Czarna kawaleria

Czarna kawaleria

Żołnierz polski walczy o wolność wszystkich narodów, ale umiera tylko dla Polski.

gen. Stanisław Maczek

Sledzinski_Czarna kawaleria_OK.indd 1 2011-04-15 08:46:46

Kacper Śledziński

Czarna kawaleria

Bojowy szlak pancernych Maczka

Wydawnictwo ZnakKraków 2011

ROZDZIAŁ 11

Przełamanie

Generał Maczek przebiegł oczami treść rozkazu nadesłanego ze sztabu II Korpusu. „Pierwotny plan – zamknąć «worek» w mieście Trun, na

południowy wschód od Falaise. Dowódca korpusu wyznacza do tego za-dania 1. polską i 4. kanadyjską dywizje pancerne. Polska dywizja ma prze-kroczyć rzekę Dives i działać równolegle z kanadyjską dywizją wzdłuż rze-ki na południe”1.

Generał oddał kartkę Stankiewiczowi, sam natomiast rzucił okiem na mapę. Spokojnie, bez pośpiechu odnalazł Jort. Małe miasteczko rozsiadło się okrakiem na rzece Dives, niedaleko linii kolejowej biegnącej z północy na południe. Przez chwilę wpatrywał się w tę okolicę, odnotowując w są-siedztwie Jort wieś Vendeuvre i miasto Sassy, w którym powinna być piecho-ta kanadyjska. Wreszcie przeniósł wzrok na obszar między Jort i Trun. Obie miejscowości łączyła dolina rzeki Dives. Tędy zamierzał puścić swoje dwie szybkie dywizje generał Simonds. Była to droga kusząca. Maczkowi wystar-czyła chwila, aby znaleźć jej mankamenty. Poprosił więc o połączenie telefo-niczne z Simondsem. Rozmowa ograniczyła się tylko do konkretnych uwag.

[Kanadyjczyk] zaaprobował jednak mój projekt – pisał Maczek – ob-jęcia działaniem polskiej dywizji dominujących wzgórz 5–6 km na wschód od rzeki, mimo pewnego ryzyka rozdzielenia sił. Doświad-czenie bowiem z 8–10 sierpnia ostrzegało przed defi lowaniem otwar-tym skrzydłem wobec panujących nad terenem wzgórz, nie objętych

1 T. Wysocki, 1. Polska Dywizja Pancerna 1939–1947. Geneza i dzieje, Warszawa 1994, s. 124.

304 III. THE BLOODY POLES

natarciem własnym. Poprawka ta okaże się na przyszłość niezmiernie zbawienna wobec kontrakcji niemieckiego korpusu pancernego SS z zewnątrz worka od wschodu, dla którego posiadanie wzgórz dałoby z miejsca przewagę taktyczną nad naszą dywizją”2.

Nocą z 14 na 15 sierpnia dywizja ruszyła na wschodnie skrzydło II Kor-pusu, przechodząc po tyłach atakujących akurat trzech kanadyjskich dywi-zji piechoty. Mimo obaw obyło się bez zamieszania i kolizji. Dwie kolumny dywizji: lewa na Vendeuvre, prawa przez Sassy na Jort, prowadził 10. Pułk Strzelców Konnych.

Major Jan Maciejowski, nazywany przez własnych żołnierzy Maciejem, otrzymał od Maczka osobny rozkaz. Musiał nie tylko rozpoznać okolice Jort, ale zdobyć i zabezpieczyć przeprawę przez Dives. W tym celu dostał dywi-zjon niszczycieli – samobieżnych dział przeciwpancernych z armatą kaliber 76,2 mm, szwadron dragonów i pluton saperów.

