Daniel Cichy / 08

Daniel Cichy / 08.09.2009

Wyspiarze wKrakowie

Na tegoroczn odson festiwalu organizatorzy przygotowali retrospektyw muzyki brytyjskiej.

Po wiekach historycznych zawirowa, licznych estetycznych przewartociowa, ju to tumieniu twrczej aktywnoci pod presj politycznych naciskw, ju to bujnych jej renesansw, muzyka Wysp Brytyjskich wXX w. wysza na prost.

Dzi kompozytorzy zpnocnej Europy, awic Anglii, Walii iSzkocji, co chtnie podkrelaj, stanowi na rynku muzyki wspczesnej artystyczne grono, zktrego zdaniem trzeba si liczy. Icho trudno byoby szczeglnie wXXI w. wykaza istnienie zespou okrelonych cech stylistycznych nowej muzyki Wyspiarzy, postawa twrcza tych kompozytorw nie odbiega daleko od wartoci, ktre nadaway rysy muzycznym portretom ich poprzednikw.

Twrczo t konstytuuje wszak gra paradoksw. Zjednej strony kompozytorzy ci stali bowiem zawsze zboku gwnych estetycznych nurtw, ktre raz po raz rozleway si po kontynencie Starej Europy, prbowali opiera si woskim, francuskim, niemieckim irosyjskim wpywom. Zdrugiej po swojemu, zcharakterystyczn rezerw, najnowsze zdobycze kompozytorskie twrczo wykorzystywali. Byli otwarci, ale izdystansem, pokazywali, e s przyjanie nastawieni do nowego, cenic take dwikowe muzeum ihoubic rodzim kultur ludow, udowadniali, e przy niezwykle praktycznym zmyle, ktry odbija si wbogatej twrczoci oprzeznaczeniu pedagogicznym, maj inieposkromion fantazj.

atwo si bdzie otym przekona podczas tegorocznej odsony festiwalu Sacrum Profanum. WKrakowie wystpi najlepsze formacje muzyki wspczesnej, zespoy, przed ktrymi nawet najbardziej skomplikowana iszalona partytura XXI w. nie ma tajemnic brytyjska London Sinfonietta, niemieckie Ensemble Modern iEnsemble Recherche, austriacki Klangforum Wien, holenderski Asko Schnberg Ensemble, wreszcie po raz pierwszy na festiwalu synny, zaoony przez PierreaBouleza francuski Ensemble Intercontemporain.

Jednak podr po muzyce Wielkiej Brytanii rozpocznie The Cinematic Orchestra, ktrej towarzyszy bdzie Sinfonietta Cracovia. To koncert dla lubicych przyjemn aur elektronicznych wariacji Jasona Swinscoe, ciekawe czenie jazzowych improwizacji zpieczoowicie przygotowanymi samplami, muzyk wielkomiejsk onostalgicznym rysie. Zamknie za festiwal wystp Aphex Twina, pierwszego artysty techno, ktrego twrczo trafia do sal filharmonicznych, eksperymentatora zgrabnie poruszajcego si wwiecie elektronicznie modyfikowanych dwikw, ktrego zmys kolorystyczny doceniaj nawet muzyczni puryci. Whali ocynowni ArcelorMittal Poland Aphex Twin zagra wtowarzystwie Floriana Heckera, artysty, ktry wizualnymi efektami, nierzadko szokujco odraajcymi, wzmacnia percepcj muzyki. Cho ksztat iprogram kadego koncertu Aphex Twina jest trzymany wtajemnicy, naley si spodziewa, e wieczr bdzie przeznaczony tylko dla amatorw mocnych wrae estetycznych...

Aco pomidzy? Potna dawka wymienitej, artystycznie wysmakowanej muzyki omiu twrcw brytyjskich omidzynarodowej renomie. Peter Maxwell Davies iHarrison Birtwistle, wsplnie zniegranym wKrakowie Alexandrem Goehrem, tworzyli tzw. Grup Manchestersk. Zafascynowani awangard chtnie zrazu eksperymentowali, zdum powoywali si na Schnberga iWeberna, pniej ich radykalizm stpi si znacznie, ajzyk sta si bardziej zoony. Skonno do kompozytorskiej precyzji uszkockich twrcw, rwnolatkw zreszt (1934), wci sycha. Davies wnieco pompatycznej symfonice omahlerowsko-sibeliusowskim rodowodzie siga po narodowe tematy iprzyrodnicze inspiracje, Birtwistle przejawia mylenie ornamentalno-linearne, interesujco dialektyczne, wktrym zestawia statyczno dwikow zniezwyk fluktuacj wydarze muzycznych.

