1

Czy Prawo Harcerskie jest nadal aktualne i potrzebne w dzisiejszym świecie? Czy może jest

za trudne dla dzisiejszej młodzieży?

Druhna Agnieszka WieczorkowskaGromadka Skrzatów ZHP „Smartusie”

Dublin Śródmieście

Agnieszka Wieczorkowska

2

Aby odpowiedzieć na postawione pytanie, należy najpierw krótko wyjaśnić, czym jest Prawo Harcerskie i jakie ma znaczenie.Prawo harcerskie to 10 zasad obowiązujących każdego harcerza, leżących u podstaw wychowania harcerskiego.

Zasady te mają charakter postulatów etyczno-moralnych, wskazujących na wartości oraz cechy, jakie powinien posiadać i rozwijać u siebie każdy harcerz, a także styl zachowania, jaki powinien przejawiać. Są to ideały, do których powinien dążyć każdy harcerz.Prawo Harcerskie ma kształtować w jednostce system wartości, jakim powinna kierować się w swoim życiu i stanowi swoisty drogowskaz zasad obowiązujących ponadczasowo. Treść Prawa Harcerskiego ustalona została 100 lat temu i wychodzi ponad normy etyczne przyjęte w społeczeństwie, zaś na jego straży stoją m.in. regulacje prawne danego państwa oraz normy współżycia społecznego.

…ale co to jest Prawo Harcerskie?

3

Zdjęcie: Druhna Agnieszka Wieczorkowska z dziećmi z Gromadki Skrzatów ZHP „Smartusie” z Dublina – zbiórka w ogrodzie botanicznym.

Treść Prawa Harcerskiego zmieniała się w zależności od organizacji harcerskiej oraz czasu jego obowiązywania w historii, jednakże zawsze sprowadzała się do wychowania harcerskiego i podkreślają takie cechy jak braterstwo, samodoskonalenie oraz służbę (drugiemu człowiekowi/ojczyźnie/ Bogu).

4

Niezmienna jest ilość zasad – 10 oraz fakt, że przyjmowane są one przez człowieka dobrowolnie i obowiązują go przez całe jego życie, wskazując jak żyć w zgodzie ze sobą, drugim człowiekiem oraz naturą.Wierność Prawu Harcerskiemu jest najważniejszą zasadą i stanowi „skarb idei harcerskiej”, a jego siła tkwi w organizacji - ludziach, którzy ją tworzą i starają się żyć w myśl wskazanych zasad, będąc przykładem dla innych, kolejnych pokoleń harcerzy.

Zdjęcie: Biwak Glendalough (Irlandia) 15-17 Marca 2014 roku (fotografia: B. Pilarczyk).

5

Prawo Harcerskie1. Harcerka służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki.2. Na słowie harcerki polegaj jak na Zawiszy.3. Harcerka jest pożyteczna i niesie pomoc bliźnim.4. Harcerka w każdym widzi bliźniego, a za siostrę uważa każdą inną harcerkę.5. Harcerka postępuje po rycersku.6. Harcerka miłuje przyrodę i stara się ją poznać.7. Harcerka jest karna i posłuszna rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.8. Harcerka jest zawsze pogodna.9. Harcerka jest oszczędna i ofiarna.10. Harcerka jest czysta w myśli, mowie i uczynkach i zwalcza szkodliwe nałogi.

