22.04.231

DIAGNOSTYKA I TERAPIA DIAGNOSTYKA I TERAPIA ZABURZEŃ ZABURZEŃ

PSYCHOSOMATYCZNYCHPSYCHOSOMATYCZNYCHDr n. med. Dariusz Juchnowicz

Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku

22.04.23

2

Medycyna psychosomatyczna Medycyna psychosomatyczna

Kierunek w medycynie, który zajmuje się badaniem zależności pomiędzy biologicznymi a psychospołecznymi zmiennymi określającymi zdrowie i chorobę.

22.04.23

3

„Niemożliwe jest oddzielenie zdrowia ciała od zdrowia umysłu”

Księga Hioba

„Leczyć trzeba nie tylko ciało ale i duszę chorego”

Hipokrates

22.04.23

4

Choroby psychosomatyczneChoroby psychosomatyczneFranz Alexander (1948)  nadciśnienie samoistne, dychawicę oskrzelową, wrzodziejące zapalenie jelit, atopowe zapalenie skóry, chorobę wrzodową, nadczynność tarczycy, gościec przewlekły postępujący.

22.04.23

5

Choroby psychosomatyczne Choroby psychosomatyczne c.d.c.d.większy udział w ich etiopatogenezie

uchwytnych czynników socjopsychologicznych. (stres oraz określone cechy osobowości)

powstawanie przebieg  zejście

22.04.23

6

„Uraz psychiczny może spowodować większe spustoszenie w ustroju niż uraz fizyczny”

Kępiński

22.04.23

7

SOMATYZACJASOMATYZACJA

pewne zaburzenia somatyczne są wywoływane czynnikami natury psychicznej „mowa mózgu za pomocą narządów”.(Sakel)

22.04.23

8

KONWERSJAKONWERSJA

nieprzyjemne uczucia, spowodowane problemem czy konfliktami, których człowiek nie może rozwiązać, są przekształcane w objaw (zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)-F44).

22.04.23

9

nadrznadrzęędna funkcja dna funkcja O.U.NO.U.N     obwodowy układu nerwowy,     układ autonomiczny,     hormonalny,     immunologiczny.  międzymózgowie-przysadka-nadnercza

22.04.23

10

mechanizm bmechanizm błęłędnego kodnego kołła a

wzajemna indukcja    zaburzeń emocjonalnych,    zaburzeń układu endokrynno-

wegetatywnego, oraz zmian funkcji narządów.

22.04.23

11

Czynniki społeczne Czynniki społeczne

  utrata więzi uczuciowych, utrata wartości, utrata pozycji, inne „istotne wydarzenia"

22.04.23

12

emocje ujemneemocje ujemne

strach, lęk, panika, przygnębienie, rozgoryczenie, wrogość.

22.04.23

13

Objawy somatyczne lękuObjawy somatyczne lęku drżenie pocenie się suchość w j. ustnej duszność kołatanie serca ból w klp zawroty głowy

napięciowe bóle głowy krztuszenie się jadłowstręt nudności ból brzucha osłabienie fizyczne częste oddawanie

moczu

22.04.23

14

wzbudzenie emocjonalnewzbudzenie emocjonalne

wzrost stężenia katecholamin, wzrost stężenia ACTH kortykosterydów, wolnych kwasów tłuszczowych, trójglicerydów, przyspieszenie OB, obniżenie się poziom żelaza w surowicy.

22.04.23

15

Typ odpowiedzi fizjologicznej Typ odpowiedzi fizjologicznej na dany bodziena dany bodziecc

rodzaj, siła i czas trwania bodźca, indywidualna tendencja do reakcji

psychofizjologicznej ze strony konkretnego układu (sercowo-naczyniowego, oddechowego, mięśniowego),

aktualny stan fizycznego i psychiczny organizmu (cechy konstytucjonalne, cechy osobowości).

22.04.23

16

PODATNOPODATNOŚĆŚĆ NA CHOROB NA CHOROBĘĘ I STRESI STRES

 Podatność na chorobę konstytucjonalna słabość, która stanowi podłoże

patologicznych zmian somatycznych. klasyfikacja typów osobowości, które usposabiają do

zachorowania na określoną chorobę psychosomatyczną (Flanders Dunbar)

stres psychologiczna reakcja na istotne wydarzenia, czyli

stresory (psychiczne, fizyczne, chemiczne, infekcyjne, metaboliczne).

