C. Northcote Parkinson Jak zrobi karierRysunki Roberta C. Osborna Tumaczy Juliusz Kydryski

PRZEDMOWAKsiki mwice o tym, jak zrobi karier, z ktrych niniejsza jest najnowsza i najlepsza, rzadko rni si co do kwestii, o jak karier chodzi. Powodzenie to sowo, ktre w swym potocznym znaczeniu moe nie przemwi (i w rzeczy samej nie przemawia) do filozofa lub moralisty, lecz ma przynajmniej t zalet, e jest zrozumiae. Wiemy z grubsza, co ono oznacza. Czowieka, ktremu si powiodo, wyobraamy sobie jako kogo na wysokim stanowisku, z zabezpieczon przyszoci, posiadajcego nieskaziteln reputacj i dobr pras; wszystko to zdoby lub utrwali wasnym wysikiem. W mylach naszych wyania si nastpnie obraz domu nad jeziorem, rozkwitego ogrodu, crki w spodniach do konnej jazdy i srebra z Georgii. Inna klisza ukazuje nam gabinet z boazeri, lnice biurko, drogi garnitur i cichobieny samochd. Ostatni obrazek odsania ekskluzywny klub, a w centralnej grupie centraln posta, skromnie uchylajc si od wyrazw szczerego aplauzu. Z jakiego powodu? Z powodu zwyciskiego zdobycia awansu, zaszczytw czy narodzin drugiego syna? Prawdopodobnie z wszystkich tych trzech powodw cznie. Oto co oglnie rozumie si przez karier wzgldnie powodzenie, i w tym sensie ten termin bdzie tu uywany. Nie da si zaprzeczy, e istniej te inne formy kariery, od kanonizacji w d. Jedni nadali swoje imiona egzotycznym kwiatom lub napisali niemiertelny wiersz. Inni doyli niewiarygodnie pnego wieku albo grywali na koncertach ju w smym roku ycia. Kariera moe przybiera ksztat taki lub inny. Przyjwszy, e tak jest, czytelnik nie powinien jednak spodziewa si wicej, ni tu znajdzie. Jeli kariera, ktra go interesuje, naley do typu opisanego na wstpie - wymuskany kabriolet, prywatna plaa - ksika ta powie mu o niej wszystko. Jeli jednak wyobraa sobie karier jako nagrod w yciu przyszym, lub zgoa jako pomiertn saw, niech si zwrci gdzie indziej. Na tych stronicach nie daje si recept na mczestwo. Mwic kariera", ma si na myli karier w sensie materialnym. Ale jakkolwiek jest to kariera materialna, nie jest prymitywna. Pragniemy teraz dowie, e czowiek, ktremu dobrze si powodzi, nie jest czowiekiem, ktry jedynie zbi majtek. Bogactwo samo w sobie, bez prestiu i popularnoci, a skaone - by moe skpstwem, jest tylko rodzajem paraliu. Sztuka uzyskania powodzenia to nie tylko pienidze, to take atwe wliznicie si do rzdzcej warstwy spoeczestwa, przy zachowaniu niejasnego wraenia, i tkwio si w niej zawsze. W czasach, kiedy kina dostarczay jeszcze rozrywki, istnia wrd ludzi ubogich zwyczaj, e wchodzio si do kina tyem przez drzwi wyjciowe, mwic do innych: To by fatalny film". Dokadnie w ten sam sposb technika robienia kariery zakada nienatrtne wejcie w szeregi uprzywilejowanych. Musi si w nie wej z uczuciem znudzenia kogo, kto je opuszcza. Gdy nie wystarczy wej: trzeba take nalee. Ponisze rady, jak zrobi karier, zakadaj zatem, e idzie o specjalny jej rodzaj. Zakadaj take, e czytelnik jest osobistoci przecitn, o zdolnociach nieco mniejszych ni przecitne. Zbyt czsto spotykamy ksiki mwice o tym, Jak zrobi karier", ktre zalecaj czytelnikowi, eby by bardziej energiczny, bardziej inteligentny, bardziej uczynny, bardziej staranny, bardziej

miy i bardziej lojalny ni ktokolwiek inny. Ale jeli posiada on te wszystkie zalety, nie trzeba mu ksiki. Nie dla tego rodzaju ludzi powinno si j napisa. Ten rodzaj ludzi i tak zrobi karier. Osobnik potrzebujcy porady to kto poniej przecitnego poziomu - gupi, leniwy, niedbay, nieuczynny, przykry we wspyciu i nielojalny.

To dla niego powinno si napisa tak ksik. Mimo wszystko yjemy przecie w kraju demokratycznym. Czemu by i on nie mia zrobi kariery, jak kady inny? Moe j zrobi - i zaraz wyjanimy, w jaki sposb. W tym celu przyjmiemy, e karier robi si w tej dziedzinie, gdzie pracuje najwicej osb i ktra jest wyranym przeznaczeniem wszystkich: w dziedzinie administracji publicznej i handlowej. Ludzie wyobraaj sobie, e zrobi karier w rolnictwie, nauce, hodowli byda, literaturze lub w antropologii. Kady widzi siebie jako pilota dowiadczalnego, tajnego agenta, asa reporterw lub cowboya. Jeli im si powiedzie, wszystko koczy si przy biurku: i wydaje si, e w praktyce nie ma wielkiej rnicy czy biurko to znajduje si na uniwersytecie, poligonie rakietowym, rancho hodowlanym, czy w Pentagonie. Cokolwiek si zdarzy, biurko to czeka na kadego z nas. Rwnie dobrze moglibymy zda sobie z tego spraw od pocztku i rozpocz karier tak, jak mamy zamiar j kontynuowa. A skoro raz usiedlimy za biurkiem, problem nasz polega na tym, w jaki sposb przenosi si od biurka do biurka, dopki nie osigniemy szczytu piramidy. Na wstpie musimy tylko wiedzie, jak si wyga od Testw Inteligencji i jak oszuka Ekran Osobowoci. Wszystko to jest dziecinnie atwe, poniewa (i to bardzo susznie) testy przeznaczone s jedynie do wykluczenia tych, ktrzy nie zadali sobie trudu, aby nauczy si od nich wygiwa. Przyjmiemy wic, e owe testy mamy poza sob i e czytelnik

ma ju jakie tam biurko. C masz robi dalej? Ta ksika daje na to odpowied. Co wicej, prowadzi ci krok po kroku, od najniszych a do najwyszych stanowisk. Jeli bdziesz mia t ksik pod rk, twoja kariera jest praktycznie nie do uniknicia. Od tej chwili twoje wznoszenie si ku potdze i wpywom jest (no, mniej lub wicej) zapewnione. Ale skoro czytelnik tak wiele zawdzicza autorowi, ten z kolei musi wyrazi sw wdziczno wszystkim, ktrzy pomogli mu, aby ta ksika staa si faktem dokonanym. Skada zatem podzikowanie wydawcom The Detroit Athletic Club News, The Dude, Esquire, Fortune, Gentlemerts Quarterly, Life International, Lilliput, The New York Times Magazine i Quest; na ich amach niektre z tych rozdziaw ju si w zasadzie ukazay. Pragnie te wspomnie o -dugu wdzicznoci wobec Mrs Valerie Fitchet, ktra przepisaa manuskrypt, wobec Mr Roberta C. Osborna, ktry zrobi ilustracje, wobec Mr Austina Olneya, Miss Anne Ford i innych - za ich prac redakcyjn i produkcyjn, wobec samych wydawcw; wreszcie wobec Anny, bez ktrej cay wysiek nie miaby sensu i ktrej, dla niezliczonych powodw, ta ksika jest zadedykowana. C. Northcote Parkinson

1. PRAWO LEKKOCIAutor ofiaruje swoje przewodnictwo w pierwszym rzdzie modemu czowiekowi, ktrego obecne biurko jest jego pierwszym. Zakada si, e pracuje on w handlu i e jego ostateczn ambicj jest stanowisko prezesa olbrzymiej grupy Poczonych Towarzystw. Ale jakkolwiek tekst ksiki wyda si wobec tego tekstem cakowicie przemysowym lub handlowym, podane wskazwki mona rwnie dobrze odnie do kadej innej formy administracji. Jeden urzd jest bardzo podobny do drugiego i zasady tutaj wyoone mona zastosowa do wszystkich. Skoro mamy biurko (rekwizyt konieczny i podstawowy) z tac na akta Wpywajce, Odchodzce i Pozostajce w Zaatwianiu, z telefonem i terminarzem, technika sukcesu bdzie zawsze ta sama. Twoim zadaniem jest odnale i zachowa prawo Lekkoci, prawo, dziki ktremu odpowiednio uzdolniony (lub kierowany) osobnik wzniesie si na szczyt organizacyjnej hierarchii. Przeciwiestwem tego prawa jest prawo Cikoci, ktre trzyma innych w dole. Skoro postawie ju jedn nog na najniszym szczeblu drabiny, twoim pierwszym problemem bdzie pogodzenie z sob dwch cakiem rnych sposobw postpowania. Z jednej strony musisz napomyka o swojej bardziej ni szacownej przeszoci, z drugiej - musisz unika wydawania choby centa ponad to, co konieczne. Na pocztek nie e si i nie wynajmuj mieszkania. Co wieczr twoi koledzy wychodzc, bd widzieli wiato, wci jeszcze wiecce si w twym biurze. Co rano przychodzc, zastan ci ju na miejscu. Ale on pracuje - bd mwi midzy sob. On po prostu mikka w biurze". I bd mieli suszno. Tam wanie bdziesz sypia. Bdziesz nalea do klubu, eby mc wyjeda na weekendy, a w wita pastwowe bdziesz spdza noce w tureckiej ani. Za posiki w barze bdziesz paci mniej wicej po szedziesit

dziewi centw. Poza tym oszczdzaj i inwestuj kadego centa, ktrego otrzymasz. Co si tyczy twojej przeszoci, to stworzysz j sobie na urlopie. Przez pierwsze pi lat swojej kariery powiniene spdza doroczny dwutygodniowy urlop jak nastpuje: pierwsze dwa urlopy w pobliu Groton, Exeter lub Andover, nastpne trzy w pobliu Princeton, Harvard lub Yale. Studiuj biec list fakultetw i wykadw, przemwienia promocyjne i wyniki futbolowe. Zbieraj egzemplarze studenckich gazetek. Staraj si zaznajomi z wonymi, personelem i policj. Czytaj wszystkie dostpne ksiki i ucz si na pami wszystkich planw, jakie uda ci si zdoby. Zabierz z sob na jedn luli dwie wizyty jakiego ambitnego przyjaciela, kt ry zmieni nazwisko na Vanderbilt lub Lowell. Nastpnie zacznij bardzo delikatnie napomyka o swej przeszoci, na chybi trafi, okrnymi aluzjami. Jeste absolwentem Technikum w Jakmutam i Uniwersytetu Jakiegobd i jeste z tego dumny; ale nie s to okolicznoci, ktre by - na razie musia z naciskiem podkrela. W adnym wypadku nie wolno ci kama. Nie mgby postpi bardziej brzydko, a - co gorsza - bardziej gupio. Twoim celem powinno by raczej stworzenie atmosfery. Kiedy mwisz: Nie wiosowaem w Harvard - chyba zbyt ciko pracowaem" - wtedy mwisz prawd. Kiedy powoujesz si na swego przyjaciela Archie Lowella i dodajesz przy tym: Bylimy razem w Groton" - bdziesz w tym zupenie cisy. Jednake nie musisz by a tak konkretny. Kiedy kto wspomni o jakiej rozrywce, jak np. o strzelaniu z uku, moesz si przyzna do swej ignorancji. Zdaje mi si, e nie uprawiano tego w Yale". Nie ma te potrzeby, eby zna gwiazdora filmowego, gdy: Nie byo go w Princeton, nieprawda?" Gwn zasad, wedug ktrej naley postpowa we wszystkich okrnych aluzjach, jest ta: zdecyduj si, jaka to ma by uczelnia. Fatalnie, jeli je pomieszasz. Moesz tu wysun zastrzeenia, e gdzie w gmachu biura znajduje si twoja karta, podziurkowana przez elektronow maszyn i dokadnie rejestrujca twoj karier w Jakmutam i w Jakimbd, wraz z kolejnymi stopniami, cofajcymi ci a do przedszkola. Nie powicaj jej nawet jednej myli. Biuro musi posiada te karty jako symbol swego znaczenia, ale nikt nigdy do nich nie zaglda, ani nie robi z nimi nic innego, poza ich gromadzeniem. W cigu piciu lat, o nic waciwie si nie starajc, nie wypowiedziawszy ani jednego kamstwa, nie bdc nikim innym ni skromnym samym sob, staniesz si tym czowiekiem o starannych manierach, nabytych na najlepszych uniwersytetach, ktry w Wydziale Propagandy i Reklamy pracuje pilniej ni ktokolwiek inny w caym przedsibiorstwie. O przeszoci mona z lekka napomyka, ale pienidze powinny by - przynajmniej czciowo - realne. Czowiek, ktry oszczdza sw pensj, musi mie co do zainwestowania; co, co jest niezbyt warte inwestycji, lecz przydatne w rozmowie. Grajc na giedzie, ostronie i wedug najlepszych rad, powiniene, bardzo sporadycznie, wspomina o swych operacjach na wielk skal, dajc do poznania - na zmian - e osigne albo szczeglne zyski, albo poniose katastrofaln strat. Zyski i niepowodzenia bd prawdziwe i bd wyrazem twych rzeczywistych spekulacji, lecz w sumach bardzo przesadzonych. Mniej wicej raz w roku powiniene uczci sw wygran, zapraszajc piciu najbardziej gadatliwych kolegw na niewiarygodnie wystawny obiad. Pamitaj jednak, e strata wywiera rwnie silne wraenie.

Dla podwyszenia twej pozycji wana jest skala, a to, czy caa suma wyraa si plusem czy minusem, nie ma znaczenia. Nie ro sobie pretensji do szczeglnej przezornoci, ale - jeli chcesz - wyznaj, e masz nieco szczcia.

