BIURO PROJEKTU

PARTNERSTWA NA RZECZ EKONOMII SPOŁECZNEJ

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej – Regionalny Ośrodek w Lublinie

ul. Chopina 11/4B, 20-026 Lublin | tel. 081 534-64-70

www.partnerstwa-es.pl | biuro@partnerstwa-es.pl

Projekt „Partnerstwa na rzecz Ekonomii Społecznej‖ współfinansowany ze środków Unii

Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Andrzej Juros, Arkadiusz Biały

Diagnoza w zakresie współpracy instytucji rynku

pracy oraz pomocy i integracji społecznej

na rzecz rozwoju ekonomii społecznej

na Lubelszczyźnie

Lublin 2009

BIURO PROJEKTU

PARTNERSTWA NA RZECZ EKONOMII

SPOŁECZNEJ

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej – Regionalny Ośrodek w Lublinie

ul. Chopina 11/4B, 20-026 Lublin | tel. 081 534-64-70

www.partnerstwa-es.pl | biuro@partnerstwa-es.pl

WYKONAWCA BADAŃ

LUBELSKI OŚRODEK SAMOPOMOCY

ul. Narutowicza 54 | 20-016 Lublin

tel. /fax (081) 743 66 13

www.los.lublin.pl | los@los.lublin.pl www.lubelskie.ngo.pl

Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej.

Za treść tego dokumentu odpowiadają autorzy, poglądy w nim wyrażone

nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.

© Copyright by Lubelski Ośrodek Samopomocy

Lublin 2009

Publikacja wykonana w ramach projektu: „Partnerstwa na rzecz ekonomii społecznej‖,

współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego,

Priorytet VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i

wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej

(umowa nr POKL.07.02.02-06-037/08-00 „zawarta z Wojewódzkim Urzędem Pracy w

Lublinie)

Projekt „Partnerstwa na rzecz Ekonomii Społecznej‖ współfinansowany ze środków Unii

Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1

Spis treści

Wprowadzenie ............................................................................................................................ 4

I. Ekonomia społeczna na Lubelszczyźnie – charakterystyka ................................................... 8

1. Szerszy kontekst i uwarunkowania .................................................................................... 8

1.1. Akcent na aktywność społeczną a nie na instytucje .................................................. 10

1.2. Integracja społeczna i zawodowa .............................................................................. 11

1.3. Ekonomia potrzebuje liderów społecznej przedsiębiorczości ................................... 12

1.4. Przedsiębiorczość społeczna wymaga partnerstwa ................................................... 14

1.5. Sukces przedsiębiorczości społecznej zależy od stopnia wykorzystania

zasobów społecznych i kulturowych (potrzeba „dobrych praktyk‖) ........................ 15

1.6. Partnerstwo partnerstw – aktywność obywatelska na rzecz rozwoju

ekonomii społecznej ................................................................................................. 19

1.7. Ekonomia społeczna i partnerstwa na obszarach wiejskich Lubelszczyzny ............. 21

1.8. Program Integracji Społecznej w ramach Poakcesyjnego Programu

Wsparcia Obszarów Wiejskich ................................................................................. 26

1.9. Obszary interwencji w programach operacyjnych perspektywy finansowej

2007-2013 ................................................................................................................. 28

2. Definicja ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa społecznego ...................................... 33

II. Założenia i metodologia badania ......................................................................................... 39

1. Schemat badania i charakterystyka narzędzi badawczych ............................................... 39

1.1. Metody jakościowe ................................................................................................... 40

1.2. Metoda ilościowa ...................................................................................................... 40

2. Przebieg badań ................................................................................................................. 42

2.1. Ankieta pocztowa ...................................................................................................... 42

2.2. Wywiady eksperckie ................................................................................................. 42

3. Ogólna charakterystyka badanych ................................................................................... 43

3.1. Podmioty ekonomii społecznej w znaczeniu węższym ............................................. 43

3.2. Organizacje pozarządowe – podmioty szeroko rozumianej ekonomii społecznej .... 45

3.3. Lokalne Grupy Działania .......................................................................................... 48

3.4. Instytucje pomocy społecznej ................................................................................... 49

3.5. Instytucje rynku pracy ............................................................................................... 49

III. Ekonomia społeczna w rozumieniu badanych ................................................................... 51

2

1. Badania ankietowe ........................................................................................................... 51

2. Wywiady pogłębione ........................................................................................................ 55

IV. Partnerstwo na rzecz rozwoju ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie ............................ 58

1. Definicja partnerstwa według badanych .......................................................................... 58

2. Współpraca międzysektorowa na Lubelszczyźnie w opinii badanych ............................ 59

2.1. Badania ankietowe .................................................................................................... 59

2.2. Wywiady pogłębione ................................................................................................. 64

3. Ogólna charakterystyka partnerstw na Lubelszczyźnie ................................................... 66

3.1. Zaangażowanie członków w tworzeniu partnerstwa ................................................. 66

3.2. Zasięg działań podejmowanych przez partnerstwa ................................................... 67

3.3. Przestrzeganie zasady równości, poczucia niezależności oraz dialogu

pomiędzy członkami w partnerstwie ........................................................................ 67

3.4. Rozpoznawalność partnerstwa przez społeczność i władze lokalne ......................... 69

3.5. Kwalifikacje osób decyzyjnych w partnerstwie i członków instytucji/organizacji

należących do partnerstwa ........................................................................................ 70

3.6. Otwartość partnerstwa na nowe pomysły, idee, nowych członków

oraz zdolność myślenia w kategoriach lokalnych .................................................... 72

3.7. Otwartość partnerstwa na współpracę z instytucjami/organizacjami i

społecznościami z innych regionów ......................................................................... 73

3.8. Wspieranie lokalnego rynku pracy i instytucji go obsługujących ............................. 74

3.9. Uczestnictwo w partnerstwie podmiotów z sektora samorządowego, biznesu

i pozarządowego ....................................................................................................... 75

3.10. Struktura organizacyjna partnerstwa i poziom znajomości metod

doskonalących partnerstwo ....................................................................................... 76

3.11. Znajomość barier i ograniczeń w partnerstwie oraz mechanizmów

rozwiązywania konfliktów ........................................................................................ 78

3.12. Zasoby finansowe partnerstwa a możliwości osiągnięcia założonych celów ......... 78

4. Analiza trwałości i skuteczności partnerstw na Lubelszczyźnie ...................................... 80

4.1. Ogólna ocena skuteczności i trwałości przebadanych partnerstw............................. 80

4.2. Ocena skuteczności i trwałości przebadanych partnerstw trójsektorowych ............. 81

5. Modelowe podejścia partnerskie na rzecz rozwoju ekonomii społecznej

na Lubelszczyźnie ......................................................................................................... 82

Zakończenie ............................................................................................................................. 85

Rekomendacje .......................................................................................................................... 90

3

Wykaz skrótów ......................................................................................................................... 94

Bibliografia ............................................................................................................................... 96

Spis rysunków, tabel i wykresów ........................................................................................... 100

Aneks 103

1. Partnerstwa terytorialne .................................................................................................. 103

2. Partnerstwa projektowe .................................................................................................. 103

3. Partnerstwa branżowe..................................................................................................... 104

4. Partnerstwa publiczno-społeczne i publiczno-prywatne ................................................ 104

5. Partnerstwa pozostałego rodzaju .................................................................................... 105

4

Wprowadzenie

Niniejszy raport jest podsumowaniem badań przeprowadzonych w ramach projektu

Partnerstwa na rzecz ekonomii społecznej, realizowanego w ramach Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki, Priorytet VII „Promocja integracji społecznej‖, Działanie 7.2

„Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej‖, Poddziałanie

7.2.2 „Wsparcie ekonomii społecznej‖. Celem projektu jest stworzenie możliwości

współpracy, wymiany doświadczeń pomiędzy instytucjami rynku pracy oraz instytucjami

pomocy i integracji społecznej. Projekt ma wesprzeć kreowanie nowych, innowacyjnych

przedsięwzięć z zakresu ekonomii społecznej. Więcej informacji na temat projektu można

znaleźć pod adresem: www.partnerstwa-es.pl Kluczowym elementem badań była analiza

współpracy instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej na rzecz wsparcia

procesu tworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych.

Systematyczna współpraca profesjonalistów różnych instytucji staje się dziś

koniecznością. Integracja służb publicznych i pozarządowych skupia na sobie rosnącą uwagę

rządów wielu państw europejskich w tym także Polski. Brak integracji usług świadczonych

przez instytucje rynku pracy, pomocy i integracji społecznej nie służy interesom

beneficjentów i ich rodzin lub opiekunów1. W tej sytuacji zawiązywanie partnerstw w celu

rozwiązywania najistotniejszych problemów społeczności narodowych, regionalnych i

lokalnych wydaje się być dziś koniecznością.

Tego typu działania zakładał projekt ustawy o zasadach prowadzenia polityki

społecznej2 przedłożony pod obrady sejmu w 2007 roku. Zmierzał do ustalenia reguł

planowania, realizacji i oceny polityki społecznej prowadzonej w ramach polityki rozwoju

oraz w ramach przedsięwzięć Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia, rozwoju zasobów

ludzkich i integracji społecznej. Ustawa miała określać kompetencje poszczególnych szczebli

samorządu w zakresie promocji zatrudnienia; zabezpieczenia społecznego; rodziny; integracji

społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu; edukacji i rozwoju zasobów

ludzkich; ochrony zdrowia i opieki długoterminowej; warunków pracy; mieszkalnictwa;

zapobiegania wszelkiej dyskryminacji oraz zróżnicowaniu; dialogu społecznego; rozwoju

społeczeństwa obywatelskiego. Miała również stworzyć nowe mechanizmy współpracy

między administracją a sektorem pozarządowym. Chociaż na skutek skrócenia V kadencji

Sejmu nie została uchwalona to jednak zgodnie z jej ustaleniami realizowane są programy z

zakresu polityki społecznej finansowane z Funduszy UE3. Ustalenia te w sposób praktyczny

przyczyniają się do koordynacji i spójności działań realizowanych w oparciu o uregulowania i

programy wielu instytucji polityki społecznej. Filarami tej ustawy zdaniem prof. Krzysztofa

Piątka były4:

wprowadzony spójny system polityki społecznej, przekraczający zakres tradycyjnej

pomocy społecznej, zakładający koordynację programowania, projektowania oraz działań

różnych podmiotów polityki społecznej

1 Por. Integracja usług socjalnych w Europie. Raport Briana Munday z Uniwersytetu Kent w Wielkiej

Brytanii, konsultanta CS-US, Canterbury 2007, s. 4; także Internet: http://www.ips.uw.edu.pl/rszarf/kierunki/

munday.doc (14.11.2008).

2 Projekt ustawy o zasadach prowadzenia polityki społecznej z dnia 4 stycznia 2007 roku – Druk 1548,

http://orka.sejm.gov.pl/Druki5ka.nsf/0/677B975EDE36FE94C12572AC0038E58C/$file/1548.pdf

3 http://www.ops.pl/news.php?id=3980

4 K. Piątek, Uwagi do projektu ustawy: „.. o zasadach prowadzenia polityki społecznej”, Instytut Spraw

Publicznych, http://www.liskow.org.pl/files/aktaulnosci/prof_Piatek_ekspertyza.pdf

5

wpisywanie się w europejski kontekst społeczny (socjalny):

o proponowała rozwiązania, które są odpowiedzią na podstawowe dokumenty Unii

Europejskiej

o tworzyła warunki do skuteczniejszego wykorzystania środków finansowych

zawartych w Europejskim Funduszu Społecznym (EFS)

eksponowanie aktywności jako sposobu na rozwiązywanie problemów socjalnych

(aktywna integracja, aktywna polityka społeczna)

powołanie Krajowego Zespołu Polityki Społecznej (poniższy raport wskazuje na

konieczność powołania Regionalnego Zespołu Polityki Społecznej, który będzie

monitorował programy zmierzające do rozwoju ekonomii społecznej)

W podsumowaniu komentarza do projektu Ustawy autor ten zaznacza, iż: „Wydaje

sie, że nie należałoby zbytnio śpieszyć się z jego przyjęciem przez parlament, kosztem

obniżenia niezbędnej jakości, którą powinien prezentować‖. Mijające dwa lata potwierdzają

tę ocenę. Prace nad spójnością polityki społecznej, nad zintegrowaniem działań i usług są

konieczne (wskazuje na to poniższy raport). Potrzebne jest zintegrowanie wysiłków wielu

podmiotów mogących mieć wpływ na rozwój społeczno-gospodarczego regionów poprzez

zapewnienie im spójnych systemów wsparcia zarówno eksperckiego jak i szkoleniowego

bazującego na spójnej wizji rozwoju, popartej autorytetem władzy (od tej na najwyższym

szczeblu po najniższy).

W dokumentach, typu strategie rozwoju, zgodnie z którymi samorządy realizują swoją

lokalną politykę akcentuje się konieczność m.in. możliwie szerokiej współpracy z trzecim

sektorem, biznesem i społecznością lokalną w zakresie rozwiązywania najistotniejszych

problemów na lokalnym terenie. I tak np. w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na

lata 2006-2020 jednym ze strategicznych celów jest zwiększenie zdolności instytucjonalnej

regionu do prowadzenia efektywnej polityki regionalnej, która wiąże się nie tylko z

koniecznością efektywnego wykorzystania środków pomocowych z UE, ale również ze

zbudowaniem szerokiego konsensusu w regionie dla rozwiązywania najważniejszych

problemów rozwojowych województwa. Wymaga to sprawnej i otwartej na współpracę

administracji publicznej i zawiązania szerokiego partnerstwa5. Podobnie Strategia Polityki

Społecznej Województwa Lubelskiego na lata 2005-2013 zwraca uwagę na podejmowanie

zintegrowanych i kompleksowych działań w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk i

pobudzania aktywności społecznej na Lubelszczyźnie6. Jednakże już na poziomie programów

operacyjnych faktyczne partnerstwo albo jest słabo uwzględniane, albo też przybiera czysto

fasadowy charakter.

Zintegrowane działania podejmowane przez publiczne służby zatrudnienia, instytucje

pomocy i integracji społecznej oraz organizacje społeczne na rzecz osób i grup wykluczonych

lub zagrożonych wykluczeniem społecznym są szczególnie istotne w kontekście rozważań

nad ekonomią społeczną. Ich harmonijna współpraca lub brak współpracy w sposób

bezpośredni wpływa na warunki i perspektywy rozwoju ekonomii społecznej w regionie.

Tymczasem ekonomia społeczna dla7:

5 Zob. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020, Lublin 2009, s. 61.

6 Zob. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Lublinie, Strategia Polityki Społecznej Województwa

Lubelskiego na lata 2005-2013, Lublin 2005.

7 Por. Polski model ekonomii społecznej. Rekomendacje dla rozwoju. Zaproszenie do dyskusji, red. P.

Frączak, J. Wygnański, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2008, s. 16.

6

- osób indywidualnych – jest szansą na porzucenie pozycji klienta, bycia osoby zależnej od

innych – od pomocy społecznej, organizacji społecznych; szansą na stanie się samodzielną

osobą zdolną do wzięcia odpowiedzialności za los swój i swoich bliskich; szansą na

odzyskanie godności, która ma swoje źródło w dokonywaniu samodzielnych wyborów

dotyczących własnego losu;

- organizacji społecznych – jest szansą na zdobycie umiejętności pozyskiwania środków na

własne działania, na odejście od postawy „wyciągniętej dłoni‖ i znacznego uniezależnienia

się od środków publicznych czy prywatnych donatorów; szansą na uniknięcie pułapki stania

się „przedłużeniem‖ instytucji samorządowych, podmiotów gospodarczych; szansą na

zachowanie autonomiczności organizacji i zdolności do podejmowania działań zgodnych z

misją organizacji;

- wspólnot lokalnych – jest szansą na samodzielne formułowanie, realizowanie i

monitorowanie strategii rozwojowych opartych na własnych zasobach; szansą na prawdziwą

samorządność, zabieganie o dobrobyt obywateli, o dobro wspólne.

Ekonomia społeczna, w wąskim rozumieniu, jest zatem inwestycją społeczną –

inwestycją w osoby czy grupy szczególnie narażone na wykluczenie lub wykluczone

społecznie. Inwestycja ta w dalszej perspektywie może przynieść wymierne korzyści nie tylko

w postaci zmniejszenia bezrobocia, wykluczenia społecznego i eliminacji zagrożeń

patologicznych, lecz przede wszystkim może stać się szansą na praktyczną realizację zasady

poszanowania godności osoby ludzkiej zgodnie z zasadami katolickiej nauki społecznej.

Jedną z podstawowych zasad życia społecznego jest bowiem zasada personalizmu, która

określa, definiuje i zabezpiecza takie funkcjonowanie społeczeństwa, aby osoba w swej

godności mogła być uszanowana. W całokształcie polityki społecznej państwa i samorządów

człowiek zawsze powinien być wartością pierwszą i podstawową. Ma on być celem, a nie

środkiem; podmiotem, a nie przedmiotem we wszelkich programach i strategiach rozwoju

państwa, poszczególnych regionów, powiatów, czy gmin. Szacunek dla człowieka i jego

godności powinien stanowić podstawowe kryterium rozwiązywania wszelkiego rodzaju

problemów8.

Ekonomia społeczna, w szerokim rozumieniu, pojmowana jako ekonomia solidarności,

ekonomia społeczna, ekonomia rozwoju lokalnego odwołuje się do szerokiego kontekstu

społeczno-gospodarczego, w którym wzbudzenie nowych relacji, pojawienie się nowych

produktów, utworzenie nowych instytucji sprawia, że wzmacnia się poczucie wspólnoty

lokalnej, wzrasta poziom integracji społecznej na znacznym obszarze terytorialnym. Jednak

zarówno ekonomia społeczna w tym wąskim rozumieniu, jak i szerokim dla swojego

urzeczywistnienia wymaga wzbudzenia aktywności społecznej, zakorzenienia jej w lokalnych

warunkach, jak również oparcia jej na lokalnym partnerstwie.

Raport składa się z 5 części. Pierwsza część poświęcona została ogólnej

charakterystyce kondycji ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie. W tej części kilka zdań

przeznaczono także na wyjaśnienie takich pojęć, jak ekonomia społeczna, przedsiębiorstwo

społeczne. Część druga to prezentacja założeń metodologicznych, pytań badawczych,

charakterystyka narzędzi badawczych i wybranych próbek do badań. W części trzeciej

dokonano ogólnej analizy badań jakościowych i ilościowych pod kątem rozumienia ekonomii

społecznej przez respondentów i podejmowanych przez nich działań na rzecz rozwoju

ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie. Czwarta część, zatytułowana „Partnerstwo na rzecz

rozwoju ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie‖ to przede wszystkim próba odpowiedzi na

takie pytania, jak: ile i jak funkcjonują partnerstwa na Lubelszczyźnie? Jaka jest ich

skuteczność i efektywność w podejmowaniu działań? Jakie działania realizują lub planują

realizować w zakresie ekonomii społecznej? Piąta część to podsumowanie i prezentacja

8 Por. T. Borutka, Nauczanie społeczne papieża Jana Pawła II, Kraków 1994, s. 58.

7

najistotniejszych rekomendacji i propozycji kierunków rozwoju ekonomii społecznej na

Lubelszczyźnie.

Rzeczywistość społeczna jest materią na tyle delikatną i jednocześnie skomplikowaną,

że wiele jej aspektów może wymknąć się badaniom przeprowadzonym za pomocą jednego

narzędzia badawczego. Wydaje się, że w przypadku badania współpracy instytucji rynku

pracy, pomocy i integracji społecznej na rzecz rozwoju ekonomii społecznej na

Lubelszczyźnie najbardziej odpowiednia będzie strategia badawcza łącząca różne metody.

Stąd też, obok badań ilościowych (ankieta pocztowa), w badaniach zastosowano także

techniki jakościowe (analiza źródeł zastanych oraz wywiady eksperckie).

Raport powstał dzięki zaangażowaniu wielu osób. Podziękowanie za współpracę

kierujemy przede wszystkim w stronę respondentów, którzy zgodzili się poświęcić swój czas

na udział w badaniu i podzielili się swoimi cennymi opiniami na temat współpracy instytucji

rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej. Zarówno tym reprezentującym sektor

administracji jak i tym z organizacji społecznych, działającym na rzecz rozwoju ekonomii

społecznej na Lubelszczyźnie. Podziękowanie należy się także studentom IV roku socjologii

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II za pomoc w przeprowadzeniu

wywiadów pogłębionych, a także pracownikom Lubelskiego Ośrodka Samopomocy za

sprawne zarządzanie badaniami.

Mamy nadzieję, że raport okaże się ciekawą lekturą nie tylko dla tych, którzy na co

dzień zajmują się problematyką ekonomii społecznej, lecz także dla rozpoczynających swoją

przygodę z tą dziedziną.

Zapraszamy do lektury raportu.

8

I. Ekonomia społeczna na Lubelszczyźnie – charakterystyka

Lubelszczyzna jest jednym z najbiedniejszy regionów Polski i UE9. Charakteryzuje się

wysokim bezrobociem (zwłaszcza tym ukrytym), niską konkurencyjnością gospodarki,

niskim poziomem PKB, niedostatecznie rozwiniętym sektorem małych i średnich

przedsiębiorstw, słabo rozwiniętą infrastrukturą drogową i lotniczą oraz słabą spójnością

terytorialną. W rankingu województw o najwyższej aktywności zawodowej ludności

Lubelszczyzna w II kwartale 2008 roku była na 9 miejscu. Są to problemy charakterystyczne

nie tylko Lubelszczyzny, ale i całej tzw. „Ściany Wschodniej‖, które w dużej mierze wynikają

z braku należytej dbałości o jej rozwój na przestrzeni wielu lat10

. Problemy te wymagają

kompleksowych rozwiązań – potrzebna jest współpraca wszystkich trzech sektorów:

administracji samorządowej, biznesu i organizacji pozarządowych. Na wstępie tej części

raportu przyjrzymy się szerszemu kontekstowi i uwarunkowaniom ekonomii społecznej w

Polsce. Rozwój ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie w dużym stopniu uwarunkowany jest

klimatem jaki panuje wokół tego tematu w Polsce. Analiza pozwoli na uchwycenie szerszych

ram i uwarunkowań.

Definicja ekonomii społecznej nie jest jeszcze powszechnie stosowana w naszym

kraju, stąd też w tej części raportu kilka stronic poświęciliśmy ówyjaśnieniu pojęć: ekonomia

społeczna, przedsiębiorczość społeczna, przedsiębiorstwo społeczne (gospodarstwo

społeczne), przedsiębiorca społeczny oraz w jakich sektorach możemy szukać podmiotów

ekonomii społecznej. Mamy nadzieję, że dzięki tym wyjaśnieniom czytelnikowi łatwiej

będzie poruszać się po niniejszym raporcie.

1. Szerszy kontekst i uwarunkowania

Polska jest państwem społecznej gospodarki rynkowej. W takim modelu polityka

socjalna państwa nie wyczerpuje wszystkich obszarów odpowiedzialności państwa za kwestię

integracji społecznej. Niewydolność tego modelu widzimy bardzo ostro na przykładzie

aktywizacji społecznej i zawodowej (zwłaszcza tej ostatniej) osób niepełnosprawnych.

Pomimo deklaracji parlamentarnych, rządowych, dużych nakładów finansowych (para

podatek ukrywany pod funduszem celowym, jakim jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji

Osób Niepełnosprawnych) nie uzyskano znaczącego wzrostu wskaźnika zatrudnienia osób

niepełnosprawnych. Jest to tylko jeden z wielu obszarów tzw. wykluczenia społecznego, a

precyzyjniej mówiąc marginalności społecznej. Kazimierz Frieske mówiąc o tym ostatnim

stwierdza, że „Jeśli zgodzimy się, że społeczna marginalność to wielowymiarowa deprywacja,

stanowiąca rezultat niekorzystnej struktury społecznych szans, to jakiekolwiek rozsądne

myślenie o społecznej reintegracji powinno rozpocząć się od planów strukturalnej zmiany

społecznej‖11

. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy autor ten wskazuje atrofie mechanizmów

kontroli społecznej, czemu sprzyja orientacja indywidualistyczna i słabość wspólnotowych

form życia zbiorowego. W tym kontekście ważnym instrumentem dającym szansę

uporządkowania relacji miedzy sferą społeczną i gospodarczą jest tzw. aktywna polityka

9 Po przystąpieniu Rumunii i Bułgarii do UE Lubelszczyzna nie jest już najbiedniejszym regionem UE.

Niemniej jednak znajduje się ona na 11 miejscu od końca, co kwalifikuje ją do bycia jednym z najbiedniejszych

regionów UE.

10 Por. M. Komaniecka, Z. Antoń, Rozwój Regionalny Lubelszczyzny z punktu widzenia samorządów, Biuro

Związku Gmin Lubelszczyzny, Lublin 2006.

11 K. Frieske, Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej, IPiSS, Warszawa 2004,

s. 12.

9

społeczna. Dobrze realizowana ma bezpośredni wpływ na wskazywaną przez Frieske

strukturę społeczeństwa. Jak pisze A. Dylus12

tym właśnie różni się ona od polityki socjalnej.

W ramach tej „aktywnej polityki społecznej‖ zdaniem tej autorki13

: „Czasem wręcz

podejmuje się zadania korekty niewłaściwych układów strukturalnych, np. struktury

własnościowej czy wykształcenia poszczególnych grup społeczeństwa. Konkretyzacja

rozlicznych zadań z tego obszaru zależy od zróżnicowanych warunków miejsca i czasu, ale

ideał polityki społecznej wydaje się znacznie mniej relatywny. [...] Celem polityki społecznej

jest integracja człowieka-osoby z wolnym porządkiem społeczeństwa. [...] znalezienie

właściwej miary miedzy wzrostem gospodarczym, inicjatywą i wolnością osobistą a

równowagą społeczną‖. Zakłada ona w swoich mechanizmach, gwarantowanych regulacjami

prawnymi i wynikającymi z nich decyzjami administracyjnymi, pobudzenie aktywności

społecznej i zawodowej obywateli. Podstawową zasadą stojącą u podstaw tych działań jest

konstytucyjnie zapisana zasada pomocniczości. W najkrótszej swojej wykładni postuluje ona

podejmowanie jedynie takich działań, które mają charakter „pomocy dla samopomocy‖, które

sprawiają, że jest ściśle ograniczona perspektywa ingerencji państwa w sferę życia

społecznego i gospodarczego.

W praktyce oznacza to promowanie partycypacyjnego i partnerskiego stylu

kształtowania rzeczywistości społecznej i gospodarczej, uczestnictwa organizacji

pozarządowych w przemianach społecznych, integracji społecznej i gospodarczej osób

zagrożonych marginalizacją (m.in. osób niepełnosprawnych14

). Wymaga to jednak zmiany

mentalności w poszukiwaniu nowych podstaw społecznej i gospodarczej integracji Europy.

Tworzenie programów wspierających rozwój ekonomii społecznej (legislacyjnych,

finansowych) przyczynia się do budowania integracji społecznej i gospodarczej na poziomie

społeczności lokalnej (programy modelowe w gminach, wspieranie organizacji

pozarządowych), w dziedzinie przedsiębiorczości społecznej (programy reintegracji

społecznej, spółdzielni socjalnych, przedsiębiorstw społecznych), w kształtowaniu polityki

społecznej i gospodarczej państwa.

Aktualnie od strony programowej administracja i organizacje obywatelskie zbliżają się

do konsensusu, jeśli chodzi o zdefiniowanie celów, jakie winny przyświecać polityce

społecznej zmierzającej do integracji społecznej. Najszersze ramy wyznaczają Narodowa

Strategia Integracji Społecznej i uszczegółowiający ją Krajowy Program „Zabezpieczenie

Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010‖ (to już trzeci program, pierwszy był na

lata 2004-2006, drugi 2006-2008) 15

. Dokumenty te16

, opracowane w ścisłej współpracy

przedstawicieli administracji i liderów organizacji obywatelskich (zarówno diagnoza oraz

strategiczny plan działania) wskazują na potrzebę podjęcia szeregu działań.

12

A. Dylus, Zmienność i ciągłość. Polskie transformacje ustrojowe w horyzoncie etycznym, Centrum im.

Adama Smitha i Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1997, s. 95.

13 Tamże.

14 Zob. Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej, red. A. Juros, W. Otrębski, FŚCEDS,

Lublin 1997.

15 Zob. www.mpips.gov.pl. Przygotowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Krajowy Program

„Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010” został przyjęty przez Radę Ministrów 16

grudnia 2008 r.

16 Zob. www.mpips.gov.pl.

10

1.1. Akcent na aktywność społeczną a nie na instytucje

Zapisy w Krajowym Raporcie „Zabezpieczenie i Integracja Społeczna‖ na lata 2008-

2010, stwierdzają, że aktualne „Działania strategiczne [...]. ukierunkowane są przede

wszystkim na wyzwolenie aktywności społecznej Polaków i zapewnienie odpowiednich

warunków dla realizacji tej aktywności”17

. Również jednym z priorytetów Krajowego

Programu Reform na lata 2008-2011 jest aktywne społeczeństwo realizowane poprzez takie

instrumenty jak18

:

rozwój efektywnego systemu edukacji zapewniającego dostęp do kluczowych

kompetencji

modernizację systemów zabezpieczenia społecznego, poprzez ograniczanie dostępu do

świadczeń prowadzących do wczesnej dezaktywizacji

rozwój aktywnych polityk rynku pracy i doskonalenie instytucji rynku pracy

poprawę zdolności adaptacyjnych pracowników, z uwzględnieniem zasady flexicurity

tworzenie warunków dla rozwoju ekonomii społecznej

budowanie społeczeństwa informacyjnego

poprawę efektywności systemu ochrony zdrowia.

Lektura tych dokumentów, a zwłaszcza praktyka wynikająca z analizy sposobu

realizacji tych priorytetów wskazuje na dominowanie działań instytucjonalnych, które w

nikłej mierze przekładają się na wzrost aktywności społecznej a w dalszej perspektywie

zawodowej.

Osiągnięto w wielu aspektach priorytety wyznaczone w edycji KPD/Integracja na lata

2006-2008, jak to deklarują autorzy obecnego programu. Praktyka wskazywała jednak, że

rezultaty te zwłaszcza na poziomie społeczności lokalnych było uzyskane często, zwłaszcza

na poziomie samorządowym, bez świadomości istnienia takiego programu. Działania te w

przeważającej mierze nie miały charakteru „zintegrowanego‖ a także nie zawsze przyczyniały

się do zwiększenia integracji społecznej (zresztą poprzedni program nie ustalał żadnych

bezpośrednich mierników wzrostu integracji społecznej – miernikami pośrednimi były m.in.

współczynniki ubóstwa, bezrobocia, aktywności zawodowej, które w nikłym stopniu

pozwalają na wnioskowanie o aktywności społecznej i integracji społecznej).

Aktualny Program winien wskazać misję działań i podejmowanych inicjatyw na rzecz

wzrostu aktywności społecznej, a co za tym idzie integracji społecznej i zawodowej, a także

pomocne jej mierniki. Brak jest jednak zdecydowanych deklaracji o charakterze misyjnym.

Taką propozycją jest poniższa deklaracja: „Uznając, że aktywność społeczna człowieka jest

warunkiem koniecznym efektywnego uczestnictwa w przemianach ekonomicznych,

wspieramy proces integracji psychicznej i społecznej poprzez promowanie podmiotowości

człowieka oraz idei samopomocy społecznej w Polsce. Realizujemy to dostarczając narzędzi

twórczego działania opartych na wiedzy naukowej i doświadczeniu‖19

.

17

Krajowy Program „Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010”, s. 10.

18 www.kpr.gov.pl.

19 Przychylić nieba i chleba. Przedsiębiorczość społeczna ludzi wsi, red. A. Juros, Wspólnota Robocza

Związków Organizacji Socjalnych WRZOS, Warszawa 2008. Deklaracja została również zamieszczona w

pierwszym numerze czasopisma Journal for Mental Changes, Perspectives of Economic Political and Social

Integration w 1995 roku. Aktulnie czasopismo jest wydawane pod zmienioną nazwą: Journal for Perspectives of

Economic Political and Social Integration, Journal for Mental Changes.

11

1.2. Integracja społeczna i zawodowa

W budowaniu modelu integracji społecznej i gospodarczej, w którym szczególną rolę

odgrywają następujące czynniki: rodzina, Kościół i inne związki wyznaniowe, samorząd

lokalny, zakład pracy, związki zawodowe oraz organizacje pozarządowe za szczególnie

doniosłe zadania uważa zmianę mentalności na taką, która podkreśla poczwórny prymat:

osoby nad rzeczą;

moralności nad technologią;

postawy „być‖ nad „mieć‖;

miłosierdzia w sprawiedliwości.

Proces integracji osób wykluczonych w społeczności lokalnej jest procesem złożonym

zarówno od strony czynników wewnątrz-osobowych, jak i czynników ogólnospołecznych20

.

Przywracanie umiejętności samodzielnego radzenia sobie w życiu przez konkretną osobę, jak

również wspieranie i animowanie grup samopomocowych, prowadzonych często przez

organizacje pozarządowe w środowisku lokalnym zmierza do osiągnięcia integracji osoby, w

społeczności na trzech płaszczyznach warunkujących się wzajemnie:

integracja psychiczna - wewnętrzna osoby - czyli osiągnięcie lub przywrócenie harmonii i

równowagi pomiędzy zmysłowymi i intelektualnymi władzami poznania i pragnienia,

między poznaniem zmysłowym i intelektualnym, między pragnieniem i wolą,

integracja społeczna - zewnętrzna osoby - czyli włączenie się osoby w jej środowisko

poprzez aktywną rolę w danej społeczności, jak również otwarcia się osób tworzących

społeczność na daną osobę - wyraża się to umiejętnością nawiązywania i podtrzymywania

bliskości w relacjach międzyludzkich (w rodzinie i w szerszej społeczności) oraz twórczym

uczestnictwem w życiu;

integracja usług społecznych ze względu na cele i interesy konkretnej osoby - czyli wybór

i powiązanie ze sobą już istniejących usług tak, by osoba mogła efektywnie wybierać i

korzystać z dostępnej oferty poddając się wsparciu koordynatora wprowadzającego

harmonię i ład w życie osoby płynący z uporządkowania (pierwowzorem dla tych działań

jest matka, która poprzez matczyną miłość pobudza wszystkie zmysły dziecka oraz

troszczy się o zaspokojenie jego licznych innych potrzeb tak by się ono harmonijnie

rozwijało w kierunku pełnej samodzielności).

Jak widać każdy z tych procesów dotyka delikatnej sfery aktywności ludzkiej, która

tylko w minimalnym stopniu może być pobudzona bezpośrednimi działaniami

administracyjnymi. To, bowiem w samej osobie są zawarte potencjały, które umożliwiają jej

przekraczanie ograniczeń biologicznych jak i społecznych. Te pierwsze przekracza dzięki

zdolności do poznania, miłości, wolności i duchowości, natomiast te drugie poprzez

przysługującą mu godność, podmiotowość prawa i zupełność21

.

O dobrym funkcjonowaniu osoby w społeczności świadczy przede wszystkim wysokie

poczucie jakości życia samej osoby zagrożonej marginalizacją społeczną i zawodową. Aby do

tego doszło musi ona doświadczyć własnej podmiotowości. To osoba ewentualnie jej prawni

opiekunowie mają decydować o kształcie jej życia, o celach, do jakich zamierza ona dojść.

Planom konkretnej osoby, jej marzeniom winny być podporządkowane świadczone usługi

różnych instytucji. Z punktu widzenia osoby zagrożonej wykluczeniem społecznym

20

Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej….

21 A. Maryniarczyk, Definicje „niepełnosprawności” a obraz człowieka, w: Integracja osób

niepełnosprawnych w społeczności lokalnej, s. 92-94.

