misje w “duchu Asyża” wśródchrześcijan i wierzących innych religii, a nawetwśród niewierzących, tym bardziej ateistów.Zawartość tych pięciu zeszytów dydaktycznychjest następująca:Pierwszy zeszyt stawia sobie za cel nakreślić hi-storię dialogu ekumenicznego i międzyreligij-nego w naszym Zakonie, zaczynając od św.Franciszka do czasów dzisiejszych (bracia pro-tagoniści dialogu, centra dialogu itp.); przytoc-zyć wszystkie teksty oficjalne Zakonu

(dokumenty, dekrety, wniski i oświadczeniaitd.); przedłożyć bratu mniejszemu konwentual-nemu dekalog dialogu.Drugi zaszyt poświęca się tematowi “duchAsyża”. “Zakotwiczony w Bogu – mówi tekst –człowiek uswięca miejsce, na którym żyje, isłuży pomocą innym we wspólnej wędrówce, natym polega właśnie “duch Asyża”; taki jestmodel życia brata franciszkanina w świecie”.Trzeci zeszyt pogłębia specyficzne znaczeniedialogu ekumenicznego; dialogu z Kościołemortodoksyjnym i z kościelnymi wspólnotamiczsów reformacji.Czwarty zeszyt prezentuje sposób dialogu zżydami, muzułmanami, buddystami i hindu-sami.Piąty zeszyt wreszcie dotyczy dialogu z kultu-rami i ateistami. Proponowane jest wyjście naprzeciw ateistom i ludziom oddalonym poprzezich kulturę i cierpienia, jakie niesie ze sobążycie. Te osoby nie są koniecznie wrogamiKościoła, dążącymi do jego upadku. Ich kry-tyczne spojrzenie jest często związane emocjo-nalnie z ich negatywnymi doświadczeniami irozczarowaniami.Wyżej omówione pomoce dydaktyczne są dopobrania w formacie pdf na różnych stronach in-ternetowych naszego Zakonu. Należy je rozu-mieć jako środki wspomagające pracęduszpasterską, przede wszystkim jednak for-mację osobistą oraz wspólnotową w dziedziniedialogu. Podkreślają one konieczność spojrzeniana wyzwania naszego czasu z pomocą refleksjii pogłębienia ważności tematu dialogu. Przed-stawiają konkretne i niekiedy prowokacyjnepropozycje dialogu. Proponują więc licznemożliwości dokształcenia się nie tylko w aspek-cie teoretycznym, ale również i praktycznym.Dziękuję wszystkim, którzy wnieśli swój wkładw powstanie tych tekstów. Życzę owocnej lek-tury!

fr. Jerzy NOREL

Wikariusz Generalny Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych

«W Zancato, które jest grodem koło Anagni, pe-wien rycerz, imieniem Gerardo, całkowicie stra-cił władzę widzenia. Zdarzyło się, że dwajbracia mniejsi, powracający z zagranicy, zaszlido jego domu, celem przenocowania. Cała rod-zina przyjęła ich ze czcią. Bracia, ugoszczeni zcałą uprzejmością, nie dostrzegli wcale ślepotygospodarza. Potem odeszli do miejsca pobytubraci, odległego o sześć mil, gdzie przebywaliprzez osiem dni.Jednemu z tych braci, w nocy, we śnie, ukazałsię święty Franciszek, mówiąc: „Wstań,pośpiesz razem z socjuszem do domu waszegogospodarza, który mnie uczcił w was, i zewzględu na mnie udzielił wamtylu dowodów życzliwości!Złóżcie podziękowanie za miłeprzyjęcie i oddajcie uszanowanietemu, który was uszanował!» (To-masz z Celano, Traktat o cudach,Wczesne Źródła Franci-szkańskie).Rycerz Gerard jest niewidomy,ale mimo to dowiaduje się o obec-ności braci i przyjmuje ich wswoim domu. Nie widzi, leczsłyszy, że przechodzą i ich głosy.Dwaj bracia natomiast, pomimo,że widzą, są ślepi. Może za-myśleni, zmęczeni, starzy? Możemartwią się, bo jest mało powołań,bo się starzeją, bo zmienia się organizacja pro-wincji? To prawdziwe problemy i często drama-tyczne, szczególnie na Zachodzie, lecz istniejewiele innych problemów i często są one prawd-ziwymi formami ślepoty naszych czasów: indy-widualizm, ubogacanie się, światowość,obojętność, ignorancja... Może zmęczeni widzącnowe sytuacje Kościoła? Może zbyt starzy, abywidzieć i myśleć o wielkich rzeczach i oddychaćnowym powietrzem! Trzeba szukać nowychsposobów, aby stawić czoła aktualnym potrze-bom, aby otworzyć się na nowe horyzonty, nanowe dialogi, w które Kościół się zaangażowałjeszcze przed Soborem Watykańskim II, dlatego,że bracia franciszkanie od zawsze pozostawaliw żywym dialogu z innymi religiami, kultu-rami... Nie chodzi więc o nowe pomysły. Histo-

ria misji franciszkańskich jest bogata w próby iw owocne doświadczenia dialogu.Dzieci często zamykają oczy i wydaje im się, żenikt ich nie widzi! To prawda, one przestają wid-zieć, ale inni nie przestają widzieć ich. Dziśmamy przed oczyma coraz bardziej skompliko-waną sytuację, w której rośnie poczucie zniec-zulicy i niepoewności, strachu i kryzysu. Wświecie, który nas gości nie możemy zamknąćoczu i pozostać w zamknięciu swojej skorupki.Dotknął nas swego rodzaju daltonizm religijny,ale winę za niego ponosimy nie tylko my, jeślipomyślimy, że horyzont wiar jest bardzo szerokii zróżnicowany, jakby mnóstwo kolorowych ka-

wałków, które składają się nacałość bardzo zagmatwanejmasy.Potrzeba nam dialogu, gościn-ności, słuchania i patrzenia na in-nych z uwagą, nawet jeśli sięróżnią od nas. Napływ migra-cyjny jest już nieprzerwany i jed-noczesna obecność w tej samejprzestrzeni ludzi różnych przy-należności kulturowych i religij-nych jest faktem; także wkulturach już zacierają się jasnegranice i tak powstają kultury-hybrydy, które relatywizująnaszą percepcję tożsamości. Kul-

tura jest dziś wynikiem łączeniasię wielu kultur i nie ma już sensu myśleć, żeżyjemy w odizolowanych światach. Mulitkultu-ralizm i multireligijność są w istocie rzeczy no-wymi budowniczymi tożamości i stanowią cel,do którego trzeba dojść w perspektywie auten-tycznego obywatelstwa pluralistycznego.Każda nasza wspólnota musi stanąć ze zrozu-mieniem i determinacją przed tą opcją funda-mentalną: świadczyć razem jako wspólnota, żeBóg jest na piwerwszym miejscu i jest centrumtego świata i w tym momencie naszej historii,nie jutro czy pojutrze, lecz dziś. I jeśli nad-chodzą długie i ciemne noce, nasz Franciszekbędzie wciąż budził także nas tymi samymisłowami, z którymi zwrócił się do brata „niewi-domego” we śnie: „Wstań i pospiesz się”.

WSTĘP

Ikona franciszkańska: Cavaliere Gerard

4

CZĘść I

NA MISJI W DIALOGU. KRÓTKIE EXCURSUS HISTORYCZNE.

Na horyzoncie historii dialogu u braci mniej-szych konwentualnych, jeśli nawet z wyboruchcemy patrzeć na bliższe nam pokolenia braci,nie możemy nie rozpocząć naszego krótkiegoitinerarium historycznego od brata Franciszka.To święty „uniwersalny”, który stał się symbo-lem nadziei, dialogu i pokoju nie tylko dlachrześcijan różnych wyznań, lecz nawet dlatych, którzy wyznają inne wielkie religieświata. Jego przesłanie może wiele powiedziećdzisiejszemu ruchowi ekumenicznemu i kwe-stii dialogu interreligijnego. Jego życie wypełnione było pielgrzymowaniemdo bliskich i dalekich ziem, jak również spot-kaniami z bliskimi i podobnymi sobie osobami,lecz także z bardzo różnymi wiarami, kulturami,religiami i tradycjami. Jego życie ludzkie za-myka się w precyzyjnym okresie czasu: 1182-1226. Nie możemy powiedzieć tego samego oprzestrzeni, w której przebiegło jego życie. Ot-wiera się ono i zamyka w Asyżu, lecz oddala sięod Umbrii i rozciąga się na prawie wszystkie re-giony Włoch i później na cały świat: Francja,Hiszpania, Syria, Palestyna, Egipt...W Egipcie w 1219 spotyka się z sułtanemMelek el-Kamel, który przyjumje go i słuchażyczliwie, lecz nie zachodzi nawrócenie, naktóre miał nadzieję Franciszek a jego samegonie spotyka wyczekiwana śmierć męczeńska1.Na dworze sułtana spotyka zaś wielkich mi-strzów mistyki islamskiej, wśród których mógłbyć także wielki mistyk i teolog Ibn al Arabi. Wracając z Palestyny, według szlaków krycjat

z tamtych czasów, Franciszek najprawdopobod-niej powrócił przez Cypr, Kretę, Corfù, Cefalo-nię, Durazzo, Dalmację, Istrię i Wenecję; jest totrasa naznaczona obecnością wielu klasztoróworientalnych2. Jednak ze światem bizantyjskimspotkał się o wiele wcześniej, w tekstach OjcówKościoła Wschodniego, które znajdowały się wbrewiarzu, lecz przede wszystkim w krzyżu zSan Damiano, o typowych cechach biznatyj-skich. Franciszkanizm rodzi się właśnie przedikoną, która przemawia i ekumenizm3 Franci-szka rodzi się z tego, co on przeżywa w San Da-miano, a co zmienia całe jego życie; nieprzypadkowo krzyż z San Damiano jest teżpunktem spotkania dla wiary KościołówWschodnich (chwalebne przemienienie) iKościołów Zachodnich (Tajemnica Krzyża).Opierając się na szerokiej dokumentacji, niek-tórzy historycy uważają, że rodzice Franciszka– przede wszystkim ojciec – byli chrześcija-nami pochodzenia żydowskiego4. Istnieją dwana to dowody. Pierwszy to działalność komer-cjalna Piotra Bernardone, która obejmowałatakże pożyczki pieniężne. To był typowy zawódŻydów (ale cała hipoteza jest dość naciągana).Drugim zaś jest dokumentowana obecnośćgrupy żydowskiej w Asyżu w czasach św. Fran-ciszka5. Święty Franciszek oprócz tego poznałbezpośrednio kulturę hebrajską i stąd, wedługtych samych historyków, miałaby pochodzićjego obeznanie w Pismach żydowskich.Pomijając poprawność hipotez odnośnie jegożycia historycznego, święty Franciszek jest

1. śWięty FranCiszek z asyżu, FranCiszkanie i misja dialogiCzna.