Bezporednim celem nie jest jednak zasugerowanie swego bogactwa, lecz poczucia przynalenoci do klanu Rockefellerw i Rothschildw. Oni maj swoje operacje giedowe i ty masz swoje. W ten sposb moe sta si rzecz wiadom, e interesujesz si wielobarwnymi masami plastycznymi. Ale nie interesuje si pan ich udziaami?" - zapyta jaki przejty lkiem znajomy, Nieomal!" - odpowiesz ze miechem, pozostawiajc go w rozpamitywaniu, e nawet 43 procent (powiedzmy) zysku z akcji przedstawia bdzie niema sum. Po piciu latach oszczdzania i inwestowania powiniene mie pokan kwot do dyspozycji. Istniej rozmaite moliwoci, ale najlepiej chyba bdzie, jeli wydasz j na podre. Jeeli opuszcza si firm na sze miesicy, a potem powraca z opini kogo, kto zna wiat - to ju jest co, o czym si mwi. Majc na uwadze ten cel, moesz wyczy Europ, jako zbyt dobrze znan. Mona by zapewne jako wyzyska fakt, e byo si w Zagrzebiu, w Skopje czy w Santorin, ale warto prestiowa tych miast prawie e nie warta jest tego wysiku. Pogawdka o Cagliari jest strat czasu. Nowoczesny podrnik moe wywrze wraenie tylko przy okazji przypadkowej

wzmianki o Faizbadzie, Kaohsiung lub Bandjarmasin. To mi przypomina - bdziesz mg powiedzie - co, co przytrafio mi si raz w Ajuttaja..." W tym miejscu moe ci przyj na myl, e Czowiek Organizacji, taki, jakim go si teraz pojmuje, nie potrzebuje wiedzy o wiecie, a by moe, jakakolwiek inna wiedza te by mu tylko przeszkadzaa. To moe by bliskie prawdy, lecz czasy si zmieniaj, a ty musisz wiedzie z gry, jaka zmiana nastpi. Obecna moda na konformizm minie, a po niej nastpi woanie o indywidualizm. Wyrnienie si w roli urzdnika moe by trudne, ale zwiedzenie indonezyjskiego Borneo jest wzgldnie atwe. Zrb co w tym rodzaju i w ten sposb umocnij na dobre swoj opini - jako indywidualnoci; jako czowieka, ktry zwiedzi Tasmani; jako czowieka, ktry zna wiat. Zdecydowawszy si na ten sposb postpowania, masz trzy ewentualnoci, pomidzy ktrymi naley wybra. Moesz odwiedzi jakie terytorium, o ktrym si twierdzi, e nie zostao jeszcze odkryte. Moesz nauczy si jakiego jzyka, znanego tylko bardzo nielicznym. Moesz, na koniec, zwiedzi jaki teren, na ktrym rozgrywa si wanie niewielki konflikt i wrci jako ekspert do spraw Wojskowych - albo z opini kogo o awanturniczej przeszoci. Gwnym rezultatem tych podry bdzie ksika; i dobrze, jeli z gry postanowisz, o czym ona bdzie traktowaa. Najpierw podrowa, a potem dopiero myle o opisaniu swych wrae - to nienaukowe, przynosi strat czasu i nieodpowiednie przeycia. Zbadaj ksigarnie i zwr uwag na to, co si publikuje. Zorientujesz si, e istniej pewne schematy ksiek podrniczych. Ale istniej te suszne obawy, e pod pewnymi wzgldami rynek jest przesycony. Nikt dzi nie zaproponuje wydawcy opowieci o dziecku wychowanym pord stada map. Wiemy, e ten temat zosta ju zaatwiony. Nic te ju dzisiaj si nie uzyska, przepywajc Pacyfik na tratwie z drzewa balsa. Niewielk saw przyniesie znajomo dialektu Lin Yutang. A suba w Legii Cudzoziemskiej (jeli ona jeszcze istnieje) zupenie ju nie usprawiedliwi jeszcze jednej ksiki o przygodach w Picywrenii. Wiedzc o tym, e pewne drogi zostay definitywnie zamknite, dobrze uczynisz, jeli - przed zamwieniem miejsc na statku - wyprbujesz styl swej wasnej prozy. Przewrcenie si dki oznaczao, e stracilimy wszystkie zapasy, a najblisze sklepy byy w Madlyrash, ktre stanowio nasz ostatni wi z cywilizacj. Podr powrotna trwaaby przynajmniej szesnacie dni rzek, a inn drog jeszcze duej. Naley pamita, e za trzy tygodnie miaa nadej pora deszczowa... Postanowiem prze naprzd. Technika polega na wprowadzaniu we waciwym miejscu wielokropkw. Jeli nie masz co do tego adnej pewnoci, zrezygnuj z wypraw odkrywczych i po rczej nacisk na sw znajomo rzadkich jzykw i obyczajw. Jedn z najdziwniejszych postaci w okolicy by Sheering Venshyan, domokrca z Mehkbeheliv. Zauwayem raz po sposobie zwizania jego turbanu, e przyby z drugiej strony wzgrz i zwrciem si do niego w jzyku, o ktrym sdziem, e jest tu dialektem waciwym. Wudyanho? - Zaczem, lecz on tylko potrzsn gow. Comongsaarva? - Sprbowaem znowu, niestety z podobnym rezultatem. Ale potem on sam

uatwi mi zadanie, mruknwszy: Hoosyersen?" Wtedy poznaem, e pochodzi z pnocy...

Jeli potrafisz pisa rzeczy tego rodzaju, twoja reputacja lingwisty bdzie ustalona. Jeli jednake - jak to si zdarza niektrym pisarzom - ogarnia ci lk przed spotkaniem kogo, kto rzeczywicie mwi tym dialektem, ktry ty udajesz, e opanowae, lepiej zrobisz, jeli skupisz uwag na trzeciej, tzn. wojskowej ewentualnoci. T moesz wyprbowa w dwch stopniach: elementarnym i zaawansowanym. Elementarny wyglda mniej wicej tak: Wszdzie trwao milczenie, tylko spoza Sierry dobiega huk ognia karabinw maszynowych. Miguel i ja podeszlimy na palcach do zrujnowanej hacjendy, ostronie rozgldajc si na prawo i lewo. Nagle Miguel zatrzyma si i zacz bada ziemi. Podczas gdy on to robi, ja staem na stray. Wstajc z wolna, szepn: Senor, w cigu ostatniej p godziny przechodzio t drog jedenastu mczyzn. Myl, e hacjenda bdzie zajta". Kiedy to mwi, usyszaem lekki trzask, jak gdyby odsun bezpiecznik. Na chwil spotkay si nasze oczy - by moe, jak przypuszczalimy, po raz ostatni. Majc ich jedenastu przeciwko nam dwm, musielimy strzela celnie. Vamos!" - szepnem i zaczlimy i naprzd... Ta szkoa literacka narodzia si w czasach hiszpaskiej wojny domowej i staa si podstaw wielu sukcesw autorskich, dajc si atwo stosowa do terenw Ameryki Poudniowej i rodkowej. Pisarstwo wojskowe w stopniu zaawansowanym wynalaz zmary Mr Hilaire Belloc, ktry odbywa sub w francuskiej artylerii jako rekrut w okresie pokojowym. Uczynio go to ekspertem w sprawach strategii, ktrym pozosta nawet potem, kiedy dwie wojny wiatowe zwikszyy nieco nasze dowiadczenie w prowadzeniu wojen i zmniejszyy nieco nasz cze dla Francji. Jest rzecz nieprawdopodobn, aby jakikolwiek wspczesny modzieniec mg rywalizowa z Belloc'em jako mistrz angielskiej prozy, bez trudu jednak potrafi naladowa go jako stratega. Problem w zasadnie polega na zaopatrzeniu. Majc ostatni punkt transportowy w Phnom Penh, a poza Kampong Thom drog pod obstrzaem artyleryjskim, genera Aixles-Eains musia

przerzuci swoj piechot w sile co najmniej brygady a na lini Lam-nam. Gdyby mu si nie udao dokona tego w cigu szeciu dni, placwka w Cheon Ksan musiaaby pa. Ot odlego z Phnom Penh do Lamnam wynosi 218 kilometrw gwn szos. Poniewa wojska docieray ju do Ph Rovieng, arytmetycznie byo prawie moliwe - ale tylko prawie - eby zapasowa kolumna przybya na czas. Manewr rozpocz si 14 marca i trwa bez przeszkd a do wieczora 17, kiedy w rejonie Tamesch... itd. Jeli przyjmiemy, e postanowie zosta odkrywc, musisz przede .wszystkim zdecydowa si, jak powinna wyglda obwoluta ksiki, ktr masz zamiar napisa. Istniej dwa rodzaje obwolut dla ksiek podrniczych: te z nagimi piersiami i te bez nich. S przeznaczone dla rnego typu odbiorcw: w drugi rodzaj obwoluty przybiera niekiedy form mapy lub sylwety pasma grskiego. Na og pierwszy rodzaj jest bardziej pokupny, pod warunkiem, e dziewczta s jako tako przystojne. Selekcja takiej obwoluty zawzi wreszcie twj zakres wyboru pord miejsc czekajcych na odkrycie. Zaatwiwszy te czynnoci wstpne, naley teraz okreli terytorium, ktre masz zamiar zwiedzi. I znowu: byoby bdem zanadto sugerowa si charakterem kraju. Najlepsze wyjcie to napisa twoj opowie w zarysie, a potem wyszuka jaki opis scenerii, ktra posuy za to. Potrzeba ci zasadniczo jakiej fotogenicznej rzeki o rwcym nurcie, z wodospadami i przynajmniej jednym krokodylem. Korzystne s gry na dalszym planie i tubylcza wioska na pierwszym. Szybko si zdecyduj, czy powinny tam by tygrysy, czy nie. Poniewa nie jeste wybitnym myliwym, wietnie moesz si bez nich oby. Jeli jednak uwaasz, e jeden jest konieczny, najlepiej bdzie, jeli kupisz w Zoo kilka zwykych fotografii i naniesiesz je na negatywy zdj zrobionych na miejscu. Niektrzy odkrywcy zabieraj z sob wypchan tygrysi ap do robienia ladw na botnistym gruncie. To doskonay pomys, poniewa tylko wytrawny zoolog zauway, e twoje lady robione s wycznie tyln ap: a - rzecz jasna - aden zoolog nie bdzie czyta takiej ksiki, jak twoja. W pisaniu ksiki podrniczej naley unika monotonii. Jedynym na to lekarstwem jest wyposaenie twej opowieci w punkt kulminacyjny. W opowiadaniu o wspinaczce grskiej kryzys przychodzi w momencie zdobycia szczytu Cogomasz, zbudowania kopca z kamieni, zatknicia flagi na wierzchoku, pogrzebania Szerpw i wycofania si z turni. Zajmuje to dwie trzecie ksiki, pozostawiajc ostatnie rozdziay na nieco stronnicz ocen znaczenia tego osignicia. Przynajmniej jeden rozdzia powinien wyjania, dlaczego nie uday si poprzednie ekspedycje, majce zych wspinaczy, zy ekwipunek, ze mapy i ze poywienie - pomijajc ju zupenie fakt, e popeniay bd, atakujc szczyt z nieodpowiedniej strony, o nieodpowiedniej porze roku. Lecz w tym rodzaju ksiki podrniczej, o ktrym mwimy, gry bd gray mniejsz rol.

Nie powiniene ka nacisku na wyczyny wspinaczkowe, chyba e jeste rzeczywicie alpinist, ale zakadamy, e nim nie jeste. Najlepiej, jeli dasz wymijajc relacj, udany fotomonta i skromnie, bez pretensji, szybko zmienisz temat. A zatem punkt kulminacyjny twej ksiki nie rozegra si na dziewiczym szczycie ani nawet w niespodzianej grskiej szczelinie. C wic bdzie owym punktem kulminacyjnym? Z rozmaitych punktw kulminacyjnych najlepszy jest chyba Poar w Obozie. Suy on ju wielu pisarzom jako metoda zakoczenia opowieci i suy bdzie wielu pisarzom w latach przyszych. Brak mu jakiejkolwiek oryginalnoci, lecz jest dramatyczny, ostateczny i zrczny. Sam w sobie pomaga do barwnego opisu. Eliminuje niepodane postaci, z Crk Wodza (jeli ju taka musi by) wcznie. Moe -. jeli zechcesz zetrze z powierzchni ziemi cae spoeczestwo, co uniemoliwi krytyk twoich uwag antropologicznych. Pozwala ci na uratowanie kogo - moe wiernego przewodnika, ktry nigdy nie odstpi ci w niebezpieczestwie - i zaokrgla narracj tak, aby wyjani, czemu dni twoich odkrywczych podry miny. Kiedy odwrciem si i spojrzaem z grani tam, gdzie ostatnie kby dymu wci jeszcze wida byo pord wierzchokw drzew, wiedziaem, e nigdy tu ,nie powrc. Po c miabym wraca? To ju nie bdzie to samo. Szczliwa wie, ktr znaem, ju nie istnieje. Nigdy nie dowiem si, ile byo prawdy w legendzie Hok Uspokusa, Uzdrowiciela. Czy naprawd umia wskrzesza zmarych? Kt to moe powiedzie? Na pewno nie potrafi wskrzesi sam siebie. Ale jestem gboko przekonany, e posiada wyjtkowe talenty. Jakiekolwiek byy jego tajemnice, umary razem z nim. Chocia nie wierz w sprawy nadprzyrodzone, musz przyzna, e to, co widziaem, nie da si wytumaczy w zwyky sposb. Dajmy temu pokj. Zwrciwszy si znowu na pnoc, rozpoczem dugi marsz w d... itd., itd.

O ile peen dramatycznego wyrazu punkt kulminacyjny przydaje si w ksice podrniczej, o tyle jest on nieodzowny w ksice, ktrej przeznaczeniem jest ustali reputacj autora jako lingwisty. Dlatego mdry autor osnuje ksik tego rodzaju wok jakiego centralnego, przewidywanego wydarzenia. Idealnie nadaje si do tego celu koronacja jakiego mao dotychczas reklamowanego krla. Przy ceremoniach tego typu najlepiej jest asystowa w charakterze dziennikarza. Niekoniecznie musi si reprezentowa New York Herald Trihune ani nawet Daily Telegraph. Moesz wyjecha jako korespondent Kroniki Przedmiecia albo Gazety Mionika Drobiu. Pisma tego typu przyjmuj zwykle usugi wszystkich, ktrzy maj ochot pojecha na wasny koszt do Etiopii albo do Nepalu. Jedyn rzecz, ktrej potrzeba ci od oszoomionego redaktora, jest list, stwierdzajcy, e jeste specjalnym korespondentem wiata Dziewczt, wyznaczonym do obsuenia koronacji w Lhasie czy Bangkoku. Tylko tego listu potrzebujesz dla zapewnienia sobie wszelkich dziennikarskich przywilejw, ktre zazwyczaj oznaczaj - mieszkanie we wsplnym pokoju z trzema co najmniej reporterami: dwoma z Patagonii i jednym z Taiwanu.