12

najistotniejsze jest budowanie przyjaznego i życzliwego dla niej otoczenia ludzi, którzy

wspólnie z tą osobą podejmą wysiłek realizowania jej osobistych planów. Takie rzecznictwo

interesów zapewnia konsekwentną reintegrację społeczną i zawodową22

.

1.3. Ekonomia potrzebuje liderów społecznej przedsiębiorczości

Odpowiedź na pytanie kim są społeczni przedsiębiorcy w naszej lubelskiej

rzeczywistości, jest trudne, ale zawsze są tylko dwie możliwości (nie wykluczające się):

pierwsza – oni tam są, ale się ich nie dostrzega, albo nikt nie dał im szansy, nie

zaprosił ich do procesu przekształceń strukturalnych w społeczności lokalnej (zabawa

dla zabawy takich ludzi nie interesuje).

druga – polega na zaproszeniu z zewnątrz osób mających już osiągnięcia, czasem

nawet z ich organizacjami, żeby w partnerstwie podjąć wysiłek zmian strukturalnych

na rzecz rozwoju ekonomii społecznej. To, kim są przedsiębiorcy społeczni, o co

chodzi w ich działaniu jako innowatorów społecznej przedsiębiorczości jest oddawane

m.in. w opowiadaniach tzw. „ashokowców‖23

, w obserwacji ich funkcjonowania, w

odbiorze ludzi, którzy pierwszy raz z nimi się stykają (nawet na krótko). Sprowadza

się do opisu wspólnoty, którą starają się stworzyć „ashokowcy‖ w rzeczywistości,

która produkuje wykluczonych, a którą jeden z „ashokowców‖ określił jako

„cywilizację szaleństwa‖. Inny mówiąc o tym, że problemem jest młodzież stwierdził,

że „urodziła się w najgłupszych czasach‖. Również ta młodzież musi odkryć

wspólnotę i swój w niej czas. Generalnie podkreślano etyczny aspekt podejmowanych

działań. To etyczne zorientowanie w działaniu sprawiało, że takie określenia jak

wykluczenie, marginalizacja, dyskryminacja nie padały, często natomiast w ustach

„ashokowców‖ pojawiają się słowa podkreślające wartość wspólnoty, obyczajowości.

Przykładem tego typu działań jest rola Fundacji „Szczęśliwe Dzieciństwo‖ kierowanej

przez Wacława Czakona. Fundacja przedstawia nowy sposób kształcenia młodzieży,

polegający na angażowaniu jej w szkolenia przypominające programy uniwersyteckie, mające

na celu rozpoczynanie i prowadzenie przedsięwzięć młodzieżowych – przedsiębiorstw

społecznych. Ukierunkowanie tych przedsięwzięć na tematykę społeczną pozwala wpajać

młodemu pokoleniu zaangażowanie i świadomość społeczną. Fundacja poprzez stworzenie

takich produktów jak: Akademia Młodzieżowa (innowacyjna formuła prowadzenia świetlic

środowiskowych wykorzystująca mechanizmy tworzenia spółek, pozwalająca przeprowadzić

młodych ludzi od odnajdywania zaradności społecznej do przedsiębiorczości społecznej)

mobilizuje władze samorządowe, różne instytucje i jednostki do pracy na rzecz podwyższania

wpływu, jaki ma program na kształtowanie odpowiedniej polityki edukacyjnej dzieci i

młodzieży. Jednocześnie Fundacja poprzez tworzenie grup samopomocy kobiet/matek

przywraca im umiejętność zarządzania gospodarstwami domowymi. Analogiczną rolę w

przypadku mężczyzn miała pełnić Spółdzielnia Socjalna „Peron 3‖.

Przedsiębiorca społeczny jest zdaniem Praszkiera i Nowaka animatorem kształtowania

22

A. Juros. Osoby niepełnosprawne a reforma samorządowa, w: „Problemy Rehabilitacji Społecznej i

Zawodowej‖ 1998, nr 2-3 (156-157), s. 33-47.

23 Zob. opisy tzw. Profilów członków Ashoki – Innowatorzy dla Dobra Publicznego w Polsce

www.ashoka.pl; Przychylić nieba i chleba. Przedsiębiorczość społeczna ludzi wsi…; A. Juros, Ekonomia

społeczna na obszarach wiejskich i rola kapitału społecznego w jej rozwoju, w: Gospodarka społeczna w Polsce.

Możliwości, wybrane inicjatywy oraz szanse dalszego rozwoju, red. A. Rymsza, Warszawa 2008, s. 33-46.

13

kapitału społecznego, który ma charakter pozytywny, etyczny24

. Działania tego typu osób są

podstawą kształtowania autentycznych partnerstw, w których przedsiębiorca społeczny pełni

rolę służebną, jest animatorem wspólnototwórczych procesów społecznych (tabela 1).

Dochodzi tutaj do autentycznego upodmiotowienia zarówno osób jak i całych wspólnot.

Przeciwieństwem tego typu działań są próby, pod płaszczykiem „partnerstwa‖, koncentracji

władzy (najczęściej w rękach samorządowców), uzależnienia, klientelizmu (negatywny

kapitał społeczny).

Tabela 1. Różnice między etycznym a nieetycznym (negatywnym) kapitałem społecznym25

.

Cecha Pozytywny (etyczny) kapitał społeczny Negatywny (nieetyczny) kapitał

społeczny

Cel • Upodmiotowienie (dawanie mocy)

społeczności.

• Wzmacnianie mechanizmów

„oddolnych‖

• Koncentracja władzy.

• Im niżej w hierarchii tym mniejsza

podmiotowość („odbieranie mocy‖)

Rola lidera • Jak zostanie pokazane dalej, jest nim

zazwyczaj przedsiębiorca społeczny,

który nie pełni roli klasycznego

przywódcy, ale raczej

– animatora procesów społecznych.

• Przedsiębiorca społeczny działa z

reguły w sektorze pozarządowym, a

więc poza władzą lokalną czy rządową

(choć znane są przypadki działaczy

samorządowych będących animatorami

przemian).

• Lider jest wyraźnym przywódcą

hierarchicznej piramidy;

• Celem jest zachowanie władzy i walka o

władzę.

• Lider z reguły podtrzymuje zjawisko

klientelizmu

Mechanizmy

zależności

• Tworzenie niezależnego

społeczeństwa obywatelskiego lub

niezależnych grup społecznych.

• Wiara w podmiotowość jednostek i

społeczności.

• Uzależnianie wszelkich osób

pozostających w orbicie działalności.

• Próby uzależniania także osób spoza

sieci.

• Przedmiotowe traktowanie jednostek i

grup.

Partycypacja • Bezproblemowe dołączanie nowych

jednostek oraz łatwość rezygnacji z

uczestnictwa.

• Uatrakcyjnione „wejście‖,

wyeksponowany na wstępie system

nagród materialnych i pozamaterialnych

(np. opieki).

• Drastycznie utrudnione „wyjście‖,

wyeksponowany system kar. W układach

korupcyjnych „wyjście‖ wiąże się z

ujawnieniem własnego udziału w

mechanizmach korupcji.

Transparentność • Działanie jawne i transparentne. • Część lub całość działalności jest

niejawna lub wręcz zakonspirowana.

Etyka lidera • Wysoki poziom etyczny.

• Wyznawanie i stosowanie etyki

uniwersalnej.

• Poszanowanie prawa.

• Silne normy, stosowane wyłącznie

wewnątrz organizacji.

Źródło: R. Praszkier, A. Nowak, Zmiany społeczne powstałe pod wpływem działalności przedsiębiorców

społecznych, „Trzeci Sektor‖ 2005, nr 2.

24

R. Praszkier, A. Nowak, Zmiany społeczne powstałe pod wpływem działalności przedsiębiorców

społecznych, „Trzeci Sektor‖ 2005, nr 2, s. 140-157.

25 Por. tamże.

14

Dotychczasowe próby tworzenia partnerstw na Lubelszczyźnie w znikomym stopniu

zmierzały do tworzenia tego pozytywnego kapitału społecznego. W większości z nich

brakowało tego typu liderów, którzy zakorzeniali w procesach oddolnych, upodmiotawiali

poszczególne osoby, całe wspólnoty. Jeśli przyjąć, iż dla większości przedsiębiorstw

społecznych kluczową rolę odgrywają partnerstwa terytorialne, to jasne jest, że jest to pole

wpływu liderów samorządowych. Od mądrości ich działania zależy czy w samych

przedsiębiorstwach będzie pozytywny kapitał społeczny, że zostanie dla nich określona przez

wspólnotę nisza rynkowa. Wymaga to od liderów samorządowych rezygnacji w obszarze

partnerstwa z tzw. „przywilejów‖ władzy, a przyjęcia roli służebnej.

Skomplikowanie aktualnej sytuacji z jednej strony doprowadza do renesansu

tradycyjnych rozwiązań odwołujących się do solidarności społecznej, wzajemnej pomocy i

samopomocy. Z drugiej strony pojawiają się innowacyjne rozwiązania wykorzystujące

wyzwania jakie niesie ze sobą rozwój i zmieniająca się rzeczywistość. Dochodzi do

powiązania z sobą procesów biznesowych z społecznymi, które ostatnie stulecie państw

opiekuńczych wydawało się skutecznie rozdzielić. Efektem tego jest pojawienie się takich

określeń jak społeczne zaangażowanie biznesu, ekonomia społeczna, czy wreszcie społeczna

przedsiębiorczość.

1.4. Przedsiębiorczość społeczna wymaga partnerstwa

Coraz częściej szuka się liderów społecznej przedsiębiorczości, którzy cechując się

silnym przywiązaniem do misji społecznej potrafią właściwie odczytać i wykorzystać szanse

jakie niosą ze sobą szybko zachodzące zmiany kształtowania na bazie partnerstwa

międzysektorowego swoistego społecznego biznesu charakteryzującego się dużą stabilnością

finansową. Tego typu działania wymagają wzbudzenia mechanizmów społeczeństwa

obywatelskiego zarówno po stronie administracji publicznej (wielokrotnie

zbiurokratyzowanej, a także skorumpowanej i odpowiedzialnej za wyłonienie się w Polsce

tzw. kapitalizmu politycznego, a w obecnej fazie kapitalizmu sektora publicznego26

), biznesu

(skoncentrowanego na maksymalizacji zysku kosztem nawet ucieczki w szarą strefę), jak i

sektora organizacji pozarządowych (który w pogoni za środkami finansowymi często gubi

swój wspólnotowy, samopomocowy i woluntarystyczny charakter tracąc przy tym

suwerenność).

Partnerstwo jest odmiennym podejściem do pomocy osobom długo pozostającym bez

pracy. Zajmuje się grupami osób i zachęca jednostki do aktywności (Cel działań). Obejmuje

całe zespoły potrzeb związanych z pracą i życiem, tj. działalność związaną z wychowaniem,

pomocą społeczną, zdrowiem, czasem wolnym, środowiskiem społecznym, ale także

zawodem (Zakres działań). Najlepiej spełnia tak szerokie wymagania przedsiębiorczość

społeczna, Partnerstwa wreszcie traktują człowieka jako część wspólnoty (Kontekst).

Społeczność lokalna i jej całościowy rozwój jest warunkiem długofalowego sukcesu

przedsiębiorczości społecznej. Partnerstwo inicjuje „procesy‖ niosące pomoc, często z

elementem „samopomocy‖ (Styl).

26

Zob. J. Staniszkis, Władza globalizacji, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003.

15

Współdziałanie jest zasadniczym elementem podejścia partnerskiego. Cele

podejmowanych działań w społeczności lokalnej winny na nowo ujmować to, co dla

indywidualnej osoby jest ważne, a mianowicie muszą one być:

widoczne (dające się konkretnie określić),

lokalne (stąd dostępne) i

możliwe do zrealizowania (posiadające środki i autorytet konieczny dla

rozwiązania problemu)

D. Kalb27

, analizując dylematy współpracy administracji i organizacji pozarządowych

w społecznościach lokalnych krajów postkomunistycznych stwierdza, że „jeśli współpraca

lokalna ma pełnić rolę innowatora, musi mieć przestrzeń, żeby móc się swobodnie poruszać

po obszarze polityki społecznej. Na szczeblu lokalnym brakuje tej przestrzeni, gdyż instytucje

zostają uwikłane w walkę o władzę i kompetencje z lokalną biurokracją i innymi lokalnymi

podmiotami. Wysoki poziom ochrony i wsparcia może im zapewnić taką przestrzeń. Raporty

z Irlandii wykazują, że «służby do zadań specjalnych» na szczeblu ministerialnym w Dublinie

odegrały zasadniczą rolę w stworzeniu odpowiedniego środowiska dla funkcjonowania

współpracy lokalnej, finansowanej przez UE28

. Wydaje się to być dobrą radą dla nowych

krajów kandydujących: włączyć współpracę lokalną do sektora socjalnego ogólnopaństwowej

strategii przy jednoczesnym silnym politycznym poparciu ze strony rządu i regularnie

poddawać ją ocenie‖. Konstatacje te dzisiaj nic nie straciły na znaczeniu. Jeśli obserwujemy

procesy decentralizacyjne w Polsce w zakresie kreowanej aktywnej polityki społecznej,

odwołującej się do mechanizmów ekonomii społecznej, to nadal dostrzegamy

niezrealizowaną potrzebę zdefiniowania i wyznaczenia granic przestrzeni, w której jest

miejsce dla podmiotów ekonomii społecznej. W polityce państwowej brakuje często miejsca

dla takich instytucji jak partnerstwa (często wymagają one stopniowego, powolnego

formalizowania, a niestety aktualnie występuje tendencja do ich nadmiernego

formalizowania, jak było to widoczne na przykładzie ustawy o partnerstwie publiczno-

prywatnym), zaś na poziomie lokalnym bez partnerstw efektywne funkcjonowanie

przedsiębiorstw społecznych jest niemożliwe.

1.5. Sukces przedsiębiorczości społecznej zależy od stopnia wykorzystania zasobów

społecznych i kulturowych (potrzeba „dobrych praktyk”)

Sytuacja przedsiębiorczości społecznej komplikuje się w zetknięciu ze specyficznymi

problemami na danym terenie (regionie). W przypadku Lubelszczyzny jest to specyfika

wiejska o wyrazistym kontekście kulturowym, własnym czasie historycznym (na tym etapie

bardzo odmiennym od czasu UE zgodnie z terminologią Staniszkis). Wielu liderów

społecznej przedsiębiorczości działa właśnie w obszarze wsi, która wymaga dzisiaj wielu

innowacyjnych działań.

Ocena potencjału partnerstw w 20 powiatach ziemskich województwa lubelskiego dokonana

w latach 2003/2004 – było to pokłosie realizacji projektu PHARE 200029

- wskazała zarówno

na mocne, jak i słabe strony podejścia w tamtym czasie do zagadnienia partnerstw w

27

D. Kalb, Współpraca administracji i organizacji pozarządowych w zakresie polityki społecznej w

społecznościach lokalnych krajów postkomunistycznych – dylematy, w: Przeciw ubóstwu i bezrobociu: lokalne

inicjatywy obywatelskie, red. J. Hrynkiewicz, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002, s.45-58.

28 J. Walsh, Catalysts for change: public policy reform through local partnerships in Ireland, In: Local

partnerships and social exclusion in the European Union. New forms of local social governance, Eds M.

Geddes, J. Benington, Routledge, London 2001 s. 112.

29 Leszek Gralewski – Potencjał partnerstw powiatowych na Lubelszczyźnie w zakresie przedsiębiorczości

społecznej

16

powiatach ziemskich. Ważną dla dalszego procesu rozwoju przedsiębiorczości społecznej jest

ocena samego procesu tworzenia partnerstw (Tabela 2).

Tabela 2. Analiza silnych, słabych stron oraz szans i zagrożeń (SWOT) dla procesu powstawania

partnerstwa lokalnego na rzecz zatrudnienia

Silne strony Słabe strony

Integracja i tożsamość grupy

Silna motywacja organizacji

pozarządowych do budowania relacji

partnerskich

Pomoc instytucjonalna PUP

Uprzednie doświadczenie w tworzeniu

partnerstw

Włączenie kluczowych osób

Klarowna wizja tworzonego porozumienia

oraz świadomość misji

Rozumienie problematyki rynku pracy

Wkład niematerialny i materialny

partnerów – dzielenie się zasobami

Niedostatek charyzmatycznych liderów

Brak decydentów w grupie inicjatywnej

Spory kompetencyjne

Brak reprezentatywnej grupy biznesu

Poziom wiedzy i umiejętności partnerów

„Słomiany zapał‖ partnerów

Podziały wewnątrz grupy

Nieumiejętność koordynacji działań na

większą skalę

Szanse Zagrożenia

Wsparcie adm. samorządowej – starosty

Istniejące dokumenty strategiczne powiatu

– np. strategia wzrostu zatrudnienia

Silne potrzeby wielu instytucji uzyskania

wsparcia pod kątem pisania wniosków

Partnerstwa – priorytety strategii

zatrudnienia, funduszy strukturalnych oraz

koncepcji rozwoju regionalnego UE

Brak chęci współpracy pomiędzy

samorządem szczebla powiatowego i

gminnego

Upolitycznienie działań

Słaby przepływ informacji

Brak programów adresowanych do

porozumień lokalnych (brak „wabika‖ w

postaci pieniędzy)

Konflikty lokalne

Opracowanie: L. Gralewski na podstawie materiałów wypracowanych na sesjach warsztatowych z

liderami lokalnych porozumień.

Zważywszy na to, że większość tych partnerstw nie istnieje, bądź jest w stanie

uśpienia, warto sięgać do tamtych rezultatów, gdyż sam proces był próbą zakorzeniania i

pobudzania lokalnej przedsiębiorczości społecznej.

Jednym z przykładów skutecznego poszukiwania możliwości kształtowania aktywnej

polityki społecznej i oddolnie kreowanych form ekonomii społecznej w naszym kraju był

projekt „W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej ‗Budujemy nowy Lisków‘‖,

realizowany od grudnia 2004 do marca 2008 r. w ramach inicjatywy Wspólnotowej EQUAL

w czterech powiatach województw lubelskiego (biłgorajskim i lubelskim) i warmińsko-

mazurskiego (ełckim i nidzickim). Celem projektu było rozwijanie polskiego modelu

przedsiębiorczości społecznej zakorzenionej w społeczności lokalnej jako sposobu na

aktywizację osób długotrwale bezrobotnych, w tym także osób niepełnosprawnych.

Inicjatorami projektu były Fundacja Instytut Spraw Publicznych (ISP), Stowarzyszenie

Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce (ARFP) oraz Stowarzyszenie Wspólnota Robocza

Związków Organizacji Socjalnych (WRZOS). W skład utworzonego w projekcie partnerstwa

weszły 42 podmioty.

17

Zadaniem podstawowym partnerstwa było założenie 7 przedsiębiorstw społecznych w

społecznościach odmiennych kulturowo, społecznie i ekonomicznie. W trakcie trwania

projektu powstały 3 przedsiębiorstwa społeczne w województwie warmińsko-mazurskim:

Garncarska Wioska w Kamionce k/Nidzicy; Spółdzielczy Ośrodek Szkolno – Zawodowy

„Stara Szkoła‖ w Prostkach k/Ełku oraz Spółdzielnia Socjalna Rękodzieła Ludowego i

Artystycznego w Golubiach k/Ełku i 4 przedsiębiorstwa społeczne w województwie

lubelskim: Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Społeczne spółka z o.o. w Biłgoraju, Nasutowskie

Przedsiębiorstwo Społeczne spółka z o. o. w Nasutowie k/Lublina, Przedsiębiorstwo

Społeczne „Emaus‖ w Krężnicy Jarej k/Lublina, Spółdzielnia Socjalna „Peron 3‖ w Motyczu

Leśnym k/Lublina.

Dodatkowym zamierzeniem, które przyświecało inicjatorom była próba wypracowania

metod wprowadzania zmiany i budowania relacji społecznych we wspólnotach lokalnych tak,

by sprzyjały tworzeniu i funkcjonowaniu przedsiębiorstw społecznych. Służyło temu

podejście partnerskie, realizowane zarówno na poziomie krajowym i międzynarodowym, jak i

lokalnym. Zwłaszcza na tym ostatnim animowanie konkretnych działań społecznych

zaowocowało zaangażowaniem na rzecz tworzenia przedsiębiorstw społecznych zarówno

wśród tych, którzy podjęli w nich zatrudnienie, jak i tych, którzy ich wspierali w tworzeniu

przedsiębiorstwa (administracja samorządowa, biznes, organizacje społeczne).

Przedsiębiorstwa społeczne są nowymi formami prawnymi w naszym kraju, dającymi szanse

osobom długotrwale bezrobotnym na powrót na rynek pracy. Dzięki działaniom

prowadzonym w projekcie udało się stworzyć szereg mechanizmów i wypracować metody

tworzenia przedsiębiorstw, jak również określić optymalny kształt przedsiębiorstw

społecznych i ich relacji z otoczeniem.

Działania realizowane w projekcie potwierdziły, że zakres koniecznych inicjatyw na

rzecz rozwoju przedsiębiorstw społecznych jest bardzo szeroki. Począwszy od ram prawnych

i realizowanej polityki społecznej po wypracowanie metod formacyjnych dla

przygotowywania przedsiębiorców społecznych zdolnych wprowadzać zmiany sprzyjające

tworzeniu przedsiębiorstw społecznych.

Zagadnienie przemian społecznych na obszarach wiejskich, a w zasadzie ich

powolność czy też ich nieobecność, odsłania brak integralnej koncepcji rozwoju społeczno-

gospodarczego tych terenów. Słabość polityki rolnej i żywnościowej, ujawniająca się w

postaci porażki systemu dopłat rolniczych, zagrożenia jakie w rolnictwie powoduje produkcja

wielkotowarowa (niszcząca nie tylko jakość i wartość odżywczą produktów), czy wreszcie

zagrożenia jakie niesie z sobą hodowla roślin genetycznie modyfikowanych sprawiają, że

trzeba poszukiwać innowacyjnych rozwiązań pozwalających pobudzić procesy odnowy wsi,

aktywizację społeczną.

Co robić w nowych Liskowach – społecznościach lokalnych nie tylko Lubelszczyzny -

jako analogia do działań podejmowanych przez prałata Wacława Blizińskiego w Liskowie na

początku XX wieku – sprowadza się do ostatecznego pytania, co zrobić żeby ludzie chcieli w

tych społecznościach pozostać, na ich rzecz działać? Jak obudzić, uatrakcyjnić i wzbogacić

peryferyjne wsie i miasteczka w erze globalizacji i nowych rodzajów gospodarki (wiedzy,

emocji, twórczości)? Wacław Idziak (animator tzw. wsi tematycznych i twórca wielu metod

w ramach programu „odnowy wsi‖ określa procesy, które doprowadzają do ożywienia wsi,

określając je jako syntopia. „W odróżnieniu od utopii, nie chodzi w niej o tworzenie całkiem

nowego świata, lecz o twórcze zestawienie istniejących elementów a także

niekonwencjonalne wykorzystanie różnic, napięć i problemów‖. Pomysł wiosek

tematycznych30

, zainicjowany w okolicach Koszalina, wydaje się skutecznym początkiem

30

Więcej o partnerstwie i wioskach tematycznych można znaleźć na stronie www.wioskitematyczne.org.pl

18

kształtowania przedsiębiorczości i przedsiębiorstw społecznych, związanych z nową

gospodarką, szczególnie w kontekście obszarów wiejskich.

Idea wiosek tematycznych oraz gospodarstw edukacyjnych i przygodowych jest już w

Polsce szeroko znana31

. Panel dyskusyjny „Obszary wiejskie w gospodarce wiedzy, emocji i

twórczości‖ pozwolił sformułować pytania i elementy odpowiedzi na tak kluczowe pytanie

„jak wprowadzać wieś w gospodarkę wiedzy, emocji i twórczości (GWET)‖ oraz pozwolił

sformułować pytania szczegółowe. Stosując parafrazę pytania te w stosunku do naszego

regionu można sformułować następująco:

czym charakteryzuje się taka gospodarka w naszym regionie i na ile uprawnione jest

mówienie o tym, że ona w ogóle istnieje;

jakie szanse mają obszary wiejskie Lubelszczyzny, szczególnie tzw. obszary

marginalne, w GWET;

jakie są czynniki hamujące i wzmacniające proces wchodzenia wsi do GWET;

jakie przykłady GWET można wskazać na obszarach wiejskich Lubelszczyzny;

jakie są możliwe scenariusze rozwoju obszarów wiejskich wobec ograniczania

rolniczej funkcji wsi.

Przykładem tego typu działań na Lubelszczyźnie może być Wojciechów z jego

aktywnymi działaniami na rzecz rozwoju kowalstwa, czy Łążek Garncarski w powiecie

janowskim z rozpropagowywanym garncarstwem (z 3 czynnych kół garncarskich

doprowadzono do reaktywowania nieczynnych i powstania nowych kilkudziesięciu kół, w

szkole podstawowej poczyniono kroki na rzecz wprowadzenia zajęć z garncarstwa).

Dopełniają ten obraz gospodarstwa edukacyjne i przygodowe, na bazie których, przy

wykorzystaniu potencjału stowarzyszeń wiejskich, może być realizowanych szereg

przedsięwzięć – to ukazują działania Petera Stratenwerth i Ewy Smuk-Stratenwerth oraz

zainicjowanego przez nich Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Ziarno‖32

. Przykładem

tego typu działań na Lubelszczyźnie jest Zagroda Guciów33

, Anny i Stanisława Jachymków,

składająca się z XIX-wiecznej chałupy i stodoły oraz obory z początku XX w., która jest

wpisana do rejestru zabytków. Pełni ona zarazem rolę mini skansenu jak i gospodarstwa

agroturystycznego. W chałupie i stodole obejrzeć można stare sprzęty, narzędzia, naczynia

zasobowe. W oborze mieści się wystawa minerałów i skamieniałości roztoczańskich (pasja

gospodarza), a także obrazy i rzeźby twórców z Roztocza.

Atrakcją wizyty w zagrodzie są podpłomyki, kasza z soczewicą, kartofle w łupinach z

masłem czosnkowym, zupa z młodych pokrzyw, smażone borowiki oraz rosół z grzybów z

kaszą gryczaną. Na specjalne zamówienie gości przygotują również niecodzienną potrawę,

zwaną łupciami. Tajemnicze łupcie to trochę inne gołąbki. Ugotowaną i doprawioną kaszę

gryczaną zawija się w liście kiszonej kapusty (oto guciowa tajemnica kiszenia całych

kapuścianych liści: w beczce na warstwie siekanej kapusty układamy główki kapusty,

przysypujemy je warstwą siekanej kapusty, itd., całość oczywiście solimy i starannie

ugniatamy). Łupcie ciasno ułożone w naczyniu wędrują następnie do pieca. Na stół podaje się

je gorące, polane olejem konopnym. Gospodarz poleca do tego łyk swojskiej pieprzówki,

która ponoć wspomaga trawienie.

31

www.wioskitematyczne.org.pl

32 http://www.ziarno.org.pl/

33 www.nagorze.roztocze.com/wiosna/index.php?tresc=guciow

19

1.6. Partnerstwo partnerstw – aktywność obywatelska na rzecz rozwoju ekonomii

społecznej

Tym, co oddaje najgłębszy kapitał przedsiębiorstw społecznych, to leżąca u ich

początku „nowa wyobraźnia miłosierdzia‖. Słowa prałata Wacława Blizińskiego,

przedsiębiorcy społecznego, ale przede wszystkim kapłana, wypowiedziane na samym

początku jego posługi kapłańskiej w Liskowie – „Przyszedłem Wam przybliżyć chleba, ale i

Nieba‖ - oddają w całej rozciągłości to, do czego Jan Paweł II na nowo nas wezwał, czyli

czynienia miłosierdzia w nowy sposób, z odczytywaniem znaków czasu, z wykorzystaniem

nowych możliwości, jakie stwarza dzisiejszy świat, a zwłaszcza rozwój tego, co określamy

jako społeczeństwo obywatelskie.

Edukacja na polskiej wsi się polepsza, dogania ona w tym zakresie miasta. Stereotyp

młodzieży wiejskiej mającej za sobą „gorszą‖ edukację jest już przeszłością. Wartość

wykształcenia na wsi wzrosła bardziej aniżeli w miastach34

. Jednakże słabość polityki rolnej i

polityki rodzinnej powodujących wyludnianie się wsi, i idące za tym likwidowanie szkół

wiejskich oraz brak propozycji oświatowej dla dorosłych mieszkańców wsi sprawia, że na

terenach wiejskich musimy dzisiaj poszukiwać innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych. W

środowiskach wiejskich inną rolę, znacznie ważniejszą, aniżeli w miastach pełni szkoła (im

mniejsza osada tym większe znaczenie).

Ważnym elementem rozwoju przedsiębiorczości społecznej na terenach wiejskich są

małe stowarzyszenia będące organem prowadzącym dla „Małych Szkół‖ publicznych. W

większości przypadków zaistnienie tego typu szkół jest związane z pogorszeniem się sytuacji

społeczno-gospodarczej (wzrost bezrobocia, brak działalności około-rolniczej, niski status

życia kulturalnego w danym środowisku wiejskim). Przekazanie „Małej Szkoły‖ lokalnej

społeczności przez samorząd wymaga od władz samorządowych, ale i od lokalnej

społeczności zbudowania relacji partnerskich. Samo utworzone stowarzyszenie lokalne jest

już najczęściej przykładem partnerstwa między nauczycielami, rodzicami, wspartymi

działaniami rady sołeckiej jako organu pomocniczego samorządu terytorialnego. „Mała

Szkoła‖ staje się lokalnym centrum aktywności lokalnej, centrum informacyjnym, centrum

kultury. Jednakże autentyczny sukces „Małych Szkół‖ polega na tym, że stają się one centrum

przedsiębiorczości społecznej, a ich organ prowadzący staje się ważnym podmiotem np.

pomagającym władzom gminnym w budowaniu sieci przedszkoli. Tymi doświadczeniami

może podzielić się wójt gminy Adamów w powiecie łukowskim, który tego typu działania

wcześniej realizował jako dyrektor tzw. Małej Szkoły i utworzonego Wiejskiego

Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego „Przymierze‖, dzisiaj wspiera tego typu działania

na terenie gminy, sąsiadującej z gminą Burzec. Wiejskie Stowarzyszenie Oświatowo-

Kulturalne „Przymierze‖ w Burcu, w gminie Wojcieszków, w powiecie łukowski pełni rolę

lidera działań edukacyjnych. W województwie lubelskim procentowo w skali kraju mamy

najwięcej „Małych Szkół‖35

. Jednakże bez tego partnerstwa, bez umiejętności kształtowania

relacji partnerskich „Małe Szkoły‖ są skazane na kłopoty, a nawet na porażkę. Konsekwencje

słabych mechanizmów partnerskich widoczne są w przypadku „Małej Szkoły‖ w Dokudowie,

gmina Biała Podlaska, powiat bialski36

.

34

I. Kołomyjska, M. Mażewska, Sytuacja ludzi młodych na rynku pracy na obszarach wiejskich w Polsce,

Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa 2007.

35 W 2008 roku w kraju było 580 szkół publicznych prowadzonych przez inne organy niż samorząd, na

Lubelszczyźnie to ok. 60 szkół.

36 A. Hryniewicka, Dokudów – niewykorzystana szansa, w: Społeczność lokalna w działaniu. Kapitał

społeczny. Potencjał społeczny. Lokalne governance, red. T. Kaźmierczak, K. Hernik, Instytut Spraw

Publicznych, Warszawa 2008, s.103-110.

20

Także edukacja dorosłych z terenów wiejskich w ramach kształcenia ustawicznego

wymaga specyficznych metod. Ciekawe w tym względzie są próby powrotu w różnej formie

do idei Uniwersytetu Ludowego (szkoły). Działania nawiązujące do źródeł duńskiego modelu

Szkół Ludowych, modelu prężnie działającego w Danii już od ponad 150 lat, któremu udało

się wnieść nowe wartości do duńskiego systemu edukacyjnego (samoświadomość czy metody

pracy oparte na społeczności lokalnej) pokazuje wcześniej wspomniana Ewa Smuk

Stratenwerth37

. Metoda edukacyjna zostaje zaproponowana w nowy sposób i na innym

gruncie – tj. w krajach Europy Centralnej i Wschodniej, gdzie sytuacja społeczności wiejskich

jest niezwykle trudna.

Na rolę wiejskich stowarzyszeń jako przyczółków kapitału społecznego i ekonomii

społecznej wskazuje w wielu swoich publikacjach Ryszard Kamiński, który dostrzega

możliwości jakie przed obszarami wiejskimi stwarza m.in. program LEADER+, jak również

tworzone w jego perspektywie Lokalne Grupy Działania. Zaś Gabriel Gibas i Piotr Topiński

zwracają uwagę zarówno na szeroką perspektywę wykorzystywania zasobów wsi i działań

skierowanych na aktywizację obszarów wiejskich, jak również pokazują, że ekonomia

społeczna jest: szansą ludzi wsi „przestraszonych i myślących‖. Ich inicjatywy – instytucje w

Krzyżówkach – są dowodem na to, że można zarobić pieniądze na działalność oświatową i

ekologiczną na wsi.

Spojrzenie od „środka‖ oświaty wiejskiej, a konkretnie wiejskiej szkółki

zlikwidowanej przez samorząd a prowadzonej dalej przez oddolnie utworzone stowarzyszenie

pokazuje, że szkoła może na terenach wiejskich pełnić wiele ról, a aktywność na jej terenie,

ale także wokół niej, organizowana przez stowarzyszenie może doprowadzić do szerokiego

partnerstwa z władzami gminnymi i innymi partnerami społecznymi, np. z Fundacją

Szczęśliwe Dzieciństwo i prowadzoną przez nią Akademią Młodzieżową, młodzieżowymi

przedsiębiorstwami społecznymi, jak również z utworzoną w Motyczu Leśnym Spółdzielnią

Socjalną „Peron 3‖.

Ważnym dla dyskusji o losach ekonomii społecznej są działania zainicjowane przez

Zbigniewa Drążkowskiego, animatora powstania Przedsiębiorstwa Społecznego „Emaus‖,

jednego ze współtwórców procesu federalizacji w województwie lubelskim. Na bazie

finalizowanych działań w ramach projektu EQUAL „Budujemy nowy Lisków‖ podjął on

próbę utworzenia – w ramach Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych – Zespołu ds.

Ekonomii Społecznej – potencjalnie ważnej instytucji dla integracji środowiska zarówno

istniejących przedsiębiorstw społecznych, grup pragnących takie przedsiębiorstwa tworzyć,

jak również środowisk wspierających rozwój ekonomii społecznej.

37

http://grundtvig.ziarno.eu

21

1.7. Ekonomia społeczna i partnerstwa na obszarach wiejskich Lubelszczyzny

Wieś lubelska wymaga wypracowania specyficznych metod kształtowania ekonomii

społecznej. Oprócz bowiem bezpośrednich działań związanych z polityką rolną państwa

(praktycznie nie istnieje jako spójny dokument wyznaczający kierunki integralnego rozwoju

rolnictwa) wieś wymaga działań pobudzających sferę około rolniczą. Do działań tych

możemy zaliczyć m.in.38

:

1) Doskonalenie „produktu turystycznego lubelskiej wsi”

o Gospodarstwa agroturystyczne

Gospodarstwa agroturystyczne są miejscem pracy, mimo że nie prowadzą działalności

gospodarczej i nie tworzą bezpośrednio miejsc pracy (formalne zatrudnienie). Zwiększają w

ten sposób efektywność podstawową gospodarstwa domowego, gospodarstwa rolnego.

Jednakże najistotniejsze jest zwiększenie atrakcyjności danego terenu oraz pobudzenie

lokalnego rynku. Ważną rolę odgrywają: Lubelski Wojewódzki Ośrodek Doradztwa

Rolniczego ze swoimi trzema oddziałami (O/Grabanów, O/Rejowiec, O/Sitno) oraz Lubelskie

Stowarzyszenie Agroturystyczne. Stanowią one strukturę wsparcia dla tych inicjatyw oraz

integrują środowisko.

