DANIA WOBEC DANIA WOBEC ARKTYCZNYCH WYZWAŃARKTYCZNYCH WYZWAŃ

Wrocław 24.11.2012Wrocław 24.11.2012

dr hab. Krzysztof KUBIAKdr hab. Krzysztof KUBIAKprofesor DSW profesor DSW

UNIA KALMARSKAUNIA KALMARSKA1397 - 15231397 - 1523

UNIA NORWESKO – DUŃSKAUNIA NORWESKO – DUŃSKA1523 - 18141523 - 1814

PO ZERWANIU UNII DUŃSKO – NORWESKIEJ PO ZERWANIU UNII DUŃSKO – NORWESKIEJ W 1814 ROKU PRZY DANII POZOSTAŁY TERYTORIA W 1814 ROKU PRZY DANII POZOSTAŁY TERYTORIA

ZAMORSKIE:ZAMORSKIE:

- TRANQUEBAR I SERAMPORE W INDIACH (1620-1845),TRANQUEBAR I SERAMPORE W INDIACH (1620-1845),- NIKOBARY (1754 – 1868), NIKOBARY (1754 – 1868),

-DUŃSKIE ZŁOTE WYBRZEŻE (1658 – 1850/64/85),DUŃSKIE ZŁOTE WYBRZEŻE (1658 – 1850/64/85),- DUŃSKIE WYSPY DZIEWICZE (1672-1917) DUŃSKIE WYSPY DZIEWICZE (1672-1917) - ISLANDIA (NIEPODLEGŁA OD 1944 ROKU),ISLANDIA (NIEPODLEGŁA OD 1944 ROKU),

- WYSPY OWCZE,WYSPY OWCZE, - GRENLANDIA.GRENLANDIA.

TRZY OSTATNIE OBSZARY TO BYŁE TRZY OSTATNIE OBSZARY TO BYŁE DOMENY KORONY NORWESKIEJDOMENY KORONY NORWESKIEJ

NORWEGIA NATOMIAST POŁĄCZONA ZOSTAŁA NORWEGIA NATOMIAST POŁĄCZONA ZOSTAŁA UNIĄ ZE SZWECJĄ, UNIĄ ZE SZWECJĄ,

KTÓRA PRZETRWAŁA DO 1905 ROKU.KTÓRA PRZETRWAŁA DO 1905 ROKU.

GRENLANDIA – OSADNICTWO WIKIŃSKIE:GRENLANDIA – OSADNICTWO WIKIŃSKIE: 982 (Eryk Rudy) – 1541 (wymarcie ostatnich mieszkańców).982 (Eryk Rudy) – 1541 (wymarcie ostatnich mieszkańców).

Ponowne osadnictwo Ponowne osadnictwo rozpoczęło się w drugiej rozpoczęło się w drugiej połowic XVIII wieku, połowic XVIII wieku,

głównie za sprawą głównie za sprawą łowców fok i łowców fok i

wielorybników. Z czasem wielorybników. Z czasem coraz większe grupy coraz większe grupy zaczęły zimować na zaczęły zimować na

Grenlandii, a w 1721 r. Grenlandii, a w 1721 r. norweski pastor Hans norweski pastor Hans Edge założył osadę, co Edge założył osadę, co zapoczątkowało stale zapoczątkowało stale

wpływy duńskie..wpływy duńskie..

W roku 1857 W roku 1857 roku powstały na roku powstały na

Grenlandii pierwsze Grenlandii pierwsze organy samorządu organy samorządu na poziomie gmin na poziomie gmin i osiedli powstały, i osiedli powstały, a uprawnienia rad a uprawnienia rad

gminnych gminnych i municypalnych i municypalnych

rozszerzono rozszerzono w roku 1908. w roku 1908.

W roku 1917 suwerenność Danii nad tą największą wyspą W roku 1917 suwerenność Danii nad tą największą wyspą świata uznana została przez Stany Zjednoczone. Na świata uznana została przez Stany Zjednoczone. Na

przełomie lat dwudziestych i trzydziestych roszczenia, oparte przełomie lat dwudziestych i trzydziestych roszczenia, oparte na argumentach historycznych, do wschodniej Grenlandii na argumentach historycznych, do wschodniej Grenlandii

zaczęła zgłaszać Norwegia, a grupa norweskich polarników zaczęła zgłaszać Norwegia, a grupa norweskich polarników pod dowództwem Hallvarda Devolda (1898 – 1957) pod dowództwem Hallvarda Devolda (1898 – 1957)

dokonała „prywatnej” okupacji niezamieszkałej dokonała „prywatnej” okupacji niezamieszkałej wschodniej części wyspy. wschodniej części wyspy.