Midzynarodowy charakter tego wydarzenia da ci wanie szans wykazania swych lingwistycznych uzdolnie. Najlepiej dokona tego za pomoc caej serii skromnych unikw. ,,W gruncie rzeczy bardzo sabo znam serbochorwacki..." albo: Rozumiem arabski, ale mwi tym jzykiem tylko na tyle, eby da sobie rad w podry. Jednake szeik da do zrozumienia, e naley do jednej z bardziej surowych sekt..." itd. Caa moja pobiena znajomo urdu zostaa tego dnia wystawiona na cik prb". Technika polega na tym, eby po otwartym przyznaniu si do ignorancji, nastpowaa scena, z ktrej atwo mona przekona si o twojej pynnoci w wysawianiu si. Twoja pniejsza szczero nie znajdzie zatem wiary, tak e dalsze niecisoci s niemal niepotrzebne. Jednake kiedy sidziesz ju do pisania ksiki, nie musisz podkrela, e bye specjalnym korespondentem Przegldu Pingpongowego, poniewa redaktor uwierzy twoim zapewnieniom, e pingpong jest ulubion rozrywk Dalaj-Lamy. Wystarczy, jeeli tylko

wspomnisz o synnej gazecie, ktrej w owym czasie bye korespondentem", nadmieniajc dwa lub trzy razy o depeszach, zawierajcych po 1 500 sw i nadawanych przez ciebie tu po pnocy jako owe minimum, ktrego redaktor od ciebie oczekiwa. Pamitaj, eby wskaza na trudno, jak sprawia ci dokadne oddanie znaczenia przytoczonych zda. Ta modlitwa - napiszesz znaczy dosownie: Witaj, drogocenny kamieniu w kwiecie o promiennych patkach - lecz w zwrot (z jego subtelnymi odcieniami znacze) jest waciwie nieprzetumaczalny". To zupenie wystarczy, eby ustali twj autorytet orientalisty. Poprzesta na tym i szybko przejd do opisu yrandoli z rnitego szka, ktre Nepalczycy sprowadzaj z Zachodu, budujc na tym swoje pojcia o prestiu. Zawsze podawaj sw erudycj lekko jako sabostk, ktra ci niemal zawstydza. Przejdmy teraz do trzeciej ewentualnoci, do teatru wojny. Zawsze toczy si gdzie jaki niewielki konflikt, a czsto istnieje ich kilka, co daje ci moliwo wyboru midzy dwiema lub trzema kampaniami. Podejmujc decyzj, musisz znowu kierowa si charakterem ksiki, jak masz zamiar napisa. Jeli chcesz sprbowa czego w zaawansowanym stopniu belloc'askim, musisz wyszuka jak kampani z namacalnym wrogiem, znajdujcym si w pozycji umoliwiajcej wymian strzaw. Moe si wydawa, e kryje si w tym niepodany element niebezpieczestwa, ale musisz pamita, e wielki strateg nie ma okazji znale si w zasigu nieprzyjacielskiego ognia, czy nawet w strefie jego syszalnoci. Wszystko, czego mu potrzeba, to mapa, kalendarz, rozkad jazdy pocigw, cyrkiel i butelka koniaku. Naley jednak przyzna, e wojny toczone w tej skali - do due, by wymagay strategii, lecz nie tak due, by powodoway istotne niewygody - s rzadkie. Moesz zosta zmuszony do prowadzenia swej wojny na niszym stopniu. Szczerze mwic, jest to mniej pocigajce. Nawet jeli strona nieprzyjacielska nie jest w stanie do ciebie strzela, nie da si unikn pewnych kopotw. eby zebra materia opisowy, musisz wysun si do daleko do przodu, obojtne: w pustyni czy w dungli. Ale po uzyskaniu ta, reszta jest prosta. Musisz jedynie przysuchiwa si wszystkim biecym opowiadaniom i powtarza je w ulepszonej formie, czynic samego siebie ich gwnym bohaterem. Wszystko, o czym syszysz, e si przydarzyo, przydarzy si tobie. Jest to metoda uywana przez Mendeza Pinto i wielu innych autorw opowiada. Dla techniki, ktrej uyjesz, istniej klasyczne precedensy wszelkiego rodzaju, a wynikiem jej bdzie bardzo pikny opis wojny, pomijajcy jedynie jej monotoni, gdy ta nie ma powodzenia na rynku. Take i tutaj, jak w innych ksikach podrniczych, najlepiej naszkicowa cae opowiadanie naprzd. Punktem kulminacyjnym bdzie zasadzka, w ktrej umiera nieprzyjacielski wdz, podziurawiony kulami, lecz do koca niezomny. Bdziesz tam jako korespondent wojenny, reprezentujcy - dajmy na to - Magazyn osia lub wiat Szkki Niedzielnej - a czytelnika doprowadzi si do mniemania, e w gruncie rzeczy to ty,- tyle e bezimiennie - dowodzie patrolem. Nie, poruczniku - pomyli si o tobie, e tak powiedzia - powinien pan posun si dalej na poudniowy wschd i odnale szlak w tym miejscu, tu u stp wzgrza 237. Sdz, e powinien pan osign cel mniej wicej za 1 500 godzin - moe powinienem by powiedzie za 1 445 godzin - w zasigu 250 jardw. Ale niech pan nie otwiera

ognia, dopki nie zobaczy pan trzeciego onierza". Wszystko to powinno by widoczne ze skromnego sposobu, w jaki bdziesz nastawa, aby ca zasug przyznano oficerowi. Poowa wartoci twej reputacji oprze si na tym, e nie bdziesz chcia rozmawia na temat tych dawnych przygd. Musisz zdoby biego w sztuce niedomwie. Czy mwi jzykiem swahili?" Mrukniesz: Wielkie nieba, nie! Zapomniaem wszystko, co kiedy umiaem. Jzykiem, ktry naprawd chciabym dobrze pozna, jest hiszpaski - moe powinien bym powiedzie: kastylijski. Przypuszczam, e pan zna ten jzyk, sir?" Albo kto inny przedstawia ci jako odkrywc". Niech go pan nie sucha! - zawoasz bagalnym tonem. - Mgby pan pomyle, e byem na Antarktydzie! Czyta pan ksik Psiarza-Zaprzgowicza o biegunie poudniowym? Oto ma pan prawdziw wypraw odkrywcz!" Albo te wreszcie jaka pani domu prosi ci, eby opowiedzia jej przyjacioom o swoich przygodach. Ale, doprawdy, nigdy nie widziaem nawet, eby kto strzela. Wszystko to, co powypisywaem, jest po prostu niewiarygodn bujd". Tym razem powiesz poniekd prawd. Ale bd spokojny - nikt nie uwierzy ani jednemu twemu sowu.

2. WYBR TECIAMie odpowiedni przeszo (przynajmniej w ludzkiej opinii), a w dodatku reputacj podrnika, czowieka, ktry zdoby wiedz i przey wiele przygd (bez wzgldu na to, czy reputacja ta jest zasuona, czy tylko zrcznie skonstruowana) - znaczy to zdoby ju na pocztku powane korzyci. W porwnaniu z tob twoi rywale musz wydawa si sparzy, bezbarwni, ledwie rnicy si jeden od drugiego. Jednake bardziej jeszcze istotny jest nastpny krok na drodze twojej kariery. Gwn trudnoci, jak o tym teraz si przekonasz, nie jest uksztatowanie o sobie odpowiedniego sdu; lecz zdobycie pierwszego stanowiska, przy ktrym w sd jest wymagany. Istnieje kilka sposobw, zby tego dokona, jeden z nich to wymodelowanie si na podobiestwo ludzi, ktrym si powiodo, inny - to zapisanie si na korespondencyjny kurs dyrektorw. Najlepsza metoda jest jednak waciwie najprostsza. Polega ona na polubieniu waciwej dziewczyny. Jak naley to zrobi? Przede wszystkim powiniene studiowa fotografie ze lubw w sferach towarzyskich. Na wielu z nich wida jasno, e pan mody uwaany jest za czowieka pncego si w gr. Jest to oczywicie ta kategoria, do ktrej pragniesz zosta zaliczony. Aby wej w t rol musisz uoy swe plany szczeglnie troskliwie. Zaraz z pocztku zorientujesz si, e nie kady lub w sferach towarzyskich ma tutaj znaczenie. Jeli np. pan Rothschild eni si z pann Du Pont, dojdziesz do wniosku, e twoje wasne maestwo bdzie musiao by inne. Ta ilustracja w pimie, ktr powiniene przestudiowa, mie bdzie mniej wicej taki podpis: Mr Upton Pncz ze swoj narzeczon, Miss Sheil Puchlik, bezporednio po lubie, ktry odby si 14 maja w Episkopalnej Katedrze w. Stefana. Pann mod prowadzi do lubu ojciec, Mr Hiram Puchlik, a ceremonii dokona biskup Vermontu. Druhnami byy kuzynki panny modej, Miss Prudencja de Benture i Miss Verity Forsiak. Mr Solidny by drub, a wrd goci znajdowali si Mr i Mrs Van Wallstreet, Mr i Mrs Snobisz... itd., itd. Przestudiuj to zdjcie z pen szacunku uwag, a dojdziesz do (susznego) wniosku, e gwn postaci jest tutaj ojciec panny modej, podczas gdy Mr Upton Pncz jest jedynie jego ziciem. Przemyl t spraw nieco dokadniej, a zorientujesz si, e Wysze Sfery Towarzyskie skadaj si przewanie z Ziciw; jest to fakt stwierdzony dopiero niedawno i dotychczas tylko niewielu zdaje sobie z niego spraw. Pojmij, e twj wasny ojciec zosta ci dany i nic na to nie moesz poradzi, ale tecia moesz sobie wybra. Co wicej, twoja przysza kariera moe wanie zalee od wyboru tecia. Zamiast dokonywa popiesznej selekcji wrd wiceprezesw organizacji, w ktrej pretendujesz lub moesz pretendowa do uzyskania kierowniczego stanowiska, powiniene przebada cay rynek. Ustal, jacy teciowie mog by na nim osigalni. Zestawienie spisu rde informacyjnych, ktre naleaoby uwzgldni, przeanalizowanie ich autentycznoci, dokonanie moliwie dokadnego oszacowania i zdefiniowanie zasad, wedug ktrych powinno si dokona selekcji - wszystko to dostarczyoby do materiau do napisania pracy doktorskiej z zakresu filozofii. Nie ma tu miejsca na tak wyczerpujce studium. Wszystko, co mona zrobi, to

rozproszy jedno nagminne zudzenie i poda kilka regu podstawowych. Zudzenie dotyczy moliwoci polubienia spadkobierczyni. Poza nim kryje si teoria, e ludzie utalentowani skonni s produkowa raczej crki ni synw.

Teoria ta (z wyjtkiem, by moe, jej zastosowania do profesorw uniwersytetu) nie dostarcza wystarczajcych dowodw. Istniej raczej dowody prowadzce w innym kierunku. Niedawna ankieta, przeprowadzona wrd stu dobrze sytuowanych mczyzn, wykazaa, e dwudziestu trzech jest bezdzietnych; w wypadku tych, ktrzy nigdy nie byli onaci, wynik ten nie by pozbawiony susznoci. Reszta - jak si dowiedziano - posiadaa 215 dzieci, wrd nich 112 pci mskiej i 103

pci eskiej. W ramach jednej rodziny ilo dzieci - zanotowano - wahaa si od jednego do omiorga, najczciej zdarzao si dwoje lub troje. Co z punktu widzenia kawalera jest przygnbiajce, to okoliczno, e tylko trzynastu spord tych bogatych ludzi posiadao wycznie crki, a i z tych tylko piciu ograniczyo swe potomstwo do jedynaczki. Zatem przy uwzgldnieniu tylko piciu wycznych spadkobierczy i dalszych omiu, posiadajcych modsze siostry - pole dziaania nie jest i nigdy nie byo rozlege. A nawet i z tej odstraszajco niskiej liczby musimy odliczy te, ktre maj lat ponad pidziesit, te, ktre okazuj si bank-rutkami i te - zapewne ca reszt - ktre s ju zamne. Uoglnienie na podstawie tych cyfr byoby moe pochopne, ale dalsze badania usprawiedliwi zapewne nasz prbny wniosek, e szanse odziedziczenia olbrzymiego majtku poprzez maestwo s wzgldnie mae. Synw jest o wiele za duo, a crek o wiele za mao. Oto s smutne fakty, przed ktrymi nie ma ucieczki.

Lecz nawet majc na widoku niezamn spadkobierczyni, drapieny kawaler powinien si dobrze zastanowi. Gdy polubienie majtku moe atwo doprowadzi do wyganicia twojej

rodziny.

