Jak Modlą się Katolicy

Część 3:

Chrzest i Bierzmowanie

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA®

Rycerze Kolumba przedstawiająDedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię

książecze na temat podstawowych elementów wiary katolickiej

Sakrament chrztu ibierzmowania

C Z Ę Ś Ć D R U G A , S E K C J AT R Z E C I A N A T E M A T

W I A R Y K A T O L I C K I E J

W co wierzą katolicy?Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?

Jak żyją katolicy?

w oparciu oKatechizm Kościoła Katolickiego

autor:Peter Kreeft

główny redaktorOjciec Juan – Diego Brunetta, O.P.

Dyrektor Katolicki Serwis InformacyjnyRada Najwyższa Rycerzy Kolumba

Tłumaczenie:O. Janusz Pyda, O.P.

Polska Prowincja Dominikanów

©2011 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.

Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia©2000.

Okładka: El Greco (1541-1614), Baptism of Christ. Museo del Prado, Madrid, Spain. ©Scala / Art Resource, New York.

Catholic Information ServiceKnights of Columbus Supreme Council

PO Box 1971New Haven CT 06521-1971

www.kofc.org/ciscis@kofc.org203-752-4267

203-752-4018 (fax)

O S E R I I :

Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczekprzedstawiających w sposób prosty najważniejszeelementy nauki zawartej w Katechizmie KościołaKatolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanienowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dlawszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jegoopublikowanie w 1992 roku.

Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpićKatechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jestzawsze zgodna z nauką Kościoła.

Katolicki Serwis Informacyjny zachęca doprzeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.

-iii-

S E K C J A I I : J A K M O D L ĄS I Ę K A T O L I C Y ( K U L T )

CZĘŚĆ 3: CHRZEST IBIERZMOWANIE

Sakrament chrztu

1. Doniosłość sakramentu chrztu„Chrzest święty jest (...) bramą życia duchowego (...) i

bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów” (KKK1213)*. Sakrament chrztu przypomina narodziny – irzeczywiście, Chrystus nazywa go „powtórnym narodzeniem”(J 3, 5), narodzeniem „z góry”. Najbardziej radykalnym izmieniającym życie wydarzeniem w ciągu całego twojegonaturalnego istnienia są narodziny. Stanowią one bowiempoczątek całego twojego życia na tej ziemi. Wszystkiepóźniejsze zmiany są początkiem jedynie pewnych etapówżycia. Podobnie też, wydarzeniem najbardziej radykalnym iwprowadzającym największe zmiany w twoim życiuduchowym jest jego początek, czyli twój chrzest.

2. Skutki sakramentu chrztuSakrament chrztu pociąga za sobą dwa skutki. Jeden z nich

coś usuwa, drugi zaś coś daje osobie przyjmującej tensakrament. „Przez chrzest zostajemy [1] wyzwoleni od

-5-

*KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego

grzechu i [2] odrodzeni jako synowie Boży, stajemy sięczłonkami Chrystusa oraz zostajemy wszczepieni w Kościół(...)” (KKK 1213).

A) Tym, co zostaje usunięte przez sakrament chrztu jestgrzech pierworodny. Dokonuje się to poprzez zupełneoczyszczenie w wodzie chrztu i symbolizowane jestpoprzez obmycie wodą. „Sakrament ten jest takżenazywany ‘obmyciem odradzającym i odnawiającymw Duchu Świętym’ (Tt 3, 5; J 3, 5)” (KKK 1215).„Odrodzenie i odnowienie” oznacza „nowypoczątek”. „Chrzest odpuszcza wszystkie grzechy,grzech pierworodny i wszystkie grzechy osobiste, atakże wszelkie kary za grzech1” (KKK 1263).„W ochrzczonym pozostają jednak pewne doczesne[ale nie wieczne] konsekwencje grzechu, takie jakcierpienie, choroba, śmierć czy nieodłączne od życiaułomności, takie jak słabości charakteru, a takżeskłonność do grzechu, którą Tradycja nazywapożądliwością (...)” (KKK 1264).

B) Drugim skutkiem sakramentu chrztu, związanym zotrzymaniem czegoś przez osobę przyjmującą chrzest,jest dar rzeczywistej duchowej przemiany, począteknaszego uczestnictwa w najprawdziwszym życiusamego Boga, które to uczestnictwo stanowifundamentalne przeznaczenie i cel całej religiikatolickiej (jak również samego życia!). Na opisanietej tajemnicy używa się wielu różnych określeń, takichjak: „życie nadprzyrodzone”, „życie wieczne”, „życie

-6-

1 Por. Sobór Florencki: DS 1316 (numer przypisu w KKK: 60).

Boże”, „łaska uświęcająca” „Królestwo Niebieskie”,„Królestwo Boże”, „usprawiedliwienie”, „uświęcenie”czy „zbawienie”. Wszystko to zaczyna się wmomencie chrztu, gdy umieramy dla naszego staregoja i „rodzimy się na nowo” dla naszej nowejtożsamości. „Chrzest nie tylko oczyszcza zewszystkich grzechów, lecz także czyni neofitę ‘nowymstworzeniem’2, przybranym synem Bożym3, który stałsię ‘uczestnikiem Boskiej natury’4, członkiemChrystusa5, a z Nim ‘współdziedzicem’6, świątyniąDucha Świętego7” (KKK 1265). Dana mu jest „łaskauświęcająca, łaska usprawiedliwienia, (...) cnotyteologalne, (...) dary [Ducha Świętego]” (KKK 1266).„W ten sposób cały organizm życia nadprzyrodzonegochrześcijanina zakorzenia się w chrzcie świętym”(KKK 1266).„Chrzest opieczętowuje chrześcijanina niezatartymduchowym znamieniem (charakterem), który oznaczajego przynależność do Chrystusa. Znamienia tego niewymazuje żaden grzech, chociaż z powodu grzechuchrzest może nie przynosić owoców zbawienia8”(KKK 1272)

-7-

2 Por. 2 Kor 5, 17 (nr przyp. w KKK: 62).3 Por. Ga 4, 5-7 (nr przyp. w KKK: 63).4 Por. 2 P 1, 4 (nr przyp. w KKK: 64).5 Por. 1 Kor 6, 15; 12, 27 (nr przyp. w KKK: 65).6 Por. Rz 8, 17 (nr przyp. w KKK: 66).7 Por. 1 Kor 16, 19 (nr przyp. w KKK: 67).8 Por. Sobór Trydencki: DS 1609-1619 (nr przyp. w KKK: 80).

