39

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

Agata SutkowskaUniwersytetWarszawski

Filmyszpiegowskie(ang. spy movies)tospecy"cznaczęśćkinakulturypopu-larnej,najczęściejopisywanajakopodgatunek"lmowegokryminałulub"lmusensacyjnego,choćjesttoujęciepotoczneibadaczeniesącodoniegozgodni1.Wodróżnieniuodgatunkówzokreślonąkonwencją(komediaromantyczna,horror,melodramat)"lmszpiegowskimożełączyćsięzinnymi"lmowyminur-tami.Możnapowiedzieć,żepodobniejakkinosuperbohaterskiede"niujeposta-ciebohaterówznadnaturalnymimocami,takwyróżnikiemkinaszpiegowskiegojestpostaćbohatera-tajnegoagentai/lubpracownikasekretnychsłużb2.Wspy movies niezbędnajestteżintrygaopartanazdobywaniuinformacji,doczegonajczęściejpotrzebnyjestkamu)aż.Jakocechęcharakterystycznąwskazałabymtakżebudzeniewwidzuniepewności,ktowprzedstawionejfabuleokażesięsojusznikiem,aktozdradzigłównychbohaterów.

Pierwszespy movieszaczęłypojawiaćsięmasowowlatach20.XXwieku.Stanowiłyczęśćprodukcjidotyczących Iwojny światowej inadziałaniach

1Por.A.Helman,Jak Tezuesz w labiryncie. Film szpiegowski,[w:]Wokół kina gatunków, red.K.Loska,Kraków2001,s.11.

2 Por. Film szpiegowski, h*ps://pl.wikipedia.org/wiki/Film_szpiegowski [dostęp:2.04.2016].

40

z nią związanych opierały swoją tematykę (jak zauważa Alicja Helman,wiele"lmówztegookresumiałowyraźniepropagandowycharakter3).Rozwójgatunkuprzypadłnalata30.,doczegoszczególnieprzyczynilisięFritzLangswoim"lmemSzpiedzy, atakżetwórczośćAlfredaHitchcocka,poczynającodpierwszejwersji"lmuCzłowiek, który wiedział za dużo (The Man Who Knew Too Much,1934).WrazzIIwojnąświatowązainteresowanie"lmamiszpiegowskimiponowniewrosło,alefazęszczególnegozainteresowaniaspy movies przynio-słydopieroczasyzimnejwojnyiwłaściwaimzbiorowapsychoza.JakzauważaGrzegorzGajewski,zwłaszczaprodukcjeoJamesieBondziestanowiływtymniespokojnymokresiedobrybarometrnastrojówpanującychwspołeczeństwieanglosaskim4.

Jakwidać,zarównopowstanie,jakirozkwit"lmówszpiegowskichprodukcjiamerykańskiejprzypadanaczasyspecy"cznegoniepokojuspołecznego,któ-regoźródłostanowiływojnaoinformacjeoraztowarzyszącajejniepewność,ktownajbliższymotoczeniustanowizagrożenie,akomumożnazaufać.Tymbardziejzastanawiającyokazujesięjednakponownyrozkwitspy movies,którymożemyzaobserwowaćwdwóchdekadachXXIwieku.Nanastępnychstronachdokonamanalizytegozjawiskaorazspróbujęodpowiedziećnazadanewtytuletekstupytanie.

Podstawowe informacje o analizowanych przykładach Przedmiotemmojejanalizysątrzy"lmyzgatunkuspy movies orazjedensuper-bohaterskizwątkamikinaszpiegowskiego.Pierwszesłużąmidozobrazowania,jakwróżnychdziełachtraktującychotajnychagentachpojawiająsiępewnenowetendencje,czwartyzaś–żetendencjetezauważyćmożnarównieżwin-nychwytworachkulturypopularnej.Filmyanalizowaneprzezemnieto:Skyfall (reż.SamMendes,2012),Kingsman: Tajne służby (Kingsman: The Secret Service,reż.Ma*hewVaugh,2014),Kryptonim U.N.C.L.E. (The Man From U.N.C.L.E.,reż.GuyRichie, 2015) orazKapitan Ameryka: Zimowy Żołnierz (Captain America: The Winter Soldier,reż.AnthonyiJoeRusso,2014).

3Por.A.Helman,Jak Tezuesz w labiryncie…,s.16.4Por.G.Gajewski,Szpiegostwo w branży filmowej, [w:]Kino gatunków, red.A.Helman,

Warszawa–Kraków1991,s.122.

Agata Sutkowska

41

Skyfall todwudziestytrzeci"lmoJamesieBondzie–zarównoten,jakidwapoprzednie"lmyzDanielemCraigiemwroligłównejwyróżniająsięnatleinnychbondowskichprodukcjiistanowiąswoistycykl,wktórymradykalniezmienionokoncepcjęukazywaniaperypetiiagenta007.WpierwszymztegocykluCasino Royale(2006)„wyczyszczono”całeuniwersumiukazanoJamesaBondanapoczątkujegoszpiegowskiejkariery.Bond,którywpierwszychminu-tach"lmuwykonujemisjęmającązapewnićmustatusagentazdwomazerami,dopieronaoczachwidzaprzemieniasięwpostaćznanązwcześniejszychpro-dukcjioangielskimszpiegu.Naprzeobrażeniesięagentajasnowskazujescena"nałowa–dopierowtedypadająsłowa„Bond.JamesBond”,którezamykają"lm.AleCasino Royale rozpoczynaprzedewszystkimukazywanieświataBondazwiększądoząrealizmuibrutalności–agentMI6niemajużtylunowoczesnychgadżetów,jegomisjewymagająnietyleelegancji,ilebrutalnejsiły.SamBondtakżeniezewszystkichstarćwychodzibezszwanku–jestbityitorturowany,ostatecznierównieżzranionywsensieemocjonalnym.Mimożepodobnewątkispotkaćmożnabyłow"lmachbondowskichjużwcześniej,wCasino Royale zostałyoneukazanezwiększąwyrazistością.Zmianakonwencjinabardziejrealistycznąbyłaprzezproducentówtłumaczonachęciąodświeżeniacałejserii(wartozauważyć,żeanalogicznązmianęwpodobnymczasieprzeszłainnaikonapopkultury–Batmanw"lmieBatman: Początek, reż.ChristopherNolan,2005)izostałaprzyjętaentuzjastycznieprzezkrytykęifanów.BardziejrealistycznąkonwencjękontynuujeQuantum of Solace (2008),aSkyfall jestzwieńczeniemtegocyklu5.Fabuła"lmuSamaMendesaopierasięnakryzysie–kryzysieca-łegoMI6,atakowanegoprzezdawnegosojusznika,ikryzysiesamegoJamesaBonda,nietaksprawnegoiodpornegojakwcześniej.TematemprzewodnimSkyfall jestwalkastaregoznowym,przeszłościzprzyszłością,rozgrywającasięnawielupoziomach–odutarczeksłownychpomiędzy007ajegonowymKwatermistrzemQażpowalkęuważanegozaprzestarzałeMI6zezdolnymhakerem,którystosujecyberterror.