Czsto to ostatnie okazywao si mdrzejsze, przynajmniej z genetycznego punktu widzenia. Dopiero cakiem niedawno stao si moliwe polubienie chrzystki z pienidzmi, ale wydaje si, e takie maestwo trwa najwyej dwa lata. Dlatego z rozmaitych wzgldw powinno si odrzuci plan oenienia si z bogactwem. Przy takim zaoeniu niepowodzenie jest bardziej ni prawdopodobne, a sukces mgby si okaza fatalny. Podczas gdy zdobycie majtku poprzez maestwo moe by niewykonalne, jest rzecz moliw weni si w rodzin wpywow. Co wicej, stale si to robi. Przerzu kartki ilustrowanego magazynu, a znajdziesz grupowe zdjcie dystyngowanych osb przebywajcych wanie razem z Mr Vanderfel'lerem w jego posiadoci w pobliu Carmel. Jest tam senator Rozumek, Gloria Sztorm - (gwiazda filmowa), ksi Spumante, Oscar Okadka (powieciopisarz) i Olga Volga (z telewizji). W grupie znajduje si rwnie dwch modych ludzi: Mark Smith i Alec Brown. Wida ich,

jak rozmawiaj z crkami Vanderfellera. Ale dlaczego wanie ci dwaj? Dlaczego nie Robinson, Baker albo Jones? C posiadaj ci dwaj, czego brak tamtym? Na to pytanie nie ma wyranej odpowiedzi, lecz fakt, e s oni wszdzie obecni, jest niezaprzeczalny. Jasne, e s to potencjalni ziciowie, Ludzie Obiecujcy. Powstaje pilne pytanie, jak zosta jednym z nich. Podchodzc do tego trudnego problemu, naley przyj za pewnik, e nie ma potrzeby, aby usiowa wywrze wraenie na wszystkich. S ludzie, ktrzy to robi, ale nie zostawia im to czasu na nic innego. Najlepiej postpisz, jeli wybierzesz sobie tecia i od nie-ga rozpoczniesz swoj kampani. Zamiast stara si o uniwersaln popularno, musisz tylko zdoby sobie dobr opini u jednego wanego czowieka. Kt ma nim by? Wybr byby prostszy, gdyby wchodzce w rachub nazwiska zostay zebrane w osobnym dziele, w czym w rodzaju sownika, lecz nic takiego dotychczas nie zrobiono. Zorientujesz si bez podpowiadania, e twoja lista ewentualnych teciw musi si ograniczy do ludzi, ktrzy maj crki. Wielu modych ludzi prbowao wkra si w aski bogatego waciciela gazety albo browaru tylko po to, eby stwierdzi, i jest on bezdzietny, lub e jest tylko ojcem niezliczonej iloci synw. Jest to czysta lekkomylno i nie zasuguje na sympati. Czowiek, ktrego szacunek prbujesz zdoby, musi by wpywowy, bogaty i musi by ojcem przynajmniej jednej crki. Jeszcze lepszy - oczywicie - jest ojciec kilku crek - twoje szanse tym samym si uwielokrotni. Przypumy, e twoja lista, po jej zestawieniu, zawiera modszego senatora stanu Omega, gubernatora Disconnecticut, prezesa Surowcw Metalowych Stanw Zjednoczonych, sutana rdlanej Arabii, ostatniego ambasadora w Myopii i gwnego waciciela wytwrni patkw mydlanych Fala. Przypumy, e staranne ich porwnanie zawzi w pierwszy wybr do jednej osoby. Mr Miles Wany, prezes Surowcw Metalowych Stanw Zjednoczonych jest - z tych czy innych wzgldw - czowiekiem wedug twego zdania najbardziej odpowiednim. Jak wszystkim wiadomo, posiada on (na dodatek do dwch synw) nie mniej ni trzy niezamne crki: Angel, Barbar i Karolin, urodzone w porzdku alfabetycznym i - odpowiednio do tego - liczce sobie lat: dwadziecia sze, dwadziecia . trzy i dziewitnacie. Ich ojciec posiada nie tylko poow Surowcw Metalowych Stanw Zjednoczonych, lecz jest take gwnym udziaowcem Pl Naftowych Czarne Zoto", Sp. Akc. w Teksasie i prowadzi rozlege interesy w Argentynie, Kanadzie, Nikaragui i Panamie. Rodzina wydaje si by rwnie wpywowa co zamona. O ktr crk idzie? Decydujcym czynnikiem jest wiek. ona w chwili lubu powinna liczy poow wieku ma, plus siedem lat. Jeli masz lat dwadziecia cztery, powiniene sprbowa zapewni sobie Karolin, jeli trzydzieci jeden - Barbar, a jeli trzydzieci sze - Angel. Gdyby mia - dajmy na to - lat dwadziecia dziewi, Karolina mogaby wchodzi w rachub jako pierwsza, z Barbar w rezerwie. Zdecydowawszy si na ten tok postpowania, pozostaje tylko d si pozna panu i pani Wanym; a to, dla kogo mao przedsibiorczego, jest gwn przeszkod. Nie powinna ona jednak by nie przezwyciona dla tych, ktrzy przestudiowali niniejszy rozdzia z tak skupion uwag, na jak zasuguje. Komu, kto pisze o wspczesnej wojnie, zdarza si czsto pisa o

Strategii Okrnego Podejcia. Mona dyskutowa, czy jest to waciwa metoda w sztuce wojennej, lecz jej zasad mona z pewnoci zastosowa do problemu, ktry wanie studiujemy.

Pobiec do pana Wanego i powiedzie mu: Chc si oeni z jedn z paskich crek" - byoby bdem taktycznym. Sytuacja wymaga fortelu, subtelnoci i finezji. Istota techniki ley jednak w tym, eby rozpocz, jak w kadym naukowym przedsiwziciu, od STUDIW. Zacznij wic od sporzdzenia listy najbliszych krewnych Wanych i zanotuj wszystko, co ich dotyczy: imiona, nazwiska, specjalne zainteresowania, a take to, czy aktualnie s w dobrych stosunkach z rodzin, o ktr chodzi. Gdyby - dla celw naukowych - oznaczy p. Wanego" liter A, a jego on liter B, hasa na twojej licie mogyby wyglda tak:

Na licie tego rodzaju moe by znacznie wicej ni osiem hase, przy czym wiele z nich (jak np. nr 4) niewielkiej wagi. Ale tych kilka hase wystarcza do zilustrowania zasad, jakimi powiniene si kierowa. Po pierwsze, zdecyduj, kto jest trudniejszy: A czy B. Jeli bdzie nim A, moliwoci, pomidzy ktrymi musisz wybra, s nastpujce: 1. Moesz napisa artyku, w ktrym dowiedziesz, e hodowanie norek jest wystpkiem, wobec ktrego zbrodnie Nerona staj si czym bez znaczenia. 2. Moesz wyszuka jak niezwyk par pistoletw do pojedynku i poprosi nr 3 o ich zidentyfikowanie. 3. Moesz wstpi do Towarzystwa Przyjaci Konfederacji i wkra si w aski nru 5. 4. Moesz napisa do nru 6 i poprosi go o wyjanienie, w jaki sposb wygrano drug wojn wiatow. 5. Moesz stwierdzi, e nr 7 nigdy nie by w Tybecie albo 6. Moesz w college'u w. Urszuli wygosi odczyt, w ktrym bdziesz stara si dowie wyszoci kobiet. Aby osign swj cel, moesz te sprbowa wszystkich tych sposobw rwnoczenie. Najbardziej skuteczne byoby wygoszenie w college'u w. Urszuli odczytu o starej broni palnej, zapewniwszy sobie obecno na nim nrw 2, 5, 6 i 7, z tym e nr 8 oczywicie przewodniczyby zebraniu. Do zilustrowania odczytu uyj rzadkich okazw pistoletw pojedynkowych, a za cel obierz sobie yw nork. Zabij nork pierwszym strzaem, a drugim przypadkowo zra ciotk Ails. Na zakoczenie odczytu podkrel, e generaowie Konfederacji nigdy nie hodowali norek, sdzc (jak to istotnie byo), e ich ony bd to robi lepiej; e drugiej wojny wiatowej omal nie przegrano przez mczyzn hodujcych norki, lecz w ostatniej chwili wygrali j ludzie dobrze znajcy si na poowie tuczykw i na polowaniu.

Jeli po tym nie zostaniesz zaproszony na rancho Wanych, rodzina ta wyranie nie jest warta, eby sobie ni zawraca gow. Istniej jednak szanse, e Bdziesz tam honorowym gociem w cigu kilku tygodni, a Karolinie powie si, eby wysza za ciebie za m, bez wzgldu na to, czy bdzie miaa na to ochot, czy nie. Gdyby jednak byy jakie opory z jej strony, bdziesz mg prawdopodobnie zapewni sobie najstarsz crk, udajc zainteresowanie redni. Po ogoszeniu zarczyn wejdziesz wkrtce na doborowy, wiatowy rynek Ziciw. Jeli wszystko dobrze pjdzie, pierwszym symbolem twego sukcesu bdzie opublikowanie grupowej fotografii: Mr i Mrs Miles Wani ze swymi gomi w Buenavista, ich letniej rezydencji w pobliu Monterey", na ktrej ty bdziesz figurowa jako jeden z modych ludzi, stojcych wok basenu pywackiego. Nastpnie ukae si portret Miss Angeli Wanej, ktrej zarczyny wanie ogoszono. To samo czasopismo zamieci take uroczy widoczek wyspy San Rafael w Indiach Zachodnich - wakacyjnej rezydencji jej narzeczonego, Mr Alberyka Miczaka. Czy takie miejsce istnieje? Mona sobie wyobrazi, e istnieje niemal na pewno, ale wcale nie musisz by jego wacicielem. Wysp mona atwo wypoyczy, a jej zdjcie jeszcze atwiej. Na koniec pojawia si fotografia orszaku lubnego przed Katedr Episkopaln. Od tego momentu definitywnie wszede. Dlaczego? Poniewa krewni twojej ony nie mog sobie pozwoli na kogo nieudanego w rodzinie. Ich uczucia dla ciebie mog by cile ograniczone. Ich uczucia dla niej mog mie

tendencj znikow. Ale ich wasny kredyt jest do pewnego stopnia zaangaowany w twoim powodzeniu. Poniewa tak samo, jak ty - od czasu do czasu - bdziesz o nich wspomina jako o krewnych, tak oni nie bd mogli unikn tego, eby (rzadziej) wspomina o tobie. Ponadnarodowe Towarzystwo Bankowe?" - Powiesz: Oczywicie, znam je. Wuj mojej ony jest jego prezesem". Pnocna Karolina? Nie, nigdy tam nie byem. Ale mj wuj ze strony ony trzyma tam sfor psw i wybieramy si do niego z pierwsz wizyt". Wyprawa na wielki pow? Nigdy nie miaem na ni czasu, dopiero w zeszym roku Mark Krwiwarty zabra mnie na ni swoim jachtem Drapieny Smok. Czowieku, to byo wspaniae!" Mono wtrcania takich wzmianek moe nie przynie ci nic wicej poza wzrostem twego prestiu. Ale c bdzie, jeli znajomi businessmani zapytaj Mr Miles Wanego o Angel? Czy spotkamy si z twoj zamn crk w Palm Beach?" albo: Jak si wiedzie twemu ziciowi, Miles?" albo: Syszaem, Miles, e masz wnuka! Gratuluj!" Ze wzgldu na swoj wasn pozycj, twj te nie moe sobie pozwoli na to, eby by czymkolwiek mniej ni wiceprezesem. Jakiekolwiek by mia obawy, dopilnuje twego awansu. Jeste teraz jednym z tych, ktrzy nale do wiata Ustosunkowanych, do wiata Wenionych. Lecz jaki byby twj los, gdyby sprawy potoczyy si inaczej? Byby Niewenionym lub Wyrzutkiem i te terminy musimy teraz zdefiniowa. Nieweniony - to kawaler do wzicia, ktry musi torowa sobie drog bez niczyjej pomocy, lecz w zwizku z ktrym istniej jeszcze moliwoci spnionego romansu. Rola ta daje pewne drobne korzyci pod warunkiem, e nie znajdujesz si zbyt nisko w hierarchii Towarzystwa. Maszynistki bd dla ciebie pracowa bardziej ochoczo, matki mniej przystojnych dziewczt bd ci -zapraszay na przyjcia. Mog kry plotki o twoim zamanym sercu, o bogatej dziedziczce, z ktr bye zarczony, lecz ktra zmara na dyfteryt, o gwiazdce filmowej, ktra w kocu wysza za m za kogo innego, o francuskiej hrabiance, ktrej rodzina zabronia maestwa ze wzgldw religijnych, o austriackiej ksiniczce, ktra wstpia do klasztoru, eby nie zmuszono jej do polubienia twego rywala. Takie plotki bd kryy (pod warunkiem, e sam je bdziesz rozsiewa) i nie zaszkodz ci. Jednake nie przynios ci te wiele dobrego. W porwnaniu do Wenionego pozycja Niewenionego jest saba, a kada aluzja na temat jego tajemniczej przeszoci moe by rwnie odpychajca, co pocigajca., Pominwszy drobne korzyci, gwny jego atut polega na tym, e moe on wci jeszcze si weni. W porwnaniu z sytuacj Wyrzutka, Nieweniony jest co najmniej Czowiekiem Obiecujcym. Jego karty wci jeszcze licz si w grze. Z Wyrzutkiem - natomiast - sprawa jest bardzo cika. Jego bd polega na tym, e polubi niewaciw dziewczyn. Normalnie zdarza si to wwczas, gdy zawiera si maestwo w zbyt modym wieku. Nie potrafi zapomnie tej blondynki z gimnazjum. Pozosta wierny tej brunetce, ktr kocha w college'u. Zakocha si w tej rudej, ktrej - jako mody urzdnik - dyktowa swoje pierwsze listy. Cokolwiek by to byo, zwiza si przez maestwo z otoczeniem, od ktrego prbuje uciec. Blondynka z gimnazjum jest przystojna tylko w kategoriach Grajdoka, ktre s oczywicie - przeraajco niskie. Brunetka z college'u moga by najlepsza z caej paczki w Technikum w Jakmutam, lecz c to musiaa by za ponura paczka"! Co si tyczy rudej gwki z

biura - to po prostu najsprytniejsza dziewczyna z tych piciu jeszcze niezamnych. Chtka polubienia pierwszej lepszej dziewczyny jest charakterystyczna dla tych, ktrym przeznaczone jest tylko rednie powodzenie. Poniewa jakkolwiek taka ona, oglnie biorc, moe pragn twego sukcesu, nie bdzie jednak chciaa, eby sukces ten przekroczy pewn granic. Zachowa swoje maomiasteczkowe pogldy. W szerszym krgu lepiej sytuowanych przyjaci bdzie si czua poniej przecitnej pod wzgldem wygldu, pochodzenia, inteligencji i zasobu wiadomoci. Bdzie wic wolaa towarzystwo ludzi, z ktrymi bdzie si czua znacznie powyej przecitnej. Na tym poziomie bdzie prbowaa zatrzyma ciebie i wszystko przemawia za tym, e jej si to uda. Dlatego maestwo z pierwsz lepsz dziewczyn jest zwykle krokiem fatalnym.

Od tej reguy istnieje pewien znamienny wyjtek. Kobieta wystarczajco pikna da sobie rad na kadym szczeblu towarzyskim. Polubiwszy dziewczyn o powierzchownoci zapierajcej dech w piersiach, mczyzna moe przeywa chwile niepokoju, lecz na og biorc nie dozna uczucia, e ona przeszkadza mu w jego karierze.