5

kkk

człowiekiem dialogu i jednocześnie jest tajem-nicą. Rzeczywiście, tego samego „ducha”, któ-rego Franciszek poniesie na Wschód, bratEliasz zaniesie do Syrii, Antoni Padewski doAfryki, Jan z Pian del Carpine do Mongolii iJan z Montecorvino do Chin, Guglielmo z Ru-bruk i Oderico z Pordenone do innych ziemAzji wschodniej...Wiele jest imion i miejsc, które wyryły się whistorii franciszkańskiej i w misji dialogiczneji dziś uczą nas, braci franciszkanów, że dosta-liśmy od naszego założyciela cenną spuściznę,która nigdy się nie zgubiła. Spuścizna o wiel-kim znaczeniu dla naszych czasów.Idąc śladem świętego Franciszka, brata uniwer-salnego, i współbraci, którzy przyszli przednami i później idąc za Sobobrem WatykańskimII i za wielkimi spotkaniami organizowanymi

w Asyżu (1986, 1993, 2002), które dały mocnyimpuls dialogowi ekumenicznemu i interreli-gijnemu, chcemy teraz przejść pokrótce przezhistorię niektórych braci „misjonarzy i mode-lów dialogu”, patrząc na ich cechy charaktery-styczne.

1 Według znawców, Reguła z 1221 została napisana potej podróży misyjnej Franciszka. On sam jako pierwszywśród założycieli zakonów wprowadził do swej regułyrozdział poświęcony duchowości i działalności misyj-nej..2 Por. S. BEJAN, San Francesco d’Assisi nelle riscritturedi alcuni ambienti ortodossi, Padova 2007, str. 33-41. 3 Oikoumene (gr) = z całej zamieszkanej ziemi.4 Por. G. FORTINI, Francesco d'Assisi ebreo?, Roma1978; A. CASTALDINI, Il Segno del Giusto. Francescod'Assisi e l'ebraismo, Reggio Emilia 2001. 5 Por. A. TOAFF, Gli ebrei nell’Assisi medievale 1305-1487. Storia sociale ed economica di una piccola comu-nità ebrea in Italia, Assisi 2001, str. 11-12.

2. niektórzy z promotoróW dialogu, od XiX Wieku aż do dziś

l Zaczynamy od Felice Spée. Holender, od 1896 do 1899 spowied-nik przy Bazylice Św. Franciszka w Asyżu dla pielgrzymów obco-krajowców. Podczas swego pobytu w Asyżu żył w braterskiejprzyjaźni ze znanym pisarzem protestanckim i wielkim badaczemfranciszkanizmu Johannes’em Jørgensenem (1866-1956). Więź tapóźniej doprowadziła do jego nawrócenia na katolicyzm6. Ich przy-jaźń narodziła się już dzień po ich pierwszym spoktaniu, które miałomiejsce 30 lipca 1894 roku podczas wizyty w Asyżu. J. Jørgensenbył tam z malarzem żydowskim Mogensem Ballin, który równieżnawrócił się na katolicyzm7. Duński pisarz zadedykował swojąksiążkę o św. Franciszku ku pamięci mojego przyjaciela FeliceMaria Spée z zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych, dziękiktóremu poznałem świętego Franciszka.“Zakonnikom i artystom – mawiał często Felice Spée – jest dobrzerazem”8. Rzeczywiście, kultura i sztuka są uprzywilejowanymiśrodkami w kwestii dialogu. Dialog interkulturalny i interreligijnysą od zawsze wśród podstawowych potrzeb człowieka, wczoraj idziś.

6 W kontekście poszukiwań w dziedzinie dialogu ekumenicznego, wiele osóbwoli nie używać już w tym przypadku słowa “nawrócenie”, lecz “odmienna kon-testualizacja własnej wiary”, ponieważ w obu przypadkach mowa jest o wierzew tego samego Jezusa Chrystusa.7 Por. F. ROSSETTI, Padre Felice M. Spée 1853-1916, Monteriggioni 2008.8 J. JøRGENSEN, Il pellegrinaggio della mia vita, Firenze 1929, str. 265, (tłumac-zenie własne).

2.1.FElIcE SpéE(1853-1916)

Dialog i kultura

6

l Brat Michele Todde, pochodzący z Sardynii, nie pomny na swojeżycie, uratował dziesiątki Żydów przed prześladowaniami w Asyżuw najcięższym czasie drugiej wojny światowej, pomiędzy 1943 a1944 rokiem. Pierwszym krokiem w uczeniu się gestii i szacunkuwobec odmienności, jest według tego, czego uczy nas M. Todde,odwaga podjęcia dialogu. Dialog nie jest oznaką słabości, wprostprzeciwnie, jest znakiem siły. Za swoją aktywność dla dobra Żydówotrzymał dyplom uznania, razem z księdzem Aldo Brunacci,kapłanem z diecezji Asyżu. Znana jest jego korespondencja, bardzopiękna, z Francesco Salvatore Attal, nawróconym Żydem. Przytac-zamy jako przykład jeden fragment listu S. Attala do M. Todde:“jednoczesne prześladowanie Żydów i Katolików pokazuje, że sąściśle złączeni. Nie są dwoma religiami, lecz jedną. Judaizm iChrześcijaństwo są jednym blokim. Gdy Chrześcijanin skupi się naPrawie a Żyd na Ewangelii, odkryją, że to jest ta sama wiara i tosamo przykazanie. Bóg Mojżesza i Bóg Jezusa to ten sam Bóg. Po-winniśmy więc mieć tę samą adorację, z tymi samymi rytami, w tymsamym duchu. Kiedyś do tego dojdziemy! Żydzi i Chrześcijanie oc-zekują z tą samą niecierpliwością powrotu Chrystusa, ponieważ niema dwóch Chrystusów, lecz jest tyko jeden. Gdy nadejdzie ten dzień,oni także otworzą oczy i ujrzą światło i poznają kompletnie Boga:Ojca, Syna i Ducha Świętego”9.Wielu innch braci mniejszych konwentualnych pracowało dla ura-towania wielkiej ilości Żydów od brutalnej represji nazistowsko-fa-szystowskiej: fr. Giuseppe Maria Palatucci (1982-1961)10, fr.Valeriano Valeriani, fr. Luigi Magnino, fr. Giacomo Reali, fr. Er-manno Stella, fr. Luigi De Liggea.

9 S. ATTAL, Lettera a P. Michele Todde, 4 novembre 1938, Archivio storico SacroConvento, Personali, Documenti, Carteggio, 29/4.10 Franciszkanin z prowincji neapolitańskiej. 16 sierpinia 1937 został nominowanyna Biskupa Regionu Campagna. Pozostała na tym stanowisku do końca życia. Po-między 1938 a 1944 rokiem w Campagni został zbudowany obóz koncentracyjny dlaŻydów. Biskup Palatucci zajął się pomocą moralną i materialona dla Żydów z obozui udało mu się uratować około 1000 z nich przed deportacją do obozów zagłady.

2.2.mIchElE

tODDE (1882-1972)

Dialog i odwaga

2.3.ZEnO

ZEbROwSkI (1891-1982)

Dialog e miłość

l Brat Zeno – Władysław Żebrowski – to brat z Polski, który cie-szył się wielką popularnością w Japonii w czasach powojenncyh.Po niepewnej i naznaczonej cierpieniem młodości, spotyka o. Mak-symiliana Kolbe, który proponuje mu życie franciszkańskie ipóźniej misje w Japonii, ziemi religii buddyjskiej i sintoizmu. Potragicznym zakończeniu II wojny światowej (z bombardowaniamiHiroshimy i Nagasaki), brat Zeno staje się ubogim pośród ubogich,w nieustannym i radosnym poszukiwaniu braterstwa. Mówił po ja-pońsku w sposób bardzo śmieszny, lecz swoim promiennym uśmie-chem udało mu się wejść w dialog z wieloma osobami, dzięki swejszczerości i bezpośredniości. Nieststy nie wszyscy go akceptowali.Nawet niektórzy katolicy krytykowali braci, którzy żyli w wielkimubóstwie. Ktoś mówił ze zgorszeniem, że żyć w ten sposób to wiel-kie upokorzenie dla Kościoła katolickiego i że nie powinno się byćżebrakami buddystów i sintoistów. Lecz brat Zeno nie przejował sięwcale krytyką, którą w niego wymierzano11. «Dialog opiera się nanadziei i miłości i przyniesie owoce w Duchu Świętym», mówił JanPaweł II w encyklice Redemptoris missio (56).

11 Por. G. FACCO, Fra Zeno, Padova 1986; T. MATSUI, Zeno non ha tempo di mo-rire, Parma 1969.

7

l Pochodzi z Niemiec. W 1978 roku został wybrany na Sekretarzageneralnego ds. Misji, aż do 1984 . Każdy teren misyjny nosi wsobie tajemnicę jego pracy poprzez niezliczone podróże, listy iróżnego rodzaju impulsy. Działał aby ukierunkować nie tylko roz-wój logistyczny misji, lecz także dla zintensyfikowania dobrzeprzemyślanego dzieła promocji dialogu. On sam, mówiąc o kwestiidialogu, tak się wyraża: „Ekumenizm nie jest już czymś egzotycz-nym, jak to było w przeszłości z powodu źle pojętego ekskluzy-wizmu. W relacji z naszym tematem posoborowej odnowyfranciszkańskiej, ekumenizm ma być rozumiany w jak najszerszymjego znaczeniu. Musi mieć swój początek wewnątrz Zakonu Frac-niszkańskiego” . Jeśli zaś chodzi o dialog interregligijny mówi, że:“temat religii niechrześcijańskich stał się dziś jak najbardziej ak-

l Holender, w sanktuarium asyskim na służbie pielgrzymomjęzyka holenderskiego, angielskiego i niemieckiego. Przebywał wAsyżu od 1954 do 1971 roku. Jeszcze przed Soborem WatykańskimII, 25 stycznia 1955 roku, został nominowany przez Ministra Ge-neralnego O. Vittorio Costantini, na Delegata Generalnego ds. bu-dowy „Domu Betańskiego”, który miał jako cel dać miejsce dlaodpoczynku duchowego dla kleru zza granicy Włoch i warunki dobadań nad życiem i duchowością świętego Franciszka intelektuali-stom z całego świata. Przez 10 lat pracował w Holandii i inych kra-jach, podczas okresu zimowego, gdy nie było ruchu w Asyżu i mógłsię oddalić, zbierając z cierpliwością pieniądze na dom, o którymwspomnieliśmy. Głosił liczne konferencje przemawiał, także przedniekatolikami i promował wszędzie Asyż, mówiąc o Franciszku ijego mieście. Budynek został ukończony i uroczyście otwarty 24paźdzernika 1965 roku. Razem z nim otworzył się „ekumenizmgościnności”: istnieć dla innych i wierzyć i żyć dla innych.