22.04.23

17

ZESPÓZESPÓŁŁ PODDAWANIA SI PODDAWANIA SIĘĘstan emocjonalny, który jest psychologicznym następstwem

silnych lub długotrwałych urazów psychicznych poczucie braku nadziei i braku pomocy brak zdolności znalezienia wyjścia z sytuacji, subiektywne poczucie własnej niekompetencji, skłonność do ponownego przeżywania doznanych strat spadek zdolności do przeżywania nadziei i zaufania  wypowiedzi typu: „tego już za wiele", „to nie do

zrobienia", „nie dam rady", „nie wytrzymam", „rezygnuję

22.04.23

18

ALEKSYTYMIAALEKSYTYMIA

ubogość słownictwa i niezdolność do werbalizowania wewnętrznych konfliktów, środowisko rodzinne, w którym nie dopuszczano do wyrażania uczuć.

niedostateczne powiązanie czynności układu limbicznego (siedliska emocji) z czynnością kory półkul (w tym zwłaszcza ośrodka mowy) anatomicznego podłoża procesów intelektualnych.

Lekarz, który chce skutecznie leczyć choroby psychosomatyczne nie może cierpieć na aleksytymię.

22.04.23

19

Skala Ponownego Skala Ponownego PrzystosowaniaPrzystosowania Społecznego. Społecznego.

Thomas Holmes i Richard Rohe (1967) 43 ważne zdarzenia życiowe, którym przypisano od 11 do 100

punktów śmierć współmałżonka (100 pkt.) rozwód (73 pkt.) separacja (65 pkt.) kara więzienia (63 pkt.) śmierć bliskiego członka rodziny (63 pkt.) kontuzja lub choroba (53 pkt.) ślub (50 pkt.)

22.04.23

20

Skala Ponownego Skala Ponownego PrzystosowaniaPrzystosowania Społecznego Społecznego wyrzucenie z pracy (47 pkt.) pojednanie ze współmałżonkiem (45 pkt.) przejście na emeryturę (45 pkt.) ciąża (40 pkt.) problemy seksualne (39 pkt.) zmiana częstotliwości kłótni ze współmałżonkiem

(35 pkt.) Istotne osiągnięcie osobiste (28 pkt.) konflikt z szefem (24 pkt.) wakacje (13 pkt.)

22.04.23

21

Zaburzenia czynnoZaburzenia czynnośścioweciowe(nerwice narządowe lub wegetatywne) zasadniczą, a często jedyną uchwytną

przyczyną są czynniki psychiczne. Leczeniem z wyboru w tych chorobach jest psycho- i socjoterapia oraz psychofarmakoterapia.

•

22.04.23

22

choroby psychosomatyczne choroby psychosomatyczne organiczneorganiczne

(psychosomatozy) są to zaburzenia, w których na skutek dłużej utrzymujących się zmian czynnościowych dochodzi do wtórnych uszkodzeń morfologicznych narządów. Czynniki psychospołeczne są w tych przypadkach jednym z wielu czynników etiopatogenetycznych, a psychoterapia i psychofarmakoterapia są ważnym uzupełnieniem odpowiedniego leczenia „somatycznego".

22.04.23

23

F44 Zaburzenia dysocjacyjne F44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)(konwersyjne)

Brak zaburzeń somatycznych, które mogłyby wyjaśniać występowanie objawów.

Uchwytna przyczyna psychologiczna

22.04.23

24

F44 Zaburzenia dysocjacyjne F44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) c.d.(konwersyjne) c.d.

F44.0 Amnezja dysocjacyjnaF44.1 Fuga dysocjacyjnaF44.2 Osłupienie dysocjacyjneF44.3 Trans i opętanieF44.4-F44.7 Dysocjacyjne zaburzenia

ruchu i czucia

22.04.23

25

DYSOCJACYJNE ZABURZENIA DYSOCJACYJNE ZABURZENIA RUCHU I CZUCIA F44.4-F44.7RUCHU I CZUCIA F44.4-F44.7

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu (F44.4)Niedowłady, porażenia, zaburzenia

koordynacji ruchów, drżenie lub trzęsienie, dysfonia, afonia.

Drgawki dysocjacyjne (F44.5)Dysocjacyjne znieczulenia i utrata

czucia zmysłowego (F44.6) – ślepota, głuchota, utrata węchu.