Było wczesne przedpołudnie. Lekka mgła okrywała faliste pola Nor-mandii. Pułk szedł szybko, ale ostrożnie, przytulony do zakryć terenowych. „Dowódca umie tak poprowadzić i zaczaić pułk, jakby to chodziło o od-dział komandosów”3. Wreszcie żołnierze doszli na wysokość Sassy. Uwagę majora zwróciły wzgórza na północ od miasta. Tam zamierzał się zatrzymać i przygotować pułk do ataku. Mapa podpowiedziała mu, że najpierw trzeba zdobyć wzgórza 74 i 76 leżące po północno-zachodniej stronie Jort, potem tor kolejowy, a na koniec przeprawy i miasto. Szwadrony rozwinęły się wa-chlarzem do ataku: 3. na lewym skrzydle rozpoznawał las pod Vendeuvre, gdzie broniła się niemiecka piechota. Na wzgórze 76 wspięły się 2. szwa-dron i niszczyciele. Z tej pozycji rotmistrz Gutowski miał doskonały widok na przeciwny brzeg rzeki. I właśnie tam, po drugiej stronie, zauważył dzia-ła przeciwpancerne, osiemdziesiątki ósemki i pantery. Rozpoczęła się ostra strzelanina. Armaty cromwelli rozgrzały się od pocisków. Gaz szczypał czoł-gistów w oczy, drapał w gardle i mdlił. Nie pomagały otwarte włazy ani włą-czone wentylatory. Czołgi krążyły po wzgórzu, trzęsły się od wystrzałów, ale szkód przeciwnikowi nie robiły. Ich zadaniem było ubezpieczanie 1. szwa-dronu do czasu, aż nadejdą niszczyciele.

2 S. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918–1945, Lublin – Londyn 1990, s. 157.

3 K. Pruszyński, Czarna Brygada. Wspomnienia normandzkie, Kraków 1994, s. 31.

11. Przełamanie 305

Ksawery Pruszyński przytulony do peryskopu obserwował przedpole. Wzgórze spadało lekkim stokiem ku rzece, tu i ówdzie rosły drzewa owoco-we, gdzieś zazielenił się na moment żywopłot. Wzrok biegł dalej, kierowany celownikiem karabinu, z którego porucznik od czasu do czasu puszczał serię:

[…] równo, nieprzerwanie. […] Aż…[Pruszyński] przerywa ogień. Co się stało? Po tylu wstrząsach od

strzałów działka nie zauważyłby nawet tego nowego wstrząsu. Nawet w części, w ułamku nie to, co wtedy gdy stoczyli się w jar. Ale dlacze-go naraz taka cisza? Motor stanął? Co to za ruch za nim w wieży. Dla-czego kierowca?… […]

– Panie poruczniku! Wychodzić, wychodzić![Pruszyński] rozumie. Zresztą błękitnawe wybuchy z dna czoł-

gu mówią więcej4.

Podporucznik Ksawery Pruszyński, korespondent wojenny i strzelec konny 2. szwadronu 10. Pułku Strzelców Konnych, miał połamane żebra i pęknięty jeden z kręgów kręgosłupa. Jeszcze o własnych siłach wygramo-lił się z płonącej maszyny, ale nie był w stanie iść dalej. Leżącego na trawie obok dopalającego się czołgu zabrano na tyły, opatrzono mu rany i odesła-no do szpitala. Przeżył, ale do 10. Pułku Strzelców Konnych już nie wrócił.

Wszystkie trzy szwadrony, łącznie ze znajdującym się w centrum 1., pro-wadziły nieustanny ogień. Do koncertu dołączyła się również artyleria kana-dyjska i moździerze – z obu stron rzeki. Szwadrony jednak stały w miejscu. Major nie dawał jeszcze sygnału do ataku. Obserwował spokojnie przeciw-nika. Szukał jego słabego punktu i tam zamierzał zadać cios.

Tymczasem rotmistrz Jerzy Wasilewski wychylił się z wieży cromwella.