2.5.maRtIn bEnEDIct (1931-1986)

Dialog i terapia

l Pochodzi z Rumenii, urodził się w Galbeni w 1931 roku, zostałzmuszony do opuszczenia niższego seminarium wraz z nadejściemreżimu komunistycznego. Zapisał się na studia medyczne i stał sięświetnym lekarzem. Po wielu latach, w ukryciu, złożył śluby za-konne i w 1980 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Kontynuwałswą pracę lekarską w szpitalu w Onesti, lecz gdy tajna policja do-wiedziała się o jego święceniach kapłańskich, zaczęło się prześla-dowanie, które doprowadziło go do śmierci 12 lipca 1986 roku.Służył ludziom bez względy na rasę, kulturę, religię i jego wiernośćEwangelii sprawiła, że tym których spotykał chciał zapewnić życiew jak najbardziej ludzkich warunkach; zajmował się zarówno ichwymiarem fizycznym, jak i duchowym. Za przykładem dobregoSamarytanina nie pozwolił, żeby tym, którzy przeżywali dramatchoroby, brakowało wsparcia. Dialog z chorymi był dla niegopierwszą terapią i podstawą leczenia a nie tylko zwykłą procedurą.Oprócz tego pomógł w budowaniu wielu kościołów, zarówno ka-tolickich jak i prawosławnych pomimo przeciwności ze stronywładz komunistycznych. W 2007 roku rozpoczął się jego proceskanonizacyjny.

2.4.lEOnaRDOvan DEn bERg(1896-1984)

Dialog i gościnność

8

2.6.SEbalD REIl(1940-1992)

Dialog i misja

2.7.gRZEgORZ

cIOROch (1862-2004)

Dialog i wydawnictwo

kulturalne

l Fr. Grzegorz Cioroch, urodził się w Starachowicach. Mówił, żeFracniszkanie muszą mieć odwagę i podejmować wyzwania dlaChrystusa. W 1993 po uzyskaniu stopnia doktoratu w Naukach oDalekim Wschodzie na Papieskim Instytucie Orientalnym w Rzy-mie, zostaje wysłane do Moskwy jako profesor i formator w inter-diecezjalnym Wyższym Seminarium „Matki Bożej KrólowejApostołów” (które po kilku latach zostało przeniesione do Peter-sburga). Rok później, dzięki swemu charyzmatowi i bezbłędnej in-tuicji, zapoczątkował działalność Wydawnictwa Franciszkańskiego,która pozwoliła społeczeństwu rosyjskiemu wszystkich wyznań ireligii mieć kontakt z osobą i charyzmatem świętego Franciszka iz tekstami o duchowości i kulturze franciszkańskiej. Wraz z grupąwspółpracowników intelektualistów, zarówno katolików jak i nie-katolików, rozpoczął odważny projekt publikacji Katolickiej Ency-klopedii Rosyjskiej, która uzyskała szerokie poparcie nie tylko wśrodowiskach katolickich, lecz w całym rosyjskim świecie kultu-rowym. W 2001 roku został wybrany pierwszym Kustoszem gene-ralnym Rosji. Niestety w wieku 42 lat, brat Grzegorz Cioroch straciłżycie w tragicznym wypadku samochodowym

9

tualny... Franciszek zostawił nam naprawdę niesamowity przykładdialogu w swoim spotkaniu z Sułtanem. Ja widzę w tym właśnieznak, że Franciszek chce, abyśmy żyli w sposób szczególny wśródMuzułmanów. W przyszłości Kościół będzie musiał podjąć dialogpomiędzy Islamem i Chrześcijaństwem. A my, bracia mniejsi, czynie jesteśmy powołani do wzrostu w świadomości tego wymiaru uśw. Franciszka i do dania naszego specyficznego wkładu w tę kwe-stię?” .

12 Pierwszym Asystentem Generalnym i Sekretarzem ds. Misji i działalności eku-menicznej w Zakonie był Philip Blaine (1932), z amerykańskiej prowincji Nie-pokalanego Poczęcia. Został wybrany podczas Kapituły Generalnej w Asyżu(1972). Dziś ojciec Philip Blaine jest dyrektorem St. Francis Center for Spiritua-lity (Staten Island, New York).13 S. REIL, Il rinnovamento francescano e conciliare nella Chiesa e nel mondodi oggi, in “Costruisci la mia Chiesa”. Ispirazioni francescane per e dal terzomondo, a cura di L. Boff e W. Buhlmann, Bologna-Padova 1983, str. 175-176(tłumaczenie własne).14 Tamże, str. 179, (tłumaczenie własne).

l O. Massimiliano Mizzi, pochodzący z Malty, jest na pewno jednąz najważniejszych figur apostolatu ekumenicznego i dialogu inter-religijnego naszgo Zakonu. Pierwsze jego kontakty ekumenicznemają miejsce w Asyżu w 1960 roku z Anglikanami z Wielkiej Bry-tanii, póżniej z Luteranami ze Skandynawii. Od 1972 do 1990 rokujest Dyrektorem Centrum Ekumenicznego Klasztoru ŚwiętegoFranciszka w Asyżu; zostaje później nominowany na Delegata ge-neralnego ds. Ekumenizmu i Dialogu Interreligijnego na lata od1990 do 2003. Od początku swej działalności ekumenicznej, O.Massimiliano Mizzi zaczyna długi cykl podróży, które wiodą go dowielu krajów świata, gdzie bierze udział w wielu inicjatywach eku-menicznych i na rzecz dialogu między religiami, na poziomie na-rodowymi i międzynarodowym i tak spotyka wiele osobistościświata polityki i religii. Za tę swoją działalność dostaje wiele wy-

2.8.maSSImIlIanO

mIZZI(1930-2007)

Dialog i wędrowność

l Amerykanin, zapalony promotor dialogu ekumenicznego, przedewszystkim w czasie swej służby jako Minister Generlny BraciMniejszych Konwentualnych (1960-1972). Przez wiele lat byłczłonkiem Sekretariatu ds. jedności chrześcjian i przez kilka tygodnibył Prezydentem Centrum Ekumenicznego Klasztoru św. Franci-szka w Asyżu, po wyborze na to stanowisko w 1972 roku. Byłoobecny na uroczystym otwarciu ekumenicznego Domu Betańskiegow Asyżu w 1965 roku i wtedy to powiedział: «To jest ruch ku jed-ności i wśród naszych oderwancyh braci już się rozprzestrzeniło topragnienie, bo wielu z nich dotknęło to gorące wezwanie, aby wszy-stkie dzieci Boga jako bracia zebrali się w jedną wielką rodzinę.Aby zaktualizować ten ideał potrzeba modlitwy, słowa i czynu.Konflikt uczuć i interesów prowokuje podziły między ludźmi aż doryzyka separacji bez nadziei ponownego zbliżenia. Stąd ważnośćdialogu i wszystkich innych inicjatyw, aby ułatwić spotkanie”.

2.10.baSIlIO hEISER(1930-2007)

Dialog i modlitwa,słowo i czyn

2.9.gERhaRD RuF (1927-2008)

Dialog i sztuka

l Urodzony w Kaiserslautern, w Niemczech, 17 paźdzernika 1927.Od 1959 pozostaje przez 49 lat w Asyżu, jako przewodnik dla piel-grzymów i turystów języka niemieckiego. Za to swoje niestrudzonezaangażowanie został uhonorowany w 1981 roku krzyżem zasługiPrezydenta Niemiec.W swych licznych pismach i przewodnikach, wypracowanych zaw-sze z temperamentem i pasją, zinterpretował przesłanie duchowefresków Bazyliki, używając sztuki jako środka przekazu wiarychrześcijańskiej. O. Gerhard Ruf, jako jeden z najlepszych znaw-ców Bazyliki świętego Franciszka w Asyżu, był świadom, że sztukajest dobrą przestrzenią dla owocnego spotkania interkulturalnego iże kolory fresków są odbiciem nieskończonego piękna Boga iumysłu ludzkiego, który nie jest nieczuły na aspekt religijny i że tasztuka jest do niego adresowana. Jego działalność apostolska byłabardzo płodna wobec chrześcijan niemieckich reformatów z Asyżui z Niemiec. Był przez długi okres odpowiedzialnym za Dom Be-tański i za Klasztor w Rocca Sant’Angelo, miejsca, które stały sięostoją także dla wielu niekatolików.

10

razów uznania i od 1999 do 2004 roku jest nawet kandydatem dopokojowej nagrody Nobla. Wierzył głęboko w siłę dialogu, pokoju,sprawiedliwości... Mówił wszędzie i szerzył duchowość franci-szkańską, czasem z tak zaskakującą prostotą, że nazywano go: „piel-grzymem, wiecznym pielgrzymem pełnym wspomnień, zawsze iwszędzie takim”.

3.1.IOannES

chRySOStOmuSDE IOannE(1722-1795)

l Urodził się w 1722 roku w Zagorze w Grecji, z rodziców orto-doksyjnych Greków. Był kuzynem Patriarchy Prawosławnego Kon-stantynopolu Kallinika III (1757). Przyjął warę katolicką i wstąpiłdo zakonu braci mniejszych konwentualnych. Dwa razy został no-minowany prefektem apostolskim Mołdawii (Rumunia). Sprawo-wał tę funkcję od 1760 do 1763 i od 1766 do 1768. Pod koniecdrugiego mandatu został przewieziony i później uwięziony w Kon-stantynopolu z woli sułtana Mustafy III (1717-1774). W więzieniubył niesłusznie oskarżany przez anty-patriarchę Konstantynopolu iwielu Greków ortodoksyjnych. W 1770 po uwolnieniu z więzieniazostał wezwany do Rzymu przez Papieża Klemensa XIV i nomi-nowany Arcybiskupem Durazzo w celu święcenia młodych greko-katolików z Kolegium św. Atanazego, gdzie po wielu zasługachzmarł. Został pochowany w kościele św. Atanazego w Rzymie15.

15 Por. B. MORARIU, Series Chronologica Praefectorum Apostoloricum MissionisFr. Min. Conv. in Moldavia et Valacchia durante saec. XVII et XVIII cui acceditSeries Chronologica Episcoporum Bacoviensium, Roma 1940, str. 16-17.

3. kilku niekatolikóW, którzy podjęli żyCie FranCiszkaŃskie

11

l Emilio Norsa z Mantovy. Pochodzi z zamożnej rodziny izra-elskiej, nawrócony z judaizmu, odbył nowicjat w Asyżu.Nauczyciel muzyki, pianista, dyrektor orkiestry, kompozytor,dyrektor Kapeli Muzycznej Bazyliki asyskiej i bolońskiej, ar-tystyczny duch, szlachetny i wrażliwy. Pracował na rzecz apli-kacji reformy śpiewu liturgicznego, promowanej przez PiusaX, był też promotorem reformy cecyliańskiej śpiewu kościel-nego. Uczył od 1912 do 1919 muzyki sakralnej w seminariumregionalnym umbryjskim w Asyżu, w lokalach aktualnego Ko-legium Franciscanum. Kazał odrestaurować lokal naprze-ciwko Bazyliki (dzisiejsza Sala Norsa) i założył tam Szkołędawidową seraficką, aby uczyć ludzi poprzez apostolat litur-giczno-biblijno-muzyczny, w szczególności dzieci, śpiewającew Kapeli Muzycznej Bazyliki. Pozostwaił po sobie wiele ma-nuskryptów kompozycji sakralnych, wśród których także Lamadre veneziana, na chór i fortepian. Ubogacił Archiwum Mu-zyczne Asyża wieloma dziełami na fortepian i organy. Pozo-stawił w darze Instytutowi dla Niewidomych i Głuchoniemychw Asyżu książeczkę pt. Mały tron duszy. Zmarł w Rzymie wwieku 46 lat. Spoczywa na cmentarzu Verano w Rzymie.