W województwie lubelskim gospodarstwa agroturystyczne są zgrupowane w

następujących organizacjach:

1. Krasnobrodzkie Stowarzyszenie Turystyczne

2. Lubelskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

3. Nadbużańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

4. Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne - Janów Podlaski

5. Powiatowe Centrum - Stowarzyszenie Agroturystyki w Hrubieszowie

6. Stowarzyszenie Kwaterodawców w Nieliszu

7. Rejowieckie Stowarzyszenie Agroturystyczne

8. Roztoczańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne w Suścu

9. Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemia Janowska

10. Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemia Lubartowska

11. Stowarzyszenie Kwaterodawców Miasta i Gminy Zwierzyniec

12. Stowarzyszenie Kwaterodawców w Gorzkowie

13. Krasnostawskie Stowarzyszenie Agroturystyczne)

14. Stowarzyszenie Gospodarstw Gościnnych Doliny Siennica Różana i Wzgórz

Okolicznych

15. Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Gminy Adamów

16. Dubienieckie Stowarzyszenie Agroturystyczne Dubienka nad Bugiem (pow. chełmski)

17. Nadbużańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne 22-230 Wola Uhruska (pow.

włodawski)

Gospodarstw agroturystycznych w województwie jest ok. 350. Działalność

stowarzyszeń jak i struktur wsparcia Ośrodków Doradztwa Rolniczego są na tyle efektywne,

że w przypadku konkretnych gmin możemy mówić o znaczącym potencjale rozwoju tego

rodzaju przedsiębiorczości, który ma znaczą rolę dla wizerunku i działalności turystycznej.

Przykładami mogą być stowarzyszenia przedstawione na poniższej mapie. A następujące

gminy mogą poszczycić się największą liczbą gospodarstw: Wola Uhruska i Susiec.

38

http://www.partnerstwozalewu.org.pl/dane/pliki/programy/turystyka_wiejska_materialy.doc

22

Rysunek 1. Stowarzyszenia Agroturystyczne Województwa Lubelskiego (najbardziej aktywne –

komentarz A. Jurosa)

Autorstwo: A. Juros. Źródło: www.agroturystyka.pl

o Jednym z ważnych elementów w tym segmencie jest dobrowolna kategoryzacja

wiejskiej bazy noclegowej, prowadzona przez Polską Federację Turystyki

Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne‖

2) Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw (Celem działania jest wzrost

konkurencyjności gospodarczej, rozwój przedsiębiorczości i rynku pracy, a w konsekwencji –

poprawa jakości życia na obszarach wiejskich)

3) Program „Odnowy wsi” (Odnowa i rozwój wsi – PROW 2007-2013) jako szansa

rozwoju obszarów wiejskich. Program odnowy wsi dąży do wzrostu standardu życia i

ekonomicznej niezależności wsi. Mieszkańcy wsi stanowią podmiot i zarazem siłę napędową

rozwoju. Satysfakcja z życia wiejskiego ma być osiągnięta nie tylko poprzez pełną społeczną

samorealizację jednostki, ale również całej społeczności, która przyjmuje odpowiedzialność

za swą przyszłość. W działaniu tym najważniejsze jest zachowanie tożsamości i integralności

wsi w jej wymiarze społecznym, duchowym wraz z całym dziedzictwem kultury materialnej

i krajobrazu. Podstawą zmian jest uruchomienie wszelkich zasobów własnych wspólnoty,

wykorzystanie pomocy zewnętrznej oferowanej przez gminę i region oraz dostępnej poprzez

fundusze zewnętrzne w tym z Unii Europejskiej. Celem programu jest budowanie tożsamości

wsi, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, waloryzacja krajobrazu i architektury,

wykonanie przedsięwzięć publicznych i prywatnych podnoszących warunki materialne

(standard życia) i rozwijających wartości niematerialne - duchowe (jakość życia) takie jak

wspólnoty, współodpowiedzialność, wzorce wychowawcze, więź międzypokoleniowa.

Efektem ma być poprawa bytu mieszkańców wsi w wyniku zaistnienia nowych możliwości

osiedlania, inwestowania, rozwoju usług, tworzenia miejsc pracy oraz zarobkowania poza

Stowarzyszenie Agroturystyczne „Ziemia Janowska” Roztoczańskie Stowarzyszenie

Agroturystyczne w Suścu

Krasnobrodzkie Stowarzyszenie Turystyczne

Stowarzyszenie Kwaterodawców Miasta i Gminy Zwierzyniec

Powiatowe Centrum Stowarzyszenie Agroturystyki w Hrubieszowie

Lubelskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

Stowarzyszenie Agroturystyczne „Ziemia Lubartowska”

Nadbużańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

23

rolnictwem. Istotą programu jest pobudzenie zaangażowania społeczności lokalnej dla

realizacji przedsięwzięć na rzecz ich własnej wsi oraz własnych domostw i zagród, tworzenie

klimatu i warunków dla rozwoju postaw przedsiębiorczych.

4) Sprzedaż bezpośrednia produktów rolnych – te działania próbują podejmować

samoorganizujące się gospodarstwa ekologiczne na Lubelszczyźnie.

5) Tradycja i potencjał wspólnot gruntowych39

– przykładem jest Wspólnota Gruntowa

Gminy Stężyca, - która zasadniczo, zgodnie zresztą z tytułem, jest wspólnotą terytorialną, ale

akurat w tym wypadku pełni i tworzy społeczność świadomą celów złączenia się we

wspólnocie gruntowej dla wspólnego dobra, stopień uświadomienia celów jest wysoki,

natomiast na aktualnym etapie środki dochodzenia do celu wymagają podjęcia działań

wspierających tego typu wspólnoty40

.

6) „Wioski tematyczne” – Projekt „Razem dla Lubelszczyzny”41

. Projekt „RAZEM dla

Lubelszczyzny‖, finansowany jest przez Fundację Fundusz Współpracy przy udziale środków

Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Jest on

realizowany przez Związek Gmin Lubelszczyzny w partnerstwie ze Stowarzyszeniem

Nadwieprzańskie Horyzonty i Stowarzyszeniem Ziemi Krzczonowskiej i Czerniejowskiej.

Cel Partnerstwa: Utworzenie i sprawdzenie modelowego rozwiązania, służącego ułatwianiu

wchodzenia i powrotu na rynek pracy mieszkańcom wsi na obszarach marginalnych, w

postaci zespołu wsi tematycznych.

Cele szczegółowe:

1. Przygotowanie i przetestowanie metod tworzenia zaplecza organizacyjnego i

merytorycznego dla funkcjonowania zespołu wsi tematycznych.

2. Identyfikacja i waloryzacja czynników rozwojowych wsi w kontekście ich wykorzystania

w turystyce i edukacji – przygotowanie pakietu roboczego w ramach współpracy

ponadnarodowej.

39

Do Wspólnot Gruntowych odnosi się Ustawa z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot

gruntowych, Dz. U. 1963 Nr 28 Poz. 169, ze zmianami, które wprowadziła Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r o

zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą

ustrojową państwa, Dz. U. Nr 106, Poz. 668.

Artykuł 1 tejże ustawy stwierdza: Wspólnotami gruntowymi podlegającymi zagospodarowaniu w trybie i na

zasadach określonych w ustawie są nieruchomości rolne, leśne oraz obszary wodne:

1) nadane w wyniku uwłaszczenia włościan i mieszczan-rolników na wspólną własność, we wspólne posiadanie

lub do wspólnego użytkowania ogółowi, pewnej grupie lub niektórym mieszkańcom jednej albo kilku wsi,

2) wydzielone tytułem wynagrodzenia za zniesione służebności, wynikające z urządzenia ziemskiego włościan i

mieszczan-rolników, na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania gminie,

miejscowości albo ogółowi uprawnionych do wykonywania służebności,

3) powstałe w wyniku podziału pomiędzy zespoły mieszkańców poszczególnych wsi gruntów, które nadane

zostały przy uwłaszczeniu włościan i mieszczan-rolników mieszkańcom kilku wsi na wspólną własność, we

wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania,

4) użytkowane wspólnie przez mieszkańców dawnych okolic i zaścianków oraz należące do wspólnot

urbarialnych i spółek szałaśniczych,

5) otrzymane przez grupę mieszkańców jednej lub kilku wsi na wspólną własność i do wspólnego użytkowania

w drodze przywilejów i darowizn bądź nabyte w takim celu,

6) zapisane w księgach wieczystych (gruntowych) jako własność gminy (gromady), jeżeli w księgach tych

istnieje wpis o uprawnieniu określonych grup mieszkańców gminy (gromady) do wieczystego użytkowania i

pobierania pożytków z tych nieruchomości,

7) stanowiące dobro gromadzkie (gminne) będące we wspólnym użytkowaniu na terenach województw

rzeszowskiego, krakowskiego oraz powiatu cieszyńskiego województwa katowickiego.

40 Małgorzata Suprynowicz – Ekspertyza prawna w ramach projektu: w sprawie podstaw tworzenia

przedsiębiorstwa społecznego przez Spółkę wspólnoty gruntowej i Towarzystwo Przyjaciół Stężycy

41 http://www.zgl.pl/rdl/proj.html

24

3. Przygotowanie i sprawdzenie modelu aktywizacji społeczno zawodowej beneficjentów

ostatecznych w celu umożliwienia im wejścia na rynek pracy w powiązaniu z tworzeniem

produktów wsi tematycznych, dopasowanych do warunków gospodarki opartej na wiedzy.

Projekt „Wioski Tematyczne‖42

cieszy się dużym zainteresowaniem wśród organizacji

pozarządowych oraz władz samorządowych z całego kraju. Rezultat projektu upowszechniały

w ramach Programu EQUAL m.in. Związek Gmin Lubelszczyzny – w ramach projektu

„Partnerstwo dla Lubelszczyzny‖. Uczestnicy projektów odbyli podróże studyjne po

wioskach tematycznych wokół Koszalina, zapoznali się ich ofertą turystyczno – edukacyjną,

wzięli udział w warsztatach prowadzonych przez ekspertów. Efektem wspólnej pracy było

powstanie pomysłów na utworzenie ponad 21 wiosek tematycznych. Część wsi ma

przygotowane wstępne propozycje tras turystycznych i edukacyjnych.

Główne działania projektowe skierowane są do przedstawicieli samorządów,

organizacji pozarządowych, Ośrodków Doradztwa Rolniczego, instytucji kulturalnych i

oświatowych, liderów lokalnych itp. w szczególności z gmin województwa lubelskiego

położonych na terenach o niskiej konkurencyjności, w których panuje duże bezrobocie

spowodowane w znacznej mierze niedostatecznym przystosowaniem do warunków

współczesnej gospodarki. Osób zaangażowanych w rozwój lokalny, przygotowujących

strategie rozwoju, animujących działania społeczności lokalnych, planujących i

przygotowujących projekty społeczne, tworzących dla i z mieszkańcami obszarów wiejskich

Lubelszczyzny metody i sposoby wyrównywania ich szans na rynku pracy oraz tworzenia

nowych miejsc pracy. Grupa docelowa jest tak dobrana, aby jak najszerzej przekazać i

wdrożyć efekty i rezultaty upowszechniane w projekcie Partnerstwa na Rzecz Rozwoju

RAZEM na zasadzie multiplikacji. Nabycie umiejętności stosowania nowych rozwiązań,

poznanie metodologii i narzędzi tworzenia produktów turystycznych na obszarach wiejskich

w tym przygotowywania i funkcjonowania wiosek tematycznych przez określoną powyżej

grupę docelową zagwarantuje przekazanie ich mieszkańcom terenów wiejskich. Tego typu

rozwiązania i podejście do tworzenia nowych miejsc pracy i walki z nierównością i

dyskryminacją na rynku pracy na obszarach wiejskich wymaga dużego upowszechniania i

promowania oraz wprowadzania ich metodami rozwiązań systemowych i administracyjnych

tak, aby przekonać do nich rolników i mieszkańców terenów rolniczych. Opisana powyżej

grupa beneficjentów gwarantuje taki efekt.

W gminie Hrubieszów, przy pomocy specjalistów ze Związku Gmin Lubelszczyzny,

powstają wioski tematyczne m.in.43

:

Kułakowice Pierwsze – „Dziki Zachód‖,

Nowosiółki – „Ziemniakowo‖,

Cichobórz – „Przygody Flinstonów‖,

Moroczyn – „Wioska strachów, wróżbitów i czarodziei‖,

Stefankowice Kolonia – „Wioska historyczna‖,

Ślipcza – „Paintball nad Dzikim Bugiem‖,

Ubrodowice – „Nasze podpałki zdrowsze niż chałki‖,

Wolica – „W królestwie żab‖,

Szpikołosów – „Wesołe krasnale i tańczący zajączek‖.

42

W projekcie „Wioski Tematyczne‖ z terenu Lubelszczyzny udział wzięły następujące miejscowości:

Adamów, Baranów, Bełżyce, Biłgoraj, Biszcza, Bychawa, Dołhobyczów, Dubienka, Dzierzkowice, Garbów,

Głusk, Gorzków, Hanna, Hrubieszów, Janów Lubelski, Józefów (Roztoczański), Końskowola, Krasnystaw,

Krzczonów, Lublin, Ludwin, Łuków, Mełgiew, Międzyrzec Podlaski, Milanów, Niedrzwica Duża, Radzyń

Podlaski, Rybczewice, Siennica, Różana, Sosnówka, Spiczyn, Stężyca, Strzyżewice, Świdnik, Tomaszów

Lubelski, Tyszowce, Wisznice, Wojcieszków, Wólka, Zwierzyniec

43 Informacja z kwietnia 2009 roku.

25

Lubelskie wsie tematyczne laureatami nagrody Pro Publico Bono

Ciekawym przykładem rozwijania i wspierania przedsiębiorczości społecznej mogą

poszczycić się następujące organizacje, które za swoje działania zostały uhonorowane

nagrodą Pro Publico Bono44

:

Fundacja Kresy 2000 – w 2002 za program Domu Służebnego Polskiej Sztuce Słowa,

Muzyki i Obrazu w Nadrzeczu, pow. biłgorajski uzyskała w konkursie Pro Publico Bono

pierwszą nagrodę w kategorii INICJATYWY NA RZECZ KULTURY I DZIEDZICTWA

NARODOWEGO. W programie Fundacji udało się połączyć kulturę ludową z profesjonalną

sztuką zbliżając ją do twórczej przedsiębiorczości. Idea powstania Fundacji zrodziła się w

kręgu artystów, malarzy i aktorów, przyjaciół Alicji i Stefana Szmidtów. Głównym celem jest

ochrona kresowego krajobrazu kulturowego oraz rozwój artystyczny utalentowanych dzieci i

młodzieży;

Stowarzyszenie na Rzecz Aktywizacji Mieszkańców Polesia Lubelskiego (powiat

parczewski)45

. W ramach programu „Rozwój przedsiębiorczości na wsi w oparciu o

dziedzictwo kulturowe i zasoby środowiska naturalnego‖ powstał Ośrodek Edukacji

Regionalnej. Prowadzone są tam warsztaty z rękodzieła, uczestnicy zajęć rzeźbią też w

drewnie, wykonują ozdoby ze słomy, a nawet uczą się tradycyjnej metody wypieku chleba.

Stworzono też warunki do uczestnictwa w codziennych zajęciach, takich jak: ubijanie masła,

pranie w balii czy zajęcia w kuźni. Na posesji Ośrodka powstał unikalny, cegielniany plac

zabaw. Cel, którym było stworzenie dodatkowych poza rolnictwem źródeł dochodu został

szybko osiągnięty, ponieważ inicjatywa przerwała istniejący dotychczas marazm wyzwalając

społeczną energię i wolę działania. Ośrodek odwiedza ok. 2 tys. osób rocznie. W latach 2004-

2008 Ośrodek Edukacji Regionalnej odwiedziło ponad 10 000 dzieci młodzieży z całej

Lubelszczyzny. Brali udział w warsztatach rękodzielniczych, cyrkowych, wakacyjnych

obozach regionalnych. Gościliśmy także kilkakrotnie grupy młodzieży z Białorusi i Gruzji w

ramach wymiany kulturowej.

Innym pomysłem Stowarzyszenia na ożywienie gospodarcze regionu to zaanimowanie

w gminie Podedwórze „wioski rumiankowej‖46

. Niekwestionowanym zasobem gminy

Podedwórze jest bowiem uprawa rumianku przez dużą część rolników. Wzrost kosztów tej

uprawy powoduje spadek jej opłacalności i konieczność poszukiwania nowych form

zarabiania. Podobnie było z „wioską dyniową‖ w Zaliszczu47

. Stowarzyszenie to w

partnerstwie ze Stowarzyszeniem na Rzecz Wspierania i Rozwoju Wsi Lubelskiej z Zaliszcza

- projekt „Wioski tematyczne na Polesiu Lubelskim‖;

Stowarzyszenie na Rzecz Bukowiny (Biszcza, powiat biłgorajski). Pierwsza nagroda

w kategorii INICJATYWY NA RZECZ Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2008 za

renowację i wyposażenie XVII kościółka rektorskiego Akademii Zamojskiej pw. Najświętszej

Maryi Panny w Bukowinie – powrót do tradycji akademickich.

44

http://www.kongres.odnowawsi.pl/PDF/B_S.Wysocki.pdf

45 Nagroda główna dla organizacji o zasięgu regionalnym w kategorii Inicjatywy z zakresu kontaktów

międzynarodowych, międzyetnicznych w 2005 r. za program „Rozwój przedsiębiorczości na wsi w oparciu o

dziedzictwo kulturowe i zasoby środowiska naturalnego‖.

46 Przestrzeń ekopozytywna – http://www.lubelskie.pl/um/szczegol.php?&idn=6254

47 Dnia 23 maja br. w Ośrodku Edukacji Regionalnej im. Janusza Bilkiewicza, w Hołownie odbyło się

seminarium na temat: „Leczniczo-terapeutyczne wykorzystanie rumianku i dyni w przyszłej działalności

mieszkańców wiosek tematycznych‖. Które było ostatnim działaniem w ramach trwającego od 15 stycznia do 31

maja projektu. Produktami przedsiębiorczości społecznej są m.in. gra terenowa, produkty kulinarne, zielarskie

rękodzieło, zespół obrzędowy ‖RUMENOK‖. W działaniach związanych z projektem, czynnie wzięło udział 100

osób z obydwu wsi.

26

Stowarzyszenie istnieje od 2004 roku (początkowo działało jako komitet renowacji

zabytkowego kościoła w Bukowinie). Mieszkańcy postanowili sami zająć się remontem

podupadającego, zabytkowego kościoła. Skrzyknęli się i sami wykonali wiele prac pod okiem

konserwatora zabytków.

1.8. Program Integracji Społecznej w ramach Poakcesyjnego Programu Wsparcia

Obszarów Wiejskich

Od początku 2008 roku realizowany jest Program Integracji Społecznej w ramach

Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich (PPWOW). W programie bierze

udział 500 najbiedniejszych gmin na terenach wiejskich i miejsko–wiejskich z 13

województw w Polsce (Tabela 3)48

. Zadaniem władz każdej z gmin było opracowanie w

dialogu obywatelskim z mieszkańcami lokalnego planu integracji społecznej w formie

strategii rozwiązywania problemów społecznych. Współpraca z partnerami społecznymi

(lokalni liderzy i przedstawiciele mieszkańców) ma za zadanie przyczynić się do rozwoju

lokalnych organizacji pozarządowych, ożywienia przedsiębiorczości społecznej,

przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu. Program przyczyniając się do podniesienie

poziomu integracji społecznej i aktywizacji lokalnych społeczności, przygotowuje je do

lepszego skutecznego planowania usług społecznych i korzystania z innych programów. Jeśli

mówimy o przedsiębiorstwach społecznych w obszarach wiejskich mają one w wielokrotnie

odmienny charakter od tych tworzonych w miastach, ze względu na uwarunkowania rolnicze

nie mogą korzystać z wielu zapisów ustaw o zatrudnieniu socjalnym czy tez promocji

zatrudnienia. Jeśli mówimy o wykluczeniu w terenach wiejskich częściej stykamy się z

wykluczeniem całych obszarów a nie tylko grup społecznych. W większym też stopniu należy

mówić o przedsiębiorczości całych społeczności aniżeli o konkretnych przedsiębiorstwach

społecznych.

Tabela 3. Liczba gmin w poszczególnych województwach objętych Programem Integracji

Społecznej.

Województwo Lp.

Dolnośląskie 5

Kujawsko-Pomorskie 39

Lubelskie 97

Łódzkie 37

Małopolskie 24

Mazowieckie 102

Podkarpackie 51

Podlaskie 28

Pomorskie 7

Świętokrzyskie 42

Warmińsko-Mazurskie 39

Wielkopolskie 16

Zachodniopomorskie 13

48

Wzięto pod uwagę m. in. takie wskaźniki jak: niski dochód na mieszkańca, peryferyjność położenia,

liczba klientów pomocy społecznej, struktura demograficzna, niekorzystna struktura gospodarcza i mała

aktywność społeczna.

27

„Samorządy gminne otrzymują wsparcie w projektowaniu lokalnej strategii

rozwiązywania problemów społecznych, do ich dyspozycji jest najlepszy możliwy know how

– eksperci, szkolenia, baza Dobrych Praktyk, a także wysoko kwalifikowani konsultanci,

którzy na bieżąco współpracują z gminami. Gminy otrzymują też wsparcie dla lepszego

aktywizowania lokalnej społeczności, pomoc w identyfikacji lokalnych liderów,

motywowaniu ich do działania oraz w zachęcaniu mieszkańców do aktywnego włączania się

w rozwiązywanie problemów społecznych‖49

.

Przykładowe projekty tworzone w ramach programu, skierowanego przede wszystkim

do rodzin, dzieci i młodzieży, osób starszych, to:

doradztwo prawne, społeczne, edukacyjne i psychologiczne

usługi opiekuńcze, wspieranie różnych form samopomocy, rozwój świetlic

środowiskowych, ognisk wychowawczych, kół zainteresowań, klubów, grup wsparcia

doradztwo i interwencja kryzysowa,

rozwiązywanie problemów rodzinnych, przeciwdziałanie uzależnieniom od alkoholu i

narkotyków,

integracja osób niepełnosprawnych.

Program nie jest działaniem typowym dla pomocy społecznej koncentrującej się na

osobach znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, podkreślany jest charakter

integracyjny.

Program jest realizowany z pożyczki Banku Światowego (ok. 40 mln euro), a

wdrażany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Regionalnymi

Ośrodkami Polityki Społecznej. Średnia roczna pomoc dla gminy wynosi ok. 20 tys. EURO

przez cały czas trwania Programu. W województwie lubelskim w Programie uczestniczy 97

gmin z 19 powiatów (Tabela 4).

49

http://www.ppwow.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=64&Itemid=107

28

Tabela 4. Liczba i nazwy gmin w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego objętych

Programem Integracji Społecznej.

Lp Powiat Liczba

gmin Nazwa gminy

1 bialski 5 Drelów, Kodeń, Leśna Podlaska, Rokitno, Rossosz

2 biłgorajski 11 Aleksandrów, Biłgoraj, Biszcza, Frampol, Goraj, Józefów,

Obsza, Potok Górny, Tarnogród, Tereszpol, Turobin

3 chełmski 12

Białopole, Dorohusk, Dubienka, Kamień, Leśniowice, Rejowiec

Fabryczny, Ruda-Huta, Sawin, Siedliszcze, Wierzbica,

Wojsławice, Żmudź

4 hrubieszowski 6 Dołhobyczów, Horodło, Hrubieszów, Mircze, Trzeszczany,

Uchanie

5 janowski 3 Chrzanów, Modliborzyce, Potok Wielki

6 krasnostawski 4 Kraśniczyn, Łopiennik Górny, Rudnik, Żółkiewka

7 kraśnicki 3 Annopol, Szastarka, Zakrzówek

8 lubartowski 8 Firlej, Jeziorzany, Kamionka, Kock, Michów, Niedźwiada,

Ostrówek, Uścimów

9 lubelski 2 Krzczonów, Zakrzew

10 łęczyński 1 Ludwin

11 łukowski 7 Adamów, Krzywda, Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski,

Wojcieszków, Wola Mysłowska

12 opolski 5 Chodel, Józefów nad Wisłą, Karczmiska, Łaziska, Wilków

13 parczewski 3 Dębowa Kłoda, Siemień, Sosnowica

14 radzyński 3 Borki, Czemierniki, Wohyń

1.9. Obszary interwencji w programach operacyjnych perspektywy finansowej 2007-

2013

Jeśli chodzi o atrakcyjność inwestycyjną według Instytutu Badań nad Gospodarką

Rynkową Lubelszczyzna wśród województw jest na przedostatnim miejscu (przed woj.

Podlaskim). Wskazuje to na potrzebę pobudzenia procesów endogennych, odwołujących się

do aktywności własnej mieszkańców Lubelszczyzny. Jeśli w skali ogólnopolskiej możemy

mówić o kategoriach osób (grup) podlegających wykluczeniu społecznemu, to w przypadku

Lubelszczyzny możemy mówić o procesach wykluczenia, któremu są poddawane całe

obszary (czasem mówi się o wykluczeniu regionalnym). W takiej sytuacji nie wystarczy

inwestowanie w kapitał ludzki, podstawowa kwestia staje się wzmacnianie kapitału

społecznego. Pojedyncze osoby w zetknięciu z perspektywą podjęcia własnej działalności

gospodarczej mówią, że jest to zbyt trudne, ryzykowne, przekraczające indywidualne

możliwości. Jednocześnie poziom integracji społecznej jest niski dla podejmowania

wspólnych inicjatyw gospodarczych, także tych z obszaru ekonomii społecznej.

Natomiast, gdy patrzymy na zaprojektowane obszary interwencji, w programach

operacyjnych perspektywy finansowej 2007-2013 w województwie lubelskim, jedynym

obszarem interwencji była KOMUNIKACJA I TRANSPORT (Tabela 5). Nie planowano tutaj

obecności podmiotów ekonomii społecznej. Jednakże, nawet w tym wypadku, jak wskazują

29

rekomendacje Stałej Komisji Ekonomii Społecznej (SKES)50

, „należy w sektorze usług

około-transportowych wykorzystywać przedsiębiorczość społeczną, nie dlatego, że to sprzyja

podmiotom ekonomii społecznej, lecz dlatego, że tworzy to dodatkową synergię ze względu

na wysoką społeczną wartość dodaną np. integracja przez pracę w firmach sprzątających‖51

.

Tabela 5. Zaprojektowane obszary interwencji, w programach operacyjnych perspektywy

finansowej 2007-2013 w województwie lubelskim

Obszary programów

operacyjnych

w latach 2007-2013

Liczba województw

planujących w danym

obszarze Obszary interwencji (I)

i obecność podmiotów

ekonomii społecznej

(ES) w woj.

lubelskiego Interwencję

(I)

obecność

podmiotów

ekonomii

społecznej

(ES)

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 7 9 (ES)

SPOŁECZEŃSTWO

INFORMACYJNE 4 10 Brak działań

KOMUNIKACJA I

TRANSPORT 11 4 (I)

OCHRONA ŚRODOWISKA 4 12 (ES)

ENERGETYKA 1 3 Brak działań

INFRASTRUKTURA

SPOŁECZNA 2 12 (ES)

REWITALIZACJA 4 11 Brak działań

KULTURA 3 12 (ES)

TURYSTYKA I REKREACJA 1 13 (ES)

ROZWÓJ KAPITAŁU

LUDZKIEGO 1 9 Brak działań

50

Stała Konferencja Ekonomii Społecznej – powołana z inicjatywy Banków Spółdzielczych,

Mazowieckiego Banku Regionalnego, Towarzystwa ubezpieczeń Wzajemnych, Fundacji Inicjatyw Społeczno-

Ekonomicznych, Stowarzyszenia na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, Fundacji dla Polski, Związku

Lustracyjnego Spółdzielni Pracy, Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych i Banku Inicjatyw

Społeczno-Ekonomicznych (m.in. sekretariat instytucji rzecznictwa interesów).

51Miejsce ekonomii społecznej w programach operacyjnych perspektywy finansowej 2007-2013. Ekspertyza

wspierająca stanowisko stałej konferencji ekonomii społecznej, opracowanie: J. Tyrowicz, Wydział Nauk

Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, na podstawie opinii członków SKES

http://www.bezrobocie.org.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/gk/panele/ES_w_dokumentach_strategicznych_

ekspertyza_dla_SKES_JTyrowicz.pdf str. 9-12.

30

Natomiast planowaną obecność podmiotów ekonomii społecznej wśród

wnioskodawców przewidziano w województwie lubelskim jedynie w pięciu obszarach

(zgodnie z rekomendacjami SKES podmioty ekonomii społecznej mogą odgrywać kluczową

rolę we wszystkich obszarach)52

:

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: np. fundusze pożyczkowe i gwarancyjne, tworzenie

inkubatorów przedsiębiorczości społecznej i sieci doradczej dla podmiotów

rozpoczynających i rozwijających ten rodzaj działalności. Przykładami mogą tutaj być

takie struktury jak Ośrodek Wspierania Spółdzielczości Socjalnej w Zamościu ze swoim

oddziałem w Janowie Lubelskim.

OCHRONA ŚRODOWISKA: dobrym przykładem jest segregacja odpadów oraz

recykling realizowany jest przez przedsiębiorstwa zatrudniające niepełnosprawnych – zob.

przedsiębiorstwo społeczne EKON zatrudniające 444 osoby niepełnosprawne w tym 258

osoby chore psychicznie. W naszym regionie zbliżony zakres usług świadczy Biłgorajskie

Przedsiębiorstwo Społeczne sp. z o.o. Partnerstwo Lokalne Biłgoraj (Biłgorajska Agencja

Rozwoju regionalnego, władze samorządowe, przedsiębiorcy) wraz z utworzonym

Biłgorajskim Przedsiębiorstwem Społecznym w Biłgoraju i w jego okolicach określiły

jako strategiczny dla ekonomii społecznej obszary: kompleksowe usługi z zakresu

pielęgnacji terenów zieleni (koszenie trawników, pielęgnacja parków, grabienie liści,

wycinka drzew i krzewów, nasadzenia drzew i krzewów, budowa zieleni w pasach

drogowych, przesadzanie drzew, modernizacje i remonty stawów, budowa placów zabaw i

terenów rekreacyjno-sportowych, usługi na specjalne zamówienie klienta), a także

sprzątania parków, placów, dróg, układania nawierzchni, prac remontowo-budowlanych

Innym przykładem są wsie i gminy stosujące nowoczesne, przyjazne środowisku metody

kompostowania. Jeszcze innym przykładem są omawiane wioski tematyczne, które

podejmują, jako kluczową kwestię, zagadnienie zrównoważonego rozwoju.

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA: zgodnie z rekomendacjami SKES działania

obejmować powinny „wszystkie elementy systemu, które sprzyjają podnoszeniu

świadomości obywatelskiej oraz aktywności społecznej‖. Miernikami winny być:

o dostępność świetlic dla dzieci defaworyzowanych, domów kultury i klubów

sportowych (oraz dodatkowych zajęć w szkołach, prowadzonych również przez

zewnętrzne podmioty)‖. Ten akurat segment działań skutecznie wydaje się

wspierać Program Integracji Społecznej. Minusem jest jednak to, że PIS obejmuje

jedynie 97 najuboższych gmin województwa lubelskiego.

o wzmocnienie instytucjonalne istniejących organizacji pozarządowych - niestety w

obecnym okresie programowania jest to pominięte np. wzrost dostępność lokali (w

tym przystosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych), rozwój narzędzi

zarządzania oraz komunikacji, wsparcie zatrudnienia oraz profesjonalizacja

trzeciego sektora stanowią immanentną część rozwoju społeczeństwa

obywatelskiego i powinny zostać dostrzeżone. Na Lubelszczyźnie dotyczy to w

sposób dramatyczny organizacji pozarządowych na terenach wiejskich – borykają

się one zarówno z problemami kadrowymi, lokalowymi, sprzętowymi, jak również

w zakresie przeszkolenia w zarządzaniu organizacjami pozarządowymi tak, by

mogły one być wiarygodnymi partnerami dla samorządu lokalnego w realizacji

zadań.

52

Tamże.

31

KULTURA: „Poza […] koniecznym rozszerzeniem pojęcia instytucji kultury na

wszystkie jednostki prowadzące działalność kulturalną‖, potrzebne są zmiany

organizacyjne oraz mentalności. Organizacje pozarządowe mogą prowadzić muzea,

biblioteki czy domy kultury, tak jak stało się to na terenie Lubelszczyzny z

kilkudziesięcioma małymi szkołami wiejskimi planowanymi do likwidacji przez

administrację a obecnie prowadzonymi przez lokalne stowarzyszenia. Realizacja tych

zadań publicznych jest finansowo tańsza, a w przypadku organizacji pozarządowych

istnieje większe prawdopodobieństwo, że oferta będzie lepiej odpowiadać na

zapotrzebowanie społeczeństwa, często to zapotrzebowanie kreując, z wykorzystaniem

współczesnych technik marketingu i promocji. Znamienitym przykładem na

Lubelszczyźnie są przykładowo:

o Fundacja Kresy 2000, która w roku 2002 za program Domu Służebnego Polskiej

Sztuce Słowa, Muzyki i Obrazu w Nadrzeczu, pow. biłgorajski uzyskała w

konkursie Pro Publico Bono pierwszą nagrodę w kategorii INICJATYWY NA

RZECZ KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO, jest to program, który

w sposób profesjonalny i innowacyjny stymuluje do rozwoju przedsiębiorczości

społecznej na tym obszarze.

o Na terenie województwa lubelskiego jest 120 towarzystw miłośniczych miast,

miejscowości i regionu zorganizowanych w Wojewódzkiej Radzie Towarzystw

Regionalnych w Lublinie (dobrowolny związek stowarzyszeń regionalnych), która

jest przykładem ruchu regionalnego stymulującego rozwój Lubelszczyzny.

Możliwe obniżenie kosztów po stronie administracji publicznej, wynikające z zarządzania

tym typem usług przez organizacje stanowić może de facto stymulację dla niezbędnych

procesów modernizacji i reorganizacji, upowszechniając dostęp do dóbr kultury, ale

przede wszystkim zwiększając zainteresowanie po stronie społeczności. Dlatego

potrzebne są projekty partnerstwa publiczno-prywatnego lub publiczno-społecznego, a nie

utrwalanie przy pomocy środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

(EFRR) obecnych, nieefektywnych rozwiązań.

TURYSTYKA I REKREACJA: Jak wskazuje doświadczenie niektórych inicjatyw

pozarządowych, turystyka może stanowić obszar integracji poprzez pracę oraz stymulację

dla rozwoju społeczności lokalnych. Przykłady takie jak „Hotel u Pana Cogito‖ z

Krakowa czy dynamiczny rozwój Mikołajek w wyniku modernizacji bazy żeglarskiej w

tym mieście stanowią dowody, że tego typu rozwiązania nie tylko mogą działać, ale

również pełnią ważne funkcje ze społecznego punktu widzenia. Nie ulega wątpliwości, że

należy popularyzować te dobre praktyki oraz umożliwiać ich realizację w skali każdego

regionu. Na proces ten można spojrzeć również od drugiej strony – hipoterapia może

stanowić koło zamachowe dla rozwoju agroturystyki w regionach o niższych walorach,

podobnie jak zaangażowanie w edukację ekologiczną czy obywatelską (np.

niewykorzystany potencjał turystyczny Wrześni). Włączanie w rozbudowę bazy

turystyczno-rekreacyjnej działań z innych obszarów (reintegracja, edukacja, zdrowie,

społeczeństwo obywatelskie) wymaga strategicznego podejścia oraz otwartości na

inicjatywy oddolne – konkursów otwartych oraz montażu środków finansowych z

różnorodnych źródeł.‖

Jednak nie w każdym z tych obszarów oznacza to otwieranie go w pełni na

innowacyjność podmiotów ekonomii społecznej. Obszarami, które ani nie są obszarami

interwencji, ani też zasadniczo nie przewidywano udziału podmiotów ekonomii społecznej są:

32

SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE

ENERGETYKA: „Dostrzega się wagę wspierania stosowania odnawialnych i naturalnych

źródeł energii – szczególnie w kontekście wspierania rozbudowy infrastruktury sieci

energetycznych na obszary wiejskie, co przewidują niektóre regionalne programy

operacyjne. Jednak pomija się fakt, iż jednostki samorządu terytorialnego ubiegające się o

sfinansowanie inwestycji potrzebują wsparcia merytorycznego w zakresie wyboru

sposobu tworzenia energii oraz zachęt dla stosowania OZE oraz NZE – w większości

przypadków konieczna będzie również edukacja po stronie użytkowników tak

wytworzonej energii‖.