Pi lat modszy Jonathan Harvey to gwiazda muzyki wspczesnej, najbardziej bodaj europejski zprezentowanych kompozytorw. Mocno zwizany zFrancj, zprzekonania zapatrzony wkultur Dalekiego Wschodu, najlepiej realizuje si wmuzyce elektronicznej. Pisze muzyk pen tajemniczoci, jednoczenie niezwyk wyrazowo ikolorystycznie fascynujc. Podobnie mao brytyjski jest Brian Ferneyhough, modernista zkrwi ikoci, erudyta. Wikszo ycia spdzi poza ojczyzn, wykadajc kompozycj na caym wiecie, za dziki spjnej koncepcji estetycznej naley do najbardziej wpywowych twrcw starszego pokolenia (ur. 1943). Jego skomplikowane partytury pietyzm zapisu podniosy do rangi symbolu.

Oliver Knussen (ur. 1952) jest nie tylko kompozytorem, ale take wietnym dyrygentem. Wobu profesjach debiutowa wwieku 15 lat poprowadzi wwczas swoj ISymfoni. Pocztkowo pisa muzyk ekspresjonistyczn, zachowawcz, pniej podda si wpywowi Eliota Cartera iod tej pory wjego utworach spotka mona kalejdoskopow zmienno temp, polirytmi, ale iciekawe rozwizania polifoniczne.

Mniej radykalne oblicze muzyki wspczesnej reprezentuj Mark--Anthony Turnage iGeorge Benjamin. Ten pierwszy lubi muzyk agresywn, wktrej zprzedziwnym zmysem dramaturgicznym, podobnym troch do Strawiskiego, czy inspiracje modernistyczn awangard zjazzem irockiem. Drugi jest znanym koloryst. Zapatrzony wDebussyego iMessiaena traktowa barw jako warto wmuzyce nadrzdn. Zczasem jednak upraszcza jzyk muzyczny, koncentrujc si na prostych strukturach rytmicznych, krelc przyjemne uki melodyczne. Podobne powizania zfrancuskim krgiem inspiracji przejawia najmodszy zkompozytorw, urodzony w1967 r. Julien Anderson. Ostatni jednak coraz czciej tworzy muzyk orytualnym charakterze, lamentacyjnie wzruszajc, ale te ekspresyjnie taneczn.

***

Jakkolwiek wpokazywanym na Sacrum Profanum pejzau brytyjskim brakuje kilku nazwisk chociaby najpierwszego awangardzisty Corneliusa Cardewa, brytyjskiego mistyka Johna Tavenera czy gwiazdy modszego pokolenia Thomasa Ad?sa, nie wspominam odobrze znanym Michaelu Nymanie do Krakowa trzeba przyjecha. Zawsze wszak warto uzupeni luki inadrobi zalegoci. Aprzyznajmy: jeli wPolsce muzyk wspczesn gra si rzadko, to brytyjsk wszczeglnoci.

7. Festiwal Sacrum Profanum, Krakw 13-19 wrzeniaDaniel Cichy / 22.09.2009

Nierwne starcie gigantw

WKrakowie wystpili artyci, ktrych mog pozazdroci najbardziej prestiowe festiwale muzyki wspczesnej na wiecie. Wszystko powinno by wporzdku iniekiedy byo. Dlaczego jednak nie zawsze?

Ostatnie edycje festiwalu Sacrum Profanum pod wzgldem wykonawczym rozpieciy melomanw. Muzyk wspczesn interpretuj bowiem wKrakowie zespoy zpierwszej wiatowej ligi: Klangforum Wien, London Sinfonietta, Ensemble Intercontemporain, Asko|Schnberg Ensemble, Ensemble Recherche iEnsemble Modern. Czyli zestaw zespow, ktrego mog nam pozazdroci najbardziej prestiowe festiwale muzyki wspczesnej na wiecie. Niby wic wszystko powinno by wporzdku iniekiedy byo. Dlaczego jednak nie zawsze?

A do XIX w. artyci wykonywali waciwie tylko muzyk wspczesn. Nie kadziono na pulpitach partytur kompozytorw nieyjcych, publiczno wyczekiwaa nowoci, anie powtrek. To wiek romantycznych zryww, ktremu towarzyszya ch pogbienia wiadomoci historycznej, diametralnie zmieni wykonawcz praktyk, czego niwo zbieramy do dzisiaj. Wfilharmonicznych ioperowych programach dominuje elazny repertuar XVIII- iXIX-wieczny. Tych, ktrzy chc posucha dzie muzyki dawnej lub dowiedzie si, jak muzyk komponuje si dzisiaj, zepchnito do festiwalowych gett. Powstao te szereg zespow specjalizujcych si wwybranym okresie historycznym. Najwikszy ich wysyp mia miejsce na przeomie lat 70. i80.