3.2.EmIlIO nORSa

(1873-1919)

3.3.

paOlO

høyShOlt

(1869-1946)

l Urodził się w Odessie (Dania) 21 stycznia 1869 roku w rodzinieluterańskiej. W wieku trzydziestu lat, zdecydował się przejść na ka-tolicyzm (8 grudnia 1895) i wstąpić do Zakonu po spotkaniu i roz-mowie w Loreto z ojcem Felice Spée (1853-1916), spowiednikiemw Loreto. Wstąpił do Zakonu w Loreto, zaczął nowicjat w Montalto10 października 1902. Złożył śluby wieczyste w Asyżu 14 maja1905 i otrzymał święcenia kapłańskie w Montalto 23 grudnia 1905r. Przez 16 lat był spowiednikiem w Loreto (1919-1934) dla osóbfrancusko- i niemieckojęzycznych. Był nauczycielem w semina-rium w Montottone. W 1943, podczas wycofywania się wojsk nie-mieckich, oddał się pracy dla uratowania mieszkańców Montottoneprzed zemstą Niemców. Był zakonnikiem o szerokiej kulturze, zzamiłowaniem studiował Pismo Święte, pozostawiając kilka ręko-pisów w języku duńskim. Spędził też krótki okres czasu w Asyżu(1908-1912). Znany rosyjski filozof prawosławny wspomina go wswej Autobiografii duchowej16 a pisarz duński J. Jørgensen w jed-nym ze swych listów nazwał go „swym przyjacielem z Klasztoruśw. Franciszka”17. Zmarł w Montottone 18 lipca 1946, w wieku 77lat.

16 Cf. N. BERDJAEV, Autobiografia spirituale, Firenze 1953, str. 243.17 J. JøRGENSEN, Lettere agli amici assisani, Assisi 1981, str. 21.

12

l Dla wielkiego pisarza niemieckiego J. W. Von Goethe w jego podróży do Rzymu w 1786 roku,Asyż zasługiwał na uwagę tylko dzięki obecności świątyni Minerwy a na pewno nie ze względuna „smutną Bazylikę Świętego Franciszka”. Po około stu latach Asyż był już, według pisarza fran-cuskiego F. Mauriac’a stałym etapem podróży do Włoch. Sława Świętego, która zresztą zdumiewałajuż jego towarzysza Masseo, rozpoczęła się zaraz po jego śmierci18. Postępująca postawa podziwui zainteresowania Franciszkiem, dzisiaj znana jako prawdziwy fenomen, przeżyła chwilę swegorozkwitu pomiędzy końcem XIX a początkiem XX wieku i postępowała w różnym tempie wróżnych strefach geograficznych na wschodzie i zachodzie. Miasto Asyż coraz częściej odwiedzaneprzez pielgrzymów i turystów, ze swymi sanktuariami, Bazyliką i Klasztorem Św. Franciszka sąidentyfikowane z duchem franciszkańskim i w nich można odkryć na nowo pokój, braterstwo, prze-baczenie, szacunek wobec natury i każdego stworzenia, radość i nadzieję, chęć życia; wszystkie teelementy mają wpływ na zwiedzających. Asyż nadal jest dla franciszkanów „pierwszym centrumdialogu”, bo w nim szuka się razem inspiracji i oparcia dla wyzwań współczesnych.

18 Kwiatki świętego Franciszka, X: FF 1838.

4.1.1.Bazylika i klasztor śW. FranCiszka W asyżu

4. Centra apostolatu ekumeniCznego i dialogu interreligijnego

4.1. Centra HistoryCzne

l Erem w Rocca sant’Angelo z kościołem konwentualnym dedykowany Maryi pod tytułem SantaMaria in Arce, jest brdzo stary. Niektórzy uważają, że pochodzi z czasów św. Franciszka (XII-XIIIw.). Wiemy na pewno że mowa o jednym z pierwszych eremów franciszkańskich z okolic Asyżu,w których żyli bracia. Na zewnętrznym portalu kościoła widać jasno herb Klasztoru św. Franciszkaz Asyżu, nieomylny znak przynależności klasztoru i kościoła do braci z Klasztoru asyskiego.Między XIX i XX wiekiem staje się miejscem uprzywilejowanym i zaszczyconym wizytą zacnychpielgrzymów niekatolików. Jednym z tych, o których należy wspomnieć jest pisarz duński JohannesJørgensen. Przez wiele lat troskę o Klasztor wziął na siebie Niemiec, O. Gerhard Ruf, który przyj-mował grupy, przeważnie niemieckie, na rekolekcje lub na wakacje latem. (Oznaką wizyty wieluznanych osób są napisy, dobrze zachowane na jednym z wewnętrznych murów klasztoru).

4.1.2.klasztor roCCa sant’angelo

13

l W styczniu 1973 roku, przy Papieskim Wydziale Teologicznym św. Bonawentury – Seraphicum,zaczęło swą działalność Dentrum studiów i spotkań ekumenicznych „pro oriente”, zaprojektowanei zrealizowane przez grupę braci franciszkanów konwentualnych zaangażowanych lub zaintereso-wanych ekumenizmem. Przewodził im Archimandryta Jerzy Eldarov z Bułgarii, profesor eklezjologiii ekumenizmu na tym samym wydziale. Centrum miało do dyspozycji trzy sale akademickie na dru-gim piętrze wydziału i posiadało bibliotekę ekumeniczną z liczącą około tysiąca publikacji, salkę

4.1.5.Centrum studióW i spotkaŃ ekumeniCznyCH “pro oriente” przy serapHiCum – rzym (1973)

l 24 października 1965 r., O. Basilio Heiser, Minister Generalny, pobłogosławił Dom Betański przyOratorium San Francesco Piccolino, jak również jego przyszłą działalność ekumeniczną. Ten dom,zrealizowany przez komitet katolicko-protestancki, miał stać się miejscem spotkania dla ludzi wszy-stkich wyznań, którzy pragną pogłębić znajomość myśli chrześcijańskiej i katolickiej w świetle ideałufranciszkańskiego. Tak, jak w domu w Betanii, domu Łazarza, gdzie Jezus często się zatrzymywał itak miały miejsce przyjacielskie rozmowy z Mistrzem w relacji głębokiej intymności, tak i w domuasyskim stawia się za cel kultywowanie nowej intymności z wszystkimi braćmi, w świetle prawdy.Istnieje “uniwersalizm prawdy duchowej, która dla wszystkich jest taka sama, który w naszych czasachstaje jako pierwszy warunek miłości”. Popchnięty tym głębokim przekonaniem, O. Leonardo VanDen Berg, holender, zaczął już 10 lat przed Soborem zbierać między swymi rodakami ofiary, którepóźniej miały służyć do realizacji projektu Domu Betańskiego. Działalność Centrum trwała przezwiele lat i przynosiła owoce, aby później ustąpić miejsca inicjatywom, już nie o charakterze ekume-nicznym, prowadzonym przez Siostry Franciszkanki Misjonarki z Asyżu.

4.1.3.dom BetaŃski (Casa Betania) – asyż (1965)

l Działalność ekumeniczna w Asyżu rozwinęła się przede wszystkim wokół Bazyliki i Grobu św.Franciszka, jako miejsc pielgrzymek i jedności ekumenicznej. Klasztor św. Franciszka stał się więccoraz bardziej punktem odniesienia i promotorem ważnych wydarzeń nie tylko samego miasta, aleteż całego świata. Problem ekumenizmu i dialogu ze zwiedzającymi, szczególnie wyznawcami in-nych religii, wymaga szczególnego zaangażowania i ducha służby. Praca apostolska jeszcze dziśjest posługą pielgrzymom, należącym do wszystkich wyznań religijnych, poprzez pomoc duchową.W 1972 roku, widząc tego typu działalność, Kapituła Kustodialna powołała do życia przy Kla-sztorze św. Franciszka, Centrum Apostolatu ekumenicznego, który funkcjonował aż do jego włącze-nia w nowo powstające Międzynarodowe Franciszkańksie Centrum ds. Dialogu, należące doZakonu. Pierwszym prezesem Centrum, na kilka tylko tygodni, był O. Basilio Heiser, jego następcązaś maltyjczyk O. Massimiliano Mizzi aż do 1990 r.

4.1.4.Centrum apostolatu ekumeniCznego klasztoru śW. FranCiszka W asyżu (1972-1989)

14

l Franciszkańskie Międzynarodowe Centrum ds. Dialogu Zakonu OFMConv Zostało ustanowioneprzez Kapitułę Generalną, która odbyła się w Asyżu w 1989 roku. Jest wynikiem długiej pracy wdziedzinie dialogu ekumenicznego i interreligijnego Zakonu Jego celem jest praca na rzecz jednościchrześcijan (ekumenizm) i promowanie “ducha Asyżu” (dialogu interreligijnego) zaproponowanegoprzez Jana Pawła II, idąc śladami świętego Franciszka. Wybór Asyżu jako miejsca centralnego dlacałego zakonu został umotywowany rolą Klaszotru św. Franciszka, zarówno ze względu na jego na-turę jako miejsca pokoju i dialogu, oraz z racji jego przeznaczenia – powołania ekumenicznego.Pierwszym Delegatem ds. Ekumenizmu i Dialogu Interrreligijnego został O. Massimiliano Mizzi(1990-2003), a zaraz po nim O. Adam Bunnel (2003-2007). Od 2007 jest na tym stanowisku O. Sil-vestro Bejan z prowincji rumuńskiej. CEFID miał i będzie miał jako podstawowy cel formację wszy-stkich braci w kwestiach ekumenizmu i dialogu interreligijnego, w „duchu Asyżu” oraz organizacjęspotkań, modlitw, debat i zjazdów. Dzięki jego działalności stał się instytucją zakonną i kościelną,jest znane i cenione w wielu częściach świata.

4.2.1.FranCiszkaŃskie międzynarodoWe Centrum ds. dialogu – asyż

4.2. aktualne Centra, “laBoratoria dialogu”

15

na małe zebrania i dużą salę konferencyjną. Centrum zaczęło funkcjonować poprzez konwersacje,odbywające się co dwa tygodnie na tematy dotyczące kwestii i doświadczeń ekumenicznych, pro-wadzone przez różnych specjalistów; jak i na przykład seminaria, w środy, na temat służby w różnychwyznaniach chrześcijańskich i wystawa upamiętniająca 250. Rocznicę urodzin mnicha Paissija zKhilendar, uważanego za ojca storiografii i odrodzenia narodowego bułgarskiego. Kościół pra-wosławny bułgarski kanonizował go w 1962.Niestety działalność centrum przetrwała krótki okres i zostało ono zamknięte. Na swym koncie mapromocję zaledwoe kilku inicjatyw.

l Dom Pojednania i Spotkań pw. Św. Maksymiliana Kolbe (DMK) został założony w 1992 rokuprzez Braci Mniejszych Konwentualnych z Prowincji Gdańskiej. Organizuje spotkania, seminarianarodowe i międzynarodowe w celu zachęcania młodzieży do brania udziału w życiu społecznymi do stawiania czoła problemom społecznym i politycznym w krajach Europy środkowej i wschod-nniej. Programy międzynarodowe wymiany młodych promują ducha przyjaźni i współpracy po-między narodami. DMK współpracuje z wieloma nauczycielami, edukatorami i specjalistami – jakna przykład dziennikarze, politycy i ludzie kultury – i z różnego rodzaju osobistościami akademic-kimi wielu uniwersytetów.Od 2010 roku Forsterówka jest nową siedzibą DMK, znajduje się na Wyspie Sobieszewskiej. For-sterówka w latach trzydziestych była siedzibą Alberta Forstera, jednego z najważniejszychwspółpracowników Hitlera. W tym miejscu naziści podjęli tragiczne decyzje dotyczące życia wieluosób. Przede wszystkim zdecydowano tu o ataku na Westerplatte i o przeznaczeniu więźniów obozukoncentracyjnego Stutthof. Wraz z początkiem DMK zaczął się nowy rozdział dla Wyspy, wraz z przedsięwzięciem nowegoprojektu.