FilmKingsman: Tajne służby (2014)zostałopartynakomiksieDave’aGibbonsaiMarkaMillara,awyreżyserowanyprzezMa*hewVaughana,którymiałswój

5Ostatni "lmoagencie007,Spectre (2015), jest jużpowrotemdodawnegoBonda–widowiskowegoifantastycznego.Por.K.Barzowski,Spectre:sto procent Bonda w Bondzie – recenzja, h*p://"lm.onet.pl/recenzje/spectre-sto-procent-bonda-w-bondzie-recenzja/69nbgc [dostęp:10.04.2016].

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

42

udziałwpowstawaniupierwowzoru6.HistoriaKingsman skupiasięnawychowa-nymwubogiejdzielnicychłopakuGarymUnwinie,zwanymprzezwszystkichEggsym.WwynikusplotuokolicznościchłopakspotykaagentaopseudonimieGalahad,Harry’egoHarta,itra"anaszkoleniedotytułowychtajnychsłużb,gdziemastaćsięjednymKingsmanów.Zpewnychpowodówszkolenianiekończy,ajegomentortragicznieginie–Eggsynatomiastodkrywaspisekwe-wnątrzorganizacjiizpomocąagentkiLancelotidawnegoKingsmana,Merlina,podejmujesiępowstrzymaćzapędyszalonegomultimilioneraValentine’a.Filmspotkałsięzentuzjastycznymprzyjęciemwidzówinarok2017planowanyjestsequelzatytułowanyKingsman: The Golden Circle7.

Twórcy podkreślaliwwywiadach, że chcieli stworzyć "lm szpiegowskiwdawnym,efektownymirozdmuchanymstylu8.Kingsman powstałteżjakopastisz,grazkonwencjąspy movies,oczyminformująwidzasamepostacie(jakwscenie,kiedyValetinerozmawiazGalahademo"lmachbondowskichlubgdymówi:„Terazpowinienwyjawićciszczegółymojegoplanu,aletegoniezrobię”).W"lmieznalazłysięponadtolicznealuzjedoklasykikinaszpiegowskiego.

WpodobnejkonwencjizostałoutrzymanedziełoGuyaRitchiego–Kryptonim U.N.C.L.E. (2015),równieżbędącepróbąodświeżeniastarejmarki,czyliserialuTheMan From U.N.CL.E. z1964roku9.SerialSamaRo)e’aiNormanaFeltonamiałniezwykleodważnezałożeniajaknaczas,wktórympowstał–opowiadałowspółpracymiędzyamerykańskimtajnymagentem,NapoleonemSolo,ara-dzieckimszpiegiemIliąKuriakinem(cozresztąbyłopowodempozytywnegoodbioru).Akcja"lmu,takjakjegopierwowzoru,dziejesięw1963rokuiprzed-stawiahistorięmisji,wktórejbohaterowiewrazzpochodzącązNRDGabbySchmidtpierwszyrazjednocząsiłyprzeciwkopogrobowcomnazistów.WdzieleRitchiego,choćfabularnieopierasięononanajbardziejznanychschematachspy movies(więzionynaukowiec,fanatycychcącyzniszczyćświatbombąatomo-wą…),wieleztychschematówuległoprzekształceniu.Podobniejakw"lmie

6Por.G.Lussier,Interview: Mark Millar Talks Changes From ‘Kingsman: The Secret Service’ Comic to Movie, h*p://www.slash"lm.com/mark-millar-interview-kingsman [dostęp:10.04.2016].

7Por.E.Eisenberg,Kingsman: The Secret Service 2 Is Happening,h*p://www.cinemablend.com/new/Kingsman-Secret-Service-2-Happening-71165.html[dostęp:1.4.2016].

8Por.G.Lussier,Interview…9 Por. The Man from U.N.C.L.E., h*ps://en.wikipedia.org/wiki/-e_Man_

from_U.N.C.L.E.[dostęp:10.4.2016].

Agata Sutkowska

43

Kingsman reżysersięgnąłteżpoelementypastiszuwymierzonegowsamgatu-nek"lmuszpiegowskiego–przykładowowscenie,gdybohaterowiekomentują,jakdziękiposiadanymgadżetomudaimsięotworzyćsejf.Całościobrazudopeł-niłaestetykaretro,oddanazdużympietyzmemnawielupoziomach(kostiumy,scenogra"a,aleteżwybórlokalizacji–np.zawodyFormuły1,takpopularnewEuropielat60.),cotymbardziejskłaniałoodbiorcówdonazwaniaKryptonim U.N.C.L.E. "lmemszpiegowskim„wstarymstylu”10.

OstatnimprzykładembranymprzezemniepoduwagęjestKapitan Ameryka: Zimowy Żołnierz (2014),"lmnależącydokinasuperbohaterskiego.ObrazbraciRussotosequel"lmuKapitan Ameryka: Pierwsze starcie (Captain America: The First Avengers)ipodobniejakpoprzednikwpisanyjestwcyklekranizacjiko-miksówwydawnictwaMarvel,nazywanyzbiorczoprzezfanówiproducentówMarvel Cinematic Universe (wskrócieMCU)11.PierwszyKapitanAmeryka,SteveRogers,topostaćstworzonaprzezJackaKirby’egoiJoegoSimona,bohaterkomiksuwydanegow1941roku.ChoćKapitanAmerykajestbezwątpieniajednąznajbardziejrozpoznawalnychpostaciamerykańskiegokomiksusuper-bohaterskiego,Zimowy Żołnierz zjegoudziałemzawierawieleelementówkinaszpiegowskiego.Głównaintrygapolegazatemnawalcedwóchtajnychorganiza-cji,amerykańskiejTARCZYineonazistowskiejHydry,narzędziamiwtejwalcesąuzyskiwanieinformacjiirozpracowywaniepoczynańwroga,częśćgłównychpostacimastatustajnychagentów(CzarnaWdowa,NickFury,agentkaSharonCarter),bohaterowiemusząsięukrywać,kamu)ować,wreszciezaśniemogąbyćpewni,komuwdanejsytuacjimogązaufać.Towszystkosprawiło,że"lmprzezsamychwidzówbyłniekiedynazywany"lmembardziejszpiegowskimniżsuperbohaterskim12,doczegozresztąprzyczyniłasiępostaćgłównegobohatera.DziękiotrzymanemuwmłodościserumsuperżołnierzaKapitanAmerykajestcoprawdaszczególniewytrzymałyisilny,aleniesątocechy„nadludzkie”,któreażtakbardzoodróżniałybygoodpostaciJamesaBonda.