Od tego czasu wiele si zmienio. Zoone zhobbystw twrczoci pomijanej zespoy, ktrych si napdow bya ch odkrywania, ju nie dziaaj wkoncertowym podziemiu. Ansamble stay si penoprawnymi uczestnikami muzycznego rynku, artystw wi nieze kontrakty, za repertuarem zwykle rzdz menederowie wporozumieniu zszefami festiwali idyrektorami fonograficznych wytwrni, anie artyci. Cz zespow ztradycjami staa si wrcz zakadnikami wysokiej pozycji wkoncertowym wiecie. Na koncertach wida utrat pierwszej mioci do muzyki wspczesnej, instrumentalistom brak dawnego entuzjazmu, sycha rutynowe podejcie do wykonywanych utworw.

WKrakowie wielkim rozczarowaniem okazay si koncerty szacownej London Sinfonietty, nestora wykonawstwa muzyki wspczesnej, ktremu wzeszym roku stukna czterdziestka. David Atherton prowadzi zesp leniwie, bez ognia, nie wymagajc do tego potrzebnej dyscypliny, wmuzyce Olivera Knussena niemiosiernie przynudzajc, za wkompozycjach Sir Harrisona Birtwistleaobnaajc niedostatki muzykw. Liczne nierwnoci, intonacyjne wpadki, aprzy tym fatalnie brzmice frazy zapoyczone przez twrc zprzeszoci nie najlepiej wiadczyy okondycji zespou. Kiepsko te zaprezentowa si Ensemble Recherche zFryburga. Zesp, ktry przecie skada si zniezwykle dowiadczonych instrumentalistw, sprawia wraenie nieprzygotowanego do koncertu. Kolejne kompozycje Sir Petera Maxwella Daviesa brzmiay wsposb szkolny, bez polotu, trudno byo odnale koncepcj interpretacyjn. Obronio si jedynie teatralne Eight Songs for aMad King, ato jedynie dziki ywioowej kreacji barytona Martina Lindsaya.

Na szczcie, na tym niemie wspomnienia zSacrum Profanum si kocz. Paryski Ensemble Intercontemporain pod batut charyzmatycznego Fina Hannu Lintu oraz mistrzowskie Klangforum Wien, ktre poprowadzi fenomenalny Argentyczyk Emilio Pomrico, zajy ex aequo pierwsze miejsce wpojedynku zespow. Francuska interpretacja dzie Jonathana Harveya wydobya to, co wnich najcenniejsze: fascynujc gr kolorw, niemal impresjonistyczn fantazj, zjawiskow korespondencj dwikw tradycyjnych ielektronicznych, atake medytacyjny spokj iznamysem rozpisan wpartyturze dramaturgi. Wyjtkowo piknie wsali Teatru ania Nowa zabrzmiaa starsza kompozycja Anglika Bhakti. Rwnie gony aplauz wywoaa gra wiedeczykw. Aprzyzna trzeba, e muzyka Briana Ferneyhough nie naley do najatwiejszych wodbiorze. Precyzja ipasja, zjak artyci odczytali skomplikowane partytury Funerailles I, II iChronos-Aion, nadanie dwikom niespodziewanej uprzedstawiciela nowej zoonoci ekspresji pozostanie na dugo wpamici.

wietnie wypadli take Holendrzy imuzycy Ensemble Modern. Ci pierwsi, pod kierunkiem Reinberta de Leeuwa, znakomicie czuli si wrepertuarze roztaczonego Juliana Andersona. Artyci zFrankfurtu, ktrymi dowodzi Franck Ollu, popisali si zarwno wkoronkowych fakturalnie, penych niezwykych rozwiza kolorystycznych utworach GeorgeaBenjamina, jak iciekawej jazzowej suicie Marka-Anthonyego Turnagea.

Za rok publiczno Sacrum Profanum czeka wyprawa na Pnoc. Twrczo kompozytorw zkrajw nordyckich od lat naley do najciekawszych zjawisk we wspczesnej muzyce, wic wrae bdzie sporo.

Festiwal Sacrum Profanum, Krakw, 13-19 wrzenia 2009