Źródło: Organizacja Harcerek - ZHP działający poza granicami Kraju; http://zhppgk.org/galezie/harcerki/referat_harcerek.htm

O czym zatem dokładnie mówi Prawo Harcerskie? Oto jego treść:

6

Jak długo harcerz (harcerka) będzie stawiał sobie pytanie na temat sensu życia i wartości ważnych w życiu, tak długo Prawo Harcerskie będzie aktualną odpowiedzią na nie. Nie znając celu trudno jest podążać jakąkolwiek drogą lub łatwo wybrać tę, która jest bezwartościowa. Czym więc kierować się przy podejmowaniu decyzji, jak dokonywać wyboru, jak konsekwentnie dążyć do celu, jak pracować w grupie, czym jest braterstwo oraz jak być samodzielnym w działaniu i myśleniu – odpowiedzi m.in. na te pytanie młody człowiek znajdzie w harcerskim kręgu, podczas zbiórek, obozów i rajdów. Prawo Harcerskie nie zakazuje, ani nakazuje, lecz pokazuje wartości (ideały), którymi powinniśmy się kierować oraz to, kim jest i jaki jest harcerz i harcerka.

Prawo Harcerskie - tablica na dziedzińcu kościoła św. Marcina

w Warszawie.

Przez ostatnie 100 lat Prawo Harcerskie było podstawą wychowania wielu wspaniałych ludzi. Czy były to „chodzące ideały”, które nigdy nie złamały zasad Prawa? Szczerze w to wątpię. Jednak z całą pewnością w gronie tych ludzi byli zasłużeni, godni naśladowania lub godni miana autorytetu.

7

Harcerka służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki. Pierwszy postulat Prawa Harcerskiego jest szczególnie ważny w obecnych czasach, i jeszcze ważniejszy dla Polaków żyjących poza granicami swojego kraju, gdzie harcerstwo w swoim założeniu musi uwzględniać dwukulturowość i skupiać się na pielęgnowaniu polskości, języka polskiego, historii przodków, tradycji i kultury polskiej przy celu, jakim jest wychowanie dobrego, uczciwego i świadomego człowieka, a zarazem obywatela kraju zamieszkania. Zachowanie tożsamości narodowej, zakorzenionej w wierze chrześcijańskiej jest bardzo ważne dla dalszego, świadomego rozwoju jednostki poza granicami kraju. Zdjęcie: Dzieci z Gromadki Skrzatów ZHP

„Smatusie” w Dublinie.

8

Prawo Harcerskie jest podstawą „wychowania”, które zgodnie ze słowami Benedykta XVI można rozumieć, jako „właściwe wprowa-dzenie drugiego człowieka w jego wolność”. Dzisiejsze czasy są naznaczone licznymi kryzysami, są wyzwaniem dla człowieka żyjącego w świecie ciągłego rozwoju nowych technologii, ale także stresu, braku czasu, wypaczenia lub zaniku autorytetu, zagubienia siebie, kryzysu osobowości i braku szacunku dla drugiego człowieka oraz otaczają-cego nas świata. Czasy te mogą być trudne dla młodego człowieka, który został wprowadzony w jego wolność bez wykształcenia w nim systemu wartości („kręgosłupa moralnego”), który jest podstawą podejmowania przez jednostkę licznych decyzji.

Zdjęcie: Dzieci z Gromadki Skrzatów ZHP „Smatusie” w Dublinie.

A teraz „dobra” wiadomość:

Dzisiaj młodzież oczekując odpowiedzi na swoje pytania na „klik”, ma je w zasięgu swojej ręki, w postaci postulatów Prawa Harcerskiego.Ale czy jego treści jest zrozumiała dla młodzieży?

9

Dla osób związanych z harcerstwem - tak. A co myślą o postulatach Prawa Harcerskiego osoby, które nie doświadczyły harcerskiej przygody i nie poczuły siły braterstwa? Tego właśnie próbowałam dowiedzieć się poprzez przeprowadzenie 4 wywiadów na ten temat z młodzieżą w wieku od 14 do 21 lat.

A teraz „mniej dobra” wiadomość:

Na podstawie przeprowadzonych rozmów można dojść do wniosku, że postulaty Prawa Harcerskiego są potrzebne w dzisiejszych czasach, wskazują wartości i kierunek postępowania młodemu człowiekowi, i są do przyjęcia i wdrożenia w życie, ale treść Prawa Hackerskiego jest nieczytelna i wymaga interpretacji. Trudno podążać za czymś, czego się nie rozumie i przez to jest niedostępne.