Dojrzao, wzgldnie zdatno do maestwa, mona oceni za pomoc formuy, ktra zostanie tu ujawniona po raz pierwszy. Powstaa na podstawie drobiazgowych bada i ogldzin. Jednake tam, gdzie nie moemy si ni posuy, lub tam, gdzie naley podj szybk decyzj, mona zastosowa oglnie przyjte testy w skrconej formie. Spjrz dziewczynie w oczy, eby przekona si, co przyniosa z sob na wiat. Spjrz na jej rce, eby stwierdzi, czego si nauczya. Spjrz na jej usta, eby sprawdzi, czym si staa. Ta popieszna ocena nie jest zbyt dokadna, ale dokonujemy jej wedug tego samego wzoru, co bardziej dokadn analiz. Niewtpliwie lepiej jest stosowa w test bez popiechu, starajc si o precyzj, o ktrej wiemy, e ostatecznie jest nieosigalna, lecz mimo to uywajc caej dostpnej nam wiedzy. Z poniszej tabeli wynika jasno, e istniej cztery oglne aspekty jakoci: A, B, C i D. Kady z nich moe by pozytywny lub negatywny, o wartociach stopniujcych si od A do D i (w skali negatywnej) od E do H. Przy uyciu prostej metody arytmetycznej, czowiek posiadajcy jakiekolwiek ambicje, powinien normalnie odrzuci wszelkie pomysy polubienia dziewczyny, ktrej cechy negatywne przewaaj pozytywne tak, i E+F+G+H>A+B+C+D Na dziewczta posiadajce zero punktw nie ma i nie powinno by wielkiego popytu.

Dziewczta zakwalifikowane pozytywnie bd posiaday od 1 do 100 punktw uzyskanych za pomoc prostego dodawania, przy czym rezultatem bdzie ZM, czyli Zdatno do Maestwa. Owe cyfry daj nam z kolei Klasyfikacj Maesk (KM), jak niej:

Dziewczt posiadajcych mniej ni 10 punktw nie klasyfikuje si. Msk Zdatno do Maestwa sprawdza si za pomoc tej samej tabeli, podstawiajc dobry wygld" zamiast urody" w rubryce Czynniki Dodatnie (1), oraz pensj, pozycj i widoki awansu", zamiast dochodu i perspektyw" w rubryce Czynniki Dodatnie (10). Mczyzna, ktry przepadnie przy klasyfikacji najlepiej zrobi, jeli przestanie myle o tym wszystkim i od razu przejdzie do nastpnego rozdziau. Mczyzna klasy III moe natomiast rozsdnie marzy o zapewnieniu sobie dziewczyny klasy II, podczas gdy mczyzna klasy I moe zupenie normalnie mie nadziej na maestwo z dziewczyn rwnie klasy I. Ale mczyzna, dla ktrego ta ksika jest napisana, mczyzna, ktry usiuje zdoby pozycj w wiecie, rzadko zalicza si do klasy I, poniewa brak mu wielu punktw w rubrykach dobre pochodzenie rodzinne", wiedza", usposobienie", popularno" i dochd". W najlepszym wypadku naley pewnie do klasy III. Lecz jego polityka polega, jak to widzielimy, na polubieniu dziewczyny, pochodzcej z dobrej rodziny, bez wzgldu na fakt, e jej KM moe by tak niska jak IV lub V. W ten sposb staje si Ziciem. Gdyby jednake oeni si z pierwsz lepsz dziewczyn, znalazby si zapewne razem z on w klasie V lub VI. Automatycznie zostaby Wyrzutkiem, gdy maestwo to staoby o dwie lub trzy klasy poniej jego oczekiwa, bez adnego kompensujcego czynnika w rubryce Czynnikw Dodatnich (4).

Nie da si zaprzeczy, e Wyrzutek moe czasami uzyska powodzenie w yciu, ale potrzeba mu do tego zupenie wyjtkowych uzdolnie. Natomiast Weniony - odwrotnie - moe zdoby

powodzenie, posiadajc zdolnoci nisze od przecitnych i nie majc oczywicie adnych innych zalet. Z tego wanie powodu pooono tu taki nacisk na zagadnienie maestwa. Jeli bowiem zawrzesz wczesne i nieodpowiednie maestwo i jeli twoje plany zostania Ziciem spal na panewce, bdziesz musia polega tylko na samym sobie w tym wiecie, ktry - jak si o tym przekonasz - jest wiatem wielkiej rywalizacji.

3. BRAK POMYSOWOCI

Jako mody czowiek interesu wczenie dowiesz si w yciu, e twoje rady nie maj adnej wartoci dla starszych i lepszych od ciebie. Zazwyczaj na nic si nie zda przychodzi do nich z planem reorganizacji firmy, gdy plan taki zakada, e firma potrzebuje reorganizacji - a to jest najbardziej obraajca sugestia, jak jeden businessman moe podda drugiemu. I gdyby nawet t sugesti mona byo przyj od kogokolwiek, nie bdzie jej mona przyj od ciebie. Kime ty jeste, zaledwie skromny pomocnik, eby mia mwi dyrektorom, jak powinni prowadzi swoj firm? Przed tylko swoje memorandum, spodziewajc si w jego wyniku awansu, a wkrtce znajdziesz si przed obliczem prezesa - ale bynajmniej nie po to, eby przyj jego gratulacje. Prezes: Czytajc to memorandum, Mr Miczak, zastanawiaem si nad tym, kto tutaj jest gwnym dyrektorem, ja, czy pan. Miczak: Pan nim jest, sir. Prezes: Ja? Ale ja widocznie nie mam pojcia o prowadzeniu interesu. Bdc ju trzydzieci lat fabrykantem, wci jeszcze (tak by si mogo wydawa) potrzebuj rad i to od najmodszych urzdnikw. Czy nie uderz to pana, Mr Miczak, jako co niezwykego? . Miczak: Tak, sir; chciaem powiedzie: nie, sir. Prezes: Sdzi pan moe, e moje metody s przestarzae? Miczak: Nie, sir. Z pewnoci nie, sir. Prezes: Czy zdaje pan sobie spraw z tego, e ja mam cae lata dowiadcze? I czy zdaje pan sobie spraw z tego, e pan nie ma adnych? Ale pan wci myli, e pan wie najlepiej? Miczak: Tak - nie - chciaem powiedzie: tak, sir. Prezes: Czy zdaje pan sobie spraw, e urzdnikw wyrzucano z pracy za sugestie o poow mniej bezczelne ni te? Czy pan przypuszcza, e obejd si z panem agodniej? Miczak: Nie, sir - tak - chciaem powiedzie: nie, sir. Prezes (uprzejmie i spokojnie): Wycznie dla paskiego wasnego dobra, Mr Miczak, radz panu zatrzyma swoje pomysy dla siebie, dopki nie nabierze pan wicej dowiadczenia. Niech pan sprbuje uwierzy w to, e starsi od pana wiedz, co robi. Niech pan sprbuje sobie

przypomnie, e ta firma funkcjonowaa ju jako tako, kiedy pana jeszcze nie byo na wiecie. Niech pan sprbuje sobie wyobrazi, e mogaby funkcjonowa dalej bez paskiej pomocy. Niech pan sprbuje si uczy, zastanawia si i myle. A tymczasem (nagle krzyczy): PROSZ WYJ!!! Ten typ rozmowy wcale nie przypiesza twego awansu ani nie zapewnia ci spokoju ducha. Dlatego najlepiej jest podej do zagadnienia od innej strony. Tak wic przyjmujemy, e twj plan jest zupenie rozsdny i e corocznie zaoszczdzi towarzystwu p miliona. Przedkadajc go moesz przypuszczalnie osign trzy cele. Po pierwsze, moesz przyczyni si do dobrobytu towarzystwa. Po drugie, moesz uzyska reputacj czowieka zdolnego. Po trzecie, moesz tak zmieni struktur hierarchii, e twoja wasna pozycja stanie si waniejsza - na przykad stwarzajc nowe stanowisko, ktre tylko ty moesz obj. Dwa pierwsze z tych celw moesz od razu pomin. Dobrobyt towarzystwa (chyba e jest on wanie zachwiany) - to zupenie nie twoja sprawa. Reputacja czowieka zdolnego jest ostatni rzecz, ktrej pragniesz, moe ci te przynie tylko same kopoty. Jedynie trzeci cel moe usprawiedliwi podjcie twej akcji. A nawet tutaj istniej dwie powane puapki, o ktrych musisz wiedzie od samego pocztku. Po pierwsze, jest moliwe, e ujawni si twoje motywy. Po drugie, nowo stworzone stanowisko moe obj kto inny. Jeli ci si nie poszczci, uzyskasz w kocu opini intryganta i to takiego, ktrego intrygi robi zupen klap. Nie jest to ten rodzaj opinii, na ktrym ci zaley. Jake czsto zdarzao si podczas drugiej wojny wiatowej, e pukownik sztabu generalnego opracowywa schemat reorganizacyjny, wedug ktrego personel kwatery gwnej mia si znacznie powikszy. Akceptujc schemat, ktry pukownik zachwala tak wymownie, genera wpatrywa si w nowy wykres organizacyjny ze zrozumieniem znawcy. Tak, tak, tak - mrucza, poprawiajc okulary, - To bardzo skuteczne rozwizanie naszych trudnoci. Nawiasem mwic, widz, e ten schemat stwarza wakans na stanowisko brygadiera. Awansowanie stao si nieodzowne - przyznawa pukownik ze skromnym chrzkniciem. Wynikno to z ponownej zmiany obowizkw na poziomie II stopnia. - Wanie, wanie - mrucza genera. - Awansowanie stao si nieuniknione. Bd musia napisa wniosek. Lekko si rumienic i spuszczajc wzrok, pukownik zaczyna ju ukada w myli list, ktry napisze do domu. - Przyszo to - mgby napisa - najzupeniej niespodziewanie..." - Tak - powtarza genera sadystycznie bd musia napisa wniosek... i znam odpowiedniego czowieka. Brygadier Szablisty z pierwszej dywizji spadochronowej, jeden z moich najstarszych przyjaci. W przyszym tygodniu wychodzi ze szpitala. Jedyny czowiek! (telefonuje): Dajcie mi szpital bazy... w porzdku, zaczekam... I zwracajc si jeszcze raz do pukownika, dodawa ywo: A teraz mam jeszcze jeden problem. Co mam zrobi z panem?

Nie powiniene sam znale si w takiej sytuacji. Dlatego jest wane, aby kady schemat, ktry stworzysz, zosta przedstawiony przez kogo innego, kto szczerze wierzy, e pocztkowy pomys by jego wasny. Nie spotka ci ani pochwaa, ani aden zarzut, nikt te nie bdzie mg pomyle, e zniye si do intrygi. Ze wszystkich technik administracyjnych adna nie ma zapewne wikszego znaczenia ni sztuka przedstawiania wasnych pogldw przy pomocy kogo innego. Pierwszy krok w kierunku upragnionego rezultatu polega na wybraniu sobie owego konia, za ktrym by si ukry. Musi by nim kto, kogo prezes wysucha, kto zdecydowanie starszy, kto podatny na sugestie i kto nie majcy zbyt wielu wasnych pomysw. Taki czowiek znajduje si w kadej organizacji, a my nazwiemy go Harry Tpawy. Jest on zapalonym czonkiem Klubu Sportw na wieym Powietrzu i wanie w Klubie zacienisz t znajomo. Od pocztku ustosunkujesz si do niego z pokorn admiracj. Chciabym wiedzie o interesach tyle, co pan - westchniesz. - Na to, eby wyrobi sobie pask pewno sdu, trzeba caych lat dowiadczenia!" Jakie to dziwne zaprotestujesz - e czowiek o paskim stau potrafi zachowa tak modzieczo i wieo pogldw!" Wkrtce bdziesz ju mg rozwodzi si nad jego odwanymi i oryginalnymi pomysami. Tylko ty jeden moge to wymyli, Harry, nikt inny! Teraz ju wszyscy wiemy, skd prezes bierze swoje pomysy!" Ustaliwszy ten stosunek mistrza i ucznia, czekasz na nastpn okazj jakiej zabawy i czatujesz na Harry Tpawego w toalecie. Musisz by troszeczk trzewiejszy od niego. Uwaasz, Harry, ten twj plan przeksztacenia oddziau K w osobne towarzystwo - myl, e to wspaniay pomys! Jaki plan? Brent wanie mi o nim opowiada. Oczywicie w cisym zaufaniu. I wiesz, co ja mu powiedziaem? Skd mgbym wiedzie? Nie byem przy tym, no nie? No, wic mu powiedziaem: Brent, powiedziaem, to jest czowiek genialny! Naprawd tak

myl. Powiem ci, e naprawd tak mylaem. Co mylae? Naprawd tak mylaem, kiedy ci nazwaem geniuszem. Dlaczego? Z powodu twojego planu dla oddziau K. Jakiego planu? eby przeksztaci oddzia K w osobne towarzystwo. Brent mi o tym mwi. Co za Brent? Brent Paplak. Ale zdaje si, e to tajemnica i e nie powinien by mi tego mwi. Pewnie, e tajemnica. Nie mgby zamkn swojej szerokiej gby? On na pewno za wiele gada. Ale plan jest wspaniay. To najsprytniejszy pomys, o jakim syszaem - choby tylko z punktu widzenia podatkw - tak, Harry, to genialne pocignicie! Co takiego? Twj plan dla oddziau K. Ach, to. Ale nikomu o tym ani sowa. cile midzy nami. Chodmy si napi. Dobra myl. Znakomity pomys! Ach, nie, to ty jeste czowiekiem od znakomitych pomysw. Reszta z nas si nie liczy. Kto mwi, e ja licz? Nie to mwiem, e, mniejsza z tym. Chodmy i wypijmy za twj plan. Jaki plan?