Wypatruję cele – pisał – i raptem w lornetce na ciemnym tle ukazuje się świetlny punkcik, który rośnie i pędzi dokładnie po linii mojego wzroku. Nawet zauważyłem jego niedużą krzywą balistyczną. Chowam się do wieży i czuję podmuch na berecie. Obliczam, że pocisk leciał około minuty i obserwowałem część jego przelotu przez kilka sekund5.

4 Idem, Odejścia i powroty, w: idem, Opowieści, Warszawa 1965, s. 67–68. 5 J. Wasilewski, Jort, w: J. Nowakowski, A. Położyński, M. Kowalski, Z dziejów 10. pułku strzel-

ców konnych, Warszawa 1982, s. 105.


Jeszcze rotmistrz nie ochłonął po niesamowitym przeżyciu, a już usły-szał w słuchawkach głos Maciejowskiego. Major, widząc, że na prawej fl ance 2. szwadron i niszczyciele zostali zaatakowani przez tygrysy i pantery, zdecydo-wał uderzyć 1. szwadronem w centrum, przez tor kolejowy na Jort. Wasilew-ski doprowadził szwadron do nasypu kolejowego, nieustannie młócąc z broni maszynowej do broniącej się piechoty w stojącym nieopodal budynku stacji.

Do miasteczka było już blisko, około 100 metrów. Rotmistrz nie miał jednak zamiaru pchać się w jego wąskie uliczki.

Wysadzam przednich strzelców i podporucznika Zbyszka Maksymowi-cza z zadaniem zdobycia wiadomości o nieprzyjacielu. Wspieram ich naszymi czternastoma kaemami. W ciągu kilku minut wzięto dwóch jeńców. Wsadzamy jeńców z tłumaczem do leja dla osłony i pod lufą mojego działa mają zeznawać, ale nie można się z nimi dogadać po niemiecku. Pomijając dobre maniery, zakląłem siarczyście po rosyjsku od najgorszych. Na to kapral jeniec krzyczy:

– Panoczku, nie strzelaj, ja toże gawariu po ruski6.

Jeniec okazał się niezwykle pomocny. Odpowiadał na każde pytanie, sam często dodając coś od siebie. Z tego potoku słów Wasilewski zapamię-tał i przekazał Maciejowskiemu dwie najistotniejsze informacje. Po pierwsze, w Jort siedział batalion piechoty. Po drugie, jeden most już został zniszczo-ny, drugi był przygotowany do wysadzenia. Na koniec jeniec wskazał bar-dzo dokładnie bród i wytłumaczył, jak go przejechać.

Nie kłamał! Szwadron liczący już tylko 7 czołgów przedostał się na drugą stronę Dives. Cromwelle zakręciły ku miastu luźnym szykiem. Porucznik Józef Wąsowski, zastępca Wasilewskiego, uznał, że można wroga „okrążyć głębiej”. Rot-mistrz zezwolił. Rozciągnął więc swój pluton szerzej i zwiększając prędkość, po-szedł łukiem między wybuchy niemieckiej artylerii i czołgów. Stał w wieży, obser-wował ruchy nieprzyjaciela, kiedy nagle, niespodziewanie pocisk trafi ł go prosto w głowę. „Walka jest jednak tak zaciekła, że reszta załogi nie ma czasu wyrzucić trupa. Czołg jedzie tak wśród dymów i strzela, mając w wieży nad sobą skrwa-wiony kadłub bez głowy. Ręce dowódcy czepiły się kurczowo brzegów wieży i tak zostały. Z trupem tym w wieży pędzili, strzelali i walczyli prawie godzinę”7.

6 Ibidem. 7 K. Pruszyński, Czarna Brygada, op. cit., s. 34.


W tym czasie po zachodniej stronie rzeki 3. szwadron Cieślińskiego wy-ganiał Niemców z lasu i razem z dragonami kierował się na Vendeuvre. Był już wieczór i na pole bitwy pod Jort zaczęła ściągać 10. Brygada Kawalerii Pancernej. Z marszu weszła do walki. 1. Pułk poszedł na Vendeuvre, 2. prze-szedł przez Dives po południowej stronie miasteczka.