10 Por. Ł. Muszyński, Asy, h*p://www."lmweb.pl/reviews/Asy-17728 [dostęp:10.4.2016].

11Por.Marvel Cinematic Universe,h*ps://en.wikipedia.org/wiki/Marvel_Cinematic_Universe[dostęp:10.04.2016].

12Por.M.Steciak,„Kapitan Ameryka: Zimowy Żołnierz”: rozrywka na najwyższym poziomie – recenzja,h*p://"lm.onet.pl/recenzje/kapitan-ameryka-zimowy-zolnierz-rozrywka-na--najwyzszym-poziomie-recenzja/ph9he[dostęp:10.04.2016].

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

44

Tajni agenci bronią… tajnych agentówNawetwtakkrótkimjakpowyższeprzedstawieniumożnazauważyćpowta-rzającą sięwewszystkich "lmach cechę– autotematyzmobecnyna kilkupłaszczyznach.WZimowym Żołnierzu dotyczyonprzedewszystkimpozycjisuperbohaterawewspółczesnym świecie,choćpojawiająsięrównież treścidotyczącefunkcjonowaniatajnejorganizacjiTARCZAczypojedynczychjejagentów–choćbywscenie,wktórejCzarnaWdowa,znanazciągłychzmiantożsamości,zastanawiasię,kimnaprawdęjest.Trzyomawianetutajspy movies podnoszączęściejtematszpiegów:Kingsman przedewszystkimnametapo-ziomie,odwołującsię"lmówoJamesieBondzieiinnychklasykówkinaszpie-gowskiego,aKryptonim U.N.C.L.E. –poprzezsytuacjęporozumieniamiędzyagentamidwóchodrębnychsłużb,porównującychswojemetody.

Autotematyzmspy moviesostatnichlatmożnatłumaczyćzałożeniamikulturyremiksu,opisywanejprzezLawrence’aLessiga–czerpanezprzeszłościmoty-wyulegająprzekształceniu,takabymożnabyłouzyskaćnowetreści13.Toten-dencjapowszechniewystępującawpostmodernistycznejkulturzepopularnej.Popkulturazeswojąinkluzyjnościąiwpisanymwniąmieszaniemporządkówwykorzystujeremiksdoodświeżeniazastałychform.Moimzdaniemjednakautotematyzmwspółczesnych"lmówszpiegowskichniejesttylkoprzejawemkulturyremiksu.Pytanie:„Czydalejsąnampotrzebnitajniagenci?”,padanie-malwprostwSkyfall–gdypoatakachnaagentówMI6istnieniecałejorganizacjistajepodznakiemzapytania,azasadnośćjejdalszejdziałalnościrozstrzygnąćmawyroksądu.WedługsłówM,szefowejBonda,wświecie,wktórymniemajużwyraźnychpodziałów,arzeczywistośćulegarozmyciu,tajniagencitymbardziejpotrzebnisąpoto,bynieustępliwieposzukiwaćprawdy.Dlawidzówtajnyagentmawięcbyćbohaterem,któryrozplątujesplątanąrzeczywistość–bohateremwspółczesnejpopkulturowejmitologii,którautwierdza(lubmoże:przywraca)panowanieczłowiekanadmaterią.

…tradycjiWSkyfall zapytaniemoto,czydalejsąnampotrzebnitajniagenci,kryjesiękolej-ne:czydalejjestnampotrzebnyJamesBond?Postaciomz"lmowegouniwersum–tak,oczymwprostmówiM,znowupowołując007dosłużby.Ogólnawymowa

13Por.L.Lessig,Remiks. Aby sztuka i biznes rozkwitały w hybrydowej gospodarce,tłum.R.Próchniak,Warszawa2009.

Agata Sutkowska

45

"lmusugeruje,żerównieżwidzowiepotrzebująBonda,tyleżejakosymbolutra-dycyjnychwartościkulturyanglosaskiej,takichjaklojalność,inteligencja,sprytczywytrwałość.Beznichagent007niemiałbyprzewagiwcybernetycznym,nie-pewnymświecierozmytychpojęć,któryzdążyłgozniszczyć–choćniepokonać.JakpowiesamJames,przyżyciutrzymajągonietylkolekiialkohol,lecztakże„ża-łosna[wedługwrogówBonda–A.S.]miłośćdoojczyzny”.AgentJejKrólewskiejMościjestotwartynanowesposobydziałania(„Starypies,nowesztuczki”–jakpodsumowujejednazpostaci),aleostateczniewygrywadziękisprawdzonymmetodom(chociażniewpojedynkę,doczegojeszczewrócę).Jakopołączeniestaregoznowym,Bondjestdlawidzów"gurączłowieka,któryzwycięskoopa-nowujezastanąrzeczywistość.

NapodobnejzasadziekonsekwentniekonstruowanajestpostaćKapitanaAmerykiwcałymMCU(choćtutajbohaterjestciąglenaznaczonyrozłamemmiędzystarąanowąrzeczywistością).SteveRogersmabyćostojąwartościStanówZjednoczonych,odwołaniemdodawnychczasów,choćniepowielanychbezkrytycznie(„Powiedzielimi,żewygraliśmywojnę,niepowiedzieli,jakimkosztem”–mówiwpewnymmomencie).Wynikatowprostzbiogra"iboha-tera,którypodczasIIwojnyświatowejzostałzamrożonyitakprzetrwałażdoczasównamwspółczesnych,wktórychjednakdopierouczysięfunkcjonować,nieustannieporównujączastanąrzeczywistośćdodawnejsytuacjihistorycznej.