4.2.2.dom pojednania i spotkaŃ pW. śW. maksymiliana kolBe – gdaŃsk

l Centrum zostało ustanowione 31 marca 2003 roku przez autorytety akademickie Franci-szkańskiego Instytutu Teolgicznego w Roman, jako forma „przedłużenia” ducha Asyżu i w szcze-gólności jako forma uznania świętego Franciszka jako człowieka ekumenizmu i dialogu. W swejdziałalności stawia sobie następujące cele: dzielenie się przesłaniem harmonii i braterstwa uniwer-salnego świętego Franciszka ze wszystkimi ludźmi dobrej woli; promocja dialogu ekumenicznegoi interreligijnego; szacunek wobec uczuć religijnych dla wszystkich; promocja zgłębiania, badaniai poznawania wszystkich wielkich religii. Centrum organizuje liczne spotkania i publikuje ich aktaw piśmie „Pax et Unitas”. Jest uznawane za najważniejsze katolickei centrum ekumeniczne Ru-munii.

4.2.4.Centrum BadaŃ ekumeniCznyCH i dialogumiędzyreligijnego „paX et unitas”, roman - rumunia

l Centrum Studiów Franciszkańksich ds Dialogu Interreligijnego i kultur zostało rozpoznane jakodzieło prowincji w czasie kapituły Braci Mniejszych Konwentualnych z Prowincji Neapolitańskiejw 2005. Powstało ono dzięki konkretnemu doświadczeniu konfrontacji i dialogu z miastem (Mad-daloni, prowincja Caserty) i jego wymiarem multietnicznym. Jego dyrektorem jest O. Edoardo Sco-gnamiglio, aktualnie Minister Prowincjalny Neapolu.Jednym z najpilniejszych apelów tych czasów jest formacja młodych i rodzin w kwestiach różnici gościnności wobec ludów i poznawanie kultur, które się ze sobą krzyżują – regularnie, w sposóboryginalny i kompleksywny – na tym terenie. Centrum działa w trzech sektorach: propozycje kur-sów formacji, każdy około 60 godzin; zjazdy, seminaria, celebracje wydarzeń kulturalnych i du-chowych; zaangażowanie socjalne i charytatywne które obejmuje niektóre z propozycjiduszpasterskich typowo franciszkańskich: wolontariat, praca dla misji i darmowe konsulencje pro-

4.2.5.Centrum studióW FranCiszkaŃksiCH ds. dialogu interre-ligijnego i kultur, maddaloni – WŁoCHy

l Franciszkańskie Centrum ds. Pokoju i Dialogu (FCPD) z Indii zostało ustanowione 8 marca 1994i inaugurowane we wrześniu tego samego roku. Jako naśladowcy św. Franciszka znanego i cenionegoprzez wielu ludzi na całym świecie jako symbol pokoju, pojednania i braterstwa (por. Jan Paweł II,27.10.1986), bracia z prowincji indyjskiej pragną zaangażować się, aby być narzędziami pokoju i iśćz tymi, którzy są „prześladowani dla sprawiedliwości” (Mt 5, 10). Centrum ma następujące dążenia:pobudzać świadomość i potrzebę pogłębienia i zrozumienia aktualnych kwestii sprawiedliwości, po-koju i ekologii; promować i wyrażać solidarność wobec tych, którzy wzywają pomocy w sytuacjachniesprawiedliwości socjalnej; promować i bronić życia ludzkiego; promować ekumenizm i dialog in-terreligijny w „duchu Asyżu”.

4.2.3.FranCiszkaŃskie Centrum ds. pokoju i dialogu – CoCCHin, india

16

17

fesjonalne.Na dziś oprócz kursów języowych, trwają z sukcesem następujące kursy: Biblia i Koran, HistoriaReligii, Psychologia, Prawo Międzynarodowe, Wprowadzenie do Teologii.Centrum pracuje w koordynacji z diecezją Caserty, Neapolu, Projektem Kulturowym KonferencjiEpiskopatu Włoskiego, Papieską Radą ds. Rodziny, Papieską Radą ds., Kultury, Papieską Radą ds.Dialogu Międzyreligijnego, Papieskim Uniwersytetem Urbaniana i Papieskim Wydziałem Teolo-gicznym Południowych Włoch z Neapolu.

l Inicjatywa oferowania kursów akademickich-naukowych na temat dialogu międzykulturowego:chrześcijaństwo, judaizm, islam, jest promowana przez Papieski Wydział Teologiczny św. Bona-wentury Braci Mniejszych Konwentualnych z Rzymu, we współpracy z Instytutem TeologicznymIbleo z Ragusy i Wydziałem Literatury i Filozofii z Catanii, z siedzibą w Ragusie. Kursy mają nacelu odpowiedzieć na podstawowe wymagania, według metod multi- i transdyscyplinarnych, dladialogu pomiędzy kulturami, rozwijając następujące szerokie tematy: Bóg, człowiek i świat wspólnidla Judaizmu, Chrześcijaństwa i Islamu. Sycylia, wyspa w sercu strefy Śródziemnomorskiej zawszebyła „skrzyżowaniem” dla wielku kultur (greckiej, arabskiej, żydowskiej i normandyjskiej) i dlategood zawsze poszukuje ona pokojowych form wspólnego życia. Także dziś wyspa ta stawia czołatrudnościom w ugoszczeniu bliźniego, którego trzeba rozpoznać w obliczu innego człowieka, aleteż w stworzeniu warunków dla wzajemnych form gościnności, poznania i szacunku.

4.2.6.katedra dialogu międzykulturoWego, ragusa – WŁoCHy

l “Areopag chorwacki” to nazwa chorwackiego centrum badań i informacji o kwestiach związa-nych z nowymi ruchami kościelnymi, sektami i rodzajami kultu, które w ostatnich latach corazszybciej rozprzestrzeniają się w Chorwacji. Centrum wspiera dialog ekumeniczny, międzyreligijnyi międzykulturalny w “duchu Asyżu”, współpracując z centrami narodowymi, które mają te samelub podoben cele, szczególnie z Franciszkańskim Międzynarodowym Centrum ds. Dialogu z sied-zibą w Asyżu. Idea założenia Centrum została przyjęta i zatwierdzona przez zwyczajną Kapitułęprowincjalną Braci Mniejszych Konwentualnych z 2002 roku. Posiada własne Statuty i od 2010roku Centrum ma siedzibę w Zagrzebiu na czwartym piętrze dzwonnicy zbudowanej tego samegoroku. Centrum posiada bogatą wyspecjalizowaną bibliotekę i wystawę, na której można oglądaćrekwizyty religijne i magiczne. Formalne publiczne otwarcie Centrum miało miejsce w październiku2010 roku. W celu stworzenia narodowej sieci współpracowników Centrum zorganizowało jużkilka kongresów. Dla uczestników organizowane są podróże naukowe do Indii.

4.2.7.“areopag CHorWaCki”, zagrzeB - CHorWaCja

5.1. reguła ztwierdzona (1223). rozdział Xii.Ci, którzy udają się do saracenów i innychniewiernych.

«Bracia, którzy za boskim natchnieniem ze-chcieliby udać się do saracenów i innych nie-wiernych, niech proszą swoich ministrówprowincjalnych o pozwolenie. Ministrowie zaśniech udzielają pozwolenia tylko tym, którychuznają za odpowiednich do wysłania. Ponadtonakazuję ministrom na mocy posłuszeństwa pro-sić Ojca Świętego o jednego z kardynałówświętego Kościoła Rzymskiego, by kierował tybraterstwem, opiekował się nim i utrzymywał jew karności, abyśmy zawsze poddani i położenipod stopy tego świętego Kościoła, ugruntowaniw wierze (por. Kol 1, 23) katolickiej, zachowy-wali ubóstwo i pokorę, i świętą Ewangelię Pananaszego Jezusa Chrystusa, jak to stanowczoprzyrzekliśmy».

5.2. konstytucje zakonu Braci mniejszychkonwentualnych z 1969 roku(Zatwierdzone przez Nadzwyczajną Kapitułę Generalnąz 1969. Zrewidowane przez Zwyczajną Kapitułę Gene-ralną z 1972 roku)

«133. Poruszeni duchem pokoju Świętego OjcaFranciszka, Bracia uczestniczą w dziele ekume-nicznym. Ci, którzy są szczególnie przygoto-wani w ekumenicznej, niech troszczą się,cierpliwie i rozważnie, zarówno w osobistychjak i innych kontaktach, według wskazańKościoła, dążąc do pełni dzieła, której Pan chce,by wzrastałojego mistyczne Ciało».

5.3. konstytucje zakonu Braci mniejszychkonwentualnych z 1985 roku(Zatwierdzone przez Kapitułę generalną w Asyżu,1983;Zatiwerdzone przez Kongregację ds. Zakonów i InstytutówŚwieckich w Rzymie, 2 października 1984; Promulgowaneprzez Ministra Generalnego w Rzymie, 4 października1984; weszły w życie od 25 marca 1985)

«134. Poruszeni duchem pacyfikatoremŚwiętego Ojca Franciszka, bracia uczestniczą w

5. niektóre dokumenty, dekrety, Wnioski i deklaraCje zakonu.

działalności ekumenicznej. Ci, którzy są szcze-gólnie przygotowani w ekumenicznej, niechpracują z rozwagą i cierpliwością, zarówno wosobistych jak i innych kontaktach, wedługwskazań Kościoła, dążąc do pełni dzieła, którejPan chce, by wzrastało jego Ciało Mistyczne. 135. W stosunkach z niechrześcijanami, bracia,z apostloską troską, zgodnie z wymogami władzkościelnych, mogą pomyślnie działać w spra-wach, które dotyczą promowania ludzkich war-tości».