REWITALIZACJA: „Rewitalizacja to znacznie więcej niż renowacja fasady, czy

infrastruktury materialnej wsi – to edukacja na temat historii danego rejonu (w tym,

często, historii mniejszości narodowych i innych religii), tworzenie szans turystycznych

(nie tylko zabytki kultury w wąskiej definicji prawnej stanowią zachętę dla turystów) oraz

zmianę postaw społeczności lokalnej i budowanie szacunku dla własności materialnej.

Pominięcie tych wszystkich elementów niesie za sobą realne zagrożenie dla trwałości

samej renowacji oraz podważa sens inwestycji finansowych. Konieczne jest tworzenie

partnerstw dla realizacji projektów o tak szerokiej skali oddziaływania.‖

ROZWOJ KAPITAŁU LUDZKIEGO: „W działaniach programowanych na poziomie

centralnym (mowa głównie o PO KL) zabrakło wsparcia dla niepublicznej infrastruktury

wspierającej zatrudnienie – od pozalekcyjnych działań w szkołach gimnazjalnych i

ponadgimnazjalnych po poradnictwo zawodowe prowadzone przez wiele różnych

podmiotów (jak na razie, najczęściej w sposób nielicencjonowany) do niepublicznego

pośrednictwa pracy, którego dynamiczny rozwój w Polsce jest jak na razie niemożliwy (ze

względu na regulacje prawne), ale które mimo wszystko funkcjonuje w skali, której nie

należy pomijać również poza publicznymi służbami zatrudnienia. Należy przewidywać na

poziomie regionalnym – szczególnie przy biegunach wzrostu oraz regionach wyjątkowo

defaworyzowanych ze względu na rynek pracy – działania wspierające rozwój tej

infrastruktury‖.

Brak przewidzianych działań w tych obszarach jest poważnym ograniczeniem

rozwojowym. Należy zauważyć, że są to obszary newralgiczne, w których Lubelszczyzna

doświadcza ogromnego zapóźnienia, zwłaszcza jeśli rozpatrujemy to w kontekście obszarów

wiejskich, które wyznaczają podstawową charakterystykę regionu. Wnioskiem badań SKES

jest konstatacja, że: „kluczem do umożliwienia wielu inicjatyw rozwojowych jest otwartość

oraz znajomość potencjału podmiotów ekonomii społecznej w regionie. Obie kwestie mają

charakter szalenie dynamiczny – obszary otwartości oraz aktywność społeczna‖. Z jednej

bowiem strony potrzebujemy i winniśmy stymulować aktywność społeczną, bez niej żaden

rozwój się nie dokona w żadnej sferze. Z drugiej jednak strony bez otwartości ze strony

zwłaszcza partnera publicznego aktywność społeczna grup obywatelskich podlega znacznym

ograniczeniom, a w wielu wypadkach wręcz zamiera. Te dwa czynniki „otwartość‖ i

„aktywność społeczna‖ najpełniej wyrażają się w formule partnerskiej współpracy.

Jak wskazuje raport SKES53

„otwartość prowadzi do poprawy efektywności (po

stronie kosztów) i skuteczności (po stronie rezultatów). Tak naprawdę oznacza to, że

podmioty ekonomii społecznej stanowić mogą również instrument polityki gospodarczej i

społecznej w skali lokalnej, regionalnej i centralnej‖.

53

Tamże, s. 13.

33

2. Definicja ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa społecznego

Mówiąc o ekonomii społecznej, która jest kluczowym elementem aktywnej polityki

społecznej, warto pamiętać o tym, że jest to termin nieprecyzyjny. Traktując go literalnie

oznacza on ni mniej ni więcej jak tylko naukę o procesach ekonomicznych podejmowanych z

pobudek społecznych dla osiągnięcia określonych rezultatów nie tylko finansowych, ale także

społecznych. Wiemy, że nie chodzi nam w tym wypadku o naukę (jest ona oczywiście ważna

dla późniejszej refleksji) ile o przedsiębiorczość społeczną, realizujących ją przedsiębiorców

społecznych i tworzone przez nich przedsiębiorstwa społeczne. W szerokim więc rozumieniu

ekonomia społeczna to „ekonomia działania społecznego [... która] stanowi propozycję

analizy zjawisk gospodarczych i zachowań podmiotów, zakłada [...], że efektywne działania

gospodarcze mogą być osiągane na drodze uczenia się społecznego, a efektywność

gospodarcza może być oceniana w dłuższej perspektywie bilansowania. Wówczas kryterium

pozwalającym przewidywać sukces gospodarczy jest stabilność układu gospodarczego,

którego podstawą jest integracja społeczna uczestników życia gospodarczego w tym

układzie‖54

.

Ekonomia społeczna, w ramach której tworzone są przedsiębiorstwa społeczne (zob.

Rysunek 1), jest również określana jako55

:

Ekonomia powszechna, co oznacza, że przedsiębiorstwo społeczne dotyczy – w

sposób bezpośredni i pośredni – wszystkich członków danej społeczności. Jego

powstanie i funkcjonowanie (w tym konieczność ponoszenia jego kosztów) powinno

być powszechnie zrozumiałe w tej społeczności;

Ekonomia solidarności, co oznacza, że powstanie i funkcjonowanie przedsiębiorstwa

społecznego wymaga solidarnego ponoszenia kosztów. Kapitał wniesiony do

przedsiębiorstwa ma charakter solidarnościowy. Przedsiębiorstwo społeczne wymaga

solidarnego wsparcia przez społeczność na każdym etapie swojego funkcjonowania

(np. w formie kontraktów lub zaangażowania woluntariuszy);

Ekonomia rozwoju lokalnego, co oznacza długofalowe działania, nie nastawione na

szybki zysk, zmierzające do stworzenia szansy rozwoju wszystkim mieszkańcom.

W Polsce do niedawna przedsiębiorstwo społeczne (czytaj: spółdzielnia socjalna)

mogło być utworzone jedynie przez samych „beneficjentów końcowych‖, czyli jego

pracowników56

. Dopiero ostatnia nowelizacja ustawy o spółdzielniach socjalnych57

dopuściła

możliwość tworzenia spółdzielni socjalnych przez partnerów instytucjonalnych. Jest to ważna

zmiana, gdyż dla przedsiębiorstwa społecznego, które chce uzyskać kapitał początkowy (seed

capital) większy niż udziały wnoszone przez członków z ich prywatnych zasobów, konieczne

jest zawiązanie partnerstwa (najprostsza forma to podpisanie umowy) z powiatowym urzędem

pracy (starostwem), obecnie partnerstwo samorządu z organizacjami pozarządowymi. Także

54

Deklaracja została również zamieszczona w pierwszym numerze czasopisma Journal for Mental Changes,

Perspectives of Economic Political and Social Integration w 1995 roku. Aktualnie czasopismo jest wydawane

pod zmienioną nazwą: Journal for Perspectives of Economic Political and Social Integration, Journal for

Mental Changes.

55 A. Juros (opracowanie – we współpracy z: M. Łazarowicz-Kowalik, M. Rymsza, T. Kaźmierczak), Audyt

i sprawozdawczość przedsiębiorstwa społecznego, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008, s. 4.

56 Jednakże w aktualnych uwarunkowaniach prawnych, praktycznie jedyną grupą beneficjentów

wyszczególnionych ustawowo, która jest zdolna samodzielnie założyć spółdzielnię socjalną są osoby

długotrwale bezrobotne.

57 Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych

innych ustaw, Dz. U. Nr 91 Poz. 742.

34

funkcjonowanie przedsiębiorstw społecznych, jeśli potem mają one m.in. alokować

wypracowane zyski na działania w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej, jeśli mają

być oceniane w zakresie Społecznego Zwrotu Poniesionych Nakładów (Social Return On

Investment), wymaga ich wspierania, także finansowego58

i w formule partnerskiej (Rysunek

2).

Rysunek 2. Wzajemne powiązania pomiędzy poszczególnymi sektorami w obrębie świadczonych

usług.

Autorstwo: S. Kelly, A. Juros59

.

Powyższy rysunek ukazuje upraszczająco umiejscowienie przedsiębiorstwa

społecznego w kontekście wzajemnych zależności jakie istnieją między trzema sektorami.

Obszar ekonomii społecznej „wkracza‖ w zakresy wyznaczone przez sektor państwowy

(sektor administracji państwowej: rządowej i samorządowej) i sektor prywatny (precyzyjniej:

biznesu, komercyjny). Zarówno bowiem administracja, organizując i prowadząc takie

przedsięwzięcia jak centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, warsztaty terapii

zajęciowej, środowiskowe domy samopomocy, jak również biznes, tworząc np.

przedsiębiorstwa ekonomii komunii (ruch Focolare) wkracza w obszar ekonomii społecznej.

Praktyka podpowiada, że docelowo winny być to działania realizowane przez sektor prywatny

(zarówno ten komercyjny, jak i niedochodowy), ale wiele społeczności lokalnych cechuje

jeszcze zbyt niski kapitał społeczny do podjęcia takich wyzwań.

Ważnym potencjałem do rozwoju przedsiębiorczości społecznej są następujące

struktury aktywizacji osób niepełnosprawnych, jak Zakłady Aktywizacji Zawodowej (ZAZ),

58

Roger Spear: „[…] w Wielkiej Brytanii panuje przekonanie, że ponad 50%, czyli większość dochodu

powinna zostać wypracowana (poprzez sprzedaż podmiotom prywatnym lub kontrakty publiczne realizowane na

zasadach rynkowych), jednak w badaniu przeprowadzonym przez rządowy Zespół ds. przedsiębiorstwa

społecznego (Social Enterprise Unit) do zdefiniowania sektora zastosowano kryterium 25% dochodu‖. Czyli

przedsiębiorstwami społecznymi w tak liberalnym kraju jak Wielka Brytania są podmioty, które wypracowują

jedynie 25% własnego dochodu dzięki sprzedaży usług lub produktów.

59 S. Kelly, Ekonomia społeczna i przedsiębiorczość społeczna w Unii Europejskiej, w: W stronę aktywnej

polityki społecznej, red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Instytut Sprawa Publicznych, Warszawa 2003, s. 37.

35

Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ), Środowiskowe Domy Samopomocy (ŚDS) (Tabela 6).

Większość tych struktur jest prowadzona przez organizacje pozarządowe, a nawet jeśli nie to

współistnieją one z założonymi z inicjatywy użytkowników jak i personelu stowarzyszeń (tak

jest w przypadku ŚDS-ów).

Przykładem inkubatorów przedsiębiorczości społecznej mogłyby i powinny być

Środowiskowe Domy Samopomocy jako centra aktywności samopomocowej dla konkretnych

osób jak i grup samopomocowych60

. Zadaniem ich jest opracowywanie indywidualnych

planów wspierania, aktywizacji, rehabilitacji i integracji społecznej61

(plan postępowania

wspierająco–aktywizującego). Plany przygotowane są przez zespół wspierająco–

aktywizujący, w porozumieniu i za zgodą uczestników lub ich opiekunów. Zmierzają do

wspierania reintegracji społecznej i zawodowej.

Tabela 6. Zagadnienia PES w kontekście reintegracji społecznej i zawodowej realizowanej przez

ŚDS-y

Cele realizowane przez Środowiskowy Dom Samopomocy (ŚDS) w sposób

zindywidualizowany środowiskowy

wew

nątr

z Ś

DS

1. Określenie z osobą jej indywidualnych

celów i interesów oraz sprecyzowanie roli

ŚDS jako płaszczyzny umożliwiającej ich

realizację;

2. Opracowanie indywidualnego planu

pomocy (IPP) prowadzącego do

zwiększenia możliwości rozwojowych

osoby w realizacji osobistych celów;

3. Koordynowanie i ocena przebiegu

realizacji indywidualnego planu pomocy

(IPP) konkretnej osoby.

1. Pomoc w określeniu celów i interesów

konkretnej grupy samopomocowej oraz

sprecyzowanie roli ŚDS jako płaszczyzny

umożliwiającej ich realizację (m.in. w

zakresie tworzenia PES);

2. Pomoc w opracowanie strategii działania

prowadzącej do usamodzielnienia się oraz

zwiększenia możliwości działania grupy

samopomocowej w realizacji własnych

celów i interesów; (m.in. w zakresie

tworzenia partnerstwa na rzecz PES);

3. Koordynowanie i ocena przebiegu realizacji

programu usamodzielniania się grupy

samopomocowej.

60

Realizacja tych celów dokonuje się:

wewnątrz ŚDS - program realizowany w obrębie ŚDS

zewnątrz ŚDS - program realizowany w obrębie społeczności lokalnej, w której działa ŚDS

Podejście jakie przyjmuje się w realizacji celów jest:

zindywidualizowane - koncentruje się na ustalaniu i realizacji planu pomocy zgodnie z celami i interesami

konkretnej osoby;

środowiskowe - koncentruje się na wspieraniu grup samopomocowych, organizacji pozarządowych

działających w szeroko rozumianym polu pomocy społecznej i zatrudnienia jak również propagowaniu,

inicjowaniu i uczestniczeniu w lokalnym programie ochrony zdrowia psychicznego

61 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia ......................2007 r. w sprawie

środowiskowych domów samopomocy, Projekt z dnia 27 czerwca 2007 r., zob. http://www.ospissds.pl/docs/

rozporzadzenie.%20pdf

36

Cele realizowane przez Środowiskowy Dom Samopomocy (ŚDS) w sposób

zindywidualizowany środowiskowy

zew

nątr

z Ś

DS

1. Asystowanie osobie w realizacji procesu

reintegracji ze społecznością lokalną na

płaszczyźnie: rodzinnej;

2. Asystowanie osobie w realizacji procesie

reintegracji ze społecznością lokalną na

płaszczyźnie: zawodowej;

3. Asystowanie osobie w realizacji procesie

reintegracji ze społecznością lokalną na

płaszczyźnie ogólnospołecznej.

1. Zainicjowanie środowiskowego FORUM

celem wypracowania i realizacji lokalnego

programu ochrony zdrowia psychicznego

(forum jest istotnym elementem zaplecza

instytucjonalnego dla rozwoju zarówno

partnerstwa jak i samych PES;

2. Inicjowanie i uczestniczenie w opracowaniu

środowiskowego planu integracji usług

socjalnych w którym mogą uczestniczyć PES;

3. ŚDS jako centrum wsparcia, koordynacji dla

inicjatyw samopomocowych; m.in. tworzenia

PES.

Autorstwo: A. Juros.

Słownik terminologiczny Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL podmioty

ekonomii społecznej definiuje w następujący sposób: „W ramach PO KL do tej kategorii

zaliczone zostały: spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i

niewidomych, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z

dnia 24 kwietnia 2003 r. o pożytku publicznym i wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r.

z późn. zm.)‖62

. Podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy to osoby prawne i jednostki

organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła

Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i

związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz

stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego.

Na potrzeby niniejszych badań przyjęliśmy podział na:

a) podmioty ekonomii społecznej w znaczeniu węższym, do których możemy zaliczyć

instytucje „tradycyjnej‖ ekonomii społecznej: np. spółdzielnie pracy, spółdzielnie

inwalidów i niewidomych oraz instytucje „nowej‖ ekonomii społecznej:

przedsiębiorstwa społeczne, spółdzielnie socjalne, centra integracji społecznej (CIS),

kluby integracji społecznej (KIS), zakłady aktywności zawodowej (ZAZ),

towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (TUW), warsztaty terapii zajęciowej (WTZ).

b) podmioty ekonomii społecznej w znaczeniu szerszym, do których możemy zaliczyć

podmioty ekonomii społecznej w znaczeniu węższym oraz organizacje pozarządowe

(szczególnie organizacje zajmujące się działalnością gospodarczą, a także takie, gdzie

wśród pracowników czy klientów takich organizacji znajdują się osoby pochodzące z

grup zagrożonych wykluczeniem społecznym).

Definiując przedsiębiorczość społeczną posłużono się szeroko stosowaną definicją

promowaną przez EMES od 1996 r.63

Definicja EMES odwołuje się do 9 kryteriów

wyróżniających przedsiębiorstwo społeczne – 4 ekonomiczne i 5 społecznych:

62

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Warszawa 2009,

s. 337.

63 Zob. J. Defourny, C. Borzaga, The Emergance of Social Enterprise in Europe, Routledge, Andover,

UK 2001; R. Spear, Ramy instytucjonalne dla przedsiębiorstwa społecznego: wyzwania dla Polski i innych

nowych krajów członkowskich, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2006, s. 8.

37

a) Kryteria charakteryzujące ekonomiczny wymiar przedsiębiorstw społecznych:

- ciągła działalność w zakresie produkcji dóbr i/lub sprzedaż usług,

- wysoki stopień niezależności,

- znaczący poziom ryzyka ekonomicznego,

- zatrudnienie płatnego personelu.

b) Kryteria charakteryzujące społeczny wymiar przedsiębiorstw społecznych:

- wyraźne zorientowanie na służenie wspólnocie,

- oddolny, obywatelski charakter inicjatywy,

- proces podejmowania decyzji niezależnych od wielkości udziałów,

- partycypacyjna natura, przejawiająca się włączaniem interesariuszy w zarządzanie

organizacją,

- ograniczona dystrybucja zysków.

Przedsiębiorstwo społeczne spełniające wszystkie powyższe kryteria jest typem

idealnego, nazywanego przez badaczy EMES „Wirtualnego Przedsiębiorstwa Społecznego‖,

które w praktycznie występuje bardzo rzadko. Wymienione kryteria pozwalają jednak na

porównanie różnych PES oraz organizacji pozarządowych, odpowiednio zaklasyfikować do

zbioru PES i poddać dalszym analizom.

Przybliżone umiejscowienie poszczególnych typów podmiotów ekonomii społecznej

względem idealnego PES, spełniającego wszystkie 9 kategorii (tzw. „Wirtualne

Przedsiębiorstwo Społeczne‖) prezentuje Wykres 1.

Wykres 1. Pozycja przykładowych typów podmiotów ekonomii społecznej względem idealnego

PES (wg. EMES). Schemat zmodyfikowany na potrzeby badań.

Źródło: J. Herbst, Kondycja sektora ekonomii społecznej w Polsce 2006,

Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006, s. 15.

38

Na powyższym wykresie możemy m.in. zauważyć, iż instytucje tzw. „tradycyjnej‖

ekonomii społecznej spełniają praktycznie wszystkie kryteria ekonomiczne zaproponowane

przez badaczy EMES. Jednak nienajlepiej prezentują się na tle kryteriów społecznych.

Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku organizacji pozarządowych, które, z punktu

widzenia statystycznego, nie mają problemu ze spełnieniem kryteriów społecznych, za to

gorzej wypadają na tle kryteriów ekonomicznych. Najbliżej ideału PES (czyli tzw.

„Wirtualnego Przedsiębiorstwa Społecznego‖) znajdują się spółdzielnie socjalne, które

spełniają 3 (na 4) kryteria ekonomiczne i 4 (na 5) kryteria społeczne64

.

Aktualnie zmiany jakie dokonują się w modelach przedsiębiorczości społecznej

polegają na tym, że65

:

społeczna orientacja dominuje nad orientacją wzajemnościową;

zaczyna przeważać produkcja usług pożytku publicznego (ogólnego interesu);

spółdzielcze atrybuty odnoszące się do dostarczania usług na rzecz dobra wspólnego

(pożytku publicznego) w coraz większym stopniu zostają włączane w nowe formy

przedsiębiorstw społecznych.

64

Por. J. Herbst, Kondycja sektora ekonomii społecznej w Polsce 2006, s. 15-16.

65 Trends and Challenges for Co-operatives and Social Enterprises in Development and Transition

Countries, red. C. Borzaga, R. Spear, Trento: Edizioni31.

39

II. Założenia i metodologia badania

1. Schemat badania i charakterystyka narzędzi badawczych

W celu przeprowadzenia ―Diagnozy w zakresie współpracy instytucji rynku pracy

oraz pomocy i integracji społecznej na rzecz rozwoju ekonomii społecznej‖ na

Lubelszczyźnie zastosowane zostały następujące metody i techniki badań (Rysunek 3):

Rysunek 3. Schemat przeprowadzenia badań

Wszystkie narzędzia badawcze konstruowane były w następujący sposób:

a) Zebranie pomysłów, ułożenie listy pytań.

b) Dyskusja zespołu badawczego i wybór pytań.

c) Pilotaż badawczy na małej próbce.

d) Zmiany na podstawie wyników uzyskanych w badaniach pilotażowych.

e) Dyskusja zespołu badawczego i ostateczna redakcja narzędzi badawczych.

40

1.1. Metody jakościowe

1. Analiza źródeł zastanych (desk research)

2. Wywiady eksperckie – 27 wywiadów pogłębionych

Metody jakościowe pozwoliły 1) dokonać weryfikacji dotychczasowych danych na

temat współpracy między instytucjami publicznymi, biznesowymi i społecznymi (analiza

źródeł wtórnych – desk research) oraz 2) przeprowadzić pogłębione badania (wywiady

eksperckie) wybranych partnerstw na Lubelszczyźnie, z uwzględnieniem takich zagadnień,

jak:

a) Podstawowe informacje o organizacji/instytucji i o partnerstwie, do którego badana

instytucja/organizacja należy:

- Z jakimi podmiotami instytucja/organizacja współpracuje?

- Jakie miejsce zajmuje w partnerstwie?

- Jakie są podstawowe cele partnerstwa?

- Na jakim obszarze działa partnerstwo?

b) Jak przedstawiciele organizacji/instytucji definiują podstawowe pojęcia z zakresu

ekonomii społecznej (ekonomia społeczna, przedsiębiorczość społeczna,

gospodarstwo społeczne – przedsiębiorstwo społeczne) oraz jakie działania podejmują

na rzecz rozwoju ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie.

c) Rezultaty i cele osiągnięte lub nieosiągnięte w ramach współpracy partnerskiej.

d) Jakie korzyści odniosło/odnosi lokalna społeczność z działalności partnerstwa oraz

jakie korzyści z partnerstwa czerpią poszczególni jego członkowie?

e) Analiza SWOT (analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń) partnerstwa.

f) Oczekiwania instytucji/organizacji od:

- partnerstwa jako całości,

- innych organizacji/instytucji członkowskich partnerstwa,

- mieszkańców społeczności lokalnej,

- lokalnych organizacji pozarządowych,

- sektora biznesu,

- władz samorządowych i rządowych.

g) Wymarzone/idealne partnerstwo w opinii instytucji/organizacji.

1.2. Metoda ilościowa

Ankieta pocztowa – 158 instytucji/organizacji (ankietę P. Lloyd‘a i S. Kelly wypełniło

90 instytucji/organizacji)

Metoda ilościowa (ankieta pocztowa) pozwoliła odpowiedzieć na zagadnienia

związane z:

1. Rozumieniem ekonomii społecznej przez respondentów:

a) Czy respondent spotkał się z pojęciem ekonomia społeczna?

b) Jak dobrze wie, co to jest ekonomia społeczna?

c) Czym jest ekonomia społeczna w opinii respondenta?

41

d) Czy respondent zna przykłady organizacji zajmujących się ekonomią społeczną? Jeśli

tak, jakie?

e) Czy badana instytucja/organizacja realizuje jakieś działania w zakresie ekonomii

społecznej? Jeśli tak, jakie są to działania?

2. Oceną funkcjonowania partnerstw, w których uczestniczy instytucja/organizacja

respondenta:

a) Jak respondenci oceniają współpracę z podmiotami publicznymi, biznesowymi i

pozarządowymi (społecznymi)?

b) Czy badana instytucja/organizacja w ciągu ostatniego roku realizowała działania

partnerskie z inną/innymi podmiotem/podmiotami?

c) W ile różnych partnerstw badana organizacja/instytucja była/jest zaangażowana w

przeciągu ostatniego roku? Jakiego rodzaju było/jest to partnerstwo?

3. Oceną trwałości i skuteczności partnerstw.

Wybrany przez respondenta rodzaj partnerstwa został poddany ocenie trwałości i

skuteczności za pomocą ankiety Petera Lloyd‘a i Sarah Kelly: „Ocena trwałości i

skuteczności partnerstw‖. Narzędzie i metodologia P. Lloyd‘a i S. Kelly została zastosowana

m.in. w projektach realizowanych na Lubelszczyźnie w ramach Programu Phare 2000

„Rozwój Zasobów Ludzkich‖ (RZL). W niniejszych badaniach ankieta została nieco

zmodyfikowana i poprawiona tak, by pytania były precyzyjniejsze i bardziej zrozumiałe.

Ankieta składa się z 40 pytań podzielonych na trzy kategorie zmiennych:

1) Zaufanie, lokalne upodmiotowienie partnerów (dalej ZLUP) – 9 pytań;

2) Przedsiębiorczość społeczna, przywództwo, innowacyjność (dalej PSPI) – 11 pytań;

3) Zarządzanie, zasoby, koncentracja na strategii (dalej ZZKS) – 20 pytań.

Każde pytanie respondent oceniał na pięciostopniowej skali (od 1 do 5). Wyniki w

ujęciu procentowym przedstawiane są na skalach diagnostycznych (na tzw. wykresach

radarowych), na odpowiednich ramionach wykresu. Analizując wykres można sformułować

wnioski i przygotować ramowy plan działania. W interesującym nas przypadku będzie

chodziło o próbę odpowiedzi na takie pytania, jak:

- w jakim stopniu partnerzy mają do siebie zaufanie i jaki jest poziom lokalnego

upodmiotowienia partnerów (ZLUP)?

- na ile takie elementy jak przedsiębiorczość społeczna, innowacyjność i przywództwo są

rozwinięte w partnerstwie (PSPI)?

- jaki jest poziom zarządzania, potencjał partnerstwa i koncentracji na strategii (ZZKS)?

Ankieta P. Lloyd‘a i S. Kelly stanowi swoistą diagnozę kondycji zdrowotnej

partnerstwa, pozwala na ocenę jego bieżącego funkcjonowania i zdolności do przetrwania w

długim okresie czasu. Partnerstwa, których wskaźniki zmiennych są wysokie, są

partnerstwami o największym stopniu zdolności do efektywnego i długofalowego działania66

.

Zastosowanie kilku metod i technik badawczych pozwoliło na ujęcie współpracy

instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej na rzecz rozwoju ekonomii

społecznej na Lubelszczyźnie z różnych perspektyw.

66

Zob. L. Gralewski, Budowanie Porozumień na rzecz Zatrudnienia – wybrane elementy procesu, w: Praca,

kształcenie, partnerstwo. Zbiór opracowań powstałych w ramach realizacji programu Phare 2000 „Rozwój

Zasobów Ludzkich”, red. M. Kubisz, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Radom 2004, s. 104-105.

42

2. Przebieg badań

Badania zostały przeprowadzone w okresie od marca do czerwca 2009 roku. Miesiące:

marzec i połowa kwietnia przeznaczone były na przygotowanie założeń badawczych, baz

danych, narzędzi badawczych oraz rekrutację ankieterów do przeprowadzenia wywiadów

eksperckich. Pozostały okres to realizacja badań techniką ankiety pocztowej i wywiadu

pogłębionego (IDI).

2.1. Ankieta pocztowa

Ankieta pocztowa wysłana została do 300 wybranych podmiotów aktywnie

działających w obszarze pomocy społecznej, integracji społecznej lub rynku pracy.

Oczekiwano zwrotu ankiet od co najmniej 150 podmiotów, do których została ona wysłana.

Na ankietę odpowiedziało 158 instytucji i organizacji. Odsetek zwrotów wynosi zatem

52,67%67

. Dobór celowy takich a nie innych podmiotów do badań podyktowany został

wstępną analizą materiałów zastanych, na podstawie których udało się ustalić, że partnerstwa

zawiązywane są zwykle przez duże i doświadczone organizacje/instytucje rynku pracy,

pomocy i integracji społecznej. Analiza źródeł zastanych wykazała, że zdecydowana

większość partnerstw zawiązanych na Lubelszczyźnie do roku 2007 przestała już działać lub

zawiesiła swoją działalność (dotyczy to w szczególności Partnerstw na Rzecz Zatrudnienia,

które powstawały w 2004 w każdym powiecie ziemskim na Lubelszczyźnie). Większość

obecnie funkcjonujących partnerstw, które udało nam się zidentyfikować, zostały utworzone

po 2007 roku. Powstały m.in. dzięki dofinansowaniu z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Takie partnerstwa charakteryzują się zwykle krótkim okresem trwania – najczęściej

zawiązywane są na czas realizacji projektu (tzw. partnerstwa projektowe), co wykazały

przeprowadzone badania.

Ankieta P. Lloyd‘a i S. Kelly, która jest integralną częścią ankiety pocztowej, została

wypełniona przez 90 podmiotów, tylko tyle podmiotów przyznało, że w ciągu ostatniego roku

podejmowały działania partnerskie z innymi instytucjami/organizacjami.

Większość ankiet została wypełniona przez dyrektorów/prezesów/kierowników

instytucji czy organizacji, do których zostały one wysłane. Część ankiet została wypełniona

przez pracowników instytucji/organizacji.

2.2. Wywiady eksperckie

W ramach badań zaplanowano przeprowadzenie 33 wywiadów z ekspertami różnych

sektorów: organizacji społecznych, przedsiębiorstw społecznych i instytucji publicznych.

Przeprowadzono 27 wywiadów. W 6 przypadkach respondenci odmówili udziału w badaniu

tłumacząc się brakiem czasu. Łączny czas przeprowadzonych wywiadów to ponad 24 godzin

spędzonych z respondentami. Średni czas przypadający na 1 wywiad to ok. 1 godzina.

67

Szacuje się, że odsetek zwrotów ankiet pocztowych oscyluje zwykle na poziomie 20-30%. W niniejszych

badaniach została zastosowana tzw. procedura ponaglającą Dillmana (2 monity) polegająca na ponownym

wysyłaniu ankiet z listem przypominającym o wypełnieniu ankiety, dzięki czemu zwroty przekroczyły

oczekiwany pułap 50%. E. Babbie twierdzi, że już zwrotność na poziomie 50% jest wystarczająca do

opracowywania analiz i raportów. Stosowanie procedury Dillmana z większą ilością monitów (na co niestety

zabrakło czasu i środków) pozwala na osiągnięcie średniego zwrotu ankiet na poziomie 74% (najniższy = 50%,

najwyższy = 94%). – Por. F. Sztabiński, Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, Wydawnictwo IFiS

PAN, Warszawa 1997, s. 140-142; E. Babbie, Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008, s. 297.

43

Najkrótszy wywiad trwał 10 min a najdłuższy 135 min. Większość wywiadów była

rejestrowana na cyfrowym dyktafonie. Tylko w 6 przypadkach respondenci odmówili

nagrywania, stąd też ich wypowiedzi były spisywane. Wywiady zostały transkrybowane w

efekcie czego uzyskano ponad 220 stron tekstu drukowanego.

W trakcie transkrypcji wypowiedzi respondentów nie podlegały żadnym poprawkom,

jedynie podczas redakcji raportu zostały poddane niezbędnej adiustacji68

(usunięcie

oczywistych pomyłek językowych, powtórzeń itp.), co ułatwia ich lekturę.

3. Ogólna charakterystyka badanych

3.1. Podmioty ekonomii społecznej w znaczeniu węższym

Podmioty ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie w węższym rozumieniu stanowią

niewielką grupę, co dobrze ilustruje Tabela 7 i Rysunek 4.

Tabela 7. Liczba podmiotów ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie (stan na 12.06.2009)

Forma prawna Liczba

Po

dm

ioty

Ek

on

om

ii S

po

łecz

nej

Sze

rsze

ro

zum

ien

ie E

S

Węż

sze

rozu

mie

nie

ES

Tra

dy

cyjn

a

ES

Spółdzielnie pracy* 51

Spółdzielnie inwalidów i niewidomych* 11

No

wa

ES

Spółdzielnie socjalne** 6

Przedsiębiorstwa społeczne 3

CIS*** 2

KIS 10

ZAZ*** 5

TUW**** 9

WTZ*** 58

X Organizacje pozarządowe (z OSP)***** 6029

* Dane na podstawie Ekonomia społeczna w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, SKES,

Warszawa 2009.

** Dane na podstawie www.ozrss.promotion.org.pl/katalog.htm oraz www.socjalna.pl/adresy.html

według stanu na dzień 9.06.2009 r.

*** Dane na podstawie ROPS w Lublinie: www.rops.lubelskie.pl według stanu na dzień 12.06.2009 r.

**** Dane na podstawie www.tuw.pl według stanu na dzień 12.06.2009 r. Są to oddziały

warszawskiego TUW.

***** Dane na podstawie www.bazy.ngo.pl według stanu na dzień 12.06.2009 r.

Zasadnicze dane na temat nowych form przedsiębiorczości społecznej zostaną

przedstawione w dalszej części tekstu. Na uwagę zasługują statystyki dotyczące skali

68

Decyzja o stylu transkrypcji zależy od tego, do czego jest ona nam potrzebna. Jeśli transkrypcje mają

służyć tylko do pokazania ogólnych poglądów, opinii podmiotów, wystarczy omówienie i streszczenie

wypowiedzi. Jeśli natomiast potrzebna jest kategoryzacja albo streszczenie ogólnego sensu tego, co zostało

powiedziane, wówczas być może trzeba będzie dokonać pewnego zakresu edycji tekstu. Jeśli jednak

transkrypcje mają służyć do analizy socjolingwistycznej czy psychologicznej, trzeba je sporządzić w

szczegółowej i dosłownej postaci, nawet z zastosowaniem np. pomruków „mhm‖, powtórzeń, itp. – por. S.

Kvale, Interviews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego, Białystok 2004, s. 174-175. W

niniejszym raporcie nie ma potrzeby stosowania dosłownej transkrypcji wywiadów.

44

tradycyjnej spółdzielczości, gdyż w tym obszarze funkcjonują spółdzielnie socjalne. Gro

procesów dotyczących spółdzielczości odnosi się jednocześnie do spółdzielczości socjalnej,

zarówno jeśli chodzi o szanse jak i zagrożenia.

Tabela 8. Porównanie liczby spółdzielni w poszczególnych branżach pomiędzy 2002 a 2005

rokiem69

.

Branża spółdzielcza Liczba spółdzielni na dzień

30.12.2002 5.01.2005

Spółdzielczość Spożywców „Społem‖ 382 370

Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska‖ 1588 1480

Spółdzielnie mleczarskie 234 205

Spółdzielnie ogrodniczo-pszczelarskie 121 120

Rolnicze spółdzielnie produkcyjne 955 905

Spółdzielnie kółek rolniczych 967 851

Banki spółdzielcze 630 609

Spółdzielnie mieszkaniowe 3074 3478

Spółdzielnie pracy i usług 1114 997

Spółdzielnie budowlane 36 32

Spółdzielnie inwalidów 293 266

Spółdzielnie niewidomych 28 26

Spółdzielnie „Cepelia‖ 28 22

Spółdzielnie rzemiosła 270 254

Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe 118 93 ?

Inne spółdzielnie 44

Nie

uwzględniają

już tej

kategorii w

statystykach

Związki rewizyjne i organizacje Spółdzielcze

(w tym również oddziały związków rewizyjnych) 72 60

9954 9476

Źródło: Dane Krajowej Rady Spółdzielczej.