Przezciągłeodwołaniaomawianetu"lmywróżnymstopniuproblematyzujązderzeniestaregoświataiszerokorozumianejpóźnejnowoczesności–najczę-ściejzpewnymwskazaniemnaprzeszłość,cooczywiścienajdobitniejprezentu-jeKryptonim U.N.C.L.E.,wcałościutrzymanywkonwencjiretro.Możnawtymdostrzeckolejnynurtdzisiejszejpopkultury–takzwanąkulturęnostalgii14.Szybkiezmianytechnologiczne,szczególnetewydarzającesięzażyciaobecnychyoung adults,wprowadzająniepokójitęsknotęzautraconą,wyobrażonąstabil-nościąwcześniejszychetapówżycia.Wkulturęnostalgiiwpisująsięwszystkiezopisywanychtutajdzieł,nietylkozasprawąichtematyki,lecztakżesamegostatusuekranizacji,adaptacji,kolejnejodsłonyprzygódznanychbohaterów15.

14 Zob. M. Filiciak, A. Tarkowski, Alfabet nowej kultury: N jak Nostalgia,h*p://www.dwutygodnik.com/artykul/567-alfabet-nowej-kultury-n-jak-nostalgia.html[dostęp:10.04.2016].

15Wcześniejwspominanąkulturęremiksumożnabyłobyuznaćzapochodnąkulturyno-stalgii,ważnejednakwydajemisięrozróżnienietychdwóchnurtów.Choćobietendencje„przywracają”starszedziełaprzestrzenikulturowej,kulturanostalgiizarazemjewartościuje.

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

46

Przyglądającsięniestabilnym,przedwojennympoczątkomnurtuspy movies ijegorozkwitowiwrównieniestabilnychczasachwyściguzbrojeń,możnainter-pretować"lmyszpiegowskiejakopopkulturowepróbyprzywracaniaładuwdzie-jowymmomencieniepokoju.WXXwiekudotyczyłotogłównienapiętnowaniakonkretnejgrupyspołeczneji/lubnarodowościowejjakozagrażającej„naszemu”(światowemu,awgruncierzeczy–anglosaskiemu,konserwatywnemu)porząd-kowi,anastępniepokonaniajej.Współcześnibohaterowiespy movies ustanawiająporządekrzeczywistościnietylkowtensposób.Rozszyfrowanierzeczywistościprzeztajnegoagentaniejestjedyniewskazaniem,zkimijakimimetodaminale-żywalczyć.Bohater"lmuszpiegowskiegoidzieokrokdalej–wpostacitajnegoagenta,któryradzisobieznieporządkiemnowoczesnegoświata,możnadostrzec"guręzwyciężającegorzeczywistośćczłowieczeństwa.Popkulturowitajniagenciw"lmachszpiegowskichzdrugiejdekadyXXIwiekusąwięcnośnikamitradycjinadwóchpłaszczyznach.Popierwsze,chodziotradycjęrozumianąjakozbiórwar-tychkultywowaniawartości–takichjaklojalność,ogłada,obeznanie,błyskotli-wość,inteligencjaczyspryt–słowem:owartościcenionewkulturzeanglosaskiej.Podrugie,tajniagencikultywujątradycjęnametapoziomie,ponieważprzedłu-żająsamątradycjęgatunkowości"lmówszpiegowskich(choćztąwspółczesnespy movies mogąpoprzezautotematyzmwchodzićwpolemikę).Tajnyagentmawięcbyćpostaciąmocnozakorzenionąw„dawnych”wartościach,ajednocześnieaktywnie(iskutecznie)działającąwnowej,częstoodbieranejjakowroga,dyna-miczniezmieniającejsięrzeczywistości.Tajnyagenttotymsamym"guraczłowie-kazwycięskowychodzącegozestarciazszybkimizmianamitechnologicznymi,którynietraciniczeswegoaksjologicznegokręgosłupa.Porównującczarnecharak-teryzomawianych"lmówszpiegowskich(SilvęwSkyfall,Valetine’awKingsman,AlexandaPierce’awZimowym Żołnierzu),możnazkoleizauważyć,żełączyichbezkrytycznyibezgraniczniea"rmatywnystosunekdowspółczesnychmożliwościtechnologicznych,azarazemumniejszająonirolęiznaczenieludzi.PokonującyichJamesBondlubKapitanAmerykatosymboleprzywracaniaprymatuczło-wiekanadmaszyną.

…nowego modelu społecznegoZpowyższychtezdałobysięwyciągnąćwniosek,żewspółczesnespy movies sąrównieżostojądawnego,konserwatywnego(awprzypadkuJamesaBonda

Agata Sutkowska

47

–nawetkolonialnego)porządkuspołecznego.Niejesttointuicjacałkowiciebłędna.Womawianychprzykładachznajdziemyjednakznacząceprzesunię-cia,któremogąskłaniaćdozupełnieinnegowniosku:wXXIwiekuspy movieszaczynająprzedstawiaćinnymodelspołeczeństwa.

Cechącharakterystycznąkażdejzanalizowanychprodukcji jestodejścieodschematuwszechmocnego,dającegosobieradęwpojedynkębohatera.Cociekawe,dotyczytonawetJamesaBonda,którybyłzazwyczajnajlepszymprzykłademwłaśnietakiejkonstrukcjipostaci–oczymwewstępiedozbioruesejówSuperman w literaturze masowejwspominaUmbertoEco,nazywającBondasupermanem,czylimasowymnadczłowiekiem16.WSkyfall agent007korzystajednakzumiejętnościKwatermistrza(doktóregowprostzwracasięzesłowami:„Potrzebujetwojejpomocy”)czyMoneypenny,aw"nałowymstarciustajedowalkiramięwramięzMiKincadem,opiekunemposiadłościBondów.RównieżKapitanAmeryka,mimostatususuperżołnierzaonadna-turalnychzdolnościach,niebyłbywstaniewykonaćswojejmisjibezwsparciaCzarnejWdowy,Falcona,MariiHilliNickaFurry’ego,atakżeinnychpracow-nikówTARCZY.Znamiennajestscena,gdyKapitaninformujepracownikówTARCZYprzezwęzełradiowy,żeorganizacjazostałaopanowanaprzezna-zistowskąbojówkęHydra,którazasprawąkomputerowegoalgorytmuchceuzyskaćdostępdodanychpersonalnychobywateliUSA iwyeliminowaćwrogiesobiejednostki.KapitanAmerykazachęcaludzidooporu,mówiąc:„Powstrzymajmyją[Hydrę–A.S.].Wiem,żewieleżądam.Cenawolnościjestwysoka.Zawsze.Jestemgotówjązapłacić.Jeślijajeden,trudno.Alewierzę,żeniebędęsam”.PotychsłowachzwolennicyHydrypostanawiająprzyśpieszyćstartsatelitów,którerozprzestrzeniązasięgalgorytmu–jedenznich,porucz-nikRumlow,nakazujeanonimowemupracownikowiTARCZY,bytenwłączyłodliczanie.Mężczyzna,mimowyraźnegostrachu,sprzeciwiasię,mówiąc,żeniemożetegozrobić:„TakibyłrozkazKapitana”.Jakpokazujedalszafabuła"lmu,mężczyznawtensposóbzyskujenaczasie,cookażesiękluczowedlapowodzeniamisjigłównychbohaterów.Oglądając"lmyMCU,niemalwkaż-dymznichmożnaodnaleźćpowtarzającysiętrend–wygranasuperherosówniebyłabymożliwa,gdybynieotrzymalioniwsparciaodzwykłychobywateli.Wymowatychscen jestoczywista:każdyzwidzów,wykazującsięodwagą,

16Por.U.Eco,Superman w literaturze masowej. Powieść popularna: między retoryką a ide-ologią,tłum.J.Ugniewska,Warszawa1996,s.7.