-

Jeli rozegrasz t spraw poprawnie, stary Tpawy opuci przyjcie z niewyranym wspomnieniem, e dyskutowa z kim na jaki doniosy temat. Nazajutrz bdzie si zastanawia, o czym i z kim dyskutowa. Twoj rzecz bdzie mu o tym przypomnie i to najlepiej przez telefon. To wywoa plotki rozchodzce si z centrali telefonicznej Gwnego Biura. - To ty, Harry? Myl, e powinienem ci powiedzie, e uszczknito troch tajemnicy twojego planu dla oddziau K - tego pomysu, o ktrym dyskutowalimy wczoraj wieczorem. Wszyscy o tym mwi. I wszyscy sdz, e to wspaniae. Wspaniae? E, tego bym nie powiedzia. W zasadzie zupenie prosty pomys. Prosty pomys, tylko e nikt inny na niego nie wpad! Waciwie to jeszcze wiksze wraenie wywaro na mnie samo zastosowanie tego planu. Przepracowae t spraw do ostatniego szczegu! Czyby? No c, to powinno by oczywiste. Byem tak bardzo pod wraeniem, Harry, e skoro tylko wrciem do domu, zrobiem kilka notatek. Mam nadziej, e one dokadnie oddaj to, co miae na myli. Moe by mi je tutaj przysa, ebym sprawdzi. Zaraz to zrobi. Ale jeszcze jedno. Dwie sprawy s dla mnie niejasne. Jestem pewien, e mi na nie odpowiesz, ale czuj, e powinienem ci zwrci na nie uwag. Interesowaoby ci to? Owszem. Spotkajmy si na lunchu. O p do pierwszej w Klubie Sportowym. Bardzo ci dzikuj.' To znakomicie. Bardzo piknie z twojej strony, e chcesz ze mn rozmawia o polityce towarzystwa. Taki modszy urzdnik jak ja na nic ci si przecie nie moe przyda. Ale bardzo chc si uczy. Z przyjemnoci naucz ci wszystkiego, czego bd mg. A wic o p do pierwszej. Bd zdrw. Twoje notatki, jakkolwiek byyby nieskoordynowane, zaatwi Tpawemu jego wasne gwne problemy. Dowie si, co waciwie ma zasugerowa. Nie bdzie w tym nic specjalnie pomysowego, lecz take nic wyranie nierozsdnego. W twoich notatkach bdzie kilka niedokadnoci, ktre on automatycznie poprawi. Przynajmniej jedno sowo bdzie napisane nieortograficznie, na co on si umiechnie: Ci modzi chopcy nie umiej jednak wszystkiego". Zrozumie na pierwszy rzut oka, jak naley te sprawy sformuowa i podzieli je na odpowiednie paragrafy. Jednak to niezy plan. Przy kadej poprawce uczynionej owkiem bdzie za niego przyjmowa odpowiedzialno. Z kadym ulepszeniem pomys bdzie si stawa coraz bardziej jego wasny. Podczas lunchu wyjawisz dwa zastrzeenia. Te naley przygotowa szczeglnie troskliwie. Jakkolwiek pozornie suszne na tyle, eby wywoa zainteresowanie, musz jednak nadawa si do szybkiej i ostatecznej odpowiedzi. Jednym z nich mgby by jaki punkt prawny, co na temat rejestracji towarzystwa w stanie Wisconsin. Przecie nowe towarzystwo - powie Tpawy - bdzie zarejestrowane w Idaho!" Ale oczywicie! - wykrzykniesz - c za gupiec ze mnie, e o tym zapomniaem!" Druga uwaga moe by troszeczk powaniejsza: co na temat zebrania kapitau

dla wzrostu obrotw, na temat inwestorw, ktrzy utrac zabezpieczenie dawane im przez organizacj jako cao. To bdzie w drugi krgiel do przewrcenia, by moe, dopiero za drugim rzutem. Celem tego manewru jest danie Tpawemu poczucia zwycistwa. Oto odpowiedzia ju na dwie uwagi wysunite w zwizku z jego planem. Kt jeszcze mu si przeciwstawi? Dalszym celem jest rozproszenie jakiegokolwiek skrytego podejrzenia, e cay pomys jest naprawd twj. Ale ten gupi modzik by temu pocztkowo przeciwny - potrafi myle tylko o trudnociach! Ale potem - uwaga! - bardzo si przyda i ciko napracowa nad planem w jego pniejszych stadiach. Pod dobrym kierownictwem mgby by uytecznym zastpc dyrektora. Dotychczas nie ma zbyt wiele inicjatywy, ale moe to i lepiej. Nic bardziej nieznonego ni mody czowiek, ktry wyobraa sobie, e mgby kierowa towarzystwem. Mody Miczak zna swoje miejsce - to co, co przemawia na jego korzy. Twrcze pomysy przyjd mu wraz z wikszym dowiadczeniem. Moe - kto wie? - ma przed sob przyszo jako dyrektor. Tak, to poyteczny czowiek.

A zatem twrca planu nie zyskuje adnego uznania? Absolutnie adnego. Musi od samego pocztku odrzuca najlejsz sugesti, e pomys wyszed od kogokolwiek innego ni Tpawego.

Zgadza si to z ogln zasad administracji. Zawsze przedkadaj swoje pomysy przy pomocy kogo innego. Przewodniczcy komitetu jest czsto czowiekiem, ktry nic nie mwi. Prowad odmienn polityk, przemawiajc za planem i spodziewajc si zdoby uznanie po jego przyjciu, a moesz uzyska sukces - lecz tylko raz. Tym jednym sukcesem stworzysz opozycj przeciwko wszystkiemu, cokolwiek mgby zaproponowa. Z opini przemdrzaego zostaniesz sprowadzony na boczny tor, do pracy o mniejszym znaczeniu. Twoja kariera, przynajmniej w organizacji, do ktrej najpierw wstpie, skoczy si, zanim si jeszcze zacza. Jedyna rzecz, ktr moesz zrobi, to zacz od nowa po przeczytaniu tej ksiki i wywrze zupenie inne wraenie na innej grupie osb. W nowej organizacji, do ktrej si przeniose, z pewnoci znajdzie si kto, kogo prezes wysucha, kto zdecydowanie starszy, kto podatny na sugestie i kto nie majcy zbyt wiele wasnych pomysw. Tak si skada, e jest on zapalonym czonkiem Klubu Sportw na wieym Powietrzu i wanie tam zacienisz z nim znajomo. Od pocztku ustosunkujesz si do niego z pokorn admiracj... Moesz nic nie wiedzie o sprawach interesw, ale teraz bdziesz ju wiedzia co nieco o naturze ludzkiej.

4. EKSPERCIW czasie swojej kariery handlowej cigle bdziesz sysza o ekspertach do spraw Organizacji i Metody. Niewykluczone, e ich poznasz i, by moe, bdziesz si zastanawia, czy nie mgby sam sprbowa zrobi kariery tego rodzaju. Poza wszystkim innym zorientujesz si, e wykonywanie pracy jest czym trudniejszym ni mwienie komu, w jaki sposb t prac powinno si wykona. Pokusa jest wielka, ale naley si jej oprze. To nie jest twoje powoanie. Natomiast czsto bdziesz mia do czynienia z konsultantami firmy. Dlatego dobrze uczynisz, jeli przestudiujesz ich zwyczaje i dokadnie zapoznasz si z istot ich pracy. Stanowi oni stay element pejzau businessu, znamienny, uderzajcy i nieunikniony. Ale, eby nie byo pod tym wzgldem adnego nieporozumienia: nie ma w tej ksice nic, co mona by uwaa za ujm dla biegych w zakresie Organizacji i Metody. Istnieje wielu konsultantw, ktrych zacno nie ulega adnej kwestii i wielu innych, ktrym waciwie niczego zego nie mona udowodni. Co wicej, zajcia konsultantw raczej si zwikszaj. Dla towarzystwa przemysowego ekspert w zakresie metody jest tym, czym psychiatra lub rodek uspokajajcy: wzywa si go wwczas, gdy zbyt wielkie napicie zagraa strukturze, rwnowadze i nerwom firmy. I podobnie jak zmartwienia powierzone psychiatrze zmniejszaj si przez sam fakt, e si nimi z kim podzielio, jak rwnie przez uwiadomienie sobie, e nie s bynajmniej czym wyjtkowym, tak przyspieszony puls wielkiej organizacji sabnie, kiedy pojawi si konsultant, zanim jeszcze wypowie on choby jedn rad. Tak, tak, tak - mruknie uspokajajco. wiata do pna wiecce si w biurze, spory na temat urzdze parkingowych, ze zachowanie si podczas lunchu; wszystko to s dobrze znane objawy - dokadnie takie same, jak w wypadku, ktrym zajmowaem si w ubiegym tygodniu". Ale umiejtno obchodzenia si z chorymi ani wyrazy wspczucia nie s wszystkim, co ekspert ma do zaofiarowania. Prdzej czy pniej da on pozytywne wskazwki - i to wanie nas tu interesuje. W towarzystwie przemysowo-handlowym, na ktrego czele stoi peen dostojestwa prezes, ktrym kieruj dowiadczeni dyrektorzy i w ktrym wprost kbi si urzdnicy o wyprbowanych kompetencjach i nader gorliwi, wydawa si musi rzecz dziwn, e istnieje potrzeba wzywania z zewntrz konsultantw, ktrzy by doradzali, jak naley rozdzieli prac. Jeli dyrektorzy nie wiedz, jak zorganizowa koncern, suszne wydaje si pytanie, co oni w ogle wiedz i za co waciwie im si paci. Naturalne bdzie te zdziwienie, dlaczego konsultanci z zewntrz powinni wiedzie to, czego nie wie zarzd. Wydaje si, e te pytania, ktre od dawna niepokoiy szerok publiczno, zasuguj na odpowied. eby od czego zacz, moemy przyj z du doz susznoci, e konsultanci wiedz bardzo niewiele. Ich prawo do dawania wskazwek wywodzi si zasadniczo z pocztkowego aktu wywieszenia szyldw: Szydziak, Wstrzsie i Mglisty, konsultanci przemysowi", albo Ponurczyk, Gbisz, Mdrczak i Gmatwany, inynierowie racjonalizacji". Wszystko musi mie swj pocztek, a w wypadku

ekspertw w zakresie metody, jest on wanie taki. Co robili Mglisty i Gmatwany przedtem, zanim ogosili si ekspertami? Absolutnie nic nie wiadomo. Mogli bra udzia w kursie korespondencyjnym. Mogli uczszcza na wykady etyki w Harvardzkiej Szkole Administracji Przemysowej. Mogo im po prostu nie uda si zarabianie na ycie w jaki inny sposb. Ale niezalenie od ich dowiadcze yciowych, oto ich mamy, biegych w sprawach ekspertyzy, samozwaczych magw wiata interesw. Zaledwie przyrubowano ich brzowy szyldzik do drzwi, a ju pierwszy wiceprezes towarzystwa dobija si o audiencj. I podczas gdy w korytarzu ustawia si kolejka, zdolny obserwator zauway, e w gromadzcym si tumie urzdnikw jest tylko niewielu - jeli s w ogle - przedstawicieli rzdu. Nie ma tam adnego generaa, ktry by w poowie przerwa kampani i niecierpliwie prosi o rad, czy powinien si wycofa, czy atakowa. Nie zszed te na brzeg aden admira, eby wyszlocha swoje kopoty do wspczujcego ucha. A jeli wrd cisncych si u wejcia znajduje si prezydent Stanw Zjednoczonych, to musimy doj do wniosku, e przynajmniej przebra si nie do poznania. Mczyni w rednim wieku, stoczeni na chodniku, pochodz niemal wycznie ze wiata przemysu i handlu. S ludmi kwalifikowanymi, zdecydowanymi, twardymi i penymi zapau. Prezes towarzystwa wyrabiajcego zote rybki z celuloidu wie przecie, jak jego produkt powinno si fabrykowa, reklamowa i sprzedawa. Dyrektor kierujcy firm produkujc plastykowe balony wicej wie, to jasne, na temat prnoci i punktu wybuchu ni ktokolwiek inny w tym ogromnym przemyle. Kierownik sprzeday Sp. Akc. Lizaki posiada z nikim nieporwnywalny zasb wiadomoci o lepkoci, tarcicy, zawartoci cukru i upodobaniu do kolorw. Nie ma w tym tumie nikogo, kto by si nie zna na swoich interesach. A przecie wyglda na to, e wszyscy oni prosz o wskazwki Ponurczyka, Gbisza, Mdrczaka i Gmatwanego. Czemu to, na mio bosk? Co Ponurczyk wie o celuloidzie? Rwnie mao, co Gbisz wie o balonach, a Mdrczak o lizakach. C to jest za magiczna formua, ktr eksperci maj na sprzeda? Dokadna ankieta ustalia ostatnio fakt, e klienci, odwiedzajcy firm konsultacji handlowej, czyni to z nastpujcych powodw. Z jednej strony chc znale koza ofiarnego, odpowiedzialnego za reorganizacj, ktr ju postanowili przeprowadzi. Z drugiej - mog chcie zapobiec dokonaniu takiej reorganizacji. Kontrast pomidzy tymi dwiema procedurami najlepiej da si zilustrowa na przykadzie dwch wypadkw, ktre zdarzyy si ostatnio. Ze zrozumiaych wzgldw tosamo zarwno towarzystw, jak ich konsultantw ukryjemy pod czysto fikcyjnymi nazwami i nazwiskami. Z dwch towarzystw, ktrych to dotyczy, pierwsze nazwiemy Towarzystwem Wozw Bezkon-nych, Sp. Akc, masowi producenci wysuonych samochodw. Drugie nazwiemy: Domy Historyczne, Sp. Akc, masowi producenci prefabrykowanych domw, z ktrych kady zaopatrzony jest w prefabrykowan histori o tym, jak to tutaj spa George Washington i z kim. Dyrektorzy Towarzystwa Wozw Bezkonnych z Detroit postanowili ostatnio usprawni swoj organizacj. Wobec tego podjli decyzj, aby zwolni poow urzdnikw, a od drugiej poowy zada jakiej rzeczywistej pracy. Ich problem polega na tym, jak maj to zrobi, eby nie