Jeśli wziąć pod uwagę to, że jedynie w jednej branży zwiększyła się liczba spółdzielni

o ponad 400 (branża spółdzielni mieszkaniowych – nota bene do niedawna miała niewiele

wspólnego z autentyczną spółdzielczością) to zmniejszenie się liczby spółdzielni o 1000

wskazuje na katastrofę tej branży. Jeśli zauważymy, że spółdzielczość jest tym

najistotniejszym elementem przedsiębiorczości społecznej to mamy do czynienia z szeregiem

czynników zagrażających przedsiębiorczości społecznej, które należałoby przeanalizować

dogłębniej.

69

A. Juros, Przedsiębiorczość obywatelska w kształtowaniu ekonomii społecznej w Polsce, w: W stronę

aktywnej polityki społecznej, red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s.

74-111.

45

Rysunek 4. Podmioty tzw. nowej ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie, stan na 12.06.2009

Autorstwo: A. Biały, A. Juros

Można więc stwierdzić, iż w woj. lubelskim (podobnie jak w wielu innych regionach

Polski) sektor ekonomii społecznej jest jeszcze za słaby. Co więcej, wiele podmiotów

ekonomii społecznej boryka się nawet z problemem przetrwania na co zwracali również sami

badani.

Do badań wyselekcjonowano wszystkie przedsiębiorstwa społeczne, spółdzielnie

socjalne, CIS-y, KIS-y, ZAZ-y, TUW-y, OWSS i wybrane spółdzielnie pracy, spółdzielnie

inwalidów i niewidomych. Bardziej skupiono się na PES tzw. „nowej‖ ekonomii społecznej.

3.2. Organizacje pozarządowe – podmioty szeroko rozumianej ekonomii społecznej

Trzeci sektor jest częścią szeroko rozumianej ekonomii społecznej. Organizacje

pozarządowe są najbardziej liczną grupą podmiotów ekonomii społecznej, stanowią pokaźną

bazę dla rozwoju przedsiębiorstw społecznych w Polsce. Powszechnie uznawane są bowiem

za naturalne środowisko dla rozwoju tego typu aktywności. Według danych zawartych w

www.bazy.ngo.pl w Polsce zarejestrowanych jest ponad 97 tys. stowarzyszeń, fundacji i

organizacji społecznych. Rysunek 5 przedstawia geograficzne zróżnicowanie występowania

stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji społecznych w Polsce. Co roku rejestrowanych

jest kilka tysięcy nowych organizacji. Nie oznacza to jednak, że z roku na rok polski sektor

organizacji pozarządowych powiększa się o taką liczbę. Procesowi powstawania nowych

organizacji towarzyszy bowiem proces zawieszania działalności organizacji na pewien czas, a

46

niekiedy nawet „zamykania‖ działalności. Rejestry GUS, bazy.ngo.pl a także KRS nie są w

stanie tego dokładnie wychwycić70

.

Patrząc na liczbę organizacji pozarządowych w Polsce w wartościach bezwzględnych

można zauważyć, iż najwięcej organizacji znajduje się w woj. mazowieckim (15 532 –

zdecydowana większość z nich ulokowana jest w Warszawie), śląskim (8 812),

wielkopolskim (8 880) i małopolskim (8 332). Lubelszczyzna z liczbą 6 029 organizacji

zajmuje 7 miejsce w kraju.

Rysunek 5. Liczba organizacji pozarządowych w Polsce (z Ochotniczymi Strażami Pożarnymi) –

podział na województwa (stan z 12 VI 2009 r.)

w wartościach bezwzględnych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne (A. Biały) na podstawie www.bazy.ngo.pl i J. Stańczak, A. Znajewska, Ludność.

Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan na 31 XII 2008 r., GUS, Warszawa 2009.

Bardziej wiarygodnym wskaźnikiem poziomu rozwoju trzeciego sektora w

poszczególnych regionach jest liczba organizacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców.

Stosując taki wskaźnik można zauważyć m.in., że Śląsk, który znajduje się w czołówce

województw liczących najwięcej organizacji pozarządowych, należy do regionów o

najniższej liczbie organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Taki

stan rzeczy należy łączyć przede wszystkim z wysokim poziomem urbanizacji województwa

śląskiego. Interesujące nas woj. lubelskie znajduje się na 3 pozycji, po woj. mazowieckim

(29,8), warmińsko-mazurskim (28,6). Na 10 tys. mieszkańców przypada tu 27,9 organizacji

pozarządowych.

Biorąc pod uwagę tylko woj. lubelskie (wykres 1 i rysunek 6) możemy zauważyć, że

prawie co czwarta organizacja pozarządowa (22,77%) ma swoją siedzibę w Lublinie.

Natomiast w powiecie lubelskim, drugim co do ilości organizacji, znajduje się 5,52%, w

Chełmie 5,35%, a w powiecie puławskim 5,04% wszystkich organizacji na Lubelszczyźnie.

W pozostałych powiatach liczba organizacji pozarządowych nie przekracza 5%.

70

Por. M. Gumkowska, J. Herbst, Organizacje pozarządowe, w: Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości

społecznej – wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 19.

47

Rysunek 6. Liczba organizacji pozarządowych w województwie lubelskim (z Ochotniczymi

Strażami Pożarnymi) – podział na powiaty (stan z 12 VI 2009 r.)

w wartościach bezwzględnych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne (A. Biały) na podstawie www.bazy.ngo.pl i J. Stańczak, A. Znajewska, Ludność.

Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan na 31 XII 2008 r., GUS, Warszawa 2009.

Wykres 2. Organizacje pozarządowe w województwie lubelskim (z Ochotniczymi Strażami

Pożarnymi) – podział na powiaty (stan z 12 VI 2009 r.)

Źródło: Opracowanie własne (A. Biały) na podstawie www.bazy.ngo.pl

Takie zróżnicowanie liczby organizacji na Lubelszczyźnie wydaje się być w pewnym

sensie zrozumiałe. W największych miastach, w których skupia się duża liczba mieszkańców,

i które są centrami administracyjnymi dla poszczególnych regionów, ulokowanych jest

najwięcej organizacji pozarządowych.

Oczywiście nie wszystkie organizacje pozarządowe możemy zaliczyć do sektora

przedsiębiorstw społecznych. W zależności od tego, jak ostre kryteria zostaną zastosowane

przy klasyfikowaniu organizacji trzeciego sektora do instytucji najbardziej zbliżonych do idei

przedsiębiorstwa społecznego (np. kryterium udziału dochodów z działalności gospodarczej

48

lub odpłatnej, czy liczby zatrudnionego personelu) odsetek przedsiębiorców społecznych w

środowisku trzeciego sektora szacować można w granicach od 4% do 10%71

. Stosując ten

wskaźnik można powiedzieć, że na Lubelszczyźnie jest od 241 do 603 organizacji

pozarządowych, których działalność jest najbardziej zbliżona do przedsiębiorczości

społecznej. Nie mniej jednak można powiedzieć, że praktycznie wszystkie organizacje

pozarządowe mają w sobie potencjał (w różnym stopniu) w zakresie realizacji działań w

obszarze ekonomii społecznej.

Do badań wybrana została próba celowa najaktywniejszych i najlepiej prosperujących

organizacji pozarządowych, mających swoją siedzibę na terenie woj. Lubelskiego, i które w

znacznym stopniu mogą przyczynić się do rozwoju ekonomii społecznej w regionie.

3.3. Lokalne Grupy Działania

Niemałą rolę w powstawaniu partnerstw lokalnych na Lubelszczyźnie, które mogą

mieć duże znaczenie w zakresie rozwoju ekonomii społecznej w regionie odgrywa

realizowany na obszarze całego kraju Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013

(PROW 2007-2013), a szczególnie realizowana w ramach tego programu oś IV: Leader,

której celem jest przede wszystkim budowanie kapitału społecznego poprzez aktywizację

mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach

wiejskich, a także poprawa zarządzania lokalnymi zasobami w skutek pośredniego włączenia

lokalnych grup działania (LGD72

) w system zarządzania danym obszarem. W wyniku

wdrażania PROW 2007-2013 na Lubelszczyźnie powstało 26 Lokalnych Grup Działania73

,

71

Jest to wskaźnik wyliczony m.in. na podstawie wyników badania Kondycja sektora ekonomii społecznej w

Polsce 2006 przeprowadzonego przez CBOS. – Zob. J. Herbst, Kondycja sektora ekonomii społecznej w Polsce

2006, s. 18. Podobne wyliczenie wskaźnika znajduje się w publikacji Polski model ekonomii społecznej.

Rekomendacje dla rozwoju. Zaproszenie do dyskusji, red. P. Frączak, J. Wygnański, Fundacja Inicjatyw

Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2008, s. 20.

72 Lokalna grupa działania (LGD) jest partnerstwem trójsektorowym, składającym się z przedstawicieli

sektora publicznego, gospodarczego i społecznego.

73 Dnia 27 maja 2009 r. zostały podpisane umowy między Samorządem Wojewódzkim w Lublinie a

Lokalnymi Grupami Działania na realizacje Lokalnych Strategii Rozwoju. Umowy podpisano z następującymi

grupami:

1. Lokalna Grupa Działania Ziemi Kraśnickiej,

2. Stowarzyszenie „Poleska Dolina Bugu‖,

3. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „LEŚNY KRĄG‖,

4. Lokalna Grupa Działania „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI‖,

5. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania PROMENADA S-12,

6. Stowarzyszenie „Lepsze jutro‖ Lokalna Grupa Działania,

7. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Ziemia Zamojska‖,

8. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „DOLINĄ WIEPRZA I LEŚNYM SZLAKIEM‖,

9. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Nasze Roztocze‖,

10. Lokalna Grupa Działania Zapiecek,

11. Bialskopodlaska Lokalna Grupa Działania,

12. Lokalna Grupa Działania „Małe Mazowsze‖,

13. Lokalna Grupa Działania „Owocowy Szlak‖,

14. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Roztocze Tomaszowskie‖,

15. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Dolina Wieprza i Poru‖,

16. Lepsza Przyszłość Ziemi Ryckiej,

17. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „KRASNYSTAW PLUS‖,

18. Fundacja Nasza Nadzieja,

19. Lokalna Grupa Działania Jagiellońska Przystań,

20. Lokalna Grupa Działania „Zielony Pierścień‖,

49

które mogą stanowić ogromny potencjał w zakresie realizacji działań związanych z ekonomią

społeczną.

Do badań wyselekcjonowane zostały 4 LGD – 2 z rozbudowaną już strukturą, dużym

potencjałem i znacznym dorobkiem oraz 2 będące w początkowej fazie rozwoju.

3.4. Instytucje pomocy społecznej

Zgodnie z art. 6. ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z dnia

15 kwietnia 2004 r.) jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej są:

regionalne ośrodki polityki społecznej (ROPS),

powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR),

ośrodki pomocy społecznej (OPS),

domy pomocy społecznej (DPS),

placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego,

placówki opiekuńczo-wychowawcze,

ośrodki adopcyjno- opiekuńcze,

ośrodki wsparcia, m.in. środowiskowe domy samopomocy (ŚDS),

ośrodki interwencji kryzysowej.

Do badań wybrano próbkę ośrodków pomocy społecznej, domów pomocy społecznej,

ośrodki interwencji kryzysowej, organizacje pozarządowe prowadzące placówki opiekuńczo-

wychowawcze, placówki specjalistycznego poradnictwa, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze oraz

wszystkie powiatowe centra pomocy rodzinie i środowiskowe domy samopomocy.

3.5. Instytucje rynku pracy

Zgodnie z art. 6. ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy (Dz.U. z dnia 1 maja 2004 r.) instytucjami rynku pracy są:

publiczne służby zatrudnienia (organy zatrudnienia wraz z powiatowymi i

wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra właściwego do spraw

pracy oraz urzędami wojewódzkimi, realizującymi zadania określone ustawą);

Ochotnicze Hufce Pracy;

agencje zatrudnienia;

instytucje szkoleniowe;

instytucje dialogu społecznego (organizacje związków zawodowych, pracodawców i

bezrobotnych oraz organizacje pozarządowe współpracujące z publicznymi służbami

zatrudnienia i Ochotniczymi Hufcami Pracy w zakresie realizacji zadań określonych

ustawą);

instytucje partnerstwa lokalnego.

21. Lokalna Grupa Działania „Ziemia Biłgorajska‖,

22. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Ziemi Chełmskiej‖,

23. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Dolina Giełczwi‖,

24. Lokalna Grupa Działania Na Rzecz Rozwoju Gmin Powiatu Lubelskiego – „ Kraina Wokół Lublina‖,

25. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Polesie‖,

26. Stowarzyszenie „G6 Grzędy Sokalskiej‖.

Zob. E. Dubaniewicz, Umowy z LGD, http://www.prow.lubelskie.pl/index.php/spo/newsitem/120, 12.06.2009

50

Spośród instytucji rynku pracy do badań wybrany został WUP z filiami i wszystkie

PUP-y z filiami z regionu. Ponadto wybrano próbkę OHP, agencji zatrudnienia, instytucji

szkoleniowych oraz instytucje dialogu społecznego i instytucje partnerstwa lokalnego.

Liczbę instytucji rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz organizacji

pozarządowych w woj. lubelskim oraz dobór próby przedstawia poniższa Tabela 9.

Tabela 9. Liczba instytucji rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz organizacji

pozarządowych w woj. Lubelskim – dobór próby

lp Rodzaj instytucji/NGO/JST Liczba Próba

1

Inst

ytu

cje

ryn

ku

pra

cy WUP + filie 4 4

84

2 PUP/MUP + filie 29 29

3 Agencje Zatrudnienia 85 11

4 Instytucje Szkoleniowe 415 20

5 Ochotnicze Hufce Pracy 37 10

6 Instytucje partnerstwa lokalnego * 10*

7

Inst

ytu

cje

pom

ocy s

połe

czn

ej ROPS 1 0**

113

8 PCPR 24 24

9 Ośrodki Pomocy Społecznej 213 40

10 Domy Pomocy Społecznej 45 0**

11 Placówki Opiekuńczo-Wychowawcze 135 0**

12 Ośrodki Adopcyjno-Opiekuńcze 4 0**

13 Ośrodki Wsparcia - ŚDS 40 40

14 Ośrodki Interwencji Kryzysowej 20 9

15

Pod

mio

ty

ekon

om

ii s

połe

czn

ej

Centrum Integracji Społecznej (CIS) 2 2

58

16 Klub Integracji Społecznej (KIS) 10 10

17 Spółdzielnie Socjalne 6 5

18 Przedsiębiorstwa Społeczne 3 3

19 Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ) 58 20

20 Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) 4(5)*** 4

21 Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych (oddziały

warszawskiego TUW) 9 9

22 Spółdzielnie pracy 51 6

23 Spółdzielnie inwalidów i niewidomych 11

24

Org

an

izacj

e

po

zarz

ąd

ow

e

NGO w tym: 5945 45

45

OSP 1697

OPP 325

LGD 26

NGO działające na rzecz osób bezrobotnych /

rynku pracy 146

NGO działające na polu pomocy społecznej 597

RAZEM 300

* Trudno ustalić liczbę partnerstw lokalnych na Lubelszczyźnie (z listy NGO dobierano głównie organizacje

tworzące LGD, partnerstwa lokalne, które udało nam się zidentyfikować, oraz partnerstwa na rzecz

zatrudnienia w liczbie N=20, które tworzone były w 2004 r.).

** Podmioty te mogą odegrać jedynie niewielką rolę w zakresie rozwoju ekonomii społecznej w regionie

(poza ROPS-em, który może być jednostką wspierającą ekonomię społeczną), stąd nie brano je pod uwagę

w badaniach.

*** W momencie przeprowadzenia badań piąty Zakład Aktywności Zawodowej był w trakcie tworzenia, stąd

nie został uwzględniony przy tworzeniu próby.

51

III. Ekonomia społeczna w rozumieniu badanych

Budowanie wspólnych koalicji na rzecz wspierania i rozwoju ekonomii społecznej w

regionie lubelskim zależy także m.in. od tego na ile takie pojęcia, jak ekonomia społeczna,

przedsiębiorczość społeczna będą funkcjonowały w mentalności np. liderów społeczności

lokalnej, mających wpływ na politykę społeczną w regionie, czyli wśród pracowników

instytucji rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz pracowników i działaczy

organizacji społecznych. Pogłębione badania wybranych, lecz najaktywniejszych

instytucji/organizacji pokazują, że poziom świadomości na temat tego czym jest ekonomia,

przedsiębiorczość społeczna jest niski. Dobrze obrazuje to wypowiedź jednego z badanych:

„pozyskujemy fundusze, aby opiekunowi i choremu z Alzheimerem żyło się lepiej,

zorganizowaliśmy ŚDS, a mimo to nie używam tego terminu «ekonomia społeczna»

zbyt często‖ (NGO)

Pracownicy i działacze przebadanych instytucji i organizacji często nie są świadomi

tego, że niektóre działania realizowane przez ich instytucję/organizację, wpisują się w

ekonomię społeczną. Zdarzały się także takie osoby, które nie wiedziały, że pracują w

instytucji zaliczanej do PES w znaczeniu węższym albo takie, które nawet nie potrafiły

wymienić przykłady PES.

1. Badania ankietowe

Na podstawie badań ankietowych można stwierdzić, że respondenci mają dość wysoki

subiektywny poziom wiedzy w zakresie ekonomii społecznej. Praktycznie wszyscy badani

(98,73%) twierdzą, że spotkali się z pojęciem ekonomia społeczna. Swoją wiedzę na temat

ekonomii społecznej oceniają raczej wysoko. W Skali od 1 do 7 (Wykres 3) najwięcej

badanych wskazywało opcję 5 (29,49%), 4 (21,79%) i 6 (19,23%). Nie brakowało także

takich osób, które zaznaczały najwyższą na skali ocenę – 7 (7,69%). Były to zwykle osoby

zajmujące się ekonomią społeczną na co dzień (np. prowadzące PES w znaczeniu węższym).

Wykres 3. Opinia respondenta na temat swojej wiedzy o ekonomii społecznej

w skali 1 (ocena najniższa) – do 7 (ocena najwyższa).

52

Badanych zapytano ponadto czy znają przykłady organizacji/instytucji zajmujących

się ekonomią społeczną. Zdecydowana większość (85,35%) odpowiedziała twierdząco. Tylko

nieliczni mieli kłopot z podaniem przykładowych PES (Wykres 4).

Wykres 4. Czy respondent zna przykłady organizacji/instytucji zajmujących się ekonomią

społeczną?

Respondenci podawali najczęściej przykłady PES w szerokim rozumieniu (z

uwzględnieniem organizacji społecznych), używając przeważnie ogólnych sformułowań, typu

spółdzielnie socjalne, ZAZ, WTZ, CIS, KIS, fundacje, stowarzyszenia, banki spółdzielcze itp.

Część badanych wpisywała pełne nazwy PES. Najczęściej wymieniane były te organizacje,

czy instytucje ekonomii społecznej, które na Lubelszczyźnie, a nawet w kraju są znane, jak:

Stowarzyszenie EMAUS, Spółdzielnia Socjalna „Koziołek‖, Lubelski Ośrodek Samopomocy

(LOS), czy Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny. Badani wymieniali także znane organizacje

spoza województwa lubelskiego, jak chociażby Fundację „Barka‖, Stowarzyszenie EKON,

Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Bałtów „Bałt‖, Fundację Inicjatyw Społeczno-

Ekonomicznych (FISE). Jeszcze inni po prostu podawali przykłady PES działających na ich

terenie.

Przedstawicieli instytucji rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz organizacji

społecznych i PES zapytano także o to, czy kiedykolwiek mieli do czynienia z PES i czy

instytucja/organizacja, w której pracują realizuje jakieś działania w obszarze ekonomii

społecznej? Okazuje się, że aż 70,78% respondentów miało styczność z PES, a 53,50%

stwierdziło, że ich instytucja/organizacja realizuje działania w obszarze ekonomii społecznej

(Wykres 5).

53

Wykres 5. Zależność między tym, czy respondent zna przykłady organizacji/instytucji

zajmujących się ekonomią społeczną a tym, czy miał kiedykolwiek do czynienia z PES i czy

instytucja, w której pracuje realizuje jakieś działania w obszarze ekonomii społecznej.

Instytucje/organizacje wpisywały działania w zakresie ekonomii społecznej zgodnie ze

swoim profilem działalności. I tak np. instytucje rynku pracy zwykle podawały przede

wszystkim takie działania w obszarze ekonomii społecznej jak: szkolenia, doradztwo

zawodowe, staże, aktywizacja bezrobotnych i wykluczonych społecznie, pośrednictwo pracy.

Z kolei instytucje pomocy i integracji społecznej wymieniały najczęściej reintegrację

społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych, działania na rzecz osób wykluczonych i

zagrożonych wykluczeniem społecznym, organizowanie prac społecznie użytecznych,

wypłacanie zasiłków. Natomiast organizacje pozarządowe przytaczały przykłady

podejmowanych działań kierowanych do określonych grup beneficjentów: kobiet, osób

niepełnosprawnych, młodzieży, dzieci, sprawców i ofiar przemocy domowej, czy ogólnie

zmarginalizowanych, bądź zagrożonych marginalizacją społeczną.

Respondentów poproszono ponadto o podanie w kwestionariuszu ankiety swojej

własnej definicji ekonomii społecznej. Należy jednak zaznaczyć, iż w przypadku pytań o

definicje w ankiecie pocztowej trzeba liczyć się z ryzykiem, że respondent poda nie swoje

własne rozumienie pojęcia ekonomii społecznej, lecz sięgnie po definicję do publikacji,

Internetu, itp. Analiza porównawcza definicji podawanych przez respondentów z pojęciami

publikowanymi np. w Internecie potwierdziła te obawy. Tylko niewielki procent badanych

podał swoje, oryginalne rozumienie ekonomii społecznej. Nie mniej jednak zdecydowaliśmy

się na analizę wszystkich definicji szukając odpowiedzi na pytanie na co respondenci zwracali

uwagę, na co kładli szczególny nacisk formułując określoną definicję ekonomii społecznej?

Analiza definicji przytaczanych przez respondentów wykazała, że na ekonomię

społeczną ich zdaniem składają się 4 zasadnicze elementy:

1) działania na rzecz człowieka/ludzi (element najczęściej wymieniamy w definicjach ES) –

najważniejszy w działaniach podejmowanych w obszarze ekonomii społecznej, według

badanych, jest zawsze człowiek. Dobrze ilustrują to następujące, wybrane cytaty:

„Ideą ekonomii społecznej są inicjatywy podejmowane na rzecz ludzi; podejmowana

działalność zapobiega wykluczeniu społecznemu i łagodzi napięcia społeczne‖

(NGO)

„[…] Kluczową zasadą jest prymat działania na rzecz ludzi nad maksymalizacją

zysku‖ (InstPomSpoł)

54

„Ekonomia społeczna jest pojęciem bardzo szerokim, istotną rzeczą jest to, że

najważniejszy jest człowiek (członek, podopieczny), dużo ważniejszy niż zysk‖

(InstPomSpoł)

2) szczególną grupą docelową działań podejmowanych w obszarze ekonomii społecznej są

przede wszystkim osoby wykluczone lub zagrożone wykluczeniem społecznym, co pokazują

przykładowe opinie respondentów:

„Ekonomia społeczna to działania podejmowane na rzecz osób będących poza

rynkiem pracy w celu ich zaktywizowania‖ (InstRynPr)

„[ES to] działania skierowane do osób długotrwale bezrobotnych, wykluczonych,

niepełnosprawnych w celu ich aktywizacji zawodowej, reintegracji społecznej‖

(PES)

„[ES to] przedsięwzięcie mające na celu zaktywizowanie zawodowe osób

bezrobotnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym […]‖ (PES)

3) najczęściej wymieniane są takie działania, jak: aktywizacja i wyrównywanie szans grupy

docelowej:

„[ES to] aktywizacja i stworzenie szans powrotu na rynek pracy dla osób

wykluczonych społecznie‖ (InstRynPr)

„[ES to] aktywizacja i wyrównywanie szans dla osób, które znalazły się w bardzo

niekorzystnej dla siebie sytuacji społecznej‖ (InstRynPr)

„[ES to] aktywizacja i wyrównywanie szans osób wykluczonych społecznie‖ (PES)

„[ES to] aktywizacja i wyrównywanie szans osób wykluczonych społecznie poprzez

zawiązywanie partnerstw pomiędzy instytucjami, organizacjami pozarządowymi

itp.‖ (InstRynPr)

4) są to działania nastawione przede wszystkim na cele społeczne, a nie zysk, pokazują to

przykładowe wypowiedzi badanych:

„[ES] jest to działanie o celach głównie społecznych, której zyski są reinwestowane

w te cele lub we wspólnotę‖ (InstPomSpoł)

„[ES] jest to nadrzędność działania na rzecz ludzi nad maksymalizacją zysku. Obok

celu gospodarczego istnieje tzw. misja społeczna‖ (NGO)

„[ES] jest to ekonomia solidarności. W ramach ekonomii społecznej realizowane są

przedsięwzięcia społeczne o głównie społecznych celach, które angażuje się w

działalność ekonomiczną, a zyski z niej przeznaczane są na realizację celów lub

zaspokajanie określonych potrzeb społecznych. Główną ideą towarzyszącą ekonomii

społecznej jest działanie na rzecz ludzi bez korzyści finansowej (zysku)‖

(InstRynPr)

„[ES to] ekonomia dla człowieka, nie dla zysku‖ (NGO)

Co ciekawe, respondenci bardzo rzadko podają w definicji podmioty, które zajmują się

ekonomią społeczną lub mogłyby się podjąć działalności w obszarze ekonomii społecznej.

Takie definicje podawane były głównie przez przedstawicieli wąsko rozumianej ekonomii

społecznej i organizacji wspierających ekonomię społeczną:

„Na ekonomię społeczną można patrzeć między innymi jako na zbiór instytucji,

które łączy fakt, że starają się realizować cele społeczne przy użyciu instrumentów

rynkowych. W obszarze tym działają obok siebie instytucje wywodzące się z tzw.

starej ekonomii społecznej (w szczególności spółdzielnie), organizacje pozarządowe

oraz zupełnie nowe podmioty (np. spółdzielnie socjalne)‖ (NGO)

„Ekonomia społeczna to działalność głównie organizacji pozarządowych np.

Spółdzielnie Socjalne, Centra i Kluby Integracji Społecznej, mająca na celu

aktywizację osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Nie jest nastawiona

głównie na zysk, lecz na dobro i potrzeby osób w niej zrzeszonych, wyrównanie ich

55

szans na rynku pracy, wzajemną współpracę, integrację i rozwój. Przedsiębiorstwa

ekonomii społecznej często są jedynym miejscem pracy i integracji dla osób

zagrożonych wykluczeniem społecznym‖ (InstPomSpoł)

Kilkudziesięciu respondentów podało swoją, oryginalną definicję ekonomii

społecznej. Warto w tym miejscu przytoczyć niektóre z nich:

„[ES to] mały biznes‖ (NGO)

„[ES jest] małym przedsiębiorstwem‖ (NGO)

„[ES to] zysk dla społeczeństwa‖ (PES)

„[ES jest] procesem umożliwiającym rozwój‖ (NGO)

„[ES jest] szansą na rozwój małych miejscowości, niewielkich organizacji,

pomysłem – inwestycją na przyszłość‖ (NGO)

„[ES jest] wspólną odpowiedzialnością i łączeniem działań podmiotów z różnych

sektorów (NGO, administracja publiczna, biznes) w celu przeciwdziałania

negatywnym zjawiskom społecznym‖ (NGO)

„[ES to] działania w kierunku przedsiębiorczości na rzecz rozwoju i pobudzania do

działań społecznych. Kreatywne myślenie, dążenie do rozwoju osobowości,

wzajemna pomoc, aktywizacja społeczna i zawodowa‖ (NGO)

„Ekonomia społeczna to szeroko pojęta działalność na rzecz społeczności, tak jak na

przykład wolontariat‖ (NGO)

„Ekonomia społeczna polega na uaktywnianiu osób długotrwale bezrobotnych lub

osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy na otwartym rynku pracy‖

(InstPomSpoł)

„Ekonomia społeczna to wszelka aktywność i przedsiębiorczość mająca na celu

zapobieganie nierówności społecznej. To wszelkie działania nienastawione na zysk‖

(NGO)

„[ES to] zaprzeczenie zasady «cel uświęca środki», czyli najważniejszy w działaniu

jest czynnik ludzki (InstPomSpoł)

„[ES] to działania przedsiębiorcze mające na celu aktywizację zawodową osób

będących poza rynkiem pracy. Jest to szansa dla osób bezrobotnych‖ (InstRynPr)

„[ES jest] obszarem działania spółdzielni socjalnej, którą zarządzam‖ (PES)

„Ekonomia społeczna obecnie jest miejscem pracy, jak również istotnym elementem

do zmniejszenia bezrobocia przy użyciu odpowiednich instrumentów do tego celu‖

(PES)

„[ES to] system działań społecznych wzmacniających bezpieczeństwo socjalne i

ekonomiczne społeczności lokalnych, oparty na wartościach solidarności,

partycypacji i samorządności‖ (PES)

2. Wywiady pogłębione

Nieco inaczej kształtowały się odpowiedzi wśród respondentów, z którymi

zaplanowano przeprowadzenie wywiadów pogłębionych. Pytania o podanie własnego

rozumienia ekonomii społecznej, przedsiębiorczości społecznej, czy gospodarstwa

społecznego sprawiały większości z nich duże trudności, co też sami respondenci

przyznawali, a także ankieterzy, którzy przeprowadzali z nimi wywiady.

Największą wiedzę na temat ekonomii społecznej miały osoby, które na co dzień mają

z nią do czynienia (np. prowadzą podmiot ekonomii społecznej, czy zajmują się wpieraniem

takich podmiotów), bądź brały udział w szkoleniach, konferencjach na temat ekonomii

społecznej. Warto w tym miejscu przytoczyć kilka wypowiedzi badanych o rozumieniu przez

56

nich definicji ekonomii społecznej, przedsiębiorczości społecznej, czy przedsiębiorstwa

społecznego:

Wypowiedź przedstawiciela jednostki samorządu terytorialnego (JST) i LGD:

„Jeżeli chodzi o przedsięwzięcia związane z ekonomia społeczną, ta tematyka nie

jest mi tak bardzo dobrze znana, […]. Natomiast wiem, że są to różnego rodzaju

przedsięwzięcia mające na celu aktywizowanie pewnych środowisk społecznych,

[…] z „kręgu wykluczenia społecznego‖ poprzez tworzenie różnego rodzaju

spółdzielni socjalnych, przedsiębiorstw socjalnych […]‖ (JST, LGD)

Dla mnie przedsiębiorczość społeczna jest to taka próba aktywności osób, które

same sobie próbują pomóc […], że po prostu próbują poprzez taką działalność

wspólną inicjować różnego rodzaju przedsięwzięcia gospodarcze, które pozwolą

wielu osobom po prostu poprawić swój byt, czy […] wyrwać się z tego „kręgu

wykluczenia społecznego‖. (JST, LGD)

Przedsiębiorstwo społeczne to jest dla mnie firma, która wykorzystując środki

pomocowe przeznaczone na różnego rodzaju programy wspomagające tworzenie

tego typu przedsięwzięć, jest to po prostu zorganizowanie dla osób znajdujących się

w tej trudnej sytuacji życiowej takiego miejsca, gdzie mogliby poprzez różnego

rodzaju formy aktywizacji zawodowej wrócić na rynek pracy – myślę, że nawet

takiego sformułowania mogę użyć. (JST, LGD)

Wypowiedź przedstawiciela PES:

„Ekonomia społeczna jest to działalność […] na rzecz osób wykluczonych

społecznie, niepełnosprawnych. Jest to w szerokim zakresie tworzenie spółdzielni

socjalnych. […] tutaj właśnie mogą odnaleźć się te osoby, które dotychczas były

jakby zagubione. Wydawało się, że wszyscy o nich zapomnieli, a teraz są jakby

„wydobywane‖ z tych niszy i się odnajdują‖ (PES)

[Przedsiębiorstwo społeczne] jest to właśnie takie przedsiębiorstwo nieduże,

działające non profit, działające na rzecz tylko tych osób, które to przedsiębiorstwo

założyły, dla zaspokajania ich potrzeb bytowych, życiowych (PES)

Wypowiedź przedstawiciela instytucji rynku pracy (InstRynPr):

[…]. Ekonomia społeczna jest całokształtem działań podejmowanych […] dla

dobra osób, bez uwzględniania czegoś takiego, co możemy nazwać materialnym

zyskiem. To są prace nie nastawione na tworzenie jakiegoś dochodu, jakichś

wartości finansowych, ale nastawione są w ramach ekonomii społecznej na dobro

tych osób, na ich samorealizację, na wsparcie i pomoc dla grup znajdujących się w

najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej i społecznej. Tutaj myślę, że można by

wyciągnąć przed nawias takie działania, jak na przykład walkę z ubóstwem, pomoc

osobom w najtrudniejszych sytuacjach, osobom długotrwale bezrobotnym, osobom

zagrożonym ubóstwem i marginalizacją społeczną (InstRynPr)

Przedsiębiorczość społeczna to na przykład spółdzielnie socjalne, to kreowanie

postaw społecznych, postaw takich, które by wspierały osoby i środowisko w

działaniach, które nie są działaniami nastawionymi na zysk (InstRynPr)

Przedsiębiorstwo społeczne […] to na przykład Spółdzielnia „Barka‖ (InstRynPr)

57

Można zatem powiedzieć, że osoby, które miały styczność z pojęciem ekonomia

społeczna, czy to w sposób pośredni (poprzez szkolenia, konferencje, seminaria, wizyty

studyjne itp.), czy bezpośredni (pracują w spółdzielni socjalnej, CIS, KIS lub innym PES, czy

udzielają wsparcia PES, bądź zajmują się tą dziedziną od strony naukowej) mają świadomość

tego, jak ważnym jest ona instrumentem polityki społecznej w walce z wykluczeniem

społecznym. Badani podkreślali potrzebę zakładania nowych PES, potencjalnych miejsc

pracy dla osób wykluczonych społecznie, lecz także zauważali, jak bardzo jest to trudne

przedsięwzięcie. Statystyki pokazują, że w skali kraju więcej spółdzielni socjalnych upada niż

się rejestruje. Szereg różnych utrudnień związanych z prowadzeniem takich podmiotów

niestety, jak na razie, skutecznie zniechęcają do ich zakładania. Dobrze ilustrują to

przykładowe wypowiedzi badanych:

[…] zamierzaliśmy utworzyć […] spółdzielnię socjalną, ale trudno jest znaleźć

osoby takie, bo to musi być 5 osób, żeby się dogadały. Każdy chce być dyrektorem,

każdy chce być kierownikiem w tej spółdzielni. […] Organizowaliśmy w ramach

właśnie projektu, szkolenia z zakresu spółdzielczości socjalnej. Przyjechały osoby z

terenu całego województwa lubelskiego […], ale spółdzielni socjalnej nie udało nam

się utworzyć. Osoby mieliśmy z „klubowiczów‖ i byli zapoznawani z biznesplanem,

no niestety nie udało się‖ (InstPomSpoł)

„Przed paroma laty nie do końca udało nam się stworzyć Spółdzielnię Socjalną a był

to nasz twardy postulat‖ (PES)

Nie mniej jednak należy podkreślić, że zainteresowanie powstaniem nowych PES,

głównie spółdzielni socjalnych jest stosunkowo duże. Jest ono szczególnie duże wśród

przedstawicieli władz samorządowych oraz instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, na co

sami niektórzy badani zwracali uwagę. Potrzebę tworzenia nowych PES w znaczeniu

węższym dostrzegają także przedstawiciele pracujący w takich podmiotach, którzy widzą

korzyści, jakie dla społeczności lokalnych, regionalnych i narodowych może przynieść

praktycznie realizowana ekonomia społeczna:

„Przedsiębiorczość społeczną utożsamiam ze spółdzielniami socjalnymi. Nie ma ich

jeszcze w Chełmie, ale dążymy do ich stworzenia‖ (InstPomSpoł)

[…] na różnego rodzaju spotkaniach przekazywałam, jakie są możliwości tworzenia

spółdzielni socjalnych, jak przygotować wzorcowy statut. Osoby zainteresowane

mogły go otrzymać. I tak też wójt gminy Stoczek Łukowski zorganizował

spółdzielnię socjalną, tylko ona jeszcze nie uruchomiła działalności, ale już jest

zarejestrowana. No i jak gdyby inne gminy, wójtowie są w jakiejś części

zainteresowani, biorą materiały, interesują się. Byli też na kilku spotkaniach

odnośnie tworzenia spółdzielni socjalnych […]‖ (PES)

„[…] chciałoby się, żeby tych spółdzielni socjalnych powstało więcej, żeby no

właśnie one działałaby może właśnie w takich niszach pomocy społecznej trochę

takie poszerzonej, bo pomoc społeczna jest. Ale taka opieka nad ludźmi starszymi w

ogóle jest albo na zasadzie wolontariatu albo jej nie ma […]‖ (PES)

„Ogólnie w województwie, myślę, że jest teraz większe zainteresowanie [ekonomią

społeczną], zwłaszcza na tych terenach wiejskich, bo tam dokładnie widać potrzeby

gminy, które nie mogą być wypełnione przez np. zakłady komunalne […] i widzi się

potrzebę zorganizowania spółdzielni socjalnej, która by np. dokonywała remontów,

czy budowy dróg gminnych. Także to już mam takie potwierdzenie, bo też miałam

spotkanie z wójtem, który zaprosił mnie na rozmowę i z osobami, które miałyby być

osobami zarządzającymi taką przyszłą spółdzielnią i jednocześnie z władzami

gminy, także zainteresowanie jest na pewno‖ (PES)

58

IV. Partnerstwo na rzecz rozwoju ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie

Budowanie współpracy partnerskiej na rzecz ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie

może dać nowe i lepsze możliwości zrównoważonego rozwoju regionu. Partnerska

współpraca może bowiem przyczynić się do stworzenia zróżnicowanych możliwości

zaspokajania potrzeb społecznych, których nie byłby w stanie osiągnąć żaden z podmiotów

osobno. Doświadczenia krajów UE pokazują, że szeroko rozumiana współpraca różnych

sektorów w dużej mierze przyczynia się do wypracowania długofalowej strategii rozwoju

polityki społecznej w regionie oraz bardziej skutecznego przeciwdziałania niekorzystnym dla

społeczności zjawiskom, które w wielu przypadkach powodują wykluczanie nie tylko

pojedynczych osób, ale nawet całych grup. Wiele pytań skierowanych do respondentów

dotyczyła właśnie współpracy partnerskiej z sektorem administracji publicznej, biznesu,

organizacjami społecznymi, czy społecznością lokalną. Podjęliśmy się próby odpowiedzi na

pytanie: jak respondenci oceniają współpracę z instytucjami/organizacjami ze swojego

otoczenia oraz jak ich zdaniem funkcjonują partnerstwa, którego są członkami.