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

48

możestanąćpostroniedobra,samemustającsiębohaterem.Wygranagrupyzamiastzwycięstwajednostkiobejmujerównieżcywili17.

WKingsman takżepodkreślasiępotrzebępracyzespołowejmiędzyagenta-misekretnychsłużb,zwłaszczawscenieprzedstawiającejczęśćszkolenia,którakończysięśmiercią(ostatecznieupozorowaną)jednegozadeptów.Równieżwdecydującymstarciuzwycięstwobyłobyniemożliwebezkooperacjigłów-negobohatera,agentkiLancelot iMerlina18.Nawspółpracy irodzącymsięzaufaniumiędzyagentamiNapoleonemSoloaIliąKuriakinemopierasięteżcałyKryptonim U.N.C.L.E.Obieprodukcjełączyjeszczejedenwspólnywątek–przekraczaniepodziałów.WKryptonimie U.N.C.L.E. jesttodośćoczywiste–agencidwóchobcychwywiadówmusząprzezwyciężyćwzajemneuprzedze-nia,łączącsiłyprzeciwkowspólnemuwrogowi(choćnieoznaczato,żeniebędą–późniejraczejpoprzyjacielsku–wyzywaćsięod„kowbojów”i„czer-wonejzarazy”).WKingsman: Sekretne służby przezwyciężanypodziałniejestjużtakoczywisty–chodzioróżnicespołecznewewspółczesnymLondynie.Eggsyjestchłopakiemwychowującymsięwubogiejiniebezpiecznejdziel-nicy,jakjednaksięokazuje–lojalnym,inteligentnymiwrażliwym.Odkrywatownim jedenzdoświadczonychagentówKingsman,HarryHart, iztegopowoduwerbujeEggsy’egonaszkolenieorganizacji.Zpoczątkuwydajesię,żeEggsymaniewielkieszansezostaniaagentem–pozostalirekrutowanipo-chodzązbogatychrodzinistudiowalinanajlepszychuniwersytetach.Konieckońców jednaktowłaśniewiedza,którąEggsywyniósłzulicy,pozwolinaodkryciespiskuwewnątrzorganizacji.OstatecznezwycięstwonadszalonymValetine’emtakżebędziemożliwedziękiłączeniuprzezEggsy’egoulicznegosprytuzwyszkoleniem,któreotrzymałwKingsman.

Wątki pokonywania podziałów iwspółpracyw przedstawianych przezemnieprodukcjachpodpartesąjeszczeukazaniemmetodybarterujakonajbar-dziejefektywnej–celmożezostaćosiągnięty(aświaturatowany),tylkokiedy

17Jestto,moimzdaniem,ukłonwstronęwidza–docenieniegojako„zwykłegoczłowieka”,atakżeswoistezaproszeniegodoprzedstawianegow"lmachświata.Należałobytuzbadaćkwestięzmian,jakiepoczyniławspółczesnapopkulturanaliniibohater/idol–odbiorca/fan,zdecydowaniezmniejszającdystanswtejrelacjizjednoczesnympodkreślaniembliskościidolai/lubmożliwościąstaniasięidolem.

18 Postać Merlina fani chętnie porównują do Kwatermistrza ze Skyfall i choćbyw praktyce fanowskich cross-overów doszukują się związków rodzinnych obu postaci.Por.h*p://36.media.tumblr.com/b6c336eb413/ec2754da178a3be0a11/tumblr_nk0u-u9bR3E1s6617no1_1280.png[dostęp:10.4.2015].

Agata Sutkowska

49

bohaterowiełącząsiłypomimodzielącychróżniciucząsięodsiebienawza-jem.Modeltenzasadniczoodbiegaodmodelusupermana-nadczłowiekazewspomnianychesejówUmbertoEco.Włoskibadaczstwierdza,żechociażsamBond,wedługsłówswojegotwórcy,IanaFleminga,maniewyróżniającąsiępo-stać,tojużzestawieniegozinnymipostaciami(szefemBonda–M,CzarnymiCharakterami,Kobietami…)uwypuklaniezwykłośćagentaJejKrólewskiejMości19.Dodanieinnychpostaci(codziejesię–jakzauważaEco–wretorycemanichejskiej)20jestwięctylkozabiegiemmającymnacelupodkreślenie,jakwybitnąjednostkąjestuFlemingaJamesBond.

Wanalizowanychprzezemnie"lmachszpiegowskichrzeczmasięinaczej.Bohaterniejestsamowystarczalny,potrzebujepomocypodobniemyślącychpo-staci–partnerów,współpracowników,mentorów,cywili.Niejestwięcostatnimsprawiedliwym,aledziękiswojejcharyzmie–iprzekraczaniunarodowościo-wychczyspołecznychpodziałów–łączysięzinnymiludźmiwewspólnymcelu.Barter,współpraca,naukaczerpanaodinnych–totendencjezrywającezdo-tychczasowymiprzedstawieniamiwkinieakcji.Wpisaniepostacitajnegoagentawrelacjezinnymibohaterami,uspołecznieniego,możnarozpatrywaćjakoza-biegurealniającyspy movies,niewolnyodwzględówmarketingowych(widzmadowyboruwięcejpostaci,którychlosybędziechciałśledzić).Wogólnymujęciu"lmówzabiegtenjestjednakkolejnymsposobemwskazaniawartości,którymimasiękierowaćwspółczesnybohater(awięciwidz)–takichjakwspółpraca,wolnośćoduprzedzeńczyprzyjaźń.Tajnyagentrealizujewięcpostulatystawia-neczłowiekowiwspółczesnemunietylkowkwestiisprawnegoposługiwaniasięnowymitechnologiami,lecztakżeporuszaniasięnapłaszczyźnierelacjimię-dzyludzkich.Wtymprzypadkuswobodnedryfowanie,znanemiędzyinnymizdawniejszych"lmówoBondzie,jestzastępowanezakotwiczeniem–relacjemiędzyludzkietajnegoagentastająsiępogłębione.