10 lipca 1931 roku król Haakon VII proklamował 10 lipca 1931 roku król Haakon VII proklamował rozciągnięcie norweskiej suwerenności na Ziemię Eryka rozciągnięcie norweskiej suwerenności na Ziemię Eryka

Rudego (obszar znajdujący się między Carlsberg Fjord na Rudego (obszar znajdujący się między Carlsberg Fjord na południu i Bessel Fjord na północy). Wyznaczono nawet południu i Bessel Fjord na północy). Wyznaczono nawet gubernatora, którym został znany badacz Arktyki Helge gubernatora, którym został znany badacz Arktyki Helge

Ingstad (1899-2001).Ingstad (1899-2001).

Ekspedycja DevoldaEkspedycja Devolda Niedoszły gubernator Ziemi Eryka RudegoNiedoszły gubernator Ziemi Eryka Rudego

Sprawa ostatecznie rozstrzygnięta została przez Sprawa ostatecznie rozstrzygnięta została przez Stały Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Stały Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze,

który w 1933 roku przyznał sporne obszary Danii, który w 1933 roku przyznał sporne obszary Danii, potwierdzając tym samym jej suwerenności potwierdzając tym samym jej suwerenności

nad całą Grenlandią. nad całą Grenlandią.

Podczas wojny na Grenlandii powstały, za zgodą lokalnej Podczas wojny na Grenlandii powstały, za zgodą lokalnej administracji, amerykańskie bazy wojskowe (w tym administracji, amerykańskie bazy wojskowe (w tym

funkcjonująca do dziś Thule na północnym zachodzie funkcjonująca do dziś Thule na północnym zachodzie wyspy), a Straż Wybrzeża odegrała istotna rolę w likwidacji wyspy), a Straż Wybrzeża odegrała istotna rolę w likwidacji

niemieckiej obecności na wyspie. Podjęto też próby niemieckiej obecności na wyspie. Podjęto też próby zakładania stacji meteorologicznych. zakładania stacji meteorologicznych.

Kopalnia kryolitu Ivgvut 1940Kopalnia kryolitu Ivgvut 1940

US COAST GUARD CUTTER NORLAND,US COAST GUARD CUTTER NORLAND,później izraelski MOAZpóźniej izraelski MOAZ

Generalnie lata wojny przyniosły wzrost nastrojów Generalnie lata wojny przyniosły wzrost nastrojów separatystycznych, ale powołana separatystycznych, ale powołana

w 1946 roku komisja lokalnego parlamentu w 1946 roku komisja lokalnego parlamentu (Landsrådet) zaleciła utrzymanie (Landsrådet) zaleciła utrzymanie

więzi z metropolią. więzi z metropolią.

W 1953 roku Grenlandia uzyskała status terytorium W 1953 roku Grenlandia uzyskała status terytorium zamorskiego Danii i samorząd lokalny, a od 1979 roku zamorskiego Danii i samorząd lokalny, a od 1979 roku

posiada autonomię wewnętrzną. posiada autonomię wewnętrzną.

23 lutego 1982 roku23 lutego 1982 roku w referendum zapadła w referendum zapadła decyzja o wystąpieniu Grenlandii z decyzja o wystąpieniu Grenlandii z EWGEWG. .

Relacje z EWG, a obecnie UERelacje z EWG, a obecnie UE reguluje odrębne reguluje odrębne porozumienieporozumienie. . W relacjach między Unią a Grenlandią W relacjach między Unią a Grenlandią

najważniejsza jest umowa o rybołówstwie. najważniejsza jest umowa o rybołówstwie.

Po raz pierwszy zawarto ją, w 1985 roku Po raz pierwszy zawarto ją, w 1985 roku i od tamtego czasu była ona kilkukrotnie modyfikowana. i od tamtego czasu była ona kilkukrotnie modyfikowana.