„‘Istotnie, chrzest jest pieczęcią życia wiecznego’9.Wierny, który ‘zachowa pieczęć’ do końca, to znaczypozostanie wierny obietnicom chrztu, będzie mógłodejść ‘ze znakiem wiary’10, w wierze otrzymanej nachrzcie, w oczekiwaniu na uszczęśliwiające oglądanieBoga, które jest wypełnieniem wiary (...)” (KKK1274).Ów drugi skutek sakramentu chrztu ma również swójwspólnotowy wymiar. „Ze źródeł chrzcielnych rodzisię jedyny Lud Boży Nowego Przymierza, któryprzekracza wszystkie naturalne lub ludzkie granicenarodów, kultur, ras i płci: ‘Wszyscyśmy bowiem wjednym Duchu zostali ochrzczeni, aby stanowić jednoCiało’ (1 Kor 12, 13)” (KKK 1267). „Stając sięczłonkiem Kościoła, ochrzczony ‘nie należy już dosamego siebie’11, ale do Tego, który za nas umarł izmartwychwstał12” (KKK 1269). „Chrzest stanowipodstawę wspólnoty między wszystkimichrześcijanami, również z tymi, którzy nie są jeszczew pełnej komunii z Kościołem katolickim” (KKK1271).

3. Zanurzenie w wodzie i polanie wodą jako alternatywneformy chrztu

Dwoma skutkami sakramentu chrztu są śmierć izmartwychwstanie. To podwójne wydarzenie jestsymbolizowane poprzez wodę. „[Sakrament ten] jest

-8-

9 Św. Ireneusz, Demonstratio apostolica, 3 (nr przyp. w KKK: 85).10 Mszał Rzymski, Kanon Rzymski (nr przyp. w KKK: 86).11 Por. 1 Kor 6, 19 (nr przyp. w KKK: 68).12 Por. 2 Kor 5, 15 (nr przyp. w KKK: 69).

nazywany chrztem ze względu na główny obrzęd, poprzezktóry jest wypełniany: chrzcić (gr. baptizein) oznacza:‘zanurzyć, pogrążyć’; ‘zanurzenie’ w wodzie jest symbolempogrzebania katechumena w śmierci Chrystusa, z którejpowstaje przez zmartwychwstanie z Nim13 jako ‘nowestworzenie’ (2 Kor 5, 17; Ga 6, 15)” (KKK 1214).

Dlatego właśnie „W sposób najbardziej znaczącydokonuje się chrztu przez trzykrotne zanurzenie w wodziechrzcielnej. Już od starożytności może on być także udzielanyprzez trzykrotne polanie wodą głowy kandydata” (KKK1239).

„W Kościele łacińskim trzykrotnemu polaniu wodątowarzyszą słowa szafarza: ‘N., ja ciebie chrzczę w imię Ojcai Syna, i Ducha Świętego’. W liturgiach wschodnichkatechumenowi zwróconemu w kierunku wschodnim kapłanmówi ‘N., sługo Boży, jesteś chrzczony w imię Ojca i Syna, iDucha Świętego’. Przy wzywaniu każdej z Osób TrójcyŚwiętej kapłan zanurza kandydata w wodzie i podnosi go zniej” (KKK 1240).

4. Symbolika wody chrzcielnejNiewiele występujących w naturze rzeczy jest dla nas tak

koniecznych jak woda. Niewiele jest również tak pięknych izachwycających. Oceany, rzeki, jeziora w sposób zupełnienaturalny pociągają nasze serca, zaś deszcz odświeża naszedusze tak samo jak ziemię. Święta Teresa z Avila mówiła, żekocha godzinami siedzieć nad wodą i pozwalać, aby woda jąuczyła. Bowiem woda jest pierwszym stworzonym przezBoga elementem materialnego świata o którym wspomina

-9-

13 Por. Rz 6, 3-4; Kol 2, 12 (nr przyp. w KKK: 6).

Księga Rodzaju, i była przez Boga używana w bardzowyjątkowy sposób na różnych etapach historii zbawienia.Wszystkie te sposoby wskazują na sakrament chrztu i w nimznajdują wypełnienie. Katechizm Kościoła Katolickiegowyjaśnia to w następujący sposób:

A) „Od początku świata woda, zwyczajne i przedziwnestworzenie, jest źródłem życia i płodności. Pismoświęte widzi ją ‘osłoniętą’ przez Ducha Świętego14:‘Na początku świata Twój Duch unosił się nad wodami(...)’15” (KKK 1218). Woda, która jest konieczna dożycia naturalnego, symbolizuje życie nadprzyrodzone.

B) „Kościół widział w arce Noego obraz zbawienia przezchrzest. W niej bowiem ‘niewielu, to jest osiem dusz,zostało uratowanych przez wodę’ (1 P 3, 20)” (KKK 1219).

C) „(...) woda morska jest symbolem śmierci, dlategomogła być zapowiedzią misterium Krzyża. Zewzględu na tę symbolikę chrzest oznacza udział wśmierci Chrystusa” (KKK 1220). Dlatego właśnie wpierwotnym Kościele, w liturgii chrześcijańskiegoWschodu i w protestanckiej wspólnocie baptystów,osoba zostaje ochrzczona poprzez zanurzenie –„pogrzebanie” – w wodzie.