…prywatnościWSkyfall kryzysMI6rozpoczynawyciekinformacji,którepozwalająnamie-rzyć izabićagentówwywiadudziałającychpodprzykrywką.Rząddążydorozwiązaniaorganizacji,aleM–wewspomnianejwyżejscenienasalisądowej

19Por.U.Eco,Superman w literaturze masowej…,s.190.20Tamże,s.214.

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

50

–przekonujezebranych,żeistnienietajnychsłużbjestniezbędnewświecie,którytylkozpozoruwydajesiętransparentny.NawiązującdowcześniejszejrozmowyzszefempolicjiMallorym,Mzaznacza,żewrógatakujezcienia–tymbardziejzatempotrzebnesątajnesłużby,którezcieniasięwywodzą.

KwestięporuszaneprzezMzwracająuwagęnadobitniepostulowanądzisiajtransparentność,zakładającąpoprawęsytuacjiwwielusferachży-cia,gdytylko informacjeniejawnestanąsięszerzejdostępne.CałafabułaSkyfall,zaczynająca sięodkradzieżydanych,którezawierają tożsamośćagentówMI6,pokazuje,że łatwośćzdobywania informacjiwiążesięz ła-twościąichtracenia.Transparentnośćniemożebyćzupełna,adążeniedoniejniewyostrzaobrazurzeczywistości,alegozniekształca–wedługsłówM,wrogowietracąkonkretnątwarz.Wrogiesupermocarstwoniema jużdłużejkonkretnejflagi,alewpostacicybersiecirozprzestrzeniasięnacałyglobi–jakmożesięwydawać–niemajużnic,comogłobysięprzednimukryć.Oprócztajnychagentów,szefowaBonda,którabroniistnieniaMI6,broniteżprawadoprzebywaniawukryciu.

Podobnewątkidotycząceprywatnościijejnaruszaniapojawiająsięwinnychanalizowanychprzezemniespy movies.ZarównowKingsman,jakiZimowym Żołnierzubohaterowiewalczązprzeciwnikiem,któregocelemjestwyelimi-nowanie tejczęści ludzkości,którąuznajezaniegodnądalszego życia.DlaValentine’asątowszyscybiedniiniewykształceni(ekscentrycznymultimilionerdoswojegoschronuzapraszapolityków,rodzinykrólewskieiarystokratów),dlaHydry–wszyscyci,którzymoglibysięprzeciwstawićdziałaniomorganizacji.Dokatastrofydojdzie,kiedynaruszonazostanieprywatnośćobywateli.Itak,wKingsman rozdawanezadarmotelefonykomórkowemająwprowadzonypro-gram,którypoaktywowaniuzamieniichwmaszynydozabijania.WyraźniejtaproblematykazarysowanajestwZimowym Żołnierzu:członkowieHydrychcąinwigilowaćobywatelipoto,byprzypomocykomputerowegoalgorytmuod-siewaćjednostki,któremogąstanowićzagrożeniedlaorganizacji.Coznaczące,radykalnypomysłHydryjesttylkoskrajnąwersjąpomysłu,którynapoczątku"lmuprezentujeSteve’owiRogersowidowódcaTARCZY(zwcześniejszych"lmówznanejwidzomjakoorganizacjabroniącaświata),NickFury.ZdaniemFury’ego,zbieranieinformacjioobywatelachmiałobyzapewnićbezpieczeństwocałemuspołeczeństwu–dziękinimwszelkiezagrożeniebędziemożnaszybkostłumićwzarodku.

Agata Sutkowska

51

NickFury:Tenowe,długodystansowedziałamogąwyeliminowaćdotysiącawrogównaminutę.SatelitymogąpoznaćDNAterrorystyjeszczezanimwyjdziezeswojejnory.Zapobiegniemyprzestępstwom,zanimdonichdojdzie.SteveRogers:Myślałem,żekaranastępujepofakcie.[…]NickFury:PoNowymJorku[nawiązaniedowydarzeńz"lmuAvengers–A.S.]prze-konałemRadęopotrzebiebezbłędnegosystemuwykrywaniazagrożeń.Raz,dlaod-miany,jesteśmyokrokdoprzodu.Steve Rogers: Celując w każdego na świecie i nazywając to ochroną? […]Przeginaliśmy.Czasemażtak,żeniemogliśmywnocyzasnąć.Alerobiliśmyto,byludziebyliwolni.Toniejestwolność.Tostrach.NickFury:TARCZAwie, jaki jest świat.Niewidzimy tego, cobyśmy chcieli.Najwyższyczas,byśityprzejrzałnaoczy,kapitanie.SteveRogers:Nieliczyłbymnato.

KapitanAmerykastanowczosprzeciwiasięograniczeniuwolnościiprywat-nościobywateli,nawetjeślimiałobytoprzeszkodzićwewcześniejszymwykry-waniuzagrożenia.Temattenpowracapóźniejwwielu"lmowychdialogach–choćbywtedy,kiedygranyprzezRobertaRedfordagłównyczarnycharak-terprzekonujeradęnadzorcząokoniecznościwystępowaniazatakiemjakonajlepsząobroną:„Agdybyświedział–mówigranyprzezRedfordaPierce–żePakistanwkroczyjutrodoBombajuiwiedziałbyś,żezaciągnątwojecórkinastadionpiłkarskinaegzekucję.Imógłbyśtopowstrzymać,naciskającprzycisk.Zrobiłbyśto?”.

TymsamymZimowy Żołnierzokazujesię"lmemkomentującymproblemy,którepoujawnieniuw2013rokuprzezEdwardaSnowdenaskaliinwigilacjiobywateliUSAwimięwalkizterroryzmem,byłyszerokodyskutowanenacałymświecieiwciążsąaktualne21.Niejestbezznaczenia,żerównieżnajnowszy"lmbondowski,Spectre, krążywokółtegotematu–jaksądząwidzowie,jestwtymwręczuderzającopodobnydoZimowego Żołnierza22.WomówieniachSpectrepojawiająsięteżtakieopinie:

21Por.M.Maj,Edward Snowden – człowiek, który ujawnił skalę inwigilacji w USA – wideo,http://di.com.pl/edward-snowden-czlowiek-ktory-ujawnil-skale-inwigilacji-w-usa-wideo-48306[dostęp:15.04.2016].