wysmarowano ich smo i nie wytarzano w pierzu na rodku placu parkingowego towarzystwa. eby tego unikn, zgodzili si, e ich proponowana reorganizacja bdzie dzieem konsultantw z zewntrz. Zaprosili zatem panw Szydziaka, Wstrzsienia i Mglistego i wyjanili pokrtce, jakiej rady od nich oczekuj. W sytuacji takiej jak ta gwny przywilej konsultanta polega na tym, e nie potrzebuje on plta si po scenie. Przedstawia swoje sprawozdanie, stojc ju jedn nog w drzwiach odrzutowego samolotu i wznosi si na 20 000 stp w powietrze, zanim jeszcze kto zdy przeczyta pierwszy paragraf (ktry zreszt zawiera wycznie podzikowania dla wszystkich za ich wspprac). Owi szczeglni konsultanci pracuj zespoowo. Skoro ju ich poinformowano, jak maj prowadzi polityk, rano bior si do roboty. Szydziak jest w najgupszy sposb protekcjonalny: Czy to panw najnowszy mzg elektronowy? Nigdy panowie nie syszeli, przypuszczam, o sporzdzaniu marginesowego kosztorysu?" i tak dalej. Wstrzsie jest bezporedni i brutalny. Macie absurdalnie rozbudowany personel - powiada z moc. Powinnicie go zmniejszy o 52 procent". Mglisty wtruje mu, zawile wyjaniajc, dlaczego zmiany s konieczne. Rezultaty ich wtargnicia do firmy mona by uoy w form poniszej tabeli: (a) Poow urzdnikw zwolniono. (b) Nabyto klawiszowy mzg elektronowy (cena 1 000 000 dolarw) jako symbol postpu. (c) Zniesiono wszystkie przepierzenia, zakadajc biuro oglne na przestrzeni zajtej poprzednio przez biura indywidualne. (d) Kolor cian biura poprzednio pierwiosnkowy i biay zmieniono na liliowy i szary. Zupenie inny (na pierwszy rzut oka) by wpyw Ponurczyka, Gbisza, Mdrczaka i Gmatwanego na organizacj Domy Historyczne, Sp. Akc. Dyrektorzy Domw Historycznych znajdowali si pod naciskiem grupy akcjonariuszy, ktrych haaliwi rzecznicy, Szczekacz i Grylik, upierali si, e organizacj naley unowoczeni. Nigdy nie byo zbyt jasne, co dokadnie rozumieli przez t propozycj, bez skrupuw jednak sugerowali, e dyrektorw si przepaca, biorc pod uwag, i ponosz odpowiedzialno jedynie za nieunowoczenion firm. Wobec tego niebezpiecznego poruszenia, prezes zaprosi ekspertw. Tym razem otrzymali oni instrukcje, aby stwierdzili, e organizacja (z jednym lub z dwoma mao wanymi wyjtkami) funkcjonuje wanie tak, jak powinna. W tej drugiej grupie konsultantw istnieje inny podzia pracy. Ponurczyk kiwa gow, Gbisz spoglda smutnym wzrokiem, specjalnoci Mdrczaka jest subtelny kompromis pomidzy wrzaskiem i gronym spojrzeniem, a Gmatwany jest tym, ktry wdaje si w niejasne i zawie wyjanienia, dlaczego zmiany s spraw istotn, lub te (jak w tym wypadku) nie s potrzebne. W wyniku ich wtargnicia do firmy przeprowadzono nastpujce zmiany: (a) Panowie Szczekacz i Grylik zostali dyrektorami. (b) Nabyto klawiszowy mzg elektronowy (cena 1 000 000 dolarw) jako symbol postpu. (c) Biuro oglne zostao podzielone przepierzeniami, aby mc stworzy biura indywidualne. (d) Kolor cian biura poprzednio liliowy i szary zmieniono na pierwiosnkowy i biay. W ten sposb wydawaoby si, e istnieje zupeny kontrast pomidzy wskazwkami udzielonymi w tych dwch wypadkach. Kontrast taki moe istnie, lecz jest rzecz znamienn, e

w obydwu okolicznociach ekspert racjonalizacji dokona czego, czego dyrektorzy nie mogli dokona sami. W jednym, wypadku eksperci wzili na siebie win za czystk, co byoby niemoliwe dla tych, ktrzy potem musieliby y w bezporednim ssiedztwie zwolnionych. W drugim wypadku ich funkcja polegaa na upewnieniu akcjonariuszy, e caa organizacja zostaa teraz unowoczeniona (cokolwiek to znaczy) i e nie ma si ju o co martwi. Co si tyczy przepierze i malowania cian niesuszn rzecz byoby - nawiasem mwic - przypuszcza, e ktry z ekspertw mia jakie szczeglnie silne upodobanie w jednym lub w drugim kierunku. Ich celem byo po prostu unaocznienie, e czego si dokonao. Chocia dwa opisane wanie wypadki s wyranie typowe, bdem byoby sdzi, e eksperci nie maj nigdy nic poyteczniejszego do powiedzenia. Nikt, kto posiada pewne dowiadczenie w nauczaniu, nie mgby wyrazi tak pochopnego sdu, poniewa natychmiast musi zrozumie, w czym tkwi jeszcze inny poytek z konsultantw. Kady nauczyciel dowiadczy kiedy tego, e nieoczekiwanie poproszono go, eby przeprowadzi egzamin z jakiego przedmiotu, ktrego waciwie zupenie nie zna. Nowicjusza taka naga proba moe na chwil przerazi. Dla starszego nauczyciela nie jest ona niczym innym ni tylko drobnym kopotem, poniewa wie, jak naley poradzi sobie w takiej sytuacji. Po otrzymaniu skryptw wybiera z nich p tuzina takich, ktre wydaj mu si czytelne oraz schludnie i waciwie opracowane. Po ich przeczytaniu orientuje si niebawem, jakie powinny by poprawne odpowiedzi, przynajmniej na tym jednym, szczeglnym egzaminie. Nastpnie przekrela inne skrypty, w ktrych odpowiedzi s odmienne, a zatem - prawdopodobnie - bdne. W ten sam sposb inynier racjonalizacji uzyskuje moliwo porwnania jednej organizacji z drug. Zgaduje, ktra z nich jest najlepsza, po czym krytykuje inne za to, e nie s takie same. Wobec tego jego wskazwki, jeli istotnie s potrzebne - a bardzo rzadko zdarza si tak rzeczywicie - mog by zdumiewajco rozsdne. Biologowie ucz nas, e drzewa i roliny zapylane s przez pszczoy przelatujce z kwiatka na kwiatek - proces ten, obecnie czsto zmechanizowany, pozosta jednak wci w swej istocie ten sam. Inynier racjonalizacji jest pszczo przemysu, brzczc pomidzy jedn fabryk a drug i zapylajc je po drodze. Bez wtpienia niejedna pszczoa bdzie dumnie twierdzi, e pyek jest jej wasnym wynalazkiem, udoskonalonym za pomoc tajemniczego procesu, nie znanego innym pszczoom. Jednake taka pszczoa kamie i tak samo - normalnie - kamie konsultant, ktry udaje, e ma wasne pomysy. Pomysy, podobnie jak pyek kwiatowy, pochodz z innej roliny. A intensywno owego krzyowania si gatunkw jest proporcjonalna do iloci pszcz. yjcy jeszcze pszczelarze pamitaj czasy, kiedy musieli paci za prawo wypasania" pszcz. Obecnie, kiedy wiemy o tych sprawach nieco wicej, to raczej waciciel sadu powinien by paci pszczelarzowi za jego wspprac. W tych okolicznociach pszczoy by si rozmnoyy. Konsultanci przemysowi robi to samo, a fakt, e jest ich tak wielu, dowodzi, e s potrzebni. Istniej te wszelkie moliwe sytuacje, w ktrych czowiek interesu - w braku ich pomocy - mgby szuka wskazwek tylko u swych konkurentw. Jednake mona doj do punktu, w ktrym eksperci stan si zbyt liczni. Nie byby to wszake dowd na to, e pszczoy jako takie s

nieuyteczne. Jakkolwiek przyjmiemy, e zapylanie moe sta si nadmierne, pozostanie prawd, e trzeba go dokona. Naley jeszcze rozstrzygn problem, w jaki sposb pszczoa odrnia dobry kwiat od zego. Przyjmujc, e konsultant handlowy w zakresie metody przenosi pomysy z jednej organizacji do drugiej, jake si dowiemy, e wybrane pomysy s najlepsze? Jeli egzaminatorzy potrafi rozpozna waciwe odpowiedzi, spojrzawszy tylko na wypracowanie, jakiej podobnej metody moe uy ekspert wybierajcy jak jedn organizacj jako wzr dla innych?

Nasz niepokj pod tym wzgldem wzmaga wiadomo tego, co si dzieje w szkoach administracji. Znany jest fakt, e inspektorzy szkolni, brzczc pomidzy jedn a drug szko, zbieraj z kadej najgorsze schematy i wprowadzaj je jako obowizujce dla wszystkich. Skd mamy wiedzie, e konsultanci przymusowi nie robi tego samego? Byoby czym nieetycznym ujawnia wszystkie sekrety zawodu, ale wydaje si, e w sprawie tego punktu studiujcy maj prawo si upewni. A sekret - w tym wypadku - jest zupenie prosty.

Prawdziwy ekspert natychmiast ocenia wszystkie organizacje, spojrzawszy tylko na ich eski personel. Wiceprezes A, ktry nie potrafi znale przystojnej dziewczyny dla swego biura, najprawdopodobniej nie potrafi te znale niczego innego. Jego system prowadzenia akt mona potpi, nawet na nie nie patrzc. C zatem powinien zrobi? Ale powinien zastosowa system uywany przez dyrektora B, ktrego sekretarka jest wprost kociakiem. Nie wiemy i nie zaley nam na tym, eby wiedzie, jaki to moe by system, lecz wybra go czowiek, ktrego znajomo rzeczy zostaa dowiedziona. Trzeba jednak pamita, e atrakcyjno sekretarki musi by atrakcyjnoci waciwego rodzaju. Namitna syrena jako symbol sprawnoci przedsibiorstwa nie jest lepsza (a - by moe gorsza) ni stara panna wygldajca jak czupirado. Tam gdzie fale oszaamiajcego zapachu unosz si w biurze, otaczaj gabinet z aktami i rozlewaj si po korytarzu, organizacja musi kule. Gboko wycity dekolt musi doprowadzi do rozamu w onie personelu mskiego. Rozkoysany chd moe sprawi, e straci si cae godziny na dotarcie do sedna kopotw.

Moemy spokojnie stwierdzi, e biuro nie jest miejscem odpowiednim do zbyt silnego manifestowania pci. Nie jest take miejscem, "w ktrym powinna panowa owa bezpciowo rwnajca si wrogoci. Najwysze kwalifikacje cz si z pogodnym i przyjacielskim wzajemnym stosunkiem, z uczuciem, jakie ywi si dla ukochanej modszej siostry, z dum, z jak siostra wita

osignicia swego ulubionego starszego brata, i z pen ufnoci postaw miej dziewczyny wobec wiata. Wszystko to mona wyczu w cigu p minuty przy biurku recepcyjnym. Jeszcze szybciej wyczuwa si oznaki zakopotania, nieudolnoci czy lekkomylnoci. W obecnoci czupirada lub syreny ekspert orientuje si od razu, e organizacja znajduje si na zej drodze i dojrzaa do reformy. C powinno si zrobi - niezalenie od zainstalowania klawiszowego mzgu elektronowego i niezalenie od zbudowania (lub usunicia) przepierze? Ekspert wraca myl do ostatniej sprawnie pracujcej fabryki, ktr oglda; tak si skada, e byo to Towarzystwo Puszkowanej Kapusty, w ktrym zotowosa recepcjonistka bya zupenie nieprzecitna. Opanowana i adna, spokojnie ubrana i wszystko wiedzca, uczynna i atwo si umiechajca, bya z pewnoci dziewczyn jedn na tysic. No, wic jake byy pomalowane ciany w Puszkowanej Kapucie? Ich to na pewno byo pastelowozielone. Wic moe by tak zacz obecn reorganizacj od zmiany koloru cian?

5. PUNKTUALIZMZrozumienie zasad racjonalizacji przemysowej, tak jak je formuuj eksperci, jest poyteczn kwalifikacj dla pncego si w gr urzdnika. T kwalifikacj teraz posiadasz. Jednake same zasady to nie wszystko. Musisz take zwraca uwag na codzienn praktyk, ktrej pierwsza regua brzmi: by na miejscu o waciwym czasie. Regua ta posiada zastosowanie oglne, ale specjalnie jest wana w pracy komitetu. Nie ma te wtpliwoci, e komitety bd gray coraz wiksz rol w twoim yciu. Wiemy, e istniej organizacje przemysowe, w ktrych odgrnym dekretem zniesiono wszelkie komitety. Lecz atwiej t zasad proklamowa ni przeforsowa. Kade normalne spoeczestwo bdzie si stosowa do prawa natury. Komitety bd si mnoy i powiksza liczb czonkw. Moe doj do tego, e twoje wasne znaczenie zalee bdzie od iloci i znaczenia komitetw, do ktrych naleysz. A jako czonek komitetu nie osigniesz niczego, dopki nie nauczysz si sztuki punktualizmu; sztuki, ktra na niszym stopniu nazywa si punktualnoci. Jak nam to zilustruje poniszy dialog, punktualizm oznacza nieco wicej, ni by na miejscu o waciwym czasie. Oznacza on, e naley by na miejscu o waciwym czasie i naley by waciwie przygotowanym.