Kiedy walki w Vendeuvre i Jort jeszcze trwały, nad brzegiem rzeki zja-wił się pluton saperów podporucznika Borchólskiego. Rozkazy dowództwa dywizji przydzieliły 10. kompanię saperów do 10. Brygady Kawalerii Pan-cernej, a porucznik z plutonem „prawie już etatowo [był] przy nacierają-cych pułkach pancernych, zwłaszcza przy pułku rozpoznawczym”8. 8 sierpnia

8 M. Borchólski, Z saperami generała Maczka, Warszawa 1990, s. 119.


pułkownik Majewski wysłał pluton wraz z 2. Pułkiem Pancernym na lewe skrzydło brygady. Borchólski był świadkiem rozbicia pułku Koszutskiego. Potem przyszły dni mozolnego oczyszczania pól minowych; 12 sierpnia wy-kopano 324 miny!

15 sierpnia, w święto Wojska Polskiego, Borchólski dostał rozkaz do-łączenia do 10. Pułku Strzelców Konnych. Half-tracki saperów wjechały w pola, gdyż drogi były zajęte przez kolumny dywizji, i pognały na Jort. Już na miejscu okazało się, że najlepsze miejsce na budowę mostu jest po po-łudniowej stronie miasteczka. Musiał jednak Borchólski czekać z rozpoczę-ciem prac, aż strzelcy zdobędą i umocnią przeprawę. Mijały godziny, a pod Jort zaczęły ściągać pułki brygady. Szwadron z 2. Pułku zapewnił saperom wsparcie ogniowe, można było zacząć pracę. Na sąsiedni brzeg wysłano sa-perów, aby zorientowali się w miałkości brzegu.

[…] w pewnym momencie z krzaków przed nimi wyskoczył żołnierz niemiecki. Był bez broni, ręce trzymał do góry, biegł szybko do nas krzycząc: „Polonais, Polonais!”. Stałem nad samą rzeką przy drzewie – pisał Borchólski – i widząc, co się dzieje, krzyknąłem: „Nie strzelać!”. Żołnierz przybiegł do rzeki, rzucił się wpław, przeszedł rzekę i upadł przede mną. Był przerażony, wystraszony i u kresu sił. Powiedział tyl-ko, łapiąc z trudem oddech: „Panie poruczniku… mam brata w Lon-dynie… jestem z Poznania!9.

Było to kolejne, lecz nieostatnie spotkanie z Polakiem uciekającym z Wehrmachtu. Żołnierz trafi ł na tyły. Zanim wrócił na front musiał przejść przez wymaganą przepisami weryfi kację i zmianę nazwiska.

Saperzy rozpoczęli budowę przeprawy z drzew rosnących w sadzie. Nie minęły dwie godziny, a nie było po nich śladu. Za to na dnie rzeki leżał umocniony bród, po którym zaczęły się przeprawiać czołgi 2. Pułku Pan-cernego. Nie była to jednak ostatnia przeprawa zbudowana pod Jort. Ponie-waż bale mimo wszelkich starań saperów nie wytrzymywały, rozjeżdżały się i trzeba je było stale poprawiać, rozpoczęto budowę prostego w konstrukcji, składanego z gotowych części mostu Baileya.

Most powstał, kiedy już w Jort i Vendeuvre znalazła się 3. Brygada Strzelców, luzując 10. Brygadę Kawalerii Pancernej i umacniając przeprawy.