1. Definicja partnerstwa według badanych

Badanych poproszono o podanie swojej własnej definicji partnerstwa (np. między

instytucją/ami administracji publicznej, organizacją/ami społeczną/ymi, biznesem). Analiza

przytoczonych przez respondentów definicji wskazuje, że najczęściej definiowali oni

partnerstwo jako:

1) Współpracę, np.:

Partnerstwo trójsektorowe jest dla mnie płaszczyzną współpracy, dla

zrównoważonego rozwoju obszaru, na którym działamy (NGO)

Jest to budowanie długofalowej współpracy i związków między lokalnymi

instytucjami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi i firmami oraz

grupami nieformalnymi, które są zainteresowane wspólnym działaniem na rzecz

rozwiązania danego problemu, z którym nie radzi sobie państwo (NGO)

2) Wspólne działanie, współdziałanie, wspólna realizacja celów:

Partnerstwo – to wspólne podejmowanie działań w określonym kierunku

(InstPomSpoł)

[Partnerstwo to] podejmowanie wspólnych działań na rzecz osób wykluczonych

społecznie (InstPomSpoł)

[Partnerstwo to] współdziałanie oparte na dobrowolności podmiotów wchodzących

w skład partnerstwa, równość podmiotów, jawność działań i ich wspólne

planowanie (InstPomSpoł)

3) Wzajemne wspieranie się, pomaganie sobie:

[Partnerstwo polega na] wzajemnym wspieraniu się w celu rozwoju swoich

miejscowości. Biznes ma pieniądze, administracja procedury, narzędzia prawne,

urzędników, a org. społ. – pomysły i entuzjazm (NGO)

[Partnerstwo to] sformalizowane współdziałanie podmiotów społecznych

ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego celu oparte na wzajemnym zaufaniu,

wykorzystywaniu potencjałów poszczególnych partnerów (NGO)

4) Wymiana doświadczeń/informacji:

Partnerstwo daje szansę wymiany doświadczeń i maksymalnego wykorzystania

potencjału poszczególnych partnerów. Partnerzy biznesowi dbają o efektywność

działań przedsiębiorstwa społecznego (InstPomSpoł)

59

[Partnerstwo to] wymiana doświadczeń informacji, wspólne działanie na rzecz

społeczności lokalnej, osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem

społecznym (PES)

5) Porozumienie:

[Partnerstwo] to porozumienie mające na celu podniesienie efektywności działań

każdego z partnerów; nastawienie na komplementarność działań (InstPomSpoł)

Płaszczyzną porozumienia (NGO)

2. Współpraca międzysektorowa na Lubelszczyźnie w opinii badanych

2.1. Badania ankietowe

W kwestionariuszu ankiety zadano pytanie, jak organizacje/instytucje oceniają

współpracę z podmiotami publicznymi, biznesowymi i pozarządowymi (społecznymi).

Posłużyliśmy się pięciostopniową skalą ocen, gdzie najniższą oceną jest ocena

niedostateczna74

, a najwyższą ocena bardzo dobra. Zróżnicowanie ocen współpracy

przebadanych podmiotów z wszystkimi sektorami przedstawia poniższy wykres 6:

Wykres 6. Ogólna ocena współpracy badanej instytucji/organizacji z podmiotami publicznymi,

pozarządowymi i biznesowymi z punktu widzenia tej instytucji/organizacji (ocena wszystkich

sektorów).

Ogólnie rzecz biorąc można powiedzieć, że współpraca respondentów z instytucjami

publicznymi, biznesu i pozarządowymi układa się na dobrym (37,55%) i dostatecznym

(25,76%) poziomie. Respondenci rzadko zaznaczali skrajne oceny: ocenę niedostateczną

wystawiało tylko 11,14% badanych, a bardzo dobrą 12,66% badanych.

Respondentów poproszono również o dokonanie oceny współpracy

instytucji/organizacji, w której są zatrudnieni z poszczególnymi sektorami (wykres 7).

74

Przy czym należy zaznaczyć, iż ocena niedostateczna oznacza tutaj, że współpraca jest na bardzo niskim

poziomie lub też w ogóle nie występuje.

60

Wykres 7. Ogólna ocena współpracy badanej instytucji/organizacji z podmiotami publicznymi,

pozarządowymi i biznesowymi z punktu widzenia tej instytucji/organizacji (ocena poszczególnych

sektorów).

Najlepiej oceniana jest współpraca z podmiotami publicznymi, którym

organizacje/instytucje wystawiały ocenę dobrą (47,06%), dostateczną oraz bardzo dobrą

(15,03%). Na złą współpracę z podmiotami publicznymi wskazywało 8,5% respondentów.

Podmioty z sektora pozarządowego (społecznego) były oceniane podobnie jak

podmioty z sektora publicznego. Ocenę dobrą postawiło 54,10% badanych, dostateczną

24,84%, a bardzo dobrą 17,65%. Tylko 12,42% badanych oceniło współpracę z podmiotami

pozarządowymi na dopuszczający (7,84%) i niedostateczny (4,58%).

Najgorzej została oceniona współpraca z podmiotami biznesowymi. Ocenę

niedostateczną i dopuszczającą wystawiło ponad 50% respondentów, ocenę dostateczną

23,03%, dobrą 20,39%, a bardzo dobrą zaledwie 5,26% badanych.

Spośród wszystkich przebadanych przedstawicieli instytucji rynku pracy, pomocy i

integracji społecznej, oraz organizacji społecznych i PES ponad połowa (54,85%) zaznaczyła,

że podejmowała w ciągu ostatniego roku partnerską współpracę z organizacją(ami)

pozarządową(ymi), z instytucją(ami) publiczną(ymi), czy z podmiotem(ami)

biznesowym(ymi) lub nadal taką współpracę podejmuje (Wykres 8).

61

Wykres 8. Czy instytucja/organizacja w ciągu ostatniego roku realizowała działania partnerskie z

podmiotem(ami) publicznym(i), biznesowym(i) lub pozarządowym(i)?

Instytucje/organizacje, które podejmowały działania partnerskie lub nadal podejmują,

deklarowały, że najczęściej współpracowały/współpracują z instytucją(ami) publiczną(ymi)

(42,31%) i z organizacją(ami) pozarządową(ymi) (39,74%). Najrzadsza współpraca była/jest

podejmowana z podmiotami biznesowymi, tylko 16,67% spośród badanych przyznawało się

do takiej współpracy (Wykres 9). Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż każda

instytucja/organizacja mogła zaznaczyć jeden lub kilka rodzajów podmiotów, z którymi

realizowała działa partnerskie w ciągu ostatniego roku lub nadal utrzymuje z nimi

współpracę.

Wykres 9. Współpraca badanej instytucji/organizacji z podmiotami publicznymi, pozarządowymi i

biznesowymi w ciągu ostatniego roku.

62

Respondentom zadano ponadto pytanie w ile partnerstw instytucja/organizacja, w

której pracują była/jest zaangażowana w przeciągu ostatniego roku (Wykres 10). Najwięcej

badanych wskazało na 1 partnerstwo (29,07%), następnie na 3 (20,93%), 2 (17,44%). Na

więcej niż 5 partnerstw wskazało 15,12% badanych. Najrzadziej wymieniano zaangażowanie

w 4 i 5 partnerstw (odpowiednio 8,14% i 9,30%).

Wykres 10. Liczba partnerstw, w które badana instytucja/organizacja była/jest zaangażowana w

przeciągu ostatniego roku.

63

Wykres 11 obrazuje rodzaje partnerstw, do których badani respondenci zadeklarowali

swoją przynależność. Najczęściej wybieranym przez badanych rodzajem partnerstwa były

tzw. „partnerstwa projektowe‖, zawiązane na czas realizacji określonego projektu. Aż 72,09%

osób, które zaznaczyły, że ich instytucja/organizacja podejmowała współpracę z

instytucją(ami) publiczną(ymi), biznesową(ymi), pozarządową(ymi) w ciągu ostatniego roku

lub nadal podejmuje, wskazało na tę odpowiedź. Drugim w kolejności, najczęściej

wybieranym rodzajem partnerstwa są partnerstwa publiczno-społeczne75

(48,84%), które

niektórzy mogli utożsamiać z partnerstwami publiczno-prywatnymi76

(12,79% badanych

zaznaczyło tę odpowiedź). Na dalszych miejscach znajdują się partnerstwa

lokalne/terytorialne77

(30,23%), branżowe (23,26%) i trójsektorowe78

(16,26%). Tylko

nieliczni podawali w ankiecie inny rodzaj partnerstwa (5,81%).

Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż każda instytucja/organizacja mogła zaznaczyć

takie rodzaje parterstw, w które była zaangażowana w ciągu ostatniego roku lub nadal jest

zaangażowana.

Wykres 11. Rodzaj partnerstwa, w które badana organizacja/instytucja była/jest zaangażowana w

przeciągu ostatniego roku.

Wybrane przez respondenta partnerstwo zostało poddane ocenie trwałości i

skuteczności za pomocą ankiety P. Lloyd‘a i S. Kelly. Ankietę tę wypełniło 90 badanych, co

stanowi 56,96% wszystkich zwrotnych ankiet.

75

Partnerstwo publiczne-społeczne to umowa instytucji publicznej i organizacji społecznej, zawarta w celu

zrealizowania określonego przedsięwzięcia ze sfery zadań publicznych.

76 Umowa instytucji publicznej i organizacji prywatnej, zawarta w celu zrealizowania określonego

przedsięwzięcia ze sfery zadań publicznych.

77 Porozumienie na określonym obszarze administracyjnym, np. Powiatowe Partnerstwo na Rzecz

Zatrudnienia.

78 Porozumienie instytucji publicznych, przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych.

64

2.2. Wywiady pogłębione

W opinii badanych, z którymi zostały przeprowadzone wywiady pogłębione

współpraca z władzami samorządowymi i organizacjami pozarządowymi układa się

przeważnie na dobrym lub bardzo dobrym poziomie. Niektórzy stawiali także ocenę

najwyższą – celującą. Dobrze ilustrują to następujące wypowiedzi badanych:

„Są samorządy, wójtowie, czy prezydenci miast, burmistrzowie, z którymi się

świetnie współpracuje, ale są i tacy, których trudno w jakikolwiek sposób namówić

do współpracy, ani nie wychodzą do niej, ani jej nie potrzebują, ani nie chcą

współpracy. Także ogólnie nie wiem jaka by średnia wyszła, może jakieś 3+, 4. Ale

są tacy, którzy na 6 zasługują‖ (NGO)

Nie mniej jednak w opinii niektórych badanych ze strony samorządów istnieje małe

zainteresowanie współpracą z organizacjami. Organizacje nie czują się docenione w tym, co

robią:

„[…] zakres naszych działań jest międzynarodowy, z związku z tym... jakbym był

na miejscu władz, to bym pielęgnował takie osoby, takie instytucje jak nasza.

Dlatego, że robimy, pozyskujemy i ściągamy [środki] dla Lublina, Lubelszczyzny,

powiatu i tak dalej. Angażujemy ludzi, robimy rzeczy [pod względem]

oryginalności, innowacyjność, jakości przekraczające zdecydowanie nie tylko

województwo, nie tylko Polskę, ale na skalę międzynarodową. My uczymy pewnych

standardów, czy na Ukrainie, czy ostatnio na Słowacji, czy w Norwegii, czy na

Białorusi, w Rosji‖ (NGO)

W przypadku oceny współpracy z podmiotami biznesowymi opinie badanych

różnicują się w dużym stopniu. Przeważają opinie o dostatecznej współpracy z biznesem.

Chociaż znalazły się także i takie osoby, które tę współpracę oceniły wysoko, stawiając nawet

najwyższą możliwą ocenę na skali:

Czy [instytucja] współpracuje z sektorem biznesu?

Tak, współpracujemy bardzo szeroko, zarówno ze stowarzyszeniem

przedsiębiorców Ziemi Łukowskiej, gdzie są raczej małe firmy,

mikroprzedsiębiorstwa, oraz z dużym biznesem […]. Robimy też różne spotkania z

osobistościami, było spotkanie z premierem Pawlakiem, Ministrem Gospodarki,

spotykamy się z parlamentarzystami, mówiąc o tym, co nas boli. Będziemy brać

udział, jak co roku w organizowaniu forum gospodarczego w Łukowie, gdzieś na

przełomie września i października. W tym roku będziemy mówić na temat kryzysu, i

jak radzić sobie w tym kryzysie […]. Tu właśnie w to forum, w organizację tego

forum włącza się i starostwo, i miasto, i gmina, i przedsiębiorcy tutaj Łukowscy i

BCC, także na dniach już będziemy ramy tego forum ustalać i cały przebieg forum

gospodarczego. Także współpraca z przedsiębiorcami jest bardzo dobra […]. Także

tutaj ocenię na 6‖ (PES)

„Jest instytucja biznesowa, która nam pomaga doradczo, jako firma doradcza. Jest

mnóstwo podmiotów, które nas sponsorują mniej czy bardziej – jest ich całe

dziesiątki. Szczególnie w postaci materialnej. Poza tym kupujemy usługi od biznesu:

transportowe, czy jakieś remontowe, czy coś […]. Teraz w ogóle szykujemy taką

dużą akcję, żeby z biznesem współpracować na takiej linii: my im coś i oni nam coś.

To znaczy my im dajemy różne możliwości, które by wzmacniały, czy też były do

wykorzystania w ich marketingu, a oni w zamian za to nas sponsorują w jakiś tam

sposób‖ (NGO)

Tylko nieliczni badani źle oceniali współpracę z podmiotami z sektora biznesu. Opinię

jednego z badanych dobrze pokazuje jego następująca wypowiedź:

„[Z sektorem biznesu] to się nam gorzej współpracuje, ponieważ biznes,

chodziliśmy, prosiliśmy jakieś tam instytucje o współpracę, ale tak…, tu gdzie

mamy np. konto, to banki nam dają jakieś tam środki, promujemy ich przy okazji…

65

ciężko jest u nas. Powiem, że nie ma zakładów, są tylko sklepy, a wiadomo sklepy

niewiele chcą dać. Nieraz trafi nam się jakaś nagroda dla dzieci, […] jakieś tam

produkty, ale bardzo skąpi są, tak mogę powiedzieć, ponieważ nie oszukujmy się

ciężko jest w biznesie. Przyszedł ten kryzys obecnie i nie chodzimy nawet, bo nam

wstyd jest‖ [JST, NGO]

Zaniepokojenie budzi jednak mała wiedza niektórych badanych na temat partnerstwa.

O ile osoby decyzyjne, zarządzające partnerstwem bardzo dobrze orientują się, co się dzieje w

partnerstwie, jakie działania są aktualnie podejmowane, a jakie są planowane, o tyle

szeregowi członkowie niekoniecznie. Dobrze uwydatniają to przykładowe wypowiedzi

badanych:

Czego Państwo oczekujecie od samego partnerstwa?

Po pierwsze informacji na temat, w jaki w sposób można tu działać [w partnerstwie],

a nie uważam by ta informacja działała dobrze […]. Na razie nic nie widzę, żeby

cokolwiek się działo tak naprawdę. […] Spotkali się ludzie, tam powiedzieli „tak

możemy podpisać‖ i dali swoje oświadczenia. Na razie jest pusta struktura, nic się

nie dzieje. Mówię cały czas o tym najbliższym otoczeniu. Jeżeli coś dalej gdzieś się

dzieje, to ja nic nie wiem, a jeżeli nie wiem, to też nie jest fajnie, bo jako członek

powinienem dostać taką informację, że jest jakaś fajna inicjatywa, nie? Takiej

informacji nie ma żadnej. (NGO, LGD)

Czego Państwo oczekujecie od samego partnerstwa?

„Właśnie wymiany pewnych doświadczeń, wymiany informacji, bo w dzisiejszym

czasie trudno mieć pełną wiedzę wszystkiego. Jest tyle informacji, że wpadamy w

pewien szum i to się gubi‖ (InstRynPr, NGO)

Sprawny przepływ informacji w partnerstwie jest bardzo istotny zdaniem niektórych

badanych, co podkreślali szczególnie przedstawiciele silnych i dobrze funkcjonujących

instytucji partnerskich:

„[…] staramy się, żeby ta informacja między partnerami była taka, że są

informowani co się dzieje w Partnerstwie. To jest taki dobry mechanizm, żeby

partner też nie czuł się zapomniany. Zapisał się ktoś, a nie dostanie żadnej

informacji w przeciągu pół roku, to też powie: «po co ja się tam zapisałem, jak mnie

tam nie chcą, tylko na listę…». Staramy się, żeby ta informacja jednak dobiegała do

tych ludzi‖ (LGD)

Zdaniem niektórych badanych podejmowanie działań w partnerstwie przynosi wiele

korzyści:

„[…] rozumiałyśmy, że w pojedynkę jest działanie słabsze, a jak będzie większa

grupa jest większy zasięg i większe możliwości, choćby nawet przy realizacji

projektów […]. Jedna organizacja ma salę, druga organizacja ma komputer, trzecia

organizacja zasoby ludzkie, czwarta ma pojęcie o organizacji imprez masowych, tak,

że różne czynniki się na to składają. Trudno powiedzieć, co nas skłoniło. W

większej grupie jest większy i odbiór i oddźwięk, promocja i w ogóle, no i

różnorodne działania wtedy można podejmować […]. Myślę, że to jest dużym

plusem, że mogą się ludzie wtedy integrować z różnych środowisk i współpracować

ze sobą. To jest chyba najważniejsze, bo nam takie ogniwo wiąże wtedy kilka ogniw

i można wtedy większą imprezę zrobić […]” (JST, NGO)

Nie mniej jednak w opinii niektórych instytucji/organizacji wspólnie podejmowane

działania w partnerstwie mają sens tylko wtedy, kiedy podejmowane są oddolnie i w ściśle

określonym celu. Warto w tym miejscu przytoczyć wypowiedzi niektórych badanych:

„Było takie porozumienie na rzecz zatrudnienia… Co chce się z góry narzucić nigdy

nie wychodzi. Jak coś chce się budować to od dołu […]. Tworzenie odgórnie

organizacji tego typu jest bez sensu. Ludzie sami muszą się skrzyknąć, wtedy to

działa. Ja jestem sceptycznie nastawiona do takich partnerstw‖ (NGO)

„Stosunek do partnerstw generalnie rzecz biorąc, mam taki ambiwalentny. Uważam,

że ma to sens, ale właśnie przy realizacji konkretnych działań i to może działać

66

dobrze jeżeli jest to partnerstwo właśnie do określonego zadania. Nie działają

partnerstwa jako pewna taka forma całej współpracy do realizacji różnych

projektów, które są i mogą być, czyli jako taka pewna rama, pewna gotowość do

współpracy. Tego typu rzeczy na dobrą sprawę nie działają i myślę, że porażka

wielu partnerstw polega na tym, że od nich się za dużo oczekuje. Organizacje

zresztą, czy instytucje publiczne nie bardzo są na to gotowe i nie bardzo mają na to

ochotę. Myślą o swoim interesie, swojej organizacji i swojej instytucji i tyle.

Czy byliby Państwo zainteresowani zawiązaniem, na przykład lokalnego

partnerstwa?

Dla samego partnerstwa nie. Po to żeby było tylko partnerstwo nie. Strata czasu. Jak

coś konkretnie by można było zrobić, o to tak, ale żeby tylko być, nie‖. (NGO, PES)

3. Ogólna charakterystyka partnerstw na Lubelszczyźnie

W niniejszym punkcie zostanie podjęta próba szczegółowej analizy przebadanych

partnerstw na Lubelszczyźnie.

3.1. Zaangażowanie członków w tworzeniu partnerstwa

Zdaniem 44,94% badanych poziom ogólnego zaangażowania wszystkich członków w

tworzeniu partnerstwa występuje na dość wysokim poziomie, a w opinii 7,87%

ankietowanych zaangażowanie wszystkich członków w partnerstwo jest bardzo wysokie. Nie

mniej jednak należy również zaznaczyć, że na średni poziom zaangażowania wskazywało

33,71% respondentów i już w takiej sytuacji istnieje potrzeba zainicjowania działań

naprawczych, by nie dopuścić do jeszcze większego rozluźnienia relacji pomiędzy członkami.

W opinii 13,48% respondentów poziom zaangażowania nie wygląda najlepiej. Takie

partnerstwa, gdzie poziom zaangażowania poszczególnych partnerów jest niskim, wymagają

niekiedy zastosowania procesu reaktywacji i przejścia na nowo przez niemal wszystkie etapy

tworzenia partnerstwa.

Wykres 12. Poziom ogólnego zaangażowania wszystkich członków w tworzeniu partnerstwa.

67

3.2. Zasięg działań podejmowanych przez partnerstwa

Badanych zapytano ponadto o zasięg działań podejmowanych przez partnerstwo

(Wykres 13). Zdecydowana większość respondentów przebadanych partnerstw stwierdziła, że

podejmuje działania na obszarze powiatu (33,71%), gminy (26,97%) lub województwa

(22,47%). Tylko 16,86% badanych stwierdziło, że ich partnerstwo podejmuje działania poza

woj. lubelskim (14,61% w kraju, a 2,25% działa również na terenie innych państw).

Wykres 13. Zasięg działań podejmowanych przez partnerstwo

3.3. Przestrzeganie zasady równości, poczucia niezależności oraz dialogu pomiędzy

członkami w partnerstwie

Zdaniem przedstawicieli instytucji/organizacji w partnerstwach występuje wysoki

stopień przestrzegania zasady równości (62,92% ankietowanych zaznaczyło ocenę 4 i 5

łącznie), poczucia niezależności członków w partnerstwie (70,78% badanych wskazało na

ocenę 4 i 5 łącznie) oraz dialogu pomiędzy członkami partnerstwa (66,29% wskazało na

ocenę 4 i 5 łącznie).

68

Wykres 14. Stopień przestrzegania zasady równości, poczucia niezależności oraz dialogu

pomiędzy członkami w partnerstwie.

Zdaniem ankietowanych członkowie partnerstw mają wysokie poczucie wpływu na

podejmowane decyzje w partnerstwie (Wykres 15). Aż 50,56% zaznaczyło, że ma duży

wpływ, a 20,22% bardzo duży na podejmowane decyzje. W opinii 13,48% badanych jest to

średni wpływ, a 15,73% uważa, że w ich partnerstwach członkowie nie wiele lub w ogóle nie

mają nic do powiedzenia.

Wykres 15. Stopień wpływu członków na podejmowane decyzje w partnerstwie i pozycja badanej

instytucji/organizacji w partnerstwie.

Na podobnym poziomie kształtuje się opinia badanej instytucji/organizacji na temat jej

pozycji w partnerstwie. 43,82% ankietowanych ocenia pozycję swojej organizacji dość

wysoko, a 20,22% bardzo wysoko. Średnią ocenę wystawiło 26,97% badanych, a złą zaledwie

8,99% respondentów.

69

3.4. Rozpoznawalność partnerstwa przez społeczność i władze lokalne

Ankietowanych zapytano również o to, w jakim stopniu partnerstwo, którego są

członkami jest rozpoznawalne i akceptowane w społeczności lokalnej (Wykres 16). Ogólnie

rzec biorąc badani są zdania, że ich partnerstwo jest raczej akceptowane przez społeczność

lokalną (opcję 4 zaznaczyło 35,96% badanych, 3 – 24,72%, a 5 – 21,35% respondentów). Z

rozpoznawalnością jest jednak gorzej. W opinii większości ankietowanych stopień

rozpoznawalności partnerstwa jest na średnim poziomie (42,70%). Część uważa, że ich

partnerstwo jest w miarę dobrze znane (23,60%) lub bardzo dobrze (8,99%). Znalazła się też

taka część, której zdaniem partnerstwo jest słabo (17,98%) lub w ogóle nieznane w

społeczności lokalnej (6,74%).

Wykres 16. Stopień rozpoznawania partnerstwa w społeczności oraz akceptacji przez społeczność

lokalną.

W opinii badanych poziom akceptacji partnerstwa przez społeczność lokalną jest

niższy od poziomu akceptacji przez władzę lokalną (Wykres 17). Aż 33,71% respondentów

uważa, że władze lokalne akceptują partnerstwo, a 37,08% ocenia ten stopień akceptacji

bardzo wysoko. Nieco gorzej oceniane jest wsparcie przez władze lokalne. Badani średnio

oceniają poziom wsparcia ze strony władz lokalnych (31,46%). Dobre lub bardzo dobre oceny

łącznie wystawiło 42,69% ankietowanych. Negatywne oceny wystawiło 25,84% badanych

(opcję 1 zaznaczyło 10,11% respondentów, a 2 – 15,73%).

70

Wykres 17. Stopień akceptacji i wspierania partnerstwa przez władzę lokalną.

3.5. Kwalifikacje osób decyzyjnych w partnerstwie i członków instytucji/organizacji

należących do partnerstwa

Poziom kwalifikacji kluczowych osób w partnerstwie respondenci ocenili wysoko

(Wykres 18 – kolor zielony). Ponad połowa badanych postawiło ocenę 4 – 51,69%, a 5 –

28,09%. Ocenę pośrednią postawiło 16,85% ankietowanych. Jedynie 3,36% badanych ocenia

nisko poziom kwalifikacji osób kluczowych w partnerstwie.

W opinii badanych instytucje/organizacje członkowskie w partnerstwie wykazują się

stosunkowo dużym poziomem zainteresowania uczeniem się od siebie nawzajem i

podnoszeniem kwalifikacji (44,94% badanych zaznaczyło opcję 4, a 7,87% - 5). Jednak część

ankietowanych (25,84%) jest średnio zainteresowana podnoszeniem swoich kwalifikacji i

uczeniem się od innych, a w 21,35% przypadkach instytucje/organizacje członkowskie w

partnerstwie, zdaniem badanych, nie wykazują takiego zainteresowania.

71

Wykres 18. Stopień zainteresowania instytucji/organizacji członkowskich w partnerstwie

uczeniem się od siebie nawzajem i podnoszeniem kwalifikacji a ocena poziomu kwalifikacji

kluczowych osób w partnerstwie oraz stopień włączania się kluczowych osób w partnerstwie,

posiadających kompetencje i wiedzę do prac w ramach partnerstwa.

Wysoko oceniana jest również gotowość włączania się kluczowych osób w

partnerstwie, posiadających kompetencje i wiedzę do prac w ramach partnerstwa (kolor

czerwony). 43,82% badanych ocenia ją dobrze, a 26,97% bardzo dobrze. W przypadku

22,47% respondentów oceny kształtują się na poziomie średnim, a tylko 6,74%

ankietowanych ocenia nisko stopień włączania się kluczowych osób w partnerstwie w

działania podejmowane przez to partnerstwo.

Respondentów poproszono ponadto o ocenę poziomu metod doskonalących

kompetencje i umiejętności partnerów (Wykres 19). Ankietowani raczej wysoko (34,83%) lub

bardzo wysoko (13,48%) oceniają jakość tych metod. Znaleźli się także i tacy, którzy poziom

tych metod stosowanych w ich partnerstwach oceniali przeciętnie (32,58%). Na niską jakość

metod wskazywało 19,10% badanych.

72

Wykres 19. Poziom metod doskonalących kompetencje i umiejętności partnerów.

3.6. Otwartość partnerstwa na nowe pomysły, idee, nowych członków oraz zdolność

myślenia w kategoriach lokalnych

Jednym z istotnych elementów przyczyniających się do rozwoju partnerstwa i jego

sprawnego funkcjonowania jest otwartość członków na nowe pomysły i idee z zewnątrz.

Otwartość tę w opinii ankietowanych zarówno zarządu czy osób decyzyjnych, jak i członków

w partnerstwie można ocenić wysoko. Stopień otwartości wszystkich członków partnerstwa

kształtuje się na dobrym poziomie (48,31%) lub bardzo dobrym poziomie (20,22%). W

przypadku osób decyzyjnych stopień otwartości na nowe pomysły także kształtuje się na

wysokim poziomie (opcję 4 zaznaczyło 47,19% badanych a 5 – 26,97%).

Wykres 20. Otwartość partnerstwa na nowe pomysły i idee.

73

3.7. Otwartość partnerstwa na współpracę z instytucjami/organizacjami i

społecznościami z innych regionów

Dobrze rozwijające się partnerstwa gotowe są podejmować współpracę z instytucjami

i organizacjami nie będącymi członkami partnerstw oraz ze społecznościami z innych

regionów. Partnerstwo powinno być na tyle elastyczną strukturą, by taką współpracę

podejmować. W opinii respondentów współpraca ich partnerstw z innymi instytucjami,

organizacjami (35,96%), czy społecznościami z innych regionów (33,71%) układa się raczej

na średnim poziomie. O dobrej lub dobrej współpracy z innymi podmiotami mówiło 34,83%

badanych, a ze społecznościami z innych regionów – 25,84% ankietowanych. Natomiast na

brak współpracy z innymi instytucjami i organizacjami wskazywało 29,22% respondentów, a

ze społecznościami z innych regionów, aż 40,45% badanych.

Wykres 21. Stopień podejmowania przez partnerstwo współpracy z innymi organizacjami i

instytucjami oraz społecznościami z innych regionów

Co ciekawe, w opinii badanych ich partnerstwa bardziej skłonne są do przyjmowania

nowych członków niż do podejmowania współpracy z innymi instytucjami czy organizacjami,

które nie są członkami partnerstwa (Wykres 22). Opinię taką wyraziło ponad 65% badanych.

Zdaniem 24,72% ankietowanych ich partnerstwa są średnio zainteresowane przyjmowaniem

nowych członków, a 10,12% badanych uważa, że ich partnerstwo nie jest otwarte na nowych

członków.

74

Wykres 22. Stopień otwartości partnerstwa na nowych kandydatów do partnerstwa.

3.8. Wspieranie lokalnego rynku pracy i instytucji go obsługujących

Partnerstwa powoływane są zwykle w celu wspierania rozwoju lokalnego rynku pracy,

czy też po to, by wspierać lokalne instytucje publiczne, które same nie radzą sobie z

rozwiązywaniem problemów nurtujących społeczność lokalną. Respondentów zapytano więc

w jakim stopniu ich partnerstwo wspiera lokalny rynek pracy i istniejące struktury

administracyjne? Zdania ankietowanych są podzielone w przypadku wsparcia istniejących

struktur administracyjnych. Jest to wsparcie przede wszystkim na poziomie średnim

(34,83%), ale tyle samo osób jest zdania, że partnerstwo nie wspiera i nie stymuluje rozwoju

istniejących struktur administracyjnych. Z kolei w opinii 30,34% badanych jest to wsparcie na

wysokim poziomie.

Wykres 23. Stopień wspierania lokalnego rynku pracy oraz istniejących struktur

administracyjnych i stymulowanie ich rozwoju przez instytucje/organizacje wchodzące w skład

partnerstwa.

75

Nieco lepsze opnie kształtują się w przypadku pytania o stopień wspierania i

stymulowania lokalnego rynku pracy przez instytucje/organizacje wchodzące w skład

partnerstwa. Tu także przeważają opinie o średnim poziomie wsparcia lokalnego rynku pracy.

Jednak zdaniem części badanych jest to wsparcie na wysokim (26,97%) lub bardzo wysokim

(14,61%) poziomie. Jedynie 24,72% ankietowanych uważa, że ich partnerstwo nie wpiera i

nie stymuluje rozwoju lokalnego rynku pracy.

3.9. Uczestnictwo w partnerstwie podmiotów z sektora samorządowego, biznesu i

pozarządowego

Respondentów zapytano również o udział w partnerstwie najważniejszych dla

partnerstwa podmiotów z sektora samorządowego, biznesu i pozarządowego. Analiza

poniższego wykresu 24 pokazuje, że największy udział w partnerstwie jest po stronie

instytucji samorządowych. 14,61% ankietowanych przyznało, że w ich partnerstwie

przedstawiciele samorządu dominują w znacznym stopniu, a 33,71% wskazało na wysoki

stopień udziału przedstawicieli władz lokalnych w partnerstwie. Średni poziom uczestnictwa

przedstawicieli władz samorządowych zaznaczyło 26,97% badanych, a w opinii 24,71%

respondentów ich udział jest na niskim poziomie.

Kolejnym dominującym w partnerstwach typem podmiotów są organizacje

pozarządowe. W opinii 38,20% badanych organizacje sektora obywatelskiego w dużym

stopniu przeważają w partnerstwie, a 8,99% uważa, że ich przewaga jest znaczna. Niecałe

30% ankietowanych jest zdania, że w ich partnerstwie udział trzeciego sektora jest na średnim

poziomie, a 24,71% z nich twierdzi, że udział tego sektora jest na niskim poziomie.

Wykres 24. Stopień uczestnictwa w partnerstwie najważniejszych dla partnerstwa podmiotów z

sektora samorządowego, biznesu i pozarządowego.