5.4. statuty generalne zakonu Braci mniej-szych konwentualnych z 1985 r.(Zatwierdzone przez Kapitułę Generalną w Asyżu w 1983roku; promulgowane przez Ministra Generalnego w Rzy-mie 4 paźdzernika 1984; weszły w życie od 25 marca1985; zmodyfikowane przez Kapitułę Generalną w Asyżuw 1989)

59 - § 1. Generał za zgodą swej Rady mianujedelegata generalnego do spraw ekumenicznych.Delegat generalny reprezentuje generała w kon-taktach ze specjalnym sekretariatem ekumenicz-nycznym Stolicy Apostolskiej oraz kongresachi spotkaniach, na których wymagana jest obec-ność Zakonu. § 2. To samo,odpowiednio do okoliczności,jeżeli uzna za stosowne, uczyni prowincjał zazgodą swej Rady we własnej prowincji. § 3. Delegat tak generalny jak i prowincjalnybędzie informował braci o postępie apostlostwaw ruchu ekumenicznym. W szczególny sposóbzatroszczy sie o to, aby rozporzadzenia StolicyApostolskiej w sprawach ekumenicznych byłysumiennie wprowadzane w życie (K 134). 60. Delegat będzie się starał szczególnie o to, byformację naszych zakonników w czasie studióww instytutach teologicznych zależnych od Za-konu przenikał duch ekumeniczny. Należyprzeto stale urządzać kursy zagadnień ekume-nicznych i orientalnych, a nadto w wykładachwszystkich dyscyplin teologicznychuwzględniać we właściwym wymiarze zagad-nienia ekumeniczne. 62. Każda prowincja będzie sie starać, aby

18

19

dzieła specjalne (np. Dom Niepokalanej, ośro-dek ekumeniczny, dom wydawniczy, zakład wy-chowawczyitp.), zachowywały swój własny cel,a zakonnicy zatrudnieni w tych dziełach służylitemu celowi świadectwem własnego życia(K120, § 3).

5.5. kapituła generalna, asyż 1972«Kapituła Generalna z wielkią troską chceutrzymać, że Zakon poruszony przykładem tegosamego Serafickiego Patriarchy, nadal skutecz-nie promuje apostolat ekumeniczny, dziś bar-dziej niż kiedykolwiek, z braćmi odłączonymi iinnymi religiami niechrześcijańskimi (K. nr133), zgodnie z zasadami określonymi w Dyrek-torium Ekumenicznym. Dlatego też Sekretariatds. Ekumenizmu dołączył do Sekretariatumisji».

Wiadomość Kapituły Generalnej do wszystkichbraci (11 czerwiec 1972)«Ruch franciszkański nie narodził się w rzeczy-wistości, by poświęcić się jakiejś specjalnejmisji, również z konieczności objęcia (zajęcia)konkretnego sektora czasu i cywilizacji, ale byżyć w pełni Ewangelią w swoim czasie, by byśKościołem w szerszym i głębszym sensie. Cha-rakterystyka franciszkanizmu, tj. braterstwa,mniejszości, ubóstwa, wolności ewangelicznej,radykalizmu chrześcijańskiego, wyrażają itłumaczą istotę eklezjologii i ekumenizmu fran-ciszkańskiego życia zakonnego...Podczas naszego pobytu przy grobie św. Fran-ciszka, w Bazylice pod jego wezwaniem, wid-zieliśmy stały napływ wielu ludzi z różnychśrodowisk i narodowości. Święty Franciszek wdalszym ciągu wywiera niezwykłe wrażenie (fa-scynuje ludzi wszystkich wyznań i kultur) naludziach wszystkich wyznań i kultur, jak wprzeszłości, jak za jego życia.Wzór można dostrzec w tym, że święty Franci-szek, człowiek prawdziwie ewangeliczny, był wstanie głosić światu Dobrą Nowinę o zbawieniu,radości chrześcijańskiej, pokoju i braterstwiemiędzy wszystkimi ludźmi. Był naprawdę pre-kursorem (pionierem) również w sposobie po-dejścia do ludzi różnych wyznań, co pokazał wswoich relacjach ze światem muzułmańskim,doświadczając działalności misyjnej Kościoławśród niechrześcijan.Patrząc na współczesny świat, zdajemy sobiesprawę, że istnieje pilna potrzeba, aby w pełnizainspirować się świętym Franciszkiem w na-

szym posługiwaniu.Zauważyliśmy wielkie wysiłki naszych braci,którzy w jakimkolwiek miejscu, robią wszystko,aby pomóc biednym i potrzebującym w każdysposób. Na polu ekumenicznym, pracują narzecz jedności wszystkich chrześcijan w celuspełnienia modlitwy Jezusa „Ut unum sint”(„Aby stanowili jedno”), łączą wysiłki wieluludzi dobrej woli.Pragniemy podkreślić, że fundamentalnym cha-rakterem apostolstwa franciszkańskiego po-winny być szczególnie: szerzenie pokoju,braterstwa i dobroci wśród ludzi; pojednanie zBogiem, z sobą samym i z innymi. Ten poko-jowy wymiar nie może pochodzić z prawa iprzepisów, które są również pomocą z zewnątrz;rodzi się i wzrasta głównie przez wewnętrznenawrócenie, poprzez jedność z Bogiem dziękiłasce Ducha Świętego, w wierności swemu po-wołaniu, zwłaszcza w życiu franciszkańskiegobraterstwa.Kapituła Generalna apeluje do wszystkich na-szych wspólnot i poszczególnych braci, do re-fleksji nad możliwością służby wobecwszystkich ludzi, by nieść pokój i radość wświecie (świat)».

5.6. kapituła generalna, asyż 198923. Centrum ekumeniczne 1. Ma siedzibę w Asyżu, Centrum Ekumenizmui Dialogu Religijnego. 2. Minister Generalny, wraz ze swoim Definito-rium, po uchwaleniu pierwszego rozdziału, możepowierzyć specjalnej komisji, wspomnianychbraci, definicję projektu. 3. Jest szczególnie troską utrzymanie projektówekumenicznych, już rozpoczętych w Sacro Con-vento w Asyżu, i w zależności od możliwości,dbanie o współpracę z innymi instytucjami i or-ganizacjami kościelnymi.

5.7. kapituła generalna, meksyk 1992«Zakon, będąc wrażliwy na wymogi nowejewangelizacji, powinien zaangażować się (takżepoprzez ośrodki studiów, czasopisma, środki ko-munikowania, w jego dyspozycji): a) w dialogekumeniczny i międzyreligijny, poszukującmożliwych form współpracy; b) w promocjękultury zgodnie z duchem franciszkańskim, bra-terstwa powszechnego, radości».

«34. Delegat generalny ds. Ekumenizmu (zob.

20

Stat. Gen. 59, § 1) nosi następująca nazwę: De-legat generalny ds. Ekumenizmu i dialogu mied-zyreligijnego. Przedstawi on sprawozdanie zeswojej działalności na zwyczajnej kapitule ge-neralnej (Dekrety – Wnioski – Oświadczenia,punkt 34)».

5.8. kapituła generalna, asyż 2007Wniosek 36: Zaangażowanie Zakonu odnośnieekumenizmu i dialogu między-religijnego.1. Kapituła Generalna 2007 roku potwierdza de-cyzję Kapituły Generalnej z 1992 roku, że Eku-menizm i Dialog międzyreligijny w "duchuAsyżu" jest elementem misji w Zakonie, w

związku z tym zobowiązuje się do przygotowa-nia personelu (pracowników) i koniecznychśrodków (zapewnienia niezbędnych środków),angażując Delegata Generalnego w tym zakresiei współpracując ściśle z innymi członkami Rod-zin Franciszkańskich.2. Kapituła Generalna 2007 uważa Dialog z Isla-mem za zadanie Zakonu i wyraża życzeniewspółpracy z wszystkimi członkami RuchuFranciszkańskiego.Wniosek 37 Rewizja i restrukturyzacja CEFID.Zarząd Zakonu ma się zaangażować rewizję i re-strukturyzację CEFID.

CZĘść II

POWOŁANIE BRATA MNIEJSZEGOKONWENTUALNEGO DO DIALOGU

dekalog dialogu

Historia, imiona, centra i dokumenty, które dotądwymieniliśmy potwierdzają nieustanne zaan-gażowanie naszego Zakonu w dziedzinę dialogu,który jest w stanie świadczyć o kompleksowościróżnych religii i o bogactwie doświadczenia wiarylub spotkania z drugim człowiekiem w kontekściewyzwań i licznych problemów z przeszłości. Odzawsze więc bracia mniejsi konwentualni wierząw konfrontację pomiędzy kulturami i religiami aich historia jest od zawsze „podróżą pośródróżnic”, której żadna „łatwa” krytyka nie może zi-gnorować czy zniweczyć.

Prowadzić dialog znaczy słuchać i mówić, akcep-tować i dawać, rozumieć i szanować, otwierać sięi konfrontować i możnaby tak kontynuować je-szcze długo ze stereotypowymi definicjami, leczpodstawowe pytanie brzmi: jest w charyzmaciefranciszkańskim coś, co popycha jego „posia-daczy” do pozytywnego stawienia czoła dzisiej-szemu fenomenowi globalizacji, do ufnego ioptymitycznego zamieszkiwania tej „globalnejwioski” i do zaoferowania jej jakiejgoś szczegól-nego wkładu?

Na ostatniej Kapitule Generalnej, celebrowanej w Asyżu w 2007 roku,została wyrażona potrzeba ponownego zatwierdzenia decyzji KapitułyGeneralnej z 1992 roku, tzn., że ekumenizm i dialog międzyreligijnyw „duchu Asyżu” jest elementemi misji Zakonu. Odnosiliśmy się dotekstu kapituły z 1992, który jest jej sercem i syntezą, i który ukazujecel, który powinien nas zaangażować w ciągu tych lat. Czytamy w nim:«Nasz Zakon powołany jest przez Ducha do służenia Kościołowi iwszystkim ludziom w konkretnej duchowości (...) Wymaga to jasnegouznania charyzmatu naszej rodziny zakonnej i jej funkcji. Są nimi prze-dewszystkim: braterstwo, mniejszość, wspólnotowość, całkowite od-danie życia dla misji»19.Braterstwo ewangeliczne – franciszkańskie, duch minorycki i konwen-tualny są więc niezbędnymi warunkami do głoszenia Ewangelii i wmisji dialogicznej.Trzeba więc patrie na dialog w świetle tych trzech charakterystyk Za-konu, które mają stać się własnym stylem naszego życia i misji, zeświadomością, że być jak Franciszek, który swym życiem pokazał, żetylko dialog szczery i pokorny, może sprowadzić z powrotem pokój imiłość pomiędzy braci. Franciszkanin jest osobą zaangażowaną wcałkowicie otwarty i niesutanny dialog z Bogiem, ludźmi i stworze-niem.