W sierpniu 2004 roku, amerykański sekretarz stanu W sierpniu 2004 roku, amerykański sekretarz stanu Colin Powell, duński minister spraw zagranicznych Colin Powell, duński minister spraw zagranicznych

Per Stig Meller i wicepremier lokalnego rządu Per Stig Meller i wicepremier lokalnego rządu grenlandzkiego Josef Motzfeld podpisali umowę, będącą de grenlandzkiego Josef Motzfeld podpisali umowę, będącą de

facto uzupełnieniem amerykańska – duńskiej umowy facto uzupełnieniem amerykańska – duńskiej umowy wojskowej z 1951 roku (1951 Danish-American Defence wojskowej z 1951 roku (1951 Danish-American Defence

Agrement) o zapisy upodmiotawiające Grenlandię Agrement) o zapisy upodmiotawiające Grenlandię (rząd autonomiczny jest jej stroną) i umożliwiające (rząd autonomiczny jest jej stroną) i umożliwiające

modernizację bazy w Thule, tak by uczynić z niej element modernizację bazy w Thule, tak by uczynić z niej element system obrony przeciwrakietowej. system obrony przeciwrakietowej.

CELE:CELE:

Dania jest silnie zdeterminowana, by uzyskać Dania jest silnie zdeterminowana, by uzyskać prawa do szelfu kontynentalnego, ciągnącego prawa do szelfu kontynentalnego, ciągnącego

się od północnych wybrzeży Grenlandii się od północnych wybrzeży Grenlandii ku biegunowi północnemu, i aby cel ten ku biegunowi północnemu, i aby cel ten

osiągnąć, przeznacza się stosunkowo duże osiągnąć, przeznacza się stosunkowo duże środki na organizowanie kolejnych środki na organizowanie kolejnych

ekspedycji arktycznych i prowadzenie badań ekspedycji arktycznych i prowadzenie badań geologicznych, których wyniki mogą geologicznych, których wyniki mogą

dostarczyć argumenty popierające roszczenia dostarczyć argumenty popierające roszczenia Danii (termin ich zgłoszenia przez Danię Danii (termin ich zgłoszenia przez Danię Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego

upływa w roku 2014).upływa w roku 2014).

GRZBIET GRZBIET MENDELEJEWAMENDELEJEWA

Istotną składową duńskich interesów jest Istotną składową duńskich interesów jest satysfakcjonujące rozstrzygnięcie kwestii satysfakcjonujące rozstrzygnięcie kwestii przynależności państwowej wyspy Hans, przynależności państwowej wyspy Hans, gdyż rzutuje to na pozycję tego państwa gdyż rzutuje to na pozycję tego państwa

w Cieśninie Davisa i Zatoce Baffina w Cieśninie Davisa i Zatoce Baffina (mimo że z Kanadą zawarto umowę (mimo że z Kanadą zawarto umowę

o delimitacji obszarów morskich o delimitacji obszarów morskich w tych rejonach).w tych rejonach).

WYSPA HANSAWYSPA HANSA

Ważnym elementem duńskich interesów Ważnym elementem duńskich interesów jest ewentualne rozpoczęcie eksploatacji jest ewentualne rozpoczęcie eksploatacji złóż ropy naftowej i gazu, zalegających na złóż ropy naftowej i gazu, zalegających na wschód od Grenlandii, mimo że większość wschód od Grenlandii, mimo że większość

wpływów z opłat koncesyjnych będzie wpływów z opłat koncesyjnych będzie otrzymywała grenlandzka autonomia otrzymywała grenlandzka autonomia

(Dania zyskuje jednak możliwość (Dania zyskuje jednak możliwość dywersyfikacji dostaw).dywersyfikacji dostaw).

31,4 mld baryłek31,4 mld baryłek

OGRANICZENIA:OGRANICZENIA:

Dania jest niewątpliwie najsłabszym Dania jest niewątpliwie najsłabszym uczestnikiem „arktycznej gry”. uczestnikiem „arktycznej gry”.

Składają się na to trzy główne przyczyny:Składają się na to trzy główne przyczyny:

- ograniczony – w porównaniu z innymi - ograniczony – w porównaniu z innymi państwami arktycznymi – całościowy państwami arktycznymi – całościowy

potencjał,potencjał,

- brak poczucia więzi europejskiej brak poczucia więzi europejskiej populacji z obszarami podbiegunowymi populacji z obszarami podbiegunowymi

(czynnik ten słusznie nazwany przez Piotra (czynnik ten słusznie nazwany przez Piotra Graczyka „świadomością arktyczną”), Graczyka „świadomością arktyczną”),

- silne dążenia niepodległościowe na - silne dążenia niepodległościowe na Grenlandii, których urzeczywistnienie Grenlandii, których urzeczywistnienie może doprowadzić do tego, że Dania może doprowadzić do tego, że Dania

przestanie być państwem arktycznym.przestanie być państwem arktycznym.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘDZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