Najgorzej sytuacja wygląda w przypadku sektora biznesu. W porównaniu z sektorem

publicznym czy pozarządowym sytuacja związana z udziałem przedstawicieli w

partnerstwach lokalnych (nie wspominając już o projektowych) jest odwrotnie

proporcjonalna. Zdaniem wielu respondentów przedstawiciele sektora biznesu prawie (w

opinii 32,58% badanych) lub w ogóle (tak stwierdziło 31,46% badanych) nie biorą udziału w

partnerstwach. 21,35% ankietowanych zaznaczyło, że w ich partnerstwach udział sektora

biznesu utrzymuje się na średnim poziomie, a w przypadku jedynie 14,60% badanych można

76

powiedzieć, że poziom uczestnictwa przedstawicieli interesującego nas sektora jest na

wysokim (13,48%) lub bardzo wysokim poziomie (1,12%).

Tendencja ta niestety utrzymuje się od wielu lat. W opinii respondentów ciężko jest

przekonać biznes do podejmowania wspólnych działań na rzecz rozwiązywania

najistotniejszych problemów na lokalnym terenie.

Nieproporcjonalny udział podmiotów z sektora publicznego, biznesowego i

pozarządowego potwierdza również poniższy wykres 25, prezentujący rozkład odpowiedzi

respondentów na pytanie o stopień doboru partnerów z poszczególnych sektorów zgodnie z

zasadą równowagi. W opinii prawie połowy z nich trudno mówić o równym doborze

podmiotów z poszczególnych sektorów (opcję 2 wskazało 31,46% badanych, a 1 – 17,98%), a

28,09% respondentów ocenia ten dobór na średnim poziomie. Jedynie 22,47% ankietowanych

uważa, że w ich partnerstwach zachowana została równowaga i każdy sektor reprezentuje

odpowiednią liczbę osób z poszczególnych sektorów.

Wykres 25 Stopień doboru partnerów z poszczególnych sektorów (publicznego, biznesowego i

pozarządowego) zgodnie z zasadą równowagi.

3.10. Struktura organizacyjna partnerstwa i poziom znajomości metod doskonalących

partnerstwo

W opinii wielu respondentów struktura organizacyjna partnerstw spełnia swoją

wyznaczoną jej rolę (Wykres 26). 46,07% badanych wysoko ocenia umiejscowienie centrum

decyzyjnego w partnerstwach, a 15,73% bardzo wysoko. Średnie oceny wystawiło 24,72%

ankietowanych, a najniższe 13,49% badanych.

Podobne opinie padały w przypadku oceny stopnia przystosowania struktury

organizacyjnej partnerstw do roli, jaką ma pełnić w partnerstwach. 55,06% ankietowanych

oceniło tę strukturę dobrze lub bardzo dobrze. 24,74% respondentów ocenia je średnio, a źle

20,63% badanych.

77

Wykres 26. Stopień przystosowania struktury organizacyjnej partnerstwa do roli, jaką ma pełnić w

partnerstwie oraz stopień umiejscowienia centrum decyzyjnego w partnerstwie.

Wśród przebadanych przedstawicieli rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz

organizacji społecznych i PES, którzy zadeklarowali przynależność do jakiegokolwiek

partnerstwa panuje przekonanie o przeciętnym (35,96%) i raczej wysokim (35,96%) poziomie

znajomości zasad i metod zarządzania zapewniających osiąganie sukcesu przez partnerstwo

(Wykres 27). 10,11% z nich uważa, że ten poziom znajomości w parnterstwie jest batdzo

wysoki. Jedynie 17,98% badancych przyznało, że w ich parnterstwach ten poziom jest niski.

Wykres 27. Poziom znajomości zasad i metod zarządzania zapewniających osiąganie sukcesu

przez partnerstwo.

78

3.11. Znajomość barier i ograniczeń w partnerstwie oraz mechanizmów rozwiązywania

konfliktów

Dobrze prosperujące partnerstwo to takie partnerstwo, gdzie jego członkowie znają

bariery, które mogą ograniczać rozwój partnerstwa, znają swoje nie tylko mocne, ale i słabe

strony (potrafią dokonać analizy SWOT), a także mają mechanizmy rozwiązywania

konfliktów, których w zróżnicowanym pod względem przedstawicieli różnych sektorów

partnerstwie, nie trudno uniknąć. Zapytaliśmy więc ankietowanych o stopień znajomości

barier i ograniczeń w partnerstwie, a także o funkcjonowanie mechanizmów rozwiązywania

konfliktów wewnętrznych. Analiza wykresu 23 pokazuje, że wyniki 2 zmiennych praktycznie

się pokrywają. W opinii badanych stopień znajomości barier i ograniczeń poszczególnych

członków w partnerstwie kształtuje się przede wszystkim na dobrym (38,20%) i średnim

poziomie (31,46%). Podobnie jest w przypadku wypracowanych i stosowanych

mechanizmów rozwiązywania wewnętrznych sporów w partnerstwie.

Wykres 28. Stopień wypracowania i stosowania mechanizmów rozwiązywania wewnętrznych

sporów w partnerstwie oraz stopień znajomości barier i ograniczeń poszczególnych członków w

partnerstwie.

3.12. Zasoby finansowe partnerstwa a możliwości osiągnięcia założonych celów

Zdaniem 40,45% ankietowanych zasoby finansowe, którymi partnerstwo dysponuje są

stosunkowo niskie. 24,72% badanych uważa, że są one na średnim poziomie. Jedynie 26,97%

respondentów przyznało, że ich partnerstwa mają pieniądze na realizację założonych celów, a

7,87% zaznaczyło, że mają wystarczającą ilość środków finansowych.

Z analizy wykresu 29 można ponadto wyciągnąć interesujący wniosek: pomimo

niskich zasobów finansowych w opinii badanych istnieją duże szanse na osiągnięcie celów

założonych przez partnerstwo. Aż 61,80% ankietowanych uważa, że są takie szanse, a 16,85

badanych jest pewna realnych możliwości osiągnięcia założonych celów. Mniej pewnych jest

tylko 14,61% respondentów, a 6,74% ma raczej wątpliwości, czy te cele zostaną przez ich

partnerstwo osiągnięte.

79

Wykres 29. Poziom zasobów finansowych w stosunku do planowanych działań a realne

możliwości osiągnięcia celów założonych przez partnerstwo w ocenie badanej

instytucji/organizacji.

Na zakończenie zadaliśmy badanym pytanie, jakie ich zdaniem są szanse na to, że

partnerstwo przetrwa przez dłuższy okres czasu? Ponad połowa badanych jest zdania, że

istnieją duże (40,45%) lub bardzo duże szanse (17,98%) na dłuższą działalność partnerstwa.

Mniej pewnych tego jest 23,60% ankietowanych. Wątpliwości ma 11,24% badanych, a 6,74%

nie wierzy, że ich partnerstwo przetrwa dłuższy okres czasu (dotyczy to przede wszystkim

partnerstw projektowych).

Wykres 30. Prawdopodobieństwo przetrwania partnerstwa przez dłuższy okres czasu, w opinii

badanej instytucji/organizacji.

80

4. Analiza trwałości i skuteczności partnerstw na Lubelszczyźnie

Niniejszy punkt stanowi ogólną charakterystykę kondycji zdrowotnej partnerstw na

Lubelszczyźnie, które w poprzednim punkcie zostały szczegółowo przeanalizowane.

Omówione zostaną najistotniejsze wnioski na temat funkcjonujących partnerstw na

Lubelszczyźnie, dotyczące poziomu zaufania i lokalnego upodmiotowienia partnerów

(ZLUP), przedsiębiorczości społecznej, innowacyjności i przywództwa w partnerstwie (PSPI)

oraz zarządzania, potencjału partnerstwa i koncentracji na strategii (ZZKS).

4.1. Ogólna ocena skuteczności i trwałości przebadanych partnerstw

Najwyższą ocenę partnerstwa na Lubelszczyźnie uzyskały w kategorii

przedsiębiorczości (PSPI – 69,50%). Oznacza to, że wiele przebadanych partnerstw posiada

dobrych liderów o przywódczych, przedsiębiorczych i innowacyjnych cechach. Partnerstwa te

są raczej otwarte na nowe pomysły i idee z zewnątrz, a także mają motywację do podnoszenia

swoich umiejętności i kwalifikacji. Przeważnie są otwarte na współpracę, akceptują zmiany i

potrafią podejmować ryzyko.

Partnerstwa te (w dużej mierze projektowe) cechują się ponadto raczej wysokim

stopniem zaufania (ZLUP – 62,95%). Osoby poddane badaniu dość wysoko oceniły poziom

akceptacji partnerstw do wspólnego działania. Przeanalizowane partnerstwa są raczej gotowe

do autentycznego współdziałania na poziomie lokalnym i charakteryzują się w miarę silną

motywacją do działania. Czują się także odpowiedzialne za rozwiązanie istniejących

problemów i są w miarę zdeterminowane do walki z wykluczeniem społecznym.

Niewiele niższą ocenę od poprzedniej kategorii otrzymała zmienna zasoby (ZZKS –

62,79%). Na jej podstawie można m.in. stwierdzić, iż przebadane partnerstwa na

Lubelszczyźnie charakteryzuje zdolność do oceny wnoszonego wkładu w partnerów i pewnej

umiejętności w jego wykorzystaniu, aczkolwiek należy zauważyć, iż w nikłym stopniu

wykorzystywany jest potencjał sektora biznesu, który nadal dystansuje się do działań

podejmowanych w partnerstwie z sektorem publicznym i pozarządowym. Partnerstwa

charakteryzują się także względną umiejętnością formułowania wspólnej strategii działania i

dobierania kompetentnego zespołu.

81

Wykres 31. Ogólna ocena trwałości i skuteczności przebadanych partnerstw na Lubelszczyźnie.

Średnie wszystkich trzech zmiennych są na dość wysokim poziomie, co pozwala na

sformułowanie ogólnego wniosku, że wiele partnerstw na Lubelszczyźnie ma raczej dużą

zdolność do efektywnego i długofalowego działania.

4.2. Ocena skuteczności i trwałości przebadanych partnerstw trójsektorowych

Najlepsze średnie oceny mają partnerstwa trójsektorowe (Wykres 32). Dotyczy to

szczególnie zmiennej: przedsiębiorczość społeczna, innowacyjność i przywództwo w

partnerstwie (PSPI), która uzyskała średnią ocenę na poziomie 76,95%. W takich

partnerstwach wysoki jest również poziom zaufania i lokalnego upodmiotowienia partnerów

(ZLUP – 70,44%) oraz zarządzania, potencjału partnerstwa i koncentracji na strategii (ZZKS

– 69,29%).

Wykres 32. Ogólna ocena trwałości i skuteczności przebadanych partnerstw trójsektorowych na

Lubelszczyźnie.

82

Analiza pozostałych rodzajów partnerstw79

jest zbliżona do średniej ogólnej oceny

trwałości i skuteczności przebadanych partnerstw na Lubelszczyźnie.

Należy jednak podkreślić, że w badaniach wzięły udział silne instytucje partnerskie.

Stąd też wysokie wskaźniki należy interpretować w odniesieniu przede wszystkim do tej

grupy partnerstw. Powyższa analiza nie uwzględnia partnerstw, które kiedyś zostały

zainicjowane i działały prężnie, a obecnie zawiesiły swoją działalność. Analiza takich

partnerstw wymaga przeprowadzenia odrębnych badań. Naszym celem było zdiagnozowanie

potencjału partnerstw na Lubelszczyźnie, które mogłyby podejmować działania na rzecz

rozwoju ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie.

5. Modelowe podejścia partnerskie

na rzecz rozwoju ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie

Analiza materiałów źródłowych i wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły nam

wyróżnić na Lubelszczyźnie cztery modelowe podejścia partnerskie na rzecz rozwoju

ekonomii społecznej oraz jeden tzw. quasi model lubelski, który należy jeszcze dopracować

zanim będzie go można nazwać podejściem modelowym.

1) Model biłgorajski – na terenie powiatu biłgorajskiego, pomimo silnych tarć politycznych

i personalnych, od początku lat dziewięćdziesiątych mamy do czynienia z podejściem

partnerskim, którego kluczowymi aktorami są liderzy biznesu i administracji

samorządowej. Rolę zwornika i lidera pełni utworzona w pierwszym programie

partnerskim (PIL Program Inicjatyw Lokalnych – PHARE SED 021) Biłgorajska Agencja

Rozwoju Regionalnego S.A. (BARR). BARR jest instytucją wsparcia i inkubatorem nie

tylko dla wielu inicjatyw gospodarczych, ale także społecznych. Dwoma spektakularnymi

przykładami są: Fundacja Fundusz Lokalny Ziemi Biłgorajskiej oraz Biłgorajskie

Przedsiębiorstwo Społeczne Sp. z o. o. To ostatnie utworzone zostało w ramach projektu

„W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej – budujemy nowy Lisków‖

realizowanego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, mającej za zadanie

minimalizowanie dyskryminacji i nierówności społecznych na rynku pracy. Celem

projektu było rozwijanie polskiego modelu przedsiębiorczości społecznej, przez

wypracowanie i sprawdzenie w praktyce strategii mobilizowania społeczności lokalnych

do tworzenia przedsiębiorstw społecznych. Kierowane przez BARR partnerstwo

powiatowe wykazuje się dużą innowacyjnością w zakresie animacji lokalnej, zarządzania

samym partnerstwem jak również kształtowaniem i zarządzaniem utworzonym

przedsiębiorstwem społecznym.

2) Model chełmski – to partnerstwo, którego liderem są przedstawiciele administracji

samorządowej (powiat grodzki z powiatem ziemskim – owocem współpracy jest m.in.

wspólny Urząd Pracy), którym towarzyszą organizacje pozarządowe. Rezultatem

partnerstwa na rzecz zatrudnienia jest m.in. powołane Partnerstwo Ziemi Chełmskiej

„Zatrudnienie, Integracja, Rozwój‖ ZIR, które jest płaszczyzną uzgadniania i animowania

wielu inicjatyw na rzecz zatrudnienia i rozwoju ekonomii społecznej. Przykładem mogą

być takie działania, jak: program asystentów osób niepełnosprawnych, kompleksowy

program integracji społecznej gminy Sawin (m.in. WTZ, ŚDS, i plany utworzenia

spółdzielni socjalnej), Centrum Integracji Społecznej – Gospodarstwo Pomocnicze UM.

79

Zob. Aneks.

83

3) Model janowski – na terenie powiatu janowskiego działa silne, zinstytucjonalizowane

partnerstwo w postaci Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Leśny Krąg‖80

,

wykorzystujące znaczny poziom integracji społecznej charakterystycznej dla

mieszkańców tego terenu. Kluczową rolę w rozwoju odgrywa partnerstwo organizacji

pozarządowych z władzami samorządowymi (na 89 członków partnerstwa 52 reprezentuje

organizacje społeczne a 23 sektor publiczny). Na terenie powiatu 20 z 121 organizacji

społecznych zawiązało Forum organizacji Pozarządowych Ziemi Janowskiej. Liderem

partnerstwa na rzecz ekonomii społecznej jest organizacja pozarządowa (Stowarzyszenie

Aktywizacji Społecznej SAS i prowadzona przez nie Agencja Współpracy i Rozwoju) i

charyzmatyczny animator lokalny. Natomiast szeroko prowadzona aktywizacja społeczna

skutkuje powstawaniem wielu stowarzyszeń dla rozwoju konkretnych małych

społeczności lokalnych, animowaniem wiosek tematycznych (Jarmark Garncarski w

Łążku Garncarskim), promocją produktów lokalnych (m.in. Festyn Kaszy, Święto

Karpia), powstaniem Klubu 4H. Duże potencjalnie znaczenie ma praca Miejskiego

ośrodka pomocy Społecznej metodą Centrum Aktywności Lokalnej jako swoistego

inkubatora przedsiębiorczości społecznej, zaplecza rozwoju wolontariatu. Konkretnym

rezultatem było powołanie Klubu Integracji Społecznej (prowadzonego aktualnie przez

stowarzyszenie), oddziału Ośrodka Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej (główna siedziba

OWSS znajduje się w Zamościu i prowadzona jest przez Stowarzyszenie „Nowa

Szansa‖).

4) Model łukowski – zinstytucjonalizowane w formie stowarzyszenia partnerstwo na rzecz

zatrudnienia (Partnerstwo Ziemi Łukowskiej „MY‖), które było platformą spotkania

liderów i idei ekonomii społecznej, odgrywa minimalną rolę integrującą przy znaczącej

roli podmiotów instytucjonalnych, m.in. Urzędu Gminy Łuków (koordynator wielu

innowacyjnych projektów) z działającym na terenie gminy Stowarzyszeniem „Dzielimy

się tym co mamy‖; Spółdzielnią Inwalidów „Łuksja‖ będącą animatorem powstania na

terenie powiatu warsztatów terapii zajęciowej, Zakładu Aktywności Zawodowej, dwóch

spółdzielni socjalnych. Realizacja przez kilka gmin innowacyjnych projektów w ramach

Programu Integracji Społecznej również potwierdza duży potencjał rozwojowy i zasoby

kapitału społecznego.

5) Quasi model lubelski (zarówno Miasta Lublin, jak i powiatu ziemskiego lubelskiego) –

oba charakteryzują się słabością partnerskich relacji administracji samorządowej z

organizacjami pozarządowymi. Ogromny potencjał sektora organizacji pozarządowych

nie jest w pełni wykorzystany do rozwoju zarówno powiatu grodzkiego jak i ziemskiego.

Przy metropolitalnych aspiracjach Lublina słabo zarysowana jest współpraca obu struktur

samorządowych. Przekłada się to na słabość tzw. obywatelskiej metropolii. Utworzone w

ramach wyżej wzmiankowanego projektu „W stronę polskiego modelu gospodarki

społecznej – budujemy nowy Lisków‖ partnerstwo powiatu lubelskiego okazało się

tworem czysto projektowym. Wypracowana w ramach partnerstwa ciekawa powiatowa

strategia integracji społecznej i rozwoju przedsiębiorczości społecznej nie została

uchwalona przez Radę Powiatu. Silni i efektywni partnerzy pozarządowi przy słabości

partnerstwa i braku zainteresowania utworzyli trzy innowacyjne przedsiębiorstwa

społeczne, które jednak w nikłym stopniu są traktowane przez powiat jako kapitał

społeczny i gospodarczy w dalszych strategiach rozwoju. W utworzonej Lokalnej Grupie

Działania władze samorządowe nie przewidziały żadnej roli zarówno wcześniejszych

swoich partnerów pozarządowych (Stowarzyszenie „Emaus‖, Fundacja „Nowy Staw‖,

Fundacja „Szczęśliwe Dzieciństwo‖), jak i utworzonych przez nie przedsiębiorstw:

80

Nagrodzone w pierwszym roku istnienia wyróżnieniem „Perełka Lubelszczyzny‖.

84

Przedsiębiorstwa Społecznego „Emaus‖, Nasutowskiego Przedsiębiorstwa Społecznego

Sp. z o. o., jak i Spółdzielni Socjalnej „Peron 3‖81

.

81

Por. D. Trawkowska, Bariery współpracy międzysektorowej na przykładzie Partnerstwa Lokalnego Lublin

w projekcie „Budujemy nowy Lisków”, w: „Trzeci Sektor‖ 2008, nr 14, s. 110-118.

85

Zakończenie

Tomasz Grzegorz Grosse opatrzył swoją książkę dotyczącą „polityki rozwoju w

województwach w kontekście integracji europejskiej‖ znamiennym tytułem-pytaniem:

„Zmierzch decentralizacji w Polsce?82

‖ (właściwie gdyby opuścić pytajnik, przy braku słówka

Czy, mamy do czynienia ze stwierdzeniem faktu). Oceniając zaawansowanie procesu

decentralizacji z perspektywy Partnerstw powiatowych można zauważyć, że na płaszczyźnie

politycznej występuje wola integracji działań samorządu powiatowego, dla którego

Partnerstwa są najbliższe kompetencyjnie. Jednakże już na płaszczyźnie administracyjnej nie

jest to takie oczywiste, zwłaszcza w sytuacji znacznego obciążenia samorządu powiatowego

zadaniami obligatoryjnymi. Największym jednak zagrożeniem dla Partnerstw powiatowych

jest brak reformy finansów publicznych, co sprawia, że możliwości partycypowania

finansowego samorządu powiatowego w inicjatywach partnerskich są znikome (sprawia to, że

starostwa są bardzo słabym partnerem).

Pożądane jest również powstanie odpowiedniej struktury na poziomie wojewódzkim –

Partnerstwa Partnerstw (Platformy) na rzecz rozwoju regionu, analogicznej do struktury

partnerstw na poziomie powiatów z jednoczesnym powiązaniem jej działań z partnerstwami

powiatowymi.

Z punktu widzenia indywidualnego przedsiębiorcy zatrudnienie konkretnej osoby

niepełnosprawnej (zagrożonej wykluczeniem, wykluczonej) może być przeszkodą w

podniesieniu efektywności ekonomicznej firmy. Jednakże już z perspektywy wspólnoty

lokalnej, jaką jest gmina lub powiat, zatrudnienie każdej osoby niepełnosprawnej przyczynia

się pośrednio i bezpośrednio do polepszenia sytuacji społeczno-gospodarczej ogółu, a także

do wzrostu aktywności zawodowej samej osoby niepełnosprawnej i jej najbliższych. Wzrost

aktywności zawodowej przekłada się natomiast na zmniejszenie kosztów związanych z

pomocą społeczną oraz ochroną zdrowia, a zarazem umożliwia pozyskiwanie dodatkowych

środków z PFRON-u. Na przykład, w województwie lubelskim najniższemu w Polsce

poziomowi aktywności zawodowej towarzyszy najwyższy procent osób niepełnosprawnych w

strukturze społecznej (17,8% przy 13,8% dla Polski). Tak wysoki procent osób

niepełnosprawnych przekłada się nie tylko na niższą aktywność zawodową tej grupy osób, ale

również zmniejsza aktywność społeczną i zawodową pozostałych członków: ich rodzin i całej

społeczności. Możemy tutaj mówić o tzw. efekcie jednej świecy (jedna osoba np.

niepełnosprawna osiągająca sukces społeczny i zawodowy), od której zapalają się inne (jest to

przykład dla innych). Pierwsze przedsiębiorstwo społeczne i pierwsi jego beneficjenci,

zwłaszcza z grup skrajnie marginalizowanych, są pozytywnym impulsem dla otoczenia. Na

tym właśnie polega aktywizująca funkcja ekonomii społecznej.

Tworzenie przedsiębiorstwa społecznego zawsze wymaga dyskusji z organizatorami

życia społecznego na poziomie lokalnym. Chodzi zarówno o tworzenie sformalizowanego

partnerstwa na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, działającego w oparciu o wypracowaną

strategię, dającą szerokie możliwości angażowania się mieszkańców w budowanie wspólnoty

lokalnej, jak i o skuteczne wspieranie indywidualnego rozwoju osób podejmujących

pracę w przedsiębiorstwach społecznych.

Zakładając szerokie udziały i funkcje społeczne, przedsiębiorstwo społeczne nie jest

zdolne efektywnie spełnić tych funkcji bez stworzenia wcześniej partnerstwa interesariuszy.

82

T. G. Grosse, Zmierzch decentralizacji w Polsce? Polityka rozwoju w województwach w kontekście

integracji europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003.

86

Partnerstwo to może być mniej lub bardziej sformalizowane, ale musi stanowić realne

społeczno-instytucjonalne zaplecze tworzonego przedsiębiorstwa.

Ocena przedsiębiorstwa społecznego przez pryzmat partnerstwa może brać pod uwagę

korzyści finansowe np. oszczędności wynikające z wypracowanych procedur, zwiększoną

efektywność lokalnego urzędu pracy w zakresie aktywizacji zawodowej (beneficjenci

szybciej wchodzą na rynek pracy), większą wydajność i efektywność pracowników

przechodzących z gospodarstwa społecznego do partnera biznesowego, będącego w

partnerstwie lub oszczędności uzyskiwane przez partnera w postaci firmy prywatnej lub

administracji samorządowej w związku z pojawieniem się na lokalnym rynku nowego

kooperanta. Tego typu myślenie praktycznie nie istnieje w polskiej rzeczywistości, brak jest

zarówno dobrej woli, jak i wiedzy, umiejętności, czy odpowiednich narzędzi. Cel

przyświecający powołaniu i finansowaniu przedsiębiorstwa społecznego musi być83

:

widoczny – możliwy do dokładnego określenia,

lokalny – przywracający obywatelom poczucie odpowiedzialności za rozwiązywanie

problemu, a także wskazujący „lokalną‖ niszę rynkową dla przedsiębiorstwa,

możliwy do realizacji – oparty o lokalnie dostępne środki i autorytety (nie może to być

inicjatywa zewnętrzna, pomijająca zaangażowanie lokalnego kapitału finansowego i

społecznego).

Należy stwierdzić, że na Lubelszczyźnie, praktycznie w znikomym stopniu, zarówno

na poziomie stworzonych strategii rozwoju, jak i w pragmatyce władz samorządowych, te

charakterystyki są spełnione. Pewne szanse stwarzają programy integracji społecznej (PIS)

oraz strategie realizowane w ramach Lokalnych Grup Działania, jeśli – i to należy

zdecydowanie podkreślić – otwierają się szeroko na aktywność obywatelską.

Współpraca międzysektorowa na Lubelszczyźnie nadal pozostaje jeszcze słaba. Już

wstępna analiza materiałów zastanych wzbudziła nasze obawy, że w trakcie realizacji badań

możemy mieć trudności z dotarciem do partnerstw z długoletnim stażem, stąd też w

badaniach ankietowych i wywiadach pogłębionych postanowiliśmy zastosować dobór celowy

respondentów i bardziej skupić się na analizie partnerstw od strony jakościowej niż

ilościowej. Przeprowadzone badania potwierdziły nasze wstępne obawy. Okazało się bowiem,

że wiele z partnerstw, do których chcieliśmy dotrzeć, już nie działa lub zawiesiło swoją

działalność na czas nieokreślony. Przeprowadzone w 2006 roku przez Zofię Rzepkę84

badania, dotyczące stanu partnerstw na rzecz zatrudnienia, powstałych w 2004 roku w

każdym powiecie ziemskim w ramach Programu PHARE 2000, wykazały, że po

zakończonym projekcie (czytaj: po wyczerpaniu się pieniędzy) stopniowo z roku na rok

malała ich aktywność, a wiele już przestało istnieć. Jeszcze gorszy stan partnerstw

napotkaliśmy w 2009 roku próbując je odnaleźć, nie mówiąc już o próbie powtórzenia

przeprowadzenia oceny ich skuteczności i trwałości. Można więc stwierdzić, że w przypadku

partnerstw na rzecz zatrudnienia w woj. lubelskim mamy do czynienia z systematycznym

regresem tych instytucji.

83

J. McKnight, J. Kretzmann, Community Organizing in the eighties: Toward a Post-Alinsky Agenda, w: J.

McKnight (red.), The Careless Society: Community and Its Counterfeits, New York, Basic Books 1995, s. 153–

160 przytoczony za: A. Juros (opracowanie – we współpracy z: M. Łazarowicz-Kowalik, M. Rymsza, T.

Kaźmierczak), Audyt i sprawozdawczość przedsiębiorstwa społecznego, s. 6.

84 Zofia Rzepka, Rozwój partnerstw lokalnych na rzecz zatrudnienia. Na podstawie badań w województwach

lubelskim i podkarpackim. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Cieśli w

Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II.

87

Według R. Speara rozwój przedsiębiorstw społecznych mogą ograniczać lub wspierać

następujące kwestie85

:

historyczny rozwój społecznej działalności gospodarczej

rola władz lokalnych w rozwoju ekonomii społecznej

poziom rozwoju kontekstu instytucjonalnego przedsiębiorstw społecznych

Na poziom rozwoju kontekstu instytucjonalnego składają się: dostosowanie form

prawnych do przedsiębiorstwa społecznego; ukształtowanie programu polityki publicznej

ukierunkowanej na przedsiębiorstwo społeczne; odpowiednie sieci wsparcia; struktura

federacyjna dla takich firm; potencjał wsparcia dla inicjatyw związanych z nowymi i

funkcjonującymi firmami społecznymi. Pozwala to wyróżnić:

Dobrze ukształtowany kontekst instytucjonalny

Średnio rozwinięty kontekst instytucjonalny

Słabo rozwinięty kontekst instytucjonalny

Na dzień dzisiejszy należy stwierdzić, że na Lubelszczyźnie rozwój przedsiębiorstw

społecznych:

1. W nikłym stopniu stymulowany jest historycznym rozwojem społecznej działalności

gospodarczej. Z jednej strony znaczna część regionu niesie do dzisiaj pokłosia zaboru

rosyjskiego, jeśli chodzi o stopień zintegrowania społecznego. Natomiast okres

komunizmu przerwał nić łączącą z dojrzałymi formami przedsiębiorczości społecznej jaką

reprezentowały np. fenomen spółdzielczości bychawskiej, czy ogromna rola Lubelskiego

Towarzystwa Dobroczynności w zakresie procesów inwestycyjnych i stymulacji rozwoju

Lublina.

2. Rola władz lokalnych w rozwoju ekonomii społecznej jest znikoma, nie wykazują one

inicjatywy, rzadko są liderem oraz partnerem w procesie rozwijania ekonomii społecznej

(wyjątek to partnerskie funkcjonowanie władz Janowa Lubelskiego w Lokalnej Grupie

Działania „Leśny Krąg‖, w innych regionach: Gmina Byczyna na Opolszczyźnie, czy

władze Cieszyna na Dolnym Śląsku).

Istnieje ogromna potrzeba zakorzenienia inicjatyw ekonomii społecznej na poziomie

lokalnym: Ekonomia społeczna powinna być rozpatrywana jako mechanizm

umożliwiający funkcjonowanie – zarówno na płaszczyźnie zawodowej, jak i społecznej –

szerokim rzeszom społeczeństwa. Jednocześnie powinna być silnie i szeroko

zakorzeniona lokalnie. Jej kształt i powodzenie zależy przede wszystkim od społecznych,

kulturalnych i religijnych wartości wspólnot lokalnych.

3. Kontekst instytucjonalny zaczyna się zbliżać do średniego, jednakże na Lubelszczyźnie

jest on słabo rozwinięty zwłaszcza jeśli chodzi o:

ukształtowanie programu polityki publicznej ukierunkowanej na przedsiębiorstwo

społeczne (przykładowo Program Rozwoju Polski Wschodniej nie obejmuje wsparcia

przedsiębiorstw społecznych, słabo uwzględnia mechanizmy ekonomii społecznej i

nie stosuje mechanizmów oceny społecznego zwrotu poniesionych nakładów w

podmioty ekonomii społecznej);

brak odpowiedniej sieci wsparcia:

o brak autentycznych partnerstw, które zakładałyby aktywność obywatelską,

były na nią otwarte i uwzględniały mechanizmy ekonomii społecznej i

85

Trends and Challenges…, red. C. Borzaga, R. Spear, s. 6-7.

88

funkcjonujących w ich ramach przedsiębiorstw społecznych jako siły

napędowej rozwoju społeczno-gospodarczego

o mała liczba CIS-ów, KIS-ów;

o Ośrodek Wspierania Spółdzielczości Socjalnej (OWSS) w Zamościu, z jednym

oddziałem w Janowie Lubelskim nie może się wykazać większymi

osiągnięciami w zakresie animowania nowych spółdzielni socjalnych;

struktura federacyjna dla takich przedsiębiorstw społecznych nie istnieje – była jedna

próba powołania sekcji ekonomii społecznej w ramach Forum Lubelskich Organizacji

Pozarządowych (FLOP), jednakże poza dyskusją i wstępną aprobatą nie podjęto

żadnych kroków formalnych i organizacyjnych.

Przedsiębiorstwo społeczne86

: „powinno […] wyrastać z możliwie szerokiego

partnerstwa lokalnego (lub wspólnoty lokalnej). Tylko wtedy może m.in. trafnie

zidentyfikować dla siebie niszę rynkową, nie zaburzając mechanizmów konkurencyjności na

lokalnym rynku (zwłaszcza na etapie wykorzystywania środków publicznych).

Wytyczne unijne zwracają uwagę, aby działania mające na celu walkę z ubóstwem i

wykluczeniem społecznym były kompleksowe i angażowały odpowiednie władze i

administrację rządową, regionalną oraz instytucje lokalne wraz z mieszkańcami,

współdziałającymi ze wszystkimi partnerami społecznymi, w tym organizacjami

pozarządowymi oraz instytucjami kościelnymi. Doświadczenia wielu krajów Unii

Europejskiej wskazują, że współpraca pomiędzy instytucjami rynku pracy, pomocy

społecznej i sektora obywatelskiego sprzyja: pełniejszemu zaspokojeniu potrzeb społecznych;

wypracowywaniu nowych, oryginalnych form świadczeń i usług dla społeczności;

racjonalizacji wydatków budżetowych; efektywnemu wykorzystaniu zasobów społecznych;

zwiększeniu szybkości reakcji na pojawiające się problemy; redukcji nieporozumień w

komunikowaniu się; poprawie satysfakcji ze świadczonych usług oraz lepszemu zarządzaniu

systemem pomocy społecznej87

.

Ryszard Szarfenberg zauważa, że każdy sektor ma swoje silne i słabe strony, a

prawdziwie i mądrze zarządzane społeczeństwo „powinno prowadzić do wykreowania

takiego porządku społecznego, w którym silne strony sektorów zostaną dobrze wykorzystane,

a słabe odpowiednio zrekompensowane‖88

. Bez wzajemnego współdziałania wszystkich

trzech sektorów oraz pomocy i zaangażowania społeczności lokalnej żaden samorząd nie

będzie w stanie zapewnić lepszego standardu życia, nowej infrastruktury i nowych miejsc

pracy w lokalnym środowisku.

Na Lubelszczyźnie potrzebna jest współpraca szeroko rozumiana, w której wszystkie

strony dokonują analizy potrzeb społeczności lokalnej, wspólnie z sektorem rynkowym i

86

„Przedsiębiorstwa społeczne a partnerstwa i wspólnoty lokalne‖ z opracowania: A. Juros (opracowanie we

współpracy z: M. Łazarowicz-Kowalik, M. Rymsza, T. Kaźmierczak), Audyt i sprawozdawczość

przedsiębiorstwa społecznego, s. 8-9.

87 Por. M. Porąbaniec, Współpraca miasta Kielce z organizacjami pozarządowymi w dziedzinie pomocy

społecznej, w: Praca socjalna w organizacjach pozarządowych. Z problemów działania i kształcenia, red. B.

Kromolicka, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit‖, Toruń 2005, s. 185; B. Munday, Integracja usług socjalnych

w Europie. Raport Briana Munday z Uniwersytetu Kent w Wielkiej Brytanii, konsultanta CS-US, s. 8, 10.

88 R. Szarfenberg, Trzeci sektor i jego ograniczenia, „Praca Socjalna‖ 19 (2004), nr 2, s. 43; por. L. M.

Salamon, Partners in Public Service. Government – Non-profit Relations in the Modern Welfare State, Baltimore

1995, s. 48-49.

89

mieszkańcami konstruują długofalową strategię rozwoju lokalnego, decydują o rodzaju

podejmowanych działań i razem je realizują. Partnerstwo międzysektorowe jest kluczowe dla

rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje czy instytucje, które nie współpracują ze

sobą zwykle podejmują działania krótkookresowe, doraźne, zaspokajające tylko najpilniejsze

potrzeby grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, zamiast wspólnie diagnozować i

adresować swoje działania do większej grupy społecznej.

Podsumowując należy podkreślić, iż ekonomia społeczna nie jest kolejną instytucją,

która ma zamknąć osoby z tzw. kręgu wykluczenia społecznego, świadcząc im jakieś

specjalne usługi. Jest to mechanizm, który ma łączyć wszystkich mieszkańców społeczności,

którzy go rozumieją, akceptują, i uczestniczą w nim przyczyniając się do jego rozwoju.