1. dialog, element misji

zakonu

19 Presenza e testimonianza, 1.2;1.3.

21

kkk

Franciszkanie mają swe szczególne powołanie, aby “wyjść z siebiesamych” i stać się towarzyszami podróży, rozmówcami, przyjaciółmiludzi, także tych bardzo różniących się od nas. Z tego powodu Zakonjest coraz mocniej zobowiązany, w społeczeństwie charakteryzującymsię pluralizmem religijnym, kulturalnym i etnicznym, do życia iświadczenia o braterstwie, jako swym wymiarze konstytutywnym ijako „uprzywilejowanym doświadczeniu dialogu”. Stąd potrzeba, abynasze wspólnoty powróciły i przemyślały na nowo swój charyzmat ijego zasadniczy i twórczy wymiar, o którym świadczą początki za-konu, i który w ciągu swego rozwoju historycznego powracał bogatywe wskazówki, zarówno aby ożywić świadomość własnej tożsamościi misji pierwotnej, jak i żeby zobaczyć, jak nasiona początków rozk-witły w nowych sytuacjach historycznych i środowiskowych w ciągutych prawie ośmiu wieków.Gdy w którejś ze wspólnot dialog nie istnieje i mamy do czynieniatylko z monologiem, gdy na nim pozostajemy, zamykamy się w sobiei tak stajemy się coraz ubożsi, nie dochodzimy do nawrócenia, którewymaga mówienia i słuchania. Prawdziwy dialog jest wymianą, któraprowadzi nas do większej jasności i czasem do nawrócenia. Życie bra-terskie nie jest więc koncentracją na sobie samym, lecz jest zwróce-niem się na zewnątrz. Można powiedzieć, że wspólnota, jakpojedyncza osoba, żyje jednocześnie na dwóch płaszczyznach: wsobie i w relacji. Dialog oznacza wzajemną wymianę pomiędzyróżnymi świadomościami i im bardziej jesteśmy bez skazy, tym in-tensywniejszy jest dialog. Gdy wspólnota nie prowadzi dialogu wpełnej szczerości, lub gdy gubi swą nieskalaność, zasłania i wypaczaswą prawdziwą naturę, swój charakter jako obrazu Trójcy i swojązdolność bycia odpowiedzialną za inne wspólnoty. Życie braterskienie ma być skoncentrowane na sobie, lecz znowu ma być zwróceniemsię na zewnątrz. Ma ono wymiary kosmiczne, bo pozostaje otwartena człowieka, na Kościół i na świat: «Wspólnoty życia konsekrowa-nego są posłane, aby przez świadectwo swego życia ukazywać war-tość chrześcijańskiego braterstwa i przemieniającą moc DobrejNowiny, która każe na wszystkich patrzeć jako na dzieci Boże iskłania do ofiarnej miłości do wszystkich, a zwłaszcza do najmniej-szych. Wspólnoty te są miejscami nadziei i odkrywania duchaBłogosławieństw — miejscami, w których miłość, czerpiąca moc zmodlitwy, źródła komunii, ma stawać się zasadą życia i zdrojem ra-dości»20. Innymi słowy, świat dla franciszkanina nie ma sensu, jeślinie jest rozumiany jako miejsce dialogu. Byt człowieka nie polega najego indywidualności, lecz na relacjach; przede wszystkim na relacjido rzeczy, do innych ludzi, w końcu w relacji do Całkowicie Innego,który znajduje się ponad każdym indywiduum, lecz jednocześnie na-daje mu godność. Dlatego każde oblicze człowieka, niezależnie odrasy, języka czy religii, jest śladem Całkowicie Innego.

2. Braterstwo,uprzywilejowanemiejsce doświadczenia dialogu

Jaki jest powód takiej naglącej potrzeby i jakie są korzenie braterstwaw dialogu? Zakon jest grupą braci zebranych przez Ducha wewnątrzKościoła wokół starszego brata, którym jest Jezus Chrystus, w którymBóg Ojciec chce nas znaleźć (por. Rnb 23, 1-5; Am 5, 1; 2Lf 10, 56).To wspólnota równych sobie, motywowana i podtrzymywana przedewszystkim przez wiarę w Jezusa Chrystusa i w Boga, i której duszą i

3. Bóg trójca,źródło dialogu

20 Vita consecrata, nr 51, JanPaweł II, 25 marca 1996.

22

normą życia są dar i służba wzajemna. W charyzmacie franci-szkańskim konwentualnym człowiek jest widziany i daje się mu świa-dectwo jako stworzeniu umiłowanemu przez Boga w Chrystusie,odkupionemu i powołanemu do życia w „obejmującej” go miłościBoga, ponad całym stworzeniem lecz jednocześnie w relacji brater-stwa, pojednania i solidarności z całym stworzeniem; w postawie po-kory, prostoty ducha, pogodnej radości i bezinteresowności.«Człowiek, franciszkanin konwentualny jest ubogi, pokorny, lecz po-godny i radosny, ponieważ bogaty Bogiem, który jest jego naj-wyższym i jedynym dobrem, jego wszystkim, przez Chrystusa, którydał siebie samego jako Ojciec w Duchu»21. Dialog nie ma więc byćrozumiany jako tylko międzyludzki, lecz także z Bogiem. Misja dia-logiczna franciszkanina konwentualnego ma jako swój fundamentcałkowite wypełnienie się miłością ku Bogu, bo doświadczenie Bogawciąga człowieka wierzącego w Jego dialog miłości i jedności i przy-nosi owoc wzajemnego dialogu i jedności. Bóg jest dialogiem i mówido nas przes swe Słowo, którym jest Chrystus. Bóg Trójca jest więcSłowem miłości i jeśli tak, jest to ciągły dialog miłości, bezustannedawanie sobie miłości.Można powiedzieć, że współnota jest żywa jeśli jest wspólnotą mo-dlitwy. Modlitwa jest dialogiem miłości z Bogiem, modlitwa jest rów-nie ważna jak praca i kto nie modli się nie nadaje się do miłości idialogu.

4. świadectwo poprzedzające

dialog i poza nim

Święty Franciszek uderza słuchających go zarówno słowem jak iprzykładem, bo «był w całej swej osobowości, osobą, która » (1Cel 97:FF 488). I radzi braciom, aby czynili tak samo i aby tę radę uczynilinieodłączną myślą przewodnią ich życia misjonarskiego. «Takie po-winno być zachowanie braci pośród ludzi, aby każdy kto ich słucha ispotyka, był doprowadzony do uwielbienia i wychwalania Ojca Niebie-skiego» (3Comp 58). Dialog franciszkański nie chce wynosić się ponad“masę”, czyniąc coś niecodziennego, sensacyjnego; chodzi o to, aby wżyciu słuchać powołania, które łączy osoby z wiecznością. Życie fran-ciszkańskiej wspólnoty z natury jest już dialogiem, jest już misją... Otodlaczego każdy czynem wyraża to, kim jest: dialog życia, dialog jakoobecność, dialog wspólnych dzieł, dialog wspólnej teologii i kultury...«Należy przypomnieć wszystkim, że wspólnota braterska, jako taka,jest już apostolstwem, że przyczynia się bezpośrednio do dzieła ewan-gelizacji. Ostatecznym znakiem pozostawionym nam przez Pana jestto, że żył braterstwem: ‘Po tym wszyscy poznają, żeście uczniamimoimi, jeśli będziecie się wzajemnie miłowali (J 13,35)»22. Nie mając niczego na własność, niczego o co walczyć, jak wszyscy bra-cia ślubują przed Bogiem, przesłanie franciszkańskie „pokój i dobro”,jest istotą powołania zakonnego, ekumenicznego i „dialogicznego”,które otwiera na nieskończoność. Dialog dla franciszkanina jest więcstałą postawą serca, a nie czymś wyuczonym i tylko dla wybranych;jest to styl życia i sposób zachowania się, a nie sztucznym wynalazkiem„egzotycznej mody” naszych czasów.

21 G. IAMMARRONE, Il france-scanesimo conventuale nel fu-turo radicato nel presente, inE. MARAZZI (a cura), Qualefrancescanesimo conventualeall'alba del terzo millennio cri-stiano?, Konferencja na Papie-skim Wydziale Teologicznymśw. Bonawentury - Seraphi-cum (Rzym, 6 lutego 2001),Roma 2001, str. 86.

22 La vita fraterna in Comunità,54.

23

5. żyć pomiędzyludźmi

Kim był drugi człowiek dla Franciszka? Święty Franciszek jest mie-szkańcem Asyżu i obywatelem świata. W odróżnieniu od monasty-cyzmu, wybrał on życie pomiędzy ludźmi. To wyrażenie oznaczaotwarcie się na wszystkich, bez uprzedzeń, wyjątków, dyskryminacji.«Nikt – trafnie syntetyzuje L. Iriarte – nie powinien był zostać poza tąuniwersalną miłością: ani grzesznik, ani heretyk, ani saracen»24. I je-szcze: «Franciszek czuje się “sługą wszystkich”, czuje się wolny, abynieść wszystkim, bogatym i ubogim, nisko i wysoko urodzonym, świec-kim i klerykom, wiernym i heretykom, chrześcijanom i niewiernym,przesłanie o nawróceniu»24. Więc bliźni to także trędowaty, sułtan, wilkz Gubbio… « I ktokolwiek przyszedłby do nich: przyjaciel czy wróg,złodziej czy łotr, niech go przyjmą uprzejmie» (Rnb 7, 14). “Odmien-ność” nie jest ograniczeniem w komunikacji, lecz “wartością”, “zaso-bem”, “prawem”. Należy jak najprędzej uwolnić się od uprzedzeń iodkryć, co się kryje w „odmienności”, nie zapominając, że takie uwol-nienie wymaga, abyśmy zpojrzeli wewnątrz siebie. Trzeba zweryfiko-wać nasze postępowanie, aby je naprostować i przybliżyć sobie samymnasze słabe punkty. Wzajemność jest naturą diaolgu. Wyraża się w da-waniu i otrzymywaniu.Jak można dziś wprowadzić w czyn, w naszych czasach to „życie po-między ludźmi”? Musimy postawić sobie pytanie, czy współczesnyczłowiek – czy to chrześcijanin, czy nie – znajduje w dzisiejszych fran-ciszkanach braci, którzy „umieją z nim żyć” i nie czuje się przypadkiemwyobcowany lub zmuszony do pozostawania na dystans, bo „jest małolub wcale nie jest chrześcijaninem”, lub ponieważ się czuje grzeszni-kiem, trochę heretykiem, trochę saracenem, trochę wilkiem... i tu rodzisię drugie słuszne pytanie: czy przypadkiem zbyt wiele naszych wspól-not nie ma tendencji do zamknięcia się na innych, tak, że ich obecnośćjest praktycznie bez znaczenia, a na pewno nie są miejscem dialogu zwszystkimi ludźmi; lub czy przypadkiem nie są nieudaczną kopią stylumonastycznego, który nie jest naszym stylem?

6. “żyć pomiędzyludźmi”, ale jak?