D) „Przede wszystkim przejście przez Morze Czerwone,będące prawdziwym wyzwoleniem Izraela z niewoliegipskiej, zapowiada wyzwolenie, jakiego dokonujechrzest: ‘Ty sprawiłeś, że synowie Abrahama przeszli

-10-

14 Por. Rdz 1, 2 (nr przyp. w KKK: 12).15 Mszał Rzymski, Wigilia Paschalna, Poświęcenie wody chrzcielnej (nr

przyp. w KKK: 13).

po suchym dnie Morza Czerwonego, aby naródwyzwolony z niewoli faraona stał się obrazemprzyszłej społeczności ochrzczonych’16” (KKK 1221).W Księdze Wyjścia te same wody przynoszą śmierćEgipcjanom i życie Izraelitom. W sakramencie chrztuta sama woda przynosi śmierć grzechowi i nowe życiew Chrystusie.

E) „Wreszcie zapowiedzią chrztu jest przejście przezJordan; przez to wydarzenie lud Boży otrzymuje darZiemi obiecanej potomstwu Abrahama, będącyobrazem życia wiecznego” (KKK 1222).

F) „Wszystkie zapowiedzi Starego Przymierza zostająwypełnione w Chrystusie Jezusie. Rozpoczyna Onswoje życie publiczne od przyjęcia chrztu w Jordanie zrąk Jana Chrzciciela17. Po swoim zmartwychwstaniuJezus daje Apostołom taki nakaz: ‘Idźcie więc inauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu wimię Ojca i Syna, i Ducha Świętego’ (Mt 28, 19-20)18”(KKK 1223).

5. Relacja pomiędzy Chrystusem a sakramentem chrztuPo pierwsze, zostaliśmy ochrzczeni w Chrystusie (Rz 6, 3).Po drugie, Chrystus ustanowił i nakazał sprawowanie

sakramentu chrztu (Mt 28, 19-20).Po trzecie, Chrystus nadaje także moc sakramentowi

chrztu. Jest On źródłem nadprzyrodzonej mocy tegosakramentu, która ma za zadanie zgładzić grzech pierworodny

-11-

16 Tamże (nr przyp. w KKK: 15).17 Por. Mt 3, 13 (nr przyp. w KKK: 16).18 Por. Mk 16, 15-16 (nr przyp. w KKK: 17).

i wprowadzić Boże życie do duszy ochrzczonego. Zatemchrzest jest właściwie sposobem naszego zbawienia (1 P 3, 21).

Niektórzy protestanci twierdzą, że to nie chrzest naszbawia, ale zostaliśmy zbawieni już poprzez śmierć Chrystusana krzyżu. Rzeczywiście, to śmierć Chrystusa na krzyżu jestnaszym zbawieniem, ale mamy w niej udział poprzezsakrament chrztu (Rz 6, 3).

Nasz udział w śmierci Chrystusa poprzez sakramentchrztu nie jest jakąś zwykłą transakcją prawną, w której Bóg„wpłacałby” na nasze „konto” prawość Chrystusa i„przelewał” na swoje „konto” nasze grzechy. Udział w śmierciChrystusa bardziej przypomina „przeszczep”, dokonywany nażywym organizmie, niż zewnętrzną relację prawną (patrz: Rz11, 17-24 i J 15, 1-6). Śmierć Chrystusa przed dwomatysiącami lat jest przyczyną naszego zbawienia dzisiaj, a topoprzez wszczepienie nas dzięki łasce Bożej i poprzezsakrament chrztu w śmierć Chrystusa, Jego pogrzeb iZmartwychwstanie (Rz 6, 34; Kol 2, 12).

Woda, w której zostajemy zanurzeni w czasie chrztu, niejest jedynie uniwersalnym naturalnym symbolem, ale odnosisię również do konkretnego historycznego wydarzenia: „Krewi woda, które wypłynęły z przebitego boku ukrzyżowanegoJezusa19, są zapowiedzią chrztu i Eucharystii, sakramentównowego życia20” (KKK 1225). Chrzest nie jest jedyniesymbolicznym upamiętnieniem tego wydarzenia; inaczejmówiąc, to nie zwykły symbol był zapowiedzią chrztu. „‘Skądpochodzi chrzest, jeśli nie z krzyża Chrystusa, ze śmierciChrystusa. Tu jest cała tajemnica: Chrystus cierpiał za ciebie.

-12-

19 Por. J 19, 34 (nr przyp. w KKK: 21).20 Por. 1 J 5, 6-8 (nr przyp. w KKK: 22).

W Nim jesteś odkupiony, w Nim jesteś zbawiony’21” (KKK1225).

W chrzcie dokonuje się to samo, co zostało dokonaneprzez Chrystusa, ponieważ chrzest jest tym, czego dokonujeChrystus: sprawia, że rodzimy się na nowo i czyni nas dziećmiBożymi. „Nowo ochrzczony jest już dzieckiem Bożym wJedynym Synu. Może odmawiać modlitwę dzieci Bożych:‘Ojcze nasz’” (KKK 1243). Nie stajemy się dziećmi Bożymipoprzez naturalne narodziny. Dzięki nim stajemy się jedyniedziećmi naszych naturalnych rodziców. Stajemy się dziećmiBoga poprzez „powtórne narodzenie”, które dokonuje się wchrzcie świętym (J 3, 3-6).

6. Czy chrzest jest konieczny do zbawieniaA) Chrzest z wody: „Sam Pan potwierdza, że chrzest jest

konieczny do zbawienia22” (KKK 1257). Nie oznaczato jednak, iż wszyscy, którzy nie zostali ochrzczeni,nie dostąpią zbawienia. „Bóg związał zbawienie z sakramentem chrztu, alesam nie jest związany swoimi sakramentami” (KKK1257). Bowiem chrzest sakramentalny, czyli chrzest zwody, nie jest jedynym rodzajem chrztu.

B) Chrzest krwi: „Kościół zawsze zachowywał głębokieprzekonanie, że ci, którzy ponoszą śmierć za wiarę, nieotrzymawszy chrztu, zostają ochrzczeni przez swojąśmierć dla Chrystusa i z Chrystusem. Chrzest krwi,podobnie jak chrzest pragnienia [zob. następny

-13-

21 Św. Ambroży, De sacramentis 2, 2, 6: PL 16, 425-426 (nr przyp. wKKK: 23).

22 Por. J 3, 5 (nr przyp. w KKK: 55).

podpunkt], przynosi owoce chrztu, nie będącsakramentem” (KKK 1258).