W świecie, gdzie szybkość przepływu informacji jest ważna, a treść prosta i zrozumiała, zapis ten powinien być konkurencyjny względem innych komunikatów, jakie otrzymują dzisiaj młodzi ludzie. Inaczej nie przemówi on do młodego człowieka, a tym bardziej nie zachęci go to wybrania harcerskiej drogi życia.

Zdjęcie: Kadra ZHP pgk - uczestnicy szkolenia na temat pierwszej pomocy

w Kippure, maj 2014.

10

Nie każdy wie, kim był Zawisza Czarny, co oznacza „postępować po rycersku”, jak rozumieć „oszczędność” oraz „ofiarność”, która powinna cechować harcerza i harcerkę.

Moje rozmowy na temat Prawa Harcerskiego prowadziłam z młodymi dziewczynami i chłopakami, dla których harcerstwo „to przeprowadzanie babci przez ulicę” i mundur. Nie odnosząc się już do samego znaczenia i przekazu postulatów Prawa Harcerskiego, już na poziomie semantycznym, zapis jest niezrozumiały dla dzisiejszej młodzieży żyjącej poza granicami kraju.

Dlatego razem z moimi rozmówcami staraliśmy się przeanalizować każdy z 10 postulatów Prawa Harcerskiego i uprościć go dla dzisiejszej młodzieży. Wyniki naszej pracy oraz ich sugestie uproszczenia zawiera tabela numer 1.

11

Prawo Harcerskie Mój komentarz Uproszczenie wskazane w wywiadzie

1. Harcerka służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki

Postulat ten jest szczególnie trudny dla młodzieży, która nie rozumie zwrotu „bycia w służbie”, czyli bycia w gotowości dla Polski i Boga.

(tutaj był największy problem z interpretacją/ uproszczeniem).

2. Na słowie harcerki polegaj jak na Zawiszy.

Nie każdy wie, z czego słynął Zawisza Czarny, i co oznacza zwrot „polegać na słowie”. Nie wynika tutaj wprost nakaz prawdomówności, zgodności słów i czynów, dotrzymywania słowa.

Harcerka zawsze spełnia swoje obietnice.

3. Harcerka jest pożyteczna i niesie pomoc bliźnim.

Nie wynika wprost, że harcerka swoją pracą zawodową jest w służbie społeczeństwu i niesie pomoc każdemu człowiekowi i każdej społeczności.

Jeśli harcerka widzi, że ktoś potrzebuje pomocy, to mu pomaga.

4. Harcerka w każdym widzi bliźniego, a za siostrę uważa każdą inną harcerkę.

Takie widzenie świata prowadzi do poszanowania innych, akceptacji i tolerancji dla drugiego człowieka. Przy takiej różnorodności może być to wyzwaniem dla drugiego człowieka.

Harcerka we wszystkich widzi dobro, a inna harcerka jest dla niej jak siostra.

5. Harcerka postępuje po rycersku.

Trudne do zrozumienia dla młodzieży, szczególnie jeżeli mówimy o grze fair play oraz innych cechach, które przypisujemy szlachetnym rycerzom.

Harcerka przestrzega przyjętych zasad i umów, nie oszukuje, nie wykorzystuje słabości innych.

Tabela numer 1. Znaczenie Prawa Harcerskiego.

12

Prawo Harcerskie Mój komentarz Uproszczenie wskazane w wywiadzie

6. Harcerka miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

Młodzież żyjąca w miasta nie ma okazji do obcowania z przyrodą, może jej nie znać i nie wiedzieć, jak o nią dbać i dlaczego ma ją szanować.

Harcerka nie niszczy natury, ale stara się ją poznawać.

7. Harcerka jest karna i posłuszna rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.

Młodzież może rozumieć to dosłownie i odczuwać naturalny bunt. Nie czyta tego, jako wierności tradycji rodzinnej, i nie widzi w tym postulacie wolności oraz możliwości poszukiwania autorytetu.