9 Ibidem, s. 127.


Rankiem 16 sierpnia – jestem na przyczółku mostowym pod Jort – w swym czołgu – pisał Maczek – […]. Jest to nieczęsty przypadek dla dowódcy dywizji, nawet pancernej, przykutego raczej do swego wozu dowodzenia, z całym aparatem kontroli i rozkazodawstwa, przestawio-nego z płaszczyzny optycznej obserwowania pola bitwy przez lornet-kę na płaszczyznę akustyczną radia nadającego i odbierającego mel-dunki o sytuacji. Ustnym rozkazem kieruję całą 10. Brygadę Pancerną w kierunku południowym na Louvagny i Barou. Brygada strzelecka zajmie się m. Courcy i lasem i to tylko o tyle, ile potrzeba dla nasze-go ruchu na południe, tj. dla odebrania Niemcom punktów obserwa-cyjnych, patrzących w obszar naszego manewru10.

Generał Maczek, pułkownik Majewski, Skibiński oraz kilku innych ofi -cerów stali na jednym ze wzgórz na południe od Jort. Generał skończył oma-wiać sytuację i wydawać rozkazy, kiedy zza rzeki zagrzmiały niemieckie działa. To Kanadyjczycy nie nadążali za polską dywizją, dlatego prawe skrzydło nie było zabezpieczone. Niemcy postanowili to wykorzystać. Pociski zaczęły spadać niebezpiecznie blisko. Waliły moździerze, później dołączyły do nich haubice. Kto mógł, pochował się w czołgach. Ale i ta ochrona nie pomogła majorowi Kańskiemu, który dostał bezpośrednio w wieżę. Zmarł po kilku dniach w szpitalu. 24. Pułk Ułanów stracił dowódcę. Więcej szczęścia miał podpułkownik z 8. batalionu Aleksander Nowaczyński, któremu odłamek poranił twarz. Nic mu się właściwie nie stało. Miał tylko zalaną krwią koszu-lę, co widząc, Maczek nazwał go „Krwawą Koszulą”. Przyjęło się. Momen-talnie cały batalion przejął ten przydomek. Żołnierze przystroili się w czer-wone chusty. 8. batalion zyskał nieofi cjalną nazwę.

10 S. Maczek, Od podwody do czołga, op. cit., s. 159.

Żołnierz polski walczy o wolność wszystkich narodów, ale umiera tylko dla Polski.

gen. Stanisław Maczek

Polacy – żołnierze generała Maczka – zapisali jedną z najjaśniejszych kart historii drugiej wojny światowej. Bohaterstwo, odwaga, poświęcenie, ale i wyszkolenie, znajomość żołnierskiego fachu, dobre dowodzenie i uzbrojenie. Te cechy pozwoliły polskim pancerniakom walczyć i zwyciężać od pierwszego do ostatniego dnia wojny.

Czarna kawaleria pozwala nam zobaczyć wojnę oczami jej uczestników. Poznajemy żołnierzy z krwi i kości. Towarzyszymy im od walk w trudnych górskich warunkach we wrześniu 1939 roku do niezwykłych wyczynów w Normandii, Holandii i Niemczech. Pancerni Maczka to prawdziwi bohaterowie, którzy przyczynili się do wyzwolenia okupowanej Europy spod władzy Hitlera.

Pisarstwo Kacpra Śledzińskiego łączy wiedzę historyczną i porywający styl. Autor czerpie z najlepszych brytyjskich tradycji pisania o historii. Żywo przedstawia sukcesy i dramatyczne losy jednostki dowodzonej przez generała Maczka, jej rozwój od tradycyjnej brygady kawaleryjskiej po nowoczesną dywizję pancerną oraz pełną gorzkiej chwały drogę z Polski do Niemiec.

Kacper Śledziński – studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, współpracował m.in. z „Dziennikiem Polskim”, miesięcznikiem „Spotkania z Zabytkami”, gdzie publikował teksty popularnonaukowe z dziedziny architektury militarnej i historii. Autor książek Zbaraż 1649, Cecora 1620 oraz Wojowie i grody. Słowiańskie Barbaricum. Mieszka w Krakowie.

ISBN 978-83-240-1607-5

9 788324 016075

Cena detal. 49,90 zł


Czarna kawaleria

Documents

Transcript of Czarna kawaleria