C) Chrzest pragnienia: „Jeśli chodzi o katechumenów,którzy umierają przed chrztem, ich wyraźnepragnienie przyjęcia tego sakramentu, połączone zżalem za grzechy i z miłością, zapewnia im zbawienie,którego nie mogli otrzymać przez sakrament” (KKK1259).

D) Chrzest wewnętrznego pragnienia: „Każdy człowiek,który nie znając Ewangelii Chrystusa i Jego Kościoła,szuka prawdy i pełni wolę Bożą, na tyle, na ile ją zna,może być zbawiony. Można przypuszczać, że te osobyzapragnęłyby wyraźnie chrztu, gdyby wiedziały o jegokonieczności” (KKK 1260).

E) Dzieci nieochrzczone: „Jeśli chodzi o dzieci zmarłe bezchrztu, Kościół może tylko polecać je miłosierdziuBożemu, jak czyni to podczas przeznaczonego dla nichobrzędu pogrzebu. Istotnie, wielkie miłosierdzie Boga,‘który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni’ (1Tm 2, 4), i miłość Jezusa do dzieci, która kazała Mupowiedzieć: ‘Pozwólcie dzieciom przychodzić doMnie, nie przeszkadzajcie im’ (Mk 10, 14), pozwalająnam mieć nadzieję, że istnieje jakaś droga zbawieniadla dzieci zmarłych bez chrztu” (KKK 1261).

F) Limbus puerorum (otchłań): Wielu katolickichteologów uważało niegdyś, że dzieci, które umarły bezchrztu, idą po śmierci do miejsca nazywanego limbuspuerorum albo otchłanią. Miało być to miejscewiecznego pokoju, ale nie można było w nim widziećBoga. Ponieważ dzieci te nie popełniły żadnegogrzechu uczynkowego, nie dokonały również wyboru,

-14-

który skazywałby je na wieczne potępienie i tymsamym nie zasługiwały na piekło. Urodziły się jednakw stanie grzechu pierworodnego i dlatego nie mogływejść do nieba. Jednakże większość współczesnychteologów jest przekonana, iż Bóg znajdzie jakiśsposób, aby wprowadzić swe niewinne maleństwa dochwały nieba. Nie możemy ograniczać Bożej miłościani Bożego sprytu w znajdowaniu sposobów na to, abyJego miłość mogła się zrealizować. Boga nieograniczają żadne środki.

7. Chrzest dzieci i chrzest dorosłych„Od początków Kościoła chrzest dorosłych jest

praktykowany najczęściej tam, gdzie dopiero od niedawnagłosi się Ewangelię” (KKK 1247). Ale również „Praktykachrztu dzieci od niepamiętnych czasów należy do tradycjiKościoła; wyraźne jej świadectwa pochodzą z II wieku. Jestjednak bardzo możliwe, że od początku przepowiadaniaapostolskiego, gdy całe ‘domy’ ‘przyjmowały chrzest’23,chrzczono także dzieci24” (KKK 1252).

Istnieją następujące powodu udzielania sakramentu chrztudzieciom.

A) „Dzieci, rodząc się z upadłą i skażoną grzechempierworodnym naturą, również potrzebują nowegonarodzenia w chrzcie25, aby zostały wyzwolone zmocy ciemności i przeniesione do Królestwa wolności

-15-

23 Por. Dz 16, 15. 33; 18, 8; 1 Kor 1, 16 (nr przyp. w KKK: 46).24 Por. Kongregacja Nauki Wiary, instr. Pastoralis actio: AAS 72 (1980)

1137-1156 (nr przyp. w KKK: 47). 25 Por. Sobór Trydencki: DS 1514 (nr przyp. w KKK: 42).

dzieci Bożych26, do którego są powołani wszyscyludzie” (KKK 1250).

B) Praktyka chrztu dzieci jest wyrazem naszej wiary wfakt Bożej inicjatywy. „Czysta darmowość łaskizbawienia jest szczególnie widoczna przy chrzciedzieci” (KKK 1250). Chrzest dzieci pasuje do naturyBożej miłości. Bóg pokochał nas, zanim mypokochaliśmy Jego. Nawet nasze pragnienie Boga jestJego darem.

C) Chrzest dzieci ukazuje hojność Boga w udzielaniułaski. Bóg nikomu nie odmawia swej miłości.Warunkiem przyjęcia łaski nie jest inteligencja, leczotwartość. Któż zaś jest bardziej otwarty, niż dziecko?Nie popełniło ono żadnego grzechu uczynkowego, niejest niczemu winne, nie zachowuje żadnej rezerwy.

D) Kochający rodzice chcą dać swoim dzieciomwszystko, co najlepsze. Nic zaś nie jest lepsze odBożej łaski, nic również nie jest bardziej konieczne dodobrego i szczęśliwego życia. „Gdyby Kościół irodzice nie dopuszczali dziecka do chrztu zaraz pourodzeniu, pozbawialiby je bezcennej łaski stania siędzieckiem Bożym27” (KKK 1250).

E) Chrystus powiedział swoim apostołom, aby pozwolilidzieciom do niego przychodzić (Mk 10, 14-16).

F) Bóg wiąże się z nami nie tylko jako jednostkami, aletakże jako członkami rodzin. W całym Piśmie Świętymprzymierze (małżeństwo) i więzy rodzinne (ród)zajmują uprzywilejowane miejsce.

-16-

26 Por. Kol 1, 12-14 (nr przyp. w KKK: 43).27 KPK, kan. 867; KKKW, kan. 686, § 1 (nr przyp. w KKK: 44).

G) Chrzest dzieci ma swoje źródło w Piśmie Świętym(patrz: Dz 16, 15)

H) Wreszcie, jeśli nie jesteśmy po prostu w stanie pojąćdziałania Bożej łaski, nie powinniśmy jej ograniczać.

8. Kształtowanie się rytu chrzcielnego w liturgiiSakrament chrztu przybierał w historii różne formy, w

zależności od czasu, miejsca i obrządków liturgicznych, wktórych był udzielany. Niemniej jednak, zawsze zachowywałniezmienną istotową strukturę.