«I wszyscy bracia niech wystrzegają się słów obelżywych i sprzeczek(por. 2Tym 2,14), niech starają się raczej, o ile Bóg da im łaskę, zacho-wywać milczenie » (Rnb 11, 1-2).«I niech będą uprzejmi, okazując wszelką łagodność względem wszy-stkich ludzi (por. Tt 3,2) Niech nie sądzą i nie potępiają» (1Reg 11, 9-10).« 5 Bracia zaś, którzy udają się, mogą w dwojaki sposób duchowniewśród nich postępować. Jeden sposób: nie wdawać się w kłótnie ani wspory, lecz być poddanymi wszelkiemu ludzkiemu stworzeniu zewzględu na Boga (1 P 2,13) i przyznawać się do wiary chrześcijańskiej.Drugi sposób: gdyby widzieli, że tak się Panu podoba, niech głosząsławo Boże, aby [ludzie] uwierzyli w Boga wszechmogącego, Ojca iSyna, i Ducha Świętego, Stworzyciela wszystkich rzeczy, w Syna Od-kupiciela i Zbawiciela... » (1Reg 16, 5-7).«Radzę zaś moim braciom w Panu Jezusie Chrystusie, upominam ich izachęcam, aby idąc przez świat nie wszczynali kłótni ani nie spieralisię słowami (por. Tt 3,2; 2Tm 2,14) i nie sądzili innych. Lecz niechbędą cisi, spokojni i skromni, łagodni i pokorni, rozmawiając uczciwieze wszystkimi, jak należy» (2Reg 3,10-11).„Rozmawiając uczciwie ze wszystkimi” lecz jakim językiem? W na-

23 L. IRIARTE, Vocazione fran-cescana. Sintesi degli ideali disan Francesco e di santaChiara, Casale Monferrato1999, str. 256 (tłumaczeniewłasne.24 Ivi, str. 258 (tłumaczeniewłasne).

24

szych czasach pełnych pośpiechu, język, który przekazuje myśl corazbardziej się psuje i tak komunikacja jest wypaczona i ubożeje25. Trudnojest przekazać swe uczucia wewnętrzne używając naszego języka.Męczy nas ten język, który banalizuje do tego stopnia, że wydaje się,że nie istnieje już myślenie. Cień wątpliwości i jąkanie się? Jest zawszemożliwość wyjścia z tych ciemności. Człowiek jest w stanie wejść wgłąb, aby znaleźć światło, aby znaleźć Boga, niezależnie od świata. Itrzeba znaleźć go wywracając świat, „rozbierając na kawałki” język...W jednym z dzieł niesłusznie przypisywanych Senece czytamy: «Imagoanimi sermo est: qualis vita talis oratio» to znaczy: “Słowo, mowa, jestodbiciem duszy: jakie życie, taka i mowa i słowa” i można dodać „jakidialog, takie życie26.

7. Wspólnota, która unika

polemiki a budujenowe możliwości

i dialog

Franciszek stosuje w sposób konkretny te reguły generalne dotyczącezachowania; w stosunku do Kościoła i do sobie współczesnego światanie uprawia polemiki, lecz buduje mowe możliwości. Łatwo jest kry-tykować i polemizować, trudniej zaś przyjąć postawę człowieka, któryumie oceniać krytycznie własne gesty i wybory życiowe. Dziś możeświat ze swymi instytucjami i organizacjami jest za bardzo skłonny dopolemiki. Nie brak na pewno powodów, lecz trzeba najpierw wysuwaćpropozycje a nie od razu krytykować. I to z dwóch powodów. Po pier-wsze dlatego, że polemika uniemożliwia lub utrudnia dialog. Po drugiedlatego, że to, co głoszą chrześcijanie to Ewangelia, Dobra Nowina,dobre, uwalniające, zbawcze, budujące słowo; głoszenie to dotyczyBoga, który zawsze znajduje wyjście, nawet tam, gdzie ludzie go jużnie widzą.Metodą Franciszka nie była polemika, lecz alternatywne budowanie, toznaczy poakzanie poprzez fakty, że jest możliwa inna droga, ta, którąludzie odrzucają, lub której nie chcą widzieć; na przykład, że możnażyć pomiędzy „saracenami” i dialogować z nimi, czyli inaczej niż przezkrucjaty.

8. dialog i duch minorycki

Dialog w wydaniu brata mniejszego konwentualnego nie jest tylko kwe-stią słów. Można je wypowiedzieć, ale jednocześnie można przejśćponad nimi. Słowa są formą zwrócenia się do kogoś poprzez dialog, aleten dialog może być także przeżywany także bez słów. Strategia dialo-giczna Franciszka była bardzo prosta: zaskarbić sobie sympatię wszy-stkich, stając się ich pokornym sługą, to znaczy poprzez styl minorycki.Ta postawa ma charakteryzować sposób życia braci pomiędzy ludźmi:«z tego powodu nazwani są “braćmi mniejszymi”, ponieważ powinnibyć najmniejsi ze wszystkich ludzi na świecie, zarówno w nazwie, wprzykładzie i zachowaniu» (LegPer 15). Praca apostolska w stylu fran-ciszkańskim ma otworzyć się spontanicznie na wszystkich ludzi: «I po-winni się cieszyć, gdy przebywają wśród ludzi prostych iwzgardzonych, ubogich i słabych, chorych i trędowatych, i żebrakówprzy drogach»27, dlatego ma mieć charakter i formę “minoritas”28. Przykład Franciszka, świadectwo życia, które przywołuje na myślEwangelię, tak bardzo żywotne, są dziś wezwaniem dla wszystkich, dlaKościołów chrześcijańskich zachodu i wschodu, wezwaniem do „sza-leństwa życia w duchu minoryckim”, aby przygotować i stworzyć nowy

25 G. RAVASI, Comunicazione eParola di Dio. Visione biblicae teologica della comunica-zione in In principio. La co-municazione nella Bibbia,Cinisello Balsamo 1994, str. 8-9; E. SCOGNAMIGLIO, Il voltodi Dio nelle religioni. Una in-dagine storica, filosofica eteologica, Milano 2001.26 Por. E. SCOGNAMIGLIO, Dia-logos. Verso una Pedagogiadel dialogo. I. Prospettive, Ci-nisello Balsamo 2009.

25

świat, świat błogosławieństw: «Dałem wam bowiem przykład, abyściei wy tak czynili, jak Ja wam uczyniłem. Zaprawdę, zaprawdę, powiadamwam: Sługa nie jest większy od swego pana ani wysłannik od tego,który go posłał. Wiedząc to będziecie błogosławieni, gdy według tegobędziecie postępować» (J 13, 15-17). Prawdę mówiąc, wybór życia po-między ludźmi i na ich służbie, doprowadza człowieka wszystkich cza-sów w poszukiwanie największego, „wielkiego sekretu” Franciszka:ducha minoryckiego.

9. Wspólnota na misji dla światawewnątrz misjikościoła

Duch minorycki wymaga także służby w posłuszeństwie, dlatego Fran-ciszek wymaga od braci kaznodziei posłuszeństwa i uległości wobecMinistrów i Biskupów, którzy są odpowiedzialni za troskę duszpa-sterską w diecezjach29. Wspólnota franciszkańska konwentualna ma zazadanie iść w świat, aby spełniać w nim misję, która wpisuje się w misjęKościoła, ubogiej Oblubienicy Chrystusa. Mowa o zobowiązaniu otrzy-manym od Założyciela, który w ciągu wieków zaniósł chrześcijaństwow różne części świata. W swojej pracy misyjnej Święty z Asyżu ma swespecyficzne, jedyne w swoim rodzaju zadanie; głosić w Kościele i wświecie, słowem i czynem, pokorną i ubogą miłość Boga, który w iprzez Jezusa Chrystusa dał się i wciąż się daje bezinteresownie; przy-wołać wspólnotę chrześcijańską i całą ludzkość do nawrócenia i do po-kuty, aby ludzie z pokorą i wdzięcznością życia i duszy dali siebiesamych bezgranicznie Temu, który ich umiłował (por. Rnb 23, 7; Lcap,v. 9).

10. dialog prorockii kreatywny

Dialog barata mniejszego konwentualnego ma być dialogiem proroc-kim, proroctwem obecności, zanim się przejdzie do gestów, czy inicja-tyw, zarówno wspólnotowo jak i osobiście. Ma to być proroctwoistnienia wspólnoty franciszkańskiej gościnnej, ubogiej, rozmodlonej ioptymistycznej. Dialog prorocki nie przesadza nigdy z narzekaniem,ale patrzy z optymizmem; jest pasją, która rodzi się z wiary w mocBoga: “Ty jesteś mocny, Ty jesteś wielki (por. Ps 85, 10), Ty jesteś naj-wyższy” (Uwielbienie Boga Najwyższego). Optymizm franciszkańskinie jest lukrowanym optymizmem ani czysto ludzką ufnością, że wszy-stko będzie dobrze. Jest to optymizm, który ma swoje korzenie w świa-domości wolności i w pewności o mocy łaski. Jest to optymizm, któryprowadzi do bycia wymagającymi wobec samych siebie, aby w każdymmomencie odpoweidzieć na wezwanie Boga.Za dialog prorocki możemy uważać świeżość, spontaniczność, ludz-kość, franciszkańską radość, które są w stanie pomóc światu pokonaćpokusy rytualizmu, przyzwyczajenia, zbyt powtarzającej się teologii iprzezwyciężyć ten rodzaj „normalności” wyzutej z kreatywności, abyotworzyć się na „ducha Asyżu”, na młodą werwę.

29 Por. RBu IX 1-2: FF 98.

26

27 Reguła niezatwierdzona IX,2.28 Por. K. ESSER, Temi spiri-tuali, Milano 1981, str. 200.

“Kazanie na górze” na temat dialogu międzyreligijnego

Gdy wchodzisz w dialog międzyreligijny, nie myśl przede wszysktim o tym, w co ty masz wierzyć.

Gdy dajesz świadectwo o twojej wierze, nie broń siebie samego lub twoich interesów, nawet jeśli mogą być święte i słuszne.

Zachowuj się jak ptaki niebieskie, które śpiewają i latają i nie bronią swej muzyki i piękna.

Gdy prowadzisz z kimś dialog, patrz na twego rozmówcę, jak na doświadczenie objawienia, jakbyś patrzył, albo w sposób w jaki patrzyłbyś na polne lilie.

Gdy zaczynasz dialog interreligijny, spróbuj najpierw wyjąć belkę z twego oka, zanim zaczniesz wyjmować drzazgę z oka drugiego człowieka.

Błogosławiony jesteś, gdy nie czujesz się samowystarczalny podczas prowadzenia dialogu.

Błogosławiony jesteś gdy wierzysz w drugiego człoweika, bo wierzysz we Mnie.

Błogosławiony jesteś, gdy stawiasz czoła niezrozumieniu ze strony twej wspólnoty lub innych, zpowodu swej wierności wobec prawdy.

Błogosławiony jesteś, gdy nie wyrzekasz się swoich przekonań i jednocześnie nie prezentujeszich jako norm absolutnych.

Biada wam, teologowie i naukowcy, gdy nie zważacie na to, co mówią inni, bo uważacie to za żenujące lub niewystarczjąco naukowe.

Biada wam, praktykujący religie, gdy nie słuchacie wołania najmniejszych.

Biada wam, autorytety religijne, gdy uniemożliwiacie zmiany i (ponowne) nawrócenie.

Biada wam, ludzie wierzący, bo monopolizujecie religię i ograniczacie Ducha, który wieje gdzie i kiedy chce30.

30 R. PANIKKAR, Il dialogo intrareligioso, Assisi 1988, pp. 12-13.

27

28

Materiał formacyjny opublikowano w miesiącu wrześniu 2011 r.CEFID - Assisi, Italia

Format pdfwww.lospiritodiassisi.org