22.04.23

26

Zaburzenia wystZaburzenia wystęępujpująące pod ce pod postacipostaciąą somatyczn somatycznąą (somatoform disorders) (F45)(somatoform disorders) (F45)skargi na objawy somatycznedomaganie się kolejnych badań, mimo ich

negatywnych wyników i zapewniania przez lekarzy o braku fizycznych podstaw do występowania objawów.

22.04.23

27

zaburzenia somatyzacyjnezaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją) (F45.0) (z somatyzacją) (F45.0)

częściej u kobiet zaczynają się we wczesnym okresie życia

dorosłego rodzinne występowanieprosi o leczenie celem usunięcia

dolegliwości, przy tym często nie przestrzega zaleceń lekarskich nadużywając leków

22.04.23

28

kryteria diagnostyczne kryteria diagnostyczne zaburzezaburzeńń somatyzacyjnych: somatyzacyjnych:

A. Skargi na różne i zmienne objawy somatyczne, których nie można wyjaśnić występowaniem żadnej wykrywalnej choroby somatycznej. Utrzymywanie się tych skarg przez okres co najmniej 2 lat.

B. Skoncentrowanie się na objawach, prowadzące do ponawiania kolejnych konsultacji lub badań. Ewentualnie samodzielne, uporczywe przyjmowanie leków.

C.     Uporczywe odrzucanie zapewnień lekarzy o braku adekwatnej, fizycznej przyczyny tych somatycznych objawów.

22.04.23

29

kryteria diagnostyczne kryteria diagnostyczne zaburzezaburzeńń somatyzacyjnych somatyzacyjnych

D.  Występowanie w sumie sześciu lub więcej objawów z poniższej listy, należących do co najmniej dwóch oddzielnych grup:

22.04.23

30

kryteria diagnostyczne kryteria diagnostyczne zaburzezaburzeńń somatyzacyjnych somatyzacyjnych Objawy żołądkowo-jelitowe1) ból brzucha,2) nudności,3) uczucie wzdęcia lub wypełnienia gazami,4) niesmak w ustach lub obłożony język,5) skargi na wymioty lub odbijanie się pokarmów,6) skargi na częste lub luźne stolce albo na płynną

wydzielinę z odbytu,

22.04.23

31

kryteria diagnostyczne kryteria diagnostyczne zaburzezaburzeńń somatyzacyjnych somatyzacyjnych Objawy sercowo-naczyniowe7) krótki oddech mimo braku wysiłku,8) bóle w klatce piersiowej, Objawy moczowo-płciowe9) dyzuria lub skargi na częste oddawanie moczu,10) nieprzyjemne wrażenia w obrębie narządów

płciowych lub wokół nich,11) skargi na niezwykłą lub obfitą wydzielinę z

pochwy,

22.04.23

32

kryteria diagnostyczne kryteria diagnostyczne zaburzezaburzeńń somatyzacyjnych somatyzacyjnychObjawy skórne lub bólowe12) plamistość lub zmiana zabarwienia

skóry,13) pobolewania kończyn, rąk lub stóp,

stawów,14) nieprzyjemne wrażenia drętwienia lub

swędzenia.

22.04.23

33

kryteria diagnostyczne kryteria diagnostyczne zaburzezaburzeńń somatyzacyjnych: somatyzacyjnych:B.   Wykluczenie występowania objawów

wyłącznie podczas którejś z postaci zaburzeń schizofrenicznych (F20-F29), zaburzeń afektywnych (F30-F39) lub zaburzeń lękowych w postaci napadów lęku (F41).

22.04.23

34

zaburzenia hipochondryczne zaburzenia hipochondryczne ((F45.2)F45.2)

zaabsorbowanie pacjenta możliwością występowania u niego jednej lub liczniejszych, poważnych i postępujących chorób somatycznych.

zwraca uwagę na obecność poważnej choroby leżącej u podłoża objawów, a domagając się kolejnych badań, oczekuje określenia lub potwierdzenia charakteru choroby.