„Gdy ktoś chciał stać się chrześcijaninem, musiał – od czasówapostolskich – przejść pewną drogę i wtajemniczenie złożonez wielu etapów. Można tę drogę przejść szybciej lub wolniej.Zawsze powinna ona zawierać kilka istotnych elementów: [1]głoszenie słowa [Ewangelii], [2] przyjęcie Ewangelii [wiary],które pociąga za sobą nawrócenie [zmianę myślenia, serca iżycia], [3] wyznanie wiary, [4] chrzest, [5] wylanie DuchaŚwiętego [wyrażające się zwłaszcza w Bierzmowaniu], [6] dostępdo Komunii eucharystycznej” (KKK 1229). Trzy ostatnieelementy to „sakramenty inicjacji chrześcijańskiej”, czy też„sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego”.

„Wtajemniczenie to w ciągu wieków i w różnychokolicznościach ulegało wielu zmianom” (KKK 1230).

„Obecnie (...) we wszystkich obrządkach łacińskich iwschodnich wtajemniczenie chrześcijańskie dorosłychrozpoczyna się od przyjęcia ich do katechumenatu i osiągaswój punkt kulminacyjny w jednej celebracji udzielania trzechsakramentów: chrztu, bierzmowania i Eucharystii28” (KKK 1233).

-17-

28 Por. Sobór Watykański II, dekret Ad gentes, 14; KPK, kan. 851; 865;866 (nr przyp. w KKK: 32).

9. Po chrzcie„Aby mogła rozwijać się łaska chrztu, ważna jest pomoc

rodziców. Na tym polega także rola rodziców chrzestnych,którzy powinni być głęboko wierzący, a także zdolni i gotowisłużyć pomocą nowo ochrzczonemu, zarówno dziecku, jakdorosłemu, na drodze życia chrześcijańskiego29” (KKK 1255).„Nowy rytuał [sakramentu chrztu] (…) umieszcza rodziców wsamym sercu celebracji, gdzie też rzeczywiście jest ichmiejsce (…). To oni wyrzekają się grzechu i wyznają wiarę.Ciąży na nich odpowiedzialność zadbania o to, by ich życiestanowiło świadectwo wyznawanej przez nich wiary,ponieważ to właśnie oni będą pierwszymi chrześcijanamimającymi wpływ na życie chrzczonego dziecka. Jednakżerodzice potrzebują pomocy. Rodziców chrzestnych możnapostrzegać jako swoiste połączenie z rodziną większą, niżrodzina naturalna – z tą rodziną, którą stanowi Kościół” (Ks.Peter Stravinskas, Understanding the Sacraments).

„U wszystkich ochrzczonych, dzieci i dorosłych, pochrzcie wiara powinna wzrastać. Dlatego co roku podczasWigilii Paschalnej Kościół celebruje odnowienie przyrzeczeńchrztu” (KKK 1254).

10. Kto może chrzcić?„Zwyczajnym szafarzem chrztu jest biskup i prezbiter, a w

Kościele łacińskim także diakon30. W razie konieczności możeochrzcić każda osoba, nawet nie ochrzczona, mającawymaganą intencję (...)31. Wymagana intencja polega na tym,

-18-

29 Por. KPK, kan. 872-874 (nr przyp. w KKK: 49).30 Por. KPK, kan. 861, § 1; KKKW, kan. 677, § 1 (nr przyp. w KKK: 51).31 Por. KPK, kan. 861, § 2 (nr przyp. w KKK: 52).

aby chcieć uczynić to, co czyni Kościół, gdy chrzci. Kościółwidzi uzasadnienie tej możliwości w powszechnej wolizbawczej Boga32 oraz konieczności chrztu do zbawienia33”(KKK 1256).

11. Kto może zostać ochrzczony?U początków Kościoła najbardziej rozpowszechnioną

praktyką był chrzest dorosłych. Praktyka ta wciąż istnieje tam,gdzie Kościół dopiero zaczyna działać. Tam zaś, gdzieistnienie Kościoła jest już utwierdzone, większość ludzizostaje ochrzczonych jako dzieci. Sakrament chrztu wymagawiary od osoby, która ma zostać ochrzczona, jednakże wiarawymagana do przyjęcia sakramentu chrztu „nie jest wiarądoskonałą i dojrzałą, ale pewnym zaczątkiem, który ma sięrozwijać” (KKK 1253).

O ile dorośli, zanim przyjmą sakrament chrztu, musząprzejść przez katechumenat, w którym są uczeni prawd wiary,o tyle ci, którzy zostają ochrzczeni jako dzieci, opierają się nawierze wspólnoty wierzących, która to wspólnota, poprzezrodziców i rodziców chrzestnych, podejmujeodpowiedzialność za wychowanie dziecka w wierze.

Dar chrztu, ofiarowany dziecku zanim jeszcze dokonałoono osobistego aktu przyjęcia wiary, pokazuje, że Bógobdarza łaską hojnie i w sposób wolny, bez żadnejwcześniejszej zasługi z naszej strony (KKK 1250).

-19-

32 Por. 1 Tm 2, 4 (nr przyp. w KKK: 53).33 Por. Mk 16, 16; Sobór Florencki: DS 1315; 646; KPK, kan. 861, § 2 (nr

przyp. w KKK: 54).

Sakrament bierzmowania1. Czym jest sakrament bierzmowania i dlaczego jestpotrzebny?

Istotą sakramentu bierzmowania jest fakt, iż jest tosakrament Ducha Świętego.

Dlaczego sakrament ten jest nam potrzebny? Ze względuna to, jak może zmienić nasze życie. Jakie zaś zmiany możewprowadzić? Jeśli przeczytasz pięć pierwszych ksiąg NowegoTestamentu, możesz znaleźć dla siebie odpowiedź na pytanieo potrzebę sakramentu bierzmowania, podobnie jak znalazł jątam cały świat. Potrzebą i celem sakramentu bierzmowaniajest zmiana życia każdego katolika w taki sposób, w jakidokonało się to w całym Kościele przez zesłanie DuchaŚwiętego. „Skutkiem sakramentu bierzmowania jest specjalnewylanie Ducha Świętego, jak to, które zostało udzieloneApostołom w dniu Pięćdziesiątnicy” (KKK 1302).