22Por. Is Spectre Bond’s Answer to The Winter Soldier? – IGN Keepin’ It Reel Podcast, h*p://www.ign.com/videos/2014/12/05/is-spectre-bonds-answer-to-the-winter-soldier--ign-keepin-it-reel-podcast[dostęp:15.04.2016].

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

52

Nowy"lmo007jestprzedewszystkimklasycznymprzedstawicielemgatunku"lmówakcji,alepodnositeżważnepytaniadotyczącewspółczesności.Uosabiającyźlerozumianypostępwrógchce–bezwzględunakoszty–stworzyćmegasysteminformatycznyogar-niającycałyświat.Wkonsekwencjimatodoprowadzićdopowstanianowego,niedemo-kratycznegoładuspołecznego.Oczywiście,Spectreczyinnategotypuorganizacjanieistnieje,alebyćmożewcaleniemusi.Ibezniejrzeczywistośćdajewieleprzykładównato,jaktechnologiesąwykorzystywanedotłamszenianaszejwolności.Zatymzjawiskiemniestoijednaosobaczyinstytucja,maonoraczejcharaktersamonapędzającysię23.

Wdziałaniachbohaterówwspółczesnychspy movies zauważalnajestwięckrytykaglobalnejsieciinformacyjnej,zktórejfunkcjonowaniemwiążesięcałyszeregzagrożeń.

Możewydawaćsięparadoksalne,żepodczasgdywcześniejwskazywałamnapostacietajnychagentówjakote,którerozszyfrowująchaotycznąrzeczywistośćiwprowadzająwniejład,terazopisujęichwalkęoprywatność.Paradokstenjestjednakpozorny.Wrogiembohaterówjestprzedewszystkimźlewykorzysty-wanatechnologiainformacyjna,transparentnośćrozumianajakomechaniczneupublicznienieciąguliczb,któryzamiastrozjaśniaćobraz,tylkogozaciemnia–ujawniającsuchedanemarginalizujeczłowiekairzeczywistośćpozawirtualnązcałąichzłożonością.Samoistnienietajnychagentów,ichsilnezakorzenieniewpopkulturzeiciągłepowracaniewnowychjejwytworachwskazująnapotrze-bętajemnicy,niejasności,nieoczywistościświata,jakiznamy.

Temat prywatności naruszanej przez nowe technologie nie pojawia sięwKryptonimie U.N.C.L.E.,nacowpływmaoczywiścieczasakcji"lmu.Możnasięzastanawiać,czycałkowitezerwanieztątematykąiinnymiproblemamiwspółczesności,konwencjaretroorazprzedstawieniezagrożeniatakczęstowystępującegow"lmachakcji,żeażprzebrzmiałego(bombamającazniszczyćświat),niejestgestemznaczącym,kolejnąoznakąnostalgii.

…słabościOstatniąkwestiąłączącąanalizowane"lmy,którąchcęporuszyć,jesttendencjadoukazywaniaemocjonalnościbohaterów,popartapróbamipsychologizacjipostaci.Rozstrzyganie,czypróbytesąudaneinajakipoziompsychologizmu

23 J.Niklas, Luddysta z licencją na zabijanie, h*ps://panoptykon.org/wiadomosc/luddysta-z-licencja-na-zabijanie[dostęp:15.04.2016].

Agata Sutkowska

53

potra"ązdobyćsiętwórcykinasłużącegogłównierozrywce,nienależydoza-łożeńtegotekstu.Pragnęłabymjednakprzestrzecbadaczyprzedzbytszybkimiłatwymklasy"kowaniemdziełkulturypopularnejjakowytworówwypełnio-nychpapierowymipostaciami.Ocenianieichtreści,zwłaszczazpozycjibędą-cego„ponadto”akademika,zdecydowanieprzeszkadzawbadaniuwpływu,jakiprodukcjetemająnawidzów,jakkształtująichsposobymyśleniaizachowania.Dodaćrównieżnależy,żenawetpobieżneprzedstawienieproblemówemocjo-nalnychpostaciwdzielepopkultury,jeślitylkotra"naodpowiedniepodłożezaangażowanychśrodowiskfanowskich,będzieprzezteśrodowiskaszerokoomawianeidopełniane,np.wtekstachopowiadańfanfiction.Tezaśbadaczepraktykfanowskichniejednokrotnieprzyrównujądotworzenialiteraturyin-spirowanejopowieściamimitycznymi24.

Ukazywanieemocjonalnościbohaterówtokolejnazmiana,którejzaczęłaulegaćpopkulturawXXIwieku.Spotkałotonawetpostaćtakzdystansowa-nąjakprzywoływanytutajwielokrotnieJamesBond.WSkyfall kryzysMI6związany jestzkryzysemsamegoagenta007–możemyzobaczyćBondazmęczonegożyciem(i,jaksammówi,„cieszącegosięśmiercią”),zrezygno-wanego,atakżedotkniętegoosobistąstratąipłaczącego.Znaczniewięcejniżzwcześniejszychbondowskich"lmówdowiadujemysięodzieciństwieagenta–mającdwanaścielatstraciłrodziców,cooczywiściemocnonańwpłynęło,aniedługopotemzostałzwerbowanydosłużbywMI6.Zmianawwizerunku007byłajednymzczynnikówdecydującychosukcesie"lmuiprzyczyniłasiędorozszerzeniagrupyjegoodbiorców.DowodembyłaszybkorozrastającasięspołecznośćfanowskanaplatformiemikroblogowejTumblr,skupionagłów-nienawpisywaniuagenta007wfanowskąpraktykęslash25.ZnówzatemmamydoczynieniazpodejściemzupełnieinnymniżtymstosowanymprzezIanaFlaminga,aopisywanymprzezUmbertoEco–autorprzygódJamesaBondazrezygnowałbowiemzopisywaniajakichkolwiekrozterekitraumagenta007,przyrównującgowsłowachjednejzpostacido„wspaniałejmaszyny”,którązwątpienieiinnesłabościmogłybytylkozniszczyć26.

24Por.A.Włodarczyk,M.Tymińska,Fan fiction a literacka rewolucja fanowska. Próba cha-rakterystyki zjawiska, „Panoptikum”2012,nr11,s.98.

25Slashjestsposobeminterpretacji,któraodczytujepostaciemęskiewystępującewtekściekul-turowymjakopołączonesilnąwięziąemocjonalną,najczęściejozabarwieniuromantycznymiero-tycznym.Por.A.Romano,Slash fans flock to Skyfall’s Bond/Q pairing,h*p://www.dailydot.com/culture/slash-pairing-james-bond-Q-skyfall-ship[dostęp:15.4.2016].