Uruchomienie tego mechanizmu wymaga solidarności wszystkich mieszkańców (a zwłaszcza

tych, którzy ich reprezentują). W obecnych warunkach społeczno-gospodarczych bez

faktycznego partnerstwa międzysektorowego nie jest możliwe efektywne funkcjonowanie w

warunkach rynkowych firm, których trzon stanowią osoby dotknięte np. chorobami

psychicznymi. Mówiąc, że jest to ekonomia rozwoju lokalnego rozumiemy przez to, że jej

mechanizmy przyczyniają się do zwiększenia szans rozwojowych wszystkim mieszkańcom.

90

Rekomendacje

Rezultaty funkcjonujących w Polsce uregulowań dotyczących przedsiębiorstw

społecznych (ustawa o spółdzielniach socjalnych) wskazują, że proces ich powstawania, a

jeszcze bardziej prowadzenia działalności gospodarczej wymaga dobrego zakorzenienia ich w

społeczności lokalnej89

:

1. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ SPOŁECZNA POTRZEBUJE PARTNERSTW

POWIATOWYCH – Niekoniecznie bowiem musi to być obszar gminy. Najlepszą

strukturą organizacyjną dla wspierania procesu zakorzeniania przedsiębiorstw

społecznych w określonej społeczności wydają się być partnerstwa terytorialne

podejmujące działania zmierzające do wspierania rozwoju przedsiębiorstw społecznych.

Za tym, że optymalnym obszarem dla tworzenia tego typu partnerstw wydają się być

powiaty, przemawia kilka względów:

a. Powiatowy Urząd Pracy jest odpowiedzialny za podstawową grupę beneficjentów

przedsiębiorstw społecznych jakimi w dziedzinie zatrudnienia są długotrwale

bezrobotni i dysponuje instrumentami bezpośrednimi, jak i pośrednimi wsparcia

(finansowe i pozafinansowe) tworzonych spółdzielni socjalnych.

b. Przy PUP-ach zlokalizowane są, kierowane przez starostę Powiatowe Rady ds.

Zatrudnienia, skupiające liderów lokalnego biznesu, którzy są ważnym partnerem

w wypracowaniu niszy rynkowej dla tworzonych przedsiębiorstw społecznych (to,

że ma to kluczowe znaczenie dla sukcesu PES pokazują doświadczenia

partnerstwa biłgorajskiego w ramach projektu EQUAL).

c. PCPR-y dysponują istotnymi instrumentami wsparcia dla m.in. osób

niepełnosprawnych, których w całej populacji Lubelszczyzny jest ponad 19%.

d. W przypadku małych gmin wiejskich tworzenie systemu wsparcia dla

przedsiębiorstw społecznych jest zbyt dużym obciążeniem (np. kredyty,

poręczenia kredytowe, doradztwo), rolę moderującą może w tym przypadku

podjąć starostwo ze swoimi partnerami społecznymi (np. Lubelską Fundacją

Rozwoju, Fundacją Rozwoju Lubelszczyzny).

e. Na tym poziomie zlokalizowane są Powiatowe Ośrodki Doradztwa Rolniczego,

bardzo istotne dla stymulowania obszarów wiejskich Lubelszczyzny w zakresie

rozwoju nowoczesnych form przedsiębiorczości (np. produkt regionalny,

agroturystyka, wsie tematyczne).

f. W woj. lubelskim potrzebne są nie tylko programy inicjujące powstawanie

nowych partnerstw, ale – co najważniejsze – stymulujące ich dalszy rozwój. W

przeciwnym wypadku będziemy mieli do czynienia głównie z tzw. „partnerstwami

projektowymi‖ (czytaj „słomianymi‖), które po zakończeniu projektu mogą

szybko się rozpaść.

g. Postulujemy prowadzić starania zwiększające udział przedstawicieli sektora

biznesu w działaniach partnerskich z udziałem samorządu i organizacji

pozarządowych. Bez sektora biznesu trudno będzie można mówić o

zrównoważonym rozwoju lokalnym. Ekonomia społeczna nie będzie się dobrze

rozwijać na Lubelszczyźnie jeśli w procesie partnerskiej współpracy nie będzie

zaangażowania wszystkich trzech sektorów.

89

Wykorzystana formuła i niektóre postulaty SKES zaprezentowane w: Miejsce ekonomii społecznej w

programach operacyjnych perspektywy finansowej 2007-2013….

91

2. SPÓŁDZIELNIE SOCJALNE – Po pierwsze, należy postrzegać spółdzielnie w

kategoriach jednego z typów sektora MŚP. Po drugie, należy określić sensowną linię

demarkacyjną pozwalającą uniknąć ograniczeń wynikających z przepisów o pomocy

publicznej w przypadku działań integracyjnych i aktywizacyjnych, które wykorzystują

spółdzielnie w sposób rotacyjny. Po trzecie Spółdzielnie Socjalne wymagają intensywnej

promocji oraz rzetelnych szkoleń przygotowujących potencjalnie zainteresowanych nie

tylko do otworzenia spółdzielni, ale również do jej prowadzenia. Konieczne jest wsparcie

merytoryczne i kompetencyjne.

3. KSZTAŁTOWANIE POSTAW SPOŁECZNEJ PRZEDSIEBIORCZOŚCI. Wymaga to

uruchomienia przez partnerstwa programów wsparcia dla formowania się postaw w

zakresie przedsiębiorczości społecznej oraz przywództwa i wsparcia dla ich

indywidualnych przedsięwzięć. Kształtowanie postaw przedsiębiorczych może się

rozpoczynać już na poziomie szkoły podstawowej w formie spółdzielni uczniowskich,

spółek w ramach Akademii Młodzieżowej, Klubów 4H czy dodatkowych zajęć z

przedsiębiorczości społecznej (świetlice, małe szkoły). W niektórych krajach europejskich

w szkołach zajęcia z przedsiębiorczości społecznej są obowiązkowe dla wszystkich

uczniów.

2. KWESTIA UPRAWNIONYCH WNIOSKODAWCÓW – Nie powinno się preferować i

forować głównie instytucji „bogatych‖ i z „długim dorobkiem‖. Często tego typu praktyki

tłumaczy się koniecznością dostarczenia beneficjentom pomocy społecznej wysokiej

jakości usług, co z jednej strony wydaje się być zrozumiałe, lecz z drugiej strony brak

osobnych programów, grantów, z których mogą skorzystać mniejsze, ale liczniejsze

organizacje pozarządowe grozi dofinansowywaniem coraz to silniejszych organizacji i

pogłębianiem i tak już dużej przepaści pomiędzy silnymi i bogatymi a małymi i

borykającymi się z ciągłymi problemami organizacjami, co jest sprzeczne z budowaniem

idei społeczeństwa obywatelskiego. Istnieje pilna potrzeba stworzenia takich

instrumentów, które pozwolą na stabilny oparty o zinstytucjonalizowane partnerstwa (a

nie tylko doraźny) rozwój oddolnych inicjatyw, gdzie wspólnoty lokalne będą miały

szansę na podejmowanie działań na rzecz swojej miejscowości, gminy, powiatu, a nie być

jedynie ciągłym odbiorcą usług społecznych czy szkoleń. Problem ten można by było

rozwiązać także m.in. poprzez zachęcanie do podejmowania działań partnerskich, gdzie

„słabsza‖, czy „młodsza‖ organizacja realizując wspólne działania z silniejszą i

doświadczoną w realizacji działań na większą skalę organizacją, mogłaby się od niej wiele

„nauczyć‖.

3. MONTAŻ FINANSOWY – Proponuje się, by w przypadku wspierania rozwoju ekonomii

społecznej w Programach Operacyjnych Innowacyjna Gospodarka, Infrastruktura i

Środowisko oraz Rozwój Polski Wschodniej, a także Poakcesyjnym Programie

Wspierania Obszarów Wiejskich nadawać priorytet projektom inwestycyjnym

uwzględniającym montaż finansowy jako mechanizm popularyzowania i zachęty dla

stosowania tego typu instrumentów. Gwarantem społecznym tego rodzaju inwestycji

mogłyby być partnerstwa lokalne, na bazie których istnieje możliwość analizowania tzw.

Społecznego Zwrotu Poniesionych Inwestycji.

4. WIĘKSZA ELASTYCZNOŚC FINANSOWA I MERYTORYCZNA W

ZARZĄDZANIU PROJEKTAMI EKONOMII SPOŁECZNEJ – zarówno specyficzność

adresata przedsiębiorstw społecznych (osoby zagrożone wykluczeniem społecznym), jak i

samych przedsiębiorstw społecznych sprawia, że poziom zarządzania ryzykiem w tych

projektach jest wyższy. Tworzone przedsiębiorstwa muszą w trakcie projektu być

dostosowane do zmieniającego się pracownika, zmieniających się jego relacji w ramach

zespołu, jak i odniesień do społeczności.

92

5. MECHANIZM MIKROGRANTÓW – Ekonomia społeczna może być także szansą na

rozwój społeczności lokalnych. Stanowi bowiem oparty o wspólnotę terytorium

„paradygmat rozwoju‖, który wymaga partnerstwa lokalnych instytucji (pochodzących z

różnych sektorów) wspólnego tworzenia planów lokalnego rozwoju, a następnie wspólnej

ich realizacji. Owo terytorialne osadzone partnerstwo powinno być, w naszym

przekonaniu podstawowym mechanizmem budowania rozwoju „od dołu‖. Powstające na

poziomie lokalnym partnerstwa powinny być uprawnionym do uzyskiwania pomocy

beneficjentem, a także powinny mieć możliwość realizowania własnych programów mini-

grantowych wspierających różnorodne mikroinicjatywy (względnie niewielkimi kwotami)

na poziomie lokalnym. W przeciwnym razie większość z nich nigdy nie skorzysta z

dobrodziejstw wsparcia ze strony funduszy UE. Wzmacnianie tego rodzaju

wspólnotowego podejścia do kwestii rozwoju ma fundamentalne znaczenie. Zastosowanie

tego postulatu w wersji minimalnej oznaczałoby stworzenie programu wsparcia

(doradztwo, pomoc w budowaniu partnerstw, strategii i korzystaniu z dostępnych

programów) dla tych wspólnot, które same nie mają na to dość zasobów organizacyjnych i

instytucjonalnych i tym samym nie potrafią samodzielnie korzystać z szans na rozwój.

Program taki mógłby być wzorowany w pewnym stopniu na Programie Inicjatyw

Lokalnych, który funkcjonował w Polsce na początku lat 90-ych. Innym dobrym

przykładem mogą być rozwiązania zastosowane w Programie Operacyjnym Fundusz

Inicjatyw Obywatelskich 2009 (PO FIO 2009), gdzie nacisk położono na dofinansowanie

projektów małych organizacji, czy np. w przypadku Mechanizmu Finansowego EOG oraz

Norweskiego Mechanizmu Finansowego (potocznie znanych jako fundusze norweskie),

gdzie m.in. były specjalnie wydzielone środki dla młodych podmiotów trzeciego sektora

lub rozpoczynających swoją działalność.

6. KONTYNUACJA ROZPOCZĘTYCH PROGRAMÓW – Powstają ciągle nowe, często

różne programy, które nie mają późniejszej kontynuacji. Za szkodliwe uznajemy praktyki

tworzenia takich programów, gdzie donator w 100% dofinansowuje działania, a potem nie

przewiduje dalszego, lecz stopniowo zmniejszanego finansowania rezultatów, które

wcześniej „dofinansował‖, przez co poprzednie uzyskane efekty w wielu przypadkach

szybko „upadają‖. Takie praktyki są o tyle niebezpieczne, że często nie uczą organizacji

postaw przedsiębiorczych i nie przygotowują ich do stopniowego przejmowania

odpowiedzialności za wcześniej zaplanowane i utworzone rezultaty. Przykładem może

być Program Phare 2000, dzięki któremu w 2004 roku w każdym powiecie ziemskim

powstało partnerstwo na rzecz zatrudnienia, a których działalność – po zakończonym

programie (czytaj: po wyczerpaniu się pieniędzy) – stopniowo malała z roku na rok do

tego stopnia, że w 2009 mieliśmy trudności z ich zlokalizowaniem, nie mówiąc już o

próbie powtórzenia przeprowadzenia oceny ich skuteczności i trwałości przy pomocy

ankiety P. Lloyda i S. Kelly. Takie praktyki często są także niebezpieczne ze względu na

to, że niekiedy zmuszają wiele organizacji trzeciego sektora i podmiotów ekonomii

społecznej do przysłowiowego „skakania z jednego kwiatka na drugi kwiatek‖ (jest to

także opinia jednego z badanych), czyli „naginania‖ swojej misji do wymagań donatorów,

a niekiedy do odejścia od priorytetów ustalonych na początku powstania organizacji i

przekształcenia się w „firmę szkoleniową‖, aby tylko przetrwać. Takie praktyki szkodzą

także ze względu na to, że uzależniają i utrwalają postawy roszczeniowe organizacji, a nie

uczą ich przedsiębiorczości, samodzielności, bycia organizacją, PES niezależnym

wyłącznie od donatorów, czy zmieniających się władz samorządowych.

7. MONITOROWANIE I BADANIE ROLI PODEJSCIA PARTNERSKIEGO W

ROZWOJU EKONOMII SPOŁECZNEJ – Należy rozwinąć funkcje dotyczące

monitorowania, gdyż ma to istotny wpływ na jakość wykonywanych działań. Jeśli

93

bowiem realizowane projekty zakładają perspektywę roku, dwu, rzadko trzech, to rozwój

partnerstw, ich skuteczność i efektywność należy oceniać w perspektywie dziesięciu lat,

zaś podmioty ekonomii społecznej stabilność mogą osiągnąć w perspektywie pięciu do 8

lat.

8. WSPARCIE DORADCZE I SZKOLENIOWE DLA PES – na dłuższą metę inwestowanie

w wiedzę osób zarządzających PES jest niekiedy skuteczniejszą strategią niż doraźne

wsparcie finansowe. Wyniki analizy materiałów źródłowych pokazują, że dotowanie PES

może przynosić skutki odwrotne od zamierzonych – uzależnienie od ciągłego

dofinansowania hamuje postawy przedsiębiorczości, demotywuje pracowników, a w

przypadku braku środków od donatorów może nawet doprowadzić do zawieszenia

działalności PES.

9. SRAWNIEJSZA KOMUNIKACJA W PARTNERSTWIE – zachęcamy osoby

zarządzające partnerstwami do jeszcze większej troski o swoich członków należących do

partnerstwa m.in. poprzez usprawnienie przepływu informacji w strukturach instytucji

partnerskiej. Badania pokazują, że istnieje dość duża przepaść pomiędzy osobami

decyzyjnymi a szeregowymi członkami w partnerstwie w zakresie posiadania aktualnych

informacji na temat działań podejmowanych przez partnerstwo.

10. KAMPANIE PROMOCYJNO-INFORMACYJNE O ES – nie chodzi tylko o kampanię

medialną (chociaż taka również jest potrzebna), lecz także o cykliczne spotkania,

konferencje, szkolenia, prezentacje dobrych praktyk itp. Badania pokazują bowiem, że

większą wiedzą na temat ekonomii społecznej mogły się pochwalić nie tylko osoby

bezpośrednio związane z ekonomią społeczną (prowadzące np. spółdzielnię inwalidów i

niewidomych, spółdzielnię socjalną, ZAZ, CIS, KIS, WTZ, czy osoby udzielające

wsparcia PES), lecz także ci, którzy przeszli szkolenia związane z ES, brali udział w

wizytach studyjnych, konferencjach, na których prezentowane były dobre praktyki, itp.

11. STRATEGICZNE PODEJŚCIE DO ZARZĄDZANIA PARTNERSTWAMI NA RZECZ

EKONOMII SPOŁECZNEJ – Pytania, do których stale muszą wracać członkowie

partnerstwa lokalnego:

a. Czy wiesz czego oczekiwać od waszego programu partnerstwa?

b. Czego należy oczekiwać od personelu pracującego w partnerstwie?

c. Czy wiesz jaki powinien być ‖Optymalny poziom‖ wsparcia ze strony

partnerstwa90

?

d. Jak mierzyć stopień zakorzeniania przedsiębiorstwa społecznego?

90

Nie tylko finansowego, ono jest drugoplanowe. Jednakże: wielkość dochodu lub środków, jakie muszą

zostać wypracowane (poprzez sprzedaż podmiotom prywatnym lub kontrakty publiczne realizowane na zasadach

rynkowych) np. w Wielkiej Brytanii wynosi od 25% do 50% w zależności od stadium rozwoju przedsiębiorstwa

społecznego, co wskazuje, że poziom wsparcia finansowego jest znaczny, a na początkowym etapie tworzenia i

rozwoju PES jest on, zwłaszcza po stronie partnerów publicznych, zdecydowanie dominujący. Por. R. Spear,

Ramy instytucjonalne dla przedsiębiorstwa społecznego: wyzwania dla Polski i innych nowych krajów

członkowskich, Seria: Ekonomia Społeczna Teksty 2006, s. 9.

94

Wykaz skrótów

ARFP — Stowarzyszenie Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce

CIS — Centrum Integracji Społecznej

EFS — Europejski Fundusz Społeczny

EMES — Europejska Sieć Badaczy – European Research Network

ES — Ekonomia społeczna

FLOP — Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych

GUS — Główny Urząd Statystyczny

InstPomSpoł — Instytucja(e) pomocy społecznej

InstRynPr — Instytucja(e) rynku pracy

ISP — Fundacja Instytut Spraw Publicznych

KIS — Klub Integracji Społecznej

KRS — Krajowy Rejestr Sądowy

LGD — Lokalna Grupa Działania

MOPR — Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie

MOPS — Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

MUP — Miejski Urząd Pracy

NGO — Organizacja pozarządowa (skrót od ang. non-governmental

organization)

OHP — Ochotnicze Hufce Pracy

OPS — Ośrodek Polityki Społecznej

OSP — Ochotnicza Straż Pożarna

OWSS — Ośrodek Wspierania Spółdzielczości Socjalnej

PCPR — Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

PES — Podmiot(y) ekonomii społecznej

PFRON — Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

PIL — Program Inicjatyw Lokalnych

PO KL — Program Operacyjny Kapitał Ludzki

PPWOW — Poakcesyjny Program Wsparcia Obszarów Wiejskich

PROW

2007-2013 — Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013

PSPI — Przedsiębiorczość społeczna, przywództwo, innowacyjność

PUP — Powiatowy Urząd Pracy

ROPS — Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

95

ŚDS — Środowiskowy Dom Samopomocy

TUW — Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych

WRZOS — Stowarzyszenie Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych

WTZ — Warsztat Terapii Zajęciowej

WUP — Wojewódzki Urząd Pracy

ZAZ — Zakład Aktywności Zawodowej

ZLUP — Zaufanie, lokalne upodmiotowienie partnerów

ZZKS — Zarządzanie, zasoby, koncentracja na strategii

96

Bibliografia

Babbie E., Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Borutka T., Nauczanie społeczne papieża Jana Pawła II, Kraków 1994.

Defourny J., Borzaga C., The Emergance of Social Enterprise in Europe, Routledge,

Andover, UK 2001.

Dylus A., Zmienność i ciągłość. Polskie transformacje ustrojowe w horyzoncie etycznym,

Centrum im. Adama Smitha i Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej,

Warszawa 1997.

Frieske K., Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej, IPiSS,

Warszawa 2004.

Gralewski L., Budowanie Porozumień na rzecz Zatrudnienia – wybrane elementy procesu, w:

Praca, kształcenie, partnerstwo. Zbiór opracowań powstałych w ramach realizacji

programu Phare 2000 „Rozwój Zasobów Ludzkich”, red. M. Kubisz, Polska Agencja

Rozwoju Przedsiębiorczości, Radom 2004.

Grosse T. G., Zmierzch decentralizacji w Polsce? Polityka rozwoju w województwach w

kontekście integracji europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003.

Gumkowska M., Herbst J., Organizacje pozarządowe, w: Od trzeciego sektora do

przedsiębiorczości społecznej – wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce,

Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008.

Hague P., Hague N., Morgan C. A., Badania rynkowe w praktyce, Gliwice 2005.

Herbst J., Kondycja sektora ekonomii społecznej w Polsce 2006, Stowarzyszenie Klon/Jawor,

Warszawa 2006.

Hryniewicka A., Dokudów – niewykorzystana szansa, w: Społeczność lokalna w działaniu.

Kapitał społeczny. Potencjał społeczny. Lokalne governance, red. T. Kaźmierczak, K.

Hernik, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008.

Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej, red. A. Juros, W. Otrębski,

FŚCEDS, Lublin 1997.

Juros A. (opracowanie – we współpracy z: M. Łazarowicz-Kowalik, M. Rymsza, T.

Kaźmierczak), Audyt i sprawozdawczość przedsiębiorstwa społecznego, Instytut Spraw

Publicznych, Warszawa 2008.

Juros A., Ekonomia społeczna na obszarach wiejskich i rola kapitału społecznego w jej

rozwoju, w: Gospodarka społeczna w Polsce. Możliwości, wybrane inicjatywy oraz

szanse dalszego rozwoju, red. A. Rymsza, Warszawa 2008.

Juros A., Osoby niepełnosprawne a reforma samorządowa, w: „Problemy Rehabilitacji

Społecznej i Zawodowej‖ 1998, nr 2-3 (156-157).

97

Juros A., Przedsiębiorczość obywatelska w kształtowaniu ekonomii społecznej w Polsce, w: W

stronę aktywnej polityki społecznej, red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Instytut Spraw

Publicznych, Warszawa 2003.

Kalb D., Współpraca administracji i organizacji pozarządowych w zakresie polityki

społecznej w społecznościach lokalnych krajów postkomunistycznych – dylematy, w:

Przeciw ubóstwu i bezrobociu: lokalne inicjatywy obywatelskie, red. J. Hrynkiewicz,

Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.

Kelly S., Ekonomia społeczna i przedsiębiorczość społeczna w Unii Europejskiej, w: W stronę

aktywnej polityki społecznej, red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Instytut Sprawa

Publicznych, Warszawa 2003.

Kołomyjska I., Mażewska M., Sytuacja ludzi młodych na rynku pracy na obszarach wiejskich

w Polsce, Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa 2007.

Komaniecka M., Antoń Z., Rozwój Regionalny Lubelszczyzny z punktu widzenia samorządów,

Biuro Związku Gmin Lubelszczyzny, Lublin 2006.

Kvale S., Interviews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego, Białystok 2004.

Maryniarczyk A., Definicje „niepełnosprawności” a obraz człowieka, w: Integracja osób

niepełnosprawnych w społeczności lokalnej, red. A. Juros, W. Otrębski, FŚCEDS,

Lublin 1997 s. 92-94.

McKnight J., Kretzmann J., Community Organizing in the eighties: Toward a Post-Alinsky

Agenda, w: J. McKnight (red.), The Careless Society: Community and Its Counterfeits,

New York, Basic Books 1995.

Miejsce ekonomii społecznej w programach operacyjnych perspektywy finansowej 2007-2013.

Ekspertyza wspierająca stanowisko stałej konferencji ekonomii społecznej,

opracowanie: J. Tyrowicz, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu

Warszawskiego, na podstawie opinii członków SKES www.bezrobocie.org.pl/files/

ekonomiaspoleczna.pl/public/gk/panele/ES_w_dokumentach_strategicznych_ekspertyz

a_dla_SKES_JTyrowicz.pdf

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Krajowy Program „Zabezpieczenie Społeczne i

Integracja Społeczna na lata 2008-2010”, Warszawa 2008.

Munday B., Integracja usług socjalnych w Europie. Raport Briana Munday z Uniwersytetu

Kent w Wielkiej Brytanii, konsultanta CS-US, Canterbury 2007.

Piątek K., Uwagi do projektu ustawy: „... o zasadach prowadzenia polityki społecznej”,

Instytut Spraw Publicznych, http://www.liskow.org.pl/files/aktaulnosci/prof_Piatek_

ekspertyza.pdf.

Polski model ekonomii społecznej. Rekomendacje dla rozwoju. Zaproszenie do dyskusji, red.

P. Frączak, J. Wygnański, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych,

Warszawa 2008.

Porąbaniec M., Współpraca miasta Kielce z organizacjami pozarządowymi w dziedzinie

pomocy społecznej, w: Praca socjalna w organizacjach pozarządowych. Z problemów

98

działania i kształcenia, red. B. Kromolicka, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit‖,

Toruń 2005.

Praszkier R., Nowak A., Zmiany społeczne powstałe pod wpływem działalności

przedsiębiorców społecznych, „Trzeci Sektor‖ 2005, nr 2.

Przychylić nieba i chleba. Przedsiębiorczość społeczna ludzi wsi, red. A. Juros, Wspólnota

Robocza Związków Organizacji Socjalnych WRZOS, Warszawa 2008.

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Lublinie, Strategia Polityki Społecznej

Województwa Lubelskiego na lata 2005-2013, Lublin 2005.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia ......................2007 r. w sprawie

środowiskowych domów samopomocy, Projekt z dnia 27 czerwca 2007 r.,

www.ospissds.pl/docs/ rozporzadzenie.%20pdf.

Salamon L. M., Partners in Public Service. Government – Non-profit Relations in the Modern

Welfare State, Baltimore 1995.

Spear R., Ramy instytucjonalne dla przedsiębiorstwa społecznego: wyzwania dla Polski i

innych nowych krajów członkowskich, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych,

Warszawa 2006.

Staniszkis J., Władza globalizacji, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003.

Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020, Lublin 2009.

Szarffenberg R., Trzeci sektor i jego ograniczenia, „Praca Socjalna‖ 19 (2004), nr 2.

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013,

Warszawa 2009.

Sztabiński F., Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, Wydawnictwo IFiS PAN,

Warszawa 1997.

Trawkowska D., Bariery współpracy międzysektorowej na przykładzie Partnerstwa

Lokalnego Lublin w projekcie „Budujemy nowy Lisków”, w: „Trzeci Sektor‖ 2008,

nr 14

Trends and Challenges for Co-operatives and Social Enterprises in Development and

Transition Countries, red. C. Borzaga, R. Spear, Trento: Edizioni31.

Ustawa z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, Dz. U. 1963 Nr

28 Poz. 169.

Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje

organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa, Dz. U. Nr

106, Poz. 668.

Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie

niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 91 Poz. 742.

99

Walsh J., Catalysts for change: public policy reform through local partnerships in Ireland, In:

Local partnerships and social exclusion in the European Union. New forms of local

social governance, Eds M. Geddes, J. Benington, Routledge, London 2001.

Strony internetowe

www.ips.uw.edu.pl/rszarf/kierunki/ munday.doc

www.orka.sejm.gov.pl/Druki5ka.nsf/0/677B975EDE36FE94C12572AC0038E58C/$file/1548

.pdf

www.ops.pl/news.php?id=3980

www.liskow.org.pl/files/aktaulnosci/prof_Piatek_ekspertyza.pdf

www.mpips.gov.pl.

www.kpr.gov.pl.

www.ashoka.pl;

www.wioskitematyczne.org.pl

www.ziarno.org.pl/

www.nagorze.roztocze.com/wiosna/index.php?tresc=guciow

www.grundtvig.ziarno.eu

www.partnerstwozalewu.org.pl/dane/pliki/programy/turystyka_wiejska_materialy.doc

www.zgl.pl/rdl/proj.html

www.kongres.odnowawsi.pl/PDF/B_S.Wysocki.pdf

www.lubelskie.pl/um/szczegol.php?&idn=6254

www.ppwow.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=64&Itemid=107

www.bezrobocie.org.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/gk/panele/ES_w_dokumentach_str

ategicznych_ekspertyza_dla_SKES_JTyrowicz.pdf str. 9-12.

www.ospissds.pl/docs/ rozporzadzenie.%20pdf

www.prow.lubelskie.pl/index.php/spo/newsitem/120, 12.06.2009

100

Spis rysunków, tabel i wykresów

Rysunki

Rysunek 1. Stowarzyszenia Agroturystyczne Województwa Lubelskiego (najbardziej

aktywne –komentarz A. Jurosa) ............................................................................... 22

Rysunek 2. Wzajemne powiązania pomiędzy poszczególnymi sektorami w obrębie

świadczonych usług.................................................................................................. 34

Rysunek 3. Schemat przeprowadzenia badań .......................................................................... 39

Rysunek 4. Podmioty tzw. nowej ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie,

stan na 12.06.2009 .................................................................................................... 45

Rysunek 5. Liczba organizacji pozarządowych w Polsce (z Ochotniczymi Strażami

Pożarnymi) – podział na województwa (stan z 12 VI 2009 r.) ................................ 46

Rysunek 6. Liczba organizacji pozarządowych w województwie lubelskim (z Ochotniczymi

Strażami Pożarnymi) – podział na powiaty (stan z 12 VI 2009 r.) .......................... 47

Tabele

Tabela 1. Różnice między etycznym a nieetycznym (negatywnym) kapitałem społecznym. . 13

Tabela 2. Analiza silnych, słabych stron oraz szans i zagrożeń (SWOT) dla procesu

powstawania partnerstwa lokalnego na rzecz zatrudnienia ....................................... 16

Tabela 3. Liczba gmin w poszczególnych województwach objętych Programem Integracji

Społecznej. ................................................................................................................. 26

Tabela 4. Liczba i nazwy gmin w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego

objętych Programem Integracji Społecznej. .............................................................. 28

Tabela 5. Zaprojektowane obszary interwencji, w programach operacyjnych perspektywy

finansowej 2007-2013 w województwie lubelskim ................................................... 29

Tabela 6. Zagadnienia PES w kontekście reintegracji społecznej i zawodowej realizowanej

przez ŚDS-y ............................................................................................................... 35

Tabela 7. Liczba podmiotów ekonomii społecznej na Lubelszczyźnie (stan na 12.06.2009) . 43

Tabela 8. Porównanie liczby spółdzielni w poszczególnych branżach

pomiędzy 2002 a 2005 rokiem. .................................................................................. 44

Tabela 9. Liczba instytucji rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz organizacji

pozarządowych w woj. Lubelskim – dobór próby ..................................................... 50

Wykresy

Wykres 1. Pozycja przykładowych typów podmiotów ekonomii społecznej względem

idealnego PES (wg. EMES). Schemat zmodyfikowany na potrzeby badań. ............. 37

101

Wykres 2. Organizacje pozarządowe w województwie lubelskim (z Ochotniczymi

Strażami Pożarnymi) – podział na powiaty (stan z 12 VI 2009 r.) ............................ 47

Wykres 3. Opinia respondenta na temat swojej wiedzy o ekonomii społecznej w skali 1

(ocena najniższa) – do 7 (ocena najwyższa). ............................................................. 51

Wykres 4. Czy respondent zna przykłady organizacji/instytucji zajmujących się

ekonomią społeczną? ................................................................................................. 52

Wykres 5. Zależność między tym, czy respondent zna przykłady organizacji/instytucji

zajmujących się ekonomią społeczną a tym, czy miał kiedykolwiek do czynienia

z PES i czy instytucja, w której pracuje realizuje jakieś działania w

obszarze ekonomii społecznej. ................................................................................... 53

Wykres 6. Ogólna ocena współpracy badanej instytucji/organizacji z podmiotami

publicznymi, pozarządowymi i biznesowymi z punktu widzenia

tej instytucji/organizacji (ocena wszystkich sektorów).............................................. 59

Wykres 7. Ogólna ocena współpracy badanej instytucji/organizacji z podmiotami

publicznymi, pozarządowymi i biznesowymi z punktu widzenia

tej instytucji/organizacji (ocena poszczególnych sektorów). ..................................... 60

Wykres 8. Czy instytucja/organizacja w ciągu ostatniego roku realizowała działania

partnerskie z podmiotem(ami) publicznym(i), biznesowym(i)

lub pozarządowym(i)? ................................................................................................ 61

Wykres 9. Współpraca badanej instytucji/organizacji z podmiotami publicznymi,

pozarządowymi i biznesowymi w ciągu ostatniego roku. ......................................... 61

Wykres 10. Liczba partnerstw, w które badana instytucja/organizacja była/jest

zaangażowana w przeciągu ostatniego roku. ............................................................. 62

Wykres 11. Rodzaj partnerstwa, w które badana organizacja/instytucja była/jest

zaangażowana w przeciągu ostatniego roku. ............................................................. 63

Wykres 12. Poziom ogólnego zaangażowania wszystkich członków w tworzeniu

partnerstwa. ................................................................................................................ 66

Wykres 13. Zasięg działań podejmowanych przez partnerstwo .............................................. 67

Wykres 14. Stopień przestrzegania zasady równości, poczucia niezależności

oraz dialogu pomiędzy członkami w partnerstwie. .................................................... 68

Wykres 15. Stopień wpływu członków na podejmowane decyzje w partnerstwie

i pozycja badanej instytucji/organizacji w partnerstwie. ........................................... 68

Wykres 16. Stopień rozpoznawania partnerstwa w społeczności oraz akceptacji

przez społeczność lokalną. ......................................................................................... 69

Wykres 17. Stopień akceptacji i wspierania partnerstwa przez władzę lokalną. ..................... 70

Wykres 18. Stopień zainteresowania instytucji/organizacji członkowskich w partnerstwie

uczeniem się od siebie nawzajem i podnoszeniem kwalifikacji a ocena poziomu

kwalifikacji kluczowych osób w partnerstwie oraz stopień włączania się

kluczowych osób w partnerstwie, posiadających kompetencje

i wiedzę do prac w ramach partnerstwa. .................................................................... 71

Wykres 19. Poziom metod doskonalących kompetencje i umiejętności partnerów. ............... 72

Wykres 20. Otwartość partnerstwa na nowe pomysły i idee. .................................................. 72

102

Wykres 21. Stopień podejmowania przez partnerstwo współpracy z innymi organizacjami

i instytucjami oraz społecznościami z innych regionów ............................................ 73

Wykres 22. Stopień otwartości partnerstwa na nowych kandydatów do partnerstwa. ............ 74

Wykres 23. Stopień wspierania lokalnego rynku pracy oraz istniejących struktur

administracyjnych i stymulowanie ich rozwoju przez instytucje/organizacje

wchodzące w skład partnerstwa. ................................................................................ 74

Wykres 24. Stopień uczestnictwa w partnerstwie najważniejszych dla partnerstwa

podmiotów z sektora samorządowego, biznesu i pozarządowego. ............................ 75

Wykres 25 Stopień doboru partnerów z poszczególnych sektorów (publicznego,

biznesowego i pozarządowego) zgodnie z zasadą równowagi. ................................. 76

Wykres 26. Stopień przystosowania struktury organizacyjnej partnerstwa do roli,

jaką ma pełnić w partnerstwie oraz stopień umiejscowienia

centrum decyzyjnego w partnerstwie. ........................................................................ 77

Wykres 27. Poziom znajomości zasad i metod zarządzania zapewniających osiąganie

sukcesu przez partnerstwo.......................................................................................... 77

Wykres 28. Stopień wypracowania i stosowania mechanizmów rozwiązywania

wewnętrznych sporów w partnerstwie oraz stopień znajomości barier

i ograniczeń poszczególnych członków w partnerstwie. ........................................... 78

Wykres 29. Poziom zasobów finansowych w stosunku do planowanych działań

a realne możliwości osiągnięcia celów założonych przez partnerstwo

w ocenie badanej instytucji/organizacji. .................................................................... 79

Wykres 30. Prawdopodobieństwo przetrwania partnerstwa przez dłuższy okres czasu,

w opinii badanej instytucji/organizacji. ..................................................................... 79

Wykres 31. Ogólna ocena trwałości i skuteczności przebadanych partnerstw

na Lubelszczyźnie. ..................................................................................................... 81

Wykres 32. Ogólna ocena trwałości i skuteczności przebadanych

partnerstw trójsektorowych na Lubelszczyźnie. ........................................................ 81

103

Aneks

1. Partnerstwa terytorialne

2. Partnerstwa projektowe

104

3. Partnerstwa branżowe

4. Partnerstwa publiczno-społeczne i publiczno-prywatne

105

5. Partnerstwa pozostałego rodzaju