Dlaczego potrzebujemy Ducha Świętego? Czy samChrystus nie wystarczy? Duch Święty jest potrzebny, abyprzybliżyć nam Chrystusa. Chrystus powiedział swoimuczniom, że Jego fizyczne odejście będzie dla nichpożyteczne, ponieważ będzie mógł wówczas posłać im DuchaŚwiętego (J 16, 7). Duch Święty miał być bowiem obecny wnich – jeszcze bliżej, niż był z nimi Jezus pozostając w ciele.Miłość zawsze szuka największej bliskości. Bóg zaś jestmiłością.

2. Skutki sakramentu bierzmowaniaOwą bliskość, która jest skutkiem sakramentu

bierzmowania, najłatwiej dostrzec poprzez zmianę, jakadokonała się w apostołach (zwłaszcza w osobie św. Piotra,

-20-

który jest najczęściej wspominany w Nowym Testamencie)„przed i po” zesłaniu Ducha Świętego – to znaczy,porównując ich zachowanie przedstawione w Ewangeliach ztym, jakie opisane zostało w Dziejach Apostolskich. Chrystuspowiedział apostołom, że nie są jeszcze gotowi do głoszenia,świadczenia, ewangelizowania i cierpienia dla Niego, aż dochwili, gdy przyjdzie Duch Święty (Dz 1, 4-5).

Zasadą sakramentu bierzmowania jest ta sama zasada,która leży u podstaw zesłania Ducha Świętego. Bierzmowanie„utwierdza”, a zatem potwierdza czy też wzmacnia w nasżycie nadprzyrodzone, które otrzymaliśmy w sakramenciechrztu świętego. Sakrament bierzmowania umacnia nas dotego, byśmy stawali się w pełni dojrzałymi świadkamiChrystusa. Dawne określenie mówiło, iż sakramentbierzmowania czyni nas „żołnierzami Chrystusowymi”. Choćnie lubimy obecnie jakichkolwiek porównań militarnych, toistota tego właśnie obrazu zachowuje swoją ważność.Sakrament bierzmowania przygotowuje nas bowiem doduchowej walki i wypełniania duchowej misji.

Dokonuje się to poprzez nasz „chrzest” (zanurzenie) wDuchu Świętym. Na tym właśnie polega kluczowa przemiana.Dzięki niej Chrystus, nasz „obiektywny” i „zewnętrzny” Pan iZbawca oraz nasz wzór, staje się również naszym„subiektywnym” czy też wewnętrznym źródłem siły.Dokonuje się to dzięki temu, iż Chrystus posyła nam DuchaŚwiętego. Podobnie jak dzieci stają się dorosłe w momencie,gdy uwewnętrzniają prawa i wartości wpajane im przezrodziców, w miejsce zwykłego posłuszeństwa wobeczewnętrznego autorytetu rodziców, podobnie i chrześcijaniestają się dojrzali, gdy Duch Święty daje im owo wewnętrzneźródło motywacji i siły.

-21-

Potrzeba sakramentu bierzmowania staje się wyraźniejsza,gdy mamy do czynienia z chrztem niemowląt. Dzieckobowiem, które nie osiągnęło jeszcze wieku używania rozumui wolnej woli, nie może samo z siebie dokonywać aktówwiary. To wiara rodziców, albo Kościoła zastępuje czy teżreprezentuje wiarę dziecka. Zastępstwo to traktowane jestoczywiście jako czasowe, nie zaś stałe. Dziecko będziemusiało kiedyś w sposób wolny zaakceptować, opierając sięna swojej własnej decyzji, Bożą łaskę, którą otrzymało dziękiwoli swoich rodziców w momencie chrztu świętego.

Z tego powodu staranne nauczanie i przygotowaniekandydatów do sakramentu bierzmowania jest bardzo istotne.Sakrament bierzmowania nie może być bowiem czymś, codokonuje się „automatycznie”, nie może też stać się zwykłymwydarzeniem towarzyskim. Istota tego sakramentu musi byćjasno zrozumiana przez tego, kto chce go przyjąć, aprzystąpienie do niego musi być wynikiem wolnej decyzji –podobnie jak zawarcie sakramentu małżeństwa czyzaciągnięcie się do wojska.

Ponadto, sakrament bierzmowania – znów, podobnie jakzawarcie małżeństwa czy zaciągnięcie się do armii – nie jestkońcem, ale początkiem. Niestety, wielu katolików traktujeten sakrament jako zakończenie ich religijnej edukacji, a niejako zakończenie okresu dzieciństwa i początek dorosłości.Osobista relacji z Bogiem poprzez „duchowe małżeństwo”,podobnie jak i osobista relacji pomiędzy małżonkami wnaturalnym małżeństwie, nie może być czymś statycznym.Tego typu relacja albo się rozwija, albo zanika.

-22-

3. Sakrament bierzmowania dopełnia sakrament chrztuBierzmowanie jest dopełnieniem sakramentu chrztu.

Stanowi on przypieczętowanie zawartego w momencie chrztuprzymierza czy też duchowego małżeństwa pomiędzyChrystusem i chrześcijaninem.

Ze względu na ten bliski związek pomiędzy sakramentemchrztu i sakramentem bierzmowania, pożądane jest (choć niestanowi to koniecznego wymogu), aby ta sama osoba, którabyła rodzicem chrzestnym była również świadkiembierzmowania swojego chrześniaka.

Związek pomiędzy tymi dwoma sakramentami jest jeszczemocniej wyrażony w liturgii Kościoła wschodniego: „NaWschodzie [szafarzem] jest (...) zazwyczaj kapłan, którychrzci, a następnie udziela bierzmowania podczas jednej i tejsamej celebracji. Czyni to jednak przy użyciu krzyżma [oleju]świętego poświęconego przez patriarchę lub biskupa, cowyraża jedność apostolską Kościoła (...)34” (KKK 1312).