Przewodniczcy: A wic sprawdmy. Wszyscy obecni? Zdaje si, e powinno nas by dziewiciu, nie liczc Elmera. Jest nas omiu. Bob, Arthur, Mike, Leslie - a gdzie jest Steve? Tak,

jego brakuje. Elmer, moe najlepiej do niego zadzwonisz. Tymczasem przejdmy do naszych spraw. Czy protok z ostatniego zebrania mog uwaa za odczytany? S jakie poprawki? W porzdku. Dzikuj. A teraz, panowie, zaproponuj ma zmian w porzdku dziennym. Poniewa musimy szybko podj decyzj co do punktu 4, chciabym go omwi najpierw, przechodzc pniej do punktw 1, 2 i 3. Punkt 4 dotyczy zmian proponowanych dla Domu Towarowego nr 10. Wszyscy przeczytalimy sprawozdanie architekta, by moe z pewnym zdziwieniem i niepokojem. Ley take przed nami kosztorys klimatyzowanej fabryki -- kosztorys, zawierajcy kilka bardzo dziwnych cyfr. Na razie nic wicej nie powiem. Ale zagadnienie polega na tym, czy rozpoczniemy prace, czy te ponownie rozwaymy cay plan. Decyzja jest pilna, poniewa dotyczy caego budetu oddziau. Moim zdaniem to o wiele bardziej naglce ni punkt 1, ktry dotyczy tylko rozbirki starego magazynu opaowego, eby uzyska wicej miejsca na parking. Musimy sprbowa podj t decyzj dzisiaj. (Wchodzi Steve, zdyszany, zakopotany i z nieodpowiedni teczk) Steve: Przepraszam, panie przewodniczcy, zatrzymaa mnie pewna wana sprawa. Przewodniczcy: Doskonale, Steve. Dopiero zaczlimy. Znajdziesz przed sob kopi porzdku dziennego. o czym to ja mwiem? Ach, tak. Sprawa jest pilna i musimy sprbowa podj decyzj. Jestemy specjalnie zadowoleni, Steve, e znalaze czas, eby przyj. I wszyscy rozumiemy, jak wana musiaa by sprawa, ktra ci zatrzymaa. Ale nasz problem dotyczy wydziau, ktrym ty kierujesz. Moe najpierw powinnimy si zapozna z twoim zdaniem? Steve (jkajc si): Zdaje mi si, e po... po... powinnimy rozpocz prace, panie przewodniczcy. Wobec, e tak powiem, pilnoci sprawy (grzebie w teczce z aktami odszkodowa, nalenych robotnikom z powodu wypadkw). Przewodniczcy (zdziwiony): Pomimo sprawozdania architekta? Steve (nieszczliwy): Tak, to znaczy - nie. Wiele mona by powiedzie z obu stron. Ale sprawa, jak pan powiedzia, jest pilna. Przewodniczcy: Na pewno trzeba podj decyzj. To pilne. Ale kosztorys inyniera przewiduje, e koszt gmachu bdzie wikszy ni planowano. Uwaasz, e powinnimy zignorowa te cyfry? Steve (zagubiony): No, niezupenie. Oh, nie, na pewno nie. W adnym wypadku. Przewodniczcy: Ale mimo to uwaasz, e powinnimy rozpocz prace? Steve: No c, potrzebujemy przecie parkingu, prawda? Przewodniczcy: P a r k i n g u ? Bob (uprzejmie): Omawiamy punkt 4, Steve. Nie punkt 1. Steve: Oh, rozumiem. Tak, oczywicie. Punkt 4. Nie zorientowaem si, e punkt 1 zosta ju omwiony. No, wic. Punkt 4... Przewodniczcy (cierpliwie): Czy mog przyj, e przestudiowae rozesany wczoraj dokument: sprawozdanie architekta i kosztorys inyniera? Steve (kamie): Oczywicie, panie przewodniczcy. Naturalnie. I sprawa kosztw obchodzi mnie

tak samo jak pana. Przewodniczcy: Koszty, to tylko jedna strona zagadnienia. Pierwsze pytanie to, czy plan jest wykonalny. Jest? Czy nie jest? Steve: Susznie, panie przewodniczcy. To jest pytanie. Najzupeniej si zgadzam. Leslie: No, tak, sir. Mnie przynajmniej sprawozdanie przekonao i sdz, e plan powinno si odrzuci, jako nieekonomiczny. Arthur: Nie mog si z tob zgodzi, Leslie. To sprawozdanie wydaje mi si nonsensem. Mike: Mnie take. To wistek. Przewodniczcy: Pamitajcie, panowie, e mamy te kosztorys inyniera. Mike: No wic mamy. A ja proponuj, ebymy wezwali innego z innej firmy. Leslie: No to co, jeli to zrobimy? I jeli nowy kosztorys bdzie o 10 procent niszy? Plan wci jeszcze bdzie nieopacalny. Zgadzasz si ze mn, Steve? W tej wyimaginowanej dyskusji Steve wije si jak piskorz. Nie zapomnia ani o zebraniu, ani o dokumentach, ktre powinien by przestudiowa. Ale pozwoli na to, eby inne sprawy zabray mu czas. W rezultacie spni si na zebranie - moe tylko o trzy minuty. Spnienie samo w sobie nie gra roli. Ale fatalne byo to, e znajdowa si w stanie zupenej dezorganizacji. Lepiej by zrobi, gdyby usprawiedliwi si telefonicznie i przyszed dziesi minut pniej, ale z waciwymi dokumentami i zostawiwszy sobie pi minut czasu na ich przejrzenie. Nieszczsny Steve nie odzyska rwnowagi do koca zebrania (przewodniczcy ju si o to postara) i gdy posiedzenie si zakoczy, jego presti bdzie powanie nadszarpnity. Wydaje si, e punktualizm jest najoczywistsz z cnt, sam podstaw zwyczajnej, przyzwoitej pracy. Jednake nie takie to proste, jak wyglda. Poniewa osoba punktualna zastpuje dziaaniem odejmowania prostsze dziaanie dodawania. Wane zebranie rozpoczyna si o 1145. Punktualny Piotr przyjmuje t godzin za punkt ustalony i pracuje wstecz". Musi wyj z biura o li40, sprawdzi sw teczk i jej zawarto o 1130, przekaza instrukcje swemu zastpcy o 1125, polecajc przecza rozmowy telefoniczne o 1123. Zostawia mu to czas na rozmow z Marty'm (przez dziesi minut) o - powiedzmy - 1110 i z Mac'em (pitnacie minut, poniewa Mac jest Szkotem) o 1055. Naley zaatwi dwie wane rozmowy telefoniczne, szecio- i trzyminutowe, wobec tego najlepiej bdzie podnie suchawk o 1045. Pitnacie minut przeznacza na przeczytanie sprawozdania i kosztorysu (punkt 4 porzdku dziennego), wobec tego kae przynie akta o 1080. Przesuwa to normalne, codzienne zebranie urzdnikw na godz. 1015 - tym niech si zajmie teraz Bridget. Teraz jest 855, zostaje wic godzina i 20 minut na dzisiejsz korespondencj: Jest tam co wanego? Tak, memorandum od Bagwortha - nie ma czasu na nic wicej, tylko na zrobienie na nim notatek. List od Dodderinga - musi poczeka. A tutaj to - odpowiedz im, Mary, nie, grzecznie, ale stanowczo nie. Co do tego --na og biorc tak. Odpisz im, e owszem, ale nie przed 28. Na t notatk tak, ale na t nie. Dodaj tu jakie wyjanienie - inne zobowizania i tak dalej. Te trzy od do akt - odpowiada nie trzeba. Teraz zajm si tymi dwoma. Reszt

wyrzu". Wszyscy wiemy, e w taki sposb powinno si to robi. Ale mniej zdolny Steve postpi inaczej. Usiadszy nad papierami o 900 pracowa naprzd", powicajc tyle czasu na to i tylko tyle na tamto - e wreszcie przyby nieprzygotowany na ebranie o 1148. Dodawa, zamiast odejmowa, co oznacza spnienie si i dezorganizacj. Wszyscy to znamy w teorii, ale trudno nam zastosowa w praktyce. Istniej przeszkody, a wiele z nich - stwarzaj kobiety. Dlaczego? Poniewa pani domu i matka musi pracowa na innej dugoci fali. Ona ma inne problemy. May Jimmy wypada z eczka o 545 nad ranem. Maa Joan jest chora - moe to odra, a moe zapalenie migdakw najlepiej zostawi j w ku. Rodney zaspa, ale musi zapa autobus szkolny. Do licha, mleczarz zostawi nam o p litra za mao! Dzwoni telefon - Myra, kochanie! Jak to mio, e dzwonisz! Ale to my cieszylimy si, e przysza! Przepis? O, zupenie prosty, ale potrzebny ci jest elektryczny mikser. Nie mog go w tej chwili znale, ale zadzwoni do ciebie pniej". May Jimmy spad ze schodkw na werandzie. Maa Joan chce pi. To przyszed piekarz? Powiedz mu, eby zostawi tylko jeden may bochenek ciemnego chleba. Odkurzacz nie dziaa? Sprbuj go kopn. O! Kiedy to si stao po raz pierwszy, mylaam, e stopki si zepsuy. Ale jedno kopnicie, niezbyt mocne, zwykle go naprawia. O Boe - Jimmy wpad do mieciarki! Tak, tym razem si skaleczy. Plaster jest w szafce w azience - nie, nie, chocia... wczoraj go uywaam i zostawiam go w kuchni. Dzwoni telefon - Ale, Mr Wilkins, przecie mi pan obieca odoy rowy papier toaletowy! Prosz, niech go pan zamwi. Dobrze, niech bdzie sze rolek innego". Maa Joan rozrzucia ukadank na podog w sypialni. Rodney! Co ty tu robisz? Autobus szkolny si zepsu? Dobrze, podwioz ci samochodem. Trzymaj si z daleka od Joan, to moe by zaraliwe. To mi przypomina, e musz zadzwoni do doktora. Hello, Margie! Dzikuj ci, kochanie, ogromnie bym chciaa przyj o jedenastej. Do zobaczenia!" Dzwoni telefon - Myra, kochanie! Oh, daam ci ten przepis? No tak, teraz wiem, dlaczego nie mogam go znale. Dobrze, e zadzwonia. Na razie pa!" Rodney! Mwiam ci przecie, eby si trzyma z daleka od pokoju Joan! Po co tam wszede? Chcesz si zarazi odr, eby si wykrci od egzaminu? To ju naprawd przechodzi ludzkie pojcie - bd musiaa porozmawia z ojcem! Pomyl przez chwil - miae przecie odr w zeszym roku i nie moesz jej dosta po raz drugi. Oh, Boe, c to znowu? Jimmy wpad do mieciarki u ssiadw! Tak wyglda dzie pani domu i nie mona go inaczej zorganizowa. Dziaa tu zbyt wiele czynnikw. Nie ma tu adnego pocztku, ani adnego porzdku dziennego, nikt nie moe powiedzie, kiedy si to skoczy i co si stanie. A zatem kobiety pracuj na innej dugoci fali i lepiej nie udawa, e jest inaczej. Z wyjtkiem tych, ktre nagiy si do biurowej rutyny, i tych, ktre ta rutyna pozbawia pci, punktualno nie jest dla nich nawet ideaem. Jest dla nich czym zupenie bezuytecznym. Rezultat jest taki, e na wiecie yje mnstwo ludzi niepunktualnych, co czyni punktualn mniejszo jeszcze dokadniejsz. Zamiast przychodzi - z zasady - o pi minut wczeniej, przychodz oni - w praktyce - o dziesi minut wczeniej. To za tak rozgorycza niepunktualnych, e przychodz o dziesi minut pniej ze zwykego poczucia obowizku.

Przynajmniej w teorii mog doj do tego, e w ogle nigdy si nie spotkaj. Lecz w niepunktualnoci - podobnie jak w niektrych innych sprawach - po dojciu do pewnego punktu moe zaistnie tendencja odwrotna. Przyjcie o pi czy nawet dziesi minut wczeniej jest - lub moe by - oznak sprawnoci. Przyjcie o p godziny wczeniej mija si w ogle z celem i przynosi nie oszczdno, lecz strat czasu. Paradoksalnie moe si to skoczy tym, e osoba punktualna waciwie si spni. Wemy - dla przykadu - pasaera, ktry ma przyby na lotnisko londyskie z Nowego Jorku po to, aby za czterdzieci minut wylecie do - powiedzmy - Hamburga. Mona ostatecznie zapa poczenie, ale tylko wtedy kiedy jeden samolot przybdzie na czas, a drugi nie odleci zbyt punktualnie, formalnoci celne si nie przedu i nie trzeba bdzie chodzi zbyt daleko po lotnisku. ycie jednak, jak wiemy, ukada si inaczej. Samolot z USA przylatuje z jedenasto- i pminutowym opnieniem. Celnicy uwaaj popiech pasaera za najstarszy z mnstwa trickw. Pasaer biegnie jak oszalay przez nie koczce si korytarze i wreszcie - wedug zegara zbyt pno - dobiega do bramy 22. Ale jest na czas! Lotu jeszcze nie wywoano. Moe zechce, prosz, zaj miejsce w hallu. Zdyszany i spocony pasaer znajduje wolne krzeso. Dziki Bogu, lot do Hamburga opni si! Pasaer zaczyna odzyskiwa dobry humor i oddech. Nastpna zapowied rozlega si o 1825 (trzydzieci pi minut pniej): P.C.A. z alem zawiadamia, e lot SK 734 do Hamburga zosta opniony ze wzgldw operacyjnych. Nastpn wiadomo podamy o 1930. Dzikuj". Tej obietnicy cile si dotrzymuje i nastpuje nowa rewelacja: Nadajemy wiadomo dla pasaerw do Hamburga, posiadajcych karty pokadowe XYZ. Opniony lot SK 734 zosta ponownie odoony ze wzgldw technicznych. Nastpn wiadomo podamy o 2015. Pasaerowie, ktrzy przedo swoje karty pokadowe w bufecie, otrzymaj lekkie przekski wraz z uprzejmymi pozdrowieniami od P.C.A. - Herbata bdzie okropna, a kawa - jeli w ogle bdzie jeszcze gorsza. Dzikuj". Wiadomoci o 2015, o 2110, o 2135 i o 2155 wyraaj ubolewanie P.C.A. z powodu dalszych opnie ze wzgldw psychologicznych, uczuciowych, fizjologicznych i zwyczajowych. Wreszcie o 2220 przychodzi ostatnia wiadomo. Pasaerowie, zapisani na opniony lot SK 734 do Hamburga, proszeni s o zebranie si w Punkcie Informacyjnym, gdzie otrzymaj dalsze informacje". Zebranym owiadczono, e lot zosta znowu odoony z przyczyn meteorologicznych. Nad Hamburgiem panuje mga. Wobec tego start nastpi o 715 rano. Pasaerowie zostan ulokowani w Londynie, a baga mog odebra pitro niej. Poniewa na lotnisku trzeba by o 630, zrobi si wszystko, co potrzeba, eby obudzi pasaerw o 430. Po niadaniu o 445, autobusy wyrusz sprzed hoteli o 515, jeli pogoda na to pozwoli. O wicie pasaerowie spotykaj si ponownie w poczekalni lotniska. Nazajutrz pierwsza wiadomo brzmi: P.C.A. z ubolewaniem zawiadamia, e opniony lot SK 734 zosta raz jeszcze odoony z powodw, ktre moemy ju teraz nazwa tradycyjnymi. Nastpn wiadomo podamy o 840. Dzikuj". Teraz wieczno spdzona w zamkniciu i wsplna nienawi do P.C.A. sprawiy, e pasaerowie stali s