26Por.U.Eco,Superman w literaturze masowej…,s.186.

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

54

Wrażliwy jestrównieżgłównybohaterKingsman.Kilkanajważniejszychzwrotówakcji "lmuwynika stąd, żeEggsyodmawiakrzywdzeniazwierząt(niechcącprzejechaćlisalubzastrzelićpsa).Twórcyukazujągojakopełne-goempatii–np.kiedyuspokajaidodajeotuchyagentce,którapanicznieboisięwysokości.Wlicznychscenachpodkreślanajestwięźemocjonalna,łączącagłównegobohaterazmatkąimłodsząsiostrą,atakżeszczególnarelacjazmen-torem,HarrymHardem.ToprzywiązaniedoHardapośmiercistarszegoagentapopchnieEggsy’egododalszychdziałań.KwestiaprzywiązanianaznaczateżdziałaniaSteve’aRogersawZimowym Żołnierzu.Kapitanmusibowiemwalczyćzdawnymprzyjacielem–dopókiwgręwchodzipowodzeniemisjiiuratowanieniewinnych,podejmujetęwalkę,anawetbezzastanowieniałamieprzeciwni-kowirękę.Kiedyjednakmasowezagrożeniezostałozażegnane,Rogersodrzucaswojątarczęiniebronisięprzedciosamiprzyjaciela.Wcałym"lmieKapitanAmerykapokazywanyjesttakżejakopostaćrozdartamiędzystarym,utraconymświatem,doktóregonależał,anowoczesnością.WMCUokreślasięgoniekiedyjakoCzłowiekPozaCzasem(ang.The Man Out Of Time).

SzczególnymprzypadkiemukazywaniaemocjonalnościisłabościpostacijestKryptonim U.N.C.L.E.NapoleonSolojestpostaciąprzypominającąklasycz-niezdystansowanegoBonda,jednakwodróżnieniuodagentaMI6mazasobąprzeszłośćkryminalną,zpowoduktórejdosłużbywCIAzostałprzymuszony.Jegoogładaispokójsąwięcmaską,askuteczność–jaksugerujepartnerSola–totylkochęćodegraniasięzaupokorzeniaznoszonepodczassłużby.

Jeszczewyraźniejnaznaczonajestsłabościamipostaćdrugiegozagentów,IliiKuriakina.WnastępstwietraumatycznychdoświadczeńKuriakincierpinaepizodypsychotyczne,atakżenapadyagresjiprzypominająceszałberserke-ra.IbeznichjestdośćimpulsywnyipodobniejakNapoleonbywazawadiackiipróżny.Silniezwiązanyzmatką,naobrażaniejejreagujegniewem,alepoka-zujeteżdelikatniejsząstronęosobowości,kiedyokazujesięnieporadniezako-chany.Bohaterowie"lmuGuy’aRitchiego,mimowszystkichswoichzdolnościszpiegowskich,daleceodbiegająodstandardowegowizerunkutajnegoagenta,chłodnegoiopanowanegowkażdejsytuacji.

Dodanieemocjonalnychrozterekirysnaidealnymobraziepostacizmniejszadystansdzielącypostaćiwidza,zwiększazatojegozaangażowanieiutożsamie-niesięzbohaterem.Chcączachowaćsceptycyzm,możemynazwaćtozabie-giemmarketingowym,którymatrwalejprzywiązaćwidzadodanejmarki(czyli

Agata Sutkowska

55

uczynićgofanem27).Patrzącnasprawębardziejoptymistycznie,wzabiegutymdostrzeżemyodpowiedźpopkulturynazmianyspołeczne,albowiemwdys-kursiepublicznymwXXIwiekuczęściejbranesąpoduwagęuczuciaiemocje.Jednozresztąniewykluczadrugiego:psychologizacjapostacisamajestoznakązmianspołecznych,aodpowiedźnapytanie,czystanowitoreakcjętwórcównapopyt,czymożejestsposobemwytwarzaniapopytu,pozostajepewnienieroz-strzygalna.Wadypostacinieumniejszająjejheroizmu.Wręczprzeciwnie:prze-zwyciężaniesłabości"zycznychipsychicznychmaszczególnąwartość.Tajnyagentwewspółczesnejpopkulturzeniejestbohateremodsamegopoczątku,leczdopierostajesięnimnaoczachwidzów.Walka,którąpodejmuje,jestrównieżwalkązwłasnymiograniczeniami.Stawaniesięwzoremgodnymnaśladowaniajestprocesem,niesytuacjąwyjściową.Tajniagencizatembroniąteżprawadoekspresjiemocjonalnej(czypłaczpostracieukochanejosobydalejjestniemę-ski,skoronawetagent007roniłzy?)orazniedoskonałości–oczywiścietylkopozornejalboprzejściowej.Bohaterowiespy moviessąprzedewszystkimapoteo-ząsprawnościnawielupoziomachipłaszczyznach,jednakto,żenieosiągająjejsamiiniedziejesiętoautomatycznie,jestwpopkulturowychprzedstawieniachistotnymprzesunięciem.

Czemu my bronimy popkulturowych tajnych agentów?Na zakończeniewartoodwrócićpytanie, którewielokrotniepojawiało sięw tekście:Czemumy–współcześniodbiorcy–bronimypopkulturowychtajnychagentów,oglądająckolejneodsłonyichprzygód,dyskutująconich,słowem–niepozwalająctajnymagentomzniknąćzprzestrzenikulturypopu-larnej?OdpowiedziąmógłbybyćkolejnycytatzeSkyfall –kiedypoatakachnaMI6Bondpowracazzagrobu,Mkomentujetopytaniem:„Dlaczegowró-ciłeś?”,naktórezarazsamasobieodpowiada„Bowiesz,żeciępotrzebujemy”.Imy,widzowieXXIwiekunadalpotrzebujemytajnychagentów,którzybroniąprawadonieprzejrzystościitajemniczościświata,azarazemustanawiająwnimład, łączącdawnewartościznowymisposobami funkcjonowania jednostkiispołeczeństwa.Potrzebujemyichjakobohaterówwspółczesnychopowieści

27Badaczeznurtufan studies zauważają,żewXXIwiekukulturafanowskanabieracorazwiększegoznaczeniawsposobachfunkcjonowaniarynku.Por.H.Jenkins,Kultura konwer-gencji. Zderzenie nowych i starych mediów,tłum.M.Bernatowicz,M.Filiciak,Warszawa2008.

Czego bronią popkulturowi tajni agenci w XXI wieku?

grupakulturalna.pl