4. Moc, którą otrzymuje się w sakramencie bierzmowaniaPrzyjmujący sakrament bierzmowania otrzymują

dwojakiego rodzaju moc – mającą służyć im samym orazmającą służyć, za ich pośrednictwem, innym ludziom.

A) Bierzmowani otrzymują przede wszystkim mocumożliwiającą prowadzenie życia w osobistejświętości pośród nie-świętego świata, a zwłaszczaodwagę poświęcania się i znoszenia cierpień dlaChrystusa. Chrześcijanie zawsze są opisywani wNowym Testamencie jako ci, którzy wyróżniają sięspośród innych ludzi (w istocie, słowo „święty” znaczy

-23-

34 Por. KPK, kan. 883, § 2 (nr przyp. w KKK: 140).

tyle, co „wyróżniony, wyodrębniony, oddzielony”).Chrześcijanie zawsze byli określani jako„kontrkulturowi”. Przewodnikiem chrześcijan nie jestbowiem społeczeństwo w którym żyją, ale ich Pan.

B) Bierzmowani otrzymują także moc rozprzestrzenianiawiary słowem i przykładem, a zatem moc byciaświadkami. „Istotnie, ‘przez sakrament bierzmowania[ochrzczeni] (...) obdarzani są szczególną mocą DuchaŚwiętego, i w ten sposób jeszcze bardziej sązobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa,do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do jejobrony’35” (KKK 1285). Bierzmowanie „udziela nam,jako prawdziwym świadkom Chrystusa, specjalnejmocy Ducha Świętego do szerzenia i obrony wiarysłowem i czynem, do mężnego wyznawania imieniaChrystusa, oraz do tego, by nigdy nie wstydzić sięKrzyża36” (KKK 1303).

5. Dary charyzmatycznePoza dwoma rodzajami łaski, które zostały opisane w

powyższym paragrafie, wylanie Ducha Świętego, dokonującesię zarówno poprzez sakrament bierzmowania jak i wjakikolwiek inny sposób, często związane jest z udzieleniemłaski przynoszącej „dary charyzmatyczne”. Darycharyzmatyczne to nadprzyrodzone dary, różne dla różnychchrześcijan, z których wszystkie udzielane są po to, aby służyćcałemu Kościołowi (1 Kor 12). Jednym z tych „darów”,

-24-

35 Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11; por. Obrzędybierzmowania, Praenotanda, 2 (nr przyp. w KKK: 90).

36 Por. Sobór Florencki: DS 1319; Sobór Watykański II, konst. Lumengentium, 11; 12 (nr przyp. w KKK: 127).

ofiarowanym poprzez wylanie Ducha Świętego wszystkim,jest dar rozumu. Dotyczy on zwłaszcza rozumienia PismaŚwiętego, które potrafi „rozbłysnąć” ze swego wnętrzazupełnie nowym światłem, gdy ten sam Duch, który byłnatchnieniem dla starożytnych autorów piszących święteteksty, obecnie jest natchnieniem dla współczesnych,czytających je chrześcijan.

6. Historyczne źródła bierzmowaniaA) „W Starym Testamencie prorocy zapowiadali, że Duch

Pana spocznie na oczekiwanym Mesjaszu37 [por. Iz 61,1; Łk 4, 16-22]” (KKK 1286).

B) Gdy czas Mesjasza nadszedł, „Jezus poczęty zasprawą Ducha Świętego urzeczywistnia całe swojeżycie i całe swoje posłanie w pełnej jedności zDuchem Świętym (...) (J 3, 34)” (KKK 1286).

C) „Chrystus wielokrotnie obiecywał wylanie Ducha38.Spełnił (...) tę obietnicę (...) w dniu Pięćdziesiątnicy39”(KKK 1287).

D) „Od tego czasu Apostołowie, wypełniając wolęChrystusa, przez wkładanie rąk udzielali neofitomdaru Ducha Świętego (...)40” (KKK 1288).

E) „sakrament bierzmowania (...) w pewien sposóbprzedłuża w Kościele łaskę Pięćdziesiątnicy41” (KKK1288).

-25-

37 Por. Iz 11, 2 (nr przyp. w KKK: 91).38 Por. Łk 12, 12; J 3, 5-8; 7, 37-39; 16, 7-15; Dz 1, 8 (nr przyp. w KKK: 95).39 Por. Dz 2, 1-4 (nr przyp. w KKK: 97).40 Por. Dz 8, 15-17; 19, 5-6 (nr przyp. w KKK: 100).41 Paweł VI, konst. apost. Divinae consortium naturae (nr przyp. w KKK: 102).

7. Liturgiczny ryt sakramentu bierzmowaniaW starożytnym Kościele sakramenty chrztu,

bierzmowania i Eucharystii były przyjmowane jednocześnie iskładały się na jeden ryt inicjacji chrześcijańskiej (KKK 1212,1290, 1298, 1306). Tradycja ta zachowana została do dziś wKościołach obrządku wschodniego (np. wśródprawosławnych), gdzie dzieci jednocześnie są chrzczone,namaszczane krzyżmem świętym bądź bierzmowane iprzyjmują komunię świętą.

„W pierwszych wiekach bierzmowanie stanowi zazwyczajjeden obrzęd z chrztem, tworząc razem z nim ‘podwójnysakrament’42 (...) [Ale] wzrost liczby chrztów dzieci w różnychporach roku (...) uniemożliwił obecność biskupa przywszystkich celebracjach chrzcielnych. Na Zachodzie, gdziedopełnienie chrztu [czyli bierzmowanie] chcianozarezerwować dla biskupa, wprowadzono rozdzielenieczasowe obu sakramentów. Wschód natomiast zachował ichjedność, tak że bierzmowania udziela prezbiter, który chrzci.Powinien on jednak dokonywać tego za pomocąpoświęconego przez biskupa myronu [oleju]43” (KKK 1290).