Pomaga innym. Zawsze wykonuje swoje obowiązki.

8. Harcerka jest zawsze pogodna Nie widać w tym postulacie bardzo ważnej rzeczy, czyli panowania nad emocjami negatywnymi i radzenia sobie z nimi poprzez zmianę postawy na pozytywną, poszukiwanie radości w sobie i innych, co służy higienie zdrowia psychicznego.

Harcerka ma zawsze dobry humor.

9. Harcerka jest oszczędna i ofiarna.

Nie widać w tym przekazu niemarnowania życia oraz czasu oraz nakazu skutecznego działania i pracy.

Harcerka używa rzeczy wielokrotnie i nie marnuje pracy innych.

10. Harcerka jest czysta w myśli, mowie i uczynkach i zwalcza szkodliwe nałogi.

Nie widać tutaj nakazu pielęgnowania polskiego języka, oraz opanowania słabości swojego charakteru.

Harcerka nie pali, nie pije alkoholu, walczy ze swoimi słabościami, nie mści się, nie robi innym na złość. Nie przeklina, nie używa wulgarnego języka.

Tabela numer 1. Znaczenie Prawa Harcerskiego (cd.).

13

Podsumowując

Komentując postulaty Prawa Harcerskiego bardzo często używałam słowa „nakaz” lub „zakaz”, który ma negatywne oddziaływanie i sprawia, że w naturalny sposób oczekujemy kary za złamanie Prawa. W tym przypadku uczymy się uczciwości wobec siebie samego, co jest bardzo ważnym aspektem rozwoju samoświadomości, zaś karą będą konsekwencje, które poniesiemy.

Jako psycholog widzę w postulatach Prawa „lekarstwo” na kryzys moralności dzisiejszego człowieka, nie tylko młodzieży, ale każdego, gdyż w tak skomplikowanej rzeczywistości każdy może się zagubić. Ważne jest to, że Prawo Harcerskie pokazuje drogę, zapewne jedną z wielu, ale drogę ku zgodzie i harmonii z sobą, drugim człowiekiem oraz naturą, której jesteśmy integralną częścią. Wszyscy oddziałujemy na siebie. Jeżeli będzie to pozytywne oddziaływanie – wszyscy zaczniemy odczuwać tego pozytywne skutki.

Jak już wspomniałam postulaty Prawa są ideałami. Każdy z nas je łamie, bez wyjątku. Jeżeli każdy osiągnąłby ideał, wychowanie harcerskie nie miałoby sensu, a my misji do spełnienia. Praca nad sobą to proces - niesamowita podróż. Warto mieć w tej podróży przewodnika - autorytet oraz drogowskazy wskazujące prawidłowy kierunek, w postaci postulatów Prawa Harcerskiego.

14

Harcerstwo nie jest tylko metodą spędzania wolnego czasu, ale przede wszystkim służbą innym przy jednoczesnym samorozwoju. To dawanie dobrego przykładu, ćwiczenie samodyscypliny oraz zwiększanie samoświadomości poprzez sprawdzanie siebie w różnych sytuacjach, przy zachowaniu wierności ideałom oraz poszanowaniu historii i pamięci pokoleń. Nawiązując do słów Naczelnika Harcerzy, wygłoszonych na ognisku podczas Zlotu Chorągwi Harcerzy w Barnswood, w Wielkiej Brytanii (sierpień 1993 r.) „będąc organizacją radosną, pracujemy nad połączeniem jutra z wczoraj, przez dzień dzisiejszy.” Prawo Harcerskie jest tego podstawą poprzez odziaływanie pozytywne, pokazujące najważniejsze wartości, szanując historię, dbając o lepsze jutro, skupiamy się na pracy nad sobą i służbie innym dzisiaj.

Zdjęcie: Gromadka Skrzatów ZHP „Smatusie” w Dublinie.