22.04.23

35

zaburzenia hipochondryczne zaburzenia hipochondryczne ((F45.2)F45.2)

duża zmienność skarg, oraz przewlekły i zmienny stopień niesprawności.

z jednakową częstością u mężczyzn i kobiet,

bez cech rodzinnego występowania trwałe (co najmniej 6 miesięcy) obawiają się przyjmowania leków i

związanych z nimi objawów ubocznych

22.04.23

36

Uporczywe bóle Uporczywe bóle psychogenne (F45.4)psychogenne (F45.4)

   przeżywanie bólu mimo braku wyraźnego bodźca,

   lokalizacja bólu nie odpowiada zwykle stosunkom neuroanatomicznym,

  często trudno go w ogóle zlokalizować,   jest niezwykły (niepodobny do bólu

somatycznego).   Często też stwierdza się związek między

stresem czy konfliktem psychologicznym a wystąpieniem lub nasileniem bólu.

22.04.23

37

Czynniki psychologiczne i behawioralne Czynniki psychologiczne i behawioralne zwizwiąązane z zaburzeniami lub chorobami zane z zaburzeniami lub chorobami

klasyfikowanymi w innych rozdziałach (F54)klasyfikowanymi w innych rozdziałach (F54)

obejmuje psychologiczne czynniki wpływające na stan fizyczny.

przykłady chorób:    dychawica oskrzelowa,    zapalenie skóry i wyprysk,    choroba wrzodowa, błoniaste zapalenie jelita grubego,    wrzodziejące zapalenie jelita grubego    pokrzywka.

22.04.23

38

Skutki zaburzeń pod postacią Skutki zaburzeń pod postacią somatycznąsomatyczną

Nadużywanie systemu medycznego Zbędna diagnostyka Zbędne uzależniające „leczenie” Spadek aktywności i wydolności zawodowej Izolacja społeczna Nadużywanie alkoholu i leków Depresja Samobójstwa

22.04.23

39

Korzystne zmiany w organizmie Korzystne zmiany w organizmie pod wpływem czynników pod wpływem czynników

psychologicznychpsychologicznych

Wizualizacja-ciężkie choroby somatyczneBofeedback – kontrola funkcji

wegetatywnych (nadciśnienia)Pozytywne myślenieRozszerzanie możliwości fizycznych -

medytacja, koncentracja, hipnoza - mnisi buddyjscy, swobodne nurkowanie

22.04.23

40

LeczenieLeczenie zaburzeń pod zaburzeń pod postacią somatyczną postacią somatyczną

    KOMPLEKSOWA PSYCHOTERAPIA- Kontakt terapeutyczny –wysłuchanie, zrozumienie,

gotowość niesienia pomocy Wyjaśnić psychologiczne podłoże zaburzeńuzyskanie przez pacjenta wglądu i zrozumienia mechanizmów

powstawania zaburzeń.NIE – „nic panu nie jest”, „to tylko nerwica”, „to pańska

wyobraźnia” Uwzględnić sytuację psychospołeczną – choroba jako

element homeostazy w rodzinie     

22.04.23

41

„Jeżeli chory po rozmowie z lekarzem nie poczuł się lepiej to znaczy, że rozmawiał ze złym lekarzem”

Bechterieiew

22.04.23

42

LeczenieLeczenie zaburzeń pod zaburzeń pod postacią somatyczną c.d.postacią somatyczną c.d.

PSYCHOFARMAKOTERAPIALeki anksjolityczne Leki przeciwdepresyjneLeki neuroleptyczneEfekt placebo

22.04.23

43

Poprawa współpracy z Poprawa współpracy z pacjentempacjentem

Informacja na temat chorobyInformacja o lekuInformacja o objawach ubocznychUprzedzić o krótkoterminowej terapii i

ryzyku uzależnienia w przypadku BZDNie uzależnić pacjenta „somatyzacyjnego”Nie wystraszyć pacjenta

„hipochondrycznego”

22.04.23

44

Zasady stosowania BZDZasady stosowania BZD Starannie należy dobierać pacjentów do

włączenia u nich terapii przy użyciu BZD. Stosować najmniejsze skuteczne dawki . Kończyć terapię tak szybko, jak to tylko jest

możliwe (do 4 tygodni) Używać leków przeciwdepresyjnych wtedy

kiedy objawom lęku towarzyszy depresja. Preferować BZD o długim okresie półtrwania

22.04.23

45

„Istota ludzka stanowi jedną całość, która jest zdrowa lub chora.[...] istota medycyny psychosomatycznej polega nie tyle na łączeniu ze sobą czynników somatycznych i psychicznych, ale na próbie pojmowania istoty ludzkiej taką jaką ona jest:

żywym połączeniem ciała i duszy „ (Eugeniusz Minkowski 1923)