8. „Znamię” otrzymywane w sakramencie bierzmowania„Przez namaszczenie bierzmowany otrzymuje „znamię”,

pieczęć Ducha Świętego. Pieczęć jest symbolem osoby44,znakiem jej autorytetu45, znakiem posiadania przedmiotu46 –niegdyś w taki sposób naznaczano żołnierzy pieczęcią ich

-26-

42 Por. św. Cyprian, Epistula 73, 21: PL 3, 1169 (nr przyp. w KKK: 103).43 Por. KKKW kan. 695, § 1; 696, § 1 (nr przyp. w KKK: 104).44 Por. Rdz 38, 18; Pnp 8, 6 (nr przyp. w KKK: 110).45 Por. Rdz 41, 42 (nr przyp. w KKK: 111).46 Por. Pwt 32, 34 (nr przyp. w KKK: 112).

wodza, a także niewolników pieczęcią ich pana” (KKK 1295).„Pieczęć Ducha Świętego jest znakiem całkowitejprzynależności do Chrystusa i trwałego oddania się na Jegosłużbę (...)” (KKK 1296).

Dlatego też, „Sakramentu bierzmowania, podobnie jakchrztu, którego jest dopełnieniem, udziela się tylko jeden raz.Wyciska on w duszy niezatarte duchowe znamię (...)47” (KKK1304).

9. Kto może przyjąć sakrament bierzmowania?„Każdy ochrzczony jeszcze nie bierzmowany może i

powinien otrzymać sakrament bierzmowania48. (...) chrzest,bierzmowanie i Eucharystia stanowią jedność (...); chociażsakrament chrztu jest ważny i skuteczny bez bierzmowania iEucharystii, to jednak wtajemniczenie chrześcijańskiepozostaje nie dopełnione” (KKK 1306).

„Zwyczaj łaciński od wieków podaje ‘wiek rozeznania’jako odpowiedni czas do przyjęcia sakramentu bierzmowania”(KKK 1307). We wszystkich kulturach istnieje jakiś „rytprzejścia”, mający zaznaczyć początek osobistej dorosłości.

Jednakże, „Jeśli mówi się czasem o bierzmowaniu jako o‘sakramencie dojrzałości chrześcijańskiej’, to nie należyjednak mylić dojrzałego wieku wiary z dojrzałym wiekiemrozwoju naturalnego. (...) Przypomina o tym św. Tomasz:‘Wiek fizyczny nie stanowi dla duszy przeszkody. Tak więcnawet w dzieciństwie człowiek może osiągnąć doskonałośćwieku duchowego (...). W ten sposób wiele dzieci dzięki mocy

-27-

47 Por. Sobór Trydencki: DS 1609 (nr przyp. w KKK: 129).48 Por. KPK, kan. 889, § 1 (nr przyp. w KKK: 132).

Ducha Świętego, którą otrzymały, walczyło odważnie i aż doprzelania krwi dla Chrystusa’49 [por. Mdr 4, 8]” (KKK 1308).

10. Przygotowanie do sakramentu bierzmowania„Przygotowanie do bierzmowania powinno mieć na celu

doprowadzenie chrześcijanina do głębszego zjednoczenia zChrystusem, do większej zażyłości z Duchem Świętym, Jegodziałaniem, darami i natchnieniami (...)50” (KKK 1309). Bógmówi w „szmerze łagodnego powiewu” (1 Krl 19, 12). Jeślichcemy Go usłyszeć, musimy przez całe życie rozwijać wsobie nawyk słuchania takiego głosu – w naszej modlitwieosobistej, w czytaniu Pisma Świętego, w naszymuczestnictwie w liturgii Kościoła i we wszystkich życiowychsytuacjach i relacjach z ludźmi. Wysiłek ten powinien zostaćbardzo poważnie podjęty zarówno w czasie przygotowania dosakramentu bierzmowania, jak i już przy jegowykorzystywaniu, zarówno zatem przed jak i pobierzmowaniu.

11. Kto jest szafarzem sakramentu bierzmowania„W obrządku łacińskim zwyczajnym szafarzem

bierzmowania jest biskup51. Chociaż biskup – w raziekonieczności – może dać kapłanowi pozwolenie na udzielenietego sakramentu52, powinien udzielać go raczej sam (...).Biskupi są następcami Apostołów (...). Udzielanie przez nichsakramentu bierzmowania wyraźnie oznacza, że jednym z

-28-

49 Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, III, 72, 8, ad. 2 (nr przyp. wKKK: 135).

50 Por. Obrzędy bierzmowania, Praenotanda, 3 (nr przyp. w KKK: 136).51 Por. KPK, kan. 882 (nr przyp. w KKK: 141).52 KPK, kan. 884, § 2 (nr przyp. w KKK: 142).

jego skutków jest ściślejsze zjednoczenie bierzmowanych zKościołem, z jego apostolskimi początkami i jego posłaniemświadczenia o Chrystusie” (KKK 1313).

„Jeśli jakiś chrześcijanin znajduje się wniebezpieczeństwie śmierci, każdy kapłan może udzielić mubierzmowania53. Kościół chce bowiem by żadne z jego dzieci,nawet najmniejsze, nie odchodziło z tego świata nieudoskonalone przez Ducha Świętego (...)” (KKK 1314).

Ściśle rzecz biorąc, jedynie Chrystus udziela sakramentubierzmowania, ponieważ tylko On może dać Ducha Świętego.

12. „Dary Ducha Świętego” i „owoce Ducha Świętego”„Siedmioma darami Ducha Świętego są: mądrość, rozum,

rada, męstwo, umiejętność, pobożność i bojaźń Boża.Chrystus (...) posiada je w całej pełni54” (KKK 1831).

„Owocami Ducha są doskonałości, które kształtuje w nasDuch Święty jako pierwociny wiecznej chwały. TradycjaKościoła wymienia ich dwanaście: ‘miłość, radość, pokój,cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wspaniałomyślność,łaskawość, wierność, skromność, wstrzemięźliwość, czystość’(Ga 5, 22-23 Wulg.)” (KKK 1832).

-29-

53 Por. KPK, kan. 883, § 3 (nr przyp. w KKK: 143).54 Por. Iz 11, 1-2 (nr przyp. w KKK: 85).